Mechanizm rubowy i poczenia rubowe

w ujciu historycznym
Mechanizm rubowy
Archimedesowi przypisuje si wynalezienie limacznicy - ruby bez koca urzdzenia sucego do podnoszenia wody poprzez ruch obrotowy.

W XV wieku Johann Gutenberg wykorzysta dziaanie ruby

w swej znanej pierwszej maszynie drukarskiej.
Pierwsz maszyn do nacinania rub zbudowa w 1568 roku
francuski matematyk Jaques Besson.
Maszyna do nacinania gwintu zaprojektowana przez Leonarda

W manuskrypcie Codex Madrid I - Leonardo zawar

szczegow analiz ruby

ruby zczne
ruby zczne byy znane ju w staroytnoci.
Pierwsze ruby byy wykonane z brzu lub srebra i
przeznaczone byy do wkrcania do drewna. Gwinty tych rub
byy wykonane przez wypiowanie pilnikiem lub przylutowanie
spiralnego drutu do trzpienia.
Pierwsze ruby wsppracujce z nakrtk pojawiy si w
poowie pitnastego stulecia. ruby te miay zarys
prostoktny, ktry nastpnie by zaokrglany. Nakrtki byy
bardzo prymitywne, poniewa byy wykonywane rcznie.
Nastpny wielki krok w tym zakresie uczyni Eli Whitney w
1801 roku, kiedy to zostaa udoskonalona tokarka.

Henry Maudsley (1770 -1831) - zbudowa tokark

pozwalajc nacina ruby o rnej rednicy i rnej
podziace.
Pomidzy latami 1800 i 1810 jego wynalazek pchn sztuk
nacinania gwintw do nowoczesnej praktyki inynierskiej.
W 1841 Joseph Whitworth zaproponowa okrelenie
podziaki, gbokoci zarysu i kta gwintu.
Whitworth zaproponowa trjktny zarys gwintu o kcie 55, z
promieniem zaokrglenia wierzchokw i wgbie zarysu
rwnym 0,1373podziaka.

0.900

1.000

1
1

LINIA RUBOWA I GWINT

Wykorzystanie linii rubowej

limak przekadni
limakowej
mechanizm rubowy
ruby zczne

Linia rubowa (helisa) to krzywa trjwymiarowa zakrelona

przez punkt poruszajcy si ze sta prdkoci po tworzcej
walca lub stoka, ktry obraca si jednoczenie ze sta
prdkoci ktow wok swej osi.

linia rubowa
walcowa

linia rubowa
stokowa

Linia rubowa walcowa wynika z

nawinicia trjkta prostoktnego
na walec.

linia rubowa walcowa

 kt wzniosu linii rubowej

d

h
tg =
d

Zalenoci geometryczne linii rubowej walcowej

x

P2
p (skok)
P1

P2
hz (podziaka zarysu)
p=2hz

P1

Linia rubowa podwjna

Zalenie od kierunku ruchu obrotowego linia rubowa

moe mie skrt lewy lub prawy.

linia rubowa
prawoskrtna

linia rubowa
lewoskrtna

Jeeli podczas obrotu figury paskiej

(trjkta, prostokta, koa, trapezu)
jej paszczyzna stale przechodzi przez o obrotu,
a jej punkty zakrelaj walcowe linie rubowe
to powstaje brya zwana gwintem.
gwintem

Gwint jest ograniczony powierzchni rubow powsta przy

ruchu jego zarysu oraz powierzchni walcow.
Jeeli powierzchnia rubowa gwintu ogranicza powierzchni
walcow:
od zewntrz to nazywamy go zewntrznym (rub),
od wewntrz to nazywamy go wewntrznym (nakrtk).

powierzchnia walcowa

Gwint
zewntrzny

Gwint
wewntrzny

Tworzca figura paska nosi nazw zarysu gwintu.

Zalenie od ksztatu zarysu rozrnia si gwinty:
trjktne,
prostoktne,
trapezowe,
koowe.

Zalenie od ksztatu zarysu rozrnia si

gwinty:
trjktne,
prostoktne,
trapezowe,
koowe.

Zarys gwintu trjktny najczciej stosowany

jest w rubach zcznych.

Zalenie od ksztatu zarysu rozrnia si

gwinty:
trjktne,
prostoktne,
trapezowe,
koowe.

Zarys gwintu prostoktny stosowany jest w

mechanizmach rubowych do zamiany ruchu
obrotowego na posuwisty przypadku, gdy wymagana
jest dua dokadno posuwu.

Gwint prostoktny ze wzgldu na

trudnoci wykonawcze i
zmniejszon wytrzymao, w
porwnaniu do trapezowego, jest
rzadko stosowany.

Zalenie od ksztatu zarysu rozrnia si

gwinty:
trjktne,
prostoktne,
trapezowe,
koowe.

