Professional Documents
Culture Documents
Uncertainty Relations in QM
Uncertainty Relations in QM
Uncertainty Relations in QM
Wstp
Operatory normalne
Niech bdzie dana zespolona, orodkowa przestrze Hilberta H. Iloczyn skalarny w tej
przestrzeni, oznaczmy symbolem (, ) dla dowolnych
, H. Norm indukowan
q
przez iloczyn skalarny oznaczamy jako kk = (, ). Stan czysty ukadu kwantowego okrelamy przez promie wektora jednostkowego H (kk = 1), to jest zbir
[] = { : C, || = 1}. W niniejszej pracy rozwaam tylko stany czyste, ktre bd
dalej oznacza tym samym symbolem co wektor stanu.
Rozwamy pewien operator liniowy A : D(A) H okrelony na podprzestrzeni
D(A) H, ktra jest dziedzin operatora A, tzn. D(A) := { H : A H}. Niech
D(A) bdzie zbiorem gstym w H, wtedy istnieje operator sprzony A do operatora A,
ktry jest okrelony na dziedzinie
(
|(, A)|
<
D(A ) = H : sup
kk
D(A)
2. jest domknity (tzn. zbir par kartezjaskich {h, N i : D(N )} jest domknity
w H H),
3. zachodzi [N, N ] = 0.
W szczeglnoci operatorami normalnymi s operatory samosprzone (opisujce obserwable ukadw kwantowych) oraz operatory unitarne (opisujce dynamik stanw kwantowych).
Twierdzenie 1 (Wasnoci operatorw normalnych). Jeli N jest operatorem normalnym w H, to:
1. D(N ) = D(N ),
2. kN k = kN k dla kadego D(N ),
3. jeli ponadto N jest samosprzony (czyli N = N ), wtedy dla dowolnej funkcji f
mierzalnej na (N ) operator f (N ) jest normalny.
Dowd. [8]
Niech C, M() bdzie -algebr zbiorw borelowskich nad , a B(H) oznacza
algebr operatorw ograniczonych dziaajcych na przestrzeni Hilberta H. Miar spektraln na M() nazywamy odwzorowanie
E : M() B(H)
speniajce nastpujce wasnoci:
1. E() = 0, E() = 1,
2. dla kadego M() operator E() jest operatorem rzutowym,
3. E(1 )E(2 ) = E(1 2 ) dla dowolnych 1 , 2 M(),
4. jeli =
i i i j = dla i 6= j, to
i=1
n
X
lim
E(i ) E()
n
= 0 dla
i=1
kadego H.
Twierdzenie 2 (Twierdzenie spektralne). Kady operator normalny N w H, ma dokadnie jedn miar spektraln E na M((N )), gdzie (N ) C, ktra spenia
N=
z dE(z).
(N )
f (z) dE(z).
(N )
Dowd. [8]
2
z d(z)
(N )
oraz wariancj
2 (N ) := k(N hN i )k2 =
Z
(N )
|z hN i |2 d(z) = hN N i |hN i |2 .
Indeks bd pomija, jeli nie bdzie to powodowa niejasnoci. W przypadku operatora samosprzonego A widmo jest rzeczywiste (tzn. (A) R) i dostajemy 2 (A) =
hA2 i hAi2 . Dla operatora unitarnego U , ktrego widmo zawiera si w jednostkowym
okrgu na C (tzn. (U ) {z C : |z| = 1}), otrzymujemy 2 (U ) = 1 |hU i|2 . Zwizek
ten pokazuje, e w przypadku operatora unitarnego U odchylenie standardowe (U ) jest
okrelone tylko przez warto redni, a ponadto (U ) [0, 1].
Rodzin operatorw unitarnych Ut : H H dla t R, speniajc wasnoci:
1. Ut1 Ut2 = Ut1 +t2 , Ut Ut = Ut Ut = U0 = 1,
2. Ut = Ut1 = Ut ,
3. limt0 k(Ut 1)k = 0 dla kadego H.
nazywamy silnie cig jednoparametrow grup operatorw unitarnych.
Twierdzenie 3 (Twierdzenie Stona). Dla silnie cigej jednoparametrowej grupy operatorw unitarnych {Ut }tR w H, istnieje dokadnie jeden samosprzony operator A taki,
e Ut = eitA .
