Professional Documents
Culture Documents
NoordNieuws 2 (2008)
NoordNieuws 2 (2008)
NoordNieuws 2 (2008)
Noordelijk
bedrijfsleven
helpt derde wereld
in Noord-Nederland’
Het SNN biedt subsidieregelingen voor: land. Daarnaast zijn er beperkte mogelijkheden
• Activiteiten op het gebied van innovatie en voor de uitbreiding van een hoofdkantoor, een
marketing in het MKB (NIOF 2008). proeffabriek of een laboratorium.
• Vestiging (van onderdelen van) stuwende
ondernemingen in Noord-Nederland Meer informatie?
(IPR 2008) De NIOF en IPR-regeling kennen een eigen doel-
groep en specifieke voorwaarden en gelden dus
NIOF 2008 niet voor alle ondernemingen of projecten.
Een andere aantrekkelijke subsidieregeling is Kijk daarom tijdig (in ieder geval voordat u ver-
Het Samenwerkingsverband de Noordelijke Investering en Ontwikkelings- plichtingen aangaat) op de website voor meer
Noord-Nederland (SNN) is een faciliteit. Deze regeling is voor bedrijven informatie: www.snn.eu (onder ‘subsidies’).
bestuurlijke organisatie met als doel die strategische activiteiten laten uitvoeren Hier vindt u ook alle voorwaarden en de aan-
de ruimtelijk-economische structuur op het gebied van innoveren, marktver- vraagformulieren.
van Noord-Nederland te versterken. kenningen, haalbaarheidsonderzoeken en
Met gelden van de Europese Unie marketingplannen om zo de marktsector in U kunt natuurlijk ook rechtstreeks contact met
(EFRO), het Ministerie van
Noord-Nederland te versterken. ons opnemen. Onze medewerkers helpen u graag
verder!
Economische Zaken en eigen
IPR 2008
bijdragen van de drie noordelijke
De Noordelijke Investeringspremieregeling 2008 Uitvoeringsorganisatie SNN,
provincies ondersteunt het SNN biedt subsidie voor investeringen of loonkosten Laan Corpus den Hoorn 200,
het mkb, clusters van bedrijven aan bedrijven die zich willen vestigen in gebieden Postbus 779, 9700 AT Groningen.
en projecten in Noord-Nederland. die economisch van belang zijn voor Noord-Neder- Telefoon: (050) 522 49 00. E-mail: uo@snn.eu
Natuurlijk
goed!
Koninklijke Van Gorcum BV
Industrieweg 38, 9403 AB Assen
Postbus 43, 9400 AA Assen
[t] 0592 37 95 55
[f] 0592 37 20 64
[e] info@vangorcum.nl
[i] www.vangorcum.nl
Inhoud NoordNieuws 2 > 2008 1
2 8 12
16 24 28
In Afrika, maar ook in andere delen van de wereld is chroni- Karst Hoogsteen, directeur van de Waterleidingmaatschappij
sche honger het grootste probleem. Michelle van Vlaardingen, Drenthe (WMD), illustreerde hoe Nederlandse expertise kan
directeur van The Hunger Project Nederland: ‘Mensen zijn niet worden ingezet in ontwikkelingslanden. WMD is betrokken bij
het probleem maar de oplossing. The Hunger Project stimuleert diverse projecten in Afrika, Bangladesh en Indonesië. Hoog-
mensen hun eigen verantwoordelijkheid te nemen en zelf zorg steen nam als voorbeeld een drinkwaterproject in Kenia: ‘Wij
te dragen voor hun voedselvoorziening. Ze hebben deze stimu- hebben door schade en schande geleerd dat wij moeten kijken
lans nodig omdat ze door de miserabele situatie tot een soort door de bril van Afrika zelf. Uiteindelijk is het project geslaagd.
apathie vervallen zijn. Wij doen dit vooral door het stimuleren 45.000 mensen en 200.000 stuks vee worden voorzien van drink-
van vrouwelijk leiderschap. Want vrouwen hebben een centrale water en de lokale bevolking heeft alles nu in eigen hand.’
rol in de keten van voedselproductie en -bereiding. Daarom Hoewel de ondersteuning van projecten in ontwikkelingslanden
zijn zij in staat de juiste keuzes te maken voor het gezin. Als de goed past binnen de visie op Maatschappelijke Verantwoord
apathie doorbroken is, liggen er ineens nieuwe kansen voor het Ondernemen (MVO) van WMD, ligt de basis in betrokkenheid
grijpen.’ bij het lot van anderen. Een gevoel dat herkend werd door veel
3
nog wel twee belangrijke tips: ‘Doe niet alles op eigen houtje, The Hunger Project
maak gebruik van een gerespecteerde en ervaren NGO in het The Hunger Project is een internationale organisatie gericht op
het bestrijden van de chronische honger. Het is dan ook geen
land. En daarnaast: Heb geduld! Tijd wordt er vaak anders be-
klassieke noodhulporganisatie die zakken voedsel brengt naar
leefd dan in Nederland.’ gebieden die getroffen zijn door oorlogsgeweld of natuurrampen.
Uitgangspunt is dat mensen zelf verantwoordelijkheid moeten ne-
“Wij hebben door schade en schande geleerd men en in de eerste plaats lokaal onderzoeken wat hen ontbreekt
en hoe de situatie verbeterd kan worden. De hulp is gericht op
dat wij moeten kijken door de bril van Afrika het stimuleren van onafhankelijkheid. Dit vraagt om een vorm van
leiderschap waarbij het welzijn van de bevolking vooropgesteld
zelf” wordt.
Voor meer informatie: www.thehungerproject.nl
Missie
Bert Koenders, minister van Ontwikkelingssamenwerking, had
als missie de aanwezigen aan te sporen zich (meer) in te zetten
voor ontwikkelingslanden. Maar eerst had hij nog wat recht te
zetten. VNO-NCW had hem in het afgelopen jaar meermalen
aangesproken op het terugdraaien van de ORET-regeling. Koen-
ders: ‘Ik ben de minister van Ontwikkelingssamenwerking die
tijdens zijn zittingsperiode het meest zal uitgeven aan onder-
steuning van initiatieven van het bedrijfsleven.’
ORET regeling
De regeling Ontwikkelingsrelevante Exporttransacties (ORET) is
ruim vijftien jaar geleden in het leven geroepen. Ze heeft tot doel
overheden in arme landen te ondersteunen bij het opzetten van
infrastructurele projecten die commercieel niet rendabel zijn.
Naast wegen, water en energie gaat het dan ook om bijvoorbeeld
onderwijs, medische zorg, afvalverwerking en havenontwikkeling.
De Nederlandse overheid schenkt geld aan overheden in arme
landen, die daarmee in staat worden gesteld kapitaalgoederen,
kennis en kunde in te kopen bij het bedrijfsleven. Wel worden
ze geacht zelf ook een aanzienlijke bijdrage aan de projecten te
leveren.
Millenniumdoelstellingen
In 2000, op de drempel van het nieuwe millennium, beloofden
de 189 lidstaten van de Verenigde Naties om binnen vijftien jaar
de armoede in de wereld flink terug te dringen. Die belofte is
verwoord in acht millenniumdoelen:
1. Uitbanning van extreme armoede
2. Alle kinderen naar de basisschool
3. Vrouwen en mannen gelijk
4. Minder kindersterfte
5. Minder moedersterfte
6. Bestrijding HIV/Aids, malaria en andere ziektes
7. Milieubescherming, veilig drinkwater en minder mensen in
krottenwijken
8. Wereldwijd partnerschap voor ontwikkeling
Voor het eerst beloofden alle landen – arm en rijk – zich daarvoor
in te zetten, met concrete, meetbare en tijdgebonden afspraken.
Het kabinet heeft de ambitie om de niet alleen gezien wordt als instrument Randstad ook de aantoonbare kosten te
Randstad uit te laten groeien tot een om knelpunten op te lossen, maar veel- stellen. Zeker indien alle departementen
duurzame en concurrerende Europese eer om nieuwe ontwikkelingen mogelijk bij de uitwerking van beleid zich meer
topregio. In de Startnotitie Randstad te maken. dan gemiddelde rekenschap zullen geven
2040 doet het kabinet een voorzet voor Het verdient aanbeveling tegenover van de uitkomst van deze discussie.
de integrale langetermijnvisie van de de aantoonbare opbrengsten van de
Randstad. De SER, de VROM-Raad, de
Raad voor Verkeer en Waterstaat en de
Raad Landelijk Gebied zijn om een advies
gevraagd. Het gewenste brede maat-
schappelijke draagvlak veronderstelt een
integrale invalshoek die recht doet aan
de notie dat de Randstad geen eiland is;
dit geldt eveneens voor de regio’s buiten
de Randstad.
Deltaplan
Taaie Haagse notities ten spijt is Neder-
land meer dan een uitvergroting van de
Randstad. Vermeden moet worden dat
er in ons land met twee maten wordt
gemeten. Ook in andere delen van ons
land bestaan belangrijke groeipolen
en ook daar is aandacht voor de lange
termijn ontwikkelingen nodig. In feite is
een Deltaplan gewenst om van geheel
Nederland een topregio te maken. Een
lange termijn visie voor de Randstad kan
niet los gezien woden van een lange
termijnvisie voor de andere regio’s. Dat
betekent dat er een Deltaplan ruimtelijke
inrichting voor geheel Nederland dient
te komen. En dat kan alleen maar vanuit
een Europese context.