Rozrnia si dwa rodzaje zarysw gwintu trapezowego:

symetryczny,
niesymetryczny.

Zarys gwintu trapezowego symetrycznego

stosowany jest w mechanizmach rubowych przy
dziaaniu duych obcie dwustronnych.
Zarys gwintu trapezowego niesymetrycznego
stosowany jest w mechanizmach rubowych przy
dziaaniu duych obcie jednostronnych, np.
podnoniki.

Zalenie od ksztatu zarysu rozrnia si

gwinty:
trjktne,
prostoktne,
trapezowe,
koowe.

Zarys gwintu koowy stosowany jest w urzdzeniach

poddanych obcieniom dynamicznym, np. zcza wagonw
kolejowych, hakach urawi, itp.

Budowa sprzgu rubowego:

1) sworze, 2) hak, 3) rkoje ruby, 4) ubek, 5) gwint prawy,
prawy 6)
nakrtka sprzgu, 7) gwint lewy,
lewy 8) pak.

Podziak zarysu gwintu hz nazywa si odlego

ssiednich zarysw mierzon wzdu osi gwintu.
Skokiem gwintu p nazywa si przesuniecie zarysu
zwoju wzdu osi po penym jego obrocie.
Skok gwintu moe by rwny podziace (p = hz), wtedy
gwint jest jednokrotny, lub stanowi jej krotno (p =
zhz ), wtedy gwint jest wielokrotny..

p=hz

p=2hz

p=3hz

Charakterystyczne wielkoci ruby

wsppracujcej z nakrtk:

rednica nominaln ruby d

dp
dr

rednic podziaow ruby dp

rednic rdzenia dr

nakrtka

rednic podziaow nakrtki Dp

ruba

rednic otworu Do
przy czym: Dp = dp

o ruby

rednic nominaln nakrtki D

nona gboko gwintu tn

D

rednica robocza gwintu

ds. =0,5(Do+d)

Do
tn

Dp

M24

Liczba podana przy oznaczeniu gwintu, np.

M24 zawsze oznacza rednic nominaln
d ruby, tj. rednic zewntrzn zarysu
gwintu

Wszystkie gwinty poza prostoktnym s

znormalizowane, a wic znormalizowane s ich
rednice nominalne d i podziaki p.
Wszystkie inne wymiary zarysu gwintu s uzalenione
od podziaki p.
W kadym rodzaju gwintw rozrnia si
podstawowy szereg gwintw normalnych zwykych, w
ktrych rednica nominalna d jest skojarzona z pewn
podziak p.

W przypadku gdy z dana rednic d jest skojarzona podziaka

mniejsza ni w gwincie zwykym, to mamy do czynienia z
gwintem drobnozwojowym; w przypadku przeciwnym
grubozwojowym.

gwint
drobnozwojowy
gwint
grubozwojowy

POCZENIA GWINTOWE I
RUBOWE

Rodzaje zczy gwintowych

bezporednio wkrcane, np. smarowniczki w oyskach
lizgowych,
rurowe, np. zczki rurowe,
poczenia rubowe.

Poczenia rubowe
W zalenoci od postaci konstrukcyjnych rozrnia
si poczenia :
rubowe,
szpilkowe,
wkrtowe.

rubowe

szpilkowe

wkrtowe

Elementy poczenia rubowego

eb ruby

trzpie ruby

ruba

podkadka

nakrtka

szpilka

Zaleno midzy si obciajc

nakrtk a si obracajc nakrtk
Wyznaczenie takiej zalenoci pozwala na:
obliczenie momentu niezbdnego do
dokrcenia lub odkrcenia
(poluzowania) nakrtki (ruby),
obliczenie strat tarcia na gwincie
midzy rub a nakrtk.

Zaleno midzy si obciajc

nakrtk P a si obracajc
nakrtk H wyznacza si
analizujc wycinek nakrtki.
P

P
ds

wycinek
nakrtki

W tym celu rozwaa si

ruch nakrtki jako ruch
klocka po rwni pochyej.

P
H

Klocek obciony jest

siami:
obciajc nakrtk P,
obracajc nakrtk H.
H

Hx

h
c
u
r
a
k
c
k lo

Px
T

Hy

Py
y

Warunek rwnowagi dla klocka znajdujcego

si na rwni pochyej:

Hx

h
ru c k a
kloc

Px
Hy

T + Px H x = 0

Py
y

Wiemy jednak, e:

T = N

Z rysunku wynika:

Px

Hy

T
x

Px = P sin

Hx

h
ru c k a
kloc

N = Py + H y

Py
y

Py = P cos

H x = H cos
H y = H sin

Wwczas warunek (1) mona zapisa

nastpujco:

(P cos + H sin ) + P sin H cos = 0

Przemnaajc pierwszy czon rwnania przez :

Pcos + H sin + P sin H cos = 0

oraz grupujc czony z P i H, otrzymujemy:

H cos H sin = P cos + P sin

Wycigajc H i P przed nawiasy, otrzymujemy:

H (cos sin ) = P ( cos + sin )

Po przeksztaceniu, uzyskuje si zaleno:

cos + sin
H =P
cos sin

Dzielc obie czci uamka przez cos,

otrzymuje si:

cos + sin
+ tg
cos
H =P
=P
cos sin
1 tg
cos
Z tematu dotyczcego kta tarcia wiemy, e:

= tg

Wwczas:

tg + tg
H =P
1 tg tg
Z trygonometrii szkoy redniej wiemy, e:

tg + tg
tg( + ) =
1 tg tg

Ostatecznie otrzymuje si zaleno pomidzy

si obracajc nakrtk H a si j
obciajc P:

H = P tg( + )
Naley jednak pamita, e wywody te
dotyczyy ruchu klocka do gry czyli
dokrcania nakrtki si H.

W przypadku luzowania nakrtki (ruch klocka

w d po rwni pochyej:

H = P tg( )
Oglnie mona zapisa zaleno midzy
siami H i P jako:

H = P tg( )
+ dokrcanie nakrtki; odkrcanie nakrtki:

Warunek samohamownoci gwintu

Rozpatrzmy przypadek zsuwania si klocka
po rwni pod dziaaniem siy P:

Px

Py
P

Rozpatrzmy przy jakich warunkach sia osiowa

P bdzie powodowa zsuwanie si klocka:

I.

Jeeli > to Psin>T i H>0

II. Jeeli < to Psin<T i H<0

Warunkiem samohamownoci zcza
rubowego jest nierwno:

Dla zrwnowaenia skadowej na rwni pochyej

wystarczy tylko sia tarcia T.
Oznacza to, e dowolnie dua sia osiowa P nie jest
w stanie przesun klocka na rwni pochyej, czyli
odkrci nakrtki.
Dla jej zluzowania naley odwrci kierunek siy H.
W poczeniach ze rubami zcznymi warunek
samohamownoci powinien by speniony, natomiast
zcza ruchowe w mechanizmach rubowych
powinny mie jak najwiksz sprawno.

Wytrzymao gwintu
W poczeniach gwintowych powinno si dy do
rwnomiernego rozkadu naciskw na
poszczeglne zwoje gwintw.
Nie zawsze jest to moliwe do spenienia i
przyczynami nierwnomiernoci naciskw mog
by:
rnice skoku w gwincie ruby i nakrtki
spowodowane niedokadnym wykonaniem,
rna sztywno (podatno) ruby i nakrtki,
rnoimienne odksztacenia w rubie i
nakrtce.

Rozkad naciskw

gwint standardowy

Rwnoimienno naciskw w rubie i

nakrtce mona uzyska za pomoc
ksztatowania
postaci
konstrukcyjnej
poczenia rubowego.

P
P
p
+

p
-

Naprenia w rubie i nakrtce s jednoimienne

rozkad naciskw jest bardziej korzystny

Wytrzymao gwintu na naciski

powierzchniowe i cinanie
Gwint w poczeniu
rubowym podlega
obcieniom zoonym,
a mianowicie jest on:
zgniatany,
cinany,
zginany.

Pg
Mg

Pt
p
r

Biorc pod uwag skomplikowany rozkad

obcie w poczeniu gwintowym, oblicza si go
w sposb uproszczony , zakadajc
rwnomierno naciskw w obu wsppracujcych
elementach.
Z trzech rodzajw obcie dziaajcych na gwint,
najbardziej niebezpieczne jest zgniatanie gwintu
czyli obcienie w postaci naciskw
powierzchniowych.
Zakada si, e jeeli gwint bdzie wystarczajco
wytrzymay na naciski powierzchniowe, to bdzie
on rwnie wytrzymay na pozostae rodzaje
obcie.

Jaka powinna by wysoko nakrtki m, aby przy

zadanej rednicy nominalnej ruby d zwoje nakrtki
byy odporne na naciski powierzchniowe i nie ulegay
ciciu?.

Niech ruba bdzie rozcigana si P.

W praktyce poczenie rubowe projektuje si tak, aby
wytrzymao gwintu na naciski powierzchniowe bya wiksza
ni wytrzymao rdzenia ruby na rozerwanie.
Oznacza to, e powierzchnia gwintu musi przenie wiksze
naciski powierzchniowe p ni jest wytrzymay rdze ruby na
rozerwanie kr.

p > kr
p - naciski powierzchniowe na gwincie,
kr - wytrzymao materiau rdzenia ruby na rozerwanie.

