KEMIJA

SKRIPTA ZA DRAVNU MATURU

izradila: Kristina Kuanda, PMFKemijski odsjek, Preddiplomski studij kemije, 1. god
ina 2010/11.

Autor: Kristina Kuanda, PMFKemijski odsjek, Preddiplomski studij kemije, 1. godina

2010/11. streberica.gimnazijalka@yahoo.com
prema: Ispitni katalog za dravnu maturu u k. god. 2010/2011., Kemija, NCVVO www.nc
vvo.hr
Objavljeno na: www.drzavnamatura.com
Kontakt : info@drzavnamatura.com
Skripta se moe koristiti samo za individualne potrebe korisnika uz potivanje svih
autorskih i vlasnikih prava. Zabranjeno je mijenjati, distribuirati, prodavati, l
icencirati ili koristiti sadraj u komercijalne ili bilo koje druge svrhe bez dozv
ole autora. Skripta se koristi na vlastitu odgovornost i autori se ne mogu smatr
ati odgovornima za bilo kakvu tetu koja na bilo koji nain moe nastati koritenjem.
Zagreb, 2011.

Sadraj
Uvod ...........................................................................
................................................................1 Napomena uz 1.
izdanje .......................................................................
.......................................1
1 i. ii.
ELEKTRONSKA KONFIGURACIJA I PERIODINOST SVOJSTAVA ELEMENATA......................
2 elektronska konfiguracija ....................................................
........................................2 atomski polumjer, energija ionizacije,
elektronski afinitet, elektronegativnost............4 ostala fizikalna i kemijs
ka svojstva.....................................................................
..........5
iii.
Zadaci .........................................................................
................................................................6 Rjeenja .......
................................................................................
...............................................7
iv.
izoelektronske estice ...........................................................
......................................7
Zadaci .........................................................................
................................................................7 Rjeenja .......
................................................................................
...............................................7 *Zadaci .......................
................................................................................
................................8 *Rjeenja ......................................
................................................................................
..............8
2
VRSTE KEMIJSKIH REAKCIJA .......................................................
......................................9
Zadaci .........................................................................
..............................................................11 Rjeenja ........
................................................................................
............................................13
3
REDOKSI ........................................................................
................................................14
Zadaci .........................................................................
..............................................................19 Rjeenja ........
................................................................................
............................................19
4
ELEKTROKEMIJA ..................................................................
..........................................21
Zadaci .........................................................................
..............................................................23 Rjeenja ........

................................................................................
............................................25
5 i. ii.
BRZINA REAKCIJE I RAVNOTEA ......................................................
...............................26 brzina kemijske reakcije .....................
.......................................................................26 kemijs
ka ravnotea .....................................................................
..............................29
Primjeri zadataka s grafovima ..................................................
.................................................30 Zadaci .....................
................................................................................
..................................35 Rjeenja ....................................
................................................................................
................37

6
KISELINE, BAZE I SOLI...........................................................
..........................................38
Zadaci .........................................................................
..............................................................40 Rjeenja ........
................................................................................
............................................41
7
VRSTE I JAKOST KEMIJSKIH VEZA ..................................................
.................................42
Zadaci .........................................................................
..............................................................44 Rjeenja ........
................................................................................
............................................46
8
VSEPR teorija...................................................................
..............................................47
Kako nacrtati prostornu strukturu? .............................................
..............................................50 Zadaci ........................
................................................................................
...............................51 Rjeenja .......................................
................................................................................
.............52
9
KRISTALNE STRUKTURE.............................................................
.....................................53
Zadaci .........................................................................
..............................................................58 Rjeenja ........
................................................................................
............................................59
10 RAUNANJE U KEMIJI: MJERNE JEDINICE, VELIINE I FORMULE .........................
...........60 i. ii. iii. pretvaranje mjernih jedinica .........................
............................................................60 veliine koje je po
trebno poznavati................................................................
...........61 bitne formule.....................................................
.......................................................63
Primjer pametnog baratanja formulama ...........................................
........................................67 Primjeri za Hessov zakon ............
................................................................................
...............68 Primjer odreivanja empirijske formule .........................
...........................................................70 Razrjeivanje otopin
a ..............................................................................
.................................70 Mijeanje kiseline i luine.....................
................................................................................
.....71 *Mjerodavni reaktant, suviak ............................................
......................................................72 Zadaci ................
................................................................................
.......................................73 Rjeenja ...............................
................................................................................
.....................83

11 VRSTE KEMIJSKIH FORMULA I IZOMERI............................................

..............................85
Zadaci .........................................................................
..............................................................90 Rjeenja ........
................................................................................
............................................91
12 ORGANSKA KEMIJA I BIOKEMIJA..................................................
..................................92 i. ii. Najvanije vrste organskih spojeva....
........................................................................92 Vanije
organske reakcije..............................................................
............................95

iii.
Osnove osnova biokemije ........................................................
...............................101
DODATAK 1: RAZNE BOJE I PROMJENE BOJA ..........................................
............................104 DODATAK 2: KEMIJSKE FORMULE I NAZIVI............
..............................................................107 DODATAK 3: KEM
IJSKE FORMULE I SVOJSTVA TVARI IZ SVAKODNEVNE UPOTREBE ............109 DODATAK 4
: TOPLJIVOST ...................................................................
.................................111 i. ii. pravo otapanje......................
................................................................................
..111 "otapanje" koje zapravo znai kemijsku reakciju ............................
.........................112
DODATAK 5: SVOJSTVA, PODJELA I ODVAJANJE TVARI..................................
......................114 i. disperzni sustavi..................................
....................................................................116
DODATNI ZADACI PONUENIH ODGOVORA ................................................
.......................119
Zahvale ........................................................................
...........................................................121

drzavna-matura.com
1
Uvod Namjena je ove skripte obuhvatiti najbitnije toke gradiva na koje treba obra
titi pozornost pri pripremi za dravnu maturu iz kemije, nudei tehnike za lake pamenj
e i razumijevanje te upozoravajui na este greke. Pretpostavljeno je da je korisnik
imao nastavu kemije u osnovnoj i sve 4 godine srednje kole te stoga barata osnovn
im pojmovima. Ova skripta NIJE namijenjena da poslui kao jedini izvor za uenje za
maturu, osobito ne maturantima koji nisu imali prikladnu nastavu kemije u srednj
oj koli, nego kao nadopuna srednjokolskim udbenicima i drugim sredstvima. Sve stavk
e koje obuhvaa sadrane su u Ispitnom katalogu, ali NE obuhvaa sve stavke iz Ispitno
g kataloga jer ih je zbog njegove opsenosti i jo uvijek prisutnih nejasnoa nemogue u
ovim okvirima obuhvatiti, premda obuhvaa ili dotie veinu. U veini skripte (osim dod
atka Razne boje i promjene boja u kojem ilustrira sadraj) boja teksta upuuje na tei
nu gradiva: zelenom je oznaeno osnovno gradivo koje bi svi trebali bar donekle po
znavati za pozitivnu ocjenu, naranastom ono neto naprednije (za vie ocjene), a tamn
ocrvenom najnaprednije gradivo (za one koji ele znati vie nije vjerojatno, premda
nije ni posve iskljueno, da e se takvo gradivo pojaviti na maturi).
Napomena uz 1. izdanje U odnosu na predizdanje, skripta je nadopunjena poglavlji
ma Brzna reakcije i ravnotea, Vrste kemijskih formula i izomeri, Organska kemija
i biokemija te dodacima 4: Topljivost i 5: Svojstva, podjela i odvajanje tvari,
a poglavlje Elektrokemija premjeteno je odmah iza poglavlja Redoksi. Takoer su dod
ani originalni zadaci ponuenih odgovora, dodatni primjeri u poglavlju Raunanje u k
emiji i slike u poglavlju Kristalne strukture te ispravljene neke greke i napravl
jene jo neke manje preinake. Ova se verzija moe smatrati prvom dovrenom, no jo neki
detalji nedostaju i nadam se da u ju imati prilike jo doraivati. Uz ovo izdanje skr
ipte posebno su objavljeni i Obrazloena rjeenja zadataka s nacionalnih ispita i dra
vnih matura 20072010. te Dodatak za prijemni ispit na Medicinskom fakultetu u Zag
rebu.
autorica

drzavna-matura.com
2
1 ELEKTRONSKA KONFIGURACIJA I PERIODINOST SVOJSTAVA ELEMENATA
periodni sustav koji se dobije s ispitom:
ima: simbole elemenata, redne brojeve, relativne atomske mase nema: nazive eleme
nata, nazive blokova, perioda i skupina, pomone oznake za oditavanje elektronske k
onfuguracije, podjelu na metale i nemetale, oksidacijske brojeve...
i.
elektronska konfiguracija
treba znati samo za elemente prve 4 periode: 1s 2s 3s 4s 3d 4p 2p 3p

drzavna-matura.com
3
npr. H = 1s1 He = 1s2 Li = 1s2 2s1 = [He] 2s1 B = 1s2 2s2 2p1 = [He] 2s2 2p1 Ne
= 1s2 2s2 2p6 = [He] 2s2 2p6 Sc = 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1 = [Ar] 4s2 3d1 Zn
= 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 = [Ar] 4s2 3d10 Kr = 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10
4p6 = [Ar] 4s2 3d10 4p6
iznimke: Cr = [Ar] 4s1 3d5 Cu = [Ar] 4s1 3d10
(neki smatraju da je pravilnije prvo pisati 3d a onda 4s elektrone, oba redoslij
eda bi trebala biti prihvatljiva)
i za njihove ione: kationi
od elektronske konfiguracije atoma oduzima se odgovar
ajui broj zadnje dodanih elektrona npr. Li+ = 1s2 ( = [He] ) Ca2+ = 1s2 2s2 2p6 3
s2 3p6 ( = [Ar] ) Al3+ = 1s2 2s2 2p6 ( = [Ne] ) anioni
elektronskoj konfiguracij
i atoma dodaje se odgovarajui broj sljedeih elektrona npr. H = 1s2 ( = [He] ) O2 = 1
s2 2s2 2p6 ( = [Ne] )

drzavna-matura.com
4

P3 = 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 ( = [Ar] ) openito, elementi najlake (najee) tvore ione ija j
elektronska konfiguracija jednaka elektronskoj konfiguraciji po rednom broju na
jblieg plemenitog plina
kationi prijelaznih elemenata: prvo odlaze 4s, a tek onda 3d elektroni Fe = [Ar]
4s2 3d6 Fe2+ = [Ar] 3d6 Fe3+ = [Ar] 3d5 Cu = [Ar] 4s1 3d10 Cu+ = [Ar] 3d10 Cu2+
= [Ar] 3d9
ii.
atomski polumjer, energija ionizacije, elektronski afinitet, elektronegativnost
energija ionizacije, elektronski afinitet, elektronegativnost
atomski polumjer
(razmatramo prvenstveno s i p elemente bez plemenitih plinova, d (prijelazne met
ale) i f (lantanoide i aktinoide) elemente ignoriramo)
energija ionizacije: energija potrebna za izbijanje elektrona iz atoma (u plinov
itom stanju; to je prva energija ionizacije, a druga, trea itd. = energija potreb
na za izbijanje sljedeeg elektrona iz kationa) X(g)
X+(g) + e, E = Ei
to je manja, a
tom lake tvori katione elektronski afinitet: energija potrebna za izbijanje elekt
rona iz jednovalentnog aniona (u plinovitom stanju; = energija koja se oslobodi
kad atom primi elektron)

drzavna-matura.com
5

X(g)
X(g) + e, E = Eea
to je vei, atom lake tvori anione elektronegativnost: velii
isna o energiji ionizacije i elektronskom afinitetu koja pokazuje relativnu (u o
dnosu na ostale elemente) tenju da atom tvori anione ili katione (to je vea, lake tv
ori anione, to je manja, lake tvori katione) odnosno ima negativan ili pozitivan o
ksidacijski broj u spojevima (vidi Redoksi); to je vea razlika elektronegativnosti
izmeu elemenata u vezi, veza je polarnija odnosno vie ionskog karaktera; plemenit
im plinovima ne odreuje se elektronegativnost jer ne tvore spojeve ili ih ne tvor
e dovoljno dakle elektronegativnost pokazuje koliko atom "voli" elektrone tj. ko
liko ih jako privlai k sebi
*atomski polumjer, energija ionizacije i elektronski afinitet ne mijenjaju se kr
oz periodni sustav posve pravilno najvanije iznimke: elementi borove i kisikove s
kupine imaju manju prvu energiju ionizacije od prethodeih elemenata berilijeve od
nosno duikove skupine jer se njihovom ionizacijom izbija jedini p elektron vanjsk
e ljuske odnosno ostaju 3 nesparena p elektrona (polupopunjene p orbitale); elem
enti berilijeve i duikove skupine imaju osobito nizak elektronski afinitet jer im
aju popunjene valentne s orbitale odnosno polupopunjene valentne p orbitale, pele
menti 2. periode imaju manji elektronski afinitet od elemenata ravno ispod sebe
jer su njihovi atomi vrlo mali pa "redovni" elektroni jae odbijaju dodatni elektr
on, dakle najvei elektronski afinitet u periodnom sustavu ima klor a ne fluor
iii.
ostala fizikalna i kemijska svojstva
tvorenje aniona, nemetalna svojstva i reaktivnost nemetala, kiselost oksida, kov
alentni karakter oksida, hidrida i halogenida
tvorenje kationa, metalna svojstva i reaktivnost metala, bazinost oksida, ionski
karakter oksida, hidrida i halogenida
(f elemente ignoriramo)
gustoa, talita, vrelita

drzavna-matura.com
6
Zadaci 1. Koji od navedenih elemenata ima elektronsku konfiguraciju vanjske ljus
ke s2p4? A. Ca B. Cr C. Ge D. Se 2. Koji od navedenih elemenata je najelektroneg
ativniji? A. Br B. N C. O D. S 3. Koje svojstvo se u periodnom sustavu smanjuje
slijeva nadesno i poveava odozgo prema dolje? A. polumjer atoma B. elektronegativ
nost C. energija ionizacije D. talite 4. Koji od navedenih atoma ima najmanju prv
u energiju ionizacije? A. Na B. K C. Mg D. Ca 5. Kojim su redom atomi P, S, As i
spravno poredani prema rastuem polumjeru? A. P, S, As B. As, S, P C. S, P, As D.
P, As, S 6. Oksid kojeg od navedenih elemenata je najvie ionski? A. Al B. B C. C
D. Si 7. Koji od navedenih atoma ima najvei atomski polumjer? A. Li B. K C. As D.
Br 8. Koji je toni redoslijed kad se atomi Li, Be, B, Na poredaju po porastu ato
mskog polumjera? A. Li, Be, B, Na B. Li, Na, B, Be C. Na, Li, Be, B D. B, Be, Li
, Na

drzavna-matura.com
7
Rjeenja 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. D C A B C A B D
iv.
izoelektronske estice
estice koje imaju isti broj elektrona (NE u jezgri nego u elektronskom omotau) ato
mi neutralni (broj elektrona = broj protona) kationi pozitivno nabijeni ioni (br
oj elektrona < broj protona) Xn+ anioni negativno nabijeni ioni (broj elektrona
> broj protona) Xn najee je atom plemenitog plina (najstabilnija elektronska konfigu
racija, popunjena vanjska (valentna) ljuska) izoelektronski s nekoliko aniona i
kationa (nastalih iz atoma koji se nalaze do tri mjesta ispred odnosno iza njega
u periodnom sustavu uvijek gledati u periodni sustav elemenata kad se rjeavaju z
adaci s izoelektronskim esticama!) kationi su uvijek manji od izoelektronskih ato
ma (protoni iz jezgre jae privlae manji broj elektrona), to je vei nabojni broj kati
ona, to mu je polumjer manji anioni su uvijek vei od izoelektronskih atoma (proto
ni iz jezgre slabije privlae vei broj elektrona), to je vei nabojni broj aniona, to
mu je polumjer vei
Zadaci 1. Prekrii esticu koja nije izoelektronska s ostalima, a izoelektronske esti
ce poredaj po veliini od najmanje prema najveoj: Ar, Ca2+, Cl, K+, P3, S2, Sc3+, Zn2+
. 2. Koje su od navedenih estica izoelektronske: a) O
F; b) Fe2+ K; c) S
Br; d) Mg+
Na ? Stavi znak nejednakosti u kvadrati izmeu njih (i samo izmeu njih) da oznai odno
s veliina njihovih polumjera.
Rjeenja 1. Zn2+; Sc3+, Ca2+, K+, Ar, Cl, S2, P3

drzavna-matura.com
8 Na
2. a) O
F; d) Mg+
izoelektronske mogu biti i estice koje se sastoje od vie atoma (molekule i vieatomn
i ioni) gleda se zbroj elektrona atoma od kojih se estica sastoji minus nabojni b
roj (uzimajui u obzir predznak nabojnog broja!); njihove odnose veliina tee je pred
vidjeti, ali uglavnom vrijedi isto pravilo
*Zadaci 1. Koja od navedenih estica je izoelektronska s NO2+? a) N2O; b) NO2; c) N
H2; d) SO2 2. Povei molekule s izoelektronskim ionima. a) CH4 b) C2H6 c) CO2 d) N2
O4 e) N2 *Rjeenja 1. a 2. b, d, a, e, c __ N2H62+ __ C2O42 __ NH4+ __ C22 __ NO2+

drzavna-matura.com
9
2 VRSTE KEMIJSKIH REAKCIJA
1. po promjeni energije (u termodinamici) egzotermne u njima se oslobaa energija,
produkti imaju niu energiju od reaktanata, reakcijska entalpija je negativna npr
. gorenje metana (zemnog plina): CH4(g) + 2O2(g)
CO2(g) + 2H2O(g), Hr = 890 kJ/mol
endotermne u njima se "troi" (vee) energija, produkti imaju viu energiju od reaktan
ata, reakcijska entalpija je pozitivna npr. arenje modre galice: CuSO45H2O(s)
CuSO
4(s) + 5H2O, Hr = 80 kJ/mol *veina rekacija za koje je potrebna poviena temperatura
su endotermne, ali ne sve, mnoge samo imaju veliku energiju aktivacije (energija
potrebna da reakcija zapone promjena energije u reakciji)! 2. po stupnju ravnotee
nepovratne "idu do kraja", u stanju ravnotee u reakcijskoj smjesi je prisutna za
nemariva koliina reaktanata, ravnotea je pomaknuta daleko prema produktima (konsta
nta ravnotee vea od 100), piu se s "normalnom" strelicom npr. gorenje magnezija: Mg
(s) + O2(g) MgO(s) povratne u stanju ravnotee u reakcijskoj smjesi je prisutna zna
tna koliina i produkata i reaktanata (konstanta ravnotee izmeu 0,01 i 100*), promje
nom uvjeta (temperatura, tlak) moe se znatno utjecati na omjer prisutnih produkat
a i reaktanata, piu se s povratnom strelicom ili N2O4(g)
npr. dimerizacija duikova(IV) oksida: 2NO2(g)
*=konstanta ravnotee manja od 0,01 znaila bi da je nepovratna reakcija u suprotnom
smjeru nego to je napisana tj. da se reakcija u smjeru kako je napisana ne odvij
a 3. po sloenosti reaktanata i produkata sinteza od jednostavnijih tvari nastaju
sloenije npr. sinteza nitrobenzena

drzavna-matura.com
10
sinteza amonijeva klorida NH3(g) + HCl(g)
NH4Cl(s) analiza sloenije tvari se rast
avljaju na jednostavnije piroliza povienom temperaturom bez prisutnosti kisika np
r. termiki raspad kalcijeva karbonata: CaCO3(s) CaO(s) + CO2(g)
( je oznaka za arenje, umjesto toga se moe pisati i +T za povienje temperature) hidro
liza uz pomo vode npr. hidroliza estera:
hidroliza soli slabih kiselina ili baza anion slabe kiseline ili kation slabe ba
ze reagira s vodom tako da nastane ta kiselina ili baza te hidroksilni anion ili
oksonijev kation (vidi u poglavlju Kiseline, baze i soli) CH3COO + H2O CH3COOH +
OH (npr. iz CH3COONa) Fe3+ + 2H2O
Fe(OH)2+ + H3O+ (npr. iz FeCl3) fotoliza djelo
vanjem svjetlosti npr. fotoliza srebrova klorida AgCl(s) Cl2(g) + Ag(s)
(h = e ergija kva ta svjetlos og zraenja ( = frekve cija, h = Pla ckova ko sta ta 6
,621034 Js)) elektroliza djelova jem elektrine struje npr. elektroliza vode: 2H2O(l
)
2H2(g) + O2(g) elektroliza taline natrijeva klorida:

drzavna-matura.com
11
NaCl(l)
Na(l) + Cl2(g) 4. po smjeru putovanja elektrona (redoksreakcije) oksidacij
a otputanje elektrona poveanje oksidacijskog broja
redukcija primanje elektrona smanjenje oksidacijskog broja
*u svakoj redoks reakciji odvijaju se jednako i oksidacija i redukcija!, za svak
u posebno mogue je napisati samo jednadbu polurekacije koja sadri elektrone *naravn
o, nisu sve postojee reakcije redoksreakcije, ne dolazi u svim kemijskim reakcijam
a do promjene oksidacijskog broja vidi poglavlje Redoksi 5. po promjeni zasienost
i (organske reakcije) eliminacija smanjenje zasienosti (poveanje nezasienosti) oduz
imanjem atoma nastaje dvostruka ili trostruka veza
adicija poveanje zasienosti dodavanjem atoma na trostruku ili dvostruku vezu nasta
je dvostruka ili jednostruka
supstitucija jedan atom se zamjenjuje drugim, pri emu se ne mijenja zasienost
6. kiselobazne reakcije = neutralizacija vidi poglavlje Kiseline, baze i soli Zad
aci 1. U kojoj od navedenih reakcija dolazi do promjena oksidacijskog broja? A.
H2SO4 + 2NH3 (NH4)2SO4 B. H2SO4 + Na2CO3 Na2SO4 + H2O + CO2

