KCV Pompeii

Jeppe van Aubel

Niels Franssen
Astrid Alsema
Hymke Jansen
Saskia Martens
Frauke Nauta
Myrddin Verheij
Scato Rinkel
Menno Schellekens
Pompei is een van de meest fascinerende proposities uit de Romeinse
geschiedenis. Zowel op historisch, archeologisch en geografisch gebied wordt
er al jarenlang onderzoek gedaan naar mysteries van deze legendarische plek.
Hoe heeft de stad zich ontwikkeld? Hoe zag het dagelijks leven van de
Romein eruit in de stad? Hoe was het mogelijk om een machtige stad als
Pompei volledig te laten verdwijnen? Hoe kan het dat er zoveel is
teruggevonden? Dankzij wie of wat weten wij in deze tijd zoveel over de
weggevaagde handelsplaats? Om deze vragen echt te kunnen beantwoorden
reizen we met de 5de klas tijdens de Rome reis van 2010 af naar deze eens zo
grootse stad die zo triest aan zijn einde kwam. Als voorbereiding op ons
bezoek is dit verslag tot stand gekomen wat een ruim beeld geeft van Pompei,
van glorieus begin tot aan tragisch einde.
 KCV Beginselen

Het eerste teken van leven in de buurt van Pompeii is begonnen rond 1000 jaar v. Chr. De
eerste bewoners waren Osken. Dit was een kleine landbouwgemeenschap die nog een
aantal dorpjes in de buurt bezaten waaronder Stabiae en Herculaneum. Langzaam maar
zeker ging deze agrarische gemeenschap over in de Etrusiksiche cultuur. Rond de 7de eeuw
v. Chr. werd het Grieks grondgebied en dit heeft een redelijke invloed gehad.

200 jaar later werd Pompeii plots opgeschrikt door een aanval van de Samnieten, een
oorlogzuchtig volk uit de binnenland. Pompeii en de nabije gebieden kwamen in handen
van deze barbaren. De Oskische taal en cultuur werden in ere hersteld door de Samnieten,
totdat de Romeinen hun oog lieten vallen op Pompeii. De Samnieten en de Romeinen
botsten aanvankelijk heftig, maar sloten een bondgenootschap. Ondanks de collaborerende
buursteden bleef Pompeii de Romeinen trouw tijdens aanvallen van Pyrrhus in 280 v. Chr.
en van Hannibal in 216 v. Chr. Na de wederopbouw na deze oorlogen maakte Pompeii een
van zijn rijkste periodes door: de wereld als afzetmarkt leg voor hen open door de
contacten met de Romeinen. In maart van het jaar 90 v. Chr. waren de Samnieten de
koloniale Romeinen beu en rebelleerden.

In 91 v. Chr. sloot Pompeii, samen met Stabiae en Herculaneum een bondgenootschap dat
zich afzette tegen Rome. Ze hielden het niet lang vol en werden in 80 v. Chr. verslagen
door de Romeinse dictator Sulla. Hij maakte Pompeii tot een Romeinse kolonie (colonia)
en gaf het de naam; “Colonia Veneria Cornelia Pompeianorum” , hier komt dus eigenlijk
de huidige naam Pompeii vandaan. Tevens staat Veneria voor Venus, de beschermgodin
van de stad waarvoor ook een tempel is gebouwd. Corneilia was de familienaam van Sulla.

Ook wordt er gespeculeerd dat de naam Pompeii is afgeleid van het Oskische woord voor
'vijf' maar hier is geen bewijs voor gevonden.

Als colonia bloeide Pompeii op tot een stad met ruim 20.000 inwoners waarbij de
Romeinse invloeden goed terug te vinden waren. Binnen deze muren is de stad gebouwd
volgens Romeins principe: de hoofdstraat was de cardo maximus (de via Stabiana) en haaks
daarop de decumanus (de via di Nola); de rest bestond uit secundaire wegen, die in een
redelijk goed herkenbaar schaakbordpatroon waren aangelegd. Afwijkend van bijna alle
andere Romeinse steden is de niet centrale, maar meer westelijke ligging van het forum,
hetgeen te verklaren is door het feit, dat alleen dit gedeelte van de stad vlak was. Ook
waren er Thermen en bezaten enkele keizers van het Julisch-Claudisch geslacht hier
huizen .

