BAROK: CARAVAGGIO &

RUBENS

Barok?

Ca. 1600 1750

Barocco : onregelmatig
gevormde parel
afwijken van het normale
Contrareformatie
Reclame

voor de kerk
Kerk als belangrijke
opdrachtgever

Barok

Frankrijk

Noordelijke Nederlanden

Opdrachten burgerij
Opkomst verschillende genres

Spanje

Classicistische barok (< klassieke oudheid)

Academie

Mensen bekeren in Nieuwe Wereld

Perrault: oostvleugel Louvre, Parijs,

1665-1668

Itali

Classicistische barok: Poussenisten

Vitalistische barok: Caravaggio en Rubens
(Rubenisten)

Barok: algemeen
David Michelangelo
Buonarroti, 15011504

Barok = culturele uiting

contrareformatie
Geloof is een kwestie van
gevoel
Na Renaissance: koel en
afstandelijk
barok: aangrijpend, beweging,
spanning, tegenstellingen
Weg strakheid renaissance
beweging
teruggrijpen op klassieke
vormgeving, maar met dynamiek
en beweging

David - Gian Lorenzo Bernini, 1623-1624

Barok schilderkunst: kenmerken

1.

Extreem realisme
Fruit niet perfect
weergegeven: insecten, rot
bijna fotografisch
levensecht!

Caravaggio Fruitmand, ca. 1599

Barok schilderkunst: kenmerken

2.

P.P. Rubens Kruisafneming, 1611, OnzeLieve-Vrouwkathedraal, Antwerpen

Dramatische effecten
keuze voor dramatisch moment
in verhaal
door dramatiek indruk maken
op toeschouwer
dramatisch door compositie en
kleuren

Barok schilderkunst: kenmerken

3.

Sterke licht en donker

contrasten
Clair-obscur /
chiaroscuro
= Schildertechniek,
waarbij het contrast
tussen donkere en lichte
delen van een schilderij
wordt versterkt om een
dramatisch effect te
verkrijgen en om het
platte doek meer diepte
te geven
Caravaggio De geseling van
Christus, 1607

Barok schilderkunst: kenmerken

4.

Veel emotie (op

gezichten)

P.P. Rubens Susanna en de grijsaards, 1607

Barok schilderkunst: kenmerken

5.

Veel vaart en
beweging, drukte
en kronkelende
figuren
kans om te
tonen wat je kan
kans om
beweging te
geven aan
statische
kunstvorm

P.P. Rubens De slag van de Amazones, ca. 1615

Barok schilderkunst: kenmerken

Beweging, drukte, kronkelende figuren

Barok schilderkunst: kenmerken

6.

Berekende
dieptewerking
door kleuren
door licht en
donkerwerking
= schaduw

P.P. Rubens Laatste Avondmaal, 1632

Barok schilderkunst: kenmerken

7.

Caravaggio De kruisiging van

Sint Petrus, 1601

Diagonalen
toeschouwer
betrekken bij werk
beweging

Lesschema
Kenmerken
Extreem realisme
Dramatische effecten
Sterke licht/donker
contrasten (clairobscur)
Veel emotie (op
gezichten)
Veel beweging,
drukte en
kronkelende figuren
Berekende
dieptewerking
diagonalen

Vroege barok
ca. 1600-1625

Hoge barok
ca. 1625-1675

poussenisten vs.
rubenisten

Caravaggio

Michelangelo Merisi da Caravaggio

1571-1610
geboren in het Noord-Italiaanse plaatsje
Caravaggio
11jaar: naar Milaan om te leren schilderen
1593: naar Rome: stillevens
Veel schandalen!

Vaak betrokken bij vechtpartijen

1606 verlaat Rome: per ongeluk moord?

Napels, Malta (weer gevangenis)

Ontsnapt >Sicili
Gestorven op weg naar Rome (griep? malaria?)
+/- 80 schilderijen overgebleven

Fragment: http://www.youtube.com/watch?v=6d8fXWoL7k

Portret met krijt, ca. 1621

Caravaggio: leven en werk

Vroege barok;
vitalistisch
Brutaal realisme
goeie observatie
Mensen uit de straat
In dienst bij
kunstenaar Cesari

Caravaggio Jongen die

een vrucht pelt, 1592-93

Stillevens

met
bloemen en fruit
Caravaggio Jongen met
fruitmand, ca. 1593

Caravaggio: leven en werk

Vroege periode: veel aandacht voor de gewone

mens

Caravaggio De waarzegger, ca. 1594

versie 1

Caravaggio De waarzegger, ca. 1595

versie 2

Caravaggio: leven en werk

de valsspelers
Thema door hem
populair
Aandacht van
opdrachtgever
Kardinaal Francesco
Maria Del Monte
Caravaggio Cardsharps, ca. 1595

