1. Odczyn roztworu, pH . Wskaźniki.

Kwasy Według teorii Arrheniusa, kwasy są to substancje, które w roztworze wodnym

dysocjując odszczepiają jon wodorowy:
H n R → nH + + R n −

Cechą roztworu zależną od stężenia jonów wodorowych nazywamy odczynem

roztworu.
Jeżeli w roztworze liczba jonów H+ jest większa niż liczba jonów OH-, odczyn
roztworu jest kwaśny. Jeżeli jest mniejsza - odczyn zasadowy, jeżeli równa - odczyn
obojętny

Liczbę jonów wodorowych w roztworze określa się za pomocą tzw. skali pH, która
przyjmuje wartości w granicach od 0 – 14

Do określenia wartości pH używa się najczęściej następujących wskaźników:

• lakmus
• papierek uniwersalny
• fenoloftaleina
• oranż metylowy
• błękit bromotymolowy
2. Dysocjacja elektrolityczna. Stopień dysocjacji

Dysocjacją elektrolityczną nazywamy rozpad substancji na jony pod wpływem

rozpuszczalnika. W wyniku tego procesu powstaje roztwór przewodzący prąd.

Substancje ulegające dysocjacji elektrolitycznej nazywamy elektrolitami.

Kwasami są związki chemiczne, które podczas rozpuszczania w wodzie dysocjują

całkowicie lub częściowo na kationy wodorowe i aniony reszt kwasowych.

HNO3 → H + + NO3− H 2 SO4 → 2 H + + SO42 −

Kwasy takie jak HNO3, które w czasie dysocjacji odczepiają jeden kation wodorowy
nazywamy jednoprotonowymi. Kwasy posiadające w cząsteczkach dwa atomy
wodoru zdolne do oddysocjowania w postaci kationów - dwuprotonowymi, trzy-,
trójprotonowymi

H 3 PO4 → H + + H 2 PO42 −
H 2 PO42 − → H + + HPO4−
HPO4− → H + + PO43−

Zasady są to związki chemiczne, które podczas rozpuszczania w wodzie dysocjują

całkowicie lub częściowo na aniony wodorotlenowe OH - i kationy metali.

NaOH → Na + + OH − Ca (OH ) 2 → Ca 2 + + 2OH −

Stopniem dysocjacji nazywamy stosunek ilości cząsteczek substancji które rozpadły

się na jony do całkowitej (rozpuszczonej) ilości cząsteczek:

Ilość cząsteczek w równaniu można zastąpić ilością moli n:

Stopień dysocjacji jest liczbą bezwymiarową mieszczącą się w przedziale<0,1>.

Można go również wyrazić w procentach:

Stopień dysocjacji wzrasta z rozcieńczeniem elektrolitu i w roztworach bardzo

rozcieńczonych wszystkie elektrolity wykazują stopień dysocjacji zbliżony do
jedności, tzn. niemal wszystkie cząsteczki lub zgrupowania jonów substancji
rozpuszczonej ulegają zdysocjowaniu na jony.
3. Elektrolity mocne i słabe

Elektrolity o wartości α zbliżonej do jedności nazywamy elektrolitami mocnymi.

Do elektrolitów mocnych należą prawie wszystkie sole oraz niektóre kwasy i zasady
(H2SO4, HNO3, HCl, NaOH, KOH).

Elektrolitami słabymi nazywamy takie związki, które w roztworze wodnym tylko

częściowo dysocjują na jony, a więc roztwór oprócz jonów zawiera zawsze
cząsteczki niezdysocjowane.
Stopień dysocjacji słabych elektrolitów jest mniejszy od jedności ponieważ rośnie
wraz z rozcieńczeniem roztworu.
Należą do nich wszystkie kwasy organiczne oraz pozostałe kwasy i zasady nie
wymienione w mocnych elektrolitach.
4. Zobojętnianie

Reakcje zobojętnienia to reakcje kwasów z zasadami, w wyniku, których powstaje

sól i woda, np.:

HCl + NaOH → NaCl + H2O forma cząsteczkowa równania

Kwasy jak i zasady ulegają w roztworach wodnych dysocjacji, więc równanie to

można zapisać w formie jonowej:

H+ + Cl- + Na+ + OH- → Na+ + Cl- + H2O forma jonowa równania

Reakcja zachodzi między jonami H+ decydującymi o kwasowym charakterze

roztworu, a jonami OH- powodującymi odczyn zasadowy.