Nationale insteek > De vertaling van duurzaamheid ver- worden op het terrein van electrici-
Het is opvallend dat de Randstad zich in dient een stipnotering. Men spreekt teitsproduktie en energiezekerheid.
de media meer dan eens positioneert als over systeeminnovaties zonder dit uit Voorkom absolutering van randstede-
een ‘arme regio’ die snel geholpen moet te werken. lijk denken als richtsnoer van toekomst-
worden. Bij de politieke weging binnen > De aandacht voor de mainportfunctie gericht en intelligent handelen.
departementen en politieke fracties als- van Rotterdam moet gecombineerd > Het is de vraag of op het diepste punt
ook de verdeling van FES gelden wordt al worden met gecoördineerde afstem- van Nederland (Zuidplaspolder) tot
vele jaren meer dan gemiddeld tegemoet ming van satelliet-havens in andere re- een zeer majeure woningbouwop-
gekomen aan de Randstad agenda. De gio’s. Eemshaven is Rotterdam Noord. gave moet worden overgegaan. Er
niet uitgesproken suggestie dat hier De kortste route naar het Ruhrgebied valt weinig begrip op te brengen voor
sprake zou zijn van een inhaalslag doet loopt via de Eemshaven. Als Hamburg nieuwe investeringsprogramma’s die
geen recht aan de langjarige omvangrij- en Rotterdam meer gebaat zijn bij sa- slechts gebrekkig rekening houden
ke kapitaalinjecties. Impulsen die andere menwerking, zijn er andere keuzes te met nieuwe klimaatnoties en de daar-
regio’s in die mate hebben ontbeerd. De maken dan die worden voorgesteld. mee verband houdende forse finan-
resterende aardgasbaten verdienen via > De internationale trend beweegt zich ciële offers. Als water (vaker) leidend
het FES een nationale verdeling versus in een andere richting dan waarop Ne- beginsel van ruimtelijke ordening is,
een vrijwel exclusief randstedelijke. derland nu nog is ingesteld. De nieuwe hetgeen met de mond beleden wordt,
krachtenbewegingen binnen Europa komt men tot een andere uitkomst. In
Nederland is een europese regio. Dat liggen in het Noorden en het Oosten. elk geval kan de vraag gesteld worden
verdient vertrekpunt van toekomstig > De belangen van de Randstad zijn hoe de (extra) lasten worden verdeeld.
denken en handelen te zijn. Publieke eveneens gediend met het investeren Exclusief over de bewoners/gebruikers
investeringen renderen op het nationale in verbindingen die buiten de Rand- of versleuteld over de bewoners van
niveau. Exclusieve aandacht van onze stad liggen: van regio met overdruk heel Nederland?
nationale voorhoede voor één regio naar regio’s met onderdruk. > Bij de visie van Randstad 2040 mag de
suggereert een zero sum game die er in > Betrek ook de aanzienlijke nadelen van noordelijke ontwikkelingsas (de aan-
werkelijkheid niet is. de Randstad bij extrapolatie of intensi- sluiting met Noordwest Europa) niet
vering van beleid bij de te maken afwe- ontbreken. Zeker in het licht van de
Aandachtspunten VNO-NCW Noord gingen. De voordelen van concentratie toenemende ruimtelijk-economische
> Heb aandacht voor radicale vernieu- wegen niet altijd op tegen de nadelen betekenis van de Europese kerngebie-
wingen. Veranderingen gaan zo snel. van congestie. Zo wordt opgemerkt den Bremen/Hamburg-Oresund voor
Aan het begin van de 20e eeuw dacht dat het economisch belang van de Nederland. Het ontbreken van een
men vooral na over oplossingen voor Randstad niet in elke sector tot uiting HSL-verbinding met Hamburg is een
het afvalvraagstuk van paarden, komt, waarbij verwezen wordt naar omissie. Een aansluiting via hoog-
terwijl een eeuw later paarden geheel de kenniseconomie en R&D uitgaven waardige infrastructuur met Noord-
verdwenen zijn uit het straatbeeld. elders (brainport regio Eindhoven). Een west Europa voorkomt een perifere
Denk na over nieuwe auto’s. vergelijkbaar statement kan afgegeven Randstad.<
6 NoordNieuws april 2008
>N
uon heeft een contract gesloten met het Japanse Mitsubishi
WIJA KOERS BV
>U
niversitair Medisch Centrum Groningen heeft het
Wenckebach Skills Center geopend. In het centrum kun-
nen artsen, verpleegkundigen en specialisten vaardigheden
trainen, zonder daar de ziekenhuispatiënten mee te belasten.
Rijksweg 236
In individuele en groepstrainingen worden vakinhoudelijke
9423 PH Hoogersmilde
T�0592 - 45 93 80 kennis, vaardigheden en gedrag geoefend. De openingshan-
F�0592 - 45 82 66 deling werd op 31 maart jl. verricht door minister Plasterk van
E�info@wijakoers.nl www.wijakoers.nl Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
7
gewonnen voor de ontwikkeling van de Smartpill. Deze prijs is Vooraankondiging Groninger Ondernemingsprijs
in het leven geroepen door de Provincie Drenthe in het kader 2008
van het Innovatieve Acties Programma. Door het inslikken van Op 20 mei a.s wordt in Martiniplaza de Groninger Onderne-
de Smartpill kunnen metingen verricht worden in het maag- en mingsprijs uitgereikt. De prijs is een gezamenlijk initiatief
darmstelsel. Deze innovatie wordt gezien als mogelijke door- van provincie en gemeente Groningen om eenmaal per jaar
braak in de medische wereld (menselijk en veterinair), omdat ondernemingen, die zich op een bijzondere wijze hebben
het leidt tot snelle en zeer nauwkeurige diagnoses. Dit heeft onderscheiden, extra aandacht te geven. Gemeenten kon-
meer klantvriendelijkheid en kostenbesparing tot gevolg. De den kandidaten voordragen, maar ondernemingen konden
prijs werd op 25 maart uitgereikt in DeSmelt in Assen. zichzelf ook opgeven. Een vakjury zal drie bedrijven selecte-
ren die het beste aan de gestelde criteria voldoen, waarna
op 20 mei de winnaar zal worden gekozen.
Koeltechniek:
Commercieel en
Industrieel
• Koelmeubelen Postbus 55, 9480 AB Vries
• Koel- en vriescellen Handelsweg 32
9482 WE Vries/Tynaarlo
• Koel- en Bedr.terr. Vriezerbrug
vriesinstallaties
Martini Hotel Groningen
a/d A28, afslag 35
Telefoon (0592) 530 310
• Procesregeling Fax (0592) 530 315
Internet: www.koelgroep.nl
Klimaatbeheersing E-mail: info@koelgroep.nl Al sinds 1871 een gastvrij
• Airconditioning U bent van harte huis in hartje Stad.
• Bedrijfsventilatie welkom in onze
Slapen op steenworpafstand
500 m2 grote
• Luchtbehandeling- showroom in Vries. van de Martinitoren.
kasten Koeltechniek Dorenbos,
Coolings Systems Holland,
• Warmtepompen KoelAirco en Wiekamp
Installaties maken deel uit
van KoelGroep Dorenbos.
8 NoordNieuws april 2008 Peter Buurman Foto’s: Bas van Mierlo
p.buurman@vno-ncwnoord.nl
In het pand van TNO-ICT in Groningen werden op 3 maart jl. Ook het lezen van literaire klassiekers kan voortaan digitaal,
talloze nieuwe ontwikkelingen gedemonstreerd, waarvan vele getuige het gedemonstreerde digitale boek. Binnen een minuut
aanwezigen dachten dat ze nog niet waren uitgevonden. Deze heb je een nieuwe bestseller op het scherm, overal mee naar
technologieën staan klaar om samen met ondernemers op de toe te nemen. De krant iedere dag in de palm van je hand en in
markt gebracht te worden. Ondernemers hebben nog vaak het het weekend een tijdschrift zonder dat je er voor naar de kiosk
idee dat je een knappe kop moet zijn als je met TNO wilt pra- of zelfs maar naar de deurmat hoeft te lopen. De inhoud kan
ten. ‘Dat valt reuze mee,’ aldus Jan-Jaap Aué, locatiemanager putten uit een database van tienduizenden boeken, die snel te
TNO Informatie- en Communicatietechnologie in Groningen. downloaden zijn via een gratis, draadloze internetverbinding,
‘TNO helpt bedrijven, overheden en organisaties succesvol te in- zonder PC. Het boek heeft het formaat van een paperback en
noveren met onder andere ICT. Maar ook op gebied van defen- weegt nog geen 300 gram.
sie en veiligheid, industrie en techniek, bouw en ondergrond.’
TNO heeft ook een toepassing gemaakt waarmee je veilig kan
Harold Veldkamp van TNO toonde de mogelijke nevenactivitei- communiceren met de Blackberry. De gebruiker heeft een apart
ten rondom de start van de Vuelta in Drenthe. Hij organiseert token, een trusted device, dat wordt gebruikt om e-mail te
een fietstocht van Madrid naar Assen voor Drentse onderne- versluieren en echtheidskenmerken te berekenen. De e-mail is
mers, Drentse toerfietsers, aangepaste fietssporters en pro- alleen onbeveiligd aanwezig bij de verzender, bij het intypen,
minenten. Deze is te volgen via GPS en sensortechnologie en en bij de ontvanger bij het lezen.
scholieren kunnen virtueel meefietsen.