Caravaggio: leven en werk

Caravaggio Avondmaal te Emmaus, 1600-1601

Bijbels tafereel
Symboliek: tafel
~altaar (druiven:
wijn)
Zou apart stilleven
kunnen zijn
Maakte geen
schetsen vooraf
Halffiguren,
afsnijdingen

Caravaggio: leven en werk

Meester van clairobscur!

tenebroso = dramatische
verlichting
1600: eerste succes in
Rome
In

Caravaggio Het martelaarschap van

Matthes, 1600, Contarelli kapel, Rome

opdracht van de kerk

Voorheen niet op zo
groot formaat
Aanzet persoonlijke stijl:
geen achtergrond,
lichtwerking

Caravaggio: leven en werk

Contarelli kapel, kerk San Luigi dei Francesi

Werken
Dramatische lichtwerking
Intense emoties door realisme

Caravaggio - De
roeping van Mattheus,
1599-1600

Caravaggio, Mattes en de
engel, 1599-1600

Caravaggio: leven en werk

Talent werd opgemerkt vele

opdrachten
Afkeer voor gebruikelijke
conventies
Werk:
Heel

dramatisch
Maagd weergegeven als een
gewone vrouw
Prostituee als model genomen
Werk eerst geweigerd, op advies
van Rubens toch aangekocht
Caravaggio De dood van de
maagd, 1604-1606

Caravaggio: leven en werk

Appreciatie van zijn dramatiek, minder van zijn

realisme

Caravaggio: leven en werk

Moment van zowel

actie als drama
Stijl evolueerde
figuren tegen een
ongekende
achtergrond
Werd in die tijd ook
behoorlijk paranoia
Daarom mens in de
duisternis?

Caravaggio Martelaarschap van de H. Ursula,

1610

Caravaggisme

stroming in de 17de-eeuwse schilderkunst

Benvloeding, werken naar Caravaggio
Mensen met afkeer van classicisme en stijl van de academie

Caravaggio - Judith onthoofdt Holofernes,

1598-99

Gentileschi, zelfde onderwerp, 1611-1612

Lesschema
Kenmerken

Vroege barok
ca. 1600-1625

Extreem realisme
Dramatische
effecten
Sterke
licht/donker
contrasten (clairobscur)
Veel emotie (op
gezichten)
Veel beweging,
drukte en
kronkelende
figuren
Berekende
dieptewerking
diagonalen

Caravaggio
Bewogen leven
Vitalisme
Brutaal realisme
Model: mensen
van de straat
Halffiguren en
afsnijdingen
Clair-obscur /
tenebroso
Afkeer van
conventies

Hoge barok
ca. 1625-1675

poussenisten vs.
rubenisten

Rubens: leven en werk

Hoge barok, dynamisch

1577-1640
Katholieke opvoeding
Al in de leer in Antwerpen
1600 naar Itali, tot 1608 in dienst Hertog van
Mantua (diplomaat)

Veel invloeden door veel reizen (o.a. Caravaggio)

1608: Nederlanden: hofschilder van

aartshertogen Albrecht & Isabella
Trouwt met Isabella Brant, blijft in Antwerpen
Vanaf 1610: Rubenshuis richt atelier op
Vrouw sterft, trouwt in 1630 opnieuw met
16jarige Hlne Fourment
1640: sterft door hartfalen

Zelfportret, 1623

Rubens: leven en werk

Stijl: beweging, kleur en

sensualiteit
Vlot en zwierig schilderen
Contrareformatie: werkt
veel voor kerk + andere
opdrachtgevers
Ook tapijtontwerpen,
prenten en zijn eigen huis
Voorliefde voor volslanke
vrouwen: Rubensiaanse
vrouwen
Groot atelier: idee en
afwerking altijd van hem

Rubens: leven en werk

Hofschilder in Mantua
Mag op handelsmissies
Geeft zich weer als
intellectueel
Herkenbaar landschap
op achtergrond
uitzicht vanuit zijn
studio in paleis in
Mantua

Rubens Zelfportret met vrienden in Mantua,

1602-1604

Rubens: leven en werk

Zelfportret met Isabella Brant, 16091610

Eerste vrouw
Verfijnde en rijke kledij en
juwelen
Aristocratische sfeer
Afsnijdingen: VB hoed Rubens
Gebaar Isabella:
rechterhand op hand Rubens:
symbool voor echtelijke trouw
Misschien huwelijksportret?