Warunek wytrzymaociowy dla rdzenia

ruby na rozerwanie:

P
r = kr
F

(1)

Std ruba moe by obcian si P:

P kr F

(2)

Warunek wytrzymaociowy na naciski powierzchniowe:

P
p=
pdop
Fp i
gdzie:
Fp - powierzchnia nacisku
jednego zwoju (rzut powierzchni
styku gwintu na paszczyzn
prostopad do osi ruby),
i liczba czynnych zwojw
gwintu nakrtki wsppracujcej
ze rub.

(3)

Fp

Podstawiajc do rwnania 3 si obciajc

rub P (z rwnania 2) uzyskuje si:

kr F
p dop
Fp i

(5)

Przeksztacajc to rwnanie do postaci:

k r F p dop F p i

(6)

Pole powierzchni nacisku jednego zwoju Fp:

Fp = d s t n

(7)

tn
ds - rednia rednica gwintu,
tn - nona gboko gwintu,
na jakiej ruba styka si z
nakrtk.

ds

Pole powierzchni przekroju rdzenia ruby F:

1
2
F = dr
4
dr - rednica rdzenia ruby.

(8)

Liczba czynnych zwojw gwintu nakrtki

wsppracujcej ze rub i:

m
i=
hz
gdzie:
m wysoko nakrtki,
hz podziaka zarysu gwintu.

(9)

Podstawiajc do rwnania (6) zalenoci (7), (8) i

(9) uzyskuje si :

1
m
2
k r d r pdop d s tn
4
hz
Po przeksztaceniach uzyskuje si:

k r d hz 4 pdop d s tn m
2
r

Wyznaczajc z ostatniego rwnania m uzyskuj si:

k r d hz
m
4 pdop d s tn
2
r

Po uproszczeniach i odpowiednich
przeksztaceniach uzyskuj si:

1 k r d r hz
m
dr
4 pdop d s tn

Dla zwykych rub zcznych z gwintem

metrycznym wystpuj nastpujce zalenoci:

dr
0 ,88
ds

hz
1,54 d r 0 ,8d
tn

Po podstawieniu uzyskuje si:

kr
0 ,27 d
m
pdop

W rubach zcznych ruba i nakrtka s stalowe,

dla ktrych:

kr
2,5
pdop

Wwczas:

m > 0 ,67 d
W rzeczywistoci dla zwykych rubach zcznych
wykonanych ze stali przyjmuje si m = 0,8d i tak
nakrtk nie naley oblicza na naciski
powierzchniowe.

Podobne rozwaania mona przeprowadzi na

wytrzymao gwintu na cinanie,
cinanie przy czym inna
bdzie powierzchnia cinana.
Dla stalowych rub zcznych uzyskuje si
warunek:

m 0 ,47 d
Oznacza to, e jeeli gwint w nakrtce spenia
warunek na naciski powierzchniowe to tym bardziej
spenia warunek na cinanie.

W normalnych rubach zcznych wykonanych ze

stali gdzie m = 0,8d gwintu nie trzeba oblicza.

Wpyw zginania gwintu (nie ruby) na jego

wytrzymao jest nieznaczny i w obliczeniach
mona pomin.

Odcianie rub od zginania i skrcania

Optymalnym stanem obcienia zcza rubowego

jest jego obcienie si osiow.

Warunkiem tego stanu jest prostopado osi ruby do

powierzchni:
ba ruby,
oporowych nakrtki,
styku elementu czonych.

Jeeli ten warunek nie zostanie speniony to

pojawiaj si dodatkowe naprenia w rubie,
wywoane dziaaniem momentu gncego Mg.
Naprenia te w poczeniu ze zmiennymi
napreniami roboczymi mog prowadzi do
zniszczenia ruby.
W praktyce zawsze wystpuj nieprostopadoci osi
ruby i wymienionych powierzchni, wywoane np.
niedokadnym wykonaniem lub wystpowaniem
zanieczyszcze.

Pojawia si przy tym pytanie:

czy mona minimalizowa konstrukcyjnie
wpyw tego rodzaju napre gncych?
Wiemy, e naprenia gnce g wywoane
dziaaniem momentu gncego Mg w przekroju
rdzenia ruby wynosz:

g =

Mg
W0

(1)

gdzie:
W0 wskanik przekroju koowego rdzenia ruby
na zginanie

W celu okrelenia czynnikw wpywajcych na

zmniejszenie dodatkowych napre gncych
pojawiajcych si w wyniku nieprostopadoci
osi ruby i powierzchni oporowych, rozpatruje
si w przejaskrawieniu zginan rub.

tg =

ls

(2)

ls

(3)

ls

Z wytrzymaoci materiaw wiemy, e dla zginanej

belki istnieje zaleno:

(4)

EI

Mg

gdzie:
I moment bezwadnoci figury paskiej

Podstawiajc zaleno (3) do rwnania (4)

uzyskuje si:

ls

g
E I0

(5)

Po przeksztaceniach za:

M g ls = E I 0
i:

E I0
Mg =
ls

(6)