Jaap Aué: ‘Bij TNO-ICT worden, naast technologie ook de
Een andere leuke toepassing is Farcast: het opzetten van een gebruiksvriendelijkheid, financiële onderbouwing en bedrijfs-
tv-kanaal met uw mobiele telefoon. Het is oorspronkelijk samen processen meegenomen. Door een onafhankelijke positie,
met het ANP ontwikkeld om vanuit de mobiele telefoon tekst dieptekennis en een multidisciplinaire aanpak van het gehele
en foto’s te kunnen sturen. Daar is audio bijgekomen en nu innovatieproces, draagt TNO in belangrijke mate bij aan de con-
ook video. Beeld, geluid en tekst kunnen met mobieltjes direct currentiekracht van bedrijven en organisaties. Ook biedt TNO
op elke website worden gepubliceerd, dus ook op weblogs of een omvangrijke bron van ICT-kennis voor maatschappelijke
tijdens live TV-uitzendingen. vraagstukken.’<
Jan Jaap Aué: ‘TNO helpt bedrijven te innoveren’ Sensortechnologie toepasbaar van toerfietsers tot Vuelta
Opinie 9
Herkansing voor
herindeling
De Friese herindeling van 1984 was de grootste gemeentelijke
herindeling in de geschiedenis van Friesland en ook één van
de weinige. Het aantal gemeenten werd teruggebracht van 44
naar 31. Anno 2008 is er alle aanleiding de vraag te stellen of 31
gemeenten op krap 640.000 inwoners niet wat veel is.
Een paar jaar geleden bleek uit onderzoek dat de Friese ge-
meenten vaak te klein waren om hun taken goed uit te voeren.
Die conclusie beviel echter niet en met het argument dat er
te weinig gemeenten aan het onderzoek hadden meegedaan
ging het stuk de la in. De vraag was: is dat terecht? Of is dit,
zoals Geert Dales zich in 2005 al afvroeg, een demonstratie van ondersteund door een deskundig ambtelijk apparaat. Je kunt
onterechte bestuurlijke angst? Angst voor een verandering die alleen pleiten voor grotere verantwoordelijkheden als die ook
noodzakelijk is om de bestuurskracht van gemeenten op niveau kunnen worden waargemaakt.
te krijgen om aan de eisen van het hedendaagse lokale bestuur
te voldoen? De realiteit van dit moment is echter een wirwar aan samenwer-
kingsverbanden met daarbij een overdaad aan vergaderingen
De afgelopen jaren zijn steeds meer en steeds grotere taken zonder een inhoudelijke democratische controle door de ge-
op gemeenten afgekomen, zoals de Wet Werk en Bijstand en meenteraden. Het is de hoogste tijd voor bestuurlijke verdun-
de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Daarmee zijn grote ning, te beginnen op gemeentelijk niveau. Een van de middelen
belangen, bedragen en risico’s gemoeid. Ondernemers en bur- is verregaande gemeentelijke herindelingen. Een grotere schaal
gers hebben recht op een level playing field. Dergelijke grote betekent meer kansen op competente bestuurders en ambte-
veranderingen vragen een zo krachtig mogelijk lokaal bestuur, naren, een grotere slagkracht en minder noodzaak voor allerlei
COLUMN
Opinie
bovenlokale samenwerkingsverbanden.
Tot de Friezen die bang zijn voor verlies van eigen dorpse
identiteit zeg ik: angst is een slechte raadgever. Wie geen lef
heeft komt niet ver! En daarmee is Dales weer even terug in
Friesland.<
Get connected!
Internationaal inzetten must voor mkb
De krapte op de arbeidsmarkt stimuleert Zoals Jaap Wolters, directeur Hanzevast, het verwoordt: “De
meeste klanten wonen buiten Nederland, de meeste concur-
ondernemers om over grenzen te kijken. Het renten ook...” Dit is van belang voor zowel import als export,
jaarlijkse congres van AIESEC en VNO-NCW maar ook om internationale expertise en talent uw onderne-
ming binnen te halen. Goed personeel is o.a. door krapte op de
Noord stond dan ook in het teken van de in- arbeidsmarkt lastig te krijgen. Buitenlands personeel en trainees
ternationalerende arbeidsmarkt en da kansen zijn hiervoor dé oplossing en vaak een eerste stap richting inter-
nationaal zaken doen.
in Noordoost Europa. De Gasunie bruiste door
de aanwezigheid van zo’n honderd onderne- Anno 2007 bestaat de beroepsbevolking in Nederland volgens
TNO Arbeid uit 8,3 miljoen mensen en zal deze in 2040 gedaald
mers en meer dan vijftig studenten. zijn tot zo’n 7,0 miljoen mensen. We staan dan ook voor de
uitdaging om met significant minder werkzame mensen in Ne-
derland ons welvaarts- en welzijnsniveau vast te houden. Op dit
moment worden er in India per jaar 100 keer zoveel ingenieurs
opgeleid als in geheel West-Europa.
rie en een gebied dat alles in zich heeft voor de toekomst: dit is
VERENIGING
Groningen moet
van spoor wisselen
‘De zwaarste en belangrijkste opgave is het tekent in de praktijk dat stads- en streekbussen in colonne (en
bereikbaar houden van de stad Groningen,’ maar gedeeltelijk gevuld) door de stad rijden. De concentratie
in één OV-knooppunt, nota bene midden in de stad, is vragen
Aldus de provincie Groningen in het kader om problemen.
van het nieuwe provinciale omgevingsplan.
Hoe valt dit te rijmen met de keuze voor een VNO-NCW Noord pleit in samenhang met de maatregelen aan
de Zuidelijke Ringweg Groningen voor een andere verknoping
binnenstedelijke tramlijn zonder effect op de van auto en ov-systemen. Terecht wordt geconstateerd dat de
externe bereikbaarheid? Groninger binnenstad niet meer auto’s kan herbergen, maar
men vergeet de automobilist alternatieven te bieden. Goede
Groningen positioneert zichzelf als dé kennisstad, het econo- transferia in combinatie met hoogwaardig openbaar vervoer
misch centrum van het Noorden en dé compacte stad. Groten- maken de stad beter leefbaar èn bereikbaar tegelijk. Deze vorm
deels terecht. Men is voortdurend bezig deze stad van meer van ketenverplaatsing past in een omgeving van een grote stad
allure te voorzien, wat heeft geleid tot fraaie staaltjes architec- met een dunbevolkt buitengebied. Bovendien sluit het perfect
tuur en stedelijke inrichting. Maar het herbergt ook het gevaar aan bij de grootste verkeersstromen langs de T-structuur van de
dat slechts naar binnen gekeken wordt. Om Groningen op te A28 en de A7.
stuwen in de vaart der volkeren, heeft men in het buitenland
gezien dat een tramlijnennet in een stad met 180.000 inwoners Zigzaggend door centrum
een haalbare kaart is. Want in het Franse Le Mans – tot nu toe Een jaar geleden verscheen het rapport ‘De eerste lijn moet
de kleinste stad met een eigen tramlijn, maar met net zoveel raak zijn’. Hierin werden de kansen van een tramnetwerk in
inwoners als Groningen – is gebleken dat in een compacte stad de stad Groningen verkend, met daarin een opmaat naar de
hierdoor de leefbaarheid behouden blijft. eerste lijn (Hoofdstation – Zernike complex). De achterliggende
reden dat men eerst kiest voor het tracé Hoofdstation – Zernike
De helft van de mensen die in stad Groningen werken, wonen
daarbuiten. Dat betekent dat er dagelijks 180.000 bewegingen
van en naar de stad plaatsvinden, waarvan slechts een kwart
Lobby Zuidelijke Ringweg effectief
met het openbaar vervoer. Het gros van het verkeer komt uit De aanhoudende lobby van VNO-NCW Noord voor een structurele
zuidelijke of westelijke richting. Deze reizigers hebben op dit aanpak van de Zuidelijke Ringweg Groningen heeft er mede toe
moment nog geen goed OV alternatief en staan dus noodge- geleid dat dit project met stip is opgenomen in het alternatieve
dwongen in de file. In de stad klaagt men over het grote aantal pakket voor de Zuiderzeelijn. Ook de roep vanuit VNO-NCW
Noord en het door haar opgerichte Werkatelier Zuidelijke Ringweg
bussen dat over de Grote Markt rijdt en over de tijd die het kost
Groningen voor een integrale aanpak samen met het bedrijfsle-
om je door de stad te verplaatsen. lange tijd die de verplaatsin- ven, lijkt inmiddels gehoor te vinden. Onder leiding van Rijkswa-
gen door de stad kosten. Beide klachten zijn terug te voeren op terstaat in Noord-Nederland vinden hierover binnenkort de eerste
het vreemd vormgegeven OV-systeem in Groningen. Bijna alle verkennende gesprekken plaats.
bussen in en naar de stad rijden naar het Hoofdstation. Dat be-
13
complex is de zekerheid van de vervoersstroom. Op het Zernike feria in Hoogkerk en Haren door middel van bussen. ‘Voor de
complex zijn de meeste universitaire en HBO-opleidingen geves- zuidwestkant van de stad is inmiddels de keuze gemaakt voor
tigd. Studenten zijn als gevolg van de OV-studentenkaart trou- snelle busverbindingen vanuit de regio. Het realiseren van een
we gebruikers van het openbaar vervoer. Men denkt dat slim te tramlijn richting zuidwest is ruimtelijk ingewikkelder (passage
combineren met de vele bezoekers die naar het UMCG moeten Stationsgebied) en de afstand tot de transferia Hoogkerk en
reizen. Vandaar het tracé zigzaggend dwars door het centrum. Haren is groter en dus duurder.’ En dat terwijl deze transferia
De studenten hoeven daar immers niet te zijn, voor hen zou een minder ver van de Grote Markt liggen…
by-pass rondom het centrum veel sneller zijn. Bovendien heeft
deze tramlijn een bijzonder substitutie-effect: geen reizigers die Ander spoor
van auto naar OV overstappen, maar wel mensen die de fiets VNO-NCW Noord heeft de betrokken overheden opgeroepen
laten staan om comfortabel met de tram te reizen. Uit oogpunt van spoor te wisselen. De bereikbaarheid, en daarmee de eco-
van duurzaamheid – een belangrijk speerpunt van het stadsbe- nomische positie van de stad Groningen, is gediend bij een op-
stuur – een opmerkelijk feit. timale ontsluiting. Dat vraagt om een groter denkkader dan de
stad alleen. Externe bereikbaarheid heeft op de korte termijn,
De navelstaarderij van de stedelijke plannenmakers lijkt een gezien de reeds aanwezige problemen, de absolute prioriteit.