In 62 n. Chr. schudde Pompeii op zijn grondvesten. De stad werd opgeschrikt door een
aardbeving die enorme verwoesting aanrichtte en een groot aantal slachtoffers met zich
mee bracht. Bijna heel Pompeii werd verwoest en moest opnieuw opgebouwd worden. Van
geschriften die bewaard zijn gebleven weten we dat men toen dacht dat het een straf van
de goden was. Men hoopte dat het ergste nu voorbij was maar nog geen twintig jaar later
zou blijkt dat ze compleet fout zaten.
Op 24 en 25 augustus in 79 n. Chr. barstte de Vesuvius uit. De uitbarsting die Pompeii
definitief verwoestte. Pompeii ligt ongeveer 10 km ten zuidoosten van de krater van de
Vesuvius. Pompeii werd eerst getroffen door de regen van puin en as die boven op het
stadje viel.
Herculaneum werd getroffen door de stroom kokende lava welke binnen 4 minuten na de
uitbarsting Herculaneum had bereikt.

Nadat Herculaneum was verdwenen werd bij de zesde uitbarsting ook Pompeii bedolven
onder lava. Duizenden mensen waren inmiddels gevlucht maar zo’n tweeduizend mensen
waren in de stad achtergebleven. Door de gestolde lava en de laag as van ca. 4 meter dik
zijn deze lichamen (en alles wat vergankelijk is) zeer goed geconserveerd gebleven waardoor
een goed beeld is verkregen van het leven in die tijd.

Opgravingen rond 1750 n. Chr. werden versneld met behulp van explosies. Daarbij is veel
belangrijk archeologisch materiaal verloren gegaan. De opgravingen werden gedaan om
kostbare voorwerpen te vinden en daarmee te pronken; marmer uit de huizen,
kunstbeelden etc. Deze technieken leverden Karel III wel heel op want heel Europa keek
tegen hem op vanwege zijn groeiende collectie antiquiteiten. Grappig om te vermelden is
dat als er hoog bezoek kwam kijken naar de opgravingen, er van tevoren enkele vazen
werden verstopt zodat de opgravers konden doen alsof ze de hele dag bijzondere vondsten
opgroeven!
KCV Openbare Ruimten: Forum

Tijdens de opgravingen van Pompeii zijn ontzettend veel stedelijke

kenmerken terug gevonden. Zoals eerder verteld, is er door de dikke laag
as die eeuwen lang over de stad heeft gelegen, ontzettend veel
geconserveerd. Zo ook de openbare ruimten in Pompeii. Deze zijn erg
belangrijk omdat hier het leven van de inwoners zich afspeelde. Er is dan
ook veel te vertellen over de geschiedenis en het gebruik van deze ruimten.
Het forum was het economische, religieuze en politieke centrum van een
Romeinse stad. Hier waren onder andere tempels, basilica’s en markten te
vinden. Het forum is een groot, rechthoekig plein omringd door een
peristylium, een overdekte zuilengalerij, waar nu niets meer van over is.

De tempel van Jupiter, Juno en Minerva was de belangrijkste tempel van

Pompeii. Deze grote tempel is in de eerste eeuw v. Chr. gebouwd,
waarschijnlijk door de kolonisten. Hij is door Romeinen gebouwd. Dit
weten we omdat als meeteenheid de Romeinse voet is gebruikt. Hij wordt
ook wel het Capitolium genoemd, omdat hij gewijd is aan de zogenaamde
Capitolijnse triade, Jupiter, Juno en Minerva. Oorspronkelijk was hij enkel
en alleen aan Jupiter gewijd, maar na de Romeinse verovering werd de
tempel vergroot en aan de Capitolijnse triade gewijd. Dit gebeurde in veel
steden die door de Romeinen werden veroverd. De tempel laat dus goed de romanisering van
Pompeii zien. Voordat de tempel verbouwd werd, bestond de cella (de binnenste ruimte van de
tempel, waar een godenbeeld stond en offergaven werden bewaard) uit één schip. Dit werden er
drie, doordat er twee rijen zuilen geplaatst werden. Deze zuilen hebben onderaan Ionische
versieringen en bovenaan Corinthische.

De oorsprong van de tempel van Apollo gaat terug tot de zesde eeuw v. Chr. Het is een van de
overblijfselen uit de Griekse tijd. De tempel is omgeven door een porticulis met 48 zuilen. Rechts
en links staan bronzen beelden van Diane en Apollo, beiden met hun boog in de aanslag. De
originelen hiervan staan in het Museum van Napels. Het altaar staat voor de trap naar de tempel
en links ervan staat een zonnewijzer, zoals je hiernaast ziet. Apollo was namelijk de god van de
zon. De reden waarom het altaar buiten stond was een hygiënische reden. Het offeren van dieren
was een belangrijk onderdeel van de Romeinse religie. Hierbij werd een dier geslacht, gevild en
vervolgens werd een gedeelte aan de desbetreffende god geofferd door het te verbranden. De rest
werd onder het volk uitgedeeld. Dit was natuurlijk een erg bloedig geheel en dit was buiten
makkelijker schoon te maken.