drzavna-matura.com
12

C. 2K2CrO4 + H2SO4 K2Cr2O7 + K2SO4 + H2O D. 2H2SO4 + Cu CuSO4 + 2H2O + SO2 2. U

kojoj od navedenih reakcija se krom reducira? A. CrO3
CrOF3 B. Cr3+
Cr(OH)4 C. 2C
rO42 Cr2O72 D. Cr3+
CrO42 3. Koja od navedenih promjena je oksidacija? A. VO3
VO2+
. CrO2 CrO42 C. SO3
SO42 D. NO3
NO2 4. Reakcija u kojoj karboksilna kiselina reagi
s alkoholom i nastaje organski spoj i voda zove se: A. esterifikacija B. hidroli
za C. neutralizacija D. saponifikacija 5. Koji od navedenih procesa su egzotermn
i? I. gorenje etana II. oduzimanje kristalne vode barijevom kloridu dihidratu A.
samo I. B. samo II. C. i I. i II. D. ni I. ni II. 6. Izravna sinteza klorbenzen
a iz benzena (uz FeCl3 kao katalizator) je: A. adicija B. eliminacija C. supstit
ucija D. redukcija

drzavna-matura.com
13
Rjeenja 1. D 2. A 3. B 4. A 5. A 6. C

drzavna-matura.com
14
3 REDOKSI
= redukcijskooksidacijske reakcije
reakcije u kojima se mijenja oksidacijski broj
(=reakcije u kojima dolazi do izmjene elektrona meu atomima) nisu sve kemijske r
eakcije redoksi! one koje nisu (u kojima se nijednoj tvari ne mijenja oksidacijs
ki broj, npr. kiselobazne reakcije), izjednaavamo "obinim" "brojanjem atoma" oksida
cijski broj (obino se oznaava rimskom brojkom, ali ne bi smjelo biti greka oznaiti "
obinom") moe se zamisliti kao nabojni broj koji bi taj atom imao kad bi sve njegov
e veze bile ionske elementarne tvari: 0 kisik u spojevima: veinom II (osim u: pero
ksidima I, superoksidima 1/2, F2O II) vodik u spojevima: veinom I, osim u hidridima
metala (I. i II. skupine) I zbroj svih oksidacijskih brojeva u molekuli = 0 zbro
j svih oksidacijskih brojeva u ionu = nabojni broj tog iona
npr. alkalijski meta
li I, zemnoalkalijski II, aluminij III (i u kovalentnim spojevima), halogenidi I,
ali isto naravno vrijedi i za vieatomne ione *najopenitije pravilo: svakom elemen
tu se za svaku vezu s elektronegativnijim elementom dodaje 1 u oksidacijski broj
, a za svaku vezu s manje elektronegativnim oduzima 1 (za vezu s istim elementom
se ne dodaje ni ne oduzima), npr. ugljik u HCOOH (mravlja kiselina) ima oksidac
ijski broj 2 jer je vezan s dvije veze s jednim kisikom i jo jednom vezom s drugi
m kisikom, dakle s ukupno 3 veze s kisikom koji je elektronegativniji, a jednom
vezom s vodikom koji je manje elektronegativan moe se pamtiti da elektronegativni
ji element (vidi definiciju elektronegativnosti) dobiva elektrone koji su negati
vni pa postaje negativniji dakle dobiva minus u oksidacijski broj ( fluor kao naj
elektronegativniji element u svim spojevima ima oksidacijski broj I) Oksidacija O
tputanje elektrona (Na
Na+ + e), Redukcija pRimanje elektrona (Na+ + e
Na) oksidaci
ja je poveanje oksidacijskog broja (a redukcija smanjenje) pri redoksreakciji uvij
ek se dogaa i oksidacija i redukcija (ukupni porast oksidacijskog broja neega jedn
ak je ukupnom smanjenju oksidacijskog broja neeg drugog), jednadbe samo oksidacije
ili samo redukcije sadre elektrone i nazivaju se jednadbe polureakcija

drzavna-matura.com
15
oksidans (oksidacijsko sredstvo) da bi oksidirao neto drugo, reducira se reducens
(redukcijsko sredstvo) da bi reducirao neto drugo, oksidira se
Kako izjednaiti redoks? Prvo odrediti kojim se sve elementima mijenja oksidacijsk
i broj (ako se smanjuje
redukcija, ako poveava
oksidacija) i za koliko (ako nije
odmah vidljivo koji su to, odrediti oksidacijske brojeve svih atoma s obje stran
e jednadbe). Prema tome napisati jednadbe polureakcija (oksidacije i redukcije). U
jednadbama polureakcija: 1. nain gledanja: prvo izjednaiti broj istih atoma s jedn
e i s druge strane strelice, zatim izjednaiti naboje elektronima: zbroj svih nabo
ja s jedne strane (polu)reakcije je uvijek jednak zbroju svih naboja s druge str
ane (polu)reakcije u svakoj polureakciji sudjeluje onoliko elektrona koliko je p
otrebno da se to postigne 2. nain gledanja: prvo dodati elektrone, a onda izjednai
ti brojeve istih atoma: broj elektrona u polureakciji jednak je promjeni oksidac
ijskog broja (promjena oksidacijskog broja jednog atoma koliko ima takvih atoma)
(ponekad je zgodniji jedan nain, ponekad drugi, ali sve se moe rijeiti pomou bilo k
ojeg pa je dovoljno shvatiti i uvjebati jedan) Zatim pomnoiti jednadbe polureakcija
tako da se u oksidaciji otpusti onoliko elektrona koliko se u redukciji primi t
e ih zbrojiti (pri emu se elektroni "pokrate"). Te po potrebi spojiti ione u odgo
varajue tvari, eventualno dodajui ione koji su prisutni u poetnoj jednadbi a ne sudj
eluju u polureakcijama. Na kraju uvijek provjeriti da u konanoj jednadbi ima jedna
ko svih istih atoma s obje strane i da je zbroj naboja s obje strane isti (najee, a
li ne nuno, 0).
Primjer (korak po korak): Al + Cl2
Al + Cl2

AlCl3 O: Al

Al3+ R: Cl2

AlCl3 +3 0 0 1 III I
Cl

drzavna-matura.com
16

O: Al
Al3+ R: Cl2
2Cl O: Al Al3+ + e R: Cl2 + e
2Cl O: Al
Al3+ + 3e R: Cl2 + 2
2Al 2Al3+ + 6e R: 3Cl2 + 6e
6Cl 2Al + 3Cl2
2Al3+ + 6Cl 2Al + 3Cl2
2AlCl3 Nakon t
uvjeba, obino se sve pie samo kao: Al + Cl2 AlCl3 O: Al
Al3+ + 3e R: Cl2 + 2e
2Cl
/2 /3
2Al + 3Cl2

2Al3+ + 6Cl 2Al + 3Cl2

2AlCl3

Redoksi u kiselim ili lunatim vodenim otopinama redoksi u kiselom (u jednadbi je p

risutna kiselina ili kisela sol): nikad se u jednadbi (polu)reakcije ne moe nai OH (
lunato!) nego samo H2O i H+ H+ se uglavnom stavlja na istu stranu gdje su elektro
ni jer je pozitivan, a voda onda u pravilu na suprotnu stranu) ili moemo gledati
ovako: 1 atom kisika izjednaujemo dodatkom 1 molekule vode na stranu nedostatka k
isika, a zatim da izjednaimo dodane H iz vode dodajemo 2H+ iona na suprotnu stran
u redoksi u lunatom (u jednadbi je prisutna luina ili lunata sol): nikad se u jednadb
i (polu)reakcije ne moe nai H+ (kiselo!) nego samo H2O i OH OH se uglavnom stavlja n
a suprotnu stranu od elektrona jer je negativan, vodu se uvijek moe dodati s one
strane gdje nedostaje kisika ili vodika, ponekad je potrebno malo kombiniranja i
li moemo gledati ovako: 1 atom vodika izjednaujemo dodatkom 1 vode na stranu nedos
tatka vodika te dodatkom 1 hidroksidne skupine (OH) na suprotnu stranu; 1 atom ki
sika izjednaujemo dodatkom 2 hidroksidne skupine na stranu nedostatka kisika i do
datkom 1 molekule vode na stranu s vikom kisika

drzavna-matura.com
17

Primjer u kiselom: K2Cr2O7 + HBr

CrBr3 + Br2 + H2O + KBr O: 2Br
Br2 + 2e /3 R: Cr2O
72 + 6e + 14H+ 2Cr3+ + 7H2O Cr2O72 + 6Br + 14H+ 2Cr3+ + 3Br2 + 7H2O K2Cr2O7 + 14HBr
CrBr3 + 3Br2 + 7H2O + 2KBr Primjer u lunatom: NaNO3 + NaOH + Zn NH3 + Na2ZnO2 + H
2O O: Zn + 4OH
ZnO22 + 2H2O + 2e /4 R: NO3 + 8e + 6H2O NH3 + 9OH 4Zn + 7OH + NO3
2H2O + NH3 4Zn + 7NaOH + NaNO3 4Na2ZnO2 + 2H2O + NH3 (za maturu nije potrebno zn
ati predvidjeti produkte redoksreakcija, osim onih najjednostavnijih tj. poznatih
i/ili uz pomo, nego samo izjednaiti)
redoksi s vodikovim peroksidom (moe se i oksidirati i reducirati, i u kiselom i u
lunatom) H+ O: H2O2
O2 + 2H+ + 2e R: H2O2 + 2e + 2H+ 2H2O OH O: 4HO2
3O2 + 4e +
R: HO2 + H2O + 2e
3OH

disproporcioniranje ista tvar se i oksidira i reducira P4 + OH

PH3 + H2PO2 O: P4 +
8OH 4H2PO2 + 4e /3 R: P4 + 12e + 12H2O 4PH3 + 12OH 4P4 + 12OH + 12H2O
4PH3 + 12
+ 3OH + 3H2O PH3 + 3H2PO2 sinproporcioniranje ista tvar je i produkt oksidacije i
produkt redukcije IO3 + I + H+
I2 O: 2IO3 + 12H+ 10e + I2 + 6H2O

drzavna-matura.com
18

R: 2I
2e + I2 /5 2IO3 + 12H+ + 10I
6I2 + 6H2O IO3 + 6H+ + 5I
3I2 + 3H2O "sloe
vie tvari se oksidira ili se vie tvari reducira ukupan broj elektrona koji sudjel
uje u redukcijama mora biti jednak ukupnom broju elektrona koji sudjeluje u oksi
dacijama CrI3 + KOH + Cl2 K2CrO4 + KIO4 + KCl + H2O + KI O: Cr3+ + 8OH
CrO42 + 3e +
4H2O /2 O: I + 8OH IO4 + 8e + 4H2O R: Cl2 + 2e
2Cl /7 2Cr3+ + 24OH + I + 7Cl2
+ 14Cl + 12H2O 2CrI3 + 24KOH + 7Cl2
2K2CrO4 + KIO4 + 14KCl + 12H2O + 5KI

Primjeri jo neke neizjednaene polureakcije (u izjednaenoj jednadbi trebaju biti elek

troni) koje se esto pojavljuju, za izjednaiti za vjebu: Oksidansi polureakcije redu
kcije: (kalijev) permanganat u kiselom: MnO4 + H+ + e
Mn2+ + H2O (kalijev) permang
anat u lunatom: MnO4 + H2O + e MnO2 + OH dikromat u kiselom: Cr2O72 + H+ + e Cr3+ +
O u lunatom je kromat*: CrO42 + H2O + e Cr(OH)4** + OH * = reakcija prijelaza dikroma
ta u kromat je Cr2O72 + 2OH
2CrO42 + H2O odnosno kromata u dikromat 2CrO42 + 2H+ Cr2
O72 + H2O (to naravno nisu redoksi, oksidacijski broj kroma ostaje isti) ** = kro
m je amfoteran (kao aluminij) ClO4, ClO3, ClO2, ClO, Cl2 najee svi idu skroz u Cl (
gno i s bromom i jodom, u pravilu u lunatom) koncentrirana HNO3(aq): NO3 + e + H+
N
O2 + H2O razrijeena HNO3(aq) u veini sluajeva: NO3 + e + H+ NO + H2O Reducensi polur
akcije oksidacije: oksalna kiselina: C2H2O4
CO2 + H+ + e oksalat (anion ne moe bit
i kiselina!) u lunatom: C2O42 CO2 + e (veina estih i jednostavnijih oksidacija su one
trivijalne metala u kation)

drzavna-matura.com
19
Zadaci 1. Kad se jednadba __ClO3 + __I + __H+
__Cl + __I2 + __H2O izjednai, koliki je
odnos koeficijenata H+/I2? A. 2/1 B. 3/1 C. 6/1 D. neki drugi 2. Kad se jednadba
MnO4 + NO2 + H+ Mn2+ + NO3 + H2O izjednai najmanjim cjelobrojnim koeficijentima, ko
ji je koeficijent ispred H+? A. 1 B. 6 C. 8 D. 16 3. _Sn2+(aq) + _NO3(aq) + _H+(a
q) _Sn4+(aq) + _NO(g) + _H2O(l) Koliki je koeficijent uz H+(aq) kad se jednadba i
zjednai najmanjim cjelobrojnim koeficijentima? A. 2 B. 4 C. 6 D. 8 4. ClO3 + Br
Cl
2 + Br2 1) to je redukcijsko sredstvo? A. ClO3 B. Br C. Cl2 D. Br2 2) Kad se jednadb
a reakcije izjednai, u kojem su meusobnom omjeru koeficijenti Br/ClO3? A. 1/1 B. 2/1
C. 3/1 D. 5/1 2 5. __ S + __ H2O __SO2 + __H+ + __e Koliki je koeficijent ispred
H+ kad se jednadba polureakcije izjednai najmanjim cjelobrojnim koeficijentima? A.
B. C. D. 2 4 6 8
Rjeenja 1. A 2. B

drzavna-matura.com
20
3. D 4. 1) B, 2) D 5. B

drzavna-matura.com
21

4 ELEKTROKEMIJA
sve reakcije u elektroliznim i galvanskim lancima su redoksreakcije Katoda Redukci
ja, Anoda Oksidacija (uvijek i u elektrolizi i u galvanskim lancima!) u elektroli
zi (u galvanskim lancima je obrnuto! vidi dalje): kationi putuju prema katodi (po
zitivni su pa trebaju primiti elektrone
katoda je negativna elektroda pa privlai
pozitivne katione), anioni prema anodi (negativni su pa trebaju otpustiti elektr
one anoda je pozitivna elektroda pa privlai negativne anione) elektroliza vode: A
(+): 2H2O O2 + 4e + 4H+ K(): 2H2O + 2e H2 + 2OH /2 6H2O 2H2 + O2 + 4OH + 4H+ 4H2O
(l) 2H2(g) + O2(g) pri elektrolizi vodene otopine kiseline (npr. H2SO4) ili luine
(npr. NaOH) ne mogu nastati "suprotni" ioni (OH u kiselom, H+ u lunatom), nego um
jesto toga na toj elektrodi reagira "vodeni" dio kiseline ili luine: za kiselinu:
K: 2H+ + 2e
H2 za luinu: A: 4OH
O2 + 4e + 2H2O (druga polureakcija i ukupna reakcij
a su iste kao za elektrolizu vode) elektroliza vodenih otopina kationa alkalijsk
ih i zemnoalkalijskih metala (i aluminija) i sloenih (vieatomskih) aniona je zapra
vo elektroliza vode na onoj elektrodi na kojoj bi se pri elektrolizi taline iste
tvari izluivala tvar koja potjee iz nekog od tih iona, umjesto toga se izluuje vod
ik (katoda) odnosno kisik (anoda) primjeri:
elektroliza vodene otopine: Na2SO4(aq) AlCl3(aq) Cu(NO3)2(aq) produkti na katodi
H2, OH H2, OH Cu(s) produkti na anodi O2, H+ Cl2(g) O2, H+
zato treba uvijek paziti za elektrolizu, osobito halogenida (npr. NaCl, KI, AlBr
3...), radi li se o talini ili o vodenoj otopini!

drzavna-matura.com
22
standardni redukcijski potencijal (E) znai da je odreen za reakciju redukcije to je
pozitivniji, redukcija je spontanija (ako je pozitivan, redukcija je spontanija
od redukcije vodika, to znai dogaa se u vodenoj otopini, a ako je negativan, redukc
ija se ne dogaa u vodenoj otopini nego se umjesto toga reducira vodik (elektroliz
a vode!)); za oksidaciju (reakciju u obrnutom smjeru) mu treba obrnuti predznak
Voltin niz ( = elektrokemijski niz = niz standardnih redukcijskih potencijala me
tala): kationi alkalijskih metala (od donjih najreaktivnijih prema gornjima) || ze
mnoalkalijskih metala || || aluminija i nekih prijelaznih metala (cink, kadmij, krom
...) 0 (H+) kationi "poluplemenitih" i "plemenitih" metala (redom najvaniji primj
eri): Cu2+, Ag+, Pd2+, Pt2+, Au3+ + reaktivniji metali se "bolje osjeaju" u "izre
agiranom" (ionskom) obliku, a manje reaktivni u metalnom reaktivniji metal (s ma
njim redukcijskim potencijalom) "istiskuje" manje reaktivan (s veim redukcijskim
potencijalom) iz otopine njegovih iona (npr. ako se bakrena ica stavi u otopinu s
rebrova nitrata, na ici se izluuju "pahuljice" srebra, a otopina poplavi od Cu2+ i
ona) pri emu zbog kretanja elektrona nastaje elektrina struja ako se uzme po komad
oba metala i poveu vodiem (metalna ica) i elektrolitskim mostom (otopinom ili gelo
m koji provode elektrinu struju jer sadre ione) da se zatvori strujni krug (to je
galvanski lanak) procesi u galvanskim lancima su obrnuti od procesa u elektrolizi:
u elektrolizi elektrina struja daje energiju za nespontane procese (E negativan),
a u galvanskim lancima spontani procesi (E pozitivan) uzrokuju elektrinu struju i
elektrode su obrnute nego u elektrolizi: katoda je pozitivna, anoda je negativna
elektroni putuju kroz icu (vodi I. reda) od anode (gdje nastaju oksidacijom) do k
atode (gdje su potrebni za redukciju), a kroz elektrolitski most (vodi II. reda)
anioni putuju u suprotnom smjeru da bi obje otopine ostale neutralne prikazi gal
vanskog lanka (na primjeru Daniellijevog lanka): jednadbe polureakcija: A(): Zn(s)
2
e + Zn2+(aq) K(+): Cu2+(aq) + 2e Cu(s)

drzavna-matura.com
23
zbirna jednadba reakcije: Zn(s) + Cu2+(aq)
Zn2+(aq) + Cu(s) shematski prikaz: Zn(
s)|Zn2+(aq)||Cu2+(aq)|Cu(s) (pie se slijeva nadesno redom kako putuju elektroni,
dakle od onog to se oksidira preko onog u to se oksidira preko onog to se reducira
do onog u to se reducira; jednostruke crte oznaavaju granice izmeu elektroda i otop
ine a dvostruka elektrolitski most) skica (crte):
V = voltmetar; ako je umjesto V izvor elektrine struje (
), onda je to elektrolizni
lanak i smjerovi kretanja e i aniona te naboji elektroda su obrnuti, sve ostalo je
dnako
(za raunanje u elektrokemiji pogledati Mjerne jedinice, veliine i formule cVII. i X
III.)
Zadaci 1. Tijekom elektrolize taline soli, kationi se kreu prema A. anodi i reduc
iraju B. anodi i oksidiraju C. katodi i reduciraju D. katodi i oksidiraju 2. Koj
a reakcija se zbiva na katodi tijekom elektrolize vodene otopine KCl? A. K+(aq)
+ e K(s) B. 2H2O(l) + 2e
H2(g) + 2OH(aq) C. 2Cl(aq)
Cl2(g) + 2e D. 2H2O(l)
+(aq) + 4e