bewuste keuze. In het genoemde rapport zijn de nadelen van Met een oplossing voor de Zuidelijke Ringweg in het verschiet,
de voorgestelde eerste prioriteit Hoofdstation – Zernikecom- is het nu zaak het openbaar vervoer optimaal in te richten. In
plex namelijk goed benoemd: ‘Met HS-Zernike is het niet goed dat geval kunnen met de voorhanden Zuiderzeelijn-gelden
mogelijk per auto de tram te bereiken vanuit de zuid-, oost- en twee vliegen in één klap geslagen worden.<
westkant van stad en regio. Terwijl juist daar de verkeersdruk
het grootst is…. Een wetmatigheid is dat de vervoerwaarde van
een traject naar een OV-knoop hoger is wanneer de tramlijn
doorloopt na deze OV-knoop dan wanneer de tramlijn daar
ophoudt.’
verrassende bedrijven
Alescon
Het logo van Alescon bestaat laat een spin- In de jaren vijftig ontstonden op lokaal niveau werkplaatsen
voor mensen die wel in staat waren om te werken, maar niet
neweb zien. Symbolisch voor het bedrijf uit meekwamen in reguliere banen. Eind jaren zestig werd de Wet
Hoogeveen, dat belast is met de uitvoering op de Sociale Werkvoorziening ingevoerd. Deze wet regelde
dat mensen met een beperking van zinvolle arbeid moesten
van de Wet Sociale Werkvoorziening namens worden voorzien. Omdat dit bij het reguliere bedrijfsleven
een aantal Drentse gemeenten: het heeft zich niet lukte, werd een aparte infrastructuur opgezet. Volgens
Albert Bruins Slot, algemeen directeur van Alescon, is de sociale
in de afgelopen jaren steeds meer vertakt in werkvoorziening daardoor toen onbedoeld een doel op zich
de maatschappij, met het vizier naar buiten geworden: ‘In de loop van de jaren negentig is dan ook een
maatschappelijke discussie ontstaan over de vraag: moet dat
gericht. zo, die twee werelden naast elkaar. Dit leidde ertoe dat in 1998
de Wet inschakeling werkzoekenden (Wiw) werd aangenomen
waarin werd aangegeven dat mensen vanuit de sociale werk-
voorziening zoveel mogelijk moesten worden ondergebracht
bij reguliere werkgevers. Daarmee was het niet langer een doel
maar een middel.’
Breekijzer
Wouter van Dieren
inspireert Friese ondernemers
‘Aan de slag met de ambities in Friesland.’ In de jaren negentig zat het debat over gaswinning in het
Waddengebied muurvast. Van Dieren: ‘Er leek een mantra te
Onder dat motto hield Wouter van Dieren, bestaan dat zei “handen af, niets aan doen’’ als het om de Wad-
bekend van de Club van Rome en directeur denzee ging. Het gevolg was dat de Waddenzee verschraalde,
de voedselketen achteruitging en totale erosie dreigde. In het
van de Amsterdamse denktank IMSA, een pre- Waddengebied wonen 200.000 mensen, er komen twee miljoen
sentatie voor leden van VNO-NCW Friesland toeristen, er zijn vier grote havens, veel aardgas in de grond en
alles is verboden.’
op het prachtige landgoed Oranjewoud.
Wouter van Dieren, die vooral geassocieerd wordt en werd met
de milieubeweging, wist met andere taboeverbrijzelaars de im-
passe rondom het Wad te doorbreken. Voor- en tegenstanders
van gaswinning werden bij elkaar gebracht, de kokkelvisserij
is uitgekocht, natuurwaarden zijn gewaarborgd terwijl er toch
gas mag worden opgepompt. Er is een nieuw openbaar lichaam
in het leven geroepen, het Waddenfonds en de Waddenaca-
demie komen van de grond. De mosselvisserij kreeg 15 jaar om
zich te verduurzamen. Permanente monitoring van bodem
daling (of -stijging!) en van ecologische waarden werd gekop-
peld aan gasproductie met de hand aan de kraan.
Pek en veren
Het forceren van een doorbraak in een vastgelopen debat gaat
niet zonder slag of stoot. Van Dieren: ‘Gevestigde belangen
raken ontregeld. Charlatans en opportunisten raken hun speeltje
kwijt. Omdat de wetenschap weer recht van spreken krijgt en
overtuigt, grijpen de opponenten naar pek en veren.’ Wat Wou-
ter van Dieren vooral zorgen baarde in die tijd was het gedrag
17
‘Zodra het woord NAM viel in die tijd, ging het alarm af. Gasbe-
langen, goed voor miljarden aan inkomsten en duizenden banen,
het Noorden wilde er niet van weten. De Staten van Friesland en
Groningen struikelden over elkaar in hun ijver om de groeiende
consensus te betwisten en iedere NAM-connectie te veroordelen.
Het leek wel of de jaren zestig en zeventig terug waren, toen
het volk aan de macht was en het kapitaal werd verketterd. Het
epicentrum daarvan was de Nijmeegse universiteit, geparafra-
seerd als Moskou aan de Waal. Een beetje Moskou bleek ten tijde
van de discussie rondom de Waddenzee nog te bestaan, aan het
Van Harinxmakanaal en aan het Hoornse Diep.’ De NAM accep-
teerde echter zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid en liet
enkele tientallen studies doen. Van Dieren: ‘Ons werk werd door
de NAM mede gesponsord. Dat werd zo laakbaar gevonden, dat
Provinciale Staten om het hardst riepen dat de resultaten en rap- Wouter van Dieren: ‘Een tweede zeehaven hoeft de natuur niet tekort
porten ook wel niet zouden deugen, en ikzelf al helemaal niet.’ te doen’
Advertentie
18 NoordNieuws april 2008 Peter Buurman Foto’s: Bas van Mierlo
p.buurman@vno-ncwnoord.nl
Op 5 en 6 maart 2008 vond in Martiniplaza ‘Het noordelijke bedrijfsleven heeft jong talent nodig om te
blijven innoveren. Behoud van talentvolle studenten en het te-
te Groningen de nieuwe editie van Recruiting rugkeren van ervaren noordelingen uit de Randstad is essentieel
Noord plaats; hét carrière event van Noord- voor de economische ontwikkeling van deze regio. Dat geldt
niet alleen voor het grootbedrijf. Juist de kleinere en middel-
Nederland. VNO-NCW Noord gaf op deze grote bedrijven in het Noorden gaan de komende tijd een grote
wijze meer dan zestig noordelijke bedrijven en behoefte krijgen aan hoger opgeleiden,’ aldus Commissaris der
Koningin Max van den Berg tijdens zijn openingsspeech.
zo’n 900 hoger opgeleiden de mogelijkheid
om elkaar te ontmoeten. Recruiting Noord 2008 heeft mkb-bedrijven de kans geboden
om op een laagdrempelige manier in contact te komen met
jonge high potentials die op het punt staan de arbeidsmarkt te
betreden. Tijdens de vele activiteiten konden young professio-
nals, studenten en werkgevers contacten met elkaar leggen. Er
waren interessante lezingen, debatten en een speed-date sessie.
Ook konden bezoekers deelnemen aan diverse workshops over
solliciteren, netwerken en ondernemerschap.
resseerd waren. De werkgevers nodigden, op basis van de CV Recruiting Noord is een initiatief van VNO-NCW Noord en busi-
PRAKTIJK
Opinie
Ondernemend onderwijs versterken van het economisch klimaat in aandacht tussen twee uur ‘s middags en
ACTUALITEITEN
Het kabinet heeft 17 miljoen euro ter de Westergozone. De activiteiten richten tien uur ‘s avonds. Het is niet de bedoe-
beschikking gesteld voor projecten die er- zich op glastuinbouw, recreatie en toe- ling dat de studenten, in de leeftijd van
voor zorgen dat studenten en leerlingen risme, business development en bereik- achttien en negentien jaar, het werk van
zich ondernemender gaan gedragen. Van baarheid. In 2008 wordt ook ingezet op vrijwilligers, familieleden en mantelzor-
dit bedrag wordt 12 miljoen euro besteed jachtbouw, bio-based economy, zorg en gers overnemen. Als de proef slaagt wil
aan de opzet van regionale centra voor ICT en vestigings- en ondernemersklimaat het ministerie van Onderwijs, Cultuur en
ondernemerschap (‘Centres of Entrepre- in zijn algemeenheid. Wetenschap het in het nieuwe schooljaar
neurship’). In deze centra zullen het be- landelijk invoeren.
