voorbeelden gaseigenschappen (waarden zijn een indicatie)

ATEX 137 richtlijn (1999/92/EG)

aanwezigheid explosieve atmosfeer gas-en/of stofwolken

gassoort

ATEX zone

urencriterium*

percentage van de
bedrijfsduur**

gas

stof

voortdurend, lang of herhaaldelijk

meer dan 1000 uur / jr

meer dan 10%

20

onder normaal bedrijf af en toe waarschijnlijk

tussen 10 en 1000 uur / jr

tussen 0,1 en 10%

21

onder normaal bedrijf niet waarschijnlijk of van

zeer korte duur

minder dan 10 uur / jr

minder dan 0,1%

22

* = op basis van de NPR 7910 (oude versie)

** = op basis van de NPR 7910:2008 NPR = Nederlandse Praktijkrichtlijn
STOFLAGEN ATEX 137 richtlijn (1999/92/EG) volgens NPR 7910-2:2008
laagdikte
manier van
ATEX zoneafmetingen
zoneafmetingen
schoonhuishouden
zone breedte
hoogte
verwaarloosbaar*
goed
NGG** n.v.t.
n.v.t.
3 m rondom de
vanaf onderliggende vloer
niet verwaarloosbaar*
voldoende
22
stoflagen
tot 2 m boven de stoflagen

aanwezigheid van
stoflagen
niet
minder dan 8 uur
aaneengesloten
meer dan 8 uur
niet verwaarloosbaar*
slecht
21
gehele ruimte
aaneengesloten
* een verwaarloosbare laagdikte is maximaal circa 0,1 mm (vuistregel: voetsporen niet goed zien)
** NGG = Niet Gevaarlijk Gebied (geen ATEX zone)

categorien volgens ATEX 95

cat. 1

0 of 20

1 of 21

2 of 22*

cat. 2

cat. 3

* in ATEX zone 22 moet bij elektrisch geleidend stof cat. 2

worden gebruikt

ATEX
zone
0 of 20
1 of 21

gasgroep
IIA
IIA
IIA
IIA
IIB
IIB
IIB
IIC
IIC
IIC

Tklasse
T1
T1
T2
T3
T2
T1
T3
T6
T2
T1

relatieve dichtheid
t.o.v. lucht
lichter
lichter
zwaarder
zwaarder
gelijk
gelijk
zwaarder
zwaarder
lichter
beduidend lichter

Kst
stofMIE
MOT
bar.m/s
klasse
mJ
C
aardappelmeel
98
St1
690
450
houtstof
110
St1
100
400
koolstof
140
St1
>1000
>315
magere melkpoeder
120
St1
100
540
zie www.bia.de (Gestis Staub Ex) voor meer stofeigenschappen

EQUIPMENT PROTECTION LEVEL*

EPL
Ga | Da
Gb | Db
Gc | Dc
X
X
X

2 of| 22
X
X
X
* EPL = nieuwe aanduiding, op basis van een
risicobeoordeling is het toegestaan om af te wijken van de
zone EPL relatie

Klopt de aanwezige ATEX zone met de categorie

van het apparaat?
zone 0 / 20 = cat. 1
zone 1 / 21 = cat. 1, 2
zone 2 / 22 = cat. 1, 2, 3
Klopt de aanwezige ATEX zone gas- of stofgroep
met de gas- of stofgroep van het apparaat?

3
II, IIB, IIC
II, IIC
toegestane apparaten

Zijn speciale installatievoorwaarden noodzakelijk?

intrinsiek veilige berekeningen
beveiligingsinstellingen

IIIA, IIIB, IIIC

IIIB, IIIC
IIIC

gasgroep
IIA

toegestane apparaten
II, IIA, IIB, IIC

IIB
IIC
stofgroep*
IIIA
IIIB
IIIC

* de stofgroep codering staat in veel gevallen nog

niet op apparatuur

basisvoorbeelden ATEX gaszonering

Zijn de omgevingsfactoren correct? Denk aan:

omgevingstemperatuur (Ta)
Staan er speciale voorwaarden op het certificaat?
Denk aan de letter X op het typeplaatje