Dowd. [9]
z nierwnoci trjkta
|(, AB) + (, BA)| |(, AB)| + |(, BA)|
= |(A , B)| + |(B , A)|,
z nierwnoci Schwartza i wasnoci operatw normalnych
|(A , B)| + |(B , A)| kA kkBk + kB kkAk
= kAkkBk + kBkkAk,
a zatem
|(, [A, B])| kAkkBk + kBkkAk.
Dokonajmy podstawienia A 7 Aa1, B 7 Bb1, gdzie a, b C s dowolnymi liczbami.
Transformacja ta zachowuje normalno operatorw oraz komutator, a std otrzymujemy
nierwno
|(, [A, B])| k(A a)kk(B b)k + k(B b)kk(A a)k,
(3.1)
(4.1)
|u hU i|2 + 2 (U ) |v hV i|2 + 2 (V )
|u hU i|2 + 2 (U ) |v
hV i|2 + 2 (V ).
f
f f
=
=
.
v
|v hV i|2 + 2 (V )
|v
hV i|2 + 2 (V )
f
q
q
=
(u hU i) +
(u hU i) ,
u
2 |u hU i|2 + 2 (U )
2 |u hU i|2 + 2 (U )
q
|u hU i|2 + 2 (U )
|u hU i|2 + 2 (U )
f
= q
(v hV i) + q
(v
hV i) .
v
2 |v hV i|2 + 2 (V )
2 |v
hV i|2 + 2 (V )
Warunek konieczny istnienia ekstremum funkcji f przyjmuje wtedy posta ukadu rwna
f
(u, v) = 0
u
f
(u, v) = 0
1 (u hU i) + 2 (u hU i) = 0
,
1 (v
hV i) + 2 (v hV i) = 0
(4.2)
gdzie
1 :=
v
u
u
t
|v hV i|2 + 2 (V )
,
|u hU i|2 + 2 (U )
2 :=
v
u
u |v
t
hV i|2 + 2 (V )
.
|u hU i|2 + 2 (U )
v = (1
+ 2 )hV i,
gdzie
i
[0, 1] dla i = 1, 2.
1 + 2
Parametry 1 i 2 nie s niezalene, poniewa speniaj 1 + 2 = 1. Traktujc 1 , 2
jako nowe zmienne sprowadzamy ukad rwna (4.2) do jednego rwnania rzeczywistego
i :=
1 2 = 2 1 .
Czynniki 1 , 2 oczywicie zale od 1 i 2 w sposb uwikany. W celu rozwikania
tego rwnania, podnosimy je obustronnie do kwadratu, a nastpnie wstawiamy jawne
6
(4.3)
1 2 =
(U )(V )
.
| 1|2 |hU i||hV i|
(4.4)
Z drugiej strony 2 > 4 dla < 1, wic otrzymana nierwno jest sprzeczna z nierwnoci (4.4). Na tej podstawie odrzucamy drugie rozwizanie rwnania (4.3).
Obliczmy jawn posta parametru :
1
1
1 i
2 = | 1|2 = ( 1) (
1) =
e 1 ei 1
4
4
4
1 i
=
e 2 ei 2
ei 2 ei 2 = sin2
4
2
i wprowadmy oznaczenia:
(U )
D (U ) :=
=
|hU i |
1 |hU i |2
|hU i |
(U )
D (V ) :=
=
|hU i |
1 |hV i |2
|hV i |
D (U )D (V ),
2
(4.5)
dla kadego H.
4.1
Nieoznaczono pdpooenie
(U )(x) := (x ),
| (x)| dx < ,
|x(x)|2 dx < .
d
(x),
dx
(X)(x) = x(x)
i maj interpretacj obserwabli odpowiednio pdu i pooenia czstki w przestrzeni L2 (R, dx).
Operatory te speniaj na D regu komutacji
[X, P ] = i1.
Par operatorw speniajc powysz regu komutacji nazywamy par kanoniczn. Stosujc nierwno Heisenberga-Robertsona (3.2) otrzymujemy zwyk relacj nieoznaczonoci dla pary kanonicznej
1
(X) (P ),
(4.6)
2
gdzie D([X, P ]) = D(XP ) D(P X) = D.