drijfsleven en het hoger onderwijs samen Terugtrekkende Rijksoverheid
programma’s ontwikkelen die zelfstandig VNO-NCW Noord heeft geconstateerd Wientjes voorzitter Commissie
ondernemerschap in het onderwijs stimu- dat de rijksoverheid geleidelijk steeds Regeldruk
leren. De overige 5 miljoen euro wordt meer rijksdiensten uit de regio terugtrekt VNO-NCW-voorzitter Bernard Wientjes is
verdeeld over projecten op het middel- en zich concentreert in de randstad. De benoemd tot voorzitter van de Commis-
baar beroepsonderwijs, het voortgezet SIOD en de Voedsel en Waren Autori- sie Regeldruk Bedrijven. Deze commissie
onderwijs en het basis- en (voortgezet) teit hebben hun vertrek uit Groningen gaat de plannen van de overheid voor het
speciaal onderwijs. aangekondigd en ook de arbeidsinspectie verminderen van de regeldruk beoorde-
wil vijf van de zes regiokantoren slui- len. De commissie bestaat voornamelijk
Alternatief pakket Zuiderzeelijn ten. Inmiddels is ook de sluiting van de uit vertegenwoordigers van het bedrijfs-
VNO-NCW Noord is tevreden dat er met Topografische Dienst in Emmen aange- leven. Zij kunnen zelf onderwerpen op
het alternatieve pakket voor de Zuider- kondigd. Deze beweging is tegenstrijdig de agenda zetten en vervullen ook een
zeelijn eindelijk duidelijkheid en zeker- met het huidige kabinetsbeleid waarin ambassadeursfunctie richting bedrijfs-
heid gekomen is voor Noord-Nederland. men decentraal invulling wil geven aan leven en overheid. Het huidige kabinet
De regio is veel te lang gegijzeld door de arbeidsmarktbeleid door partijen regi- wil 25% minder regels en lastendruk.
trage politieke raderen. De investerin- onaal te binden. De aanwezigheid van Het kabinet bouwt daarbij voort op het
gen in Groningen, Leeuwarden en Assen publieke dienstverleners in de regio is vorige kabinetsbeleid, met daarbij extra
moeten wat VNO-NCW Noord betreft essentieel. De nabijheid van een organi- aandacht voor juist die regels die echt
met voorrang gedaan worden. Wel is het satie als de arbeidsinspectie in de regio is merkbaar zijn voor ondernemers. De com-
zorgwekkend dat het Eemsmondgebied nuttig voor elk bedrijf dat van doen heeft missie fungeert als aanjager en bewaker
als hardgroeiende economische kernzone met een toezichthoudende overheid. van de voortgang hiervan.
vergeten lijkt te zijn. Nu in korte tijd Zeker waar het gaat om informatievoor-
forse investeringen worden gedaan en ziening, afstemming en controlebezoe- Oproep: kandidaatstelling
grote projecten van de grond getrokken ken. Ook voor de SIOD geldt dat het een Waterschappen
worden, is veel professionaliteit vereist bij specifieke platformfunctie heeft. Door VNO-NCW Noord roept haar leden
het bewaken van de projectvoorstellen en deze op afstand te plaatsen raakt het ver op zich kandidaat te stellen voor
voldoende vakkundigheid bij de uitvoe- verwijderd van de regionale aspecten van de nieuwe waterschapsbesturen.
ring. Bij de invulling van het ruimtelijk- bijvoorbeeld de WIA. Bovendien worden VNO-NCW Noord, MKB Noord en LTO
economisch plan moeten marktpartijen de diensten nu geconcentreerd in een Noord nemen in november 2008 deel
leidend zijn en de overheden faciliterend. gebied met verkeerscongestie en ruim- aan de waterschapsverkiezingen met
VNO-NCW Noord benadrukt dat het alter- tegebrek. Daarmee gaat veel efficiency een zakelijke lijst. Kandidaten voor
natieve pakket additioneel is ten opzichte verloren. Volgens VNO-NCW Noord zal een zetel in het waterschapsbestuur
van regulier beleid. In de komende jaren kritisch gekeken moeten worden naar de kunnen zich tot donderdag 1 mei
moeten sigaren uit eigen doos voor- plaatsgebondenheid van rijksdiensten. 2008 aanmelden bij VNO-NCW Noord.
komen worden. VNO-NCW Noord ziet In 2002 publiceerde VNO-NCW Noord al
in de lijn Groningen-Heerenveen een een rapport waarin werd voorgerekend Het is belangrijk dat er, naast de twee
strategische investering om op termijn de hoeveel bedrijven konden besparen wan- tot drie geborgde zetels die via de
Zuiderzeelijn alsnog tot stand te brengen: neer ze zich in Noord-Nederland zouden Kamer van Koophandel worden inge-
het tracé van de hogesnelheidsverbinding vestigen. Een vergelijkbare rekenexercitie vuld, ook gekwalificeerd bestuurders
wordt voor driekwart aangelegd. Het is voor diensten van de rijksoverheid het in het Algemeen en Dagelijks Bestuur
wachten is op een kabinet met voldoende overwegen waard. van de waterschappen gaan partici-
visie om de klus af te maken. peren. Iedereen die affiniteit heeft
Avondstages zorgstudenten met het bedrijfsleven in algemene
Samenwerking Westergozone Vijftien zorginstellingen in Groningen zin kan zich kandidaat stellen. Een
voortgezet en Drenthe nemen deel aan een proef vertrouwenscommissie zal voor de se-
De provincie Fryslân en de vier gemeen- waarbij stagiaires in de zorg ‘s avonds lectie van de kandidaten zorgdragen.
ten in de Westergozone (Leeuwarden, stage lopen. Zestig studenten van de op- Alle informatie rond kandidaatstel-
Menaldumadeel, Franekeradeel en leiding helpende en zorghulp, afkomstig ling kunt u verkrijgen door contact
Harlingen) blijven samenwerken in de van drie Noordelijke ROC’s, bijten het op te nemen met Akke Groenewoud,
economische kernzone. Dit hebben de spits af. Het project slaat twee vliegen regiomanager VNO-NCW Noord
samenwerkende partijen bekrachtigd met in één klap. Enerzijds wordt het tekort (050-5343844) of door te kijken op
het ondertekenen van een convenant. De aan stageplaatsen in de zorg opgeheven. onze website
provincie en de gemeenten stellen finan- Anderzijds wordt tegemoet gekomen www.vnoncwnoord.nl
ciële middelen ter beschikking voor het aan de wens van bewoners voor meer
Hans Haerkens 21
h.haerkens@vno-ncwnoord.nl
Europa leidt aan spirituele leegte. Wat zijn de waarden en idealen van
Europa? De zoektocht van het platform ‘ondernemer en maatschappij’
van VNO-NCW Noord naar de wortels van Europa heeft geresulteerd
in een fraaie brochure.
Tijdens een bijeenkomst in de Remon- Europa leidt aan spirituele leegte. Wat Wat schromelijk onderbelicht blijft
strantse Kerk te Groningen spraken mgr. zijn de waarden en idealen van Europa? zijn de meer verborgen dimensies van
dr. Willem Eijk, aartsbisschop van Utrecht, We zijn ze steeds minder bewust. Kin- Europa. De notie dat Europa in de eerste
dr. Eduard Kimman, secretaris generaal deren op school vernemen meer over de plaats een waardengemeenschap is.
van de Nederlandse bisschoppenconfe- islam en New Age dan over Erasmus en
rentie en drs. Jan Karel Bout, destijds Bonifatius. Wat betekent Europese ge- Het zijn vaak de ministers van Financiën
permanent gedelegeerde van VNO-NCW meenschapszin? Stuurloosheid en gebrek die eendimensionaal de kleur en inten-
in Brussel, over een bezielend Europa. aan zingeving spelen de Europese Unie siteit van het Europa-debat bepalen.
Het werd een samenzijn voor fijnproe- duidelijk parten. Europa heeft in veel opzichten een
vereniging
Met de Flora- en faunawet We moeten hem niet verkeerd begrijpen: al het vermoeden dat een nog niet aan-
Maarten Reijgersberg van De Boer en getroffen soort op de bouwplaats zou
hebben bouwers er een De Groot in Harlingen. Hij geniet ook kúnnen worden gevonden is voldoende
probleem bij gekregen. Actie- graag van de natuur. Maar het zit hem om de heimachines het zwijgen op te
wel dwars hoe de woelmuis, vleermuizen leggen.
voerders benutten regelmatig en gestreepte waterroofkevers worden
beschermde dier- en planten- ‘misbruikt’ om verschillende projecten Zo is in bouwkringen de rugstreeppad
waarbij De Boer en de Groot betrok- gevreesd. Deze pad is dol op bouwter-
soorten om een project stil te ken is, te vertragen. Sinds de flora- en reinen met opgespoten zand en ondiepe
leggen. Of het beestje of de faunawet in 2002 van kracht werd, zijn plassen. Ook tijdens de bouw moet een
bouwers in heel Nederland met regel- aannemer er dus voor oppassen dat hij
plant veel voorkomt in Neder- maat in een juridisch gevecht gewikkeld het niet al te aantrekkelijk maakt voor
land is daarbij onbelangrijk. met diverse stichtingen en actievoerders zo’n dier. Dan ligt alsnog het project
die tegen de betreffende bouwplan- stil. Ook al is het raar dat een veel
nen zijn. Zo is het mogelijk tegen elke voorkomend beestje als de rugstreep-
kap- of bouwvergunning te protesteren. pad moeten worden behandeld als een
Aanvliegroutes van vleermuizen zouden uitstervende soort omdat hij in de rest
bijvoorbeeld kunnen worden verstoord, van Europa zeldzaam is.
