PvdA: Concept-Verkiezingsprogramma 2010

PvdA concept-verkiezingsprogramma 2010
Iedereen
telt mee
De kracht van Nederland
Iedereen
telt mee
De kracht van Nederland
PvdA concept-verkiezingsprogramma 2010

Voorwoord
Aan de leden van de Partij van de Arbeid
Voor u ligt het concept verkiezingsprogramma van de Partij van de Arbeid voor
de Tweede Kamerverkiezingen van 9 juni 2010. Door de val van het Kabinet op 20
februari 2010 zijn deze verkiezingen een jaar eerder dan voorzien.
Dit concept verkiezingsprogramma is om die reden in een kortere tijdspanne tot

stand gekomen dan gebruikelijk. De verkiezingsprogrammacommissie is verkleind,
maar wist zich gelukkig verzekerd van de inbreng van velen. Partijgenoten, organi-
saties, netwerken hebben zich ook gevoegd in deze krappe tijdsplanning – waar-
voor onze grote dank.
De korte tijdspanne heeft ook consequenties voor het type programma dat wij aan
u voorleggen.
Dit concept geeft onze visie op de onderwerpen die nu en in de toekomst voor onze
welvaart in de meest brede zin van het woord van belang zijn. We werken die visie
op hoofdlijnen uit. Dit concept verkiezingsprogramma is daarom vooral een weer-
gave van onze prioriteiten voor de komende jaren. Het valt niet te beschouwen
als een zo volledig mogelijke opsomming van alles wat wij nog te wensen hebben
voor ons land en voor de rest van de wereld. Uit de vele goede ideeën die aange-
dragen zijn, hebben we maar een beperkte selectie kunnen maken. Deze vindt u in
Hoofdstuk 2.
De financiële mogelijkheden voor extra uitgaven en voor nieuw beleid zijn de

komende jaren klein. Maar juist dan is het van belang dat er geen misverstand
bestaat over de richting die wij kiezen voor Nederland en voor haar rol in de wereld.
Om die reden geven wij in Hoofdstuk 1 een uitgebreide visie op de grote uitdagin-
gen van deze tijd en onze antwoorden daarop.
pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010 3

In de bijlage vindt u de eerste contouren van de financiële onderbouwing en enkele
principiële keuzes. Een precieze invulling is pas mogelijk na grondige beschouwing
van een aantal belangwekkende rapporten (over de Brede Heroverwegingen en
van de Studiegroep Begrotingsruimte) en na afronding van de gesprekken met het
Centraal Plan Bureau, die recent begonnen zijn.
In de versie die we met verwerking van uw amendementen aan het congres aanbie-
den, zullen we de financiële onderbouwing verder concretiseren.
De voorstellen die wij doen staan in Hoofdstuk 2. Hoofdstuk 2 is uiteraard amen-

deerbaar. Wij stellen voor dat Hoofdstuk 1 niet amendeerbaar is, maar door ons
aangepast wordt op basis van eventuele amendementen in Hoofdstuk 2.
Lilianne Ploumen, voorzitter PvdA

Hans Kamps, voorzitter Programmacommissie
4 pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010

Inhoudsopgave
1 Unieke tijden, nieuwe kansen 7
1.1 Unieke tijden: de uitdagingen 7
1.2 De Rode Draad: Iedereen telt mee 11
1.3 Nieuwe Kansen: de hervormingen 15
2 2011-2015: Onze keuzes 19
2.1 Emancipatie, onderwijs en cultuur 19
2.2 Werk en inkomen 25
2.3 Ondernemerschap 31
2.4 Een duurzame toekomst 33
2.5 Zorg 36
2.6 Samen leven in buurt of wijk 40
2.7 Wonen 45
2.8 Burger en Bestuur 47
2.9 Nederland in een betere wereld 51
Bijlage: Financiële onderbouwing 57

1
1. Unieke tijden,
nieuwe kansen
1.1 Unieke tijden: de uitdagingen
Hoe mobiliseren we de kracht van Nederland? Dat is de grote politieke vraag de komende jaren.
Maar als het lukt, kunnen we ook heel wat aan. Zelfs na de heftigste economische crisis van de laatste
tachtig jaar is Nederland één van de rijkste landen ter wereld. Nederlanders behoren tot de gelukkigste
mensen op aarde. Hoe heftig die crisis ook is, we zijn en blijven een land dat barst van talent, met goede
collectieve voorzieningen, initiatiefrijke ondernemers en hardwerkende burgers.
Die kracht van Nederland hebben we de komende jaren hard nodig. We staan als samenleving voor grote
en unieke uitdagingen. Terugklimmen uit de crisis, de overheidsfinanciën gezond maken, de wereldecono-
mie verduurzamen, de verzorgingsstaat gereed maken voor de vergrijzing, een nieuw saamhorigheidsge-
voel smeden dat alle onderlinge verschillen overstijgt - wij geloven dat het kan. Door perspectief te bieden,
door eerlijk te delen, door krachten te bundelen en door niemand aan de kant te laten staan.
1.1.1 De crisis
De wereld klimt uit het dal omhoog. Een dal waar we met zijn allen in terecht zijn gekomen door wange-
drag binnen financiële instellingen en door falend toezicht. Maar ook door een volstrekt naïef geloof in de
zaligmakende werking van vrije markten, waar de overheid zo ver mogelijk vandaan gehouden moest wor-
den. En zeker ook door de overwinning van hebzucht en korte- termijnbelang op matiging, verantwoorde-
lijkheidsbesef en duurzaamheid.
De crisis begon in financiële markten maar raakte uiteindelijk hele economieën op een manier die niet
eerder vertoond was. Banken vielen om, geldstromen droogden op, overal ter wereld moesten overheden
te hulp schieten om erger te voorkomen. De tweede klap was zo mogelijk nog harder. De werkloosheid liep
op, evenals het aantal faillissementen en we werden allemaal armer.
Gelukkig had de wereld geleerd van de grote crisis in de jaren ‘30 van de vorige eeuw. Dit keer reageerden
overheden. Niet met bezuinigingen, maar juist door de begrotingsteugels te laten vieren. Internationale
samenwerking kwam op gang. Protectionisme werd bestreden, hoewel niet altijd met succes.

Unieke tijden, nieuwe kansen
Ook in Nederland had dat resultaat. Door juist in tijden van crisis te blijven investeren is onze economie
niet met 6% maar ‘slechts’ met 4% gekrompen. We hebben voor 150.000 mensen werkloosheid voorkomen.
Mede daarom heeft Nederland momenteel de laagste (jeugd)werkloosheid van Europa.
In de schatkist zijn wel harde klappen gevallen. De extra crisisinvesteringen en het afzien van bezuini-
gingen bij teruglopende belastinginkomsten droegen bij aan een groot financieringstekort. Vóór de crisis
waren gaven we minder geld uit dan we binnenkregen. Nu is precies het omgekeerde het geval. Een pro-
bleem dat we hoe dan ook, vroeg of laat, moeten oplossen.
Op andere gebieden is de schade even groot. Bedrijven zijn failliet gegaan. Veel ondernemers zagen hun
eigen vermogen als sneeuw voor de zon verdwijnen. Tal van huiseigenaren zijn in de problemen gekomen.
Spaar- en pensioenvermogens zijn verschrompeld. En hoe goed we het in internationaal opzicht ook doen,
de werkloosheid is sterk toegenomen. Voor iedereen die dat treft, is het een drama.
De klim terug uit het dal is onze eerste grote uitdaging. Fouten uit het verleden mogen we niet opnieuw
maken. De oorzaken van de crisis vragen allereerst om een fundamentele herbezinning op de verhouding
tussen overheid, markt en toezicht. Maar we moeten ook consequenties verbinden aan het morele verval
dat zichtbaar is geworden. Nooit meer mogen wij toestaan dat besmettelijke hebzucht hele economieën
aan de rand van de afgrond brengt. Overheden en politici kunnen daar iets aan doen, bijvoorbeeld met
streng beloningsbeleid en stevig toezicht. Middelen die aan kracht winnen naarmate we er beter in slagen
tot internationale afspraken te komen. Maar uiteindelijk bestaat er geen wereld waarin alle risico’s uitge-
bannen zijn door perfecte regels en onfeilbaar toezicht. Uiteindelijk gaat het om mensen. Om individuen
die bereid zijn verantwoordelijk te handelen en zich voor dat handelen volledig te verantwoorden. De taak
van de politiek is moreel leiderschap tonen, debat aanzwengelen en verantwoording afdwingen.
1.1.2 Nederland, Europa en de wereld

Financiële markten moeten weer dienstbaar worden aan de reële economie. We moeten het tekort weg-
werken. We zullen moeten besparen aan de hand van de ideeën uit de Brede Heroverwegingen. De werk-
loosheid moet omlaag. De handel moet weer aantrekken. En de economische groei, die zich voorzichtig
aandient, moet robuust blijken.
Dat laatste hebben we al lang niet meer alleen in de hand. De Nederlandse economie is onderdeel van de
wereldeconomie. We verdienen het gros van ons geld in het buitenland. Gaat het daar goed, dan gaat het
goed bij ons. Het Nederlandse bedrijfsleven heeft veel profijt gehad van het openen van wereldmarkten,
van het feit dat ondernemers steeds makkelijker over de grens zaken konden doen.

1
Maar ook in een ander opzicht zijn we economisch steeds sterker verbonden met het buitenland. In Europa
spreken we af hoe we economische groei stimuleren zonder in protectionisme te vervallen. We delen met
zestien andere landen één munt, de euro. Daarom zijn we erbij gebaat dat ieder land zijn huishoudboekje op
orde heeft. Laksheid van de één niet mag niet ten koste gaan van welvaart bij de ander. Nederland moet zich
dus ook houden aan de Europese afspraken om het financieringstekort weer naar beneden te brengen.
Die internationale verwevenheid is voor onze eigen bestwil. Had Nederland geen deel uitgemaakt van het
grote Europa met een sterke gemeenschappelijke munt, dan zouden we de crisis niet zo goed zijn doorgeko-
men. Maar laten we niet romantiseren. Bedrijven kunnen makkelijk de grens over. Werknemers hebben het
nakijken. Het risico dat bedrijven de wijk nemen beperkt overheden in hun handelen. De concurrentie met
opkomende economieën elders ter wereld is zo groot, dat we allang niet meer kunnen volstaan met gema-
tigde loonontwikkeling. Wel zullen we het in toenemende mate moeten hebben van innovatief onderne-
merschap, van een goed opgeleide beroepsbevolking en van een aantrekkelijk vestigingsklimaat. Dat vergt
veel meer dan lage belastingen. Minstens zo belangrijk zijn stabiele arbeidsverhoudingen, effectieve hand-
having van wetten en regels, aantrekkelijk wonen, goede bereikbaarheid en veilige buurten. Neem bijvoor-
beeld de Scandinavische landen. De belastingdruk is er verhoudingsgewijs hoog, inkomensverschillen zijn
klein – en toch staan zij al jarenlang bovenaan de ranglijstjes van landen met een goed vestigingsklimaat.
De opgave is enorm. We willen én weer groeien na de crisis én de werkloosheid omlaag brengen én de

overheidsfinanciën gezond maken én aantrekkelijk blijven voor het internationale bedrijfsleven.
En dat is nog niet alles. We moeten ons ook meer dan ooit realiseren dat reparatie, terug naar het verleden,
niet kan en niet moet. Juist nu moeten we onze economische structuur moderniseren omdat de oude niet
meer houdbaar is.
1.1.3 De vergrijzing
Nederland wordt in hoog tempo ouder. Kinderen groeien gezonder op, oudere mensen leven langer, nieu-
we generaties kunnen steeds langer van leven genieten. Dat is goed nieuws. Maar helemaal zonder pro-
blemen is het niet. De eerste babyboomers worden dit jaar 65. Ze staan aan het begin van een golf van uit-
tredende werknemers in ons land. Zij doen een terecht beroep op de welvaartsstaat, maar kunnen steeds
minder een bijdrage leveren aan het productieve vermogen van ons land. Rond 2040 bereikt de vergrijzing
haar hoogtepunt. Er zullen niet alleen meer oude mensen zijn, er zijn ook steeds minder jonge mensen.
Daartussenin bevindt zich een steeds kleinere groep die onze samenleving draaiende zal moeten houden,
met steeds minder tijd en steeds drukkere bezigheden.

Deze dubbele druk, minder jongeren die de arbeidsmarkt op komen en meer ouderen die er vanaf gaan,
levert tenminste twee problemen op. Ten eerste komt de financiering van de verzorgingsstaat in de pro-
blemen. Een krimpende beroepsbevolking zal steeds minder kunnen opbrengen om de voorzieningen als
goede zorg en goede sociale zekerheid op peil te houden. Tegelijkertijd worden voorzieningen als de AOW
en de gezondheidszorg duurder door het toenemend aantal ouderen. Dit wordt maar ten dele gecompen-
seerd doordat ouderen ook meer belasting gaan betalen over hun steeds hogere aanvullende pensioenen.
Een tweede probleem dreigt op de arbeidsmarkt. Bedrijven, maar zeker ook instellingen in de collectieve
sector, zullen tegen grote tekorten aan werknemers oplopen. Hoe houden we straks voldoende docenten
voor de klas en voldoende verpleegkundigen aan het bed? Willen we onze economie en onze collectieve
voorzieningen overeind houden in een vergrijzende samenleving, dan moeten we behalve een financie-
ringsprobleem ook een arbeidsmarktprobleem oplossen.
Het financieringsprobleem moeten we oplossen door onze publieke sector goedkoper te maken of door er
meer voor te betalen. Bezuinigen of belastingverhoging. Maar daar heb je niets aan als er geen mensen zijn
om de zaak draaiende te houden. Iedereen, jong of oud, zal dus meer en langer moeten blijven werken.
1.1.4 Duurzaamheid
Innovatie biedt de helpende hand om mensen langer aan het werk te houden. Daarvan zijn, zeker in de zorg,
veel voorbeelden. Maar innovatie is op verschillende gebieden hard nodig. Vooral bij de verduurzaming
van onze economie. We putten de planeet uit en zijn te afhankelijk van een eindige voorraad grondstoffen.
We produceren teveel afvalstoffen en belasten zo bodem, water en lucht. Het wil maar niet lukken om op
wereldschaal het klimaatprobleem, de opwarming van de aarde, dichter bij een oplossing te brengen.
Dit vraagt om grote aanpassingen in economie en samenleving. Een kwestie van solidariteit tussen onze en
volgende generaties - maar ook tussen ons en mensen in ontwikkelingslanden. Aanpassingen die bepaald
niet pijnloos zullen zijn: aanpassingen in consumptiepatronen, aanpassingen in prijzen, aanpassingen in
waar we ons geld mee verdienen.
Die aanpassingen zullen veel van ons vergen. De grote stap zullen we de komende jaren moeten zetten.
Uitstel maakt de oplossing alleen maar duurder. Het perspectief is aanlokkelijk: de aarde in betere staat
aan onze kinderen overdragen dan we haar zelf aangetroffen hebben.
1.1.5 En wat betekent dit voor mij?

Herstel na de crisis, op de been blijven in een globaliserende economie, de verzorgingsstaat aanpassen aan

1
de vergrijzing en de economie aanpassen aan de noodzaak van duurzaamheid. Juist de opeenstapeling van
uitdagingen maakt de huidige tijd uniek in de geschiedenis van de samenleving.
Kunnen we dat allemaal wel aan, zullen vele mensen zich afvragen? Wat is wijsheid als we de uitdagingen
te lijf gaan? Wie ontspringt de dans? Wie betaalt de rekening? Wie moet er langer werken? Welke subsidie
wordt minder? Welke belasting gaat omhoog? Is mijn zorg nog betaalbaar als ik straks oud ben? Staan er
nog wel voldoende docenten voor de klas als mijn kinderen naar school gaan?
Zo bezien is het begrijpelijk dat de onzekerheid toeslaat in veel Westerse landen. Grote groepen in de mid-
denklasse zijn pessimistisch over de toekomst. Voor het eerst sinds lange tijd zijn mensen er niet zo zeker
van dat de generatie na hen het beter krijgt. En al zijn ze tevreden met hun eigen leven, dan zijn ze vaak een
stuk somberder over de samenleving.
Veel mensen voelen zich onvoldoende vertegenwoordigd in het politieke systeem. Ze voelen zich machte-
loos tegenover grote ontwikkelingen die zich buiten hen om voor lijken te doen en waar zij zelf geen greep
op lijken te hebben. Niet alleen machteloos maar ook onbegrepen en niet gewaardeerd. En in welke onder-
linge verhouding deze gevoelens ook bij mensen spelen, ze vormen tezamen een cocktail van frustratie met
politiek, democratie en overheid.
Deze gevoelens van vervreemding en –in essentie- onveiligheid spelen mede op door het ongemak dat
mensen ervaren bij veranderingen in bevolkingssamenstelling die iedereen kan zien. Veel, soms grote, cul-
turele en religieuze verschillen. Steeds meer talen. Minder duidelijke identiteiten. De veiligheid en gebor-
genheid van mensen in hun eigen kleine wereld staan onder druk. Juist in een tijd waarin mensen dat het
hardst nodig hebben, vanwege de grote veranderingen op wereldschaal die op ons afkomen.
Daarmee is de grootste uitdaging van deze tijd geschetst: hoe organiseren we de kracht van Nederland
over alle verschillen, vervreemding, ongemakken en misverstanden heen?
1.2 De Rode Draad: Iedereen telt mee

Wij weten dat het moet en wij weten dat het kan. Leidende gedachte daarbij is dat iedereen in ons land
mee moet doen en mee moet kunnen doen. Ieder op zijn of haar eigen manier. Iedereen moet de komende
jaren zijn of haar bijdrage leveren, groot of klein, aan het oplossen van de grote problemen van deze tijd.
Dat vraagt om perspectief. En om de zekerheid dat, in goede en slechte tijden, de lusten en lasten eerlijk
verdeeld worden. Het vraagt ook om het vermogen morele helderheid te verschaffen, bruggen te slaan,

iedereen het gevoel te geven er bij te horen en iedereen aan te sporen mee te doen. Voor ons is daarbij het
volgende essentieel.
1.2.1 Een Vitale Rechtstaat

Nederland is altijd een land van minderheden geweest. Minderheden die er altijd in geslaagd zijn op een
fatsoenlijke manier samen te leven. Vaak uit eigenbelang: wie anderen de kans gaf, kreeg ook zelf kan-
sen. Wie anderen bescherming bood, werd ook zelf beschermd. Onze Grondwet en rechtstaat zijn van die
wederkerigheid doordrenkt. Daarom zijn ze juist nu cruciaal. Juist nu het vermogen om te denken in ter-
men van een gemeenschappelijk belang en een gemeenschappelijke toekomst onder druk staat.
Dat geldt zeker ook voor één van de grote sociale kwesties van deze tijd: hoe nieuwkomers en hun kinde-
ren en kindskinderen een volwaardige plek in onze samenleving krijgen. Onze meest recente geschiede-
nis heeft ons geleerd dat dit meestal niet vanzelf gaat. En daar waar het wel vanzelf gaat, duurt het vaak
(te) lang. Deze grote sociale kwestie vraagt om inzet en initiatief van iedereen vanuit een moreel heldere
positie en in het besef dat we het in dit land hoe dan ook met elkaar zullen moeten doen. De rechtstaat is
daarbij cruciaal. In de eisen die zij stelt maar ook in de bescherming die zij biedt.
1.2.2 Veiligheid
Veiligheid in de klassieke zin van het woord behoort tot de kern van de rechtstaat. Veilig ben je als je niet
bang hoeft te zijn voor geweld of intimidatie. Niet bang voor discriminatie of voor het verlies van vrijheid
of bescherming. De overheid heeft in een rechtstaat het geweldsmonopolie om daarop toe te zien.
Maar de betekenis van veiligheid gaat veel verder. Wie zich niet veilig voelt, voelt zich niet thuis, heeft
geen zelfvertrouwen, steekt geen hand uit naar anderen, neemt geen initiatief, keert naar binnen, durft
niet, ziet kansen aan voor bedreigingen. Zo bezien is veiligheid juist in onzekere tijden een absolute voor-
waarde om mensen in staat te stellen hun bijdrage te leveren, de krachten te bundelen en mee te doen.
1.2.3 Betrokken burgers

De rechtstaat is neutraal, hij geldt voor iedereen in gelijke mate. Dat is een grote kracht in een samenleving
waarin al die verschillende Nederlanders in toenemende uiteenlopen in achtergrond, ambitie, levensloop
en talenten. De rechtstaat waarborgt de mogelijkheid om verschillend te kunnen en mogen zijn.
De rechtstaat vormt daarmee een belangrijk kader voor emancipatie. Maar waar het bij emancipatie vaak
gaat over de verschillen tussen mensen, is er ook aandacht nodig voor wat ons bindt. Dan hebben we het
over burgerschap.

