Professional Documents
Culture Documents
Jakiego Przekladu Biblii Hebrajskiej Bra
Jakiego Przekladu Biblii Hebrajskiej Bra
235-250
A r t y k u
d y s k u s y j ny
Marek Piela
Wstp co tojestwiernyprzekad
236
marek piela
Jest wielce prawdopodobne, e jzykowo Biblia hebrajska nie wyrniaa si niczym szczeglnym na tle innych, wspczenie z ni powstaych hebrajskich tekstw literackich, a we fragmentach, w ktrych
nie ma ona charakteru literackiego na tle hebrajskich tekstw pisanych.
Niech nas nie zwiedzie termin hebrajszczyzna biblijna jest bardzo
prawdopodobne, e w czasach biblijnych nie byo hebrajszczyzny biblijnej, ktr mona by przeciwstawi uywanej jednoczenie z ni, tylko
winnego rodzaju tekstach, hebrajszczynie niebiblijnej. Bya tylko hebrajszczyzna pisana, jej odmiana hebrajszczyzna literacka, i odmiana tej
ostatniej hebrajszczyzna poetycka, oraz hebrajszczyzna mwiona, ktra
jest wg badaczy zawiadczona w spisanych pniej, pocztkowo mwionych, tekstach Miszny. Nie byo hebrajszczyzny biblijnej, wic jeli przekad Biblii hebrajskiej ma by wierny oryginaowi, nie powinno si w nim
uywa polszczyzny biblijnej ani w ogle tworzy na potrzeby przekadu
biblijnego jakiej specjalnej odmiany jzyka polskiego. Nie byo w Izraelu stylu biblijnego, by tylko styl literacki (jako odmiana stylu pisanego),
i odmiana stylu literackiego styl poetycki. W polskim przekadzie Biblii
hebrajskiej adekwatnym wobec oryginau naley wic unika elementw
E.A. N i d a, Toward a Science of Translating, Leiden 1964; E.A. N i d a, Ch.R.
Ta b e r, The Theory and Practice of Translation, Leiden 1969.
Por. M.C. S e g a l, Dikduk leszon ha-Miszna, Jerozolima 1935/6, s. 9-10;
A.B e n d a w i d, Leszon Mikra ulszon chachamim, Jerozolima 1967, t. 1, s. 106; R. A l t e r,
Beyond King James, Commentary 102/3 (Sept. 1996), s. 61-62.
237
238
marek piela
239
12
240
marek piela
241
szczcie akurat z tego elementu polskiego stylu biblijnego prawie zupenie zrezygnowano w nowszych przekadach. Zwrmy te uwag na szyk
podmiotu wzgldem orzeczenia w przytoczonym urywku: dokadnie tak
samo jak w Biblii, orzeczenie wystpuje przed podmiotem. Jest to dowd,
e znany nam z Biblii szyk nie stanowi adnej jzykowej osobliwoci,
ktra by odrniaa Bibli hebrajsk od innych tekstw hebrajskich. Tymczasem wskutek dosownoci dawnych polskich przekadw Biblii szyk
ten sta si elementem polskiego stylu biblijnego, bo w tekstach oryginalnie napisanych po polsku przewaa szyk podmiot orzeczenie.
Jeszcze jeden przykad: w dawnych, dosownych przekadach Biblii
pojawiay si figury etymologiczne (np. u Wujka, Jon 1,16: lubowali luby; w BG Rdz 27,33: I zlk si Izaak zlknieniem bardzo wielkiem). Take
one z powodu duej czstoci, z jak wystpuj w Biblii, stay si wyznacznikiem polskiego stylu biblijnego.17 Tymczasem wystpujce woryginale
figury etymologiczne wystpoway take w tekstach niebiblijnych, i znw
dowodem jest list z Lachisz, w ktrym nadawca, yczc adresatowi, by
otrzymywa tylko dobre wiadomoci, posuguje si figur etymologiczn:
[ ...] Niech Bg sprawi, by otrzymywa tylko
pomylne wieci (por. podobna figura etymologiczna w Jr 49,23).
