A NARRACIN EN PROSA.

NACEMENTO DO RELATO MODERNO

1. A prosa humanstica
Durante o Renacemento desenvlvese unha prosa erudita na que se
expoen os novos ideais forxados polo humanismo.
O principal representante Erasmo de Rotterdam (1466-1536).
Constituu durante un cuarto de sculo o mis importante referente
intelectual.
A sa vida estar envolta nas polmicas e convulsins que sacudan
Europa do seu tempo. A pesar dos seus ataques a Roma e s faltas de
relixiosidade, non quixo romper coa Igrexa e estar en desacordo con algns
puntos bsicos da doutrina luterana, sobre todo con respecto ao libre albedro.
A tarefa intelectual de Erasmo foi grandiosa: editou textos clsicos e
cristins; foi tradutor e comentarista, e como redactor de gramticas e
manuais para a aprendizaxe do latn.
Da sa inxente obra destacaremos polo seu influxo na poca e valor
literario:
-Enchiridion (Manual del cabaleiro cristin):
Propn o ideal de retorno s escrituras mantndose lonxe de adherencias
supersticiosas (reliquias, peregrinacins, cerimonias, culto externo oracins
formularias). Propugna sobre todo a relixiosidade interior, a oracin mental
e a procura do mesmo Cristo.
-Eloxio da loucura:
Presntase como unha declamatio posta en boca da Loucura autoeloxioonde fai un panexrico do seu poder e da utilidade para a marcha do mundo,
considerado este como o teatro da loucura. Erasmo combina a tradicin
medieval da barca dos tolos cos discurso pardicos de Luciano e vai pasando
revista aos efectos beneficiosos da insensatez para a boa marcha do mundo.
Eloxio da loucura unha burla dos falsos valores sociais e relixiosos, das
ridiculeces dos falsos sabios e dos hipcritas relixiosos. Remata cunha
exaltacin da loucura do cristianismo seguindo o modelo de San Pablo.
Maquiavelo (1469-1527). Ocupou cargos polticos e diplomticos na
repblica de Florencia ata a cada dos Mdicis. A sa obra mis popular O
Prncipe, obra que popularizou o adxectivo maquiavlico para indicar
condutas sinistras, astutas e traizoeiras e deu del unha falsa imaxe. Non
obstante, a obra unha lcida reflexin, a travs da sa experiencia poltica
e dos exemplos tomados da historia do seu tempo, sobre a eficacia do poder
autoritario e unha defensa da razn do estado.
A obra consta de vinte e seis captulos nos cales o autor expresa a sa
ambicin de construr un Estado forte rexido por un soberano cunha suma de
poder absoluto, como noutros Estados europeos da poca, para lograr a
ansiada unificacin e o fortalecemento das institucins.
Seguro das limitacins intelectuais e polticas do pobo, entende que o
gobernante necesita ser un mestre da manipulacin e a seducin, elementos
que debe utilizar para manexar a vontade, preferencias e opinins do pobo, e
as asegurarse a sa adhesin. A pesar dos seus detractores, Maquiavelo
asocia este fin ao ben comn e o fin do poder non sera o fin en si mesmo
senn que unha vez logrado e establecido, o Estado debe ofrecer leis xustas
ao pobo, e este asumir a defensa e seguridade da nacin.
1

A sa revolucionaria concepcin dun Estado separado da relixin creoulle a

inimizade da Igrexa catlica que se manifestou basicamente na declaracin
de obra impa e libro maldito que recibiu O Prncipe, o que implicou a sa
prohibicin.
Thomas More ou Toms Moro (1478-1535) considerado o mximo
representante do humanismo britnico. A sa obra mis coecida Utopa.
Esta obra con aparencia de novela, na que se nos describe o estado ideal
dunha illa imaxinaria (u-topia=non-lugar) na lia das descricins de Platn (en
As Leis ou A Repblica), pertencen mis ao pensamento poltico que
literatura. Nas propostas deste estado ideal, xunto s que podemos
considerar progresistas como a abolicin da propiedade privada, a
universalidade do traballo (6 horas laborais) ou a licitude da eutanasia, hai
outras reprobables como a existencia de escravos. Moro propn o descrdito
da riqueza e exalta unha relixin natural e unha tolerancia de clara filiacin
erasmista.
Castiglione (1478-1529)
O mantuano Baltasar de Castiglione , xunto con Maquiavelo, un dos
autores mis decisivos na formacin do ideal de home renacentista. Formouse
humanisticamente en Miln, onde iniciou a sa carreira diplomtica. O papa
Clemente VII enviouno como nuncio apostlico corte espaola de Carlos V,
para que mediase nos litixios entre o papado e o emperador. Cando as tropas
imperiais saquearon Roma en 1527, Castiglione foi acusado de non conseguir
evitar o desastre. Este revs minou a sa sade, e morreu en Toledo.
Anda que escribiu algunhas obras poticas, a sa influencia e a sa fama
dbense a O cortesn, tratado de bos costumes no que traza o retrato do
perfecto cabaleiro da corte. Este debe cultivarse nos exercicios nobres
-manexo da espada, caza...-, pero tamn noutras actividades distinguidas
como a msica, a danza ou a composicin literaria. Debe, ademais, observar
un comportamento adecuado cos demais membros da corte, especialmente
co seu soberano. Nun interesante apartado do libro, Castiglione ocpase da
educacin das mulleres.
No estilo do cortesn destaca a sinxeleza da sa prosa, acorde co
principio renacentista de fuxir da afectacin.