1
Burgerschap gaat in de eerste plaats over mensen zelf. De overheid is voor tal van voorzieningen onmis-
baar. Maar de betrokkenheid van burgers onderling, als buren, als ouders, als leden van dezelfde sportclub
of zangvereniging, is vele malen belangrijker. Onze samenleving draait op die betrokkenheid, op vrijwil-
ligerswerk en mantelzorg die mensen, dag in dag uit, onbaatzuchtig voor elkaar over hebben. Dat moet
beschermd, gewaardeerd en bevorderd worden. Onderwijs en opvoeding zijn daarbij van groot belang.
Burgerschap gaat over het versterken van wat ons bindt. Het komt aan op een fatsoenlijke en respectvolle
omgang met elkaar. Op kennis van onze afzonderlijke en gemeenschappelijke geschiedenis. Dat is net zo
belangrijk als een gedeeld perspectief op de toekomst van onze samenleving en de rol die eenieder daarbij
te spelen heeft. Ook daarbij spelen opvoeding en onderwijs een belangrijke rol.
Burgerschap gaat over omgaan met verschillen. De toegenomen individualisering en diversiteit hebben
geleid tot uiteenlopende leefstijlen en minder vanzelfsprekend gedeelde waarden. Tolerantie en verdraag-
zaamheid zijn dan minder makkelijk op te brengen, maar wel dubbel zo hard nodig. Onze benadering van
tolerantie is actief en breed. Acceptatie van de rechtstaat en haar grenzen is een absoluut onwrikbare voor-
waarde. Maar we verdedigen hartstochtelijk een grote individuele vrijheid om binnen de grenzen van de
wet eigen opvattingen en voorkeuren te tonen. We investeren in debat, dialoog en confrontatie om waar-
den te vormen en te verdedigen die wij niet bij wet of regel willen afdwingen.
Burgerschap gaat verder dan je plichten nakomen. Iedereen moet zijn rol spelen als burger in de democra-
tische rechtstaat. Door te kiezen of gekozen te worden. Door mee te praten en te helpen in een bestuur of
vereniging. Samenleven betekent samen de schouders eronder. Dat je verantwoordelijkheid voelt en neemt
voor je straat, je school, de sportclub en ga zo maar door. Zo houden we de samenleving draaiend.
1.2.4 Vertrouwen in Democratie

Iedereen een stem geven in de toekomst is de manier om ons allemaal betrokken te houden bij de samenle-
ving. Daarom is het een voorrecht om in een democratie te leven. Maar die democratie vraagt onderhoud,
zij moet aan de eisen van onze tijd worden aangepast. Mensen nemen tegenwoordig veel minder vanzelf-
sprekend het gezag aan van diegenen die ons vertegenwoordigen en besturen. Eens in de vier jaar stemmen
is niet genoeg om mensen de invloed te bieden die ze verlangen. Burgers willen meer invloed dan zij nu heb-
ben. De kern van democratie is dat iedereen meetelt. Burgers moeten vertrouwen hebben in politici, politici
in burgers. Aan beide kanten van die streep ervaren velen het in de praktijk anders. Politiek en overheid
moeten het vertrouwen (her)winnen. Deels is dat een kwestie van lange adem, deels kunnen we stappen
zetten die snel effect hebben. Minder bureaucratie, een effectiever parlement en de introductie van enkele

vormen van meer directe democratie, dragen bij aan het herstel van vertrouwen. Dit vraagt het doorbreken
van de huidige patstellingen. Het is zaak om breed en langjarig politiek draagvlak te organiseren.
1.2.5 Activerende Solidariteit

Mensen voelen zich met elkaar verbonden als ze zich door elkaar gesteund weten. En mensen steunen
elkaar als ze zich met elkaar verbonden voelen.
De verzorgingsstaat is met haar georganiseerde solidariteit dus veel meer dan een stelsel van verzekerin-
gen tegen pech of ongemak. Het geeft uitdrukking aan de lotsverbondenheid. Als we er niemand alleen
voor laten staan, weten we dat we er zelf ooit ook baat bij kunnen hebben. Zo stelt de verzorgingsstaat
iedereen in staat mee te doen, initiatief te tonen en risico te lopen.
Maar solidariteit is niet gratis. De bereidheid van mensen om te betalen voor solidariteit is niet eindeloos.
Wederkerigheid is essentieel. Tegenover de plicht tot meebetalen naar draagkracht staat het recht op goe-
de publieke diensten. Tegenover de plicht de overheid en haar personeel fatsoenlijk te bejegenen staat het
recht door diezelfde overheid fatsoenlijk bejegend te worden. Wederkerigheid betekent ook dat we men-
sen helpen als het tegenzit. Maar daar staat tegenover dat we mensen maximaal aanspreken op hun eigen
verantwoordelijkheid en dat we fraude en misbruik keihard bestrijden.
1.2.6 Eerlijk delen

Door de economische crisis zal het de komende jaren meer geven dan nemen worden. Iedereen zal zijn
steentje moeten bijdragen. Soms als burger, soms als belastingbetaler, soms als gebruiker van voorzienin-
gen, soms als consument. Dat accepteren mensen zolang ze ervan op aan kunnen dat iedereen naar vermo-
gen meedoet, dat hun bijdrage goed terechtkomt, dat de aller- kwetsbaarste mensen beschermd worden en
dat van de sterksten het meest gevraagd wordt. Niet uit afgunst maar omdat ook zij de overtuiging delen
dat dit de beste weg is naar een betere toekomst voor ons allemaal.
Eerlijk delen is natuurlijk al lang niet meer alleen een kwestie van wie hoeveel betaalt. Eerlijk delen gaat
steeds vaker over kansen in het leven. Dat het niet uit mag maken waar je ouders geboren zijn, wat je post-
code is, of je man, vrouw, homo of hetero bent. Iedereen verdient een gelijke kans om wat van zijn of haar
leven te maken. Daarom moeten we niet alleen kansen scheppen maar ook achterstand en achterstelling
bestrijden en emancipatie bevorderen. Zo nodig dwars tegen de remmende krachten van cultuur, religie of
het ouderlijk huis in.

1
1.3 Nieuwe Kansen: de hervormingen

Dit verkiezingsprogramma gaat over de periode 2011-2015. Veel voorstellen kunnen al in die periode hun
effect hebben. Maar voor echt grote hervormingen is meer tijd nodig. De zorgvuldigheid vraagt dat. Mensen
moeten de gelegenheid krijgen zich aan te passen. Soms is dat ingewikkeld en is tijd nodig. Onze hervor-
mingsagenda voor Nederland is ambitieus en veeleisend, maar ook inspirerend en uitdagend. Zij omvat in
ieder geval de volgende verreikende ambities, die stuk voor stuk vragen om fundamentele hervormingen:
• Houdbare overheidsfinanciën
• Excellent onderwijs
• Langer werken
• Betaalbare huizen
• Bereikbaar Nederland
• Duurzame energievoorziening
• Dienstbare financiële markten
• Grip op de wereldeconomie
• Slagvaardige en herkenbare overheid
1.3.1 Houdbare overheidsfinanciën

De crisis en de vergrijzing presenteren ons een gepeperde rekening. Die kosten moeten we eerlijk verdelen
tussen huidige en toekomstige generaties. De komende twee kabinetsperiodes willen wij alle daartoe nood-
zakelijke maatregelen treffen. De sterkste schouders dragen daarbij de zwaarste lasten. Daarom kunnen we
niet volstaan met enkel snijden in de uitgaven. We moeten ook kijken naar een eerlijke verdeling van de las-
ten en dus naar de structuur van ons belastingstelsel. Voorop staat onze overtuiging dat welvaart niet alleen
maar bepaald wordt door wat ieder van ons individueel in de portemonnee heeft. Minstens even bepalend
is wat we samen tot stand weten te brengen: goed onderwijs, veilige buurten, menswaardige zorg.
Grote besparingen door fundamentele hervormingen, bijvoorbeeld van de woningmarkt, voeren we zorg-
vuldig, langzaam (2015-2040) en voorspelbaar in teneinde de zich herstellende economie niet te schaden.
Burgers moeten de gelegenheid krijgen zich in te stellen op de gevolgen van deze hervormingen.
1.3.2 Excellent onderwijs

Beter onderwijs loont. Voor heel veel van wat wij willen is goed onderwijs onmisbaar: voor burgerschap en
verheffing, voor emancipatie en economische zelfstandigheid, voor groei en onze concurrentiepositie. Wij
willen behoren tot de top 5 van de wereld. Dat kan en dat moet ook. We gaan door met het verminderen
van schooluitval. We blijven investeren in de voorschool om te voorkomen dat de allerjongste kinderen al
op een onoverbrugbare achterstand worden gezet. Het niveau van het middelbaar beroepsonderwijs moet

omhoog. De lerarenopleidingen moeten beter. Het Hoger Onderwijs snijden we toe op de behoeften en
mogelijkheden van een steeds grotere en steeds minder homogene groep studenten.
1.3.3 Langer werken

Iedereen die dat kan vragen wij om langer door te werken. Het is een onmisbaar element in ons streven ook
toekomstige generaties solidaire voorzieningen na te laten. We verhogen de AOW- leeftijd. Maar de echte
uitdaging ligt in het verbeteren van de arbeidsmarkt. Kennelijk is het voor werkgevers nog steeds niet aan-
trekkelijk om te investeren in oudere werknemers. Veel talent belandt vroegtijdig langs de kant. Dat roept
om scholing, loonkostensubsidies, betere arbeidsomstandigheden, een andere houding van werkgever en
werknemer. Wij introduceren daarom één scholingsrecht en scholingsplicht. Net als het recht om door te
mogen werken na het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Een nieuw Sociaal Akkoord is de beste
manier om deze grote veranderingen door te voeren met een breed maatschappelijk draagvlak.
1.3.4 Betaalbare huizen

De Nederlandse woningmarkt zit op slot. Mensen met een laag inkomen subsidiëren mensen met een hoog
inkomen en een duur eigen huis. De huizenprijzen zijn hoog, zeker voor starters. Huurders stromen maar
mondjesmaat door naar een koopwoning. We bouwen te weinig huizen.
Wij gaan de fiscale behandeling van het eigen huis geleidelijk moderniseren. Zodat de sterkste schouders
de zwaarste lasten dragen, wonen betaalbaar blijft en starters zich makkelijker een koophuis kunnen ver-
oorloven. We ontmoedigen het scheefhuren zodat ook de doorstroming in de huursector op gang komt.
We maken bouwen voor de huursector aantrekkelijker. En we zorgen ervoor dat woningbouwcorporaties
gaan doen waarvoor zij opgericht zijn, namelijk bouwen waar commerciële ontwikkelaars dat niet doen.
1.3.5 Bereikbaar Nederland

Nederland raakt verstopt. Door de crisis zijn er minder files, maar als de groei weer aantrekt staan we
weer muurvast en raken de treinen weer overvol. Dat leidt niet alleen tot veel ergernis maar ook tot hoge
kosten. En het is ook nog eens slecht voor het milieu. Dat moet anders. Dus investeren wij in modern
openbaar vervoer. We willen het autogebruik op een eerlijke manier belasten en de bereikbaarheid ver-
beteren. Het gebruik van de auto is de basis voor belasting en niet het bezit. In plaats van het bezit wordt
het gebruik van de auto belast naar milieubelasting, plaats en tijd. Voor vrachtauto’s wordt het systeem
ingevoerd waarmee in Duitsland goede ervaringen zijn opgedaan. Met het aanleggen van nieuwe wegen
betrachten wij grote terughoudendheid. Duurzame inpassing in het landschap is altijd voorwaarde.

1
1.3.6 Duurzame energievoorziening

Wij willen in 2020 de duurzaamste energievoorziening van Europa hebben. Zo leveren we onze bijdrage
aan een houdbaar klimaat. Het prikkelt tot innovatie en ondernemerschap en het draagt bij aan onze wel-
vaart. Het geeft de natie trots en zelfvertrouwen als het lukt. En het maakt ons minder afhankelijk van olie
en gas uit windstreken met politieke instabiliteit en dubieuze regimes. We gaan dat bereiken met een ver-
dere vergroening van de belastingen, door subsidies toe te spitsen op duurzaamheid, en door grote inves-
teringen in duurzame energievoorziening. We stellen strakke milieuwetten op en maken ruim baan voor
‘groen’ ondernemerschap.
1.3.7 Dienstbare financiële markten

Hebzuchtige bankiers en falende toezichthouders hebben hele economieën aan de rand van de afgrond
gebracht. Zij konden hun gang gaan dankzij een onverantwoordelijke economische en rentepolitiek. Er
heerste een onbegrensd geloof in globalisering en deregulering van financiële markten. Aandeelhouders
waren eenzijdig gefixeerd op het grote gewin op korte termijn. Consumenten en beleggers hadden slechts
oog voor nog hogere rendementen. Op al die fronten zijn ingrijpende veranderingen nodig. Bankiers moe-
ten weer verantwoordelijk en transparant bankieren. Toezichthouders moeten strakker hun taak uit-
voeren en internationaal beter samenwerken. Politici moeten daartoe internationaal bindende afspraken
durven maken. Bankbestuurders moeten hun prioriteit bij de klant en de spaarder leggen. Ze moeten acti-
vistische aandeelhouders durven en kunnen trotseren. Er moet een einde komen aan de extreme bonus-
cultuur bij financiële instellingen. En we moeten ons allemaal, als consument, belegger en pensioenge-
rechtigde, minder blindstaren op rendement en meer stilstaan bij risico.
1.3.8 Grip op de wereldeconomie

Globalisering blijkt ineens toch in de greep te krijgen – dat is een hoopgevend lichtpuntje in de econo-
mische duisternis. Regeringen blijken in staat afspraken te maken om markten in te tomen, zwakken te
beschermen en toezicht te versterken. Zeker als de Verenigde Staten mee doen en als Europa zich ver-
enigt. Een paar jaar terug hielden we dat nog voor onwenselijk en onmogelijk. Nederland moet zich ervoor
inspannen dat deze prille internationale samenwerking uit te bouwen. Dat vergt versterking van internati-
onale instituties zoals het IMF en de G20.
Maar het vergt vooral een inzet om macht en welvaart op wereldschaal eerlijk te delen. Alle landen moe-
ten op gelijke voet de vruchten kunnen plukken van de groei van de wereldeconomie. Pas dan zal ieder
land bereid zijn om verantwoordelijkheid te nemen bij het beteugelen van de negatieve gevolgen van groei,
zoals de opwarming van de aarde en de groei van armoede.

1.3.9 Slagvaardige en herkenbare overheid

De overheid moet zich alleen daar laten gelden waar haar optreden effectief is. Iets pretenderen te bescher-
men of te beïnvloeden en dat vervolgens niet waarmaken schaadt het vertrouwen in haar functioneren.
Ons pleidooi voor een slagvaardige overheid begint dus allereerst met het paren van ambitie aan effectivi-
teit. Dan: tempo. Dan: resultaat. En tenslotte: verantwoording. Dat vraagt om minder bureaucratie, meer
snelheid, minder bestuurslagen, een effectief parlement en meer betrokkenheid van burgers.
Rond dit laatste onderwerp houden politieke partijen elkaar al jarenlang in een wurggreep met als resul-
taat een volstrekte patstelling en nul vooruitgang. Wij willen op dit punt een doorbraak bereiken met een
Nationaal Democratie Akkoord. Wij vragen alle partijen de bekende loopgraven te verlaten.
Publieke dienstverleners moeten hun maatschappelijk opdracht weer voorop stellen. Het management
moet beter, de verkokering minder en de ruimte voor professionals groter. Het maatschappelijk midden-
veld blijft van belang, maar wij zijn kritisch zodra het zich onttrekt aan zowel de tucht van de markt als
aan democratische controle.
Wij staan negatief tegenover het introduceren van commerciële motieven bij publieke diensten waar toe-
gankelijkheid voorop staat. Investeren in goed management is vaak veel effectiever en efficiënter.
Zo kunnen we de uitdagingen van deze unieke tijd aan. Met vereende krachten, samenwerking en solida-
riteit. We weten dat het niet makkelijk zal worden. Mensen die geen perspectief hebben, zien in de bui-
tenwereld meer bedreigingen dan kansen. Mensen die niets met elkaar hebben, werken moeilijk samen.
Mensen die zich niet met elkaar kunnen identificeren, tonen zich nauwelijks solidair. Mensen die tegen-
over elkaar staan zijn tot minder in staat dan mensen die naast elkaar staan.
Toch zal het moeten. En het kan ook. Door perspectief te bieden en door zo te hervormen dat iedereen het
kan meemaken. Door te binden en verbinden. Door alle talent aan te boren dat we in huis hebben. Want
willen we dat iedereen meedoet, dan moeten we zorgen dat iedereen meetelt. En als we willen dat ieder-
een meetelt, dan moet iedereen meedoen.
Geen land kan de toekomst aan op basis van verdeeldheid, isolement, fragmentatie, wantrouwen en onbe-
grip. Maar met vereende krachten, samenwerking en solidariteit kan dit land de hele wereld aan.

