42 |

Tijdschrift Taal, jaargang 1, nummer 1

Een
voorbeeldige
telefoonles
Toen ik een tiental jaren geleden lerarenopleider werd,
hoorde ik al snel vanuit verschillende hoeken opmerkingen over hoe onbeleefd sommige studenten waren aan de
telefoon. Omdat telefoneren ook vaak voorkwam als lesonderwerp voor de eerstejaarsstudenten, ontwikkelde ik in
het kader van de lessen spreek- en luisterdidactiek een les
telefoneervaardigheden voor studenten.
Auteur: Jo van den Hauwe, in samenwerking met Bart van der Leeuw

43 |

Ik hoopte op een dubbelslag: de mondelinge taalvaardigheid van studenten

verhogen en door hen een voorbeeldles
te laten meemaken de kwaliteit van hun
spreek- en luisterlessen verhogen.
Dat bleek in voldoende mate te lukken en
in het kader van de voorbeeldige samenwerking1 met Bart van der Leeuw, werkte
ik deze les de afgelopen jaren verder uit
tot een typevoorbeeld van wat wij exemplarische taaldidactiek noemen. In dit artikel beschrijf ik deze werkvorm waarmee

Een voorbeeldige telefoonles

Een taalbeschouwelijk gesprek

over wanneer een klassiek
telefoongesprek effectiever is dan
de alomtegenwoordige e-mail
of SMS, verdiept het inzicht in
communicatieve situaties en genres.

de exemplarische aanpak meteen wordt

gellustreerd.

Exemplarische taaldidactiek:
het voorbeeld van de
telefoonles

datum om zijn lesvoorbereidingen af te

dat de studenten het telefoongesprek

geven, niet haalt (de rol van de student

niet voorbereiden en met de rug naar

staat min of meer uitgeschreven op een

elkaar zitten (zodat ze elkaar niet zien)

strookje papier). De overige studenten

bij het telefoneren.

krijgen een observatieopdracht: ze moe-

Als slot van de les noteren studenten wat

ten noteren wat goed en minder goed

ze geleerd hebben op het vlak van (hun)

gaat in het telefoongesprek.

mondelinge vaardigheden.

Op basis van de observaties wordt het

In onze opvatting bestaat een exemplari-

telefoongesprek geanalyseerd en vervol-

sche werkvorm, zoals de les telefoneren,

gens worden besluiten genomen over

uit drie stappen:

aandachtspunten voor een vlotte commu-

een taalactiviteit don met studenten;

nicatie via de telefoon. Studenten nemen

De afgelopen jaren ben ik naar aanlei-

die taalactiviteit evalueren en

dit besluit over.

ding van deze les met studenten vooral

Evaluatie en nabespreking

nabespreken met betrekking tot taal-

In de volgende lesfase simuleren studen-

ingegaan op (taal)didactische aspecten:

didactische principes en achtergronden;

ten in drietallen (of, afhankelijk van de

de lesopbouw (orintatie, taakuitvoe-

op basis van die nabespreking de

groepsgrootte, in groepjes van vier) een

ring, evaluatie), de inductieve aanpak

transfer maken naar het ruimere taal-

aantal gelijkaardige telefoongesprek-

(vertrekken vanuit een voorbeeld om tot

didactisch handelen van studenten.

ken (de rollen zijn steeds uitgewerkt

regels voor telefoneren te komen) en de

Hierna beschrijf ik elk van deze stappen

op strookjes papier). Voorbeelden van

organisatie (zo interactief en realistisch

voor de taalactiviteit telefoneren.

situaties zijn: een docent melden dat een

mogelijk maken).

werkstuk niet op tijd klaar is; de sta-

Nu in juni 2009 door Leoned de Ken-

gebegeleider s avonds verwittigen dat

nisbasis Nederlandse taal voor de pabo

je ziek bent geworden en de volgende

is opgeleverd, biedt deze werkvorm ook

dag niet op de stageschool zal zijn; een

mogelijkheden om studenten begrippen

Doel van de taalactiviteit is studenten

docent thuis bellen en een familielid aan

uit de leerinhoud van de kennisbasis2

oefenen het meedelen via de telefoon

de lijn krijgen.

te laten verwerven. Begrippen als ge-

van een lastige boodschap (slecht-

Twee studenten spelen het rollenspel, de

sprekssoort, gesprekssituatie, luister-

nieuwsgesprek) aan een persoon die

derde student observeert en geeft feed-

doelen, en spreekdoelen kan de docent

hoger in rang is dan zijzelf.

back aan de hand van het controlelijstje

vanuit dit voorbeeld introduceren,

In een eerste lesfase spelen docent en

(het besluit uit de vorige lesfase). Uiter-

(laten) definiren, analyseren, uitbreiden

een vrijwillige student een rollenspel: de

aard wordt er tussen de verschillende

en/of verdiepen.

student belt met zijn stagementor met

situaties van type rol (beller, opgebelde,

Om deze doelstelling(en) te bereiken,

de mededeling, dat hij de vooropgestelde

observator) gewisseld. Belangrijk is ook

opteren we voor eenvoudige kennisge-

De taalactiviteit don

1 Naar aanleiding van mijn presentatie op de HSN in 2005, besloten Bart van der Leeuw en ik samen te
werken om een exemplarische taaldidactiek als opleidingdidactiek voor de lerarenopleidingen in Nederland en Vlaanderen ingang te doen vinden. Die samenwerking resulteerde onder andere in een presentatie
op de HSN in 2008. Vermoedelijk wordt dit project afgerond met een publicatie bij uitgeverij Coutinho.
2 De projectgroep heeft de kennisbasis in vier domeinen verdeeld: leerinhoud, domeindidactiek,
fundament en taaldidactiek en taalbeleid.