Podstawmy do rwnania (1) uzyskan zaleno

(5) dla momentu gncego Mg:

E I0
g =
=
W0
W0 l s
Mg

(6)

Moment bezwadnoci I0 oraz wskanik przekroju

na zginanie W0 dla przekroju koowego rdzenia
ruby wynosz odpowiednio:

W0 =

d
32

3
r

oraz

I0 =

d
64

4
r

(7)

Po podstawieniu wartoci W0 i I0 z rwnania (7) do

rwnania (6) uzyskuje si:

E I 0 32 E d
=
g =
3
W0 l s
64 l s d r

4
r

(8)

Po uproszczeniu uzyskuje si za ostatecznie:

dr
1
g = E
2
ls

(9)

 ls
g
dr
Dodatkowe naprenia gnce wywoane
nieprostopadoci powierzchni oporowej do osi
ruby (kt ) s tym mniejsze
im wikszy jest stosunek czynnej dugoci ruby ls
do rednicy jej rdzenia dr,
tzn. im bardziej jest elastyczna (smuka, podatna)
ruba.

ruba elastyczna (smuke, podatne)

ls

dr

rk

uli

W celu wyeliminowania szkodliwych napre

gncych dodatkowo stosuje si specjalne podkadki
zapewniajce popraw prostopadoci powierzchni
elementw czonych oraz powierzchni nakrtki (ba)
do osi ruby.

Widok x

Zasada dziaania hydraulicznego urzdzenia do napinania

olej pod
cinieniem
ruba
nakrtka

Wytrzymao pocze rubowych

Rozrnia si cztery podstawowe przypadki
obcie pocze rubowych:
I. ruba obciona si osiow
II. ruba obciona si osiow i momentem
skrcajcym
III. ruba napita wstpnie i obciona si
osiow
IV.ruba obciona si poprzeczn:

ruba zaoona z luzem

ruba pasowana

Przypadek I:

ruba obciona si osiow

Przykadem takiego przypadku obcienia moe by np. hak

urzdzenia dwigowego.

Warunek wytrzymaociowy:

P
r = kr
F
gdzie F przekrj rdzenia ruby:

F=

d
4

2
r

Po podstawieniu uzyskuje si zaleno:

4P

k
r
2
dr
Zaleno ta pozwala rozwiza trzy podstawowe
zadania:
Dane:
obcienie P,
materia kr

naley obliczy:
rednice rdzenia
ruby dr

4P
dr
kr

Dane:

Dane:

rednica rdzenia
ruby dr
materia kr

naley obliczy:
obcienie P

d kr
2
r

obcienie P,
rednica rdzenia
ruby dr

naley obliczy:
materia kr

4P
kr
d r2

Przypadek II:
ruba obciona si osiow i
momentem skrcajcym
Przykadem takiego przypadku obcienia moe by
np. podnonik.

W rubie obcionej si
osiow P i momentem
skrcajcym Ms wystpi
naprenia rozcigajce
wzgldnie ciskajce oraz
naprenia skrcajce

Naprenia rozcigajce (ciskajce):

P
r =
F
Naprenia skrcajce:

Ms
=
Ws
gdzie:
Ms moment skrcajcy,
Ws wskanik przekroju koowego na skrcanie

Moment skrcajcy:

M s = M T

MTPO

Sumaryczny moment tarcia:

M T = M TG + M TPO
gdzie:
MTG moment tarcia na gwincie,
MTPO moment tarcia na
powierzchni oporowej

MTG

Moment tarcia na gwincie :

M TG = 0,5 d s H
Wiemy jednak e:

H = P tg( + )
Wwczas moment tarcia na gwincie :

M TG = 0,5 d s P tg( + )

O wyteniu materiau decyduj naprenia

zastpcze (np. wedug hipotezy Hubera):

z = + ( ) k r
2
c

gdzie:
- wspczynnik przeliczeniowy,
kr dopuszczalne naprenia na rozciganie
(ciskanie)
Z otrzymanej zalenoci z reguy oblicza si
rednic rdzenia ruby.

Przy obliczeniach wstpnych i obliczeniach nie

wymagajcych duej dokadnoci, ruby oblicza si
jak gdyby byy obcione tylko si osiow P mnoc
j przez wspczynnik poprawkowy rwny 1,251,3.
Wspczynnik ten uwzgldnia naprenia
skrcajce, pojawiajce si w gwincie wskutek
tarcia.

1,3 P
=
k r w obliczeniach wstepnych
F

ruby ciskane naley ponadto

sprawdzi na wyboczenie.
O charakterze wyboczenia
(spryste, niespryste) rub
decyduje ich smuko oraz sposb
zamocowania ruby.

Przypadek III: ruba napita wstpnie i

obciona si osiow
Przykadem takiego przypadku obcienia moe
by np. mocowanie gowicy cylindra w silniku.