2
2. 2011-2015: Onze keuzes

2.1 Emancipatie, onderwijs en cultuur
2.1.1 De visie
De PvdA is de partij van de emancipatie. Onderwijs en cultuur zijn daarbij onmisbaar. Niet alleen voor de
ontplooiing van betrokkenen maar uiteindelijk voor de hele samenleving.
Iedereen moet een gelijke kans krijgen om zijn of haar eigen talenten maximaal te ontwikkelen. Iedereen
telt mee, naar aanleg en vermogen, van kansarm tot kansrijk. Daarom leggen wij onszelf een ambitieuze
doelstelling op. Ons onderwijs moet tot de top-5 van de wereld behoren. Deze ambitie bereiken we niet
door van bovenaf opgelegde grote systeemveranderingen, over de hoofden van de docenten, leerlingen en
ouders heen. De overheid gaat over het ‘wat’, maar de scholen en docenten gaan over het ‘hoe’. Zo garan-
deert de overheid een gedegen ontwikkeling van basisvaardigheden als rekenen en taal en dat examens en
diploma’s ook echt wat voorstellen. Maar hoe die prestaties het beste te behalen zijn, is aan de scholen en
hun leerkrachten. Zij moeten zoveel mogelijk uitgaan van de belangen en mogelijkheden van kinderen en
jongeren. De kwaliteit van ons onderwijs moet op vele fronten omhoog. Vaak betekent dit dat kinderen,
scholieren en studenten eenvoudigweg langer les moeten krijgen.
2.1.2 De prioriteiten
De PvdA kiest voor de volgende prioriteiten:
1. Beter onderwijs over de hele linie
De overheid ziet toe op de deugdelijkheid van ons onderwijs, zo staat het in de Grondwet. Die kerntaak is
staat sinds een paar jaar weer voorop. Scholen zijn er in de eerste plaats weer om kinderen taal, rekenen en
kennis van de wereld bij te brengen.
Dat moet doorlopen tot aan het hoger onderwijs. De vastgestelde referentieniveaus voor taal en rekenen
zetten de standaard waarnaar scholen en docenten streven. Scholen moeten veel meer de ambitie uitspre-
ken om het best denkbare onderwijs te geven. Docenten moeten de ruimte krijgen om hun kennis en vaar-
digheden met bezieling over te dragen. De inspectie moet de kwaliteit van scholen beoordelen op basis van
de objectieve toegevoegde waarde van scholen. Zwakke scholen nemen we actief op sleeptouw. Als het dan
nog niet lukt, moet een zeer zwakke school onherroepelijk dicht. We verscherpen de exameneisen in het
middelbaar onderwijs en stellen de betrouwbaarheid van diploma’s zeker. De vrijheid van onderwijs (arti-
kel 23) mag nooit worden uitgelegd als een recht op het geven van slecht onderwijs. Deze vrijheid vraagt

2011-2015: Onze keuzes
in de eerste plaats van schoolbesturen dat zij verantwoording afleggen over de onderwijsprestaties en hun
bestuurlijk handelen. Vanuit de aanhoudende zorg voor het onderwijs grijpt de overheid in als de kwali-
teit van scholen achteruit gaat. We belemmeren schoolbesturen die zeer zwakke scholen beheren actief
als zij nieuwe scholen willen stichten. Geldstromen hoeven niet altijd via besturen te lopen, maar mogen
ook rechtstreeks naar vestigingen. Het niveau van de lerarenopleidingen moet dringend omhoog. Daartoe
verhogen we de in –en uitstroomeisen. Het scholingsfonds voor leraren is een groot succes. Het Actieplan
Leraren voeren we doortastend en onverkort uit; de salarisontwikkeling van leraren moet gekoppeld blij-
ven aan de salarissen in de markt. Met een Actieplan Leraren 2.0 stimuleren we de bij- en nascholing van
docenten verder. Nieuwe docenten verdienen goede begeleiding op hun school.
De menselijke maat in het onderwijs krijgt veel aandacht. Een fusietoets moet de neiging tot verdere
schaalvergroting temperen.
2. Meer en betere voor- en vroegschoolse educatie.

Het is onverteerbaar dat kinderen met een onoverbrugbare achterstand aan de basisschool beginnen.
Daarom moeten we taal- en ontwikkelingsachterstanden bij kinderen zo vroeg mogelijk signaleren en ver-
helpen. We streven ernaar om van de voor- en vroegschoolse educatie een standaardvoorziening te maken
voor kinderen vanaf tweeënhalf jaar.
School en opvang komen steeds dichterbij elkaar, maar sluiten nog steeds niet naadloos aan. Tussenschoolse
opvang moet op elke school mogelijk zijn. De school van de toekomst is een brede school, met behalve goed
onderwijs ook aanbod van opvang, sport en cultuur. Regels die de ontwikkeling van de brede school in de
weg staan schaffen we af.
3. Betere selectie, meer ruimte voor doorstromen en stapelen

Ieder kind is verschillend en verdient onderwijs dat het uiterste haalt uit zijn of haar talenten. Dat vraagt
om alerte leraren die talent herkennen. En om een schoolsysteem dat maatwerk biedt en waarin makke-
lijk tussen niveaus geschakeld kan worden. Kinderen worden vaak te vroeg en soms te laat gedwongen tot
keuze van school of studie. Zo raken jongeren gefrustreerd in hun ambities. We moeten daarom flexibeler
omgaan met het moment waarop leerlingen kiezen. Er komen schakelklassen, kopklassen en voetklassen
bij de overgang van de basis- naar de middelbare school voor leerlingen die meer tijd nodig hebben om
hun pad uit te stippelen. Brede brugklassen zijn gewenst in het eerste en tweede jaar van het Voortgezet
Onderwijs, met name VMBO-t en HAVO, zodat de precieze selectie later plaatsvindt. Elk kind houdt recht
op een objectieve toets en advies aan het einde van de lagere school.

2
Leerlingen die met een achterstand aan school beginnen, of leerlingen die laat tot bloei komen, hebben veel
moed en doorzettingsvermogen nodig om via omwegen het uiterste uit zichzelf te halen. Die moed belo-
nen we, door te stimuleren en barrières tegen het stapelen van opleidingen weg te nemen. De aansluiting
van het VMBO-t naar de HAVO moet beter, onder andere door in derde klas extra lessen aan te bieden in
studievaardigheden en basisvakken. Doorstroming van VMBO naar MBO maken we soepeler door meer
aandacht te besteden aan beroepsoriëntatie. Doorstroming van MBO naar HBO moet verbeteren door een
hoger niveau van MBO4.
4. Bestrijding lesuitval en schooluitval in het beroepsonderwijs.

Het beroepsonderwijs is de ruggengraat van onze kenniseconomie. Goede samenwerking met het bedrijfs-
leven is essentieel. Des te pijnlijker is het dat de regionale opleidingscentra (ROC’s) worden geteisterd door
problemen. Lessen vallen uit, vakdocenten zijn er soms gewoonweg niet, lesverzuim blijft onopgemerkt.
Schooldirecties moeten deze problemen nu snel oplossen. Als de schaal van de scholen ze onbestuurbaar
heeft gemaakt, dan is defuseren een serieuze optie. Het aantal managementlagen kan dan in ieder geval
omlaag. De inspectie moet de scholen onder verscherpt toezicht plaatsen en zeer zwakke opleidingen bij
het uitblijven van verbeteringen na een jaar sluiten. Er moeten landelijke, objectieve examens en examen-
normen komen voor de basisvakken.
Het vroegtijdig schoolverlaten neemt af maar is nog steeds te hoog. Winst valt te behalen door de door-
stroom tussen verschillende vormen van beroepsonderwijs te vereenvoudigen en meer aandacht te geven
aan beroepsoriëntatie en stagebegeleiding. Vakcolleges en zorgcolleges, samenwerkingsverbanden van
VMBO en MBO, vormen voor veel jongeren een fantastisch perspectief.
5. Zorg en onderwijs voor kwetsbare jongeren.

Kinderen en jongeren brengen hun sores elke dag mee naar school. Om te zorgen dat leraren aan lesge-
ven toe blijven komen, wil de PvdA de zorg in en om school beter organiseren. De zogenoemde Zorg- en
Adviesteams op de scholen passen daarbij. Het schoolmaatschappelijk werk is in VMBO en MBO onmis-
baar. Zorg en onderwijs moeten ook beleidsmatig goed samenvallen. Onderlinge inconsistenties tussen
Jeugdzorg en Passend Onderwijs moeten we dan ook opheffen.
Alle kinderen hebben recht op goed onderwijs, ook kinderen met een handicap, een gedragsstoornis of
autisme. De ondersteuning van deze kinderen verdient onze volle aandacht. Zowel het regulier als het
speciaal onderwijs voor deze kinderen moet een stuk beter. Voorop staan betere docenten en een sterkere
positie van de ouders. Kinderen mogen niet zonder onderwijs thuiszitten omdat er geen plek voor ze is op
een speciale school.

Voor leerlingen in het voortgezet speciaal onderwijs en het praktijkonderwijs is de werkschool van grote
waarde. Deze werkschool zorgt ervoor dat de zwakste leerlingen langer binnen het onderwijs kunnen blij-
ven en betere aansluiting krijgen op het bedrijfsleven en niet gevangen worden in een uitkering.
6. Meer kwaliteit door meer verschil binnen het hoger onderwijs.

Het stelsel van hoger onderwijs barst uit zijn voegen. Ongeveer de helft van alle jongeren komt uiteindelijk
in het hoger onderwijs. Voor deze diverse studentenpopulatie zijn maar twee typen onderwijs beschik-
baar: HBO en wetenschappelijk onderwijs. Het is voor sommigen te zwaar en voor anderen niet uitdagend
genoeg. Er komt ruimte voor nieuwe onderwijsvormen en maatwerk.
Het hoger onderwijs moet beter en studenten moeten recht hebben op meer colleges, werkgroepen of
begeleiding vanuit hun instelling. Zo kan de uitval een stuk omlaag. Studenten moeten collegegeld terug
kunnen vorderen als hun opleiding qua niveau of organisatie beneden de maat blijkt. Het bedrijfsleven zal
moeten meebetalen aan de financiering van beroepsgerichte studies van werkenden.
7. Invoering van het sociaal leenstelsel

Nederlands hoger onderwijs is toegankelijk voor studenten uit rijke en arme families. Dat willen we graag
zo houden. Een goed stelsel van studiefinanciering is daarbij onmisbaar. Studeren wordt dan ook fors
gesubsidieerd. Van de 8000 euro die een student jaarlijks gemiddeld kost, draagt hij 1500 euro zelf bij in de
vorm van collegegeld. De resterende 6500 euro betaalt de belastingbetaler. Hier komt de studiefinancie-
ring nog bovenop. Ook de komende jaren zijn weer extra middelen voor het onderwijs nodig. De PvdA wil
daarom de basisbeurs in het hoger onderwijs op termijn omzetten in een sociaal leenstelsel waarmee de
studiefinanciering naar draagkracht wordt gefinancierd door diegenen die hoger onderwijs hebben geno-
ten. De eerdergenoemde subsidie van 6500 euro blijft in stand. De huidige aanvullende beurs voor studen-
ten uit gezinnen met lagere inkomens blijft bestaan. De opbrengsten komen ten goede aan de kwaliteit van
het onderwijs.
8. Excellente wetenschappers
Excellente wetenschappers zijn de motor voor goed onderwijs, maatschappelijke vooruitgang en een inno-
vatieve kenniseconomie. Nederlandse wetenschappers behoren op verschillende terreinen tot de interna-
tionale top. Om deze positie te behouden en uit te bouwen zullen we onderzoeksmiddelen selectief moeten
toekennen aan de beste onderzoeksgroepen. Focus aanbrengen dus en kritischer omgaan met overlap tus-
sen de verschillende instellingen. Financiële continuïteit voor bewezen succesvolle programma’s en instel-
lingen is van belang. De maatschappelijke waarde van onderzoek moet daarbij meewegen. Daarbij telt ook
mee of het onderzoek bruikbaar is voor bijvoorbeeld innovatie in het bedrijfsleven of voor het oplossen van

2
maatschappelijke problemen als de gevolgen van klimaatverandering. Het is van groot belang dat onder-
zoeksresultaten ook worden verspreid en benut buiten de wetenschap. De PvdA wil deze kennis verder
ontsluiten voor het MKB door de samenwerking met in de beroepspraktijk gewortelde kennisinstellingen
te stimuleren. De inkoopkracht van de overheden moet worden gebruikt om innovatie aan te jagen.
Nederland zal haar aardgasbaten minder in beton en meer in kennis moeten investeren. Maar willen we
ook qua onderzoek tot de top-5 van de wereld gaan behoren dan zullen ook de private investeringen in
onderzoek en ontwikkeling omhoog moeten. De WBSO ondersteunt dat vanuit de overheid.
9. Ambitieuzer emancipatiebeleid.
De emancipatie is nog niet af. Nog steeds verdienen vrouwen minder dan mannen, nog steeds zijn vrouwen
ondervertegenwoordigd in hoge functies. De overheid dient het goede voorbeeld te geven bij de benoeming
van hoge ambtenaren. Blijft het bedrijfsleven achter, dan komen er quota. (Zie ook Werk en Inkomen)
Strijd voor emancipatie betekent ook strijd tegen alle vormen van onderdrukking van vrouwen. Geweld in
afhankelijkheidsrelaties is onaanvaardbaar. Dat geldt voor huiselijk geweld, maar evengoed voor eerwaak,
genitale verminking, prostitutie en mensenhandel. Deze praktijken zijn alleen effectief te bestrijden als
preventie, signalering, opvang en repressie hand in hand gaan. Daarom komt er onder andere een ver-
plichte meldcode voor professionals evenals een medisch certificaat om meisjes tegen genitale verminking
te beschermen. En moeten altijd voldoende opvangplekken voor slachtoffers beschikbaar zijn. Dit kan ook
bijdragen tot succesvoller vervolging van daders.
De PvdA zet zich sterk in voor de sociale acceptatie van homoseksualiteit. Van scholen verwachten we dat
ze intolerantie actief bestrijden en aandacht besteden aan seksuele diversiteit en weerbaarheid. De wet
wordt zo aangepast dat geen enkele school leerlingen en leraren vanwege hun seksuele geaardheid mag
weigeren. Iedereen moet durven uitkomen voor zijn of haar seksuele identiteit. De PvdA wil dat homosek-
sualiteit bespreekbaar wordt in religieuze kringen waar dit traditioneel moeilijk ligt. De PvdA vindt dat
geen enkele trouwambtenaar mag weigeren om een homostel in de echt te verbinden.
10. Een rijk cultureel leven

Nederland is als klein land groot in kunst en cultuur. Dutch Design, mode en moderne architectuur ver-
overen de wereld. Onze musea, monumenten, landschap en molens trekken grote aantallen toeristen naar
ons land. Beeldende kunst, dans, opera en orkesten behoren tot de absolute wereldtop. Dat biedt geweldige
mogelijkheden tot leren en begrijpen, tot verheffen en ontplooien. Maar ook de cultureel- economische
uitstraling is immens. We blijven in ons cultuurbeleid tegelijkertijd gaan voor internationale excellentie en
brede toegankelijkheid. Culturele instellingen, kunstenaars en scholen kunnen door nieuwe vormen van

samenwerking de kwaliteit van muziek- en cultuuronderwijs een nieuwe impuls geven. Ieder talent telt
mee. Brede scholen bieden nieuwe kansen. Van groep 1 tot het examenjaar van de middelbare school moe-
ten kunst en cultuur in het onderwijs worden ingebed. Analoog aan taal en rekenen komen er referentieni-
veaus voor wat een kind op welke leeftijd moet weten en kunnen op het gebied van cultuur. Het Nationaal
Historisch Museum in Arnhem zal de geschiedenis van ons land op eigentijdse wijze presenteren aan een
breed publiek. Van culturele instellingen wordt verwacht dat ze actief een eigen publiek zoeken, en nieuwe
groepen interesseren voor wat ze te bieden hebben; instellingen die meer eigen inkomsten verwerven heb-
ben recht op beloning
11. Pluriforme media

Vitale en pluriforme journalistiek is cruciaal voor iedere democratie. De sector staat echter onder druk.
De media zullen daarom moeten vernieuwen om hun functie te blijven vervullen. De publieke omroep zal
zich in de volgende concessieperiode verder moeten aanpassen aan de veranderende technologie en het
veranderd kijkgedrag. Om de pluriformiteit in het media aanbod te kunnen garanderen, blijft een ster-
ke publieke omroep van levensbelang. Omroepen moeten multimediaal werken en diversiteit bieden. De
publieke omroep is de eerst aangewezene voor het uitzenden van grote sportevenementen en voetbal.
De krantensector zal, om te overleven, verregaand moeten innoveren. Samenwerking met omroepen moet
mogelijk zijn. Daarom zullen wettelijke beperkingen zoveel mogelijk verdwijnen. Het lopende experi-
ment met ondersteuning van innovatie door het Stimuleringsfonds voor de Pers verdient, indien succesvol,
navolging.
Iedereen heeft het recht op een goede internetverbinding. Net zoals dat geregeld is voor de telefonie. Een
internetverbinding mag dan ook niet worden afgesloten als sanctiemiddel bijvoorbeeld voor downloaden.
Het internet is open en neutraal, dus bedrijven mogen niet diensten van concurrenten blokkeren of infor-
matie afsluiten. De vrijheid van meningsuiting, het recht op informatie en de privacy van burgers moeten
worden gerespecteerd.
De openbare beschikbaarheid van kennis wordt groter dankzij de Open Standaarden en Open Source
Software (OSOSS). Innovaties die de toegankelijkheid vergroten van nieuwe media voor mensen met een
beperking, krijgen steun.