Aan de westelijke kant van het Forum staat een basilica. De basilica is gebouwd rond 120 v. Chr.
Hij is daarmee een van de oudste basilica’s. Hij werd gebruikt voor rechtspraak, maar ook voor het
bespreken van economische zaken. Hij heeft in de lengterichting drie schepen die gescheiden zijn
door zuilen, en heeft, net als andere vroege basilica’s, een plat dak. Achterin zaten de rechters. Het
 Macellum was de markt van Pompei. Naast deze algemene markt waren er ook nog kleinere,
gespecialiseerde markten waar slechts een product werd verkocht. Een Macellum was meestal een
vierkant of rechthoekig plein, kleine winkeltjes (3) aan de zijkanten en een Tholos (7), met een rond
of achthoekig gebouwtje in het midden van het plein. Hier onder was een bekken met water dat de
waterbron van de markt was. Ook was
er om de vlees- en viskramen (4) een
goot met stromend water dat gebruikt
werd voor het weg wassen van bloed
en het koel houden van de producten.
De markt was overdekt en er werd
vooral vis en vlees verkocht, maar in
tabernae (winkeltjes) aan de oost- en
noordkant werd waarschijnlijk ook
graan en fruit verkocht.

KCV Theaters

In Pompei zijn een drietal theaters gevonden; een amfitheater, het grote theater en het kleine
theater. Deze zijn in de zogeheten theaterwijk gebouwd. Net achter het driehoekige forum. Deze
grote hoeveelheid aan theaters duidt op de belangrijke rol die theaters voor de Pompejanen
speelden in hun leven.

Het amfitheater is gebouwd in 80 v. Chr. en is daarmee waarschijnlijk het oudste bekende

Romeinse amfitheater. Hiervoor werden amfitheaters van hout gebouwd en weer afgebroken nadat
de spelen voorbij waren. Het is, net zoals het Odeon, gebouwd door Quintius Valgus en Procius.
Dat dit het oudste amfitheater is, is onder andere te zien aan het ontbreken van ondergrondse
gewelven en de trappen aan de buitenkant van het theater die naar de bovenste zitplaatsen leiden.
Er waren vier verschillende rangen. De laagste rang was waarschijnlijk voor vrouwen bedoeld. Die
daaronder was voor de armen, die daaronder voor het gewone volk en de beste, die door een muur
van de rest was gescheiden, was voor de belangrijkste personen van de stad. Oorspronkelijk
mochten vrouwen overal zitten, tot keizer
Augustus de “lex iulia theatralis” vervaardigde,
waarna dit verboden werd. In 59 na Chr.
braken er de supportersrellen uit. Pompejanen
vochten tegen bewoners van het naburige
Nuceria. Hierna verbood Nero de
gladiatorenspelen voor 10 jaar.

Vlakbij het amfitheater bevond zich de grote

palaestra. Een palaestra is een sportveld. Dit
veld was zo groot als drie voetbalvelden. Hier
was ook de gladiatorenschool van Pompei
gevestigd. Het veld was omgeven door een
zuilengalerij. Aan de zijkanten bevonden zich onder andere de
eetzaal (4), de keuken (5) en een gevangenis (9). De trap bij 6 leidde
naar een bovenverdieping waar waarschijnlijk de lanista (eigenaar
van de school) en de trainers woonden. In de ruimte met het
nummertje 7 zijn 18 skeletten gevonden. Er is een romantisch
verhaal over twee hiervan. Een rijke vrouw en een gladiator die een
geheime relatie hadden, zouden hier in elkaars armen zijn
gestorven. Wel waren er dus nog zestien anderen bij… Hier waren
ook de openbare wc’s (10) die gebruikt konden worden door
bezoekers van het amfitheater.

Het grote theater is in de tweede eeuw voor Christus gebouwd in de Griekse bouwstijl. Later is het
grote theater onder het bewind van Augustus verbouwd tot een Romeins theater. De Pompejanen
wilden namelijk graag zo Romeins mogelijk worden. Het grote theater is zoals de naam het al zegt
zeer groot. Meer dan de helft van de inwoners van Pompei konden tegelijk in het theater zitten en
elke sociale klasse had een eigen plaats. De grote omvang duidt erop dat het theater een belangrijke
plek was voor veel Pompejanen. De
toneelvoorstellingen en politieke bijeenkomsten zullen
dan ook goed bezocht zijn geweest. Ook buiten de
voorstellingen om was het theater drukbezocht. In de
pauzes van de voorstellingen konden de bezoekers
terecht in het zogeheten quadriporticus. Dit was een
park met allemaal winkeltjes. Na de aardbeving in
62-63 n. Chr. is het quadriporticus niet meer
herbouwd, maar werd het een kazerne voor
gladiatoren. Over het theater heen kan een doek
gespannen worden tegen de zon. Op warme dagen
werd het publiek ook wel eens besproeid met water.
Dit werd van tevoren dan altijd wel aangekondigd.