O2(g)

drzavna-matura.com
24
3. Tona/e tvrdnja/e o galvanskim lancima je(su): 1) oksidacija se odvija na anodi
2) elektroni se kreu od katode prema anodi A. samo 1 B. samo 2 C. i 1 i 2 D. ni 1
ni 2 4. U elektrokemijskim lancima katoda je uvijek elektroda na kojoj: A. se od
vija oksidacija. B. se odvija redukcija. C. nastaju pozitivni ioni. D. nastaju n
egativni ioni. 5. Na broj molova metala izluenog tijekom elektrolize utjee sve nav
edeno OSIM: A. jakost struje B. vremensko trajanje elektrolize C. naboj iona D.
molarna masa 6. Tijekom elektrolize razrijeene vodene otopine sumporne kiseline, t
o nastaje na anodi? A. vodik B. sumporovodik C. kisik D. sumporov dioksid 7. Koj
i od navedenih metala je najreaktivniji? A. srebro B. olovo C. eljezo D. cezij 8.
Provodi se elektroliza vodene otopine NaI koncentracije 1.0 mol/dm3 s dodatkom
fenolftaleina i kroba. A. Napii jednadbe polureakcija na: i. anodi

drzavna-matura.com
25

ii. katodi B. Opii to se moe opaziti (vizualno) uz: i. anodu ii. katodu C. Ako stru
ja od 0.200 A protjee kroz 25.0 mL otopine 90.0 minuta, izraunaj mnoinu svakog nast
alog produkta. 9. Galvanski lanak temelji se na polureakcijama: Cr3+ + 3e
Cr E = 0.7
44 V Ni2+ + 2e Ni E = 0.236 V A. Napii i izjednai jednadbu ukupne reakcije koja se od
ija u tom lanku. B. Izraunaj standardni potencijal lanka. C. Kojoj se elektrodi tij
ekom rada lanka poveava masa i zato?
Rjeenja 1. C 2. B 3. A 4. B 5. D 6. C 7. D 8. a) i. 2I I2 + 2e; ii. 2H2O + 2e
H2 + 2
OH b) i. plavo obojenje (zbog reakcije joda sa krobom); ii. ruiasto obojenje (fenolf
talein zbog nastanka OH), mjehurii pina (H2) c) n(I2) = 5.6103 mol, n(H2) = 5.6103 mol
, n(OH) = 1.12102 mol 9. a) 3Ni2+(aq) + 2Cr(s) 2Cr3+(aq) + 3Ni(s); b) 0.508 V; c) k
atodi, jer se na njoj izluuje metalni nikal

drzavna-matura.com
26
5 BRZINA REAKCIJE I RAVNOTEA
i. brzina kemijske reakcije
brzina kemijske reakcije po odreenom reaktantu ili produktu = promjena koncentrac
ije tog reaktanata ili produkta / vrijeme da bi se dobila "univerzalna" brzina r
eakcije bez obzira po kojem reaktantu ili produktu ju odreujemo, dijeli se stehio
metrijskim koeficijentom tog reaktanta ili produkta (za bolje razumijevanje zato
vidi Mjerodavni reaktant, suviak u poglavlju Raunanje u kemiji), pri emu su stehiom
etrijski koeficijenti reaktanata negativni (jer se u reakciji troe pa se njihova
koncentracija smanjuje tj. promjena koncentracije je negativna) jer je brzina uv
ijek pozitivna, piemo ( je grko slovo ni, najuobiajenija (iako zbog slinosti s v vrlo
nespretna) oznaka za stehiometrijski koeficijent):

imbenici koji utjeu na brzinu kemijske reakcije: temperatura brzina svih reakcija
(i endotermnih i egzotermnih to nema veze s tim!) poveava se porastom temperature
jer pri veoj temperaturi estice imaju veu kinetiku energiju pa se bre gibaju (i stog
a ee sudaraju i vei dio estica koje se sudare imaju dovoljnu kinetiku energiju koja sl
ui kao energija aktivacije za reakciju), i to za veinu reakcija vrlo brzo (pri tem
peraturama blizu sobne udvostruuje svakih 10ak C) koncentracija reaktanata to je vea
, estice reaktanata imaju vee anse za meusobne sudare (a do reakcija dolazi samo kad
se estice sudare) pa se brzina svih reakcija poveava porastom koncentracije bilo
kojeg reaktanta ili reaktanata u otopini ili plinovitom stanju odnosno tlaka pli
na veliina povrine na kojoj se zbivaju heterogene kemijske reakcije to su estice sit
nije, vei dio njihove povrine moe doi u dodir s esticama drugih reaktanata pa je reak
cija bra npr. vapnenac u prahu reagira s klorovodinom kiselinom puno bre nego grume
n vapnenca, eljezna vuna hra bre nego avao, hrana se bre probavlja ako ju bolje provae
o

drzavna-matura.com
27
dakle: brzina reakcije raste ili pada isto kao i temperatura, koncentracija reak
tanata (i tlak ako su plinovi) i usitnjenost estica (znai obrnuto nego veliina estic
a) katalizator tvar koja ubrzava kemijsku reakciju, a sama izlazi iz reakcije u
istom kemijskom (ne nuno i fizikalnom moe se npr. usitniti) obliku u kojem je u nj
u i ula (nije ba dobro rei "tvar koja ubrzava kemijsku reakciju a sama u njoj ne su
djeluje" jer veina katalizatora reagiraju s reaktantom/ima, no zatim ponovo reagi
raju tako da se vrate u poetni oblik) ubrzavanje kemijske reakcije naziva se kata
liza enzim biokatalizator katalizator u biolokim sustavima (ivim organizmima) po k
emijskoj grai najee protein bez enzima ne bi bilo ivota jer bi se reakcije u stanicam
a odvijale puno presporo inhibitor obrnuto nego katalizator usporava kemijsku re
akciju a sam izlazi iz reakcije u istom kemijskom obliku u kojem je uao
katalizat
or omoguuje odvijanje reakcije s manjom energijom aktivacije (energija koju pravi
lno orijentirane estice koje se sudare moraju imati da bi dolo do reakcije), a u p
risutnosti inhibitora energija aktivacije je vea Energijski (entalpijski) dijagra
m za reakciju sa i bez katalizatora obino se crta ovako (za egzotermnu reakciju):
odnosno ovako (za endotermnu reakciju):

drzavna-matura.com
28
(zelenkasto je oznaena reakcija bez katalizatora, a crvenkasto s katalizatorom; E
a je energija aktivacije) iako bi u veini sluajeva preciznije bilo crtati neto ovak
vo, jer katalizator najee smanjuje energiju aktivacije tako da "razdvaja" reakciju
u nekoliko reakcijskih koraka (npr.: katalizator se vee uz reaktant, nastali komp
leks se vee uz drugi reaktant, meu reaktantima vezanim uz katalizator odvije se sa
da energetski povoljnija reakcija, produkt se odvoji od katalizatora koji se tim
e vraa u poetno stanje) od kojih svaki ima niu energiju aktivacije od nekataliziran
e reakcije (energija aktivacije katalizirane reakcije jednaka je energiji aktiva
cije onog koraka za koji je ta energija najvea):

drzavna-matura.com
29
ii.
kemijska ravnotea
ravnoteno stanje stanje dinamike ravnotee stanje u kojem se reakcija (reaktanti
dukti) i povratna reakcija (produkti reaktanti) odvijaju istom brzinom pa se ini
kao da se reakcija ne odvija tj. koncentracije reaktanata i produkata se ne mije
njaju opazivo u vremenu (dakle NE stanje u kojem je brzina reakcije 0 niti stanj
e u kojem nema reakcije niti stanje u kojem je reakcija zavrila...)
konstanta ravnotee = umnoak koncentracija produkata u ravnotenom stanju potencirani
h na odgovarajue stehiometrijske koeficijente / umnoak koncentracija reaktanata u
ravnotenom stanju potenciranih na odgovarajue stehiometrijske koeficijente (odnosn
o jednostavno umnoak ravnotenih koncentracija svih tvari u reakciji potenciranih n
a njihove stehiometrijske koeficijente ako vodimo rauna da su stehiometrijski koe
ficijenti reaktanata negativni) aA + bB + ... xX + yY + ...
(ravnotene koncentracije se najpravilnije piu kao simbol tvari u uglatim zagradama
, ali ne bi smjelo biti greka ni pisati "normalno" c(X) itd.) za tvari u plinovit
om stanju umjesto ravnotenih koncentracija mogu biti ravnoteni tlakovi (ili parcij
alni tlakovi: parcijalni tlak = tlak te tvari / ukupni tlak smjese), rauna se ist
o ako nije drukije navedeno, konstanta ravnotee ima mjernu jedinicu koncentracije
odnosno tlakove treba uvrtavati skupa s njihovim mjernim jedinicama! Le Chatelier
ov princip utjecaj dodavanja ili odvoenja reaktanta ili produkta na ravnotene konc
entracije reaktanata i produkata

pr

drzavna-matura.com
30

konstanta ravnotee je KONSTANTA tako da se koncentracije uvijek mijenjaju tako da

konstanta ravnotee ostane KONSTANTNA tj. ISTA: dodavanje reaktanta ili odvoenje p
rodukta uzrokuje poveanje ravnotenih koncentracija (ostalih) produkata tj. smanjen
je ravnotenih koncentracija (ostalih) reaktanata (kaemo: ravnotea se pomie prema pro
duktima), smanjenje koncentracije reaktanta ili dodavanje produkta uzrokuje sman
jenje ravnotenih koncentracija (ostalih) produkata tj. poveanje ravnotenih koncentr
acija (ostalih) reaktanata (kaemo: ravnotea se pomie prema reaktantima) ostali utje
caji na poloaj ravnotee: tlak poveanjem tlaka ravnotea se pomie prema onoj strani na
kojoj ima manje plinovitih estica, a smanjenjem tlaka obrnuto (jer plinovi tee zau
zeti to vei volumen, a tlak ih u tome spreava) temperatura poveanjem temperature rav
notea se pomie u onom smjeru u kojem je reakcija endotermna (u endotermnim reakcij
ama se "troi" tj. vee energija), dakle poveanjem temperature ravnotea endotermne rea
kcije (rH>0) pomie se prema produktima a egzotermne (rH<0) prema reaktantima, a sma
njenjem temperature naravno obrnuto
Primjeri zadataka s grafovima

drzavna-matura.com
31
tvari ija se koncentracija s vremenom smanjuje su reaktanti (ovdje A i C), a tvar
i ija se koncentracija poveava produkti (ovdje B i D) kao "kraj reakcije" tj. ravn
oteno stanje uzimamo tamo gdje se koncentracije reaktanata i produkata vie vidljiv
o ne mijenjaju krivulje postaju priblino vodoravne najmanju promjenu koncentracij
e (razlika koncentracije u ravnotenom stanju i poetne koncentracije) uzmemo kao "m
jernu jedinicu" s kojom emo usporeivati ostale ako nije drukije zadano, neka taj re
aktant ili produkt (ovdje reaktant C) ima stehiometrijski koeficijent 1 ostali r
eaktanti i produkti imaju stehiometrijske koeficijente onoliko koliko puta je pr
omjena njihove koncentracije vea od te najmanje promjene (ako ne bi bile cjelobro
jne, mnoimo cijelu jednadbu tako da budu, a ako moemo jednadbu podijeliti tako da i
dalje svi stehiometrijski koeficijenti budu cjelobrojni, dijelimo ju) dakle u ov
om sluaju jednadba reakcije je: 3A + C
3B + D (u ovom sluaju nije nuno pisati streli
cu za povratnu reakciju jer na poetku nije prisutna opaziva koliina produkata niti
na kraju reaktanata, ali ne bi trebalo ni koditi)

drzavna-matura.com
32
mjerodavni reaktant je tvar koja se potroila A, a u suviku su svi preostali reakta
nti B

za napisati jednadbu postupamo isto kao u 10. 1. paziti da se rauna PROMJENA konce
ntracije (a ne poetna koncentracija) jer su ovdje u ravnotei prisutne i znatne kon
centracije reaktanata A i B dakle: (42) A + (31) B
(40) C 2A + 2B
4C / 2 (u zadacim
s ravnoteom uvijek "pokratiti" jednadbu na najmanje cjelobrojne koeficijente!) A
+ B 2C

drzavna-matura.com
33
napiemo izraz za konstantu ravnotee prema jednadbi te uvrstimo RAVNOTENE (na "kraju
reakcije" tamo gdje su krivulje vodoravne) koncentracije svih tvari:
2A

drzavna-matura.com
34
2A

4B

2B

drzavna-matura.com
35
2A + B

3C

Zadaci 7. Reakcija 2H2O2(aq)

2H2O(l) + O2(g) je egzotermna i MnO2(s) joj je kata
lizator. to od navedenog e poveati brzinu te reakcije? 1) povienje temperature 2) po
veanje reakcijske povrine MnO2(s) A. samo 1 B. samo 2 C. i 1 i 2 D. ni 1 ni 2 8. Z
a reakciju 2CCl4(g) + O2(g)
2COCl2(g) + 2Cl2(g) ispravan izraz za konstantu ravn
otee Kc je: A. B.

drzavna-matura.com
36
C. D. 9. Za reakciju 2SO2(g) + O2(g)
2SO3(g), H < 0, koja promjena/e e poveati udio
SO3(g) in ravnotenoj smjesi? 1) poveanje tlaka 2) poveanje temperature 3) dodatak k
atalizatora A. samo 1 B. samo 3 C. samo 1 i 2 D. 1, 2 i 3 10. U ravnotenom stanju
: A. Sve reakcije prestaju. B. Reakcija je zavrena (prisutni su samo produkti). C
. Brzine napredne i povratne reakcije su jednake. D. Koliina prisutnih produkata
je jednaka koliini prisutnih reaktanata. 11. Veina enzima su po kemijskoj grai: A.
ugljikohidrati B. lipidi C. nukleinske kiseline D. proteini 12. Na brzinu nepovr
atne kemijske reakcije moe utjecati sve navedeno OSIM: A. dodatak katalizatora B.
uklanjanje produkata C. poveanje temperature D. smanjenje koncentracije reaktana
ta 13. Katalizator ubrzava kemijsku reakciju tako to: A. pomie ravnoteu. B. poveava
energiju aktivacije. C. smanjuje reakcijsku entalpiju. D. omoguava drugi (energet
ski povoljniji) reakcijski put. E. poveava prosjenu kinetiku energiju reaktanata F.
poveava broj sudara izmeu reaktanata G. smanjuje energetsku razliku izmeu reaktana
ta i produkata 14. Kad se 100 mL HCl koncentracije 1.0 mol/dm3 doda komadiu CaCO3
mase 2.0 g, CO2 se oslobaa odreenom brzinom. Koja od promjena u tom eksperimentu
NEE poveati brzinu oslobaanja CO2? A. dodavanje 100 mL HCl koncentracije 2.0 mol/dm
3 a ne 1.0 mol/dm3 B. zagrijavanje 100 mL HCl koncentracije 1.0 mol/dm3 prije do
davanja na CaCO3 C. usitnjavanje CaCO3 u prah prije dodavanja 100 mL HCl koncent
racije 1.0 mol/dm3 D. dodavanje 150 mL HCl koncentracije 1.0 mol/dm3 a ne 100 mL

drzavna-matura.com
37
Rjeenja 7. C 8. D 9. A 10. C 11. D (napomena: manji broj enzima su RNA) 12. B 13.
D 14. D

drzavna-matura.com
38
6 KISELINE, BAZE I SOLI
Arrheniusova teorija: kiseline u vodenoj otopini poveavaju koncentraciju H+ (vodi
kovih kationa tj. protona; = H3O+ oksonijevih) iona sadre H u svojoj formuli, npr
. H3PO4(aq) luine u vodenoj otopini (aq) poveavaju koncentraciju OH (hidroksidnih)
iona sadre OH u svojoj formuli, npr. Ca(OH)2(aq) hidroksidi tvari koje sadre hidro
ksidne OH ione uglavnom sve to ima OH u svojoj formuli a ne spada u organske tvari
, tonije sve ionske tvari koje sadre OH baze tvari koje kad bi bile u vodenoj otop
ini, bile bi luine (ak i ako nisu stvarno topljive u vodi), npr. Ca(OH)2(s) razlik
a izmeu luine i baze (u ovoj teoriji) je samo to to luine moraju biti u aq, a baze s
u u bilo kojem stanju (kiseline se takoer odnose na sva stanja) baze ne sadre nuno
OH (npr. NH3 je baza, vidi dalje) ( luine < hidroksidi < baze ) BrnstedLowryeva teo
rija: kiseline daju H+ baze primaju H+ reakcija izmeu kiseline i baze: H+ prelazi
s estice kiseline na esticu baze iz kiseline nastaje konjugirana baza, a iz baze
konjugirana kiselina HSO4(aq) + PO43(aq)
SO42(aq) + HPO42(aq)
kiselina
baza
konjugirana baza
konjugirana kiselina
najee je jedna od tih estica voda: HNO3(aq) + H2O(l)
NH3(aq) + H2O(aq)

NO3(aq) + H3O+(aq) K B KB KK

NH4+(aq) + OH(aq) B K KK KB

spontano uvijek iz jae kiseline i jae baze nastaje slabija kiselina i slabija baza
pH se pribliava neutralnom, zato se to naziva neutralizacija

drzavna-matura.com
39
jake kiseline: halogenovodine (HI, HBr, HCl, NE HF), HNO3, H2SO4, HClO4 jake baze
: hidroksidi alkalijskih metala (najee: NaOH, KOH), hidroksidi zemnoalkalijskih met
ala (najee Ca(OH)2) sve ostalo to ima H ili OH (a da nije organski spoj karboksilne
kiseline imaju OH ali su, oito, kiseline!, a ugljikovodici u "normalnim" kiselobaz
nim reakcijama uope ne reagiraju) smatrajte slabim kiselinama/bazama (amonijak i
amini su takoer baze makar nemaju OH) pH vrijednost = logaritam koncentracije H+
pomnoen s 1 (da bude u svim "normalnim" sluajevima pozitivan)
to ima vie H+, pH je ma
nji manji pH = kiselije pH < 7 kiseline pH > 7
luine pH vodenih otopina soli: sol
slabe kiseline i jake baze = bazina, sol jake kiseline i slabe baze = kisela (on
o to je jae prevladava ), sol jake kiseline i jake baze = neutralna ("ponitavaju se
"), sol slabe kiseline i slabe baze = ovisi koja je jaa (iji pK je dalji od 7 kise
line imaju pK manji od 7, a baze vei) kad se pie hidroliza soli, pie se za svaki io
n koji potjee iz slabe kiseline ili slabe baze hidrolizom aniona iz slabe kiselin
e nastaje ta kiselina i OH, a kationa iz slabe baze ta baza i H+ (vidi u poglavlj
u Vrste kemijskih reakcija hidroliza) kiseli oksidi njihovim otapanjem u vodi na
staju kiseline oksidi nemetala: CO2, P2O5, N2O5, SO2, SO3 (sredinji element je uv
ijek jednakovalentan (jednak oksidacijski broj) u oksidu i odgovarajuoj kiselini)
bazini oksidi njihovim otapanjem u vodi nastaju luine (ili bi nastajale da su top
ljivi) oksidi metala: MgO, CaO, BaO, FeO, Fe2O3... amfoterne tvari: mogu biti ki
seline ili baze, ovisno s kojim tvarima reagiraju, dakle reagiraju u kiselobaznim
reakcijama i s uobiajenim kiselinama i s uobiajenim bazama npr. H2O, Al(OH)3 (i A
l i Al2O3), Zn(OH)2, Cr(OH)3 2Al(s) + 6HCl(aq)
2AlCl3(aq) + 3H2(g) 2Al(s) + 2NaO
H(aq) + 6H2O(l)
2Na[Al(OH)4] + 3H2(g) kiselobazne reakcije 1. kiselina + baza sol
+ voda = neutralizacija KOH(aq) + HCl(aq) KCl(aq) + H2O(l)

drzavna-matura.com
40
zapravo se reakcija odvija samo izmeu H+ i OH iona, a ostali se samo formalno prer
asporede (u stvarnosti se ni ne prerasporede jer nisu u kristalnoj reetci nego u
vodenoj otopini pa su ionako izmijeani), pa se svaka neutralizacija moe pisati: H+
(aq) + OH(aq)
H2O(l) npr. K+(aq) + OH(aq) + H+(aq) + Cl(aq)
H2O(l) + K+(aq) + Cl(aq)
(osim ako nastaje netopljiva sol: Ba2+(aq) + 2OH(aq) + 2H+(aq) + SO42(aq)
BaSO4(s
) + 2H2O(l) ) 2. kiselina + bazini oksid
sol + voda 2HNO3(aq) + Ag2O(s) 2AgNO3(aq
) + H2O(l) 3. kiseli oksid + baza
sol + voda CO2(g) + Ca(OH)2(aq)
CaCO3(s) + H2O
(l) osim kiselobaznim reakcijama, soli se mogu dobiti i redoksreakcijama: 1. metal
+ nemetal sol(s) 2Fe(s) + 3Cl2(g)
2FeCl3(s) 2. metal + kiselina
sol(aq ako je t
opljiva, s ako je netopljiva) + vodik Mg(s) + 2HBr(aq) MgBr2(aq) + H2(g) i reakc
ijama dvostruke izmjene od dvije topljive soli unakrsnom izmjenom iona nastaje j
edna topljiva i jedna netopljiva AgNO3(aq) + KCl(aq) AgCl(s) + KNO3(aq) kiselobaz
ni indikator = tvar koja poprima razliitu boju pri pH iznad odnosno ispod odreene
vrijednosti ("jedne boje je u kiselom, druge u lunatom") sloena slaba organska kis
elina ili baza iji konjugirani oblik ima razliitu boju promjene boja indikatora da
ne su u dodatku Razne boje i promjene boja ostale forumule, primjeri i zadaci za
raunanje dane su u poglavlju Mjerne jedinice, veliine i formule
Zadaci 1. Otapanjem koje od navedenih tvari u vodi nastaje kisela otopina? A. CO
2 B. Ar C. NH3 D. CH4 2. Od otopina navedenih soli iste koncentracije, koja je n
ajvie lunata? A. KNO3

drzavna-matura.com
41
B. MgCl2 C. NH4Cl D. NaNO2 3. Meu otopinama navedenih oksida jednake koncentracij
e, koja je najkiselija? A. BaO B. BaO2 C. SO2 D. SO3 4. Reakcije dihidrogenfosfa
tnog iona u vodi: H2PO4(aq) + H2O(l)
HPO42(aq) + H3O+(aq), K = 6.2 108 H2PO4(aq) + H
2O(l) H3PO4(aq) + OH(aq), K = 1.6 107 Koja je konjugirana baza H2PO4? A. HPO42(aq) B
. H2O(l) C. OH(aq) D. H3PO4(aq) 5. Vodena otopina koje od navedenih soli je najki
selija? A. NaCl B. NaNO2 C. NH4Cl D. NH4NO2 6. Meu vodenim otopinama navedenih so
li koncentracije 0.10 mol/dm3, koja je najkiselija? A. NH4C2H4O2 B. NaCN C. KNO3
D. AlCl3 7. Vodena otopina koje od navedenih soli (koncentracije 1.0 mol/dm3) i
ma pH manji od 7? A. NaCl B. NH4Br C. KF D. NaO2CCH3
Rjeenja 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. A D D A C D B