Podsumowujc: wierny przekad Biblii hebrajskiej pod wzgldem
jzykowym nie powinien odbiega od tekstw oryginalnie napisanych
po polsku, tak jak orygina jzykowo nie odbiega od wielu innych tekstw hebrajskich wspczenie z nim powstaych. Wierny przekad Biblii
hebrajskiej winien by zredagowany w poprawnej polszczynie, w peni
zgodnej z normami przestrzeganymi w tekstach oryginalnie napisanych
po polsku, a nie w polszczynie biblijnej, ktra jest mieszanin jzyka
hebrajskiego i polskiego.18
Musz tu jednak poczyni pewne zastrzeenie. S w Biblii fragmenty,
ktrych hebrajszczyzna amie normy jzykowe, fragmenty, na ktre pierwotni czytelnicy najprawdopodobniej reagowali zdziwieniem i niezrozumieniem. S to hebrajskie fragmenty Ksigi Daniela i moe hebrajskie
fragmenty Ksigi Nehemiasza. Przykad: w Dn 8,18 czytamy o Danielu,
ktremu w widzeniu ukaza si anio i do przemwi. Daniel relacjonuje: Gdy on do mnie mwi, zasnem twarz do ziemi (mj przekad;
wBT5: Gdy on ze mn rozmawia, padem oszoomiony twarz ku ziemi).
Por. D. Biekowska, Polski styl biblijny..., s. 98.
Por. M. P i e l a, Czesaw Miosz jako tumacz Biblii hebrajskiej. Studia Judaica
8: 2005, nr 15-16, s. 214.
17
18
242
marek piela
243
Jak ju wspomniaem, panuje przekonanie, e hebrajski biblijny to literacka odmiana starohebrajskiego, a odmian mwion kontynuuje jzyk
Miszny. Porwnujc Miszn z Bibli istotnie zauwaamy znaczne rnice
w sownictwie, fleksji, skadni.22 Jeli wic przyj, e Miszna odzwierciedla to, co w czasach biblijnych by jzykiem ulicy, naley stwierdzi,
e prby uywania w przekadzie Biblii hebrajskiej mowy potocznej oznaczaj niewierno wobec oryginau.23 Z kolei w obrbie samej Biblii da
si zauway wyrane stylistyczne zrnicowanie jzyka prozy i jzyka
poezji. Poezja biblijna posuguje si nieco innym sownictwem ni proza,
np. zamiast robi mamy w poezji , zamiast widzie, mamy
, zamiast pilnowa mamy . Byy to wic z pewnoci hebrajskie poetyzmy. W poezji uywa si nieco innych form gramatycznych ni
wprozie, np. zamiast jemu czy im mamy czsto , wystpuje
w poezji wicej ni w prozie form rzadkich czy archaicznych, np. przyimek do w tekstach proz ma form , a w poezji czsta jest jego starsza
forma, tj. .24 W poezji czciej ni w prozie wystpuj archaiczne formy
czasownikw, np. bd pi zamiast nowszej iczstszej w prozie
formy ( Ps 78,44), burz si zamiast ( Ps 83,3). Zatem take w przekadzie Biblii naley stylistycznie zrnicowa poezj i proz.
W tumaczeniu poezji biblijnej naley uywa form nieco archaicznych,
atake polskich poetyzmw.
Jeeli wszystkie utwory poetyckie zawarte w Biblii wyrniaj si
form zwan paralelizmem czonw, to raczej naley przyj, e tak wanie wygldaa wwczas hebrajska poezja w ogle. Jest mao prawdopodobne, e wszystkie inne poza biblijnymi hebrajskie utwory poetyckie
byy np. rymowane, za to wolne od paralelizmu czonw i w zwizku
ztym Biblia bya pod tym wzgldem wyjtkiem w caym pimiennictwie
hebrajskim. Z poezji hebrajskiej z czasw, kiedy powstawaa Biblia hebrajska, nie zachowao si prawie nic poza tym, co weszo w skad BiSzczegowe porwnanie jzyka Biblii i Miszny por. A. B e n d a w i d, dz. cyt.
Bardzo susznie zauwaa E. S i a t k o w s k a (Tradycja i dynamizm wspczesnych
przekadw Biblii na polski, czeski i grnouycki, Roczniki Humanistyczne XLIII/7:
1995, s. 11-12), e utosamianie przekadu dynamicznego z przekadem na jzyk codzienny, wspczesny czy potoczny jest bdem wanie z tego powodu, e orygina
Biblii nie jest napisany takim jzykiem.
24
P. J o
o
n, T. M u r a o k a, A Grammar of Biblical Hebrew, Roma 1996, s. 11-12.