Napicie wstpne pocze rubowych stosuje si w

przypadku dziaania obcie zmiennych oraz istnienia
wymaga w zakresie szczelnoci poczenia.
Niezawodna praca takich pocze rubowych zaley w
znacznej mierze od sposobu ich wstpnego napinania.
Zbyt maa warto siy napicia wstpnego moe spowodowa
to, e dziaanie obcienia roboczego powoduje takie
odksztacenie rub i nastpi utrata styku.
Zbyt dua warto siy napicia wstpnego moe spowodowa
to, e dziaanie obcienia roboczego naoy si na
obcienie wstpne i ich sumaryczne dziaanie moe
doprowadzi do przekroczenia granicy plastycznoci materiau
rub, co w konsekwencji spowoduje nadmierne ich wyduanie
si i w konsekwencji utrat styku.

Sia napicia wstpnego w poczeniu rubowym jest

realizowana za pomoc dokrcajcego momentu
obrotowego przyoonego do nakrtki i (lub) ba ruby.
Kiedy poczenie jest napite wstpnie to nastpuje
spryste wyduenie ruby oraz spryste ciniecie
elementw czonych.
Zakada si, e obcienie to przenoszone jest przez bry
przestrzenn.
strefa przenoszenia obcienia
od napicia wstpnego

Schemat ilustrujcy dziaanie napicia wstpnego w poczeniu

rubowym
a)

b)

c)

d)

P<1000 N
1000 N

P>1000 N

a) obcienie zewntrzne bez napicia wstpnego;

b) napicie wstpne bez obcienia zewntrznego;
c) obcienie zewntrzne mniejsze od napicia wstpnego;
d) obcienie zewntrzne wiksze od napicia wstpnego.

elementy czone
obcienie

ruba

sia ciskajca

ugicie

sia
rozcigajca

wyduenie

Odksztacenie ruby i elementw czonych w zalenoci

od obcienia mona przedstawi w formie wykresw

a)

wyduenie
ruby

ciniecie
elementw
czonych

b)

dodatkowe
wyduenie ruby

odcienie
cinitych
elementw
czonych

c)

sia obcienia
podstawowego

Wykresy odksztace ruby i elementw czonych

odksztacenie

odksztacenie
wyduenie
ruby

cinicie
elementw
czonych

sia obcienia
podstawowego

sia napicia
wstpnego

dodatkowa sia
obciajca rub
dodatkowa sia
odciajca
elementy czone

obcienie

b)

nie jest suma

algebraiczn tych si

sia napicia
wstpnego

sia cakowita
obciajca rub

obcienie

a)

wyduenie
ruby

cinicie
elementw
czonych

a) sia napicia wstpnego;

b) sia napicia wstpnego oraz sia obcienia podstawowego

Cakowite obcienie ruby napitej wstpnie, a

potem poddanej dziaaniu obcieniu podstawowemu
nie jest sum arytmetyczn tych si i jest mniejsze od
sumy tych si.
Cze obcienia podstawowego przejmuj elementy
czone, przy czym warto tego przejcia zaley od
podatnoci ruby i elementw czonych.

Istotnym czynnikiem poprawnej pracy poczenia rubowego

jest dobr prawidowej wartoci siy napicia wstpnego (przy
zdanej wartoci obcienia podstawowego), poniewa:
9 zbyt dua jego warto moe spowodowa przekroczenie
granicy sprystoci materiau ruby,
9 zbyt maa jego warto moe spowodowa utrat zacisku
resztkowego elementw czonych.

obcienie

dodatkowa sia
odciajca
elementy czone

odksztacenie
wyduenie
ruby

cinicie
elementw
czonych

sia obcienia
podstawowego

dodatkowa sia
obciajca rub
zmniejszona sia
napicia wstpnego

sia obcienia
podstawowego

dodatkowa sia
odciajca
elementy czone

zwikszona sia
napicia wstpnego

obcienie odpowiadajce
granicy sprystoci
materiau ruby

obcienie

dodatkowa sia
obciajca rub

odksztacenie
wyduenie
ruby

a) zbyt dua sia napicia wstpnego;

b) zbyt maa sia napicia wstpnego.

cinicie
elementw
czonych

szczelina miedzy
elementami
czonymi

sia napicia wstpnego

zmniejszona na wskutek
osiadania

obcienie

odksztacenie

odksztacenie zcza
wskutek osiadania

Cakowita sia Pc obciajca rub wynosi:

Pc = Pw + ( Pp )

(1)

gdzie:
Pw sia napicia wstpnego,
Pp sia zewntrzna (obcienie podstawowe),

wspczynnik obcienia podstawowego.