Do operatorw U , V , zdefiniowanych w tym podpunkcie, stosuje si nierwno (4.5)
postaci
sin
D(U )D(V ),
2
8
ktra jest okrelona na caej przestrzeni H. Poka, e ta nierwno daje w granicznym przypadku relacj (4.6), oraz zaprezentuj przykad zastosowania tej nierwnoci do
przypadku gdy nie istniej dla pary kanonicznej odchylenia standardowe (X) lub (P ).
Niech D(X). Dla operatora V zastosujmy twierdzenie spektralne i obliczmy jego
wariancj:
2 (V ) = 1 |hV i|2
=1
eix d(x)
(X)
eiy d(y)
(X)
i(xy)
1e
d(x, y)
(X)(X)
(X)(X)
= 2i
(x y)
(x y)
(x y)
i sin
sin
d(x, y).
cos
2
2
2
Z
(X)(X)
Z faktu, e miara (x, y) = (x)(y) jest symetryczna na (X) (X) wynika znikanie
wyrazu z iloczynem sin (xy)
cos (xy)
, a wic dostajemy
2
2
2 (V ) = 2
sin2
(X)(X)
(x y)
d(x, y).
2
sin
D(V )
sin
lim
D(U ).
2 0 ||
= 1, z lewej strony dostajemy
||
,
2
a z prawej
(V )
D(V )
= lim
.
0 |||hV i|
0
||
lim
Poniewa
hV i =
(X)
(X)(X)
2
!2
1
(x y)
=2
lim
sin
d(x, y)
2
(X)(X) 0
1Z
=
(x y)2 d(x, y)
2 (X)(X)
1Z
=
(x2 + y 2 2xy) d(x, y)
2 (X)(X)
Z
Z
1Z
1Z
=
x2 d(x) +
y 2 d(y)
x d(x)
y d(y)
2 (X)
2 (X)
(X)
(X)
= hX 2 i hXi2 = 2 (X),
Z
(4.7)
dla D(X). Jeli ponadto D(P ), to stosujc twierdzenie spektralne dla operatora
U moemy powtrzy powysze rozumowanie dla nierwnoci (4.7). W tym celu dzielimy
je obustronnie przez || i obliczamy granic przy 0. Std dostajemy nierwno
1
(X) (P ),
2
dla D(X) D(P ). Otrzymalimy zatem standardow relacj Heisenberga dla pary
kanonicznej (4.6), z t rnic, e okrelon na zbiorze D(X) D(P ), ktry jest szerszy
ni D([X, P ]).
Wemy stan (x) = 1 (1 + x2 )1/2 L2 (R, dx). Dla funkcji rozkadu prawdopodobiestwa ||2 nie istniej momenty w adnym rzdzie, a wic nie istnieje odchylenie
standardowe (X), istnieje jednak (P ). Moemy jednak zastosowa nierwno (4.5).
Dla operatora V otrzymujemy
hV i =
1 Z eix
dx = e|| ,
2
1 + x
1
1 e2||
2
2||
sin
D(U
)
=
e
1
D(U ),
2
e||
czyli
2||
D(U ) e
1
2
1
sin
.
2
1
|| 2||
e 1 2 .
2
(e2 (1 ) 1)
.
2 (e2 1)2
Rwnanie to posiada jedno rozwizanie 0 (0, 1), poniewa styczna do funkcji g() :=
1 e2 ma w punkcie = 0 kierunek g 0 (0) = 2, a wic < 1 e2 w pewnym
prawostronnym ssiedztwie = 0, z kolej dla = 1 zachodzi nierwno 1 > 1 e2 .
Ponadto, z tego rozumowania wynika, e w punkcie 0 jest maksimum funkcji f (), a
wic nierwno
1
0 20
e 1 2
(P )
2
dla 0 (0, 1) jest optymalna.
4.2
Problem kt-krt
| 0 ()|2 d < .