zone 0

r1
zone 1
markering
ATEX zone

zone 2
AG

NGG
gassen vergelijkbaar met lucht

r1

r2
(=2xr1)
1
2
7
14
onderzoek

3r1

h1

zone 20
1
1

r1 = circa 1 meter

h = vanaf gevarenbron tot dichte vloer

bereken de afmetingen bij grote

stofvrijgaves volgens bijlage B van de NPR

zone 21

zone 22

7910-2

www.IAB-Ingenieurs.nl
16 september 2009

BZ
klasse
2
5
2
2

stofgroep
IIIB
IIIB
IIIC
IIIB

ontstekingsbronnen
1

hete oppervlakken

vlammen en hete gassen

mechanische vonken en lasvonken

elektrische installaties en -materieel

zwerfstromen en kathodische
bescherming

statische elektriciteit

bliksem

elektromagnetische radiostraling

elektromagnetische optische straling

10

ioniserende straling

11

ultrasoon geluid

12

adiabatische compressie, schokgolven,

stromende gassen

13

exotherme chemische reacties

inwendige van installaties

ademventielen op tanks
open vaten
verlaadinstallaties
pakkingen die regelmatig lekken
bemonsteringspunten en tappunten
flenzen, schroefdraadverbindingen, knelfittingen
gesloten vaten met brandbare vloeistoffen
pakkingen en seals die mogelijk kunnen lekken
gebieden bij ovens of fakkels
aardgassystemen tot 0,5 bar
gesloten UN-gekeurde verpakking
gelaste buizen
voorbeelden stofzones

afmetingen in meter
lekdebiet
(gas/damp)
< 1 g/s
1-10 g/s
> 10 g/s

smeultemp.
5mm C
>450
300
>400
340

voorbeelden gaszones

basisvoorbeeld stofzonering
r1

gassen zwaarder dan lucht

brandt niet
brand maar dooft snel
brand en gloeit plaatselijk
gloeien breidt zich uit
open brand met vlammen
explosieve verbanding

voorbeelden stofeigenschappen (waarden zijn een indicatie)

stofsoort

Klopt de aanwezige ATEX zone T-klasse met de

T-klasse van het apparaat?
correctiefactor bij stofwolken en -lagen
correcte mediumtemperatuur apparatuur

gas- en stofgroepen in ATEX zones (2)

brandklassen stof
BZ1
BZ2
BZ3
BZ4
BZ5
BZ6

gassen beduidend lichter dan lucht

TEMPERATUURKLASSEN GAS (3)

T-klasse
gaszone
T1
T2
T3
T4
T5
T6

ontstekingstemperatuur gas
> 450 C
> 300 C
> 200 C
> 135 C
> 100 C
> 85 C

toegestane apparaat
T-klasse
T1 T6
T2 T6
T3 T6
T4 T6
T5 T6
T6

TEMPERATUURKLASSEN STOF (3)

apparaat temperaturen bij stofzones
<= 2/3 van de MOT van de stofwolk

CONTROLE ATEX APPARATUUR IN ATEX ZONES

ATEX APPARATUUR IN ATEX ZONES (1)

ATEX zone

aardgas
methaan
ethanol
benzine
ethyleen
koolmonoxide
H2S
zwavelkoolstof
acetyleen
waterstof

MOT
C
670
537
370
> 220
425
605
260
90
335
560

stofklassen
Kst waarde stofontploffingsbar.m/s
klasse
snelheid
0-200
St1
matig
201-300
St2
hoog
> 301
St3
zeer hoog

vuistregel: zicht minder dan 1 m =

explosieve stofwolk

NGG

inwendige van installaties

in cyclonen, filters, drogers, molens
inwendige van pneumatisch transport
bulkverlading, in silos (niet continue vulling)
monsterpunten, inspectiepunten (regelmatig open)
stoflagen die lang blijven liggen
flexibele verbindingen die incidenteel scheuren
inspectieluiken die incidenteel open gaan
opzakmachines met incidentele lekkages
technisch dichte installaties
goed uitgevoerde flensverbindingen
gebieden zonder noemenswaardige stoflagen

maximale apparaat
temperatuur*

practice A

<= T5mm** 75 C

practice B

<= T12,5mm** - 25 C

* bij stof wordt veelal de temperatuur op het apparaat in C aangegeven

** voor stoflagen tot 5 mm dikte, grotere stoflagen: zie EN IEC 60079-14
normen voor ATEX zones en installaties
NPR 7910-1/-2 (2008)
EN IEC 60079-10-1 / -2
(2009)
EN IEC 60079-14 (2008)
EN IEC 60079-17 (2007)
EN IEC 60079-19 (2007)
BGR 104
BGR 132
IP15 code