Warto wspczynnika obcienia podstawowego mona
okreli za pomoc podatnoci ruby Ks i elementw
czonych Kk:

Kk
=
Ks + Kk

(2)

W celu obnienia wpywu zmiennego obcienia

zewntrznego na cakowit si obciajc rub naley
zmniejszy wspczynnik obcienia podstawowego .
Mona to osign poprzez zwikszenie podatnoci ruby Ks i
(lub) zmniejszenie podatnoci elementw czonych Kk
(zwikszenie ich sztywnoci).

 ruba
podatna

odksztacenie

podstawowego

sia obcienia

obciajca rub

cakowita sia

sia napicia wstpnego

ruba
sztyw na
podstawowego

sia obcienia

obciajca rub

cakowita sia

obcienie

obcienie

dodatkowa sia
obciajca rub
dodatkowa sia
obciajca rub

Zastosowanie stali o zwikszonej wytrzymaoci pozwala na

zmniejszenie przekroju poprzecznego rub a tym samym
zwikszenie ich podatnoci Ks (ruby elastyczne).

ls

dr

Sposoby zmiany podatnoci elementw czonych

zmniejszenie podatnoci
elementw czonych
uzyskuje si poprzez
zastosowanie sztywnych
podkadek o duej
powierzchni oporowej

zwikszenie ich
podatnoci poprzez
zastosowanie
elastycznych przekadek

lub wybranie
czci materiau
w konierzach

Regua konstruowania pocze rubowych z

napiciem wstpnym, poddanym obcieniom
zmiennym:
sztywne konierze - podatne ruby.
ruby

Regua konstruowania pocze rubowych dla

ktrych ma by zapewniona jego szczelno:
podatne konierze - sztywne ruby.
ruby

Du rol w prawidowym doborze napicia wstpnego ma

kolejno dokrcania rub, np. podczas montau gowic.
Niewaciwa kolejno mogaby doprowadzi do jej
uszkodzenia lub spowodowa w niedugim czasie awari
(nieszczelno gowicy), co w rezultacie moe doprowadzi do
powanej usterki silnika.

Metoda ta jest podzielona na cztery etapy docigania rub:

pierwszy etap to dociganie wstpne rub na krzy w
kolejnoci pokazanej na rysunku,
drugi etap docigania rub jest w tej samej kolejnoci jak w
etapie pierwszym, lecz ze zwikszonym momentem siy
dokrcajcej nakrtki.
1
3

4
2

Etap trzeci i czwarty s kocowymi w ktrych ruby

dociga si na gotowo, kolejno jedn rub po
drugiej, zwikszajc za kadym razem moment siy
dokrcajcej nakrtki.
1
2

Podczas dokrcania gowic jednolitych stosuje si

dwa sposoby dokrcania:

Przypadek IV: ruba obciona si

poprzeczn - ruba zaoona z luzem
Przykadem takiego przypadku obcienia moe by
np. konierz sprzga sztywnego.
dr

Pt
Pt

luz

Tego rodzaju poczenie przenosi obcienie za

pomoc si tarcia:

PT T = N = Pw

(1)

Naprenia rozcigajce w rdzeniu ruby wywoane

sia napicia wstpnego wynosz:

Pw
kr
r =
F

(2)

Po przeksztaceniu otrzymuje si:

4 Pw
kr d
k r Pw
2
dr
4

2
r

(3)

Podstawiajc zaleno (3) do rwnania (1),

otrzymujemy zaleno pozwalajc obliczy
obcialno zcza:

PT

kr d
4

2
r

Przypadek IV: ruba obciona si

poprzeczn - ruba pasowana

Pt
Pt

gmin

dt

W danym przypadku trzpie ruby bdzie cinany:

4 PT
kt
=
2
dt
Poczenie to naley sprawdzi rwnie z warunku
na naciski powierzchniowe:

PT
p=
pdop
d t g min

booster case

LUZOWANIE SI POCZE
RUBOWYCH

LUZOWANIE SI POCZE
RUBOWYCH PRZY OBCIENIACH
STATYCZNYCH

P
ds

Warunek samohamownoci zcza rubowego

obcionego tylko si napicia wstpnego

Modkr < MT
Modkr moment powodujcy odkrcenie nakrtki,
MT moment tarcia na gwincie i na powierzchni
oporowej.

Analiza warunku samohamownoci poczenia rubowego

moliwe przyczyny luzowania si pocze rubowych:
zmiana cech geometrycznych gwintu powodujcych
zwikszenie podziaki gwintu h,
zmiana wasnoci ciernych na powierzchni ruby i
nakrtki oraz powierzchni oporowych nakrtki/ba ruby
powodujcych zmniejszenie wspczynnikw tarcia .

Zmiana cech geometrycznych gwintu powodujcych

zwikszenie podziaki gwintu h trwaa zmiana dugoci
pracujcej czci gwintu.

Zmian t moe wywoa:

przekroczenie wytrzymaoci materiaw elementw
zcza na dany rodzaj obcienia,
nadmierne rozszerzenie cieplne ruby.