hoewel de dieren bij wijze van spreken Belangrijke landelijke infrastructurele
nog nooit zijn aangetroffen. Maar dat projecten lopen op deze manier ernstige
is ook niet nodig. Volgens de rechter is vertraging op. Maar ook dicht bij huis
het de taak van de gemeente om aan liggen projecten stil. Dat komt omdat de
te tonen dat een betreffende woelmuis, wet te veel ruimte biedt aan bezwaar-
vleermuis, varen, kever of pad er níet makers volgens Reijgersberg. Tot aan
voorkomt. ‘Absurd’, oordeelt Reijgers- de Hoge Raad kunnen ze de aanleg van
berg. wegen, woningen, bedrijven, de aanpas-
singen aan havens, kanalen en dergelijke
Reijgersberg is niet de enige die ontevre- aanvechten.
den is over de nieuwe Flora- en faunawet
die sinds 2002 talloze zeldzame Europese Dat is onacceptabel. Wanneer iets drie
dier- en plantensoorten tegen uitsterven keer democratisch is besloten, moet het
moet beschermen. Vrijwel alle bouwers klaar zijn. Toch worden we de laatste tijd
hebben soortgelijke ervaringen. Alleen overspoeld met berichtgeving over ver-
25
traging rond de aanleg van infrastructu- de gemeente Sneek is groot, met 74.000
VNO-NCW Noord en Bouwend Neder-
rele projecten. Hierbij spelen procedures bezoekers per jaar. Door de beperkte land pleiten voor:
in het kader van ruimtelijke ordening, en omvang van het Starteiland bestaat er > éénduidige, actuele overheidsinforma-
tegenwoordig ook de fijnstofproblema- een duidelijke behoefte aan een kwalita- tie over eventuele beperkingen in een
tiek, vaak een rol. Dergelijke procedures tieve en kwantitatieve uitbreiding. Zo gebied
> vastleggen kaders voor hele duur van
leiden tot stagnatie en hebben zelden wordt er een groot nieuw “plas en dras”
projecten; voorkomen dat doordat
afstel tot gevolg. gebied aangelegd waar flora en fauna spelregels tijdens het spel veranderen
zich weelderig kunnen ontwikkelen. “alles opnieuw moet”
Laten we eens kijken dichtbij huis. > sterker integraal vergunningenmanage-
In Friesland zijn binnen een straal van Ook voor dit project dreigen grote ver- ment door provincies, waterschappen,
gemeenten etc gezamenlijk
ongeveer vijfentwintig kilometer een- tragingen. Tijdens de vooraf vastgestelde
> terugdringen van de stapeling in de
voudig een drietal grotere projecten te “spitsmuizen vangactie”, op 11 novem- bezwaar- en beroepsmomenten, focus
noemen die op dit moment, april 2008, ber 2007, werden, naast de beoogde op direct belanghebbenden
ernstige vertragingen oplopen. Door spitsmuizen, een achttal woelmuizen > eerdere betrokkenheid bouwbedrijfsle-
flora en fauna gerelateerde procedures mee gevangen. Alle lichten gingen op ven zodat men bijv. in de planning zelf
ook kan inspelen op broedseizoenen,
en argumenten wel te verstaan. rood want deze Noorse woelmuis schijnt
paddentrekken en wat dies meer zij
een zeldzaam beest te zijn. Op zichzelf
Randweg Heeg aanneemsom verbazingwekkend omdat er per onge-
€ 5.384.000 excl. Btw luk toch acht van deze moeilijk vangbare
Over de randweg Heeg wordt al langer woelmuizen werden meegevangen. Het rijke infrastructurele rol vervuld bij de
gesproken dan over de verlenging van resultaat was dat er een nieuwe, tijd en ontwikkeling van Oost Friesland. Mo-
de A4, het nationale hoofdpijndossier. geld verslindende, procedure opgestart menteel is het kanaal door achterstallig
Het centrum van het toeristisch be- moest worden. Bovendien is het project onderhoud aan de sluizen onbevaarbaar
langrijke Heeg wordt beperkt door een opgeschort zodat de geplande oplever- geworden. In het kader van de econo-
smalle straat die ondernemers, inwoners datum 1 juli 2008 zeker niet gehaald mische en recreatieve belangrijke impuls
en toeristen ernstig beperkt in hun be- gaat worden. De hieruit voortvloeiende die het Fries Merenproject brengt, zal
wegingsvrijheid en de veiligheid in het kosten zijn nog niet in beeld gebracht het Polderhoofdkanaal weer bevaarbaar
geding brengt. Daardoor is de randweg maar zullen voor de gemeente Sneek, en gemaakt moeten worden. Ook deze op-
gerechtvaardigd, ook met het oog op haar burgers, in de tonnen gaan lopen. dracht is in de markt aanbesteed en had
de toename van de verkeersintensiteit. op 5 juni 2007 moeten starten en zou op
Na de beschikbaarheid van de financiële Polderhoofdkanaal Opsterland aan- 5 juni 2008 voltooid moeten zijn, ware
middelen kon eindelijk, na veertig jaar, neemsom € 8.180.000,= excl. btw het niet dat ook dit project reeds meer-
met de aanleg worden begonnen. De Als klap op de vuurpeil; de heropening dere malen is stilgelegd en derhalve bij
inkt van de aanbestedingsprocedure van het Polderhoofdkanaal in de ge- lange na nog niet gerealiseerd is. Enkele
Opinie
was echter nog niet droog of de eerste meente Opsterland. Het Polderhoofdka- belanghebbende omwonenden zijn
gerechtelijke procedures werden in gang naal heeft in het verleden een belang- door gerechtelijke procedures in staat
gezet. Bezwaarmakers claimden onder
andere gevaar voor de aantasting van
een mogelijke biotoop van een muisach-
tige (waarvan de aanwezigheid slechts
werd verondersteld) en de verstoring
van de aanvliegroute van vleermuizen.
Het project heeft inmiddels een vertra-
ging van een jaar opgelopen waarbij
de kosten voor de gemeente Wymbrit-
seradiel voorlopig overschreden worden
met € 1,8 miljoen. Deze kosten worden
veroorzaakt door aanpassingen van het
tracé en vertragingskosten. Kosten waar-
voor de gemeenschap straks opdraait.
de voortgang van het project te frustre- projecten zijn erg complex en tijdro- waarbij herinrichting van die ruimte niet
ren. Naar blijkt is er in het Polderhoofdka vend. Overheden en daaraan gelieerde per definitie schadelijk voor de natuur
naal een Gestreepte Waterroofkever aan- adviesbureaus zien door de bomen het hoeft te zijn. Kijk maar naar de Ooster-
getroffen, die zo zeldzaam is dat dit dier bos niet meer. Ontheffingen blijken vaardersplassen en het Lauwersmeer-
zelfs niet op Wikipedia te achterhalen is. broos te zijn, feitelijk nauwelijks stand te gebied. Europees gezien van eminent
Overigens wordt door meerdere bronnen houden en worden dan ook gemakkelijk natuurlandschappelijk belang. En zijn de
aangegeven dat deze kever van origine onderuit gehaald door, vaak een handje waardevolle kweldergebieden langs de
niet in Opsterland thuis hoort. vol, tegenstanders. Met andere woor- Waddenzeekust ook niet generaties lang
den, het lijkt erop dat een zogenaamde door mensen aangelegd?
De rechter oordeelde echter dat, quote; ‘aanslagen op mogelijke natuurwaarden’ Volgens Maarten Reijgersberg is het de
‘de ontheffing op de Flora- en Fauna- in gerechtelijke procedures gemakkelijke vraag wanneer we in Nederland weer
wet ten onrechte was afgegeven. Het argumenten zijn om maatschappelijk met beide benen op de grond gaan staan.
maatschappelijk belang van de vaarroute gewenste en democratisch besloten ont- “Laten we een deel van het geld dat nu
onvoldoende groot was om de daaraan, wikkelingen te vertragen, op te schorten besteed wordt aan procedures, vertra-
Europees gezien belangrijke natuurwaar- of zelfs te annuleren. Iedereen kan zich gingskosten en gerechtelijke uitspraken
den op te offeren’. ‘Onbegrijpelijk’ alsdus voorstellen wat een enorme kapitaalver- besteden aan een echte kwalitatieve in-
Maarten Reijgersberg. ‘Er is niet eens on- nietiging hierdoor plaats heeft. En dat richting waarbij mens en natuur hand in
derzocht of deze Waterroofkever daad- economische en maatschappelijk relevan- hand kunnen gaan. Laten we vooropstel-
werkelijk gevaar loopt bij het bevaarbaar te ontwikkelingen door deze juridische len dat we met de schaarse beschikbare
maken van het Polderhoofdkanaal!’ procedures belemmerd worden. ruimte in ons land, omwille van mens en
milieu, verstandig moeten omgaan.<
Conclusie Waar het écht om gaat
Hoewel de drie geschetste projecten allen Het wordt tijd dat we ons gaan realiseren
in Friesland gesitueerd zijn, is de proble- dat de zorg voor de natuur is ontspoord.
matiek nationaal. De algehele tendens We zijn de essentie van natuurzorg volle-
binnen deze drie voorbeeldprojecten dig uit het oog verloren. Het gaat uitein-
is eenvoudig samen te vatten. De te delijk immers om een kwalitatief goede
voeren procedures rond infrastructurele inrichting van onze schaarse ruimte
E. van der Veer Drenthe > C.P. van Espelo Arbo Unie, Heerenveen
R. Goossens Stork Fokker AESP B.V., Hoogeveen
> Mw S. Postma FPK P & O Service, Drachten
L.D. Akkerman Dolmans Landscaping Noord, Beilen
J. Visser Delta Controls B.V., Emmen
Mw drs. G. Dam Studentstock B.V., Assen
Mw A. Dijkstra Drenthe College, Emmen
H.H. Beekman Burgers Ergon B.V., Drachten
R.A.J. Brouwer Deurwaarderskantoor Brouwer Hoogeveen, Hoogeveen
J. Ligthart Hof van Saksen, Assen
S. Postma Mw drs. R. Lubbers-Hilbrands Ernst & Young Accountants, Emmen
ing. J. Joustra Plegt-Vos Noord B.V., Assen
28 NoordNieuws april 2008 Hans Haerkens
h.haerkens@vno-ncwnoord.nl
Regel Matig
Aanpak lokale regeldruk hot issue
Ondernemersorganisaties pleiten al geruime Hoewel departementen vaak de bron zijn van regelgeving, heb-
ben ondernemers in het dagelijks leven vooral van doen met
tijd voor een steviger aanpak van lokale las- lokale overheden. Zij hebben een grote vrijheid bij de uitvoe-
ten. De druk wordt de komende tijd opge- ring van die regels. VNO-NCW Noord en MKB Noord hebben
een stappenplan verzonden aan alle noordelijke gemeenten om
voerd. Zo hebben VNO-NCW Noord en MKB de onredelijke lasten van toezicht doeltreffend te verminderen.