Ten zuidenoosten van het grote theater ligt het kleine theater. Dit typische Romeinse theater is in
ongeveer 80 v. Chr. gebouwd door Caius Quinctius Valgus en Marcus Porcius in opdracht van het
stadsbestuur. Caius Quinctius Valgus en Marcus Porcius waren rijke broers. We weten van hen dat
ze het theater hebben gebouwd omdat er een inscriptie in het theater is geplaatst waarin hun
namen genoemd worden. Het kleine theater is een stuk kleiner dan het grote theater. Naar
schatting pasten er ongeveer 1000 mensen in. De gewone bevolking van Pompei kwam er dan ook
nooit. Voor de rijkeren uit de stad weden hier muziek- en mimevoorstellingen gehouden. Het
theater was zeer geschikt voor muziek, omdat er een houten schot overheen was gebouwd.
Hierdoor was de akoestiek erg goed. De aanwezigheid van dit theater doet vermoeden dat er in
Pompei veel rijken waren. Waarom zou er anders een toch behoorlijk groot theater alleen voor de
elite gebouwd zijn.
 regio 2:
insula 6: amfitheater
insula 7: palaestra
regio 7:
insula 5: Forumbaden
insula 7: tempel van Apollo
insula7-8: Marcellum
insula 8: tempel van Jupiter
insula 12: lupanare
regio 8:
In Pompei zijn een drietal thermen gevonden. Deze grote
insula 7: grote theater, kleine
hoeveelheid thermen maakt duidelijk dat er veel gebruik werd
gemaakt van de thermen. De kleinste thermen waren de thermen theater
van het Forum. Er konden maar ongeveer 30 personen tegelijk insula 1: Basilica
baden. De forumbaden waren in twee delen te splitsen. Een
groter deel voor mannen dat in ongeveer 80 v. Chr. is gebouwd door de overheid, met rijk versierde
kledingnissen. In een apart deel dat later is aangebouwd mochten de vrouwen baden. Dit deel was
een stuk kleiner. Bij de aardbeving in 62-63 n. Chr. zijn de forumbaden erg beschadigd en daarna
weer opgebouwd.

Thermen hadden doorgaans 3 verschillende baden, een ijskoud bad, een warm bad en een heet
bad, een café, een sportplaats en nog een aantal andere dingen. Sommige thermen hadden ook nog
een heel zwembad of museum. Mensen brachten veel tijd door in de badhuizen. Dat de
forumbaden toch zo klein zijn is waarschijnlijk te danken aan de Griekse vorm, waar de
Pompejanen een afkeer voor hadden. In de forumbaden zit tegenwoordig een restaurant.
Er is geen Romeinse stad te vinden zonder verschillende bordelen. De meeste bordelen waren erg
klein. Eén of twee kamers meestal. De Lupanare was het enige bordeel dat veel verschillende
kamertjes had en een van de weinige gebouwen in Pompei dat meer dan 1 verdieping had. Op de
benedenverdieping zijn zeer veel kleine kamertjes met stenen bedden en erotische
wandschilderingen gevonden. De kamers op de eerste verdieping waren waarschijnlijk voor de
rijkeren. Deze kamers waren namelijk groter en er zijn talloze spreuken op de muren gevonden. De
lupanare is een relatief jong gebouw. Het is een paar jaar voor de uitbarsting van de Vesuvius
gebouwd. De enorme hoeveelheid bordelen duidt op een grote populariteit. Prostituees waren
meestal slavinnen, maar ook wel eens slaven.
KCV De Vesuvius & omgeving