Nederlandse praktijkrichtlijn voor bepalen

van ATEX zones voor gas (-1) of stof (-2)
Europese norm voor bepalen ATEX zones
gas (-1) of stof (-2)
elektrische installaties in ATEX zones
inspecties van elektrisch ATEX materiaal
reparatie, revisie, etc. ATEX apparatuur
Duitse praktijkrichtlijn voor ATEX
Duitse richtlijn voor statische elektriciteit
Engelse praktijkrichtlijn voor ATEX

inspectie ATEX apparatuur

elektrische apparatuur
in GAS zones
zone 0
zone 1
zone 2
mechanische apparatuur in GAS zones
zone 0
zone 1
zone 2
elektrische en
mechanische apparatuur in STOF zones*
Zone 20

voor 2003

na 2003

categorie herleiden met

beschermingswijze welke op het
typeplaatje staat aangegeven

cat. 1
cat. 1, 2

voor 2003**
tijdens uitzonderlijke storingen
geen ontstekingsbron
tijdens verwachte storingen
geen ontstekingsbron
tijdens normaal bedrijf geen
ontstekingsbron
voor 2003**

cat. 1, 2, 3
na 2003
cat. 1
cat. 1, 2
cat. 1, 2, 3
na 2003

IP6X + tijdens uitzonderlijke

Cat. 1
storingen geen ontstekingsbron
Zone 21
IP6X + tijdens verwachte
Cat. 1, 2
storingen geen ontstekingsbron
Zone 22 elektrisch
IP6X + tijdens verwachte
Cat. 1, 2
geleidend stof
storingen geen ontstekingsbron
Zone 22 niet elektrisch
IP5X + tijdens normaal bedrijf
Cat. 1, 2, 3
geleidend stof
geen ontstekingsbron
* inspectie elektrische apparatuur uitvoeren volgens EN IEC 60079-17
** in alle zones letten op maximale temperaturen beoordeeld conform het
principe van de beschermingswijzen van ATEX (= de geest van ATEX)
afkortingen
AG
ATEX
EPD
EPL
EVD
IEC
Kst
MIE
MOT
mJ
NGG
NPR
St.
T5mm
Ta

betekenis
Afwijkend Gebied (zie NPR 7910-1)
Atmosphres Explosibles
Explosion Protection Document (= EVD)
Equipment Protection Level
explosieveiligheidsdocument
International Electrotechnical Commission
stofexplosiecontante
minimum ontstekingsenergie
minimum ontstekingstemperatuur
milliJoule = eenheid van energie
Niet Gevaarlijk Gebied = geen ATEX zone
Nederlandse PraktijkRichtlijn
Stofklasse
smeultemperatuur bepaald bij 5 mm laag
T ambient = omgevingstemperatuur (=Tu)

ATEX 95 = Europese richtlijn 94/9/EG

groep

II

EPL

Ga

Gb

omgeving

categorie
M1

zeer hoog

M2

hoog

mijnen

industrie

categorie

zeer hoog

hoog

normaal

intrinsiekveilig a

intrinsic safety a

60079-11

ma

gietmassa

encapsulatiom

60079-18

op_is / sh*

optische straling

o.r. inherently safe

sh = shielded

60079-28

---

2 x onafhankelijk
beschermingswijze Gb

---

60079-26

drukvaste behuizing

flameproof
enclosure

60079-1

verhoogde veiligheid

increased safety

60079-7

ib

intrinsiekveilig b

intrinsic safety b

60079-11

mb
m

gietmassa

encapsulatiom

60079-18

olievulling

oil immersion

60079-6

p, px, py*

inwendige overdruk

pressurized
enclosures

60079-2

zandvulling

Quartz filled

60079-5

ic

Da
Db
Dc
*

3G

1D
2D
3D
*

veilig tijdens normaal bedrijf

ia

op_pr

Gc

veilig bij normaal bedrijf en zware

bedrijfsomstandigheden
veilig bij abnormale storingen of
veilig bij 2 onafhankelijke fouten
veilig bij voorzienbare storingen of
veilig bij 1 fout

aanduiding

fisco

veldbussysteem
intrinsiek veilig
optische straling
energiebegrensd

fliedbus intrinsically
60079-27
safe concept
optical radiation
60079-28
protected
energy limitation