drzavna-matura.com
42

7 VRSTE I JAKOST KEMIJSKIH VEZA

osnovne vrste veza meu atomima: ionska, kovalentna, metalna kovalentna veza moe bi
ti nepolarna (posve nepolarna veza je samo meu istovrsnim atomima, ali i veze meu
atomima koji se malo razlikuju po elektronegativnosti imaju svojstva nepolarnih
veza, npr. CH) i polarna (meu atomima koji se vie razlikuju po elektronegativnosti)
polarna veza polarna molekula! polarne molekule su one koje imaju polarne veze
koje nisu centralno simetrino rasporeene (ne "ponitavaju" se naboji) npr. CH3Cl je
polarna molekula, a polarna bi bila i CBrClFI, ali CCl4 nije iako sadri 4 polarne
CCl veze jer su one u prostoru simetrino rasporeene (tetraedar), CO je polarna mol
ekula a CO2 nije; H2O i NH3 su polarne jer su oko sredinjeg atoma osim atoma vodi
ka rasporeeni i slobodni elektronski parovi pa raspored nije simetrian (a analogno
tome i SO2, ali XeF4 je nepolarna jer su i elektronski parovi simetrini...); sve
dvoatomne molekule osim onih elementarnih tvari su oito polarne kovalentni spoj
= spoj koji sadri samo kovalentne veze ionski spoj spoj koji sadri samo ionske vez
e! vieatomni ioni (NH4+, OH, SO42, PO43, Cr2O72, CH3COO...) unutar sebe su povezani k
valentnim vezama, a s drugim ionima ionskom vezom npr. NH4ClO4 se sastoji od NH4
+ i ClO4 iona te jedna formulska jedinka sadri jednu ionsku i 11 kovalentnih veza
(4 NH, 3 Cl=O i 1 ClO) metalna veza je veza iskljuivo meu atomima metala istovrsnim
ili raznovrsnim (legure) ionsku vezu tvore atomi koji se meusobno jako razlikuju
po elektronegativnosti (tipino metalnemetal meusobno jako udaljeni u periodnom sust
avu), a kovalentnu istovrsni atomi i atomi koji se meusobno manje razlikuju po el
ektronegativnosti (tipino dva nemetala ili nemetalelektronegativni metal) granica
izmeu ionskih i kovalentnih spojeva nije vrsta (to je razlika elektronegativnosti v
ea spoj je vie ionski, potpuno kovalentne su samo molekule elementarnih tvari, a p
otpuno ionski spojevi ne postoje), svrstavaju se po svojstvima, orijentacijskom
priblinom granicom moe se smatrati razlika elektronegativnosti 1,9 najvanije razlik
e u svojstvima veine spojeva

drzavna-matura.com
43 kovalentni ionski visoka metali
velik raspon, uglavnom via nego kovalentni a nia nego ionski
talita (i vrelita)
niska
elektrina vodljivost
topljivost u vodi (i polarnim otapalima)
slaba
slaba za molekule koje nisu jako polarne
dobra u talinama i vodenim otopinama uglavnom dobra
dobra
praktiki nikakva (kemijska reakcija otapanje)
topljivost u nepolarnim otapalima (npr. kloroform)
uglavnom dobra
uglavnom slaba
praktiki nikakva (kemijska reakcija otapanje)
jakost ionske veze moe se predvidjeti po formuli

gdje je k konstanta proporcionalnosti, q1 i q2 naboji iona a r minimalni razmak

meu njima (zbroj njihovih polumjera), dakle ionska veza je jaa meu manjim ionima vee
g naboja (npr. jaa je u MgO nego u NaCl, u NaCl nego u KI... utjecaj naboja je zn
aajniji nego utjecaj polumjera) to je ionska veza jaa, to su talita spojeva via jako
t kovalentne veze: takoer su krae veze (manji zbroj polumjera) jae; trostruke veze
su jae (i krae) od dvostrukih a dvostruke od jednostrukih talita i vrelita kovalentn
ih spojeva NE ovise o jakosti kovalentne veze nego o jakosti meumolekulskih privl
aenja (koja ovise o polarnosti) i masi molekula via talita i vrelita imaju polarniji
spojevi i spojevi vee molarne mase kovalentna veza je usmjerena u prostoru, a io
nska i metalna nisu ionski kristali = kristali ionskih spojeva kovalentni krista
li kristali kovalentnih spojeva u kovalentnim kristalima je vrlo velik broj atom
a meusobno povezan kovalentnim vezama vrlo velika tvrdoa, visoka talita primjeri ko
valentnih kristala su malobrojni, najpoznatiji je dijamant (i grafit se najee tu ub
raja, ali nije tipian kovalentni kristal jer ima slojeve slobodnih elektrona (kao
u metalima, zato dobro vodi elektrinu struju) meu slojevima kovalentno vezanih at
oma)

drzavna-matura.com
44
kristali veine kovalentnih spojeva (i plemenitih plinova) nazivaju se molekulski
i na okupu ih dre meumolekulska privlaenja (molekule nisu meusobno povezane kovalent
nim vezama!) mala tvrdoa, niska talita (esto sublimiraju, npr. jod) osnovne vrste m
eumolekulskih interakcija (nisu prave veze! jer su mnogo slabije): vodikova veza,
van der Waalsove sile, Londonove sile vodikova veza najjae meumolekulsko privlaenj
e, izmeu atoma vodika vezanog uz jako elektronegativni atom (O, N ili F) i drugog
atoma vodika meu istovrsnim (npr. H2O, NH3, HF zato imaju via vrelita nego to bi se
oekivalo prema analognim H2S, PH3, HCl; po dvije molekule karboksilnih kiselina
se meusobno povezuju u dimere) ili raznovrsnim molekulama (npr. CH3CH2OHH2O zbog eg
a se etanol jako dobro mijea s vodom, NH3H2O zbog ega je amonijak jako topljiv u vo
di...) ili meu razliitim dijelovima iste molekule (prvenstveno due organske molekul
e s vie funkcionalnih skupina, kao to su proteini; parovi nukleotida u DNA meusobno
su povezani vodikovim vezama) van der Waalsove sile (dipoldipol interakcije) meu
polarnim molekulama Londonove sile (inducirani dipolinducirani dipol interakcije)
vrlo slaba privlaenja meu nepolarnim molekulama (i atomima plemenitih plinova) ka
d ih ne bi bilo, elementarni nemetali i nepolarne molekule mogli bi biti samo u
plinovitom stanju
Zadaci 1. U kojem nizu estica su sve veze unutar njih kovalentne? A. BCl3, SiCl4,
PCl3 B. NH4Br, N2H4, HBr C. I2, H2S, NaI D. Al, O3, As4 2. Veza izmeu kojeg od n
avedenih parova atoma ima najizraeniji ionski karakter? A. AlAs B. AlN C. AlSe D. AlO
3. Koja od navedenih dvoatomnih molekula sadri najkrau vezu?

drzavna-matura.com
45
A. N2 B. O2 C. F2 D. S2 4. Koja od navedenih estica sadri samo kovalentne veze? A.
H2SO4 B. NH4NO3 C. NaOCl D. K2CrO4 5. Koji je toan redoslijed kad se molekule N2
, O2, F2 poredaju po porastu jaine veze? A. N2, O2, F2 B. N2, F2, O2 C. O2, N2, F
2 D. F2, O2, N2 6. Sve navedeno su osobine veine ionskih tvari u vrstom stanju OSI
M: A. visoka elektrina vodljivost B. visoko talite C. topljivost u vodi D. netoplj
ivost u organskim otapalima 7. Na slici, koje veze su vodikove veze?
A. samo 1 B. samo 2 C. 1 i 3 D. 1, 2 i 3 8. Sva od navedenih svojstava tekuina po
veavaju se porastom jakosti meumolekulskih sila, OSIM: A. vrelite B. entalpija ispa
ravanja

drzavna-matura.com
46
C. tlak para D. viskoznost
Rjeenja 1. A 2. D 3. A 4. A 5. D 6. A 7. B 8. C

drzavna-matura.com
47
8 VSEPR teorija
raspored kovalentno vezanih atoma u prostoru opisuje se pomou VSEPR teorije (teor
ija odbijanja elektronskih parova valentne ljuske) osnovni raspored u prostoru o
visi o tome koliko je "stvari" vezano uz sredinji atom (pri emu je jedna "stvar" j
edan atom (bez obzira je li veza jednostruka ili viestruka) ili jedan elektronski
par ili jedan nespareni elektron) "stvari" se rasporeuju tako da budu to udaljeni
je jedna od druge (zamisliti kako bi se rasporedio takav broj jednakih balona za
vezanih skupa) iza ravnine papira ispred ravnine papira u ravnini papira
broj "stvari" 1 prostorni oblik linearna
2
linearna
3
planarna
4
tetraedar

drzavna-matura.com 5 trostrana bipiramida

48
6
oktaedar
ako je jedna ili vie "stvari" elektronski par (ili nespareni elektron), za oblik
koji u prostoru zauzimaju ostale "stvari" (atomi) postoji odreeni naziv, pa se sv
i mogui rasporedi oko jednog sredinjeg atoma mogu prikazati (najbitnije strukture
su uokvirene, a one koje nemaju praktino znaenje precrtane, dani su jednostavni pr
imjeri za sve za koje postoje):
broj "stvari" od toga el. parova (ili nesparenih elektrona)
0
1
2
3
4
1 linearna H2 HH 2 linearna BeCl2 linearna CN C N: He He:

drzavna-matura.com
49
3
planarna BCl3
planarna kutna SO2
linearna NO
4
tetraedar CH4
trostrana piramida
planarna kutna H2O
linearna HCl Ar
NH3
5
trostrana bipiramida
oblik ljuljake SF4
Toblik ClF3
linearna XeF2
linearna
PCl5
6
linearna
oktaedar SF6
kvadratna piramida
planarna kvadratna
Toblik
ClF5
XeF4

drzavna-matura.com
50
VSEPR teorija kae da se meusobno najjae odbijaju slobodni elektronski parovi, a naj
slabije vezni elektronski parovi zbog toga se nevezni elektroni (slobodni elektr
onski parovi i nespareni elektroni) najprije smjetaju u meusobno to udaljenije poloa
je (vidi npr. planarni kvadratni oblik), takoer iz istog razloga su kutevi meu nev
eznim elektronima te izmeu neveznog elektrona i vezanog atoma malo vei od onih dan
ih u prvoj tablici, a kao posljedica toga su kutevi meu atomima vezanim uz atom k
oji ima i nevezne elektrone malo manji od onih danih u prvoj tablici tone kuteve
nije mogue samim time jednostavno predvidjeti, ali npr. za molekule koje potjeu iz
tetraedra oni su priblino (ne treba znati brojke, nego poredak i uoiti da te razl
ike nisu osobito velike ali ni zanemarive):
Kako nacrtati prostornu strukturu? npr. HSO4 napisati Lewisovom simbolikom (pripi
sati svakom atomu njegov broj "tokica" tj. valentnih elektrona, smisleno povezati
atome u molekulu (vodik je jednovalentan!, ugljik gotovo uvijek etverovalentan,
sredinji atom je najee onaj koji je jedini takav i/ili onaj najveeg atomskog broja),
dodati odreeni broj elektrona anionu odnosno oduzeti kationu) O
H
O
S
O
O

drzavna-matura.com
51
odrediti koliko je "stvari" oko svakog atoma i koliko je od toga veza a koliko n
eveznih (parova) elektrona (osim za vodik jer za nj postoji samo jedna mogunost),
i prema tome odrediti prostorni raspored... S okruuju 4 veze
tetraedar lijevi O
dvije veze i dva nevezna para
kao u molekuli vode, planarna kutna ostali O imaju
po jednu vezu i dva ili tri nevezna para ako je samo jedna veza, raspored moe bi
ti samo linearan ... i to jasnije ga nacrtati raznim vrstama crtica
Zadaci 1. Prema VSEPR teoriji, kod koje estice se svi njeni atomi nalaze u istoj
ravnini? 1) CH3+ 2) CH3 A. samo 1 B. samo 2 C. i 1 i 2 D. ni 1 ni 2 2. Koja od na
vedenih estica ima isti prostorni oblik kao NH3? A. SO32 B. CO32 C. NO3 D. SO3 3. Ka
d tvori kovalentne veze, koji od navedenih atoma moe imati vie od 8 valentnih elek
trona?

drzavna-matura.com
52
A. H B. N C. F D. Cl 4. U kojoj od navedenih estica sredinji atom nije okruen s tono
8 valentnih elektrona? A. BF4 B. NCl3 C. PCl4+ D. SF4 5. Koja tvrdnja je tona za
najstabilniju Lewisovu strukturu CS2? A. Nema neveznih parova valentnih elektron
a. B. Sve veze su dvostruke. C. Sredinji atom nema oktet valentnih elektrona. D.
Sredinji atom je S. 6. Napii Lewisove i prostorne formule za: A. ClF3 B. ClF2+ C.
ClF4
Rjeenja 1. A 2. A 3. D 4. D 5. B 6. prostorne (Lewisove mogu biti iste, samo zadn
ja s obinim crticama):
,
,

drzavna-matura.com
53
9 KRISTALNE STRUKTURE
preporuka: ne uiti napamet formule i brojeve, nego razumjeti i pamtiti izgled jed
inine elije (ionako ju treba znati nacrtati)
oznake: r = polumjer atoma, a = duljina brida jedinine elije, d = a kocke, D = a j
ednog atoma
= plona dijagonala
= prostorna dijagonala kocke, V = volumen jedinine elije, Va = volumen
volumen kugle: Va = 4/3r3 (volume atoma rauna se prema volumenu kugle) Z = broj a
toma u jednoj eliji gustoa:
(Ar = relativna atomska masa, u = unificirana atomska jedinica mase, NA = Avogad
rova konstanta, M = molarna masa) udio prostora koji zauzimaju atomi (Ks = koefi
cijent slaganja):
udio prazinina = 1 udio prostora koji zauzimaju atomi KB = koordinacijski broj (
broj atoma kojima je atom okruen)
1) temeljni tipovi kristalnih struktura izgraenih od istovrsnih atoma a) kubina kr
istalna reetka volumen kocke: V = a3 i. jednostavna (primitivna)

drzavna-matura.com sredita atoma nalaze se na vrhovima kocke, moe se smatrati da s

e susjedni atomi "dotiu" na bridovima kocke pa je: a = 2r
54
svaki atom dijeli 8 susjednih elija pa je: Z = 1/8 8 = 1
svaki atom "dotie" 6 atoma pa je: KB = 6
ii. prostorno (volumno) centrirana
sredita atoma nalaze se na vrhovima kocke i u sreditu kocke, susjedni atomi se "do
tiu" na prostornoj dijagonali pa je: 4r = D = a a = 4r/

drzavna-matura.com
55
svaki atom na vrhovima dijeli 8 susjednih elija, a atom u sredini pripada jednoj e
liji pa je: Z = 1/8 8 + 1 = 2
svaki atom "dotie" 8 atoma pa je: KB = 8 (vidi atom u sredini okruen s 8 atoma na
vrhovima kocke)
iii. plono centrirana
sredita atoma nalaze se na vrhovima kocke i u sreditima strana kocke, susjedni ato
mi se "dotiu" na plonoj dijagonali pa je: 4r = d = a
a = 4r/
=2
r

drzavna-matura.com
56
svaki atom na vrhovima dijeli 8 susjednih elija, a atom u sredini plohe pripada d
vjema elijama pa je: Z = 1/8 8 + 6 1/2 = 4
svaki atom "dotie" 12 atoma (4 u istoj ravnini, 4 gore i 4 dolje) pa je: KB = 12
b) heksagonska kristalna reetka volumen heksagonske prizme: V = Bc = 6a2 /4 c = a2
c /2

drzavna-matura.com
57
susjedni atomi se "dotiu" na bridu baze prizme pa je: a = 2r jednaka gustoa slagan
ja kao i kod plono centrirane kubine, svaki atom "dotie" 6 atoma u istoj ravnini, 3
gore i 3 dolje pa je : KB = 12 Z = 21/2 + 261/6 + 3 = 6
plono centrirana kubina i heksagonska kristalna reetka se nazivaju "guste" jer imaj
u najvei (jednaki) koeficijent slaganja (najvei koordinacijski broj, takoer) 2) tem
eljni tipovi struktura binarnih spojeva kubina kristalna reetka (V = a3) A = anion
, K = kation
anion i anion odnosno kation i kation se u kristalnoj reetki meusobno
ne "dotiu" (istovrsni naboji se odbijaju) nego se uvijek "dotiu" anion i kation (
naboji razliitog predznaka se privlae) Z = broj formulskih jedinki u jednoj eliji s
truktura CsCl
kad su anion i kation priblino jednake veliine, reetka se sastoji od dviju primitiv
nih reetaka "uguranih" jednu u drugu tako da su ioni jedne u sreditima elija druge;
anion i kation se "dotiu" na prostornoj dijagonali D=a
= 2r(A) + 2r(K)
Z = 1 = 1A + 1K KB = 8

drzavna-matura.com
58
struktura NaCl
kad je kation znatno manji od aniona, reetka se sastoji od dviju plono centriranih
reetaka "uguranih" jednu u drugu tako da su ioni jedne izmeu iona druge; anion i
kation se "dotiu" na bridu a = 2r(A) + 2r(K)
Z = 4 = 4A + 4K KB = 6
Zadaci 1. Radioaktivni metal polonij kristalizira po tipu primitivne kubine struk
ture. Polumjer atoma Po je 190 pm. Izraunaj: a. duljinu brida elementarne elije; b
. gustou polonija. 2. Kristalna struktura molibdena je karakterizirana volumno ce
ntriranom kockom. Polumjer atoma Mo je 136 pm. Izraunaj:

drzavna-matura.com
59
a. duljinu brida elementarne elije; b. gustou molibdena; c. udio praznog prostora
u kristalu molibdena. 3. Eksperimentalno je ustanovljeno: gustoa nikla je 8.9 g/c
m3, polumjer atoma nikla 0.125 nm, a duljina brida kubine kristalne reetke nikla 0
.353 nm. Odredi tip kubine kristalne reetke nikla (jednostavna, plono centrirana, v
olumno centrirana). 4. Kristalna struktura kobalta opisana je gustom heksagonsko
m slagalinom. Duljina stranice baze elementarne elije kobalta iznosi 250,1 pm, a
gustoa 8,85 g/cm3. Koliki je osni omjer c/a? 5. Srebrov klorid, AgCl, kristalizir
a po tipu reetke NaCl. Gustoa AgCl je 5,57 g cm3. Izraunaj: a) duljinu brida element
arne elije AgCl b) najmanju udaljenost izmeu sredita iona Ag+ i Cl. 6. Talijev(I) kl
orid, TlCl, kristalizira po tipu reetke CsCl. Najmanja udaljenost izmeu sredita Tl+
i Cl iona je 333 pm. Izraunaj: a) duljinu brida elije TlCl; b) gustou talijevog(I)k
lorida izraenu u g cm3.
Rjeenja 1. a) 380 pm, b) 6.32 g/cm3 2. a) 314 pm, b) 10.3 g/cm3, c) 32% 3. Z = 4
plono centrirana 4. 1.63 5. a) 555 pm, b) 278 pm 6. a) 384 pm, b) 7,03 g cm3

drzavna-matura.com
60
10 RAUNANJE U KEMIJI: MJERNE JEDINICE, VELIINE I FORMULE
i. pretvaranje mjernih jedinica
(nain pretvaranja mjernih jedinica koji se uglavnom ne ui u naim kolama, a mnogima b
i mogao biti jednostavniji (ista stvar, malo drukiji pristup)) mjerne jedinice pr
i raunanju moemo tretirati isto kao nepoznanice u jednadbi (i jedno i drugo su slov
a ) moemo ih mnoiti, potencirati i dijeliti (kratiti), a zbrajati i oduzimati moemo
samo iste s istima npr. 1.000 kg + 1 g = 1000 g + 1 g = 1001 g 1.00 mol + 1.00
L ne moemo zbrojiti, nego ih treba pomou ostalih podataka u zadatku prvo pretvorit
i, npr. ako se radi o plinu 1.00 mol + 1.00 L / 22,4 Lmol1 = 1.00 mol + 0.04 mol
= 1.04 mol za pretvaranje mjernih jedinica moemo napisati definicijsku jednakost,
npr. 1 min = 60 s 1 pm = 1012 m iz koje moemo napraviti razlomke
kojima (jer su jednaki 1) moemo bilo to mnoiti, mnoimo tako da se odgovarajue jedinic
e pokrate:
isto moemo postupati i sa sloenim jedinicama: 1) 1 km = 1000 m, 1 h = 3600 s

drzavna-matura.com
61
2) 1 kg = 103 g, 1 m3 = 106 cm3

mogu se napisati i jednakosti kao to su 1 mol = 6.022 1023 (estica) 1 mol H2O = 18
.02 g H2O 1 mol plina = 22.4 L plina (koriteno u jednom od poetnih primjera) ... i
pomou njih provesti itavi rauni, ali veinom je preporuljivije raunati s veliinama a b
ojeve i pripadajue jedinice uvrstiti tek u konani izraz jer je tako manje pisanja
uvijek s brojevima uvrtavati i mjerne jedinice (a ne ih napisati tek uz rezultat,
to se onda esto i zaboravi, a na tome se gube bodovi!) to je najbolja kontrola za
mogue zabune!
ii.
veliine koje je potrebno poznavati
jedinice
temeljne SI veliine
duljina (l) masa (m) vrijeme (t) jakost elektrine struje (I) temperatura (T) kolii
na tvari (n)
metar (m) kilogram (kg) sekunda (s) amper (A) stupanj (K) mol (mol)
ostale veliine
jedinice

drzavna-matura.com
62 m2 m3 kg/ m3 (ili ee g/ cm3) paskal Pa = kg/ m s2 kulon C = As volt V = kg m2 /
A s3 dul J = kg m2/ s2 = Pa m3
povrina (S) volumen (V) gustoa () tlak (p) naboj (q) napon ili elekt
ini potencijal
(U ili E) energija, toplina, entalpija ili rad (E, Q, H, W) relativna atomska ma
sa (Ar) relativna molekulska masa (Mr) molarna masa (M) molarni volumen plina (V
m) maseni udio (w) mnoinski udio (x) volumni udio () mnoinska koncent
acija (c) mas
ena koncent
acija () molalnost (b)