2. A novela
Franois Rabelais
A personalidade e a obra de Rabelais figuran certamente entre as mis
curiosas e apaixonantes da sa poca, sntese de vellas tradicins medievais
e proxeccin cara ao futuro, cunha slida base nos ensinos de Erasmo.
Rabelais naceu cara a 1485, na rexin de Turena. Tras ser monxe en
distintas ordes relixiosas, dedicouse medicina, sendo un dos primeiros en
practicar a diseccin de cadveres, segundo o exemplo de Leonardo da Vinci.
Rabelais flutuou entre a fidelidade Igrexa e as novas ideas calvinistas. El
tamn gozou da proteccin de Margarita de Navarra e morreu en 1553. A sa
obra componse dos cinco libros que escribiu ao longo de moitos anos acerca
dos avatares do xigante Pantagruel e o seu pai Garganta nos dous primeiros
libros, xunto cos dun terceiro personaxe nos libros postremeiros chamado
Panurgo.
Garganta e Pantagruel unha xigantesca stira da vida e costumes
sociais, culturais, relixiosas e educativas dunha sociedade envellecida nas
2

sas frmulas anda escolsticas. Nos dous primeiros libros, os mis

coecidos, sen dbida, nrrasenos paralelamente o nacemento, infancia,
educacin e fazaas de ambos os personaxes, conferindo obra un carcter
grotesco cheo de situacins festivas e inverosmiles, dada a sa condicin de
xigantes, a sa alimentacin, o seu vestido, o seu aloxamento, etctera.
Logo dunha guerra que estas pacficos e vitais criaturas sosteen co
malvado Picrocole, Rabelais descrbenos, nun dos seus mis belas pasaxes, a
instauracin dunha sociedade de homes selectos: a abada de Thelme, na cal
rexe o principio de obra como queiras, e un ideal de vida con sacra
procura da felicidade.
O terceiro e cuarto libro nrrannos as inquietudes intelectuais de Panurgo,
que o levan a emprender unha viaxe a terras remotas en busca do saber. Ao
final do quinto libro o heroe obtn un orculo da deusa botella: Trink, dicir:
Bebe.
Garganta unha obra que malgasta imaxinacin, vitalidade, stira
corrosiva e humor carnavalesco, mestura de epopea burlesca e novela
alegrica; pero non menos, e sobre todo, un experimento sobre os lmites e
posibilidades da linguaxe semellante a outros de tanta importancia como o
Tristhan Samdy de Sterne, na Inglaterra do sculo XVIII, ou o Ulysses de Joyce,
xa no noso sculo.
Rabelais mestura latinismos, neoloxismos, parodia da linguaxe mdica ou
escolstica, inventando palabras ou pargrafos.

3. O ensaio
Michel Montaigne
O ciclo do humanismo atopa nos Ensaios Essais de Montaigne a sa
culminacin
e
o
seu
termo.
Michel Eyquem naceu en 1533 nunha familia de comerciantes
recentemente ennobrecidos. Logo de estudar dereito desempeou tamn
tarefas pblicas. Viaxa corte sen manifestar interese por l poltica, ata que
en 1570 se retira definitivamente sa torre, dedicndose o estudo e
composicin dos seus Ensaios, a primeira edicin dos cales apareceu en 1580.
Morreu en 1592.
O estoicismo e o escepticismo antigos estn na base da obra de
Montaigne, unidos a unha curiosidade universal, a unha enorme capacidade
de introspeccin e a un profundo coecemento dos homes; Montaigne odia o
dogmatismo e o fanatismo, e abandona as doutrinas para reclurse nunha
opcin vital e intelectual de ndole persoal.
Os seus Ensaios son un autorretrato espiritual:
Quero que nel me vexan cos meus xeitos sinxelos, naturais e
ordinarias, sen disimulo nin artificio, pois pntanme a min mesmo.
Montaigne escribe para coecerse, el mesmo o tema principal da sa
obra: analzase, obsrvase e descrbese para gozar finalmente do seu ser.
Trtase de chegar a ser o que verdadeiramente se , dando curso ao
propio eu e deste xeito, compracerse cun mesmo.
A experiencia fxolle remiso ao cambio:
Desgstame a novidade, calquera que sexa a aparencia que
presente; e teo motivos, pois vin consecuencias moi
prexudiciais.
Pero sempre busca a sa liberdade e a sa independencia, tanto vital
como de opinin. Montaigne desconfa da civilizacin e da moral: a sa tica
basase na autenticidade e a natureza; a sa exaltacin dos indios
americanos
colcanlle
nunha
posicin
claramente
precursora
do
3

Romanticismo; pero Montaigne, ao contrario que Rousseau, retrase pero non

se illa.
Publicados en tres diferentes entregas, os ensaios tratan dos temas
mis variados: Da constancia, Da diversin, Da vaidade, Da
ociosidade, Dos prognsticos,Da experiencia, Dos homes mis
excelsos..., anda que en cada un deles o discurso poida ir flutuando dun
tema a outro, mesturando ancdotas e experiencias persoais con bo nmero
de citas de autores latinos. Tamn a sa extensin moi variable, desde uns
poucos pargrafos moi extensa Apoloxa de Raimundo Sebund.
En suma, a obra de Montaigne unha das mis actuais, persoais e
agudas de todo o seu tempo, e ofrcenos o retrato dun tempo e dun alma
como ningunha outra obra da sa poca nos legou.