60079-11

nL (oud)

energiebegrensd

energy limitation

60079-15

mc

gietmassa

encapsulatiom

60079-18

n of nA

niet vonkend

non-sparking

60079-15

nR

beperkt ademend

restricted breathing

60079-15

nC

hermetisch dicht

60079-15

pz

inwendige overdruk

fnico

veldbussysteem niet
vonkend

enclosed break
pressurized
enclosures
fliedbus nonincendive concept

intrinsiek veilig

intrinsic safety

61241-11

gietmassa

encapsulatiom

61241-18

iD
iaD, ibD
mD
maD, mbD

60079-2
60079-27

protection by
61241-1
enclosure
pressurized
Db
2D
pD
inwendige overdruk
61241-4
enclosures
* de aanwezige categorie of EPL moet van het typeplaatje worden gelezen
tD

stofdicht

code

veilig bij abnormale storingen

beschermingswijzen elektrisch materiaal

beschermingsbeschermingsnorm
wijze NL
wijze ENG

1G

2G

bedoeld voor fabrikanten van explosieveilige apparatuur en

beveiligingssystemen in of buiten ATEX zones
bijvoorbeeld voor; machines, materieel, instrumenten, alsmede
detectie- en preventiesystemen
bijvoorbeeld handkranen, hamers, tanks, niet aangedreven
deuren: vallen niet onder ATEX 95 (wel ATEX 137)
bij atmosferische condities moeten we denken aan
-20 tot 60 C en 0,8 1,1 mbar en de aanwezigheid van lucht
de ATEX 95 richtlijn is van toepassing op bijvoorbeeld
elektromotoren, tandwielkasten, askoppelingen, etc.
nieuwe apparatuur in ATEX stofzones moeten sinds 2003 ook
een ATEX stof goedkeuring hebben

ATEX 95 apparaatgroep en categorie

beschermingsbeschermingswijze =
niveau
de geest van ATEX

ATEX 95 conformiteitsprocedures

beschermingswijzen mechanisch materiaal*

toelichting

ATEX 95 = ATEX 100a = productenrichtlijn =

Europese richtlijn van toepassing sinds 1-7-2003
wetgeving voor apparatuur in ATEX-zones of
beveiligingsapparatuur i.v.m. explosiegevaar
apparaten dienen een inherente potentile
ontstekingsbron te hebben
er moet sprake zijn van een explosief mengsel
onder atmosferische omstandigheden
van toepassing op mechanische en elektrische
apparatuur sinds 1-7-2003
van toepassing op apparatuur in zones met gasen stofontploffingsgevaar

gas

stof

I M1

I M2

II 1

II 2

II 3

principe
begrenzing van energie en
temperatuur
gas kan niet bij ontstekingsbron
komen
beperking in vermogen of
bescherming
2 onafhankelijke
beschermingswijzen Gb
explosie blijft in de behuizing en
geen vonken naar buiten
constructieve maatregelen om
vonken en hete oppervlakken te
voorkomen
begrenzing van energie en
temperatuur
gas kan niet bij ontstekingsbron
komen
gas kan niet bij ontstekingsbron
komen
gas kan niet in de behuizing
komen
geen vonken naar buiten of hete
oppervlakken
begrenzing van energie en
temperatuur
optische straling wordt
afgeschermd
begrenzing van energie en
temperatuur
begrenzing van energie en
temperatuur
gas kan niet bij ontstekingsbron
komen
constructieve maatregelen om
vonken en hete oppervlakken te
voorkomen
gas kan moeilijk bij de
ontstekingsbron komen
vonken blijven in de behuizing
gas kan niet in de behuizing
komen
begrenzing van energie en
temperatuur
begrenzing van energie en
temperatuur
stof kan niet bij ontstekingsbron
komen
stof kan niet in de behuizing
komen / geen hete oppervlakken
stof kan niet in de behuizing
komen

aanduiding
fr

beschermingswijze NL
beperkt ademend

beschermingswijze ENG
flow restricted

norm
EN
13463-2

principe

behuizing is zoveel mogelijk dicht (alleen voor

categorie 3
d
drukvaste behuizing
flameproof
13463-3
explosie blijft in de behuizing en geen vonken
naar buiten (remmen, koppelingen)
g
intrinsieke veiligheid
inherent safety
13463-4**
beperking in energie
c
constructieve veiligheid constructional
13463-5
constructieve maatregelen (koppelingen,
safety
pompen, kettingen, ventilatoren)
b
bewaking van
control of ignition
13463-6
ontstekingsbron wordt gedetecteerd (bij pompen,
ontstekingsbronnen
sources
roerwerken, maalmolens)
p
overdruk
pressurized
13463-7**
door overdruk komt explosieve atmosfeer niet in
de behuizing
k
vloeistofvulling
liquid immersion
13463-8
explosieve atmosfeer kan niet bij ontstekingsbron
komen (tandwielkasten, dompelpompen)
* algemene voorschriften voor mechanisch materiaal staan in de norm EN 13463-1
** normen nog in voorbereiding of worden niet gepubliceerd
IP klasse
bescherming tegen vreemde
voorwerpen*
0
geen bescherming
1
voorwerpen > 50 mm
2
voorwerpen > 12 mm
3
voorwerpen > 2,5 mm
4
voorwerpen > 1 mm
5
stofvrij
6
stofdicht