/ mol L/ mol
mol/ dm3 /dm3 mol/ k
p
eiks
oznaka

ed veliine
piko nano mikro mili centi deci deka hekto kilo mega
p n m c d da h k M
1012 109 106 103 102 101 101 102 103 106

drzavna-matura.com
63
iii.
bitne formule
(uz ispit su dane konstante i periodni sustav, ali ne i formule, ali pametnom up
otrebom broj formula koje se mora pamtiti moe biti vrlo mali) I. opa plinska jedna
dba (opa jednadba stanja idealnog plina)

nije potrebno pamtiti plinske zakone, oni se svi lako mogu izvesti iz ope plinske
jednadbe tj. sve to se moe izraunati pomou njih moe se i pomou ope plinske jednadbe
pe plinske jednadbe i izraza za mnoinsku koncentraciju lako se moe izvesti izraz za
osmotski tlak (p=icRT) pa ni njega nije potrebno posebno pamtiti (samo uoiti da j
e bitan i faktor disocijacije i kao i za ostala koligativna svojstva) paziti da
je J (dio mjerne jedinice za R) = Pa m3, a koncentracija je obino zadana u mol/dm
3 odnosno volumen u dm3 ili cm3 pa treba pretvoriti jedinice! (takoer tlak moe bit
i zadan u kPa ili hPa) II. odnos mnoine i drugih veliina
(zadnji izraz je izveden iz izraza za mnoinsku koncentraciju pa ga nije potrebno
tu pamtiti) III. gustoa
IV.
mnoinska i masena koncentracija
c=mnoinska koncentracija, n=mnoina otopljene tvari, V=volumen otopine
=masena koncent
acija, m=masa otopljene tva
i, V=volumen otopine (ne pob
kati s 
o
mulom za ustou! koja je motopine/ Votopine) V. molalnost

drzavna-matura.com
64
motapalamotopine osim za vrlo razrijeene otopine u kojima je masa otopljene tvari
zanemarivo mala (najee najmanje 103 puta manja od mase otapala) paziti na grame/kil
ograme! VI. snienje talita i povienje vrelita
i=faktor disocijacije (broj estica koje u otopini nastaju disocijacijom 1 estice o
topljene tvari, za molekulske tvari je jednak 1 a za jednostavne ionske tvari je
jednak broju iona od kojih se forumulska jedinka sastoji) b=molalnost K=Kf=krio
skopska konstanta
za snienje talita K=Kb=ebulioskopska konstanta za povienje vrelita
(formule su potpuno iste, samo treba znati da se T od talita oduzima a vrelitu dod
aje) VII. Faradayevi zakoni elektrolize
prvi Faradayev zakon elektrolize
q=naboj, I=jakost elektrine struje, t=vrijeme z=broj elektrona u jednadbi polureak
cije u kojoj nastaje 1 estica tvari ija se mnoina uvrtava n=mnoina F=Faradayeva konst
anta (zgodno je znati da je F=NAe umnoak Avogadrove konstante i elementarnog naboj
a e=1.6021019 C, po emu formula postaje logina: ukupni preneseni naboj = naboj jedno
g elektrona broj elektrona koji sudjeluju u reakciji) drugi Faradayev zakon elek
trolize: ako se elektroliza provodi u dva ili vie serijski spojenih elektrolizera
, mnoine tvari izluene na elektrodama istom mnoinom elektriciteta odnose se obrnuto
proporcionalno broju izmijenjenih elektrona u reakcijama:

drzavna-matura.com
65
(moe se izvesti iz prvog zakona) VIII. iskoritenje
(umjesto mnoine moe i masa ili volumen i sl.) IX. udjeli maseni, mnoinski i volumni
za volumni () i mnoinski (x) udio je potpuno isto samo umjesto masa volumeni (V) o
dnosno mnoine (n) X.
eakcijska entalpija = entalpija stva
anja p
odukata entalpi
ja stva
anja
eaktanata
ovo se ak ni ne mora nazvati formulom jer je logino ako se "nestajanje" reaktanata
shvati kao njihovo odstvaranje (suprotan proces od stvaranje) pa se zato mijenja
predznak njihovih entalpija paziti na mnoenje entalpije stvaranja svake tvari sa
stehiometrijskim koeficijentom (to je broj koji pie ispred estice u jednadbi) te t
vari u jednadbi rekacije za koju se rauna entalpija! (entalpije stvaranja su zadan
e za 1 mol tvari (to se vidi jer je jedinica kJ/mol), ako ne pie drukije) Hessov za
kon (izraunavanje reakcijske entalpije iz reakcijskih entalpija drugih reakcija):
jednadbe reakcija mogu se tretirati kao matematike jednadbe mnoiti i dijeliti broje
vima tako da se pomnoi ili podijeli svaki stehiometrijski koeficijent u jednadbi,
ako se mnoi ili dijeli negativnim brojem reaktanti i produkti se meusobno zamijene
; namjestiti tako da se pri zbrajanju zadanih jednadbi pokrate sve tvari osim oni
h koje su u jednadbi za koju treba izraunati entalpiju (iste tvari koje se pri zbr
ajanju jednadbi nalaze sa suprotnih strana strelice se krate odnosno oduzimaju);
pomnoiti sve reakcijske entalpije istim brojevima kojima su pomnoene odgovarajue je
dnadbe te i njih zbrojiti; najpreglednije je sve pisati u "tablicu"
jednadba 1 + jednadba 2 jednadba za koju treba izraunati entalpiju \A \B reakcijska en
talpija za jednadbu 1 reakcijska entalpija za jednadbu 2 \A \B
reakcijska entalpija za jednadbu za koju treba izraunati entalpiju

drzavna-matura.com
66
(A i B su cijeli brojevi ili razlomci, pozitivni ili negativni) paziti na agrega
tna stanja (pisati ih), ista tvar u razliitom agregatnom stanju u termokemiji nij
e ista! (postoje reakcijske entalpije taljenja, isparavanja itd. a standardne en
talpije se odnose na standardna stanja tj. stanja u kojima su tvari pri "normaln
im" (sobnim) uvjetima) XI. pH vrijednost je logaritam ravnotene koncentracije vod
ikovih iona pomnoen s 1
paziti da se uvrtava koncentracija H+ u mol/dm3 a ne s nekom drugom mjernom jedin
icom obrat (izraunavanje koncentracije H+ iz pH): [H+] = 10pH mol/dm3 (treba pamti
ti samo u sluaju apsolutnog nepoznavanja logaritama iz matematike, ali u tom sluaj
u je bolje poraditi na matematici) isto tako i pOH i pK (p znai logaritam pomnoen
s 1)
Kw je ionski produkt vode = konstanta ravnotee za reakciju H+ + OH
H2O pomnoena s [
H2O] XII. konstanta ravnotee (po koncentraciji tvari u ravnotenom stanju) xX + yY
+ ...
aA + bB + ...
A, B, ... su reaktanti, X, Y, ... produkti u jednadbi, a, b, ..., x, y, ... njiho
vi stehiometrijski koeficijenti formula je logina jer je Kc vea to u ravnotei ima vie
produkata, a manja to ima vie reaktanata svakako pisati mjerne jedinice uz koncen
tracije jer koncentracijska konstanta ima svoju jedinicu! XIII. razlika potencij
ala (galvanskog lanka)

drzavna-matura.com
67
logika: E je standardni redukcijski potencijal, dakle napisan je za redukciju, p
a ostaje istog predznaka za reaktant koji se u reakciji reducira (prima elektron
e), a mijenja predznak za reaktant koji se oksidira (otputa elektrone) ako se trai
mogua reakcija, E mora biti pozitivno tj. to vee za to bolju reakciju! XIV. masa at
oma (ili molekule) = relativna atomska (ili molekulska) masa unificirana atomska
jedinica mase
Primjer pametnog baratanja formulama izraunavanje molalnosti (b) vodene otopine o
dreene tvari iz poznate mnoinske koncentracije (c) i gustoe () te otopine poleda se
postoji li jo neki "sk
iveni" zadani podatak: poznato je o kojoj se tva
i
adi,
dakle mou se iz pe
iodno sustava oitati relativne atomske mase i izraunati molar
na masa tvari, M (a moe se, dakako, izraunati i molarna masa vode, ali to nam u ov
om sluaju nije potrebno) zapiu se formule za sve to je poznato: (tvar = otopljena t
var, da bi bilo krae, za c se podrazumijeva da je koncentracija otopljene tvari u
otopini)
(uokvireno je samo da se lake vidi to je u tim formulama poznato) zapie se formula
za ono to je nepoznato:
gleda se to se u formuli za nepoznato moe zamijeniti izrazom iz formule za poznato
, ili uz malo zdravorazumske logike preobliiti tako da se moe zamijeniti, i ponavl
ja taj postupak,

drzavna-matura.com
68
uz matematiko sreivanje izraza (kraenje, rjeavanje dvojnih razlomaka), dok se ne doe
do konanog izraza u kojem je sve to treba uvrstiti poznato:
(obino ima vie mogunosti za redoslijed zamjena i sve su ispravne dokle god daju smi
slen konani izraz) (paziti to se odnosi na otapalo a to na otopinu, to na sastojak a
to na smjesu i sl.) u konani izraz uvrste se brojevi s mjernim jedinicama (uz po
potrebi odgovarajue pretvaranje) ako je neto krivo, vjerojatno e se vidjeti po tome
to se jedinice nee dobro pokratiti i izrauna bez panike: moda izgleda teko, ali uz
alo vjebe nije preteko, a jednom kad se uvjeba ovakav tip izvoenja i dobro poznaju s
ve osnovne formule (s razumijevanjem to koje slovo u njima znai!), moe se pomou njih
izraunati jako puno tipova zadataka, a nije vjerojatno da e ita biti osjetno tee od
ovog primjera
Primjeri za Hessov zakon 1. Iz reakcijskih entalpija za reakcije: C(s) + O2(g) C
O2(g) rH1 = 393 kJ mol1 rH2 = 283 kJ mol1
CO(g) + 1/2O2(g)
CO2(g)
izraunamo reakcijsku entalpiju za reakciju: C(s) + 1/2O2(g) CO(g)

drzavna-matura.com C(s) + O2(g) CO2(g) CO2(g) CO(g) \ (1) 393 kJ mol1 283 kJ mol1 ?
69
+ CO(g) + 1/2O2(g) C(s) + 1/2O2(g)
\ (1)
C(s) + O2(g) + CO2(g)
CO2(g) CO(g) + 1/2O2(g) CO(g)
393 kJ mol1 283 kJ mol1 110 kJ mol1
C(s) + 1/2O2(g)
2. Na temelju poznatih entalpija izgaranja benzena (3267,6 kJ/mol), cikloheksana
(3919,6 kJ/mol) i vodika (285,8 kJ/mol) treba odrediti entalpiju potpunog hidrogen
iranja benzena. I. napiemo i izjednaimo jednadbe zadanih i traene reakcije:
C6H6(l) + 15/2O2(g)
6CO2(g) + 3H2O(l) C6H12(l) + 9O2(g)
6CO2(g) + 6H2O(l) H2(g)
+ 1/2O2(g) H2O(l) C6H6(l) + 3H2(g)
C6H12(l) 3267,6 kJ/mol 3919,6 kJ/mol 285,8 kJ/mo
l ?
*entalpija izgaranja (ili ega god) neke tvari odnosi se na 1 mol te tvari pa jedn
adbu piemo tako da stehiometrijski koeficijent te tvari bude 1 (pa makar neke drug
e tvari onda imale necjelobrojne stehiometrijske koeficijente) **agregatna stanj
a jesu bitna (u termokemijskoj jednadbi ista tvar u razliitom stanju nije ista tva
r!), ali ako meu zadanim entalpijama nema entalpija promjena agregatnih stanja, e
ventualna pogreka (npr. da nismo znali da su benzen i cikloheksan u tekuem stanju
nego smo ih naveli u krutom, ili da smo se odluili za sve u plinovitom, to je pri
stvarnoj temperaturi odvijanja reakcije vjerojatnije) nee utjecati na konani rezul
tat dokle god je odabir agregatnog stanja za istu tvar isti u svim jednadbama II.
kombiniramo mnoenje jednadbi malim brojevima (u pravilu cijelim pozitivnim i nega
tivnim!) kako bismo njihovim zbrajanjem dobili traenu jednadbu, a onda s reakcijsk
im entalpijama uinimo isto to smo uinili s pripadajuim jednadbama:
C6H6(l) + 15/2O2(g)
6CO2(g) + 3H2O(l) 6CO2(g) + 6H2O(l)
C6H12(l) + 9O2(g) (zamje
na reaktantiprodukti) + 3H2(g) + 3/2O2(g) 3H2O(l) (mnoenje s 3) C6H6(l) + 3H2(g)
C
6H12(l) 285,8 kJ/mol 205,4 kJ/mol 3 3267,6 kJ/mol 3919,6 kJ/mol (1)

drzavna-matura.com
70
Primjer odreivanja empirijske formule Maseni udio ugljika u spoju je 14.29%, kisi
ka 57.14%, vodika 1.190%, a ostalo je natrij. Odredi empirijsku formulu spoja. i
zraunamo maseni udio "ostalog": w(Na) = 100% 14.29% 57.14% 1.19% = 27.38% empirij
ska formula pokazuje najmanji odnos brojnosti razliitih atoma a ne njihovih masa
pa treba masene udjele "prevesti" na mnoine, to je najlake uiniti tako da se zamisl
i uzorak od 100 g u njemu ima onoliko grama svakog elementa koliki je postotak n
jegov maseni udio (m(sastojak)=w(sastojak)m(ukupno)) dijeljenjem s molarnom masom
(n=m/M) elementa izrauna se mnoina svakog elementa i one se postave u meusobni omj
er:
podijeli se svaki lan omjera s najmanjim lanom (u ovom sluaju s 1.181)
ako se dobiju lijepi cijeli brojevi ili ovako neto vrlo slino cijelim brojevima (n
e moraju biti tono cijeli brojevi! jer je mogue da su sastavljai zadatka koristili
molarne mase na drukiji broj znamenaka, pogreke zbog zaokruivanja i sl.), super, ak
o ne, mnoe se svi lanovi istim cijelim brojem tako da se dobiju najmanji mogui cije
li brojevi (koeficijenti u empirijskoj formuli su uvijek najmanji mogui cijeli br
ojevi) i napokon: C : O : H : Na = 1 : 3 : 1 : 1 empirijska formula: CO3HNa = (p
resloimo u smisleni redoslijed) = NaHCO3
Razrjeivanje otopina kiseline (ili luine ili nekog iona) vodom budui da se dodaje s
amo ista voda, u kojoj nema kiseline, konana otopina sadri jednaku mnoinu kiseline k
ao i poetna otopina pa moemo pisati (kroz cijeli primjer indeks 1 se odnosi na poet
nu, a 2 na konanu otopinu):
upotrijebimo formulu za vezu mnoine i mnoinske koncentracije:
pa je:
konani volumen je zbroj poetnog volumena i volumena dodane vode pa je:

drzavna-matura.com
71
iz ega se moe dobiti bilo poetna koncentracija, bilo konana koncentracija, bilo poetn
i volumen, bilo volumen vode koji je potrebno dodati (odnosno iz toga konani volu
men), ovisno to se trai a to je zadano (za kombiniranje s masenom koncentracijom i
drugim veliinama vidi Primjer pametnog baratanja formulama)
Mijeanje kiseline i luine Pomijea se 50 mL sumporne kiseline koncentracije 0.10 mol
/dm3 i 170 mL natrijeve luine koncentracije 0.03 mol/dm3. Koliki je pH dobivene o
topine? napisati jednadbu kemijske reakcije H2SO4 + 2NaOH
Na2SO4 + 2H2O iz jednadb
e oditati odnose mnoina kiseline i luine koje meusobno reagiraju (omjer stehiometrij
skih koeficijenata)
izraunati mnoine iz zadanih veliina
pogledati to se u reakciji posve potroi, a ega preostaje sa 0.0050 mol H2SO4 bi rea
giralo 2 0.0050 mol = 0.010 mol NaOH vie nego to ima, znai sav NaOH reagira s 0.005
1 mol NaOH bi reagiralo 1/2 0.0051 mol = 0.0026 mol H2SO4
preostaje 0.0050 mol 0
.0026 mol = 0.0024 mol H2SO4 izraunati ukupni volumen! V = V(NaOH) + V(H2SO4) = 5
0 mL + 170 mL = 220 mL = 0.220 dm3 izraunati koncentraciju preostalih H+ ili OH io
na (mnoina preostale kiseline ili luine broj H+ ili OH iz jedne molekule kiseline i
li luine / ukupni volumen)

drzavna-matura.com
72
iz toga izraunati pH ili pOH, a onda iz pH + pOH = 14 po potrebi i ono drugo pH=lo
g(0.022)=1.6 *napomena: postupak vrijedi samo ako je zavrna c(H+) ili c(OH) koja s
e dobije vea od otprilike 105 mol/dm3 i ako su koncentracije kiseline i luine dovol
jno male da se moe zanemariti volumen vode nastale neutralizacijom, ali takvi bi
na ovoj razini trebali biti svi zadaci
*Mjerodavni reaktant, suviak esto u reakcijskoj smjesi nemamo tono onoliko svakog r
eaktanta koliko je potrebno da u potpunosti prijeu u produkte, nego se samo jedan
reaktant sav potroi, a ostalih neto preostane nakon zavrene reakcije. Taj reaktant
koji sav reagira te kad se on potroi reakcija prestaje zovemo mjerodavni reaktan
t, a za ostale reaktante, kojih preostane, kaemo da su u suviku. Pogreno tj. preneo
dreeno je rei da je mjerodavni reaktant "onaj kojeg ima najmanje" jer se ne troi pr
i svakoj reakciji jednako svakog reaktanta, nego onoliko estica reaktanta koliki
je njegov stehiometrijski koeficijent. Najlake tj. najsistematinije moemo odrediti
mjerodavni reaktant tako da za svaki reaktant kojem moemo izraunati mnoinu podijeli
mo tu mnoinu s njegovim stehiometrijskim koeficijentom kako bismo izraunali "mnoinu
reakcija" (mnoina je pojam koji se ne mora odnositi samo na konkretne stvari: 1
mol "neega" znai 6,0221023 "neega", a to "neto" mogu jednako biti atomi ugljika, mole
kule vode, mali zeleni ili kemijske reakcije npr. nastajanja natrijeva klorida i
z elemenata) koje se mogu odviti dok se on sav ne potroi. Onaj reaktant za koji j
e ta mnoina najmanja prvi e se potroiti taj je mjerodavni reaktant. Onda iz tako do
bivene mnoine reakcija koje se doista i odviju moemo izraunati, mnoenjem s njihovim
stehiometrijskim koeficijentima, mnoine svih ostalih reaktanata koje reagiraju (p
otroe se). Oduzmemo li tu potroenu mnoinu nekog reaktanta od njegove poetne mnoine, d
obit emo mnoinu koja preostaje (ne reagira) tj. suviak. Takoer, iz mnoine reakcija moe
mo izraunati, mnoenjem njegovim stehiometrijskim koeficijentom, mnoinu svakog produ
kta koja nastane. Naprimjer, za reakciju: 2KMnO4(aq) + 5C2H2O4(aq) + 3H2SO4(aq)
2MnSO4(aq) + 10CO2(g) + 8H2O(l) + K2SO4(aq)

drzavna-matura.com
73
(za pitanje kako je izjednaena ta jednadba, pogledajte poglavlje Redoksi) ako je u
poetku prisutno 8 mol KMnO4 i 10 mol C2H2O4 (te veliki suviak H2SO4), mnoina reakc
ija koja bi se odvila dok se potroi sav KMnO4 je 8 mol / 2 = 4 mol, a dok se potr
oi sav C2H2O4 je 10 mol / 5 = 2 mol, dakle zakljuujemo da je C2H2O4 mjerodavni rea
ktant te se doista odvije 2 mola reakcija. Pri tome se potroi 2 mol 2 = 4 mol KMn
O4 te preostane suviak od 8 mol 4 mol = 4 mol KMnO4. Pri tome takoer nastane 2 mol
10 = 20 mol CO2, 16 mol H2O itd.
Zadaci 1. Ako se zagrijavanjem iz 1.50 g H2C2O42H2O istjera sva kristalna voda, k
oliko bezvodne H2C2O4 preostane? A. 0.34 g B. 0.92 g C. 1.07 g D. 1.50 g 2. Koli
ko ima atoma vodika u 3.4 g C12H22O11? A. 6.01023 B. 1.31023 C. 3.81022 D. 6.01021 3
. Koliko je mililitara HCl koncentracije 8.00 mol/dm3 potrebno za pripremu 150 m
L HCl koncentracije 1.60 mol/dm3? A. 30.0 mL B. 24.0 mL C. 18.8 mL D. 12.0 mL 4.
Analizom je ustanovljeno da je maseni udio magnezija u spoju 21.8%, fosfora 27.
7%, a ostalo je kisik. Koja je empirijska formula tog spoja? A. MgPO2 B. MgPO3 C
. Mg2P2O7

drzavna-matura.com
74

D. Mg3P2O8 5. Amonijak se dobiva prema sljedeoj jednadbi: N2(g) + 3H2(g)

2NH3(g) A
ko se kad 0.5 mol N2 reagira s 0.5 mol H2 dobije 0.25 mol NH3, koliko je iskorite
nje reakcije? A. 75% B. 50% C. 33% D. 25% 6. Koja je standardna entalpija stvara
nja MgO(s) ako se dok pri standardnim uvjetima gorenjem magnezija nastane 20.15
g MgO(s) oslobodi 300.9 kJ energije? A. 601.8 kJmol1 B. 300.9 kJmol1 C. +300.9 kJmol1
+601.8 kJmol1 7. Koliki je pH otopine KOH koncentracije 0.025 mol/dm3? A. 1.60 B.
3.69 C. 10.31 D. 12.40 8. Razlika potencijala lanka na slici pri standardnim uvj
etima je:
A. 0.28 V B. 0.76 V C. 1.32 V D. 2.36 V

drzavna-matura.com
75
9. Oksid mangana sadri 2.29 g mangana po gramu kisika. Koja je empirijska formula
tog oksida? A. MnO B. MnO2 C. Mn2O3 D. MnO3 10. Koji je razlomak jednak masenom
udjelu duika u amonijevom dihidrogenfosfatu? A. 14 / 115 B. 28 / 115 C. 28 / 132
D. 14 / 210 11. Etanol gori u suviku kisika, pri emu nastaje ugljikov dioksid i v
oda prema sljedeoj izjednaenoj jednadbi: C2H5OH(g) + 3O2(g)
2CO2(g) + 3H2O(g) Koja
od ponuenih vrijednosti je najblia volumenu CO2(g) koji nastaje izgaranjem 0.25 mo
l C2H5OH(g) pri 200K i 105Pa? A. 5 L B. 8 L C. 10 L D. 15 L 12. Koliki je ukupni
broj atoma u 1.0 g HOOC(CH2)4COOH? A. 20 B. 4.11021 C. 8.21022 D. 7.21024 13. Oksa
lna kiselina, H2C2O4, reagira s permanganatnim ionom prema sljedeoj izjednaenoj je
dnadbi: 5H2C2O4(aq) + 2MnO4(aq) + 6H+(aq)
2Mn2+(aq) + 10CO2(g) + 8H2O(l) Koliko je
mililitara otopine KMnO4 koncentracije 0.0154 mol/dm3 potrebno za reakciju s 25
.0 mL otopine H2C2O4 koncentracije 0.0208 mol/dm3? A. 13.5 mL B. 18.5 mL

drzavna-matura.com
76
C. 33.8 mL D. 84.4 mL 14. Prema reakciji 2N2H4(l) + N2O4(l)
078 kJ