Op onze tocht naar de bekendste

vulkaan van Italië, komen we
natuurlijk door het park rondom deze
vulkaan, het ‘Parco Nazionale del
Vesuvio’. Hier onder is de ligging te
zien. Het bestaat sinds 5 juni 1995.
Het park, bekend vanwege de vele
paleontologische ontdekkingen die
hier zijn plaatsgevonden, zijn vele dier-
en plantensoorten, zijn ecologische
balans en vele natuurlijke
ontwikkelingen, gaan wij bezoeken op
onze weg naar de Vesuvius. De term
Paleontologie betekent de
ontwikkeling van het leven op onze
aarde bestuderen en de resultaten die
hier uit tevoorschijn komen worden gebaseerd op alle fossiele resten of sporen uit het verleden. Een
voorbeeld hiervan zijn de specifieke planten, waar resten in fossielen van zijn gevonden. Vanwege de ligging
van het park, vlak naast de vulkaan Vesuvius, komen deze hier dus veel voor. Het is een beschermd
natuurgebied, waar onder andere vossen, uilen en diverse slangensoorten wonen.
Een andere functie, naast het genieten van de natuur en het geven van een moment van rust aan de
bezoekers, is dat het ervoor zorgt dat de schoonheid van een van de 5 meest gevaarlijke bergen ter wereld
behouden wordt. Zo midden tussen grote en bekende steden als Napoli en Herculaneum, kan men hier zelfs
aan de kust het prachtige en onwaarschijnlijke van de natuur terugzien, met op de achtergrond de
wereldberoemde vulkaan. Het is een zeer toeristisch gebied met diverse steden in de buurt en daarom zorgt
het park er zelfs voor dat het de natuur in het hele gebied er omheen in balans houdt. De grote toeristische
drukte en de vele steden aan de kust moeten natuurlijk op een natuurlijke wijze gecompenseerd worden.

De Vesuvius is een stratovulkaan, een hoge kegelvormige vulkaan die bekend staat om zijn explosieve
uitbarstingen, steile hellingen en opgebouwd uit verschillende lagen. De Vesuvius heeft een doorsnede van
8km en heeft een hoogte van 1281 meter. Het is mogelijk om deze vulkaan een gedeelte met de bus en
uiteindelijk verder met de fiets te beklimmen. Bij deze tocht kan je 851 meters per fiets overbruggen. Het
stijgingspercentage van het fietspad is ongeveer 8,2%. Aangezien wij deze tocht te voet zullen gaan kunnen
wij de top van de vulkaan bezichtigen en de krater van de Vesuvius in kijken.
Omdat de golf van Napels aan de noord- en zuidkant omgeven wordt door eilanden, maar er in het midden
helemaal geen eilanden zijn, zou dat erop kunnen wijzen dat de golf een cratera is van een supervulkaan. Een
cratera wil zeggen dat de hele Golf van Napels is ontstaan door de uitbarsting van een supervulkaan. Ook de
Vesuvius zou door deze uitbarsting ontstaan zijn.

Op dit moment is het niet de vraag óf de Vesuvius nog gaat uitbarsten, maar wannéér hij dat gaat doen. Men
verwacht dat de volgende uitbarsting van dezelfde soort zal zijn als die van 79 n. Chr. Seismologen houden
voortdurend met zeer geavanceerde apparatuur de vulkaan in de gaten, omdat er op dit moment ongeveer

650.000 mensen rond de Vesuvius wonen die gevaar lopen.

De vulkaan wordt op dit moment heel goed in de gaten gehouden door een netwerk van seismische en
gravimetrische stations die alle activiteit van de vulkaan meten. Voor het evacuatieplan gaat men ervan uit
dat men tussen de 14 en 20 dagen van te voren weet dat de vulkaan gaat uitbarsten. In die tijd willen ze de
600.000 mensen die in de rode zone rondom de vulkaan wonen evacueren. De geplande tijd om dat in te
doen is 7 dagen.
De regering doet veel moeite om het aantal mensen dat in de rode zone woont te verminderen. Dit proberen
ze te doen door deze mensen gratis woning te bieden ergens anders, plus een geldsom. Helaas zijn de meeste
mensen die rondom de vulkaan wonen hier speciaal gaan wonen óm de vulkaan, en gaan zij dus niet zomaar
verhuizen. De reden hiervoor is omdat veel mensen rondom de Vesuvius zijn gaan wonen omdat het vanwege
het vulkanisme een zeer vruchtbare grond heeft. De Vesuvius ligt tevens vlabij de grote stad Napels. Ook dit is
een reden voor mensen om te blijven wonen waar ze wonen. De stad Napels geeft namelijk veel economische
voordelen.

De bekendste uitbarsting van de Vesuvius is natuurlijk die van 79 na Chr. Bij deze uitbarsting kwamen
ongeveer 10.000 mensen om en werden de steden Pompeii, Stabiae en Oplontis helemaal verwoest. Over
deze uitbarsting is een verslag/brief geschreven door Plinius de Jongere. Deze uitbarsting was de zwaarste
uitbarsting van de Vesuvius tot nu toe.
De vulkaan is daarna nog vele malen uitgebarsten. De meest recente uitbarsting was die van 1944. Deze
uitbarsting was niet zo erg als die van 79 na Chr., maar heeft toch een aantal kleine dorpjes verwoest. Voor
deze uitbarsting was de vulkaan 1186 meter hoog en daarna 1276 meter.
 KCV Plinius