Rubens: leven en werk

Kruisoprichting, 1610

Contrareformatie reclame
Diagonale compositie
Evenwichtige kleuren
Katholiek: dood is geen
nederlaag herosche
christus
Snapshot: moment van drama
Grote kennis anatomie
Uitbeelding volgens de
regels van de kerk
Caravaggio
Geen traditioneel drieluik:
een geheel

Rubens: leven en werk

Rubens: leven en werk

Vormen doen denken aan

Michelangelo
Vorm gedragen door compositie
Diagonale lijnen
Links zachtere kleuren, rechts
felle kleuren
Lichtstrook dat valt op Christus
Achtergrond donker en
mysterieus
~Caravaggio
Wel veel voorstudies
Caravaggio
Kruisafname, 1611-1614

Rubens: leven en werk

Rubens: leven en werk

Sint Martinuskerk, Aalst

Geknielde H. Rochus, en
verschijning Christus: gij zult de
patroon zijn van de pestlijders
Pelgrimskledij, ontbloot
bovenbeen (pest) en hond
Onderaan: pestlijders
In opdracht van: Aalsterse
hop- en graanhandelaars
Nog drie andere schilderijen

H. Rochus aangesteld door Christus tot patroon van de pestlijders, 1623-26

Rubens: leven en werk

H. Rochus ontvangt brood
van een hond, 1623-26

Rubens? - Maria met

Kind, 1623-26

H. Rochus wordt in de gevangenis

bijgestaan door een engel, 1623-26

Rubens: leven en werk

Maria de Medici Cyclus:

opdracht 1621
Parijs: Paleis du Luxembourg
Serie van 24 schilderijen
Macht uitdrukken
Gemaakt om bezoekers aan
paleis te overweldigen met
pracht
Mantel met lelies: Marseille
Beneden
zeenimfen/zeegoden

Aankomst van Maria de Medici te Marseille, 1622-1625

Rubens: leven en werk

Vlaamse kermis/ Huwelijksfeest, 1635-38

Rubens: leven en werk

Doet denken aan Brueghel

Energiek: dansende mensen
Dynamische compositie
rustig landschap
Moraliserend: varkenssnuit
symbool voor gulzigheid,
vraatzucht

Rubens: leven en werk

Schilder van portretten en grootse landschappen

2de vrouw geschilderd in mysterieus licht, diagonaal door
kleurgebruik, clair-obscur
Contrast licht en kleur, mythologisch tafereel, dynamisch!

Hlne
Fourment met
zoon Frans,
1635

Slag der Amazonen, 1615

lesschema
Kenmerken

Vroege barok
ca. 1600-1625

Hoge barok
ca. 1625-1675

Extreem realisme
Dramatische
effecten
Sterke
licht/donker
contrasten (clairobscur)
Veel emotie (op
gezichten)
Veel beweging,
drukte en
kronkelende
figuren
Berekende
dieptewerking
diagonalen

Caravaggio
Bewogen leven
Vitalisme
Brutaal realisme
Model: mensen
van de straat
Halffiguren en
afsnijdingen
Clair-obscur /
tenebroso
Afkeer van
conventies

Rubens
Rijk leven: 2x
getrouwd
Dynamisch
Atelier:
specialisatie
Veel voor
contrareformatie
lichtwerking,
Belang van kleur
Diagonalen
Wel volgens de
regels

poussenisten vs.
rubenisten

Rubenisten vs. Poussinisten

Academische stijl: volgens eigen

fantasie maar houden aan de regels
1661: reorganisatie Academie onder
Louis XIV
Ontstaan discussie

Rubenisten: kleur is belangrijkste: emotie

levendige kleuren, hevige
borstelstroken
VB Watteau
Poussinisten: < Poussin: belangrijkste is
de lijn
classicistisch, gebaseerd op klassieke
oudheid
VB Boucher
Poussin

Rubenisten vs. Poussinisten

Links: Rubens - The Flight From Blois in the Marie de Medici Cycle.
Rechts: Poussin- Et In Arcadia Ego

Rubenisten vs. Poussinisten

18de E

Rubenist:
Watteau, The Embarkation for Cythera, 1718-21
Poussinist: Boucher The Bath of
Venus, 1751

Lesschema
Kenmerken

Vroege barok
ca. 1600-1625

Hoge barok
ca. 1625-1675

poussenisten vs.
rubenisten

Extreem realisme
Dramatische
effecten
Sterke
licht/donker
contrasten (claire
obscur)
Veel emotie (op
gezichten)
Veel beweging,
drukte en
kronkelende
figuren
Berekende
dieptewerking
diagonalen

Caravaggio
Bewogen leven
Vitalisme
Brutaal realisme
Model: mensen
van de straat
Halffiguren en
afsnijdingen
Clair-obscur /
tenebroso
Afkeer van
conventies

Rubens
Rijk leven: 2x
getrouwd
Dynamisch
Atelier:
specialisatie
Veel voor
contrareformatie
lichtwerking,
Belang van kleur
Diagonalen
Wel volgens de
regels

Reorganisatie
academie: start
discussie
Rubenisten:
Kleur
belangrijkste
(emotie)
Poussinisten:
Lijn
belangrijkste
(vorm)

Battle of Barok

Caravaggio De graflegging van Christus, 1602

Rubens De graflegging van Christus, 1611