2
2.2 Werk en inkomen

2.2.1 De visie
Werkloosheid leidt tot uitsluiting van mensen. Werk leidt tot meedoen. De economische crisis maakt werk-
loosheid weer tot een tastbare realiteit. De PvdA zet alles op alles om banen te behouden, de groei te sti-
muleren en de overgang van bedreigd werk naar nieuw werk te bevorderen. ‘Werk, werk, werk’, en vooral
goed werk, blijft voor de PvdA een belangrijk motto. Deze ambitie is maatschappelijk gewenst en econo-
misch noodzakelijk. Een hoge arbeidsparticipatie zorgt voor een betere benutting van talent en voor een
kleiner beroep op uitkeringen. Los van de crisis eist de vergrijzing haar tol op de arbeidsmarkt. Als die echt
toeslaat, is iedereen nodig om de economie draaiend en de verzorgingsstaat betaalbaar te houden.
De ontwikkeling van de werkgelegenheid noopt tot behoedzaam bezuinigen in de komende kabinetsperi-

ode. De werkloosheid stijgt nog steeds en die trend vererger je door teveel en te snel te bezuinigen.
Ook op de arbeidsmarkt zijn wij voor solidariteit. Mensen met een zwakke positie helpen we om op de
arbeidsmarkt naar beste kunnen productief te zijn. Tegenover deze solidariteit staat voor iedereen de
plicht al het mogelijke te doen om aan het werk te komen. Sociale zekerheid is wederkerig. Mensen die
buiten hun schuld zonder werk raken verdienen onze steun en hebben recht op een goede inkomensverze-
kering. Maar de eigen verantwoordelijkheid van burgers om een redelijk aanbod van werk te accepteren
staat voorop. Uitkeringen willen wij actief omzetten in betaling voor algemeen aanvaard werk.
Nederland wordt ouder. Het is fantastisch dat we in staat zijn om met goede voorzieningen zoveel mensen
zoveel langer onder ons te houden. Maar daartegenover staat wel dat steeds minder jonge mensen de ver-
antwoordelijkheid dragen voor het productieve vermogen van ons land. Dat is een zware last die vraagt
om solidariteit tussen en binnen generaties. Het is onvermijdelijk dat mensen meer en langer gaan werken.
Vooral in de zorg en het onderwijs zal het tekort aan menskracht snel zichtbaar en voelbaar worden. Die
wetenschap vraagt om herwaardering van het werken in de publieke sector. Mensen moeten tot hun 67e
kunnen blijven doorwerken. Met mensen die dat niet kunnen houden we vanzelfsprekend rekening.

De PvdA kiest op basis van deze ambities voor de volgende beleidsmaatregelen
1. Een nieuw Sociaal Akkoord

De economische uitdaging voor werkgevers, werknemers en de overheid is groot. Geld voor nieuw
beleid is er nauwelijks, er moet bespaard worden. De werkloosheid loopt op. De WW wordt door
velen onvoldoende activerend gevonden. Ondernemers en bedrijven hebben het zwaar, krijgen
moeilijk krediet, hebben hele markten zien opdrogen en moeten desondanks gaan investeren.
Ondertussen willen we dat mensen langer blijven werken. Dat is zowel voor werknemer als voor
werkgever geen sinecure. De pensioenkosten zijn een steeds groter probleem dat werkgevers en
werknemers moeten oplossen. De concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven staat
onder druk en de loonontwikkeling is daarbij relevant. Kortom, er zijn vele problemen die schreeu-
wen om een oplossing. Dat kan niet zonder breed draagvlak onder werkgevers en werknemers.
De koers van de PvdA is duidelijk. Werkgevers en werknemers zijn verantwoordelijk voor een gema-
tigde loonontwikkeling. Mensen die dat kunnen moeten langer doorwerken. Werkgevers moeten
meer investeren in oudere werknemers. Met loonkostensubsidies willen wij mensen aan de onder-
kant van de arbeidsmarkt aan het werk helpen.
Meer dan ooit moeten werkgevers, werknemers en overheid de handen ineenslaan en allen bereidheid
tonen om over de schaduw heen te springen. Alleen samen kunnen we meer werk creëren. Daarom
pleiten wij voor een nieuw Sociaal Akkoord. Werkgevers zouden zich moeten verplichten tot het aan
het werk krijgen en houden van zoveel mogelijk mensen, in het bijzonder oudere en kwetsbare werk-
nemers. Werknemers zouden zich moeten verplichten tot een verantwoorde loonontwikkeling. Ook
het introduceren van een periode van loondoorbetalingsverplichting in de WW onder gelijktijdige
verkorting van de WW-duur met een zelfde periode, moet bespreekbaar zijn. Ook het in de klauwen
krijgen van de stijging van pensioenpremies is onderwerp van gesprek. De overheid kan een bijdrage
leveren door vrijvallende (re-integratie-)gelden in te zetten als loonkostensubsidies voor met name
oudere werknemers en werknemers aan de onderkant van de arbeidsmarkt.
2. Iedereen doet mee

De PvdA laat niemand aan de kant staan. Voor wie regulier werk (nog) niet is weggelegd vormt de sociale
werkvoorziening of vrijwilligerswerk een zinvolle vorm van participatie. Veel mensen zullen niet (met-
een) een volledige betaalde baan kunnen vinden. Hen helpen we actief hun positie te verbeteren. Zo nodig
krijgen ze een opleiding of een leer- werkbaan aangeboden.
Sinds een aantal jaren zijn gemeenten verantwoordelijk voor de Wet Werk&Bijstand. Veel mensen zijn

2
daardoor sneller aan het werk geholpen. Dat succes willen we voortzetten. Gemeenten moeten ook verant-
woordelijk worden voor de ondersteuning van jonggehandicapten in werk en inkomen (WAJONG).
Om meer integraal beleid te kunnen voeren, zullen onderdelen van de AWBZ naar de gemeenten gaan. Zo
kunnen de gemeenten hulp en voorzieningen bij elkaar brengen om zoveel mogelijk mensen volwaardig
te laten participeren. Uitgangspunt daarbij is wat mensen wel kunnen, rekening houdend met wat ze niet
kunnen.
Veel arbeidsgehandicapten moeten aanspraak doen op verschillende regelingen (WAJONG, WSW, AWBZ,
WMO) om te kunnen participeren. De PvdA zet zich in om deze regelingen en de daarbij behorende indi-
catiestellingen zo snel mogelijk te stroomlijnen. Er moet één loket en indicatiestelling komen, zodat er voor
deze mensen eenduidigheid en duidelijkheid komt. Naast de WWB komt er zo een WWB plus voor alle
mensen met een arbeidshandicap. Via één indicatiestelling wordt bepaald welke ondersteuning je nodig
hebt om te kunnen participeren. Het uitgangspunt daarbij is of je zelfstandig het minimumloon kunt verdie-
nen. Salarissen in de WSW worden in de loop ter tijd aangepast, rekening houdend met bestaande rechten.
Bij aanbestedingen van de overheid (rijk en gemeenten) wordt het een voorwaarde dat 5% van het perso-
neel bestaat uit langdurig werkzoekenden waaronder arbeidsgehandicapten.
Gestimuleerd wordt dat O&O-fondsen worden ingezet voor (om)scholing voor werk in andere sectoren.
Niet gebruikte gelden kunnen ze meenemen naar werk in andere sectoren. Zo vormen de fondsen een bij-
drage aan een leven lang leren.
3. Een goede baan bij een goede baas

De PvdA gunt iedereen werk, maar vooral ook goed werk. Wij bepleiten een sociaal werkgeverschap dat
gericht is op de zorg voor goede arbeid en op investering in werknemers. Wij introduceren een scholings-
recht en scholingsplicht: werknemers hebben het recht op scholing, maar ook de plicht zich te laten scho-
len. Met duurzaam loopbaanbeleid en goede arbeidsomstandigheden voorkomen we dat mensen vroeg-
tijdig verslijten. Arbeidsvoorwaarden zijn in ons land gewaarborgd door collectieve afspraken in CAO’s.
Daarnaast hebben we goede wettelijke regels voor de arbeidsomstandigheden. Werkgevers die zich daar
niet aan houden concurreren oneerlijk en misbruiken hun werknemers. Deze misstanden vereisen een
hardere aanpak, met scherpere controles en lik- op- stuk boetes.
Medezeggenschap over het bedrijfsbeleid en over de organisatie van het eigen werk is een onmisbare scha-
kel tussen arbeid, maatschappelijke verheffing en individuele ontplooiing. De verplichting tot het hebben
van een ondernemingsraad is een onvervreemdbaar recht. Samen met werknemersorganisaties bekijken
we hoe de ondernemingsraden nauwer betrokken kunnen worden bij overnames en fusies.

Werknemers blijven goed beschermd tegen onrechtmatig ontslag.
4. Arbeid en Zorg
De PvdA streeft naar een evenwichtige verdeling van arbeid tussen mannen en vrouwen. Wij strijden
tegen ongelijke betaling voor gelijk werk. Voor deeltijdwerkers gaat het lonen om meer uren te werken. Dit
is vooral voor vrouwen van belang omdat zij veelal in deeltijd werken. De huidige fiscale kortingen passen
we met dat doel aan.
Er is nog veel winst te behalen door flexibilisering van arbeidsuren en arbeidsplaatsen. Werknemers moe-
ten daar zelf veel meer invloed op krijgen.
Op diverse momenten in het leven hebben mensen behoefte aan verlof, bijvoorbeeld vanwege ziekte, de
geboorte van een kind, adoptie of mantelzorg. De PvdA bepleit een verlofstelsel, dat mensen flexibiliteit
biedt en waarin de diverse verlofregelingen goed op elkaar zijn afgestemd. Om te komen tot een betere
verdeling van werk en zorgtaken tussen partners stimuleren wij bedrijven om ‘voltijd-min’ aanstellingen
beter mogelijk te maken. Dit is vooral voor mannen met zorgtaken van belang. De komende jaren blij-
ven we ons ook inzetten voor de verbetering van de verlofregelingen. Hiertoe voegen we de verschillende
regelingen samen, inclusief het babyverlof.
Ouders moeten werk en zorg goed kunnen combineren. Daarvoor is hoogwaardige en betaalbare kinder-
opvang cruciaal. Kinderopvang is goed voor de persoonlijke ontwikkeling van kinderen. De kinderopvang
is de afgelopen kabinetsperiode met meer dan 100.000 plaatsen uitgebreid. Er moeten nog meer plaatsen
bijkomen. De opvang moet bovendien beter worden en naadloos aansluiten op het onderwijs.
Op dit moment kent ons land maar liefst negen regelingen om ouders met kinderen financieel te onder-
steunen. De doelstellingen, doelgroepen, grondslagen en effecten van al deze regelingen lopen nogal uit-
een. Er is geen enkel zicht op het de optelsom.
De PvdA wil deze regelingen vereenvoudigen. Hierbij ligt het accent op enerzijds het ondersteunen van de
koopkracht van ouders met kinderen en het stimuleren van de combinatie van arbeid en zorg anderzijds.
5. Langer doorwerken en een goed pensioen

Ook in de toekomst willen we goed onderwijs en goede zorg. Nu we allemaal ouder worden en er minder
jongeren zijn, zullen we langer moeten doorwerken. Dat kan ook. De AOW leeftijd wordt in 2020 naar 66
jaar verhoogd en in 2025 naar 67 jaar, zodat toekomstige gepensioneerden ruimschoots de tijd hebben zich
op deze verandering in te stellen. De fiscaal relevante pensioengerechtigde leeftijd volgt deze verhoging.

2
De periode tot 2020 benutten we om de arbeidsmarktpositie van oudere werknemers te verbeteren.
Er komt een mogelijkheid om de AOW-uitkering één tot twee jaar eerder te ontvangen, maar dan wel met
korting. Werkloosheids- en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen van oudere werknemers lopen door tot 67
zodat zij niet tussen het 65e en het 67e levensjaar in de bijstand belanden. Waar nodig komt een overbrug-
gingsuitkering zonder partner- en vermogenstoets. De doorwerkbonus vervalt, maar het recht op langer
doorwerken wordt ingevoerd. Het wettelijk leeftijdsontslag verdwijnt.
Voor mensen met een laag inkomen wordt het makkelijker pensioen op te bouwen door de franchise in de
fiscale faciliteit budgetneutraal te verlagen.
Daarnaast wordt het voor mensen die tot hun 65e doorwerken mogelijk zich op hun 64e te laten keuren
op basis van nader te bepalen criteria. Als zij “versleten” blijken, mogen zij stoppen met werken. Dit wordt
betaald uit door werkgevers op te richten sectorfondsen, zodat zij gedwongen worden om te voorkomen
dat werknemers vroegtijdig verslijten.”
6. Ook zekerheid voor flexwerkers

Het vaste contract is op z’n retour. Er zijn steeds meer mensen met verschillende, tijdelijk banen. Hun
sociale rechten zijn slechter op orde. De PvdA wil dat werkgevers ook voor flexwerkers verantwoorde-
lijkheid dragen bij ziekte en bij re-integratie na langdurige ziekte. Flexibiliteit en sociale zekerheid horen
bij elkaar. De PvdA vindt dat de balans zoek is bij flexibele vormen van arbeid als nul- uren contracten en
oproepcontracten. De PvdA wil deze vormen van flexibel werk sterk ontmoedigen, tenzij werknemers er
vrijwillig voor kiezen. Om de arbeidsmarktpositie van alle flexwerkers te verbeteren, stimuleren we scho-
lingsmogelijkheden.
7. Jeugdwerkloosheid
Jaarlijks verlaten 50.000 jongeren een opleiding zonder behoorlijk diploma. Dat is te veel. Daarom wil de
PvdA dat alle jongeren die school verlaten worden gevolgd tot ze een startkwalificatie of een reguliere
baan hebben. Er moet een warme overdracht zijn tussen school en arbeidsmarkt. Op school komt er meer
ruimte voor oriëntatie op de toekomstige baan. Scholen gaan ook langer nazorg verlenen aan ex-scholieren
richting participatie. Vanwege de crisis zijn er minder stageplekken. Daarom wil de PvdA leer- werkbanen
voor jongeren van 16 en 17 jaar die nog op school zitten.
8. Een activerende sociale zekerheid

De PvdA wil uitkeringen actief omzetten in algemeen aanvaardbaar werk. En waar dat (nog) niet kan is
vrijwilligerswerk vanzelfsprekend.

Een groot deel van de mensen in de bijstand bestaat uit alleenstaande ouders, vooral moeders. Zij dragen
de zorg voor jonge kinderen en kunnen niet veertig uur in de week werken. Deeltijdwerk levert vaak te
weinig op om van te kunnen leven. De PvdA wil een inkomenstoeslag voor alleenstaande ouders als zij
alsnog in deeltijd gaan werken. Een dergelijke regeling stimuleert participatie, leidt tot een hoger besteed-
baar inkomen en bespaart netto op uitkeringen. Fraude ondermijnt het draagvlak voor sociale zekerheid
en pakken we dus hard aan. De PvdA wil fraude vooral aanpakken via bestandskoppeling.
Op de arbeidsmarkt vallen nu teveel mensen uit door te hoge werkdruk. Van werkgevers verwachten we
geen liefdadigheid.
Gemeenten moeten gaan bijdragen aan de loonkosten van werknemers die niet 100% productief zijn. Er
komt een compensatieregeling om het werkloosheidsrisico voor groepen met een zwakke arbeidsmarkt-
positie voor werkgevers weg te nemen.
9. Inkomensbeleid en belastingpolitiek
Het minimumloon biedt mensen de garantie van een menswaardig bestaan. Wij wijzen daarom langdurig
werken onder het minimumloon af. Wij koppelen het minimumloon aan de loonontwikkeling in de markt.
Ook de uitkeringen blijven gekoppeld aan deze loonontwikkeling.
Werk moet lonen. Nog steeds is er sprake van een armoedeval onderaan de arbeidsmarkt. Aan de onder-
kant van de arbeidsmarkt moeten de tarieven omlaag en de belastingkortingen omhoog. Dit betalen we
door hogere belasting op consumptie, vermogen en milieuvervuilend gedrag.
De aanstaande besparingen die nodig zijn om de overheidsfinanciën op orde te brengen doen vaak meer
pijn bij mensen met een laag inkomen dan bij mensen met een hoog inkomen. Dat vinden wij oneerlijk.
Eerlijk delen betekent dat wij van mensen met een zeer hoog inkomen of een zeer hoogvermogen een bij-
drage vragen. Wij voeren een solidariteitsbijdrage in: een nieuw belastingtarief van 60% over het belast-
baar inkomen boven 150.000 euro.
10. Armoedebestrijding en schuldhulpverlening

Wij spreken de ambitie uit dat het aantal kinderen dat in armoede opgroeit de komende periode met een
kwart omlaag moet. En voor kinderen die niettemin in armoede opgroeien, moeten we alles op alles zet-
ten om ervoor te zorgen dat zij mee kunnen blijven doen met hun vriendjes en vriendinnetjes, bijvoorbeeld
in sportclubs en bij schoolreisjes. Het aantal mensen, waaronder steeds meer jongeren, dat te maken krijgt
met schuldenproblemen groeit sterk. Niet alleen schulden maar ook de oorzaken hiervan (verslaving, lang-

2
durige werkloosheid, geen diploma) moeten in samenhang worden aangepakt. Wachtlijsten voor schuld-
hulpverlening moeten fors korter. De totstandkoming van een Landelijke Informatie Systeem schulden
wordt bevorderd. Misleidende kredietreclames worden verboden.
11. Arbeidsmigratie
De PvdA is voor het selectief toelaten van arbeidsmigranten. De situatie van de Nederlandse arbeidsmarkt,
nu en in de nabije toekomst, is uitgangspunt. Arbeidsmigranten bouwen pas na verloop van tijd recht op
sociale zekerheid op. Daarnaast moet er meer aandacht komen voor de sociale gevolgen voor de wijken
waar nieuwe arbeidsmigranten zich vestigen. Het inzetten van illegale werknemers haalt ook de solida-
riteit van onze sociale verzekeringen en de werking van collectieve arbeidsovereenkomsten onderuit. Bij
gelijk werk past altijd een gelijke betaling. Daarom moeten we frauduleuze constructies streng controle-
ren en aanpakken. Boetes gaan omhoog voor werkgevers die illegaal mensen te werk stellen, uitbuiten of
zich niet houden aan de in de sector geldende CAO-lonen. Net als de boetes voor huisjesmelkers.
2.3 Ondernemerschap
2.3.1 De Visie
Ondernemerschap is de bron van innovatie en economische groei. Ondernemerschap is met name te vin-
den in het midden- en kleinbedrijf, dat moet worden gekoesterd. Het MKB zien wij als motor van de eco-
nomie en als een belangrijke banenmachine. Dit ondernemerschap willen wij stimuleren.
De 650.000 zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) vormen een belangrijk deel van onze arbeidsmarkt
en zijn een economische factor van betekenis. In stilte hebben zzp’ers een flink deel van de economische
terugloop opgevangen. Ze kregen minder opdrachten tegen lagere tarieven. Dat is één van de andere rede-
nen waarom onze werkloosheid relatief laag is. Wij willen de economische kracht van zzp’ers waarderen
en hun positie in onze sociale en fiscale voorzieningen verbeteren.
De maakindustrie blijft belangrijk voor Nederland. Meer nadruk en regie op innovatie, R&D, ontwerp en
aansturing zijn van groot belang. Een goed industriebeleid versterkt de concurrentiepositie van bedrij-
ven. Daarbij komt verhoging van arbeidsproductiviteit tot stand door een samenspel van technologische
en sociale innovatie. Bedrijven worden zelden wijzer van grote overnames met fiscaal aftrekbaar vreemd
vermogen. Dat gaan we daarom ontmoedigen.
De vrije markt kent beperkingen. Het mag nooit meer gebeuren dat een hele economie, aan de rand van de
afgrond wordt gebracht door falende markten, falend toezicht en falende moraal. We dienen te leren van de

gebeurtenissen van de afgelopen tijd. Veel maatregelen zullen alleen maar effectief zijn in internationaal
verband. Maar we zullen ook nationale maatregelen moeten nemen. Een relatief klein land als Nederland
is bijzonder kwetsbaar als grote banken in de problemen komen. De risico’s voor de Nederlandse belas-
tingbetaler moeten beheersbaar blijven, ook als dat slecht is voor het vestigingsklimaat voor financiële
instellingen.
Deze visie vertalen wij in de volgende beleidsprioriteiten.
1. Ondersteuning kleine ondernemers.
Wij streven naar één winstbox in de belastingen voor ondernemers en naar afschaffing van het urencri-
terium. We stimuleren starters en doorgroeiers. De aftrek voor starters gaat omhoog evenals de MKB-
winstvrijstelling. Tegelijkertijd verlagen we de zelfstandigenaftrek.
Er komt een wettelijk verplichte verzekering voor zzp’ers voor de financiële gevolgen van ziekte en
arbeidsongeschiktheid. Zo voorkomen we dat onverzekerde zzp’ers bij ziekte of arbeidsongeschiktheid
in de bijstand belanden. De pensioenopbouw van zzp’ers verdient aandacht. Als je van werknemer zzp’er
wordt mag je aantal jaren aangesloten blijven bij je oude pensioenfonds. Dit willen we fiscaal ondersteu-
nen, vergelijkbaar met de faciliteiten voor individuele pensioenverzekeringen, inclusief de aftopping die
daarbij geldt.
De overheid moet haar aanbestedingsbeleid zo aanpassen dat het MKB en zzp’ers vaker kunnen meedin-
gen naar opdrachten.
2. Minder bureaucratie
We gaan door met het verminderen van de administratieve lasten. We gaan snoeien in het woud van regels
bij het aannemen van personeel en bij doorgroei. We stellen een nullijn in voor wetgevingskosten: baten
voor ondernemers moeten groter zijn dan kosten. Er komt één digitaal overheidsloket voor alle onderne-
mingszaken. Alle formulieren worden digitaal.
3. Kredietverlening
Door de crisis komen bedrijven vaak moeilijk aan kredieten. Dit moeten we voortdurend in de gaten hou-
den. We grijpen meteen in als blijkt dat banken hun maatschappelijke verantwoordelijkheid niet nemen.
Mocht de kredietverlening structureel in het nauw raken, dan moet de overheid bereid zijn een (tijdelijk)
fonds op te richten om de kredietverlening aan de praat te krijgen.