EG-typeonderzoek
en
Productie
KB

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9

X
U

drupdicht (verticaal)
drupdicht (schuin)
spatdicht
plensdicht
sproeidicht
waterbestendig
dompeldicht
waterdicht
vochtdicht

Categorie M2 en 2

Notified Body (aantal voorbeelden)

Nr.

Verbrandingsmotor of
elektrisch materieel

ja

let op!: zie certificaat voor extra gebruiks- of

installatievoorwaarden
U = component, geen CE, samenstel nog
certificeren

KEMA Registered Quality (NL)

Physikalisch Technische
Bundesanstalt (D)
Laboratorio Oficial Jose Maria de
Madariaga (E)
DEMKO A/S (DK)

Productkeuring

of

aanvullende voorwaarden certificaat

bescherming tegen vocht

* aanrakingsveiligheid hier niet

vermeld

Categorie M1 en 1
Autonome beveiligingssystemen

EG-typeonderzoek

Interne fabricage
controle

en

en

afkorting

0344

KEMA

0102

PTB

0163

LOM

0539

DEMKO

Productie
KB

Productkeuring

of

www.IAB-Ingenieurs.nl

Conformit Europenne

Categorie 3

nummer keuringinstantie kwaliteitsborging

explosieveilig

Indienen
TCD bij
NoBo

alle categorien
autonome
beveiligingssystemen

Interne fabricage
controle

groep 2 = industrie (1 = mijnen)

nee

eenheidskeuring

categorie 2 = beschermingsniveau
Stofgroep: G = gas / D = dust

GAS- en STOFGROEPEN*
gasgroep

elektrisch explosieveilig volgens CENELEC norm

IIA

beschermingswijze d en e

IIB

gasgroep IIB

IIC

T-klasse T4
keuringsinstantie (NoBo) EG-typekeuring
jaartal afgifte certificaat
ATEX certificaatnummer 1234X
aanvullende voorwaarden

0344

II 2 G

EEx de IIB T4

KEMA 09 ATEX 1234X

inwendig categorie 2 / uitwendig categorie 3

gassoorten
butaan, ethaan, methaan, ethanol, benzine,
aardgas, etc.**
ethyleen, koolmonoxide, waterstofsulfide
(H2S), etc.**
waterstof, acetyleen en zwavelkoolstof

stofgroep stofsoorten
IIIA

vezels

IIIB

niet-elektrisch geleidend stof

IIIC

elektrisch geleidend stof

* een ATEX zone wordt veroorzaakt door een gas en/of

stof, welke zijn ingedeeld in groepen
** in deze gasgroep zitten veel meer gassoorten
TEMPERATUURKLASSEN ATEX APPARATUUR

beschermingswijzen mechanisch materiaal

T-klasse

technisch dossier bewaring NoBo voor cat. 2

II 2/3 G

ckb

IIA T3

T1
T2
T3
T4
T5
T6

techn.file.ref. 5678X

beschermingswijze stofdicht
geschikt voor zone 21 practice A
max. oppervlakte temperatuur 85 C

0123

II 2 D

Ex tD A21 T85C IP66 PTB 00 ATEX3377

1. bij stof wordt veelal de temperatuur op het apparaat in

C aangegeven
2. op sommige apparatuur wordt de Ta = Tambient =
omgevingstemperatuur vermeld

apparaat mag zelf niet in ATEX zone, mag een verbinding hebben met zone 0 of 20
apparaat maakt deel uit van een intrinsiek veilige stroomketen (berekening nodig)

0102

II (1) GD [EEx ia] IIC EXAM 04 ATEX3377

maximale oppervlakte temperatuur

450 C
300 C
200 C
135 C
100 C
85 C

aanvullende stofcoderingen A of B
practice A
practice B

beproeving volgens IP klasse en 5 mm

laagdikte
beproeving volgens test en grotere laagdikte