Zbir D(L) jest gsty w L2 ([0, 2], d). Wprowadmy operator mnoenia przez argument
()() := ().
atwo pokaza, e operator jest ograniczonym i samosprzonym na caej przestrzeni
H, czyli D() = H. Wemy funkcj operatora zdefiniowan przepisem
(Wn )() := ein () = ein (),
gdzie n Z. Operator Wn jest unitarny i poprawnie okrelony na H. Operator ma
interpretacj obserwabli pooenia ktowego wzgldem ustalonej osi O~n, gdzie ~n jest
pewnym wektorem. Operator L jest generatorem obrotu wok osi O~n i interpretujemy
go jako obserwabl skadowej krtu rwnolegej do tej osi. Ponadto L jest generatorem
Pomimo, e komutator [L, ] jest okrelony na gstej dziedzinie D([L, ]) D(L), to relacja nieoznaczonoci postaci 21 ()(L) jest faszywa, co zostao wyjanione w pracy
[10]. W tej pracy autor proponuje pewne rozwizanie tego problemu, ktre ma jednak
do niejasn interpretacj. Otrzymana tam nierwno, oprcz parametrw rozmycia,
angauje rwnie warto funkcji falowej stanu w szczeglnym punkcie. Stosujc wynik z
punktu 4 poka rozwizanie, ktre nie jest obarczone t wad.
Operatory U i Wn tworz algebr Weyla, a zatem speniaj nierwno (4.5), ktra
przyjmuje posta
n
sin
D (U )D (Wn )
2
11
dla dowolnych H, R/mod 2, n Z. Poniewa tylko jest cigym parametrem, wic moemy powtrzy rozumowanie z podpunktu 4.1, gdy 0. Ostatecznie
otrzymujemy nierwno (4.7) w postaci
|n|
D (Wn ) (L)
2
(4.8)
Ewolucja czasowa ukadu kwantowego w przestrzeni H opisana jest silnie cig jednoparametrow grup operatorw unitarnych Ut , gdzie t R. Z twierdzenia Stonea wynika
istnienie samosprzonego operatora H okrelonego na gstej dziedzinie D(H) i takiego,
e Ut = eitH . Operator H jest operatorem energii (hamiltonianem). Czas peni wyrnion rol w mechanice kwantowej i w szczeglnoci nie da si okreli operatora czasu
T tak by by samosprzony [12]. W zwizku z tym nie mona zastosowa nierwno
(3.2), nawet gdyby istnia dobrze okrelony komutator [T, H]. Zamiast rozwaa operator
czasu T mona wzi pewien operator samosprzony A i stan t := Ut ( zostanie
dookrelony w dalszej czci tego punktu). Zachodzi wtedy rwno
d
(t , At ) = i(t , [H, A]t ),
dt
ktr mona zestawi z nierwnoci (3.2), skd dostajemy
1 d
hAit (H)t (A).
2 dt
(5.1)
(5.2)
gdzie u, a C. Podobnie jak wczeniej, szukamy minimalnej wartoci wyraenia po prawej stronie nierwnoci (5.2) wzgldem parametrw u i a. Praw stron tej nierwnoci
moemy traktowa jako funkcj dwch zmiennych zespolonych u, a o wartociach rzeczywistych, ktra ma posta
f (u, a; u, a
) :=
|u hUt
i|2
2 (Ut )
q
|a hAt
12
i|2
2 (At )
|a
hAi|2
2 (A)
f
(u, a) = 0
u
f
(u, a) = 0
1
:= q
.
|a hAi|2 + 2 (A)
t
,
t +
:=
.
t +
(A) = (At )t
.
t + = 1
(A)
,
(At ) + (A)
(At )
,
(At ) + (A)
a std otrzymujemy
a=
13
v
u
u
)) t
(5.4)
lim
d
Lewa strona jest moduem pochodnej dt
hAt i w punkcie t = 0. Po prawej stronie maD (U )
my limt0 (At ) = (A), a wic zostaje do obliczenia granica limt0 |t| t . Stosujc
twierdzenie spektralne dla operatora Ut i postpujc analogicznie jak w podpunkcie 4.1,
D (U )
przy wyprowadzeniu nierwnoci (4.7), dostajemy limt0 |t| t = (H). Std otrzymujemy nierwno
1 d
hAt i
(H) (A)
2 dt
t=0
dla
t(,)
14
Podsumowanie
15
Literatura
16