2
We zijn voor particuliere initiatieven ter ondersteuning van kredietverlening aan en ter bevordering van
vermogensvorming binnen het MKB. Daarbij valt bijvoorbeeld te denken aan microfinanciering voor
starters.
4. Een dienstbare financiële sector

Banken moeten kleiner en transparanter. Natuurlijk moeten Nederlandse ondernemers ook in het buiten-
land op dienstverlening van hun bank kunnen rekenen. Maar Nederlandse banken zullen kleiner moeten
zijn dan in het verleden het geval was. Anders zijn de risico’s voor de belastingbetaler te groot als het mis-
gaat. We bereiken dit door hogere kapitaaleisen te stellen en door strenger toezicht te houden op het risi-
comanagement.
Het deposito- garantiestelsel moet hervormd worden op basis van de vervuiler betaalt.: Banken moeten
premies storten in een fonds dat spaarders schadeloos stelt bij een bankfaillissement. Meer risicovolle ban-
ken betalen een hogere premie dan minder risicovolle banken. Consumenten worden adequaat beschermd
tegen onverantwoordelijke producten en diensten. Toezichthouders krijgen meer mogelijkheden voor
preventie en sanctionering.
Nederland voert een bankbelasting in, liefst in internationaal verband. Nederland steunt initiatieven voor
het scheiden van meer en minder risicovolle bankactiviteiten. Er komt een moderner faillissementsrecht
voor banken. Hierbij werken we het idee van een banktestament (living will) verder uit. Het wordt moge-
lijk om ook obligatiehouders mee te laten betalen bij bancair falen (convertible capital). Een nieuwe natio-
nalisatiewet stelt de overheid in staat om onder uitzonderlijke omstandigheden banken te nationaliseren,
bijvoorbeeld als de rekening voor de belastingbetaler te hoog dreigt op te lopen
De code banken wordt strikt gehandhaafd. Als banken zich er niet aan houden, met name voor wat betreft
het bonusbeleid, komt er een speciale wet.
2.4 Een duurzame toekomst

2.4.1 De visie
Hoe laten we de wereld na aan onze kinderen en kleinkinderen? En willen we zelf leven in een wereld
waarin zuivere lucht steeds schaarser wordt, grondstoffen opraken en het leefklimaat door de uitstoot
van CO2 wordt verpest? De PvdA kiest voor een ander perspectief. Een perspectief dat uitgaat van duur-
zaamheid. Een perspectief dat uitgaat van de gedachte dat welvaart meer behelst dan koopkracht en
economische groei. Daarin waren wij in het recente verleden succesvol. Het bewustzijn dat duurzaam

handelen vanzelfsprekend moet zijn is gegroeid onder burgers en bedrijven. Het nationaal klimaatbeleid
kent ambitieuze doelen op het gebied van duurzame energie, energiebesparing en vermindering van uit-
stoot van broeikasgassen. Ons land behoort tot de kerngroep van landen die zich inzet voor een ambiti-
eus internationaal klimaatbeleid. De lucht in ons land is schoner geworden en onze open ruimte wordt
beter beschermd. Maar het is niet genoeg. We willen ambitie tonen. In 2020 moeten we de schoonste en
meest efficiënte energievoorziening van Europa hebben. Dan zijn we minder afhankelijk van olie en gas
uit het Midden-Oosten en Rusland. We scheppen nieuwe, groene banen en groei in sectoren waar er voor
Nederland wereldwijd grote kansen liggen. En we realiseren een CO2-arme economie, een noodzakelijke
voorwaarde om de toekomst van volgende generaties veilig te stellen. We willen in 2020 minimaal 20%
duurzame energie, een 20% efficiëntere economie en 30% minder CO2 uitstoten dan in 1990
1. Vergroening van het energieverbruik
De PvdA wil de energievoorziening in hoog tempo verduurzamen. Dat betekent niet dat wij vinden dat
de subsidie flink omhoog moet. Sterker nog, de vele subsidies kunnen beter plaatsmaken voor wettelij-
ke normen, die energiebesparing afdwingen en het aandeel van duurzame energie opvoeren. Subsidies
aan energieproducenten voor groene stroom vervangen we door een verplicht aandeel groene stroom (35
procent in 2020). We verplichten de energieleveringbedrijven om ook bij hun klanten energiebesparing te
stimuleren. Kolencentrales moeten meer duurzaam stroom opwekken door biomassa bij te stoken. Met
woningbouwcorporaties spreken we af dat hun woningvoorraad versneld geïsoleerd wordt. De eisen aan
nieuwbouwhuizen gaan omhoog.
2. Uitbouw internationale voortrekkersrol

Schone lucht en klimaatverandering houden niet op bij de grens. Daarom bouwt Nederland haar voor-
trekkersrol op internationaal gebied uit. Harmonisatie van belastingen op energie is in ieders belang. Zo
voorkomen we oneerlijke concurrentie tussen bedrijven en overheden: een ‘race to the bottom’ ten koste
van een duurzame wereld. We houden de Europese landen houden aan de ambitieuze doelstelling van 30%
minder CO2-uitstoot in 2020.
3. Beter openbaar vervoer

Modern openbaar vervoer is van groot belang om de bereikbaarheid van steden en dorpen te verbeteren.
Het openbaar vervoer is een belangrijk duurzaam alternatief voor het de auto. Een aantrekkelijk alternatief
vraagt permanente verbetering. Veiligheid, betrouwbaarheid en een optimale service zijn voor veel reizi-
gers het belangrijkst bij het bepalen van een keuze voor vervoer. Slechte weersomstandigheden mogen de
dienstregeling niet totaal in het honderd laten lopen. Stations moeten veilig zijn, treinen en bussen schoon,

2
en de trein moet standaard uitgerust zijn met een internetverbinding. Om dat te realiseren zullen wij de
NS als concessiehouder aanspreken en stimuleren om haar dienstverlening verder te verbeteren. Dit vergt
een sterkere positie van de overheid als opdrachtgever en concessieverlener aan de NS.
De komende jaren staan miljarden investeringen gepland in nieuw spoor en nieuw materieel om in grote
delen van Nederland het rijden zonder spoorboekje mogelijk te maken. We gaan daarbij niet het onze-
kere pad van marktwerking en aanbestedingen op, en verwachten van de NS verdere investeringen in de
dienstverlening.
4. Stimuleren verantwoord autogebruik

We willen het autogebruik op een eerlijke manier belasten en de bereikbaarheid verbeteren. Het gebruik
van de auto is de basis voor belasting en niet het bezit. In plaats van het bezit wordt het gebruik van de
auto belast naar milieubelasting, plaats en tijd. Voor vrachtauto’s wordt het systeem ingevoerd waarmee
in Duitsland goede ervaringen zijn opgedaan. Met het aanleggen van nieuwe wegen betrachten wij grote
terughoudendheid. Duurzame inpassing in het landschap is altijd voorwaarde.
5. Natuurherstel vergt doorzetten

Vitale natuur is onmisbaar in een leefbare samenleving. De natuur herstelt zich langzaam, maar blijft
kwetsbaar. Daarom werken we stug door aan het netwerk van beschermde natuurgebieden in ons land, de
Ecologische hoofdstructuur. Van het Geuldal in Limburg tot het Drentsche Aa gebied in het Noorden, van
de Waddenzee via het Bargerveen tot de Biesbosch. Als er minder geld is, nemen we er meer tijd voor. Het
veranderende klimaat dwingt ons de komende decennia natuurbescherming, recreatie en waterbeheer
met elkaar te combineren. Betere bescherming van de kust is hoogst noodzakelijk en de rivieren vragen
om meer ruimte. We kunnen ons geen overstroming permitteren. De komende jaren dient een visie ont-
wikkeld te worden op de drinkwatervoorziening met bijzondere aandacht voor bijvoorbeeld het eigendom
en de betekenis van drinkwater als exportartikel.
6. Ruimtelijke ordening
De verrommeling van ons landschap moet stoppen. Niet ieder dorp hoeft een eigen industrieterrein. De
provincies krijgen een sterkere rol in het ruimtelijk beleid en zullen op regionaal niveau onvermijdelij-
ke keuzen moeten maken. Investeringen van de rijksoverheid in infrastructuur moeten altijd in samen-
hang met ruimtelijke ordening en woningbouw plaatsvinden. De verschillende fondsen voegen we daarom
samen in één MIRT (Milieu Infrastructuur Ruimte en Transport)-fonds.

7. Landbouw en intensieve veehouderij

De voedselproductie kan en moet duurzamer. Economie en ecologie moeten ook op het platteland hand in
hand gaan. De biologische landen tuinbouw kan daarbij een belangrijke voortrekkersrol vervullen. We
moeten blijvende aandacht hebben voor de voedselveiligheid, ook in Europese context. We moeten toe
naar een vitale landbouw, waarbij we efficiënt omgaan met bodem, grondstoffen en energie en bijdragen
aan een landschap dat karakteristieke waarden weet te behouden. De intensieve veehouderij blijft botsen
met de volksgezondheid, het milieu, het dierenwelzijn en de kwaliteit van ons landschap. Het maatschap-
pelijk draagvlak neemt steeds verder af. De sector zal veel sneller tegemoet moeten komen aan de eisen
die de samenleving stelt aan verantwoorde veehouderij. Verdere schaalvergroting past daar niet bij. Snelle
verbetering van het dierenwelzijn wel, dat is een kwestie van beschaving.
Er komt een verbod op de nertsenhouderij. We perken het gebruik van antibiotica in de veehouderij sterk
in. Het aantal dierproeven dringen we verder terug. Het vervoer van dieren door heel Europa moet aan
veel strengere eisen voldoen zodat wantoestanden worden uitgebannen.
De PvdA is voorstander van het verlagen van Europese landbouwsubsidies. We hebben de Europese boe-
ren hard nodig, maar wel op een andere manier. Oude inkomens- en exportsubsidies en de genereuze
opkoopregelingen moeten plaatsmaken voor Europees beleid dat is gericht op versterking van het platte-
land. Dat is goed voor het landschap, de ecologie en biodiversiteit en het voorkomt dat we de internationale
handel in landbouwproducten verstoren. Daar hebben juist ontwikkelingslanden veel last van.
2.5 Zorg
2.5.1 De Visie
We kunnen in Nederland trots zijn op de goede zorg die vele werkers in de zorgsector dag in dag uit verlenen.
Gezondheid en welzijn behoren tot de belangrijkste waarden in het leven. Het welbevinden van patiënten en
cliënten in de zorg moet weer centraal komen te staan. Dat is waar mensen recht op hebben. Medewerkers
moeten in staat zijn hun tijd daaraan te besteden. De overheid moet garant staan voor toegankelijke en
goede zorg. Niet omzet, niet winst, maar de belangen van patiënten en cliënten moeten leidend zijn.
Burgers moeten ook meer invloed krijgen op zorginstellingen. Deze maatschappelijke ondernemingen
lenen zich prima voor corporatief bestuur waarin ook patiënten- en cliëntenvertegenwoordigers zitten.
Gezondheid is oneerlijk verdeeld. Je levensverwachting hangt vaak af van de buurt waarin je woont of de
van de opleiding van je ouders. Dat vinden wij niet passen in een fatsoenlijke samenleving. Slechte gezond-
heid gaat samen met hoge kosten en staat participatie in de weg.

2
Onze conclusie is dat goede gezondheidszorg niet zonder solidariteit kan. Tussen ziek en gezond, jong en
oud, hoge en lage inkomens. Iedereen telt mee.
Om de zorg kwalitatief goed en betaalbaar te houden, kiest de PvdA voor de volgende prioriteiten.
1. Het begint met voorkomen.
Grote winst in de gezondheidszorg is te boeken door preventie. Onze leefstijl brengt te vaak gezondheids-
klachten met zich mee. Voorlichting over goede voeding, het bevorderen van sport en beweging, mogelijk-
heden creëren voor voor kinderen om buiten te spelen, het bestrijden van eenzaamheid bij ouderen, ont-
moedigen van alcohol- en drugsgebruik bij jongeren en handhaving zijn van groot belang.
Gemeenten krijgen meer taken uit de AWBZ en de jeugdzorg. Daardoor kunnen zij, in samenhang met
onderwijs, werk en welzijn, het beroep op de zorg rechtstreeks voorkomen. Gemeenten verdienen meer
dan nu een beloning voor actief preventie- en welzijnsbeleid. Dat verkleint immers het beroep dat later op
de zorg wordt gedaan.
2. Zorg dichtbij
De PvdA wil dat de zorg zo dicht mogelijk bij mensen is. De mantelzorg, waarbij naasten zelf de zorg op
zich nemen, verdient actievere steun van de lokale overheid. Huisarts en wijkverpleegkundige moeten
altijd nabij zijn.
De langdurige, dagelijkse zorg voor ouderen en gehandicapten moet goed en zo dicht mogelijk bij huis zijn.
Nieuwe initiatieven als Buurtzorg laten zien dat thuiszorg nabij en toch betaalbaar (zelfs goedkoper) kan
zijn. Misbruik en oneigenlijk gebruik van PGB’s worden bestreden.
Er komen meer ouderen. De meeste van hen willen zo lang mogelijk zelfstandig blijven. Daarom moet er
meer te kiezen zijn qua woonvormen. Zorg- aan- huis is een uitkomst. Ook in de AWBZ moet wonen en
zorg geleidelijk worden gescheiden. Oude grote verpleeghuizen en verzorgingshuizen wijken voor wonen
en zorg op maat. Wij zijn tegen marktwerking in de AWBZ.
3. Samenwerken
In de zorg staat het publieke belang van toegankelijkheid en kwaliteit voorop. Een beslissing wie wel of
niet medische zorg krijgt mag nooit afhankelijk zijn van commerciële motieven van een instelling of haar
kapitaalverschaffers. Wij wijzen het winstmotief bij maatschappelijke zorgorganisaties af, evenals de
mogelijkheid van beursnotering en de verschaffing van aandeelhouderskapitaal met de daarbij horende
invloed van investeerders.

Wij verkiezen samenwerking boven concurrentie en stellen grenzen aan marktwerking. Wij stimuleren
doelmatigheid, bijvoorbeeld via zorgketens of coöperaties waarin partners als een ziekenhuis, thuiszorg
en gemeenten samenwerken.
4. Goede ziekenhuiszorg
De zorg verandert snel van karakter. Ieder jaar opnieuw moeten we kritisch kijken naar het zorgpakket.
En de organisatie van de zorg moet meegroeien met steeds nieuwe eisen en mogelijkheden. Op dit moment
loopt de organisatie achter bij de ontwikkelingen. Voor ons staat daarbij voorop dat niet de markt maar de
overheid sturend moet zijn om publieke belangen als toegankelijkheid, betaalbaarheid en kwaliteit zeker
te stellen. In elke regio dient een goed ziekenhuis te zijn waar gedegen zorg wordt geleverd. Dat geldt
zeker voor spoedeisende hulp. Zeer specialistische zorg kan worden geboden in een netwerk van lande-
lijke voorzieningen. Mogelijke overlap verdwijnt. De overheid zal dit moeten regisseren.
We maken pas op de plaats met de marktwerking in de ziekenhuiszorg. Prioriteit heeft nu het doelmati-
ger inkopen door verzekeraars, het vereenvoudigen van de DBC- bureaucratie en het doelmatig spreiden
van het aantal medische voorzieningen over het land. Samenhang en samenwerking moeten we belonen.
Onnodige medische ingrepen en onacceptabele kostenoverschrijdingen, zoals bij medische specialisten,
moeten we inperken. Inkomens van artsen en specialisten koppelen we daarom los van omzet. Om budge-
toverschrijdingen te voorkomen houden we vast aan budgettaire kaders gebaseerd op een reële schatting
van toekomstige zorgbehoefte. Ook komen we met een budgettair beheersingsinstrument.
5. Kwaliteit zichtbaar maken

De overheid is verantwoordelijk voor goede zorg en patiëntveiligheid. In de dagelijkse praktijk zijn het de
werkers en de instellingen die het moeten doen. De inspectie houdt actief toezicht. Vermijdbare medische
missers komen nog te vaak voor. Daarover moet meer openheid komen. Of een ziekenhuis goed is, of pati-
ënten van een verpleeghuis tevreden zijn, of een arts een berisping heeft gekregen van het tuchtcollege,
dat soort zaken moeten openbaar zijn. Wat goed is, mag gezien worden. Wat slecht gaat, moet bekend zijn.
6. Het bestrijden van bureaucratie en bevorderen van professionaliteit

De zorg kent heel veel bureaucratie. Denk aan eindeloze indicatieprocedures, tijdslurpende minutenregis-
tratie, het rondpompen van toeslagen en eigen bijdragen en de tienduizenden diagnose- behandelcombi-
naties (DBC’s) in de ziekenhuizen. Zorginstellingen moeten soms aan tientallen organen verantwoording
afleggen. Dat moet eenvoudiger kunnen. Professionele hulpverleners kunnen doorgaans heel goed zelf
bepalen wat een cliënt of patiënt nodig heeft. Ook het toezicht op de zorg willen wij efficiënter en effectie-
ver organiseren.