W wyniku reakcji zobojętniania powstają niezdysocjowane cząsteczki wody

H2O, a otrzymany roztwór ma odczyn obojętny:

H+ + OH- → H2O forma jonowa skrócona równania

Każda reakcja pomiędzy kwasem i zasadą sprowadza się do reakcji pomiędzy

jonami H+ , a jonami OH- .

Zadanie
Oblicz stężenie kwasu solnego, który został zobojętniony 22 cm 3 0,1-molowego
roztworu zasady sodowej. W reakcji wykorzystano 25 cm 3 kwasu.

NaOH + HCl → NaCl + H2O

C = 0,1mol/dm -3
C = ? mol/dm -3

V = 22 cm3 V = 25 cm3
Kwas solny reaguje z zasadą w stosunku molowym 1 : 1

Obliczamy ilość moli NaOH : 1000cm3 roztworu --------0,1 mola NaOH

22 cm3 roztworu -------- x moli NaOH

x = 0,0022 mola NaOH w 1 dm3

Kwas solny reaguje z zasadą w stosunku molowym 1 : 1 tzn, że do reakcji zostanie

wykorzystana taka sama ilość moli kwasu jak i zasady.

Obliczamy stężenie kwasu : 25 cm3 roztworu --------- 0,0022 mola HCl

1000 cm3 roztworu --------- x moli HCl

x = 0,088 mola/dm3

Odp. Stężenie kwasu solnego jest równe 0,088 mol/ dm 3

Oblicz ile centymetrów sześciennych wodnego roztworu wodorotlenku sodu o

stężeniu 0,1 mol/dm3 potrzeba do zobojętnienia 25 cm3 roztworu kwasu
siarkowego (VI) o stężeniu 0,05 mola/dm 3
2NaOH + H2SO4 → Na2SO4 + 2H2O
C = 0,1mol/dm-3 C = 0,05mol/dm-3
V = ? cm3 V = 25 cm3
Zasada sodowa reaguje z kwasem siarkowym (VI) w stosunku molowym 2 : 1

Obliczamy ilość moli H2SO4: 1000cm3 roztworu --------0,05 mola H2SO4

25 cm3 roztworu -------- x moli H2SO4

x = 0,00125 mola H2SO4 w 1 dm3

Zasada sodowa reaguje z kwasem siarkowym (VI) w stosunku molowym 2 : 1 tzn, że

do reakcji zostanie wykorzystana podwojona ilość moli zasady w stosunku do kwasu.

Obliczamy objętość zasady: 1000 cm3 roztworu --------- 0,1 mola NaOH
x cm3 roztworu --------- 0,0025 mola NaOH

x = 25 cm3

Odp. Do zobojętnienia 25 cm3 roztworu kwasu siarkowego (VI) o stężeniu 0,05

mola/dm3 potrzeba 25 cm3 zasady sodowej.
5. Strącanie osadów

Najpospolitszym typem reakcji jonowej jest reakcja strącania osadów substancji

trudno rozpuszczalnej.

Po zmieszaniu dwóch roztworów zawierających jony pochodzące z dysocjacji dwóch

substancji dobrze rozpuszczalnych w wodzie może dojść do powstania substancji
praktycznie nie rozpuszczalnej w wodzie, czyli do strącenia osadu.

Na przykład po zmieszaniu roztworu azotanu (V) srebra (AgNO 3) oraz kwasu solnego
(HCl) wytrąca się nierozpuszczalny osad chlorku srebra (AgCl).

AgNO3 + HCl → AgCl↓+ HNO3

↓- strzałka w dół oznacza sól wytrącającą się w postaci praktycznie nie

rozpuszczalnego osadu

Uwzględniając proces dysocjacji równanie tej reakcji można zapisać w formie

jonowej:

Ag+ + NO3- + H+ + Cl- → AgCl↓ + H+ + NO3-

Jony występujące po obu stronach równania (H + i NO3-) nie biorą udziału w reakcji,
więc można je pominąć i zapisać równanie w formie skróconej:

Ag+ + Cl- → AgCl↓

Innym przykładem soli wytrącającej się z roztworu w postaci osadu jest siarczan (VI)
baru (BaSO4). Po zmieszaniu roztworu zawierającego jony baru oraz roztworu
zawierającego jony siarczanowe powstaje osad praktycznie nie rozpuszczalnej soli:
BaCl2 + K2SO4 → BaSO4↓ + 2KCl

W formie jonowej to równanie ma postać:

Ba2+ + 2Cl- + 2K+ + SO42- → BaSO4↓ + 2K++ 2Cl-

a w formie skróconej:

Ba2+ + SO42- → BaSO4↓

Tą metodą można otrzymać trudno rozpuszczalne wodorotlenki. Np.:Cu(OH) 2

CuSO4 + 2NaOH → Na2SO4 + Cu(OH)2↓

Cu2+ + SO42- + 2Na++ 2OH- → SO42- + 2Na++ Cu(OH)2↓

Cu2+ + 2OH- → Cu(OH)2↓

6. Hydroliza

Hydrolizą nazywamy reakcję jonów z cząsteczkami wody. Produktami reakcji

hydrolizy są; kwas i zasada.

Nie wszystkie sole ulegają reakcji hydrolizy. Solami które nie ulegają reakcji hydrolizy
są sole mocnych kwasów i mocnych zasad

Przykład hydrolizy soli mocnego kwasu i słabej zasady:

Hydroliza chlorku amonu

Chlorek amonu NH4Cl jest solą mocnego kwasu solnego HCl i słabej zasady
amonowej NH4OH. Reakcję hydrolizy tej soli w roztworach wodnych można
przedstawić następująco:

NH4Cl + H2O ⇔ NH4OH + HCl forma cząsteczkowa równania

NH+4 + Cl- + H2O ⇔ NH4OH + H+ + Cl- forma jonowa równania

NH+4 + H2O ⇔ NH4OH + H+ forma jonowa skrócona równania

Roztwór wodny soli chlorku amonu wykazuje odczyn kwasowy (obecne jony H +)

Hydroliza siarczanu VI glinu

Siarczan VI glinu jest solą mocnego kwasu siarkowego VI H 2SO4 i słabej zasady Al.
(OH)3.
Hydroliza tej soli przebiega zgodnie z reakcjami:
Al2(SO4)3 + 6H2O ⇔ 2Al.(OH)3 + 3H2SO4

2Al.3+ + 3SO4 2- + 6H2O ⇔ 2Al.(OH)3 + 6H+ + 3SO42-

2Al.3+ + 6H2O ⇔ 2Al.(OH)3 + 6H+

Roztwór wodny soli siarczanu VI glinu wykazuje odczyn kwasowy (obecne jony H +)

Przykłady hydrolizy soli słabego kwasu i mocnej zasady:

Hydroliza octanu sodowego

Octan sodowy jest solą słabego kwasu octowego CH 3COOH i mocnej zasady
sodowej NaOH. Hydroliza tej soli przebiega zgodnie z reakcjami:

CH3COONa + H2O ⇔ CH3COOH + NaOH

CH3COO- + Na+ + H2O ⇔ CH3COOH + Na+ + OH-

CH3COO- + H2O ⇔ CH3COOH + OH-

Roztwór wodny soli octanu sodowego wykazuje odczyn zasadowy (obecne jony OH -)

Hydroliza węglanu sodowego

Węglan sodowy jest solą mocnej zasady sodowej NaOH i słabego kwasu węglowego
H2CO3. Hydrolizę tej soli opisują reakcje:

Na2CO3 + 2H2O ⇔ 2NaOH + H2CO3

2Na+ + CO32- + 2H2O ⇔ 2Na+ + 2OH- + H2CO3

CO32- + 2H2O ⇔ 2OH- + H2CO3

Roztwór wodny soli węglanu sodu wykazuje odczyn zasadowy (obecne jony OH -)

Przykład hydrolizy soli słabego kwasu i słabej zasady:

Hydroliza octanu amonowego
Octan sodowy jest solą słabego kwasu octowego CH 3COOH i słabej zasady
amonowej NH4OH. Hydroliza tej soli przebiega zgodnie z reakcjami:

CH3COONH4 + H2O ⇔ CH3COOH + NH4OH

CH3COO- + NH4+ + H2O ⇔ CH3COOH + NH4OH

Odczyn roztworu obojętny (pH » 7).