Van de bekendste uitbarsting van de Vesuvius in 79 n. Chr. is een verslag bewaard gebleven van
Plinius Caecilius Secundus. Vaak wordt hij simpelweg Plinius Minor (of Plinius de Jongere)
genoemd om hem te onderscheiden van zijn oom, die ook Plinius heette (hij is dan Plinius Maior
of Plinius de Oudere).
Plinius Minor was een Romeinse schrijver die leefde in de periode van 61/62 n. Chr. tot ergens
voor 114 n. Chr. Over dat laatste jaartal heerst nog onzekerheid. We weten namelijk erg weinig
over zijn leven. Wat we wel weten is dat hij een goede opleiding in Rome kreeg en bekend werd
als advocaat en staatsman door zijn
aanzienlijke redenaarstalent. Hij werd zelfs
consul in 100 n. Chr. en daarna in 111/112
n. Chr. proconsul (soort gouverneur) van
Bythanië en Pontus.
Het bijzondere aan zijn brieven is dat ze
een heel betrouwbaar tijdsbeeld geven. De
Epistulae (350 brieven van Plinius), bevatten
onder andere brieven van Plinius naar
keizer Trajanus. De bekendste brieven zijn
die naar de geschiedschrijver Tacitus waarin
hij de uitbarsting van de Vesuvius beschrijft.
Hij doet dit zeer gedetailleerd op verzoek van Tacitus zelf, die informatie wil voor zijn
geschiedschrijving.
Plinius heeft de uitbarsting gezien vanuit Misenum, een badplaats op het uiteinde van de
landtong van de Golf van Napels op ongeveer 30 km afstand van de Vesuvius (zie kaartje). Hier
stond het huis van zijn oom Plinius Maior, bij wie Plinius Minor woonde. Hij was toen 17 jaar.
Plinius zijn brieven geven een beeld van en waardevolle informatie over het gezelschapsleven,
het bestuur en de bijzondere gebeurtenissen in zijn tijd.
Het bijzondere aan de beschrijving van de uitbarsting van de Vesuvius is dat Plinius echt een
ooggetuige was van de uitbarsting. Een primaire bron van een ramp zo lang geleden is
zeldzaam. Hij had de uitbarsting dus echt zelf meegemaakt en voor Tacitus heeft hij de
uitbarsting ook zeer nauwkeurig en waarheidsgetrouw weergegeven. De brieven zijn voor ons nu
van onschatbare waarde als onze enige voorstelling van hoe de uitbarsting van de Vesuvius in 79
n. Chr. is verlopen.

Plinius  zijn  brieven  en  vulkanisme

In zijn brieven over de uitbarsting van de Vesuvius beschrijft hij vele vulkanische verschijnselen:
voorschokken, hij ziet in het begin een grote zwarte wolk, later ook met opspuitend magma erin,
verder lavastromen, een pyroclastische stroom, aanhoudende duisternis, vallend puimsteen,
asregen, de zee die zich terugtrok en ten slotte naschokken.

We zullen hieronder wat citaten uit de brieven van Plinius geven om jullie een idee te geven van
hoe de uitbarsting ongeveer verliep.
Het eerste teken van de vulkaanuitbarsting:

“Een wolk – het was onzeker voor degenen die van verre keken uit welke berg hij opsteeg –
(later is bekend geworden dat het de Vesuvius was) – steeg op, waarvan de gelijkenis en vorm
geen andere boom beter zou kunnen weergeven dan een pijnboom. Want de wolk verhief zich
op een soort hoge stam en vervolgens vertakte hij zich als het ware (…) daardoor in de breedte
uitwaaierde; soms was de wolk wit, soms vuil en vlekkerig, al naar gelang hij aarde of as mee
omhoog had gevoerd.”
Brief VI, 16

Hij vergelijkt hier de vorm van de wolk met een pijnboom. Dit is eigenlijk een hele goede
vergelijking, zoals je in de onderstaande plaatjes kunt zien. Deze vorm is heel typisch voor de
aswolken bij dit type uitbarstingen (nadere uitleg onder het kopje “Pliniaanse uitbarstingen”).

Pijnboom Pliniaanse uitbarsting van de Lascar vulkaan, Chili

De wolk tijdens de uitbarsting:

”Aan de overkant spleet een zwarte, angstaanjagende wolk doorkliefd door kronkelende en
trillende flitsen van gloeiende damp, uiteen in lange gedaantes van vlammen; ze waren én gelijk
aan en groter dan bliksemflitsen.”
Brief VI, 20