22
23
244
marek piela
25
245
246
marek piela
duym adunku znaczenia emotywnego, czego nie oddano ani w BT5, ani
w innych polskich przekadach (por. przekad Blenkinsoppa, bardziej adekwatny stylistycznie: who together with you are doomed to eat their own
shit and drink their own piss?). Inny przykad: w Ez 8,17 prorok woy
w usta Boga wyraenie, ktre znaczyo obraa kogo i byo zapewne
bardzo wulgarne, skoro pniej zmieniono nieco biblijny zapis, by nie
obraa uszu czytelnika.30 W polskich przekadach mamy tumaczenie
niezrozumiae z powodu dosownego przeoenia jako ga, cho
tu jest to konwencjonalna metafora znaczca penis (np. BR: podnoszc
gazk do nosa). Przekad ten jest te stylistycznie nieadekwatny. Proponuj tak tumaczy ten fragment: Mwi do Mnie: Pocauj nas w d....
Przekad wzorowany na GW (np. obraaj Mnie w najgorszy sposb) oddawaby znaczenie referencyjne oryginau, ale nie jego znaczenie emotywne.
III. Naley zrezygnowa
zjzykowego odrniania sacrum odprofanum
247
248
marek piela
nosio ono mojego imienia; NP: aby nie nazywano go moim imieniem;
BR: nadano by mu nazw od mojego imienia. Tu take omawiane wyraenie wystpuje w kontekcie wieckim, dlatego jest tumaczone w sposb
jasny i zrozumiay. W kontekcie religijnym (tj. w odniesieniu do Boga)
autor oryginau uywa tego samego jasnego i zrozumiaego wyraenia,
gdy chce powiedzie, e lud Izraela, Jerozolima czy witynia Salomona
podlegaj wadzy Boga. Ale tumacze uznali, e o Bogu nie przystoi mwi jasno i prosto, i tak te tumacz: 1 Krl 8,43 BT5: Twoje imi zostao
wezwane nad t wityni; Dn 9,18 BP: miasto, nad ktrym zostao wezwane Twoje Imi; Jr 14,9 BR: Twego Imienia wzywano nad nami.
Kolejny przykad: pewne hebrajskie wyraenie w niektrych kontekstach znaczy przebaczy komu win a w innych ponie kar. Oto,
jak jest ono tumaczone w kontekstach wieckich: 1 Sm 15,25 BP: Ale
przebacz mi [...] mj grzech; 1 Sm 25,28 BT5: Daruj askawie win twej
suebnicy; Lb 30,16 BT5: wwczas na niego spadnie cay ciar winy.
Przekady te s cakowicie zrozumiae, tak jak zrozumiay jest tu orygina.
Autor oryginau tego samego zrozumiaego wyraenia uy te w kontekcie religijnym: Iz 53,12 BT5: A on ponis grzech wielu; BP: dwiga
sam nieprawoci wielu; Stachowiak: A on przecie nis grzechy wielu.
Tumacze znw jednak uznali, e o Bogu naley mwi szczeglnym,
niezrozumiaym jzykiem. Nie twierdz, e przekad Iz 53,12 jest rwnie
atwy, co przekad 1 Sm 25,28. Przeciwnie, fragment Iz jest szczeglnie
trudny do przeoenia, bo autor oryginau uy tu figury stylistycznej polegajcej na zaktualizowaniu obu znacze omawianego idiomu (przebaczy i ponie kar) udrczony suga Boy poniesie kar za nieswoje
winy (sam bdc niewinnym) i zarazem przebaczy, prawdopowobnie zarwno win polagajc na tym, e wymierzono mu kar za cudze grzechy,
jak i inne winy ludu Boego. Przekad na polski jest trudny, bo nie ma
w jzyku polskim wyraenia, ktre by w pewnych kontekstach znaczyo przebaczy a w innych ponie kar. Rezygnujc z adekwatnoci
stylistycznej, mona jednak w przekadzie wyrazi oba sensy oryginau:
Cierpia za cudze grzechy, wielu grzesznikom przebaczy.
Ostatni przykad: ten sam tumacz to samo konwencjonalne, zrozumiae wyraenie hebrajskie raz, w kontekcie wieckim, tumaczy jasno
i prosto (Jr 26,24 BR: czuwa nad Jeremiaszem), a raz, w kontekcie religijnym, podniole i niejasno (1 Krn 4,10 BR: Niech Twoja prawica bdzie
ze mn). Ten ostatni fragment w przekadzie adekwatnym wobec oryginau powinien brzmie: Czuwaj nade mn.
249
250
marek piela
NP: Biblia to jest Pismo wite Starego i Nowego Testamentu. Nowy przekad, Warszawa
1998.
N: Pismo wite w Przekadzie Nowego wiata, 1997.
Stachowiak: Ksiga Izajasza II-III. 40-66, oprac. L. Stachowiak. Pozna 1996.
Wujek: Biblia w przekadzie ksidza Jakuba Wujka z 1599 r., wyd. J. Frankowski, Warszawa 1999.