44 |

Tijdschrift Taal, jaargang 1, nummer 1

Met enkel het don van de

voorbeeldles, kom je gevaarlijk
dicht in de buurt van een oudere
opleidingsdidactiek: het aanbieden
van een reeks voorbeeldlessen.

Exemplarische taaldidactiek:
meer dan modellesjes
Exemplarisch werken als opleidingsdidactiek voor de lerarenopleiding is interessant. Door te vertrekken vanuit taalactiviteiten, krijg je (inter)actievere lessen. Dat
werkt motiverend voor studenten, leert
onze ervaring. De aanpak maakt taaldidactiek van vandaag ook concreet aanschouwelijk voor studenten.

richte vragen en opdrachten: Je voerde

stage). De manier waarop de transfer

Het is wel belangrijk om alle stappen uit

telefoongesprekken, wat is dat voor een

naar de theorie kan worden aange-

de aanpak te doorlopen met studenten.

gesprekssoort? Geef twee voorbeelden

stuurd, heb ik hierboven gellustreerd.

Met enkel het don van de voorbeeldles,

van die gesprekssoort (dialoog) in je

Voor de transfer naar de praktijk - waar

kom je gevaarlijk dicht in de buurt van een

opleiding. Wat was het spreekdoel van

het uiteindelijk om te doen is, namelijk

oudere opleidingsdidactiek: het aanbieden

de beller in de telefoongesprekken? Een

goed taalonderwijs op de basisschool -

van een reeks voorbeeldlessen. Wanneer

taalbeschouwelijk gesprek over de com-

doen we een beroep op ontwerp- en on-

studenten die eenvoudig kopiren in de

municatieve omstandigheden waarin

derzoeksopdrachten (veelal met betrek-

stages, maken ze zich de taaldidactiek on-

een klassiek telefoongesprek effectiever

king tot schoolmethoden). Voorbeelden

voldoende eigen en komen ze niet verder

is dan de alomtegenwoordige e-mail of

van ontwerpopdrachten naar aanleiding

dan de voorbeelden3.

SMS, verdiept het inzicht van studenten

van de taalactiviteit telefoneren zijn:

Het exemplarische proces - taalactiviteit

in communicatieve situaties en genres.

Een lijst maken met didactische en

doen, nabespreken, transferopdrachten,

organisatorische aandachtspunten

feedback op transferopdrachten- is best

voor het maken van een les telefoneren

arbeidsintensief. Maar niet voor elke

voor kinderen.

stap is contactonderwijs nodig. Toch zal

Transfer

Een leerlijn ontwikkelen, gebaseerd

de docent binnen een dergelijke aanpak

Naarmate vragen uit de nabespreking

op het feit dat een telefoongesprek

keuzes moeten maken: niet alles kan aan

verder afstaan van de directe ervaring

moeilijker wordt wanneer de afstand

bod komen. Maar mogen we er niet op

van studenten met het exempel, kan je

met de ontvanger toeneemt (een

vertrouwen dat het merendeel van de

van transfer spreken. Opgedane ervarin-

klasgenoot versus een institutie) of

studenten gaandeweg leert zelf transfer te

gen en inzichten in een concrete situatie

door het type boodschap dat wordt

maken naar andere taalactiviteiten?

worden verruimd naar andere situaties

gecommuniceerd (iemand uitnodigen

en/of op een abstracter niveau getild.

versus iets vragen).

Voor heel wat studenten in de leraren-

Verschillende situaties voor het

opleidingen lager en kleuteronderwijs en

simulatiegedeelte (rollenspel) uitschrij-

de pabos is het maken van transfer niet

ven in een taal aangepast aan het

makkelijk. In een goede opleidingsdidac-

niveau van de kinderen.

tiek wordt dit proces, zeker in het begin,

het best aangestuurd en begeleid door
de docent.
In onze aanpak onderscheiden we twee

Jo van den Hauwe is lector Nederlands

domeinen voor transfer: de theorie

in de Bacheloropleiding leraar in het

(gericht op het verwerven van de ken-

onderwijs: lager onderwijs aan de

nisbasis) en de praktijk (gericht op het

Hogeschool-Universiteit Brussel

didactisch handelen van studenten in de

jo.vandenhauwe@hubrussel.be.

3 Daarom ook is het van belang de inhoud van de taalactiviteiten (in dit geval de telefoonsituaties) af te
stemmen op studenten en niet op kinderen van de basisschool. Studenten moeten dan toch een minimale
aanpassing doen aan de modelles.