3N2(g) + 4H2O(g) H = 1

koliko se energije oslobodi tijekom nastanka 140 g N2(g)? A. 1078 kJ B. 1797 kJ

C. 3234 kJ D. 5390 kJ 15. Prema podacima u tablici izraunaj E0 za reakciju Ga(s)
+ 3Tl+(aq) 3Tl(s) + Ga3+(aq)
A. 0.479 V B. 0.193 V C. 0.193 V D. 0.479 V 16. Komad metalnog nikla uronjen je u
otopinu koja sadri Pb2+(aq) (c=1.0 mol/dm3) i Cd2+(aq) (c=1.0 mol/dm3). Prema sta
ndardnim redukcijskim potencijalima u tablici, odvijat e se koja/e reakcija/e? 1)
Ni(s) + Pb2+(aq)
Pb(s) + Ni2+(aq) 2) Ni(s) + Cd2+(aq) Cd(s) + Ni2+(aq)
A. samo 1 B. samo 2 C. i 1 i 2 D. ni 1 ni 2 17. Maseni udio duika u (N2H5)2SO4 je
: A. 10.8 %

drzavna-matura.com
77
B. 17.3 % C. 34.5 % D. 51.2 % 18. Koliko ima molekula ozona u 3.20 g O3? A. 4.0
1022 B. 6.0 1022 C. 1.2 1023 D. 6.0 1023 19. Silicijev karbid, SiC, dobiva se za
grijavanjem SiO2 i C na visoke temperature, prema jednadbi: SiO2 (s) + 3C(s)
SiC(
s) + 2CO(g) Koliko bi se najvie grama SiC moglo dobiti iz 2.00 g SiO2 i 2.00 g C?
A. 1.33 B. 2.26 C. 3.59 D. 4.00 20. Iz 7.66 g hidratiziranog natrijevog sulfata
, Na2SO4 xH2O, dobije se 4.06 g bezvodnog Na2SO4. Koliko iznosi x? A. 0.2 B. 3.6
C. 5 D. 7 21. Srebro reagira s nitratnom kiselinom prema jednadbi: 3Ag(s) + 4HNO
3(aq) 3AgNO3 (aq) + NO(g) + 2H2O(l) Koliki volumen HNO3(aq) koncentracije 1.15 m
ol/dm3 je potreban za reakciju s 0.784 g srebra? A. 4.74 mL B. 6.32 mL C. 8.43 m
L D. 25.3 mL 22. Pripremljene su vodene otopine navedenih tvari koncentracije 0.
15 mol/dm3. Koja od njih ima najvie vrelite?

drzavna-matura.com
78
A. CaCl2 B. NaBr C. CuSO4 D. CH3OH 23. Za reakciju 2CCl4(g) + O2(g)
2COCl2(g) +
2Cl2(g) ispravan izraz za konstantu ravnotee Kc je: A. B. C. D. 24. Pet kuglica m
etala ima ukupnu masu 1.25 g i ukupni volumen 0.278 mL. Kolika je gustoa metala (
g/mL)? A. 0.348 B. 0.900 C. 4.50 D. 22.5 25. Za elektrokemijski lanak s reakcijom
Cu2+(aq) + M(s) Cu(s) + M2+(aq) je E = 0.75 V. Standardni redukcijski potencijal
za Cu2+(aq) je 0.34 V. Koliki je standardni redukcijski potencijal za M2+(aq)?
A. 1.09 V B. 0.410 V C. 0.410 V D. 1.09 V 26. Vodene otopine AgNO3, Cu(NO3)2 i Au(
NO3)3 koncentracija 0.1 mol/dm3 elektrolizirane su u aparaturi na slici, tako da
ista struja protjee kroz svaku otopinu.

drzavna-matura.com
79
Ako se izlui 0.1 mol bakra, koliko se izlui srebra i zlata? A. 0.10 mol Ag, 0.10 m
ol Au B. 0.05 mol Ag, 0.075 mol Au C. 0.05 mol Ag, 0.15 mol Au D. 0.20 mol Ag, 0
.067 mol Au 27. Koji volumen tekuine A ima istu masu kao 80.0 cm3 tekuine B, ako j
e gustoa tekuine A 0.660 g/cm3, a tekuine B 1.59 g/cm3? A. 40.0 cm3 B. 97.0 cm3 C.
160 cm3 D. 193 cm3 28. Koliko ima molekula vode u 0.10 g modre galice (CuSO45H2O)
? A. 1.2 1021 B. 2.4 1021 C. 2.4 1022 D. 1.2 1023 29. Mg(OH)2 je magnezijevo mli
jeko koje se koristi za neutralizaciju suvika eluane kiseline (HCl). Koliko se molo
va eluane kiseline moe neutralizirati s 1.00 g Mg(OH)2? A. 0.0171 B. 0.0343 C. 0.68
6 D. 1.25 30. Za neutralizaciju 25.00 mL H2SO4(aq) koncentracije 0.1050 mol/dm3
utroeno je 17.23 mL NaOH(aq) nepoznate koncentracije. Koja je koncentracija NaOH(
aq)? A. 0.07617 mol/dm3

drzavna-matura.com
80
B. 0.1447 mol/dm3 C. 0.1524 mol/dm3 D. 0.3047 mol/dm3 31. Kolika je masa jedne m
olekule vode u gramima? A. 18 B. 1.1 1021 C. 3.0 1023 D. 1.7 1024 32. Prirodni tali
j sastoji se od dva stabilna izotopa, Tl203 and Tl205 (atomske mase: 203.0 odnosno
205.0) i ima prosjenu atomsku masu 204.4. Koliki je udio Tl205? A. 14.0 % B. 30.0
% C. 50.0 % D. 70.0 % 33. 2N2O4 + N2H4
6NO + 2H2O Kolika je maksimalna masa NO
(u gramima) koja se moe dobiti iz 15.5 g N2H4 i 4.68 g N2H4? A. 4.38 B. 5.04 C. 1
5.2 D. 26 34. Koliki volumen H2SO4 (c=0.108 mol/dm3) je potreban za neutralizaci
ju 25.0 mL KOH (c=0.145 mol/dm3)? A. 16.8 mL B. 33.6 mL C. 37.2 mL D. 67.1 mL

drzavna-matura.com
81
35.
1) Prema standardnim redukcijskim potencijalima u tablici, standardni potencijal
lanka (E) za reakciju Zn(s) + 2Tl+(aq)
Zn2+(aq) + 2Tl(s) je: A. 0.427 V B. 0.091
V C. 0.091 V D. 0.427 V 2) Prema standardnim redukcijskim potencijalima u tablici,
koja reakcija/e je(su) spontana/e? I. Cr2+(aq) + Fe3+(aq) Cr3+(aq) + Fe2+(aq) I
I. Cu2+(aq) + Fe2+(aq) Cu+(aq) + Fe3+(aq) A. samo I. B. samo II. C. i I. i II. D
. ni I. ni II. 36. C3H8 + 5O2
3CO2 + 4H2O Kolika je ukupna masa (u gramima) prod
ukata izgaranja 2.20 g propana u suviku kisika? A. 2.20 B. 3.60 C. 6.60 D. 10.2 3
7. Koliki volumen (u mL) koncentrirane sumporne kiseline (c=18.0 mol/dm3) je pot
reban za pripremu 2.50 L otopine koncentracije 1.00 mol/dm3? A. 7.20 B. 14.4 C.
69.4

drzavna-matura.com
82

D. 139 38. Formulska jedinka berila sadri 3 atoma berilija. Maseni udio berila u
beriliju je 5.03%. Molarna masa berila je: A. 950 g/mol B. 537 g/mol C. 270 g/mo
l D. 179 g/mol 39. 100 mL otopine kalcijeva nitrata koncentracije 0.250 mol/dm3
pomijeano je s 400 mL duine kiseline koncentracije 0.100 mol/dm3. Kolika je koncent
racija nitratnih iona u dobivenoj smjesi? A. 0.180 mol/dm3 B. 0.130 mol/dm3 C. 0
.0800 mol/dm3 D. 0.0500 mol/dm3 40. Prema jednadbi: N2O3(g) + 6H2(g)
2NH3(g) + 3H
2O(g) koliko molova NH3(g) moe nastati reakcijom 0.22 mol N2O3(g) i 0.87 mol H2(g
)? A. 0.29 mol B. 0.44 mol C. 0.73 mol D. 1.1 mol 41. Elektroliza vode: 2H2O(l)
2H2(g) + O2(g) Koliko molova H2(g) moe nastati prolaskom 4.81021 elektrona? A. 2.0
0103 B. 4.0103 C. 8.0103 D. 1.6102 42. Standardna entalpija stvaranja NH3(g) je 46.1
ol. Izraunaj H za reakciju: 2NH3(g) N2(g) + 3H2(g) A. 92.2 kJ B. 46.1 kJ C. 46.1 kJ D
. 92.2 kJ

drzavna-matura.com
83
43. Prema podacima u tablici, izraunaj promjenu entalpije za raspad natrijevog hi
drogenkarbonata (u kJ po molu CO2): 2 NaHCO3(s)
Na2CO3(s) + H2O(g) + CO2(g)
A. 129.2 B. 818.5 C. 1766.2 D. 3661.6
Rjeenja 1. C 2. B 3. A 4. C 5. A 6. A 7. D 8. A 9. C 10. A 11. B 12. C 13. B 14.
B 15. B 16. A 17. C 18. A 19. A

drzavna-matura.com
84
20. D 21. C 22. A 23. D 24. C 25. C 26. D 27. D 28. A 29. B 30. D 31. C 32. D 33
. C 34. A 35. 1) A, 2) A 36. D 37. D 38. B 39. A 40. A 41. B 42. D 43. A

drzavna-matura.com
85
11 VRSTE KEMIJSKIH FORMULA I IZOMERI
empirijska formula pokazuje najmanji meusobni omjer atoma u nekom kemijskom spoju
ne moe se "skratiti" (podijeliti nekim brojem da broj svake vrste atoma u formul
i jo bude cijeli) molekulska formula pokazuje broj atoma meusobno povezanih u mole
kulu ponekad se moe "skratiti" u empirijsku formulu formule ionskih spojeva su em
pirijske (jer su po definiciji formulske jedinke najmanji cjelobrojni omjeri bro
jnosti razliitih atoma u kristalima) (uz rijetke iznimke koje sadre ione ija moleku
lska formula nije jednaka empirijskoj, kao to su peroksidi, jer oni sadre O22 ion,
npr. Na2O2), empirijska formula se razlikuje od molekulske najee kod organskih tvar
i (zbog svojstva ugljika da se povezuje u vrlo raznolike, esto dugake lance) ali i
kod nekih anorganskih molekula (npr. fosforov(V) okisid ima molekulsku formulu
P4O10 a empirijsku P2O5, vodikov peroksid ima molekulsku formulu H2O2 a empirijs
ku HO, hidrazin ima molekulsku formulu N2H4 a empirijsku NH2) vie molekulskih for
mula moe biti ekvivalentno jednoj empirijskoj formuli npr. empirijsku formulu CH2
O imaju spojevi molekulske formule CH2O, C2H4O2, C3H6O3... saeta (kondenzirana) s
trukturna formula pokazuje raspored atoma u molekuli, ali tako da ne prikae one v
eze koje se po pravilima vezivanja podrazumijevaju (jednostruke) i da se moe napi
sati u jednom redu strukturna formula pokazuje raspored atoma u molekuli tako da
pokae sve atome i sve veze meu njima, ali kao da je molekula u ravnini papira (dv
odimenzionalna), ne vodei rauna o prostornom rasporedu veza oko svakog atoma Lewis
ova strukturna formula strukturna formula koja osim veza pokazuje i nevezne paro
ve valentnih elektrona (i pojedinane valentne elektrone ako ih ima) u pravilu ako
se trai napisati strukturnu formulu ne kodi napisati Lewisovu strukturnu formulu
najvanije pravilo za pisanje strukturnih formula organskih spojeva: UGLJIK JE ETVE
ROVALENTAN IZ SVAKOG ATOMA UGLJIKA MORAJU VODITI 4 CRTICE! (naravno ako nema nab
oj ni nevezne elektrone...) formula s veznim crticama koristi se za bri i pregled
niji prikaz veih organskih molekula, atomi ugljika su na krajevima crtica i uglov
ima meu njima (jednostruke crtice su jednostruke veze, dvostruke crtice dvostruke
veze, trostruke crtice trostruke veze, kao i u

drzavna-matura.com
86
ostalim strukturnim formulama), podrazumijeva se da je za svaki atom ugljika vez
ano onoliko atoma vodika koliko nedostaje da bi ugljik bio etverovalentan (ali at
omi vodika vezani uz ostale atome se crtaju!), a svi atomi koji nisu ugljik ni v
odik vezan za ugljik prikazuju se svojim simbolima prostorna formula prikazuje p
rostorni raspored atoma u tri dimenzije veza izmeu atoma koji bi se nalazili u ra
vnini papira veza prema atomu koji bi se nalazio iza papira veza prema atomu koj
i bi se nalazio ispred papira
Primjeri:
empirijska molekulska saeta strukturna strukturna Lewisova strukturna veznim crti
cama prostorno
CHO
C2H2O2
CHOCHO
(planarna molekula)
CHCl
C2H2Cl2
CH2=CCl2 CHCl=CHCl (strukturni izomeri)
(geometrijski izomeri)
(planarne molekule)
CH2
C3H6
H2C=CHCH3
(strukturni izomeri)

drzavna-matura.com
87
IZOMERI STRUKTURNI GEOMETRIJSKI IZOMERI* STEREOIZOMERI OPTIKI IZOMERI DIJASTEREOM
ERI
ENANTIOMERI

*=geometrijski izomeri takoer spadaju u dijastereomere strukturni izomeri imaju i

stu molekulsku, a razliitu strukturnu formulu (isti broj razliitih atoma u molekul
i, a razliit raspored atoma i veza) imaju razliita fizikalna i kemijska svojstva (
mogu pripadati i posve razliitim vrstama spojeva) npr. CH3OCH3 (dimetileter) i CH3CH
2OH (etanol) CH3CH2CH=CH2 (but1en) i CH3CH=CHCH3 (but2en) stereoizomeri imaju ist
ulsku i strukturnu formulu, a razliit prostorni raspored atoma (prostornu formulu
) geometrijski izomeri cis/trans ili Z/E razliite skupine (ili skupine razliitog p
rioriteta) se nalaze na istoj ili na razliitim stranama dvostruke veze

cis1,2dikloreten trans1,2dikloreten (za Z i E vidi dolje CIPpravila) optiki izomeri

razliite skupine su vezane uz 1 atom ugljika razliitim redoslijedom, tako da se ni
kakvim okretanjem molekule ne mogu preklopiti na svakom atomu ugljika za koji su
vezane 4 razliite skupine ( = asimetrino supstituirani ugljikov atom = kiralni C
atom = kiralni centar) moe se odrediti konfiguracija: R ili S pomou CIPpravila (vid
i dalje)

drzavna-matura.com
88
enantiomeri optiki izomeri koji se odnose kao predmet i zrcalna slika na svakom ki
ralnom C jedan ima suprotnu konfiguraciju nego drugi na odgovarajuem kiralnom C (
ako je u jednom S u drugom je R i obrnuto)
(kao to vidite 4. prioritet ne mora biti H, premda najee jest)
(D i L je drukiji tip oznaka koji se koristi u biokemiji, prvenstveno za eere i ami
nokiseline
D eer ima OH skupinu najdalju od aldehidne ili ketonske skupine desno,
a L lijevo) dijastereomeri optiki izomeri koji se ne odnose kao predmet i zrcalna
slika mogui samo ako u molekuli postoje najmanje 2 kiralna C imaju suprotnu konf
iguraciju najmanje na jednom kiralnom C, ali takoer najmanje na jednom imaju istu
CIPpravila (prema ljudima koji su ih osmislili: Cahn, Ingold, Prelog) odreivanje Z
/E odnosno R/S konfiguracija (geometrijskih i optikih izomera) prema prioritetima
: vei prioritet (tj. manji redni broj) = vea atomska masa ako 2 direktno vezana at
oma imaju jednaku, gledaju se sljedei atomi vezani uz njih i tako koliko god treb
a dok se ne naie na

drzavna-matura.com
89
razliku; dvostruka ili trostruka veza raunaju se kao dvije odnosno tri jednostruk
e primjeri: a) oko asimetrino supstituiranog C atoma (taj atom se obino ne pie nego
se podrazumijeva da je na sjecitu crta, no ne bi smjelo biti greka ako se napie)
a
ko brojimo u smjeru kazaljke na satu 1, 2, 3 naziva se Rkonfiguracija, a ako u su
protnom smjeru onda Skonfiguracija
po koracima: a. prepoznati da se radi o asimetrino supstituiranom C (vezane 4 raz
liite skupine) b. dodijeliti tim skupinama prioritete prema CIP pravilima c. roti
rati molekulu tako da skupina zadnjeg prioriteta (broj 4) bude okrenuta "od tebe
" (prema iza papira) d. odrediti ide li 1, 2, 3 u smjeru kazaljke na satu (R) il
i obrnuto (S)
b) oko dvostruke veze meu svake dvije skupine vezane uz isti C odreuje se koja ima
vei prioritet, a zatim ako se skupine istog prioriteta nalaze s iste strane (izn
ad ili ispod dvostruke veze) konfiguracija se zove Z (njem. zusammen), a ako su
sa suprotnih strana zove se E (njem. entgegen) (Z je analogno cis a E trans to "
pravilo iste skupine" ovako je poopeno u "pravilo isti prioriteti")

drzavna-matura.com
90
(sad se vrati na enantiomeri da vidi zato je to potrebno te oznake su uvedene dogo
vorno kako bi se razlikovali pojedini enantiomeri i dijastereomeri, a to je potr
ebno jer se enantiomeri razlikuju po jednom fizikalnom svojstvu: zakretanju ravn
ine polarizirane svjetlosti te po reakcijama s drugim takvim molekulama, to je os
obito vano za biokemijske reakcije enzimi, a dijastereomeri se esto razlikuju i po
drugim kemijskim i fizikalnim svojstvima) ako je potrebno napisati drugi enanti
omer (npr. imamo S a hoemo R) ili dijastereomer, samo se zamijene dvije skupine n
a istom kiralnom C (za enantiomer se to napravi na svim kiralnim C, za dijastere
omer samo na nekom) Zadaci 1. Koliko je moguih izomera s molekulskom formulom C5H
12? A. 1 B. 2 C. 3 D. 5 2. Koliko razliitih strukturnih izomera postoji za diklor
propan, C3H6Cl2? A. 4 B. 5 C. 6 D. nita od navedenog 3. Za sve navedene molekulsk
e formule mogue je napisati stabilnu organsku strukturu, OSIM: A. CH2O B. CH2O2 C
. CH3O D. CH4O 4. Koji od navedenih spojeva su izomeri? 1) CH3CH2OCH3

drzavna-matura.com
91
2) CH3CH2OCH2CH3 3) CH3CH2CH2OH 4) CH2=CHOCH3 A. 1 i 3 B. 1 i 2 C. 2 i 3 D. 1 i
4 5. Izomer 1butanola je: A. 1propanol B. butanon C. 1klorobutan D. dietil eter 6.
Koliko je moguih izomera dibromobenzena (C6H4Br2)? A. 1 B. 2 C. 3 D. 4 7. Koji od
navedenih spojeva moe postojati kao dva ili vie geometrijskih izomera? A. 1,1diklo
roetan B. 1,1dikloroeten C. 1,2dikloroetan D. 1,2dikloroeten
Rjeenja 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. C A C A D C D