Noord gezamenlijk opgeroepen de gemeen-
Bleven gemeenten in het verleden nog buiten schot, in het
telijke toezichtslasten met 25% omlaag te regeerakkoord is het volgende afgesproken voor de lagere
brengen. overheden:
> de provinciale en gemeentelijke administratieve lasten voor
burgers en bedrijven moeten met minimaal 25% omlaag.
> De bestuurlijke drukte moet omlaag, te beginnen met ervoor
te zorgen dat op bepaalde terreinen maximaal 2 bestuursla-
gen betrokken zijn.
Een VNO-NCW delegatie onder leiding van Jan Ploeg (voorzit- Inzet VNO-NCW Noord
ter BOVAG en voormalig gedeputeerde provincie Friesland) met > Speciale actie gericht op stroomlijning lokaal toezicht: ‘Mag
meerdere noordelijke vertegenwoordigers, brengt in april een
het wat minder?’
bezoek aan Denemarken om te leren van de ervaringen die aldaar
recent zijn opgedaan. Denemarken is een land waar het mes is > De implementatie van herzieningen op decentraal niveau
gezet in bestaande structuren ten behoeve van een overheid die worden gemonitord. Een voorbeeld is de gewijzigde Model
beter berekend is op haar taken en dienstverlenend is. – APV ( algemene plaatselijke verordening), waarbij de VNG
achttien vergunningstelsels heeft afgeschaft of vervangen
en tien heeft vereenvoudigd. Cruciaal is dat alle noordelijke
Dit is uitgewerkt in een bestuursakkoord. Cruciaal voor het gemeentes deze vereenvoudiging nu toepassen.
bedrijfsleven is dat hierin een uitgebreide reeks acties zijn af- > Een offensief met betrekking tot vergroting van gemeen-
gesproken die uiteindelijk leiden naar een dienstbare overheid telijke slagkracht, dat zowel in Friesland als in Groningen
voor ondernemers. De belangrijkste onderwerpen zijn: moet leiden tot krachtiger en beter op hun taken berekende
gemeentes. In beide provincies is een stevige gemeentelijke
> De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) stelt een herindeling noodzakelijk om te komen tot een beter open-
verbeterplan op voor de aanpak van de 25%-reductie, inclu- baar bestuur.<
sief nulmeting.
> Doorlichting
van alle 150 modelverordeningen van de VNG,
met als doel zo veel mogelijk te schrappen of te vereenvoudi- Zie ook het videobulletin VNO-NCW Noord, editie maart 2008,
gen. waarin aandacht wordt besteed aan de oproep om toezichtslasten
>E r komt een lokale bedrijfseffectentoets. terug te dringen. Kijk op http://video.vno-ncwnoord.nl/
>D e lasten en kosten voor het verkrijgen van gemeentelijke Het rapport ‘Lokaal toezicht, mag het wat minder?’ is als pdf-
subsidies worden verlaagd. bestand te downloaden via
>G emeenten moeten in 2010 een 7 scoren voor dienstverlening. www.vno-ncwnoord.nl/publicaties/brochures
tieverplichtingen en eisen. Dit wekt onnodig irritatie. accountants en fiscaal juristen aan een
goed menselijk contact. Eens per kwartaal
Er moet niet langer vanuit het perspectief van de regelgever ontmoeten wij onze cliënten, zodat wij weten
wat er bij hun speelt en wij direct kunnen zijn
en toezichthouder naar een bedrijf gekeken worden. Stel de
in onze advisering. Want ook de DGA van
ondernemer centraal. Juist voor middelgrote en kleine bedrij- een grotere onderneming heeft wel eens een
ven is het lokale toezicht dominant. De grootste ergernissen sparringpartner nodig. En dan niet over onze
Handelsweg 16c - Tynaarlo
vormen het gebrek aan proportioneel en op risico gebaseerd nota, want die is al glashelder. En dat Afier
voorstander is van bruikbare management T (0592) 53 09 53
toezicht, het gebrek aan samenwerking tussen toezichthouders
die lokaal actief zijn, de dubbele pettenproblematiek en het informatie (liefst op een A4), dat wist u al. www.afier.com
res
Nieuw ad
gebrek aan professionaliteit, kwaliteit en uniformiteit. De inzet
van VNO-NCW Noord en MKB Noord is erop gericht het aantal
inspecties terug te brengen tot één keer per jaar en zeker 25%
vermindering van de lasten.
Mismatch
Bedrijven lopen aan tegen het feit dat het fundamenteel schort
in de aansluiting tussen beleid en uitvoering. De wetgever in
Den Haag verliest belangstelling voor een dossier zodra dit de
Eerste Kamer is gepasseerd. Lagere overheden of zelfstandige
onderdelen zoals ZBO’s of inspecties zijn vaak onvoldoende
geëquipeerd wat betreft kennis, kwaliteit en prioriteitstelling.
Geen enkele taak wordt exclusief door één overheidslaag uitge-
voerd. De overheid weet te vaak zelf niet wie waarvoor verant-
woordelijk is. Het Huis van Thorbecke is inmiddels 160 jaar oud
en werd ingericht in een tijd dat de overheid aanzienlijk minder
taken had en de maatschappij wat betreft complexiteit en inter-
nationalisering oneindig veel eenvoudiger was. Het probleem is
niet alleen de hoeveelheid regels en eisen die lokale overheden
opleggen, maar vooral het gebrek aan kwaliteit en kennis.
30 NoordNieuws april 2008 Jan-Willem Lobeek Foto: Djungo
jw.lobeek@vno-ncwnoord.nl
50 ondernemende basisscholen
Rekenen, taal, geschiedenis Een paar weken geleden zijn op 50 past: leren over de verantwoordelijkheid
basisscholen in Noord-Nederland circa van inkomen en uitgaven en ook zien
en topografie. Elementen die 1000 kinderen uit groep 8 gestart met welke rol de Rabobank hierin kan spelen.’
als vanzelfsprekende vakken het lespakket Djungo. Hiermee leren de Binnen het project kunnen de kinderen
leerlingen ondernemen. In veertien ook een lening aanvragen en wordt dit
worden beschouwd op de lessen komen alle vaardigheden aan bod heel serieus behandeld, waarbij natuurlijk
basisschool. Hiermee wordt die belangrijk zijn voor een ondernemer. het didactische aspect niet uit het oog
Van het doen van heus marktonderzoek wordt verloren. Puister: ‘Het gaat om
letterlijk de basis gelegd voor tot het maken en verkopen van een. Ze het ontwikkelen van competenties bij de
de verdere loopbaan. Daarom leren met geld omgaan, ze leren werken leerlingen, zoals creativiteit, samenwer-
in teams en ze leren zelfstandig organi- ken, initiatief nemen en resultaatgericht
is het belangrijk om kinderen seren. Stapsgewijs leren ze elke week iets werken. Zaken die ook kenmerkend zijn
op deze leeftijd ook al in aan- bij. Na veertien weken hebben ze met voor ondernemerschap. Dit kan leerlin-
vrijwel alle aspecten van het ondernemer- gen later goed van pas komen tijdens
raking te brengen met onder- schap te maken gehad. vervolgstudies, in loondienst en eventu-
nemerschap. eel later als ondernemer.’
Naar de bank
De deelnemende scholen kunnen gratis Laura de Vries, projectcoördinator van
meedoen omdat dit project wordt Djungo, ziet dagelijks het enthousiasme
gesponsord door het Rabobank Projec- van de kinderen. ‘De kinderen enthousi-
tenfonds Noord-Nederland en Uitgever asmeren de leerkracht en niet andersom.