2
7. Voldoende personeel
De komende jaren zal het steeds meer moeite kosten voldoende medewerkers voor de zorg te vinden.
Daarom moet er meer aandacht komen voor de inhoud van het werk (minder bureaucratie en meer zelfstu-
ring!), voor arbeidsomstandigheden, in het bijzonder voor oudere werknemers, en voor goede beloning en
voorzieningen om arbeid en zorg te kunnen combineren. Het werken in de zorg verdient een beter imago.
Voldoende stageplekken zijn onontbeerlijk. We willen af van de kunstmatige schaarste onder specialisten
en schaffen de numerus fixus voor de studie geneeskunde af.
Om vormen van zelfzorg en langer zelfstandig thuis wonen mogelijk te maken stimuleren we nieuwe inno-
vatieve oplossingen en technologieën.
8. Lasten eerlijk verdelen

Iedereen betaalt nu een hoge zorgpremie. Een groeiende groep mensen moet geld terugvragen via de zorg-
toeslag. Dat leidt tot onnodig veel bureaucratie, met grote kans op fouten. De PvdA wil een kleine nominale
premie voor de zorgverzekering en daarboven een inkomensafhankelijke premie. De zorgtoeslag wordt
dan overbodig. Dat is eenvoudiger, doelmatiger, eerlijker en scheelt een hoop bureaucratie. Wij zijn terug-
houdend met eigen bijdragen, en maken deze, net als in de AWBZ, inkomensafhankelijk.
9. Chronisch zieken en gehandicapten

De compensatie van het eigen risico in de ziektekostenverzekering voor chronisch zieken en gehandicap-
ten blijft in stand. Het parlement moet het VN- verdrag over rechten van personen met een handicap zo
spoedig mogelijk ratificeren. De wet gelijke behandeling voor gehandicapten en chronisch zieken zal wor-
den ook gelden voor het openbaar vervoer. Later zal hij ook van kracht zijn voor goederen en diensten. De
PvdA blijft zich inzetten voor gratis parkeren voor gehandicapten in alle gemeenten
10. Zelfbeschikkingsrecht bij medisch-ethische vragen

Technologische veranderingen, toenemend zelfbewustzijn bij burgers en een toename van nieuwe ziekten
(zoals de ziekte van Alzheimer) leiden tot nieuwe medisch-ethische vragen. Voor de PvdA is het begin-
sel van zelfbeschikking leidend, maar altijd in samenhang met menselijke waardigheid, goede zorg en
beschermwaardigheid van het leven. Om orgaandonatie te bevorderen steunen wij een systeem waarbij
in principe iedereen donor is tenzij je daar actief bezwaar tegen hebt aangetekend. De overheid benadert
iedereen actief benaderd om een keuze te maken.
De komende jaren zal er meer aandacht moeten gaan naar de kwaliteit van leven in de laatste levensjaren,
waaronder een vrijwillig levenseinde en stervensbegeleiding.

11. Versterking van de Jeugdzorg

In de jeugdzorg verschuift het accent naar preventie. Gezinnen krijgen ondersteuning bij wat ze zelf
kunnen doen. We willen minder kinderen in de jeugdzorg – en ook minder bureaucratie. Dit kan door de
professional meer ruimte te geven om te doen wat nodig is. Vaak is een indicatiestelling dan overbodig.
Plaatselijk moeten alle vormen van jeugdhulpverlening samenkomen, inclusief de zorg in het onderwijs.
De hulpverlening moet zijn waar jongeren komen. Op scholen, in Centra voor Jeugd en Gezin. De verkoke-
ring tussen regelingen, financieringsstromen en instellingen willen we aanpakken, juist omdat de proble-
men van veel kinderen niet in één hokje zijn onder te brengen. Als in en om een gezin meerdere hulpverle-
ners actief zijn, moeten we waarborgen dat één gezinscoach de leiding krijgt.
2.6 Samen leven in buurt of wijk

2.6.1 De Visie
Een groot deel van het dagelijks leven van mensen speelt zich af in de buurt. Het is hun buurt. De overheid
kan veel doen om bewoners die er iets moois van willen maken te ondersteunen. Zo moet de veiligheid
gewoon op orde zijn. De overheid is voor tal van voorzieningen onmisbaar. Maar ook bewoners zelf heb-
ben de verantwoordelijkiheid om bij te dragen aan de kwalitiet en veiligheid van hun buurt. Ook de betrok-
kenheid van burgers onderling, als buren, als ouders, als leden van dezelfde sportclub, is onmisbaar. Onze
samenleving draait op die betrokkenheid, op vrijwilligerswerk en mantelzorg die mensen dag in dag uit
onbaatzuchtig voor elkaar over hebben. De waardering daarvoor is enorm. We moeten de samenleving en
de voorzieningen zo organiseren dat dit volop mogelijk blijft en nog meer mensen die keuze zullen maken.
De toegenomen individualisering en diversiteit hebben geleid tot uiteenlopende leefstijlen en minder van-
zelfsprekend gedeelde waarden. Het versterken van dat wat we gemeenschappelijk hebben draagt bij aan
vitale gemeenschappen. Daarbij past intolerantie noch onverdraagzaamheid. Integratie gaat niet vanzelf.
De boel bij elkaar houden vraagt heel veel; van de overheid en van alle burgers.
De PvdA stelt de volgende prioriteiten
1. Wijkaanpak in een nieuwe fase
De PvdA wil door met de wijkaanpak. We willen de komende jaren nog meer ruimte bieden aan initiatie-
ven en prioriteiten van bewoners zelf. De ervaringen van de laatste jaren verdienen navolging in veel meer
wijken in het land. Geleidelijk kan de aandacht verschuiven van herstructurering naar goed onderhoud
en beheer. En we blijven werken aan goede voorzieningen als de brede buurtschool. Ook in deze buurten

2
hebben kinderen recht op gelijke kansen; ook zij hebben recht op schooladviezen passend bij hun talenten.
Bijzondere aandacht gaat uit naar gebieden die te maken krijgen met een krimpende bevolking.
2. Veilige buurten
De buurt is van zijn bewoners. De vrijheid van deze burgers is sterk afhankelijk van veiligheid. Wie zich niet
veilig voelt gaat ‘s avonds de deur niet meer uit voor de bewonerscommissie. Als het niet veilig is, spelen de
kinderen niet op straat. Als je je niet veilig weet, kun je als homo niet eens hand in hand over straat lopen.
Daarom is veiligheid zo essentieel. Maar ook veiligheid is oneerlijk verdeeld. Juist kwetsbare wijken met
veel lage inkomens zijn het meest onveilig.
Zodra mensen wat meer gaan verdienen, komt de verhuiswagen voorrijden en de verlaten ze de wijk. Die
negatieve spiraal willen we doorbreken. Veiligheid verdient topprioriteit. Er kan nog veel winst worden
geboekt in een betere organisatie van de politie. Het ontnemen van criminele winsten met ‘pluk-ze’ wet-
geving moet de komende jaren meer opleveren. Het geld dat door deze maatregelen binnenkomt moet ten
goede komen aan meer wijkagenten waar dat nodig is. Het gedoogbeleid aan de achterdeur van de coffee-
shop veroorzaakt overlast in buurten. Het leidt tot illegale thuisteelt en trekt georganiseerde criminaliteit
aan. Daar kunnen we vanaf als we de teelt strikt reguleren en de coffeeshops behandelen als een normaal
horecabedrijf. Met de justitiële capaciteit die hierdoor vrijvalt kan het aantal buurtagenten verder omhoog.
3. Overlast, intimidatie en criminaliteit

Te vaak komt het voor dat een relatief kleine groep jongeren een grote groep bewoners het leven zuur maakt.
Overlast, intimidatie en criminaliteit lopen in elkaar over. Wat je afkomst ook is, wie je ook bent, je hebt je te
gedragen. We pakken dit langs drie wegen aan. We ondersteunen de thuiscultuur en spreken ouders aan op
hun eigen verantwoordelijkheid. Ze krijgen zo nodig begeleiding van gezinscoaches. Veroorzaken hun kin-
deren schade, dan stellen we de ouders aansprakelijk. Wij binden de strijd aan met de harde straatcultuur.
Behalve voor extra wijkagenten en straatcoaches is de PvdA voor intelligenter straffen. Heel gericht kan
een straatverbod of meldingsplicht worden opgelegd. Er moet steeds onderscheid worden gemaakt tussen
de meelopers en de harde kern die tegen de georganiseerde criminaliteit aanzit. Rechters kunnen tegen-
woordig naast celstraf bijzondere maatregelen opleggen zoals verplichte deelname aan onderwijs of werk.
Op die manier houden we jongeren langer onder toezicht. Tenslotte is de PvdA voor het versterken van de
schoolcultuur, met nieuwe vormen van onderwijs waarin het leren van een vak gepaard gaat met structuur
en goede begeleiding. Maar ook door een radicale aanpak van lesuitval en schoolverzuim

Dak- en thuislozen opvang is de afgelopen jaren sterk verbeterd. Gemeenten hebben mede dankzij de
WMO de maatschappelijke opvang goed kunnen regelen met alle betrokkenen. Dit succes moet nu geëve-
naard worden voor de opvang, scholing en aan het werk krijgen van zwerfjongeren in heel Nederland.
Allerlei vormen van woonoverlast, veroorzaakt door onder meer huisjesmelkers, ongecontroleerde
woningsplitsing en illegale bewoning zorgen in veel wijken voor toenemende ergernis en verslechtering
van de leefbaarheid. We willen de boetes voor huisjesmelkers verhogen en de BIBOB-screening verscher-
pen. Juridische procedures zijn niet altijd toereikend Wij zijn voorstander van lokale meldpunten woon-
overlast en een integrale aanpak door de brandweer, politie, gemeente en belastingdienst.
4. Radicalisering en terrorisme
Terrorismebestrijding en het voorkomen van aanslagen zal ook in de komende jaren de nodige inspan-
ningen vragen. Nederland kan dat niet alleen en samenwerking in internationaal verband blijft hierbij van
belang. Wel moeten we kritisch kijken naar de effectiviteit van de maatregelen die de afgelopen jaren zijn
genomen. Staan die voldoende in verhouding staan tot de bescherming van de privacy? Samenwerking
tussen de verschillende overheidsdiensten kan efficiënter zonder afbreuk te doen aan de effectiviteit. Het
opslaan van allerlei privégegevens van burgers, bijvoorbeeld als men vliegt, is voor de PvdA alleen aan-
vaardbaar als dat een direct en aantoonbaar effect heeft in de bestrijding van terrorisme.
Radicalisering vroegtijdig en actief tegengaan kan terrorisme voorkomen. Radicalisering bestrijd je het
best door mensen te binden aan de samenleving. Goede voorlichting maakt weerbaar. Het bieden van per-
spectief op werk en wonen zijn een probaat tegengif, net als een stabiele opvoeding en gezinsleven. De
omgeving moet alert zijn op signalen van met name jongeren die dreigen te radicaliseren.
5. Bevordering van actieve sportdeelname

Sport verbroedert. Sport is niet alleen goed voor de gezondheid maar leert jongeren ook spelenderwijs
belangrijke sociale vaardigheden. Vijf miljoen mensen doen mee in 27.000 sportclubs. Steeds meer clubs
zijn zich bewust van hun brede maatschappelijke functie en dat juichen wij zeer toe. De deelname van jon-
geren aan sport blijven we stimuleren. Dat vereist ook sport- en speelvoorzieningen in de buurt. De PvdA
wil de zogenoemde ‘Jantje Beton’- norm invoeren, die stelt dat bij de inrichting van nieuwe wijken 3 pro-
cent van de ruimte voor sport en spel wordt gereserveerd.
Speciale aandacht voor actieve sportdeelname door mensen met een functiebeperking blijft nodig.
Topsportevenementen zijn belangrijk vanwege de positieve uitstraling naar de breedtesport.

2
6. Ondernemerschap
Ondernemerschap, buurtwinkels en bedrijvigheid dragen bij aan de kracht van een wijk. Er valt wat te
beleven en er valt wat te verdienen. De leefbaarheid neemt toe. Gemeenten zijn leidend bij het stimule-
ren van de wijkeconomie, samen met woningcorporaties, wijken buurtcentra, ondernemersorganisaties,
Kamers van Koophandel, onderwijsinstellingen, banken en sociale diensten. Maar de rijksoverheid is wel
degelijk betrokken bij het verbeteren van het vestigingsklimaat en het stimuleren van ondernemerschap.
Bijvoorbeeld door leegstand, branchering en functievermenging tegen te gaan, door microfinanciering en
coaching te bevorderen, door de veiligheid te verbeteren en Bedrijven Investerings Zones te creëren.
7. Integratie
Integratie is in essentie een taak van burgers zelf. Het vergt van nieuwe Nederlanders de grootste inspan-
ning. Een plek vinden in een nieuwe samenleving betekent loslaten, soms meer dan je lief is. En tegelijker-
tijd je verbinden met Nederland. Je kiest voor Nederland, maar je mag trots blijven op je afkomst. Mensen
die hier hun wortels hebben, moeten ook ruimte bieden aan nieuwe culturen die van oudsher niet tot de
Nederlandse samenleving behoorden. In ons Nederland bouwt iedereen mee aan een gezamenlijke toe-
komst. Natuurlijk door zich te houden aan de wetten en de regels van de rechtstaat. Maar ook door als bur-
ger actief mee te doen in de samenleving, door het spreken van de taal, door te leren en te werken.
Dat vragen we van iedere burger van dit land. Iedereen moet ruimte bieden aan en respect hebben voor
tradities, gewoontes en religies van anderen. Iedereen moet in vrijheid zijn of haar geloof kunnen belijden
en er ook in vrijheid afstand van kunnen doen.
Een geslaagd integratiebeleid vraagt om een overheid die haar taken serieus neemt. De overheid bewaakt
de rechtstaat door een consequente verdediging van de daarin neergelegde vrijheden. De overheid treedt
consequent op bij de handhaving van de aan die vrijheden gestelde grenzen. En de overheid schept van
kansen, het bestrijdt achterstelling en achterstand en het investeert in ieders talent. Goed onderwijs, inclu-
sief de voorschoolse opvang, actief arbeidsmarktbeleid tegen de jeugdwerkloosheid, onderwijsbeleid, het
bestrijden van discriminatie; het hoort er allemaal bij.
8. Omgaan met diversiteit

Samenleven gaat niet altijd vanzelf. We moeten ook weer leren omgaan met verschillen in afkomst, etnici-
teit, cultuur en religie. Daarbij staan drie wegen voor ons open. In de eerste plaats hebben we gezamenlijke
gedragen normen vastgelegd in wetten en regels; die moeten we zonder aanziens des persoons handha-
ven. Toch zullen zich botsingen of wrijvingen voordoen over normen en waarden die niet in de wet vast-
liggen. Dan ligt de tweede weg zeer voor de hand, namelijk de confrontatie aangaan, de dialoog opzoeken.

De kracht van het open debat mag niet worden onderschat. Er is ook altijd nog een derde optie van accep-
tatie van verschillen, door neutrale tolerantie, waardering of respect te betonen. Soms worden meerdere
wegen bewandeld. Zo kan emancipatie niet alleen door wetten verder worden gebracht maar zeker ook
door overtuiging in het maatschappelijk debat. Voor de PvdA zal daarbij de verworvenheden van de eman-
cipatie breed uitdragen.
9. Inburgering en huwelijksmigratie
Iedereen moet meedoen en dus de taal spreken en de weg in de maatschappij kennen. Inburgering is een
onmisbare eerste stap: op de werkvloer, in de buurt, op school. We zijn nu bezig de achterstand aan het
inlopen. De klassen zitten weer vol. De komende tijd moet we ook taalles op de werkvloer mogelijk maken,
inburgering koppelen aan school van jonge kinderen met achterstanden, en het niveau van de lessen ver-
der opkrikken. Zo moeten normale bevoegdheidseisen voor docenten ook gelden in de inburgeringsklas.
Als de achterstand weggewerkt zijn, kan het budget weer verlaagd en inburgering deels opgaan in het
reguliere volwassenenonderwijs.
Huwelijksmigratie blijkt nog te vaak een rem op integratie. Ieder moet vrij zijn om zijn of haar partner
zelf te kiezen. Maar de PvdA stelt daarbij de eis dat de partner in Nederland zijn nieuwe partner zelf moet
kunnen onderhouden. Bovendien eisen wij van de partner een gedegen voorbereiding op, en kennis van,
Nederland en de Nederlandse taal. In de toekomst zullen we daar tevens een alfabetiseringstoets aan ver-
binden. Gedwongen huwelijken pakken we aan, onder andere door scherpere controle op schijnhuwelij-
ken en het expliciet strafbaar stellen van uithuwelijken. Ook gaan we de mogelijkheden onderzoeken om
het fenomeen van herhaalde huwelijksmigratie, waarbij een man met grote regelmatig nieuwe vrouwen
laat overkomen uit het land van herkomst, aan te pakken.
10. Segregatie bestrijden

Wij staan voor een ongedeelde samenleving. Gescheiden werelden langs etnische lijnen bedreigen de soci-
ale samenhang van ons land. Leerlingen, collega’s en stadsgenoten moeten met elkaar in plaats van naast
elkaar leren, werken en leven. Discriminatie op de arbeidsmarkt moet actief worden bestreden. De toena-
me van aparte witte en zwarte scholen in gemengde wijken, moet een halt worden toegeroepen. Daarvoor
moet een algemene acceptatieplicht gaan gelden voor alle scholen van alle leerlingen die de grondslag van
de school erkennen. De succesvolle experimenten van een transparant aanmeldingssysteem, inclusief een
vast aanmeldmoment, verdienen landelijke invoering. En gemeentes krijgen de bevoegdheid samenwer-
king tussen scholen op dit vlak tot stand te brengen.