drzavna-matura.com
92
12 ORGANSKA KEMIJA I BIOKEMIJA
i. Najvanije vrste organskih spojeva
tvorba naziva spoja an ciklo... an opa formula/ karakteristina skupina CnH2n+2 CnH2n*
primjeri sustavni naziv propan ciklopropan formula CH3CH2CH3
naziv skupine
alkani cikloalkani**
alkeni
en
CnH2n*
propen
CH2=CHCH3
alkini areni (aromatski ugljikovodici)
in
CnH2n2* CC sadre be ze ski rste

roi be ze

aftale a trace

HCCCH3
haloge ugljikovodici od os o orga ski haloge idi ( r. haloge alka i) alkoholi
fluor, klor, brom, jod
R,  = F, Cl, Br ili I (atomom haloge og eleme ta zamije je je atom vodika)
1klorroa 2jodroa 3bromroi 1,2dikloreta 1,1,1 tribrometa tetrafluormeta
a ol roa 2ol eta 1,2diol = glikol
CH2ClCH2CH3 CH3CHICH3 HCCCH2Br CH2ClCH2Cl CBr3CH3 CF4 CH3CH2OH
ol
ROH
HOCH2CH2OH

et

drzav a-matura.com
93 roa 1,2,3 triol = glicerol
fe oli
fe ol
sadre alkohol u OH skui u direkt o*** veza u uz be ze ski rste
fe ol
4klor1 metilfe ol
eteri
alkil alkileter ili alkoksi alka
ROR'
dietileter (ili etoksieta ) etilmetileter ili metoksieta eta al
aldehidi
al
keto i
o

roa o
karboksil e kiseli e
a ska kiseli a
eta ska kiseli a
soli karb. kiseli a
oat
sadre karboksilat i a io
atrijev eta oat

drzav a-matura.com
94 metileta oat
esteri
amidi
alikl alka oat (1. dio iz alkohola, 2. iz kiseli e) amid
eta amid
od os o
N,Netil metilroa amid
ami i
ami
RNH2 od os o
metilami trietilami
CH3NH2
R = bilo kakav smisle i ostatak orga skog soja, R', R'' itd. mogu biti razliiti
ili isti
za navedene spojeve ee su u upotrebi nesustavna imena, redom: acetaldehid,
aceton, octena kiselina, natrijev acetat, metilacetat, acetilamid *odreivanje bro
ja dvostrukih ili trostrukih veza ili prstenova u spoju koji sadri samo ugljik, v
odik, kisik (kisik za ovo nita ne znai) i halogene elemente: od broja atoma H u al
kanu s tim brojem atoma C oduzeti (broj H + broj halogenih) u promatranom spoju,
dobiveni broj podijeliti s 2 (jer za svaku dvostruku vezu ili prsten ima 2 H ma
nje), tako dobiveni broj je broj dvostrukih veza, ili broj trostrukih veza*2 (sv
aka trostruka vrijedi kao dvije dvostruke), ili broj prstenova, ili bilo kakva k
ombinacija (broj dvostrukih veza + 2*broj trostrukih veza + broj prstenova) mora
dati taj broj, npr. spoj molekulske formule C8H8Cl2O moe imati 4 dvostruke veze
ILI 2 trostruke ILI 4 prstena ILI 2 dvostruke i 1 trostruku ILI 2 dvostruke i 2
prstena ILI 2 prstena i 1 trostruku ILI 3 dvostruke i 1 prsten ILI 1 dvostruku,
1 trostruku i 1 prsten ILI ... **moe i cikloalkeni, ali prstenovi ciklalkina mora
li bi biti ogromni jer trostruka veza tei linearnom rasporedu

drzavna-matura.com
95
***
ovo nije fenol! nego benzilni alkohol koji ima potpuno alkoholna svojstva
ii.
Vanije organske reakcije
gorenje veina organskih spojeva lako su zapaljivi, gorenjem bilo kojeg organskog
spoja koji sadri samo ugljik i vodik ili samo ugljik, vodik i kisik uz dovoljan p
ristup kisika (to ukljuuje normalno gorenje na zraku) nastaje ugljikov dioksid i v
oda, uz nedovoljan pristup kisika nastaje ugljikov monoksid i voda ili aa (ugljik)
i voda npr. C2H5OH + 3O2
2CO2 + 3H2O C2H5OH + 2O2 2CO + 3H2O C2H5OH + O2
2C + 3
H2O (to je manje kisika na raspolaganju, manje je kisika u jednadbi i nastaje uglj
ini produkt s manje kisika) halogeniranje alkana supstitucija zamjena jednog atom
a vodika atomom halogenog elementa (klora ili broma) na svjetlosti (klor i brom
su obojeni pa dobro apsorbiraju svjetlosnu energiju, h ( i) je oz aka za e ergiju
jed og foto a) ili uz ovie u temeraturu r. CH4 + Cl2 CH3CH3 + Br2 CH3Cl + HC
l CH3CH2Br + HBr
(reakcija se moe i astaviti, dok se svi atomi vodika e zamije e haloge im) halo
ge ira je alke a i alki a adicija (otu o razliita stvar od halogeniranja alkana
) atomi halogenog elementa (broma ili klora) veu se na ugljikove atome vezane dvo
strukom ili trostrukom vezom npr. CH2=CH2 + Br2
CH2BrCH2Br HCCH + 2Br2
CHBr2CHBr2
(takve reakcije s bromom koriste se za dokaziva je alke a/alki a jer je brom sm
ee boje pa se pri reakciji otopina broma obezboji) analogno se halogeniraju i trol
ani i etverolani alkanski prstenovi (cikloalkani) "puca" prsten jer je nestabilan
zbog premalih kuteva izmeu C atoma i nastaju lanasti

drzavna-matura.com
96
halogenoalkani npr. + Cl2
CH2ClCH2CH2Cl + Br2
CH2BrCH2CH2CH2Br hidrogeniranje al
kena i alkina adicija vodika na dvostruku (ili trostruku) vezu, uz katalizator p
lemeniti metal (Pt, Pd ili Ni, svejedno je koji), pri povienom tlaku i temperatur
i npr. CH2=CH2 + H2 HCCH + 2H2 CH3CH3
CH3CH3
hidroge ira jem alki a uz tzv. zatrova i katalizator = aladij s olov om soli,
astaju alke i (reakcija e ide skroz do alka a) r. HCCH + H2 CH2=CH2
a alog o se hidroge iraju i trolani i etverolani alkanski prstenovi (cikloalkani) "
puca" prsten jer je nestabilan zbog premalih kuteva izmeu C atoma i nastaju lanast
i alkani npr. + H2 CH3CH2CH3
+ H2
CH3CH2CH2CH3
hidrohalogeniranje i hidratacija alkena Markovnikovo pravilo: vodik se vee na ona
j C na kojem ve ima vie vodika (zapravo bi formalno tonije bilo rei da se ono to nije
vodik vee tamo gdje ima manje vodika, no u teoriju iza toga (reakcijski mehaniza
m) nije ovdje potrebno ulaziti, a za primjenu pravila je, dakako, na ovoj razini
svejedno) hidrohalogeniranje adicija halogenovodika npr. CH3CH=CH2 + HBr
CH3CHB
rCH3 (a ne, odnosno samo u zanemarivoj koliini, CH3CH2CH2Br) hidratacija adicija
vode npr. CH3CH=CH2 + H2O koliini, CH3CH2CH2OH) CH3CH(OH)CH3 (a ne, odnosno samo
u zanemarivoj

drzavna-matura.com
97
reakcije na benzenski prsten elektrofilna supstitucija jedan atom vodika (odnosn
o H+) zamjenjuje se "esticom siromanom elektronima" (to je pogodno jer je benzenski
prsten bogat elektronima) (benzenski prsten moe se pojednostavljeno pisati ovako
s kruiem, no treba uvijek imati na umu rezonantne strukture koje to predstavlja,
a naravno i sve atome vodika) a) klor ili brom (X2) uz katalizator FeX3 ili AlX3
npr.
+ Br2
b) klorougljikovodik ili bromougljikovodik (RX) uz katalizator FeX3 ili AlX3
npr.
+ CH3CH2Cl
c) nitriranje (NO2+ koji nastaje iz koncentrirane HNO3 uz katalizator koncentrir
anu H2SO4)
d) sulfoniranje (HSO3+ koji nastaje iz SO3 uz katalizator koncentriranu H2SO4)

drzavna-matura.com
98
*nastali nitrobenzen i benzensulfonska kiselina strukturno izgledaju:
nastajanje alkoksida reakcija alkohola s reaktivnim metalima, prvenstveno alkali
jskim, analogna reakciji vode (alkohol mora biti bezvodni jer e inae reagirati vod
a jer je reaktivnija) npr. 2CH3CH2CH2OH + 2Na
2CH3CH2CH2ONa + H2 fenoli tako rea
giraju i s hidroksidima alkalijskih metala jer su jae kiseline (konjugirana baza
im je stabilizirana rezonancijom u benzenskom prstenu) dehidratacija alkohola uz
H2SO4 i zagrijavanje ovisno o temperaturi nastaje preteno (simetrini) eter ili al
ken (ili prevladava povratna reakcija hidratacije u alkohol) npr. 2CH3CH2OH CH3C
H2OCH2CH3 + H2O ili CH3CH2OH CH2=CH2 + H2O
nastajanje (nesimetrinih) etera reakcija halogenalkana (jod, brom, klor) i alkoks
ida npr. CH3CH2CH2Br + CH3OK CH3CH2CH2OCH3 + KBr oksidacijaredukcija alkoholialdeh
idi(ketoni)karboksilne kiseline i natrag (treba znati i izjednaavati kao redokse!)
najee oksidacija s bikromatom (npr. K2Cr2O7), CrO3 ili kalijevim permanganatom pri
marni alkoholi preko aldehida do karboksilnih kiselina (reakcija se moe zaustavit
i na aldehidima ali teko), a sekundarni alkoholi do ketona (ne mogu u karboksilne
kiseline jer nemaju vie H koji bi otpustili kako bi se C mogao oksidirati, iz is
tog razloga tercijarni alkoholi uope tako ne reagiraju) a redukcija adicijom vodi
ka na dvostruku vezu u aldehidima i ketonima analogno kao u alkenima ili (osobit
o karboksilne kiseline) s NaBH4 ili LiAlH4 (ili eventualno drugim hidridima

drzavna-matura.com
99
metala)
npr.
oksidacija ketona koncentriranom HNO3 (vrlo jako oksidacijsko sredstvo cijepa se
CC veza)
npr. nastajanje derivata karboksilnih kiselina: neutralizacija s hidroksidima na
staju soli (isto kao to reagiraju i anorganske kiseline) npr. CH3COOH + NaOH
CH3C
OONa + H2O esterifikacija iz alkohola i karboksilne kiseline nastaje ester i vod
a, najee se odvija uz katalizator koncentriranu sumpornu kiselinu (katalizator za t
u reakciju je bilo koja anorganska kiselina no sumporna je posebno pogodna jer j
e i dehidratacijsko sredstvo, higroskopna pa vee vodu i tako pomie ravnoteu prema p
roduktima) npr. CH3OH + CH3COOH CH3COOCH3 + H2O

drzavna-matura.com
100
dobivanje amida reakcija s amonijakom ili (primarnim ili sekundarnim) aminom npr
. CH3COOH + NH3
CH3CONH2 + H2O CH3COOH + NH(CH3)2
CH3CON(CH3)2 + H2O hidroliza d
erivata karboksilnih kiselina s vodom, anorganskom kiselinom ili luinom nastaju k
arboksilne kiseline (u kiselom ili neutralnom) ili (u lunatom) njihovi anioni/sol
i, te ono iz ega bi odgovarajui derivat bio nastao (esteri alkohol, amidi amin ili
amonijak)
npr.
saponifikacija hidroliza triglicerida (masti ili ulja) pomou luine na tri formulsk
e jedinke sapuna (soli vie masne kiseline = karboksilne kiseline s velikim brojem
(otprilike 1020, u prirodi uvijek parno) C atoma iste ili razliite) i trovalentni
alkohol glicerol
npr.

drzavna-matura.com
101
reakcije amina temelje se na tome to su bazini, analogne reakcijama amonijaka s or
ganskim kiselinama dobivanje amida (vidi gore) s anorganskim kiselinama tvore so
li
npr.
iii.
Osnove osnova biokemije

masti i ulja = trigliceridi = esteri glicerola i tri iste ili razliite vie masne k
iseline (vie nezasienih
ulje tekue, vie zasienih
mast kruta) vidi ranije sapon
ja 1. MASNA KISELINA
GLICEROL
2. MASNA KISELINA
3. MASNA KISELINA
eeri monosaharidi polihidroksialdehidi ili polihidroksiketoni, ali u vodenim otopi
nama ponajvie u ciklikom obliku glukoza (u aciklikom obliku aldehid)
fruktoza (u aciklikom obliku keton)

drzavna-matura.com
102
disaharidi saharoza = glukoza + fruktoza
polisaharidi (krob, celuloza = polimeri glukoze) krob
celuloza
aminokiseline i proteini aminokiseline organske molekule koje sadre i karboksilnu
i amino skupinu (vezane na isti C atom)
proteini polimeri aminokiselina meusobno povezanih peptidnom vezom = amidnom vezo
m izmeu karboksilne skupine jedne i amino skupine druge aminokiseline (peptidna v
eza u proteinima razlikuje se od obine amidne po tome

drzavna-matura.com
103
to ne podlijee hidrolizi dakle neemo se
astopiti u vodi
zap
avo joj je hid
oliza
je
ljivo spo
a, zato se p
oteini u biolokim sustavima mou hid
olizi
ati djelovan
jem enzima)
(na slici su peptidne veze oznaene uto)

drzavna-matura.com
104
DODATAK 1: RAZNE BOJE I PROMJENE BOJA
boje plamena (plamen boje kationi metala iz soli, a ne sami metali!) Li+ crveno
Na+ uto K+ ljubiasto Ca2+ naranastocrveno Rb+ crveno Sr2+ tamnocrveno Cs+ plavo Ba2
+ zeleno Cu2+ zeleno boje elementarnih tvari u standardnom stanju (osim plinova)
Cu crvenosmei, Au uto, ostali metali (i polumetali) sivi Br2(l) smei, I2(s) tamnol
jubiast/crn (u vodenoj otopini smei) S ut P bijeli, crveni ili crni (alotropske mod
ifikacije) C crn (grafit) ili (dijamant) (ili tamnocrven do tamnoljubiast (fulere
ni))

obojeni anioni u vodenim otopinama MnO4 ljubiasto/ruiasto Cr2O72 naranasto CrO42 ut

jeni kationi prijelaznih metala u vodenim otopinama Cr3+ zeleno Mn2+ blijedoruiast
o (*pri manjim koncentracijama esto toliko blijedo da se ne vidi pa se otopine mo
gu zamijeniti za neobojene, zato se pri nekim reakcijama kae da se KMnO4(aq) obez
boji) Fe3+ uto Fe2+ zeleno Co2+ ruiasto Ni2+ zeleno Cu2+ plavo

drzavna-matura.com
105

obojeni talozi (netopljivi spojevi) (osim onih koji poprimaju boju prema kationu
ili anionu koji sadre) AgCl bijelo, AgBr svijetlouto, AgI uto PbCl2 bijelo, PbBr2
bijelo, PbI2 jako uto HgI2 jako naranastocrveno obojeni plinovi (ostali bitni plin
ovi su bezbojni) Cl2 utozelen NO2 crvenosmei *Br2 smei *I2 ljubiast *=nisu plinovi p
ri standardnim uvjetima, ali postaju plinovi pri relativno malo povienoj temperat
uri promjene boja kao dokaz prisutnosti odreenih organskih spojeva nezasieni spoje
vi (alkeni, alkini) permanganata (ljubiasta) Fehlingov ili Trommerov reagens: luna
ta otopina Cu2+ iona (plavo) + aldehid ili reducirajui eer (npr. glukoza, fruktoza)
talog Cu2O (crvenosmei) Tollensov reagens: lunata otopina AgNO3 i amonijaka + ald
ehid ili reducirajui eer (npr. glukoza, fruktoza)
srebrno zrcalo biuret reakcija: l
unata otopina Cu2+ iona (plavo) + bjelanevine (polipeptidi)
ljubiasto ksantoprotein
ska reakcija: bjelanevine (koje sadre aromatske aminokiseline) + koncentrirana HNO
3 uto pH indikatori metiloran: crven u kiselom, naranast u neutralnom, ut u lunato
enolftalein: ruiast u lunatom bromnu vodu (smea) i otopinu kalijevog
bromtimolplavo: uto u kiselom, zeleno u neutralnom, plavo u lunatom ekstrakt crven
og kupusa: crven u kiselom, ljubiast u neutralnom, plav pa zelen pa ut u lunatom un
iverzalni indikator: crven pa naranast u kiselom, ut u neutralnom, zelen pa plav u
lunatom lakmus: plavi pocrveni u kiselom, crveni poplavi u lunatom

drzavna-matura.com
106

drzavna-matura.com
107
DODATAK 2: KEMIJSKE FORMULE I NAZIVI
Kiseline i anioni/soli (osjenane su jake kiseline) a) kiseline koje ne sadre kisik
kiselina slubeni naziv HF HCl HBr HI H2S fluoridna kloridna bromidna jodidna sulf
idna fluorovodina klorovodina bromovodina jodovodina sumporovodina F

hrvatski naziv
anion
naziv iona fluoridni kloridni bromidni jodidni sulfidni
naziv soli fluorid klorid bromid jodid sulfid
slubeni naziv
hrvatski naziv
naziv iona
naziv soli
Cl
halogenidna
halogenovodina
halogenidni
halogenid
Br I

S
2
(S nije halogeni element, ali naziv se daje po istom principu)
(npr. HCl(g)
u plinovitom tj. istom stanju = klorovodik, HCl(aq)
i = klorovodina kiselina)

u vodenoj otopin

b) kiseline koje sadre kisik (oksokiseline) od najmanjeg do najveeg oksidacijskog

broja sredinjeg elementa
kiselina slubeni naziv HClO HClO2 H2SO3 HNO2 HClO3 HNO3 H2SO4 H2CO3* H3PO4 HClO4
hipokloritna kloritna sulfitna nitritna kloratna duina sulfatna karbonatna fosfatn
a perkloratna hrvatski naziv hipoklorasta klorasta sumporasta duikasta klorna nit
ratna sumporna ugljina fosforna perklorna ClO

anion
naziv iona

naziv soli
slubeni naziv
hrvatski naziv hipo...asta
naziv iona hipo...itni
naziv soli
hipokloritni kloritni sulfitni nitritni kloratni nitratni sulfatni karbonatni fo
sfatni perkloratni
hipoklorit klorit sulfit nitrit klorat nitrat sulfat karbonat fosfat perklorat
hipo...itna
hipo...it
ClO2 SO3
2
itna
asta
itni
it
NO2
ClO3 NO3 SO4