“Kinderen zijn van Thieme-Meulenhoff. Bé Puister, woord- Zij mogen namelijk zelf alle beslissingen
voerder namens Rabobank: ‘Kijkend naar nemen en de leerkracht begeleidt alleen
nature ondernemend, de doelgroep jeugd hechten wij veel maar.’ Ook de groepsdynamiek heeft in
waarde aan het helpen bij het “Op eigen haar ogen weinig sturing nodig: ‘Bij ons
ze hebben het nog benen staan”. Volgens het Nibud komen pilotproject, waarbij kinderen vogelhuis-
steeds meer jongeren in de schulden. Dit jes gingen maken en verkopen, bleek dat
niet afgeleerd” project is een initiatief dat hier perfect in een jongen die meestal een beetje buiten
31
zondere rol vervulde, omdat hij als beste In Nederland zijn er drie lespakketten voor ondernemerschap in het basisonderwijs:
de vogelhuisjes in elkaar wist te zetten.’ BizWorld (stichting BizWorld), Kids in Bizz (van stichting Jong Ondernemen) en
Djungo (dat door Stichting 50 Ondernemende basisscholen in Noord-Nederland
Jong geleerd, oud gedaan wordt gebruikt). Wat zijn de verschillen en overeenkomsten?
Gekscherend wordt vaak gesteld dat in Alledrie de pakketten hebben ten doel om kinderen van groep 7 of 8 van de basis-
Nederland mensen worden opgeleid tot school te leren ondernemen. Deelname is bij elk van de drie voor de school gratis.
werknemer en niet tot ondernemer. In Bizworld is van de drie het meest een spel. Simpel gezegd is het bedrijfje spelen
de vorige editie van NoordNieuws werd op de basisschool. Op speelse wijze brengt Bizworld het bedrijfsleven in de klas. In
in het artikel Zondernemers al gecon- slechts acht uur tijd zetten de kinderen hun bedrijfje op. Hoe verkopen we onze
stateerd dat veel te weinig studenten vriendschapsbandjes en hoe managen we het? Voor meer info zie: bizworld-neder-
de ambitie hebben om ondernemer te land.nl
worden. Hier werd ook gesteld dat het Kids in Bizz gaat een stap verder. Het beslaat vijf dagdelen en biedt de kinderen
goed zou zijn kinderen op jonge leeftijd daarmee wat meer ruimte om echt als ondernemer aan de slag te gaan. De kinderen
in aanraking te laten komen met onder- zetten zelf een handelsonderneming op. Op basis van marktonderzoek kopen ze een
nemerschap. De Vries: ‘Kinderen zijn van bestaand product in en dat gaan ze zo slim mogelijk verkopen. Belangrijk: het gaat
nature ondernemend, ze hebben het om echt geld! Voor meer info zie: kidsinbizz.nl
nog niet afgeleerd. Dat verklaart ook het Djungo is met 14 dagdelen het meest omvangrijk. Daarmee biedt het enerzijds
enthousiasme en succes bij de kinderen. een nog grotere ervaring om te leren ondernemen. Anderzijds moet een school wel
Uiteindelijk is het niet voor iedereen bewust kiezen voor Djungo, want 14 dagdelen is nogal wat. Bij Djungo beginnen de
weggelegd om ondernemer te worden, kinderen bij het begin: het leren zien van een gat in de markt en het leren bedenken
maar een ondernemende houding is ook hoe dat gat gedicht kan worden. In veertien weken tijd doorlopen ze alle stappen
in de rol van werknemers erg belangrijk. die een startende ondernemer ook doorloopt en uiteindelijk eindigen ze met het
Hier geldt dus het aloude adagium: jong opmaken van de kas. Na afloop hebben ze echt geld verdiend, bijvoorbeeld voor
geleerd, oud gedaan.’ een goed doel. Belangrijk: de kinderen staan aan het roer en niemand anders. Hun
creativiteit staat centraal. De docent heeft slechts de rol van coach. Voor meer info
Het project ‘50 ondernemende basisscho- zie: www.djungo.nl
len in Noord-Nederland’ is geen simulatie
Er gaat echt geld in om. Daarom begint
een klas met vast te stellen wat er met de ook in de echtheid. De kinderen pakken onderdeel in groep 8 van de basisschool
opbrengst gebeurt. Dat varieert sterk, van het uiterst serieus op. Het is al een aantal moeten zijn. En dan ook op reguliere
de aanschaf van een computer voor de keren voorgekomen dat een klas op ei- wijze gefinancierd. Bij grootschalige
school tot een goed doel in Malawi. De gen initiatief op woensdagmiddag heeft uitrol kunnen de kosten per leerling ook
Vries: ‘De kracht van het project schuilt doorgewerkt.’ nog verder omlaag.’
Personalia
Willem Smink is per 1 april benoemd Kor IJszenga wordt de nieuwe eige-
als voorzitter van het College van naar van uitgeverij en grafisch bedrijf
Bestuur van de Noordelijke Hogeschool Koninklijke Van Gorcum in Assen.
Leeuwarden (NHL). Hij volgt Frans Kui- Algemeen directeur Louwe Dijkema
pers op die het voorzitterschap na ruim draagt zijn aandelen per 1 januari 2009
veertien jaar neerlegde. Willem Smink aan hem over. IJszenga is verantwoor-
was van 1992 tot 2006 wethouder in delijk voor het grafisch bedrijf. Dijkema
Groningen en is momenteel associé blijft als algemeen directeur verant-
ruimtelijke investeringen bij Boer & woordelijk voor de onderneming.
Croon Strategy and Management Group.
Otto van der Galiën is benoemd tot directeur van Energie
Patty Wageman is door het Groninger Museum benoemd tot Service Friesland. Hij volgt de heer W. de Jong op die per 1 juni
voorlopig opvolger van Kees van Twist, die werd aangesteld als gebruik maakt van de prepensioenregeling. Van der Galiën was
cultureel attaché in New York. Wageman was sinds april 2005 sectordirecteur wetsuitvoering en bedrijfsvoorlichting bij de
adjunct-directeur van het museum. Kamer van Koophandel in Leeuwarden.
John Jorritsma is door de Provinciale Cor Zijderveld is per 1 april gestopt als
Staten van Friesland voorgedragen als locatiedirecteur van Akzo Nobel en het
nieuwe Commissaris van de Koningin in Chemie Park Delfzijl in verband met het
Friesland. Jorritsma is net als zijn drie bereiken van de pensioengerechtigde
voorgangers van VVD-huize en was leeftijd. Hij zal worden opgevolgd door
sinds 2002 directeur van de Brabantse de heer F. Oosterhuis.
Ontwikkelings Maatschappij (MOP).
WIJA KOERS BV
Rijksweg 236
9423 PH Hoogersmilde
T�0592 - 45 93 80
F�0592 - 45 82 66
Lilian de Winter: 0592-376933
E�info@wijakoers.nl www.wijakoers.nl mail: advertentie@vangorcum.nl
woensdag 9 april 2008 donderdag 8 mei 2008 Colofon
Bedrijfsbezoek De Groene Tuin Bedrijfsbezoek Biovalue
De doorbraak in ondergrondse energieopslag Duurzame kansen in de Eemshaven NoordNieuws, het magazine van
Plaats: De Groene Tuin, Berlikum Plaats: Biovalue, Eemshaven VNO-NCW Noord verschijnt zes
Ontvangst: 15.30 uur Ontvangst: 15.00 uur maal per jaar en wordt verspreid
Einde: 18.30 uur Einde: 17.30 uur onder leden in Drenthe, Friesland
Sprekers: Douwe Faber, directeur E kwadraat Spreker: Nico Vos, algemeen directeur Biovalue en Groningen.
advies
‘Nieuwe, duurzame energietechnologie in de dinsdag 20 mei Jaargang 13 nummer 1
glastuinbouw’ JNO: Merwerda Sijperda Februari 2008
Aart Cornelissen, directeur De Groen Tuin Selfmade man vertelt over zijn levenswerk
‘Bedrijfspresentatie’ Plaats: Boppe de Golle, Gaastmeer Oplage
Ontvangst: 15.00 uur 2.000 exemplaren
donderdag 10 april 2008 Einde: 18.00 uur
(specifieke bijeenkomst voor DGA’s) Spreker: Merwerda Sijperda Redactie
DGA: eenzaam of één grote familie Daan Bultje (hoofdredacteur)
Groei, strategie en samenwerking woensdag 21 mei 2008 Peter Buurman
Plaats: !PET, Hoogeveen Bezoek Waterschap Reest & Wieden, Meppel Akke Groenewoud
Ontvangst: 15.30 uur Geen bedrijf (z)onder water Hans Haerkens
Einde: 19.00 uur Plaats: Meppel Jan-Willem Lobeek
Spreker: Bert van der Haar, DGA bij !PET Ontvangst: 15.00 uur Bas van Mierlo
Hoogeveen Einde: 18.30 uur
Spreekster: Marga Kool, dijkgraaf Postbus 132
maandag 14 april en dinsdag 15 april 2008 Voorafgaand aan deze bijeenkomst wordt een 9700 AC Groningen
‘Noorden ontmoet Brussel’ kennismakingsbijeenkomst voor nieuwe leden T 050 5343844
VNO-NCW Noord organiseert een tweedaagse reis georganiseerd F 050 5346145
gevuld met een stevig programma rondom Euro- www.vno-ncwnoord.nl
parlementariërs, lobbyisten en andere smaakmakers dinsdag 27 mei 2008
te Brussel Bedrijfsbezoek Dokkumer Vlaggencentrale B.V. Advertentieverkoop
Vertrek 14 april: 09.00 uur Mercure, Groningen “Inspelen op een sterk veranderende markt!” Koninklijke Van Gorcum bv,
Overnachting: 5-sterren Hotel Le Meridien in hartje Plaats: Dokkumer Vlaggencentrale B.V., Dokkum Assen
Brussel Ontvangst: 13.30 uur Lilian de Winter
Terugkomst 15 april: 23.00 uur Einde: 16.00 uur T 0592 37 69 33
Zie voor een volledig programma Spreker: Robert-Jan Hageman, algemeen directeur
agenda