In de aswolk is waarschijnlijk opspuitend lava te zien. We hebben 2 plaatjes van lava en een
aswolk naast elkaar gezet: als je ze in gedachten samenneemt, kan dat misschien ongeveer het
beeld zijn wat Plinius zelf gezien had.
Een andere interpretatie van zijn ‘bliksemflitsen’ is letterlijk bliksemflitsen. Nog recent onderzoek
verklaart de elektrische ontladingen die soms bij vulkaanuitbarstingen te zien zijn (zie foto) (dat
komt door de zeer snel roterende beweging van de aspluim om zijn [verticale] as). Bron NRC,
31 maart 2009
Elektrische ontladingen aan de buitenkant van de aspluim van de Chileense vulkaan Chaitén

Pyroclastische stroom:
“Ik kijk om: een dichte damp dreigde achter ons, die, als een woeste bergstroom zich uitstortend
over het land, ons volgde.”
Brief VI, 20

Stromen van hete as, halfvloeibare lava, stof en gassen die in een gloeiende hete wolk met
enorme snelheid de hellingen afrollen worden pyroclastische stromen genoemd (zie plaatje).
Deze zijn veel gevaarlijker dan de bekende lavastromen. Door de enorme snelheiden (vaak ruim
700 km/h) is ontsnappen vrijwel onmogelijk en de stromen zijn zeer dodelijk.
Ze kunnen een temperatuur van 100 °C bereiken. Je wordt onmiddellijk levend verbrand als de
stroom over je heen komt. Een mens kan daarna nog maximaal 3 keer ademhalen, maar als je
geluk hebt is de temperatuur hoog genoeg om je hersenen te laten koken, dan sterf je veel
sneller en nog belangrijker: vrijwel pijnloos. Ook Pompeii werd bedolven door zo’n
pyroclastische stroom.

Een pyroclastische stroom van de Pinatubo op de Filipijnen.

Duisternis:
“Elders was het al dag, daar een nacht donkerder
dan alle andere nachten”
Brief VI, 16

Bij een vulkaanuitbarsting komt heel veel fijn stof in

atmosfeer. Dit heeft een reflecterende werking
waardoor al het binnenvallende zonlicht direct wordt
teruggekaatst. Er komt dan dus geen zonlicht meer
door de atmosfeer heen en het wordt dan ook
helemaal donker. Bij zeer zware vulkaanuitbarstingen
kan de duisternis enkele dagen aanhouden.

Plinius beschrijft ook de chaos en verwarring die door deze plotselinge, volledige duisternis
ontstaat. Hieronder een stukje over de reacties van de mensen om hem heen.
“Nauwelijks hadden we ons naast de weg neergezet of het werd nacht, niet op de manier van
een maanloze nacht bij veel bewolking, maar zoals wanneer men in een afgesloten ruimte zit
zonder enig licht.
We hoorden gekerm van vrouwen, geschrei van zuigelingen, getier van mannen; sommigen
zochten roepend hun vader en moeder, anderen hun kinderen, weer anderen hun echtgenoten
van wie ze de stem trachtten te herkennen. Sommigen bejammerden hun eigen ongeluk,
anderen dat van hun familieleden.
Er waren mensen die uit vrees voor de dood om de dood smeekten. Velen hieven hun handen
naar de goden, meerdere verklaarden dat er nergens meer goden waren en dat dit de eeuwige en
laatste nacht voor de wereld was.”
Brief VI, 20.

Gedrag van mensen tijdens de uitbarsting:

“want dat wat in een panieksituatie lijkt op verstandig gedrag, dat besluit van een ander verkoos
men boven het besluit van henzelf.”
Brief VI, 20
Menselijk kuddegedrag waarbij iedereen gewoon nadoet wat anderen doen is nog steeds erg
herkenbaar, ook tegenwoordig nog. Bijvoorbeeld nadat de vliegtuigen in het WTC-gebouw
waren gevlogen: een klein deel van de werknemers besloot toen in de toren naar boven te
klimmen, omdat in de etage daaronder veel rook was. Echt ongelofelijk veel mensen volgden
hen, terwijl ze met dit besluit absoluut geen overlevingskans hadden. In het plaatje hiernaast zie
je de gebouwen na de aanslag. Er zijn dus veel mensen naar boven gevlucht, als je dit plaatje ziet
snap je dat dat een slecht plan was.

Plinius vertelde dat hij zelf ook in paniek zou zijn geraakt,
“als ik niet met een armzalige, maar toch grote troost voor onze sterfelijkheid had geloofd dat ik
samen met alles en alles samen met mij ten onder ging”
Brief VI, 20

Pliniaanse uitbarstingen
Al de hiervoor genoemde beschrijvingen komen goed overeen met de huidige kennis van
gebeurtenissen tijdens een vulkaanuitbarsting. Uitbarstingen zoals bij de Vesuvius vallen onder
een bepaalde categorie uitbarstingen. Deze soort uitbarsting is ter ere van Plinius Minor en
Plinius Maior (die overleed tijdens de uitbarsting) een Pliniaanse uitbarsting genoemd.