2 2 3
atna
na
atni
at
CO3 PO4
ClO4
per...atna
per...na
per...atni
per...at
*=zapravo ne postoji ugljina kiselina, postoje samo njene soli

anion s jednim H
hidrogen... (HPO42 hidrogenfosfat, HSO4 hidrogensulfat, HCO3 hidro
genkarbonat, HSO3 hidrogensulfit) anion s dva H
dihidrogen... (H2PO4 dihidrogenfos
fat)
Baze i kationi (osjenani su dobro topivi hidroksidi koji daju jake luine)
baza (hidroksid) kation naziv kationa, hidroksida, soli ili iona LiOH NaOH KOH B
e(OH)2 Mg(OH)2 Ca(OH)2 Li
+ +
litijev natrijev kalijev
2+ 2+
alkalijskih metala = M
+
Na K
+
Be
berilijev magnezijev kalcijev
zemnoalkalijskih metala = M
2+
Mg Ca
2+

drzavna-matura.com
Sr(OH)2 Ba(OH)2 Al(OH)3 Sr
2+ 2+
108
stroncijev barijev aluminijev eljezov(II) eljezov(III) kromov(III) manganov(II) ko
baltov(II) niklov(II) bakrov(II) bakrov(I) cinkov* srebrov* ivin(II) ivin(I) amoni
jev "sloeni kation" takoer sloeni kation, ne potjee od metala nego od amonijaka, *=
NH4OH zapravo ne postoji
nego je rije o vodenoj otopini amonijaka NH3(aq)
Ba Al
3+ 2+ 3+
aluminij je u 3. skupini u periodnom sustavu prijelaznih metala
e velika zabluda pamtiti da su 2+ svi osim Cr i Ag
3+ + 2+ 2+ 2+ 3+ +

uglavnom 2+, nij

Fe Fe Cr
3+ 2+
(jedina (uobiajena) mogunost za te metale) te Fe i Cu (uz Fe i Cu ), * = za Zn i A
g nije nuno pisati cinkov(II) i srebrov(I) jer su samo te valencije mogue ali nije
ni greka
+
Mn Co Ni
2+
2+ 2+ +
Cu Cu Zn
2+ + 2+
Ag
Hg
2+ Hg2
NH4OH*
NH4
+
Alkani/ugljikovodine osnove naziva organskih spojeva
broj C atoma 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 naziv metan etan propan butan pentan heksan he
ptan oktan nonan dekan

drzavna-matura.com
109
DODATAK 3: KEMIJSKE FORMULE I SVOJSTVA TVARI IZ SVAKODNEVNE UPOTREBE
soda bikarbona = natrijev hidrogenkarbonat NaHCO3
slabo lunata sol soda = natrije
v karbonat Na2CO3 (*kristalna soda = natrijev karbonat dekahidrat Na2CO310H2O)
ja
ko lunata sol kaustina soda = natrijev hidroksid NaOH jaka luina kuhinjska sol = na
trijev klorid NaCl solna kiselina = klorovodina kiselina HCl
jaka kiselina ivo vap
no = kalcijev oksid CaO bazini oksid gaeno vapno = kalcijev hidroksid Ca(OH)2
jaka
baza/luina (slabo do umjereno topljiv) vapnenac, mramor = kalcijev karbonat CaCO
3 (*kreda = smjesa CaCO3 i CaSO4) modra galica = bakrov(II) sulfat pentahidrat C
uSO45H2O hidratna sol, dobro topljiva, kisela zelena galica = eljezov(II) sulfat h
eptahidrat FeSO47H2O
hidratna sol, dobro topljiva (*ali u otopinama Fe2+ brzo pre
lazi u Fe3+), kisela bordoka juha = smjesa modre galice i gaenog vapna kiselina iz
akumulatora = sumporna kiselina H2SO4 jaka kiselina, oksidans, higroskopna (deh
idratacijsko djelovanje oduzima vodu) "peroksid" = vodikov peroksid H2O2
jaki ok
sidans (*ali moe biti i reducens) jodna tinktura = vodena otopina joda I2(aq) zem
ni plin = preteno metan CH4 zapaljiv plin plin u kuanstvu = smjesa propana CH3CH2C
H3 i butana CH3CH2CH2CH3 zapaljiv plin kloroform = triklormetan CHCl3 "alkohol"
(i onaj u piima i onaj za ienje/dezinfekciju) = etanol CH3CH2OH glicerol = propan1,2,
3triol CH2OHCHOHCH2OH "eter" = dietileter CH3CH2OCH2CH3 formalin = vodena otopina f
ormaldehida, formaldehid = metanal HCHO aceton = propanon CH3OCH3 octena kiselin
a = etanska kiselina CH3COOH
slaba kiselina

drzavna-matura.com
110
benzin = smjesa ugljikovodika (prvenstveno lanastih alkana, ne pobrkati s benzEno
m koji je aromatski ugljikovodik) masti i ulja = esteri glicerola i tri (iste il
i razliite; zasiene
masti, barem jedna nezasiena
ulja) vie masne kiseline sapuni = n
atrijeve ili kalijeve soli viih masnih kiselina (kalcijeve i magnezijeve su netop
ljive, zato sapuni ne peru dobro u tvrdoj vodi) kuhinjski eer = saharoza (C12H22O1
1) med = ponajvie smjesa glukoze i fruktoze (C6H12O6)

drzavna-matura.com
111
DODATAK 4: TOPLJIVOST
i. pravo otapanje
najopenitije, "slino se otapa u slinom": nepolarne tvari su topljivije u nepolarnim
otapalima (prvenstveno organska otapala kao to je CCl4, C6H14), a polarne i ions
ke u polarnim otapalima od kojih je najvanija voda meu organskim spojevima s polar
nim skupinama (prvenstveno onima koje mogu tvoriti vodikove veze), kao to su alko
holi i karboksilne kiseline, u vodi su topljiviji oni s manje C atoma (zadovolja
vajue topljivi su oni s otprilike do 45 C), jer to je dui ugljikovodini lanac, njegov
a nepolarnost sve vie "dominira" u svojstvima molekule, a u nepolarnim otapalima
je naravno obrnuto meu organskim spojevima s polarnim skupinama, oni s razgranati
m ugljikovodinim lancima manje su topljivi u vodi jer polarna skupina prostorno t
ee dolazi u interakciju (tvori vodikove veze) s vodom neke nepolarne tvari (najvan
iji primjeri I2 i O2) nezanemarivo su topljive i u vodi, ali u organskim otapali
ma su znatno topljivije nisu sve ionske tvari topljive u vodi (niti netopljive u
organskim otapalima), pravila za odreivanje topljivosti prvenstveno soli u vodi
slijede

Osnovne smjernice topljivosti kiselina, baza i soli u vodi kiseline topljive baz
e (hidroksidi) topljiv NH4OH, hidroksidi alkalijskih metala i zemnoalkalijskih o
sim Be (topljivost raste u skupini prema dolje: Mg(OH)2 slabo topljiv, Ca(OH)2 u
mjereno), ostali netopljivi soli najvanije netopljive soli su: BaSO4, AgCl, PbCl2
, CaCO3, a detaljne smjernice slijede: topljive sve koje sadre katione alkalijski
h metala ili NH4+ topljive sve koje sadre anione NO3, CH3OO, ClO3, ClO4 topljivi svi
kloridi (analnogno i veina bromida i jodida) osim: AgCl (analogno i AgBr, AgI), H
g2Cl2, PbCl2 topljivi svi fluoridi osim zemnoalkalijskih metala i PbF2

drzavna-matura.com
112
topljivi svi sulfati osim: BaSO4, PbSO4, HgSO4 (CaSO4, SrSO4, Ag2SO4 umjereno to
pljivi) netopljivi svi sulfidi osim alkalijskih i zemnoalkalijskih metala i NH4+
netopljivi svi karbonati i fosfati osim alkalijskih metala i NH4+ topljivost so
li poveava se porastom temperature ako je otapanje endotermno (pozitivna entalpij
a otapanja = entalpija hidratacije brojano manja od entalpije kristalne reetke), a
smanjuje porastom temperature ako je egzotermno (obrnuto: negativna entalpija o
tapanja = entalpija hidratacije brojano vea od entalpije kristalne reetke) vidi rav
noteu topljivost soli manja je u otopinama u kojima je ve prisutan neki ion te sol
i (vidi ravnoteu), a i openito je topljivost manja u otopini u kojoj je ve neto otop
ljeno topljivost plinova smanjuje se porastom temperature, poveava se porastom tl
aka
ii.
"otapanje" koje zapravo znai kemijsku reakciju
"otapanje" alkalijskih metala i zemnoalkalijskih osim Be u vodi (Mg samo u vruoj)
: nastaje luina i vodik, npr. Ca(s) + 2H2O(l)
Ca2+(aq) + 2OH(aq) + H2(g) hidridi i
oksidi tih metala isto se "otapaju" u vodi na analogan nain iz hidrida nastaje v
ie vodika (jer sadre dodatni vodik), a iz oksida nastaje samo luina (bez vodika, je
r sadre dodatni kisik pa nema "vika" vodika): CaH2(s) + 2H2O(l)
Ca2+(aq) + 2OH(aq)
+ 2H2(g) CaO(s) + H2O(l) Ca2+(aq) + 2OH(aq) "otapanje" metala u neoksidirajuim kis
elinama svi koji imaju negativan standardni redukcijski potencijal tj. nalaze se
"iznad" vodika ("standardne vodikove elektrode") u Voltinom nizu = alkalijski i
zemnoalkalijski metali, aluminij te neki prijelazni metali (najvaniji Zn, Cd, Cr
): nastaje kation metala i vodik, npr. Zn(s) + 2H+(aq)
Zn2+(aq) + H2(g) "otapanj
e" oksida tih metala u kiselinama: nastaje kation metala i voda, npr. Li2O(s) +
2H+(aq)
2Li+(aq) + H2O(l) "otapanje" metala (gotovo svih koji ne reagiraju s neo
ksidirajuim kiselinama) u oksidirajuim kiselinama (HNO3, koncentrirana H2SO4, HClO
4): nastaje kation metala i (najee) plin u kojem je oksidacijski broj sredinjeg elem
enta iz kiseline nii nego u kiselini (koncentrirana HNO3
NO2, razrijeena HNO3
najee
O, H2SO4 SO2, HClO4
najee Cl2) i voda

drzavna-matura.com
113
npr. Cu(s) + 2H2SO4(konc.)
CuSO4(aq) + SO2(g) + 2H2O(l) "otapanje" amfoternih me
tala (Al, Cr, Zn), njihovih oksida i hidroksida u luinama: 2Al(s) + 2OH(aq) + 6H2O
(l) 2[Al(OH)4](aq) + 3H2(g) Al2O3(s) + 2OH(aq) + 3H2O(l)
2[Al(OH)4](aq) Al(OH)3(s)
+ OH(aq)
[Al(OH)4](aq) (alkalijski i zemnoalkalijski metali se u luinama otapaju is
to kao u vodi, samo slabije, jer se zbog ve poetne prisutnosti OH ravnotea pomie prem
a reaktantima)

drzavna-matura.com
114
DODATAK 5: SVOJSTVA, PODJELA I ODVAJANJE TVARI
fizikalna svojstva
agregacijsko (agregatno) stanje vrsto (s), tekue (l), plinovito (g) promjene agreg
atnih stanja

(preuzeto s weba ekole fizike, umjesto smrzavanje moda je bolje rei ovrivanje, a umjes
o depozicija moe se rei i resublimacija) tvrdoa magnetinost prirodno su magnetini
i metali: Fe, Co, Ni vrelite talite gustoa optika aktivnost (zakretanje ravnine p
rizirane svjetlosti vidi enantiomeri u poglavlju Vrste kemijskih formula i izome
ri, to je jedino fizikalno svojstvo po kojem se enantiomeri razlikuju) elektrina
vodljivost elektrinu struju dobro vode svi metali, grafit, vodene otopine i talin
e svih ionskih tvari (soli); poluvodii (npr. polumetali) bolje vode elektrinu stru
ju pri vioj temperaturi toplinska vodljivost
kemijska svojstva
reaktivnost s drugim tvarima, npr. zapaljivost, reakcija s vodom

drzavna-matura.com
115
podjela tvari
TVARI
SMJESE
ISTE TVARI
HETEROGENE juha
HOMOGENE vodovodna voda
KEMIJSKI SPOJEVI destilirana voda
ELEMENTARNE TVARI grafit
sastojci u smjesi zadravaju veinu svojih svojstava, a elementi u spoju ne zadravaju
svojstva elementarnih tvari isti spoj sadri uvijek iste udjele elemenata, a udje
li sastojaka u smjesi mogu varirati heterogene smjese imaju pomalo razliit sastav
i svojstva u svojim razliitim dijelovima, njihovi se sastojci mogu razlikovati g
olim okom, povealom ili (svjetlosnim) mikroskopom homogene smjese imaju u svojim
razliitim dijelovima jednolian sastav i svojstva, sastojci im se ne mogu razlikova
ti za kemijski spoj moe se napisati kemijska formula elementarna tvar sastoji se
od atoma samo jednog elementa

fizikalni postupci odvajanja tvari iz smjese

iz heterogene smjese: taloenje (sedimentacija) prieka se da se krute estice slegnu
na dno tekuine (uvjet: da imaju znatno veu gustou od tekuine; moe i ako imaju znatno
manju pa se skupe na povrini no to je onda drugi postupak) dakle ine talog, i zati
m dekantacija (odlijevanje tekuine iznad taloga) i/ili filtracija (proputanje kroz
filtar papir, gazu... kroz ije pore tekuina prolazi, a talog ne moe proi) npr. smj
sa pijeska i vode iz homogene smjese:

drzavna-matura.com
116
prekristalizacija ako se topljivost otopljene tvari u tom otapalu znatno mijenja
promjenom temperature, smjesa se dovede na temperaturu na kojoj je topljivost to
manja, pri tome se izluuju kristali otopljene tvari, koji se onda odvajaju filtr
acijom npr. prekristalizacijom se moe dobiti KNO3 iz vodene otopine koja sadri K+,
Na+, Cl i NO3 ione jer je pri niskoj temperaturi topljivost KNO3 puno manja od to
pljivosti bilo koje druge soli koja moe nastati kombinacijom tih iona destilacija
ako se vrelita sastojaka smjese dovoljno razlikuju, zagrijavanjem se ispari tvar
koja ima najnie vrelite (odnosno vie tvari redom po vrelitu frakcijska destilacija)
te se kondenzira u hladnijem dijelu aparature (jer se ne eli izgubiti ni tu tvar
), a ostale preostaju u poetnoj smjesi npr. iz morske vode ili vodene otopine mod
re galice ili ega god moe se izdvojiti destilirana voda, a otopljene soli preostaj
u u krutom stanju sublimacija ako zagrijavanjem neki sastojak sublimira (npr. jo
d, naftalen, sumpor... u pravilu molekulski kristali jer su meu esticama u njima n
ajslabije privlane sile), u plinovitom stanju izlazi iz smjese (te se hlaenjem moe
resublimirati u drugom dijelu aparature) (*na isti nain mogu se odvojiti i tvari
koje se zagrijavanjem reverzibilno raspadaju na plinove, npr. amonijev klorid, n
o to dakako nije sublimacija) ekstrakcija ako je otopljena tvar znatno topljivij
a u nekom drugom otapalu (npr. jod u nepolarnom organskom otapalu kao to je heksa
n nego u vodi) koje se s prvotnim otapalom ne mijea, dodatkom tog drugog otapala
otopini te mukanjem (u lijevku za odjeljivanje) vei dio te tvari prelazi u to drug
o otapalo kromatografija na temelju razliite brzine kretanja razliitih estica noenih
otapalom po nekoj krutoj fazi (ovisi o razlici u jakosti vezanja estica na otapa
lo i na krutu fazu) npr. kromatografija na papiru, na kredi, na tankom sloju sil
ikagela, u stupcu silikagela, plinska (inertni plin je otapalo za d
ue plinove) (
k
omato
aija je ee analitika tehnika tj. razdvajaju se vrlo male koliine tvari kako
bi im se mogao ustanoviti identitet, no moe se provoditi i na veliko) np
. nap
avi
te toku nevodootpornim flomasterom neke od neosnovnih boja na papirnatoj maramici
oko 1 cm od ruba i uronite taj rub u vodu
i.
disperzni sustavi
= sustavi u kojima je tvar jednakomjerno rasprena u drugoj tvari disperzna faza t
var koje ima manje (u otopinama otopljena tvar), koja je rasprena u drugoj tvari

drzavna-matura.com
117
disperzno sredstvo tvar koje ima vie (u otopinama otapalo) (dogovorno moemo rei i d
rukije, npr. 96postotna otopina etanola sadri 96% etanola i 4% vode; ako je samo je
dna od tvari tekuina, uobiajeno je rei da je ona otapalo bez obzira koliko je ima)
vrsta disperznog sustava
promjer estica disperzne faze
vrsta smjese
otopina koloidni sustav
< 1 nm 1 nm 200 nm
homogena na granici, u pravilu se smatraju homogenim
grubo disperzni sustav (suspenzija)
> 200 nm
heterogena
otopine nezasiena u otopini je prisutno manje otopljene tvari nego to joj je maksi
malna topljivost pri tim uvjetima (prvenstveno temperaturi), dakle moe se jo otopi
ti zasiena u otopini je prisutno tono jednako otopljene tvari kolika joj je maksim
alna topljivost pri tim uvjetima (prvenstveno temperaturi), otopina je u stanju
dinamike ravnotee (jednakom se brzinom odvija otapanje i kristalizacija pa se efek
tivno ne moe otopiti jo te tvari) prezasiena u otopini je prisutno vie otopljene tva
ri nego to joj je maksimalna topljivost pri tim uvjetima (prvenstveno temperaturi
), takva otopina nastaje paljivom promjenom temperature otopine zasiene na tempera
turi na kojoj je topljivost vea; dodatkom male koliine otopljene tvari ili bilo ega
drugog, ili mukanjem, potresanjem, bilo kakvim fizikim uznemiravanjem, iz prezasie
ne otopine u pravilu dolazi do nagle kristalizacije (zato kaemo da je prezasiena o
topina nestabilna) koloidni sustavi Tyndallov fenomen pojava rasprenja svjetlosti
na esticama koloidnih dimenzija (npr. suneva svjetlost na praini u zraku) tipovi k
oloidnih sustava:

drzavna-matura.com
118 u disperznom sredstvu u plinu ime sustava aerosol primjeri magla (voda u zra
ku), lak za kosu, dezodoran dim (aa u zraku) sapunica (zrak u vodi u kojoj je otop
ljen sapun), lag majoneza (ulje u vodi), mlijeko elatina plovuac maslac (ulje u mas
ti) obojeno staklo
disperzna faza tekuina
vrsta tvar plin
u plinu u tekuini
aerosol pjena
tekuina vrsta tvar plin tekuina vrsta tvar
u tekuini u tekuini u vrstoj tvari u vrstoj tvari u vrstoj tvari
emulzija sol, gel vrsta pjena vrsta emulzija vrsti sol, gel
koligativna svojstva svojstva otopina koja ovise samo o broju estica otopljene tv
ari (promjena svojstva u odnosu na isto otapalo proporcionalna je broju estica oto
pljene tvari), a ne i o vrsti (kemijskom identitetu) tih estica (ali ovise o kemi
jskom identitetu otapala!): promjena tlaka pare*, snienje ledita, povienje vrelita,
osmotski tlak za raunanje s njima vidi poglavlje Raunanje u kemiji *Raoultov zakon
: tlak pare otapala iznad otopine jednak je umnoku mnoinskog udjela otapala i tlak
a pare istog otapala (za idealne otopine, tj. p
venstveno u p
avilu sve otopine u k
ojima je samo otapalo tekuina, a otopljene tvari krutine koje kemijski ne reagira
ju s otapalom)

drzavna-matura.com
119
DODATNI ZADACI PONUENIH ODGOVORA
1. Ako je za reakciju 2 SO2(g) + O2(g)
2 SO3(g) standardna reakcijska entalpija r
H=198,4 kJ mol1, kolika je standardna reakcijska entalpija za reakciju SO3(g)
SO2(g
) + O2(g)? A. 198,4 kJ mol1; B. 99,2 kJ mol1; C. 99,2 kJ mol1; D. 396,8 kJ mol1
2. Koja od navedenih soli je pri sobnoj temperaturi najmanje topljiva u vodi? A.
NH4NO3; B. CaCO3; C. ZnSO4; D. CH3COONa
3. Koji od navedenih metala ne reagira s bromovodinom kiselinom? A. Zn; B. Mg; C.
Al; D. Ag
4. Koji od navedenih atoma ima najveu elektronegativnost? A. N; B. B; C. C; D. P
5. Koliki je prosjeni oksidacijski broj sumpora u S2O42? A. 2; B. 3; C. 4; D. 5
6. Za reakciju 3H2(g) + N2(g)
2NH3(g), rH<0, povienjem temperature: A. reakcija se
ubrzava i u ravnotei je prisutno vie produkta; B. reakcija se ubrzava i u ravnotei
je prisutno vie reaktanata; C. reakcija se usporava i u ravnotei je prisutno vie pr
odukta ; D. reakcija se usporava i u ravnotei je prisutno vie reaktanata 7. Toplji
vost srebrova klorida u otopini srebrova nitrata, u odnosu na istu vodu, je: A. m
anja; B. vea; C. jednaka; D. manja, jednaka ili vea ovisno o temperaturi
8. U dobro zatvorenoj posudi nalazi se 3 mol vodika i 2 mol kisika. Elektrinom is
krom, bez otvaranja posude, izazvana je reakcija: 2H2(g) + O2(g) 2H2O(l). Nakon
hlaenja na sobnu temperaturu u posudi su prisutni plinovi: A. 1 mol H2(g), 1 mol
O2(g), 2 mol H2O(g) ; C. 1 mol H2(g), 1 mol O2(g); D. 0.5 mol O2(g) B. 0.5 mol O
2(g), 3 mol H2O(g);
9. Jednadba polureakcije oksidacije klora u lunatoj otopini je: Cl2(g) + 4OH(aq)
lO(aq) + 2H2O(l) + xe. Koliki je x? A. 1; B. 2; C. 3; D. 4

2C

10. Energija ionizacije litija je 520 kJ/mol. Koliko je energije potrebno za izb
ijanje jednog elektrona iz elektronskog omotaa jednog atoma litija? (NA = 6.022 1
023 mol1) A. 520 J / NA; B. 520 J NA; C. 520 000 J / NA; D. 520 000 J NA
11. Najjaa od navedenih kiselina je: A. HBrO; B. HBrO2; C. HBrO3; D. HBrO4
12. Reakcijom komadia bakra s razrijeenom duinom kiselinom oslobaa se bezbojni plin:
A. H2; B. O2; C. NO; D. NO2

drzavna-matura.com 13. Sol koja sadri katione alkalijskog metala etvrte periode i
njima izoelektronske anione je: A. KCl; B. NaF; C. NaCl; D. CaCl2
120
14. Struktura dihidrogencitratnog aniona je:
Struktura njegove BrnstedLowryjeve konjugirane baze je:
A.
; B.
;
C.
; D. D. (CH3)4N+
15. Koja od navedenih estica nije bazina? A. CH3NH2; B. (CH3)2NH; C. (CH3)3N;
RJEENJA: 1. C; 2. B; 3. D; 4. A; 5. B; 6. B; 7. A; 8. D; 9. B; 10. C; 11. D; 12.
C; 13. A; 14. B; 15. D

drzavna-matura.com
121
Zahvale
Snjeani Liber, prof. savjetnik, I. gimnazija Zagreb, na pregledu skripte
i sugestijama
dr. sc. Krunoslavu Uareviu, vii asist., Kemijski odsjek Prirodoslovnom
atematikog fakulteta u Zagrebu, na ustupljenim materijalima (slike i zadaci u pog
lavlju Kristalne strukture, dijelovi teorije o redoksima)
dr. sc. Vinji Vrdoljak,
izv. prof., Kemijski odsjek Prirodoslovnomatematikog fakulteta u Zagrebu, na ustu
pljenim materijalima (slike u poglavlju Elektronska konfiguracija i periodinost s
vojstava elemenata te u poglavlju Kristalne strukture)
posveeno profesorici Heleni Pavlovi (I. gimnazija Zagreb) koja me nauila najvei dio
onog to sam znala za svoju maturu i jo puno vie, te "mojim pokusnim kuniima" maturan
tima I. gimnazije Zagreb 2011.
autorica