2
11. Asiel en migratie

Ons asiel- en migratiebeleid is restrictief, selectief, streng en rechtvaardig. Restrictief daar waar de span-
kracht van onze samenleving, of van buurten, wijken en voorzieningen in het geding is. Restrictief ook in
de afschaffing van het categoriale beschermingsbeleid. Selectief en mogelijkheden scheppend daar waar
migranten een bijdrage kunnen leveren aan de economische, wetenschappelijke en culturele ontwikke-
ling van Nederland. Streng waar misstanden, fraude en misbruik van voorzieningen en procedures moet
worden bestreden. En rechtvaardig omdat de Pardonregeling een grote groep mensen in eindeloze onze-
kerheid eindelijk de kans gaf een toekomst op te bouwen voor hun kinderen. Velen van hen zijn al aan
het werk. Rechtvaardig ook omdat Nederland een veilig toevluchtsoord blijft voor echte vluchtelingen in
nood.
Asielverzoeken worden, dankzij de strengere Vreemdelingenwet , al veel sneller afgehandeld dan vroeger.
Sneller beslissen, met behoud van zorgvuldigheid, en in geval van afwijzing sneller werken aan terugkeer,
zijn van belang. We willen geen gezinnen met kinderen in de cel of op straat. De toekomst van het asiel-
beleid ligt in Europa. Gezamenlijk kunnen de lidstaten beter de toestroom effectief en eerlijk controleren
en een gezamenlijke standaard voor opvang afspreken. Mensensmokkel moet nationaal en internationaal
worden bestreden.
2.7 Wonen
2.7.1 De visie
Goed en betaalbaar wonen moet voor iedereen mogelijk zijn. Slechte huisvesting zet volwassenen en kin-
deren op een achterstand. De woningmarkt functioneert slecht zodat de tweedeling tussen zwak en sterk
groeit. Voor betaalbare huurwoningen bestaan lange wachtlijsten. Een koophuis is bijna niet meer bereik-
baar voor starters op de woningmarkt. De hypotheekrenteaftrek stimuleert mensen om grote leningen
aan te gaan met flinke risico’s als de rente stijgt of de woningprijzen dalen. En dat terwijl vermogende
woningbezitters meer inkomensondersteuning van de overheid ontvangen dan minder bedeelde huiseige-
naren en huurders: dankzij de aftrek van de hypotheekrente. De onbegrensde subsidiëring van de rente-
lasten drijft de prijzen van koophuizen verder op, verspert voor starters de toegang tot de woningmarkt en
belast de schatkist zwaar. Juist in een tijd van een hoog begrotingstekort is dat onverantwoord. De houd-
baarheid van het stelsel staat op het spel. Solidariteit tussen burgers is ondergraven en van eerlijk delen is
geen sprake. Daarom wil de PvdA ingrijpen in de woningmarkt. Wij streven naar een woningmarkt die
eerlijk en rechtvaardig is. Dat vereist actieve en betrokken woningcorporaties. Zij moeten voor een maat-
schappelijke taak met een publieke moraal staan. Dat betekent een betrokken en verantwoord bestuur en
meer grip voor zowel de overheid als de bewoner.

Om de burger dit perspectief te kunnen bieden, kiest de PvdA voor een aantal prioriteiten.
1. Hervorming van de fiscale behandeling van het eigen huis
De fiscale behandeling van het eigen huis omvat de hypotheekrenteaftrek, het eigen- woningforfait en
de overdrachtsbelasting. De PvdA wil dit dure, complexe en inefficiënte systeem geleidelijk aanpassen.
Verstoring van de woningmarkt moet in deze overgangsperiode zoveel mogelijk worden voorkomen. En
woningeigenaren moeten zich kunnen aanpassen aan de noodzakelijke veranderingen.
Vanaf 2014 zal gedurende een periode van 30 jaar 1 een nieuw stelsel worden ingevoerd wat er toe moet
leiden dat uiteindelijk alle huizenbezitters met hypotheekschuld een hypotheekrente-aftrek van 30% krij-
gen voor de rente over een schuld van maximaal de gemiddelde huizenprijs. Het maximale aftrektarief zal
vanaf 2014 in stapjes van 1%-punt per jaar omlaag worden gebracht naar 30%. De maximale schuld waar-
over renteaftrek mag worden genoten bedraagt in 2015 1 miljoen euro. Deze zal in 30 stapjes worden afge-
bouwd naar het bedrag van de dan geldende gemiddelde huizenprijs.
2. Maatwerk in het huurbeleid

De PvdA wil het zogenoemde scheefwonen ontmoedigen: mensen met een hoog inkomen bezetten wonin-
gen met een relatief lage huur. In sociaal-economisch zwakke wijken is dit echter minder problematisch.
Scheefwonen kan worden geaccepteerd in het geval het positief bijdraagt aan de sociaal economische
diversiteit in de wijk.
Het huurbeleid blijft gericht op betaalbaarheid maar moet beter inspelen op de verschillen tussen de
regio’s. Op sommige plekken staan woningen leeg, in andere delen van het land bestaat grote woningnood.
Dat moet consequenties hebben voor het toekomstig huurbeleid.
In regio’s met woningtekorten moet het puntenstelsel zo worden aangepast dat het aantrekkelijker wordt
meer huurwoningen te bouwen voor starters en middengroepen. In het puntenstelsel, op basis waarvan
een redelijke huur wordt vastgesteld, zou ook rekening moeten worden gehouden met de energiezuinig-
heid van de woning.
1. De periode van 30 jaar is gekozen omdat reeds nu de hypotheekrenteaftrek vervalt na 30 jaar en reeds nu huiseigena-
ren geacht worden met het geleidelijk wegvallen van het renteaftrekvoordeel gedurende 30 jaar rekening te houden.

2
3. Versterking van de maatschappelijke rol van corporaties

Corporaties zijn een onmisbare speler voor het realiseren van sociaal- democratische doelen als betaalbaar
wonen voor mensen met een laag inkomen. Het is hun taak een bijdrage te leveren aan leefbare buurten en
buurtvoorzieningen (zoals bouw en beheer van brede scholen of buurtcentra). De PvdA wil de corpora-
ties aan deze kerntaak binden en commerciële activiteiten scherp begrenzen en aan voorwaarden binden.
Topsalarissen en buitensporige bonussen passen daar niet bij.
Tegelijkertijd wil de PvdA de directe invloed van bewoners op de corporaties vergroten. Zij moeten wor-
den uitgedaagd om met eigen ideeën te komen om de buurt op te krikken en dat samen met de corporaties
te realiseren.
Huren mogen in principe beperkt stijgen boven inflatie mits tenminste een deel van de meeropbrengst bij
verhuurders ten goede komt van de (uitbreiding van de) wijkaanpak. Het eigen vermogen van corporaties
moet vrijkomen voor sociale doelstellingen. We vervangen de Vogelaarheffing door een heffing waarmee
geld wordt overgeheveld van rijke naar armere corporaties, mogelijk in de prachtwijken of in krimpregio’s.
4. Uitvoering actieplan bevolkingsdaling

In een toenemend aantal gemeenten daalt het aantal inwoners met name door vergrijzing. Aantal en type
woningen moet tijdig worden aangepast. Extra inzet kan nodig zijn om voorzieningen, zoals voor zorg en
mobiliteit, overeind te houden en de economische ontwikkeling te stimuleren. Structurele financiering is
nodig, bijvoorbeeld door in de criteria voor de verdeling van het Gemeentefonds rekening te houden met
krimp, net als bij de bekostiging van scholen. De PvdA wil de lijn die in het actieplan bevolkingsdaling is
ingezet om de nadelige gevolgen van deze krimp te compenseren, doorzetten. Ook de introductie van het
principe dat rijke corporaties arme corporaties moeten helpen, kan gunstig uit werken voor corporaties in
krimpgebieden.
2.8 Burger en Bestuur

2.8.1 De visie
“Den Haag” staat er niet goed op bij de burger. Veel mensen hebben het gevoel dat hun inbreng er niet
zo toe doet in de politieke arena. Het vertrouwen in politici en politieke partijen is de laatste jaren sterk
teruggelopen. Na een intensieve verkiezingstijd trekt de politiek zich voor het gevoel van de burger terug
op de vierkante kilometer, die wij “Den Haag” noemen. We moeten wegen vinden om het vertrouwen van
de burger in het proces van de democratie terug te winnen. We moeten nieuwe wegen vinden om de bur-
ger in het proces van de democratie serieus te nemen.

1. Een Nationaal Democratie Akkoord

Vertrouwen in het openbaar bestuur win je niet alleen met een transparante en efficiënte overheid.
Burgers willen directe invloed op het bestuur en vaker dan één keer per vier jaar. De vernieuwing
van onze democratie is veelbesproken maar heeft nog weinig voortgang gemaakt in de afgelopen
decennia. De PvdA heeft stelling genomen voor de door de Raad gekozen burgemeester, voor cor-
rectieve referenda, voor burgerinitiatieven, voor verbeteringen van het kiesstelsel. Maar om hierin
betekenisvolle vooruitgang te boeken is een breed en langjarig maatschappelijk en politiek draag-
vlak nodig. Zeker wanneer grondwetswijzigingen nodig zijn voor verdergaande stappen. Het maat-
schappelijk klimaat vraagt hier nadrukkelijk om.
Tot nu toe is het niet gelukt op dit punt een doorbraak te forceren vanwege politieke verdeeldheid
en wisselende (regerings-)coalities. Met name daar waar een grondwetswijziging is vereist stran-
den pogingen tot bestuurlijke vernieuwing. De frustratie binnen en buiten de politiek neemt recht
evenredig toe.
Voor ons is het nu belangrijker een doorbraak te forceren dan eindeloos aan het eigen standpunt
vast te houden. Als iedereen dat doet gebeurt er immers weer niets. Dus stellen wij voor om met
zoveel mogelijk partijen, zonder taboes vooraf, in korte tijd te komen tot een langjarig Nationaal
Democratie Akkoord. Doel is de modernisering van de representatieve democratie door op een ver-
antwoorde manier vormen van directe invloed voor de burger in te voeren. Dat kan daadwerkelijk
bijdragen aan herstel van vertrouwen in de politiek bij burgers.
2. Een nieuwe bestuursstijl

De PvdA zet zich in voor een bestuursstijl, met een betekenisvolle dialoog tussen burger en bestuur.
Binden en verbinden moet ons handelsmerk zijn. De stijl van werken in het parlement is daarbij belangrijk.
De Kamer moet het goede voorbeeld geven met respectvolle omgangsvormen. Een fatsoenlijke samenle-
ving impliceert een parlement dat toont dat politiek bedrijven een eervol ambacht is. Wij beschouwen het
als onze verantwoordelijkheid het aanzien van de Kamer te verbeteren. Het beeld wordt te zeer bepaald
door incidentenpolitiek, spoeddebatten en eindeloze reeksen kamervragen. De kwaliteit van de wetgeven-
de en controlerende taak van de Kamer moet voorop staan. De Kamer moet de komende jaren verder vorm
geven aan haar Onderzoeksagenda bestaande uit uitvoeringsonderzoeken en toekomstverkenningen.

2
Het adviesrecht van de Raad van State vervalt. Daarvoor in de plaats krijgt de Eerste Kamer een andere
rol. Na vaststelling in de ministerraad en behandeling in de Tweede Kamer krijgt de Eerste Kamer advies-
recht en een eenmalig terugzendrecht.
3. Centrale rol lokale overheid

Het aantal bestuurslagen en bestuurders is de afgelopen decennia alleen maar toegenomen. Dit ondanks
de geleidelijke schaalvergroting van gemeenten. Er zijn ook veel overlappende verantwoordelijkheden.
Ons uitgangspunt is dat het fors minder kan met die bestuurslagen. Dat betekent een herverdeling van ver-
antwoordelijkheden en schrappen van bestuurslagen. Leidraad is daarbij een duidelijke keuze voor decen-
tralisatie. Het lokaal bestuur staat het dichtst bij de burger. Denk aan zorg, veiligheid, sociale zekerheid
en participatie. De schaal van veel gemeenten wordt een groter knelpunt naarmate meer taken aan het
lokaal bestuur worden overgedragen. De PvdA kiest daarbij in beginsel niet voor van bovenop opgelegde
schaalvergroting of herindelingen. We willen waar nodig onderscheid maken tussen grotere centrumge-
meenten en kleinere regiogemeenten. De grotere centrumgemeenten zullen vaker voor een gehele regio
bepaalde taken op zich moeten nemen. Deze taakdifferentiatie voorkomt verdere wildgroei van regionale
samenwerkingsverbanden of overbelasting van kleine gemeenten. Komen die centrum -en regiogemeen-
ten niet snel tot stand dan is sturing door het Rijk onvermijdelijk. Alsdan zal ook de vormgeving van het
middenbestuur voor de langere termijn opnieuw bezien worden. Op korte termijn en in afwachting van de
groeiende rol van centrumgemeenten, is het noodzakelijk de verantwoordelijkheden van de verschillende
overheden beter af te bakenen. Daarom stellen wij voor provincies een duidelijke rol te geven in het ruim-
telijk beleid. Denk daarbij aan gebiedsontwikkeling, planning bedrijfsterreinen, regionale infrastructuur,
waterbeleid, natuur- en landschapsbeheer. Voor wezenlijke nationale investeringen in duurzaamheid en
infrastructuur is nationale doorzettingsmacht nodig. De Waterschappen worden uitvoeringsorganisaties
onder bestuur van de provincies. De rol van provincies op andere terreinen wordt afgebouwd. De provin-
cies krijgen een gesloten huishouding.
4. Modernisering rijksoverheid
Een slankere rijksoverheid is mogelijk door vergaande decentralisatie en taakafstoting. Het ministerie als
permanente organisatievorm dient op den duur te verdwijnen. De Rijksoverheid bestaat nu uit circa 150
beleidsdirecties, 200 uitvoeringsorganisaties, en 50 handhavende diensten. De beleidsdirecties moeten
één gezamenlijke Rijksdienst gaan vormen waarbij de groepering rond verantwoordelijke ministers en
staatssecretarissen de politieke prioriteiten cq portefeuilles volgt. Uitvoeringsorganisaties brengen we
samen in clusters van samenhangende taken en doelgroepen; bijvoorbeeld de vier Rijksdiensten die zich
nu bezig houden met inkomens(ondersteuning). Per cluster wordt één bewindspersoon verantwoordelijk.
Deze vorm van bundeling leidt tot aanzienlijke besparingen.

De eerste stap die nu gezet moet worden is de stroomlijning van de uitvoeringsorganisaties en de vorming
van een kernkabinet, waarbij een beperkt aantal kabinetsministers wordt bijgestaan door departements-
ministers die het feitelijke politieke beheer van de ministeries voor hun rekening nemen. De kabinetsmi-
nisters krijgen de verantwoordelijkheid voor tenminste twee departementen. Zo vermijden we grote tijd-
rovende departementale herindelingen en reorganisaties terwijl we wel degelijk een eerste stap zetten
richting minder verkokerde besluitvorming en organisatie. Het doel is een betere, meer wendbare over-
heid, die verantwoordelijkheden weet te delen met partners in de samenleving. ‘Den Haag’ kan kleiner,
maar moet vooral beter, toegesneden op een zelfbewuste overheid, die bindend leiding weet te geven.
5. Een dienstbare semi-publieke sector.

Topinkomens in de semi-publieke sector moeten aan banden. In het onderwijs, de cultuursector, de gehele
zorgsector en bij woningbouwcorporaties gaat het salaris van de minister-president als maximumnorm
gelden. De Kamer neemt de wet die dit regelt wat de PvdA betreft snel in behandeling.
Kwaliteit van bestuur en toezicht in de semi-publieke sector moet beter. Daarom beperken we het aantal
bestuursfuncties en commissariaten dat een persoon tegelijkertijd kan hebben in de semi-publieke sector.
Er komt een einde aan de situatie dat organisaties in de semi-publieke sector zijn onderworpen aan demo-
cratische controle noch aan de tucht van de markt. Als er sprake is van maatschappelijk kapitaal en een
publieke moraal wordt verwacht, dient publieke controle leidend te zijn.
Kwaliteit, dienstbaarheid en keuzevrijheid staan weer voorop in onderwijs, zorg en het wonen. Docenten,
verplegers en verzorgenden voelen zich miskend door de vele managementlagen die hen iedere profes-
sionele zuurstof ontnemen. Verdere schaalvergroting in de semi-publieke sector kan slechts onder zeer
strenge voorwaarden. Het onderwijs kent inmiddels een fusietoets. Die willen wij uitbreiden naar de zorg-
sector en de woningbouwcorporaties. Schaalverkleining moet makkelijker worden en nieuwe burgeriniti-
atieven moeten ruimte krijgen.
6. Een doelmatige en effectieve politie- organisatie

De organisatie van de politie kan beter. De Minister moet verantwoordelijk zijn voor alle besluiten ten aan-
zien van het aantal agenten, de arbeidsvoorwaarden en rechtspositie, centrale inkoop en automatisering.
De minister legt hier uiteraard verantwoording over af aan de Tweede Kamer. Het aantal politieregio’s (en
veiligheidsregio’s) wordt teruggebracht tot 10, aansluitend op de nieuwe arrondissementen van Justitie.
De burgemeester van de grootste gemeente in de regio blijft korpsbeheerder en legt in die rol verantwoor-
ding af aan het regionaal college en aan de Minister. Alle burgemeesters leggen een Veiligheidsplan voor
aan hun gemeenteraad om de lokale prioriteiten vast te stellen en brengen dit in het regionaal overleg in.
Het Korps Landelijke Politiediensten krijgt de leiding over alle bovenregionale (recherche)zaken, onder
gezag van één parket van het Openbaar Ministerie Zo kan de slagkracht van de politie nog verder verbe-

2
teren. Efficiencywinsten in de veiligheidsketen worden ingezet om de operationele sterkte van de politie,

met name op straat, te vergroten.
2.9 Nederland in een betere wereld

2.9.1 De visie
Nederland is een klein land met grote ambities – voor ons eigen land en voor een betere wereld. Ambities
die we waar kunnen maken als we de handen ineen slaan. Met mensen overal ter wereld, met ondernemers,
met organisaties die initiatief tonen, met gelijkgezinde landen, in Europa, in de NAVO en in de Verenigde
Naties. Samen strijden we voor een rechtvaardige wereld. Samen werken we aan eerlijke ontwikkeling,
aan veiligheid voor alle wereldburgers. En samen bevechten we de perverse effecten van een economisch
systeem louter gericht op winstmaximalisatie. Elke dag biedt een kans om de rijkdom van de wereld eerlij-
ker te verdelen.
Een rechtvaardiger wereld is ook een kwestie van eigenbelang. Een eerlijke verdeling van macht en wel-
vaart op wereldschaal kan matigend werken op migratiestromen, is goed voor onze export, en werkt stabi-
liserend op internationale politieke verhoudingen.
De internationale verhoudingen veranderen diepgaand. Opkomende economieën als China, India en