Een Pliniaanse uitbarsting is een zeer explosieve en zelfs de meest krachtige uitbarsting die we
kennen. De vulkanen met pliniaanse uitbarstingen kunnen heel lang inactief zijn en plotseling
uitbarsten. Ze onstaan doordat het taaie magma met een heleboel gas ontploft. De krater werkt
hierbij als de loop van een geweer en gigantische hoeveelheid gassen worden met enorme
snelheid omhoog geschoten. Hierbij ontstaat dus de ‘parasolvorm’, of ‘pijnboomvorm’, zoals
Plinius zei.
Tijdens deze fase komen ook asregens en pyroclastische stromen voor en aan het eind vaak
lavastromen. Er ontstaan bij de uitbarsting vulkanische bommen, as en puimsteen die hoog de
lucht in worden geblazen. Omdat het stof bij Pliniaanse uitbarstingen soms wel 45 km hoog
komt, heeft het grote effecten op de atmosfeer.

De Vesuvius is nog 9 keer uitgebarsten sinds die bekende fatale uitbarsting in 79 v. Chr. Die
latere erupties waren echter kleinere en veel minder heftige uitbarstingen (zie afbeeldingen). De
laatste uitbarsting was in 1944 (zie afbeelding).
Na al deze informatie over Pompeii te hebben verkregen en te hebben
verwerkt, is ons één ding duidelijk; Pompeii was een prachtige stad met een
enorm rijke geschiedenis. Het is ongelofelijk zonde dat de stad zo vroeg
werd verwoest. Pompeii had op kunnen bloeien tot een grote concurrent
van het machtige Rome, gezien de rijkdom en de handelsgeest. Hoewel we
nooit zullen weten wat er van Pomeii was geworden als de uitbarsting van
de Vesuvius nooit had plaatsgevonden, kunnen we met zekerheid stellen dat
de vraagstukken rond Pompeii ons altijd zullen blijven fascineren.
Bronnen:
http://pompeii.websitemaker.nl/pokcvrome/27124
http://www.ettyhillesumlyceum.nl/Locaties/VL/vakken/KCV/roma/Pompei.htm
http://kt.classy.be/beelden/daglevenpomp5.html
http://www.wdr-travel.be/content/wdr/uploads/docs/Pompei.pdf !!!!!!
http://pompeii.websitemaker.nl/pokcvrome/27068
http://nl.wikipedia.org/wiki/Pompeii
http://www.bimsem.com/latijnict/Pompei-NL.pdf
http://www.klassiekevertalingen.nl/cultuur/thermen.htm#V.2.:%20De%20thermen%20van
%20het%20forum%2080%20v.C.
http://www.kunstbus.nl/cultuur/pompeii.html
http://www.romeinspompeii.net/thermen.html
http://www.stedgymdenbosch.nl/bestand/3_vakken/kcv/Pompeii2008_2/#lupa
http://www.romeinspompeii.net/
Fortuna, Romeinse literatuur, tekstboek 3 en hulpboek 3a, 2e herziene druk, Eisma Edumedia
De Geo, Systeem Aarde, ThiemeMeulenhoff, derde druk, 2e oplage
http://library.thinkquest.org/17457/dutch/volcanoes/erupts.plinian.html
http://proto5.thinkquest.nl/~lle0390/?page=vulkanen/uitbarstingen
http://nl.wikipedia.org/wiki/Plinius_de_Jongere
http://www.vulkanisme.nl/mount-vesuvius.php
http://www.quest.nl/braintainment/pijlers/psychologie/3-vragen-over-kuddegedrag
http://www.nrc.nl/wetenschap/article2198641.ece/Storm_en_bliksem_boven_de_vulkaan
http://www.truthofthisworld.com/img/fran132.jpg
http://forum.fok.nl/topic/959967/2/25
http://www.teleac.nl/mmbase/images/2344928
http://www.dur.ac.uk/ed.llewellin/images/plinian.jpg
http://dendrome.ucdavis.edu/treegenes/species/oracjpg/pinus_pinea_general.jpg
http://www.decadevolcano.net/photos/europe/vesuvius/vesuvius_24417.jpg
http://saturalanx.telenet.be/Vita%20Romana/04_Vita%20Romana_Pompei/04_2C.htm
http://www.romeinspompeii.net/vesuvius.html
http://www.gg.rhul.ac.uk/MScQS/2007/Staff/Vesuvius1944.jpg
http://pubs.usgs.gov/gip/volc/fig25.gif
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc
Vesuvius_79_AD_eruption_Latina.svg/350px-Vesuvius_79_AD_eruption_Latina.svg.png