Brazilië eisen nadrukkelijk een rol op het wereldtoneel. Armere landen maken terecht aanspraak op meer
inspraak. Steeds meer mensen behoren tot een wereldwijde middenklasse, die in veel landen de ruggen-
graat van de economie vormt. Zij nemen steeds vaker verantwoordelijkheid voor een eerlijke verdeling in
eigen land. Macht en rijkdom worden onder een grotere groep mensen verspreid.
Maar er is ook een bittere keerzijde. Door de globalisering heeft de economische en financiële crisis ingrij-
pende gevolgen voor kwetsbare mensen die op geen enkele manier hebben geprofiteerd van de welvaarts-
groei ‘Trickle down’- effecten van economische groei zijn nauwelijks opgetreden. De klimaat- en voed-
selcrisis raken velen. Het aantal mensen dat in diepe armoede leeft, neemt amper af. En ook geweld kent
globalisering. Regionale conflicten hebben wereldwijd impact. De proliferatie van massavernietigingswa-
pens ondermijnt de veiligheid van veel burgers.
Maar een betere wereld is mogelijk –Nederland heeft bewezen daaraan bij te kunnen dragen. Nederland
moet zich richten op de actuele en veranderende vredesvraagstukken en op de wereldwijde verdeling van
natuurlijke hulpbronnen. De inbreng van Nederland in de wereld moet verschil maken – door slimme coa-
lities in ‘axes of justice’ te smeden en zo politieke en diplomatieke doorbraken te realiseren. We kunnen

internationaal alleen een vuist maken als onderdeel van een sterk, assertief en verenigd Europa dat opge-
wassen is tegen de andere wereldmachten.
Dit zijn onze prioriteiten:
1. De internationale rechtsorde en de mensenrechten
Handhaving en bevordering van de internationale rechtsorde is de kernopdracht van de internationale
gemeenschap. Den Haag speelt daarbij, als stad van vrede en recht, een belangrijke rol. Nederland zet zich
daarvoor in. Effectieve handhaving gaat niet vanzelf. Nederland moet blijven aandringen op ratificatie
van internationale verdragen door wereldspelers. Nederland moet het mandaat, de doorzettingsmacht en
de uitvoeringskracht van de Verenigde Naties kritisch beschouwen en duurzaam versterken. De EU moet
een permanente zetel in de VN Veiligheidsraad krijgen.
2. Veiligheid is de hoeksteen van ontwikkeling

Ontwikkeling kan niet zonder veiligheid. Niet-functionerende staten zijn een bedreiging voor de veilig-
heid en ontwikkeling van hun burgers. Ze dragen bij aan de instabiliteit binnen regio’s. De internationa-
le gemeenschap moet zo vroeg mogelijk betrokken raken bij fragiele staten om erger te voorkomen. De
Verenigde Naties moeten daarbij een sterke vredeshandhaver zijn. Nederland moet een meer vooraan-
staande rol spelen bij VN- vredesoperaties.
De PvdA is voor internationaal ingrijpen in crisissituaties, onder de voorwaarden van juist oogmerk, pro-
portionaliteit, naleving internationaal humanitair
(oorlogs-) recht en een redelijke kans op militaire en politiek succes. Een volkenrechtelijk mandaat is altijd
vereist. Vanzelfsprekend geldt voor elke militaire inzet het toetsingskader voor de inzet van de krijgs-
macht, aan de hand waarvan de Tweede Kamer beoordeelt of Nederlandse deelname gewenst is.
3. Een moderne en efficiënte krijgsmacht in dienst van nationale en internationale veiligheid

Onze internationale agenda voor vrede en veiligheid vraagt om een moderne multifunctionele krijgs-
macht. Die moet in staat zijn om Nederland en haar burgers te beschermen en om de internationale rechts-
orde te bevorderen. De Nederlandse krijgsmacht staat hoog aangeschreven en is in staat moeilijke taken
te vervullen. Niettemin kan het ambitieniveau van de krijgsmacht omlaag en de doelmatigheid omhoog.
Onze prioriteit ligt bij de bevordering van de internationale rechtsorde door deelneming aan stabilisatie
en vredeshandhavende missies. Het lange termijnperspectief van onze krijgsmacht is taakspecialisatie in
EU-verband. Investeringen in de krijgsmacht, zowel in mensen als in materieel, moeten proportioneel zijn
met realistische ambities over haar rol en taak. Het boeken van doelmatigheidswinst binnen deze taakop-

2
vatting is mogelijk. Ook moet er beter afgestemd worden met andere landen van de EU; nu is de opgetelde
krijgsmacht van de Europese landen nog teveel van hetzelfde. Nederland moet streven naar meer samen-
voeging van taken in NAVO- en EU-verband. Daarop moet de aanschaf van groot materieel afgestemd zijn.
Om de Nederlandse inzet adequaat te kunnen bepalen dienen budgettaire afwegingen binnen de krijgs-
macht integraal plaats te vinden.
Het personeel van defensie vormt de ruggengraat van de krijgsmacht. Hun inzet verdient goede arbeids-
omstandigheden en adequate nazorg.
De definitieve beslissing over de vervanging van de F16 is uitgesteld. Verlenging van de levensduur van
de F16’s is mogelijk en heeft onze voorkeur. Pas wanneer dit niet langer mogelijk is, is een beslissing over
de vervanging aan de orde zonder dat daarbij sprake is van een voorkeurspositie van de JSF of enig ander
type toestel. Op dat moment zullen we keuzes maken ten aanzien van het gewenste type toestel en de
aantallen, op basis van het dan beschikbare aanbod en prijzen passend in onze visie op de toekomst van de
krijgsmacht.
4. Nederland in de NAVO
Nederland is en blijft een toegewijd NAVO lid. De PvdA vindt dat de NAVO terughoudend moet zijn in het
ondernemen van militaire acties buiten het eigen grondgebied ter verdediging van de eigen belangen.
In de discussie over het nieuwe strategisch concept voor de NAVO is aandacht nodig voor de verdeling van
taken en verantwoordelijkheden bij NAVO-operaties buiten het eigen grondgebied, de functie van kern-
wapens in de collectieve verdediging van het NAVO-grondgebied, de rol van de NAVO in het veiligstellen
van de aanvoer van energie en grondstoffen en de veiligheid van telecommunicatie-infrastructuur tegen
aanvallen via internet. Uitbreiding van de NAVO in oostelijke richting is niet uitgesloten, maar ligt op kor-
te termijn niet voor de hand. Een lidmaatschap voor Rusland is geen optie, nauwe samenwerking wel.
5. Naar een kernwapenvrije wereld

Sinds President Obama in 2009 aankondigde dat de VS een kernwapenvrije wereld nastreeft, is er wereld-
wijd een nieuwe beweging op gang gekomen om dit te realiseren. Nederland kan bijdragen door bij de
NAVO te pleiten voor het afschaffen van de zogeheten kernwapentaak. Nederland heeft geen straaljagers
nodig die kernwapens kunnen vervoeren en afwerpen. Nederland moet daarnaast pleiten voor terugtrek-
king van de Amerikaanse kernwapens van Europees grondgebied.

6. De Millennium Ontwikkelingsdoelstellingen
De Millennium Ontwikkelingsdoelstellingen zijn de praktische vertaling van de universele mensenrech-
ten. Wij steunen deze doelstellingen onvoorwaardelijk.
Ze zijn het ijkpunt voor de inzet van de internationale gemeenschap – en wij moeten onszelf moreel én
materieel verantwoordelijk houden voor het bereiken van de doelstellingen.
Daarom moet de ontwikkelingssamenwerking verder gemoderniseerd worden. Het is een katalysator

die zich richt zich op groei en de eerlijke verdeling daarvan. De instrumenten die we inzetten voor ont-
wikkeling moeten samenhangend zijn – we kunnen niet met de ene hand geven en met de andere hand
nemen. Daarom pleiten we voor een ‘vereerlijking’ van het (internationale) handelsbeleid. Er moeten
rechtvaardige internationale handels- en klimaatverdragen komen, evenals eerlijke belastingverdragen.
Handelsakkoorden dienen een sociale paragraaf te bevatten. Exportsubsidies voor de landbouw moeten
verdwijnen, de Europese markt moet zich verder openstellen voor producten uit de minst ontwikkelde
landen en dumpingpraktijken moeten we uitbannen.
Wij zetten ons in internationaal verband in voor een internationale heffing op de financiële sector of op
financiële transacties (FTT). De opbrengsten kunnen ten goede komen aan het herstel van de schade die
de crisis in de financiële sector heeft aangericht in de economie. Met gelijkgezinde landen bekijken we of
we de opbrengsten toe kunnen rekenen aan budgetten voor de Millennium Ontwikkelingsdoelstellingen.
Nederland schuwt in haar bilaterale relaties de kritische politieke dialoog niet. Landen waarmee we een
relatie onderhouden spreken we aan op de invloed van politieke machtsverhoudingen op de ontwikkeling
van hun land en haar burgers. Goed bestuur is cruciaal, corruptie bestrijden we en versnippering gaan we
tegen.
Nederland zet zich in voor een internationale oplossing voor de klimaatcrisis. Daarbij hoort een over-
dracht van middelen van ontwikkelde naar ontwikkelende landen. Ontwikkelende landen en de private
sector hebben ook een verantwoordelijkheid.
De PvdA wil haar visie op ontwikkeling en internationale samenwerking laten uitvoeren door een Minister
voor Internationale Samenwerking. De beschikbare ODA-HGIS middelen kunnen zo binnen één kader
worden afgewogen. Daarin handhaven we 0,8 procent BNP voor ontwikkelingssamenwerking.
7. Instabiele regio’s
De internationale rechtsorde wordt voortdurend beproefd door bittere conflicten die consequenties heb-

2
ben voor de betrokken landen en regio’s, maar ook ver daarbuiten. De PvdA steunt de twee- statenoplos-
sing voor het Palestijns-Israelisch conlict. Daarin worden de grenzen van Israël en de Palestijnse staat
van weerszijden erkend en krijgen beide volken voldoende veiligheidsgaranties en ontwikkelingskansen.
Uitgangspunt daarbij is de grens van1967 en een deling van Jeruzalem als hoofdstad van beide staten. De
EU dient de uitslag van de Palestijnse verkiezingen te accepteren en kan contact onderhouden met elke
Palestijnse factie die langs democratische weg aan de macht komt. Schendingen van het internationaal
recht kunnen niet zonder consequenties blijven.
De situatie in de Hoorn van Afrika en het Grote Merengebied blijft uiterst precair De PvdA vindt dat
Nederland daar gezien haar diplomatieke staat van dienst een actieve rol moet spelen.
8. Nederland in een beter Europa

De PvdA zet zich in voor een beter Europa in een betere wereld. Wij zullen onze invloed in Den Haag en
Brussel aanwenden om Europa socialer, innovatiever en duurzamer te maken. Herbezinning op de ver-
deling van Europees geld is daarom hard nodig. Alle Europese lidstaten moeten de komende jaren hun
financiën op orde brengen. De Europese begroting moet daarom ook omlaag. De Nederlandse bijdrage kan
omlaag en de Nederlandse netto- betalingspositie dient te verbeteren. De EU-afdrachtkorting van 1 mil-
jard euro dient na 2013 te worden gecontinueerd.
Een lagere begroting zal Europa dwingen scherpere prioriteiten te stellen. Ook in Europa moeten we
stoppen met het rondpompen van gelden en het achterhaalde landbouwbeleid moet worden afgebouwd.
Meer geld dient dus te gaan naar innovatie-, energie- en klimaatbeleid, minder naar structuur- en land-
bouwfondsen.
De EU moet in 2020 de beslissende omslag te hebben gemaakt naar een duurzame maak- en kennisecono-
mie, waarbij werkgelegenheid en sociale zekerheid maximaal gewaarborgd zijn.
De PvdA wil dat de EU een gemeenschappelijk energiebeleid voert, waarbij verduurzaming hand in hand
gaat met het verminderen van de afhankelijkheid van een beperkt aantal (instabiele) energieleveranciers.
Wij streven binnen de EU naar gemeenschappelijke criminaliteitsbestrijding en naar een gemeenschap-

pelijk asiel- en migratiebeleid, zonder dat daarbij de bescherming van onze privacy gevaar loopt.
De EU ambassades zorgen voor adequate dienstverlening aan Nederlanders in het buitenland. Het posten-
netwerk van Nederland kan slanker, omdat we meer samen met andere Europese landen kunnen doen.

De grootste kracht van de EU is het brengen van vrede, stabiliteit en voorspoed naar landen die de ambitie
hebben lid te worden van de EU. Die kracht is alleen effectief als de landen die lid willen worden ook aan
alle voorwaarden voor lidmaatschap voldoen.
9. Europa als assertieve toezichthouder op financiële instellingen

Europa is de bewaker van de integriteit van financiële instellingen. De PvdA wil een sterk Europees
toezichtsysteem waarin alle toezichthouders en centrale banken echt samenwerken. Het Groei- en
Stabiliteitspact dient zo te veranderen dat we scherpere sancties kunnen opleggen aan landen die zich niet
aan de afspraken houden. Bij de normering dient de schulden houdbaarheidspositie ten opzichte van de
tekortpositie aan belang te winnen.

Bijlage
Bijlage Financiële
onderbouwing 2
Bij ongewijzigd beleid ontwikkelt het financieringstekort zich als volgt.
2010 2011 2012 2013 2014 2015 Houdbaar

Feitelijk EMU Saldo -6.3% -4.9% -3.8% -3.0% -3.0% -2.9%
Structureel EMU Saldo -4.9% -4.0% -3.4% -2.8% -3.0% -3.1% +1.5% (29 mjd)
Uit deze cijfers blijkt het volgende:

• Ook zonder aanvullend beleid voldoet Nederland aan de in Europa gemaakte afspraken om het structu-
rele en feitelijke tekort in 2013 weer onder de -3% gebracht te hebben.
• Vanaf dat moment gelden de normen van het Groei- en Stabiliteitspact. Deze eisen een stelselmatige
structurele verbetering van het saldo met tenminste 0.5% totdat het saldo de zogeheten middellange-
termijndoelstelling heeft gehaald van om en nabij 0.
• Dit betekent dat het minimaal noodzakelijke saldo- verbeteringspad er als volgt uit ziet:
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2019 Houdbaar

Structureel EMU Saldo -4.9% -4.0% -3.4% -2.8% -2.3% -1.8% 0% +1.5% (29 mjd)
Er zal in de komende kabinetsperiode om tenminste aan de normen van het Groei en Stabiliteitspact te vol-
doen, dus minstens 1% extra bespaard moeten worden door te bezuinigen op de uitgaven of door de lasten
te verhogen. Dit is netto 6.5 miljard euro.
Wij stellen het volgende voor:

• Economisch gezien is het beter om structurele hervormingen met opbrengsten op de langere termijn
te realiseren dan willekeurig te snijden in de uitgaven alleen maar om zoveel mogelijk opbrengsten op
de korte termijn te realiseren. Deze keuze wordt begrensd door de minimumtekortreductie die uit het
Groei en Stabiliteitspact volgt.
• In de komende kabinetsperiode 2011-2015 zullen wij besluiten nemen die voor tenminste ongeveer 20
miljard (van de 29 miljard) aan besparingen opleveren.3
• Het financieringstekort wordt in 2 kabinetsperiodes naar 0 gebracht.

Bijlage
Aan de uitgavenkant vinden wij het geld o.a. bij besparingen op bureaucratie en bestuurslagen, decentra-
lisatie en budgettering van voorzieningen, zorgkosten, uitvoering sociale zekerheid, infrafonds, defensie,
subsidies en verhoging van de AOW-leeftijd.
Aan de lastenkant vinden wij het geld o.a. bij de hervorming van de woningmarkt, beperkingen van het
pensioensparen, vergroening van het belastingstelsel en de invoering van een toptarief.
Vrijvallende financiële ruimte wordt prioritair aangewend in het onderwijs en (aan de onderkant van) de
arbeidsmarkt.
2. De financiële onderbouwing van dit verkiezingsprogramma is werk in uitvoering. De lopende gesprekken met het
Centraal Plan Bureau en de rapporten over de Brede Heroverwegingen zijn nog niet in de plannen verwerkt. In de ver-
sie die op het congres voor zal liggen, zal wel sprake zijn van verdere invulling en concretisering.
3. Dit bedrag bevat saldoreductie en houdbaarheidsmaatregelen. Aangezien de besprekingen met het CPB op dit
moment nog niet zijn afgerond, en de precieze opbrengsten van diverse voorstellen en de daarbij horende tijdpaden nog
niet bekend zijn, is een verdere invulling en uitsplitsing op dit moment nog niet te geven.

Colofon
Samenstelling programmacommissie:
Hans Kamps (voorzitter), Lilianne Ploumen,
Wouter Bos, Mariëtte Hamer, Sharon Dijksma,
Jeroen Dijsselbloem, Monika Sie Dhian Ho.
© 2010 Partij van de Arbeid
Vormgeving: Studio Pollmann, Amsterdam
Druk: Ruparo, Amsterdam

PvdA: Concept-Verkiezingsprogramma 2010

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PvdA: Concept-Verkiezingsprogramma 2010

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PvdA concept-verkiezingsprogramma 2010

PvdA concept-verkiezingsprogramma 2010

Aan de leden van de Partij van de Arbeid

Dit concept verkiezingsprogramma is om die reden in een kortere tijdspanne tot

De financiële mogelijkheden voor extra uitgaven en voor nieuw beleid zijn de

pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010 3

De voorstellen die wij doen staan in Hoofdstuk 2. Hoofdstuk 2 is uiteraard amen-

Lilianne Ploumen, voorzitter PvdA

4 pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010

1.1 Unieke tijden: de uitdagingen 7

1.2 De Rode Draad: Iedereen telt mee 11

1.3 Nieuwe Kansen: de hervormingen 15

2 2011-2015: Onze keuzes 19

2.1 Emancipatie, onderwijs en cultuur 19

2.2 Werk en inkomen 25

2.4 Een duurzame toekomst 33

2.6 Samen leven in buurt of wijk 40

2.8 Burger en Bestuur 47

2.9 Nederland in een betere wereld 51

Bijlage: Financiële onderbouwing 57

pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010 5

pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010 7

1.1.2 Nederland, Europa en de wereld

8 pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010

De opgave is enorm. We willen én weer groeien na de crisis én de werkloosheid omlaag brengen én de

pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010 9

1.1.5 En wat betekent dit voor mij?

10 pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010

1.2 De Rode Draad: Iedereen telt mee

pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010 11

1.2.1 Een Vitale Rechtstaat

1.2.3 Betrokken burgers

12 pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010

1.2.4 Vertrouwen in Democratie

pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010 13

1.2.5 Activerende Solidariteit

1.2.6 Eerlijk delen

14 pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010

1.3 Nieuwe Kansen: de hervormingen

1.3.1 Houdbare overheidsfinanciën

1.3.2 Excellent onderwijs

pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010 15

1.3.3 Langer werken

1.3.4 Betaalbare huizen

1.3.5 Bereikbaar Nederland

16 pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010

1.3.6 Duurzame energievoorziening

1.3.7 Dienstbare financiële markten

1.3.8 Grip op de wereldeconomie

pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010 17

1.3.9 Slagvaardige en herkenbare overheid

18 pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010

2. 2011-2015: Onze keuzes

pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010 19

2. Meer en betere voor- en vroegschoolse educatie.

3. Betere selectie, meer ruimte voor doorstromen en stapelen

20 pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010

4. Bestrijding lesuitval en schooluitval in het beroepsonderwijs.

5. Zorg en onderwijs voor kwetsbare jongeren.

pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010 21

6. Meer kwaliteit door meer verschil binnen het hoger onderwijs.

7. Invoering van het sociaal leenstelsel

22 pvda Concept-verkiezingsprogramma 2010

10. Een rijk cultureel leven