Zmiana wasnoci ciernych na powierzchni ruby i nakrtki

oraz powierzchni oporowych nakrtki/ba ruby powodujcych
zmniejszenie wspczynnika :
dziaanie czynnikw destrukcyjnych na powierzchni
styku, np. rnego rodzaju oddziaywa korozyjnych,
wprowadzenie midzy wsppracujce powierzchnie
substancji zmniejszajcych tarcie.

LUZOWANIE SI POCZE
RUBOWYCH PRZY OBCIENIACH
DYNAMICZNYCH

obcienia wzdune
ruchy nakrtki

obcienia poprzeczne

ruchy ruby

obcienia wzdune

- kt tarcia

Dynamiczne obcienia poprzeczne

brak dynamicznych obcie poprzecznych

polizg bloku w wyniku dziaania dynamicznych obcie

poprzecznych

ZAPOBIEGANIE LUZOWANIU SI
POCZE RUBOWYCH

Sposoby przeciwdziaania
luzowaniu si pocze
rubowych

Przeciwdziaanietrwaej zmianie
dugoci ruby wzdu jej osi
Zastosowanie materiau
zapewniajcego du
wytrzymao na rozciganie
Zastosowanie materiau
zapewniajcego ma
odksztacalno ciepln
Zastosowanie materiau
zapewniajcego du odporno
na zuycie i korozj

Przeciwdziaanie powstawaniu
polizgowi na gwincie
Zastosowanie odpowiedniej
wielkoci napicia wstpnego
Przeciwdziaanie powstawaniu
zjawiska rezonansu zcza
Przeciwdziaanie przemieszczaniu
si nakrtek za pomoc
wprowadzenia dodatkowych si

PRZECIWDZIAANIE LUZOWANIU SI POCZE

RUBOWYCH ZA POMOC DOBORU ODPOWIEDNIEJ
WARTOCI NAPICIA WSTPNEGO

Siy zewntrzne moliwe do zastosowania w

poczeniu rubowym:
tarcia;
tarcia zjawisko powstawania oporu hamujcego ruch
nakrtki wzgldem ruby,
ksztatu nakrtki, ba ruby, elementw czonych oraz
rnego rodzaju elementw dodatkowych; zdolno
przenoszenia obcie z jednego elementu na drugi
uwarunkowane jest istnieniem si wicych, ktre
wyzna-czaj wewntrzne i powierzchniowe siy spjnoci
materiau tych elementw,
spjnoci (kohezji); wzajemne przyciganie si czstek
materiau elementw zcza,
przyczepnoci (adhezji); czenie si powierzchniowych
gwintu ruby i nakrtki doprowadzonych do zetknicia.

Moliwe metody zabezpieczenia pocze

rubowych przed samoodkrcaniem:
9 zabezpieczenia cierne,
9 zabezpieczenia ksztatowe,
9 zabezpieczenia spojeniowe,
9 zabezpieczenia klejone.

Zabezpieczenia cierne
Zabezpieczenia cierne
zwikszenie tarcia na powierzchni
wsppracujcego gwintu

zwikszenie tarcia na powierzchni

oporowej nakrtki (ba ruby)
zwikszenie tarcia na caej
powierzchni
nakrtka (eb
ruby) z zbami
ryglujcymi

zwikszenie tarcia na czci powierzchni

podkadka sprysta

zwikszenie tarcia naciskami osiowymi

ma caym obwodzie
przeciwnakrtka

miejscowo
nakrtka ze
szczelin
wzdun i
wkrtem

zwikszenie tarcia naciskami promieniowymi

ma caym obwodzie

miejscowo

nakrtka stokowa

nakrtka mimorodowa

nakrtka ze
wstawka spryst

nakrtka ze
szczelinami
poprzecznymi

Zabezpieczenia ksztatowe
Zabezpieczenia ksztatowe
za pomoc elementw o przekroju
zblionym do koowego
umiejscawianych p oprzecznie do osi zcza
zawleczki, koki, ruby

umiejscawianych wzdunie do osi zcza

wkrty, koki

za pomoc elementw o przekroju

zblionym do prostoktnego
umiejscawianych na p owierzchni oporowej
podkadki odginane

umiejscawianych na nakrtce

nakadki

a)

b)

prawidowo

prawidowo

nieprawidowo

nieprawidowo

Rys. 1. Zasady zabezpieczenia drutem; a) zabezpieczenie dwch rub; b) zabezpieczenie w

przypadku kilku rub

NOWE ROZWIZANIA W ZAKRESIE ZABEZPIECZE

PRZECIWDZIAAJCYCH LUZOWANIU SI POCZE
RUBOWYCH

Spiralock

Rozkad naciskw w gwincie

gwint standardowy

gwint typu Spiralock

Step-Lock Bolt
nakrtka

polizg

ruba

nakrtka
cz pochylona
cz paska

brak
polizgu

ruba

NORD-LOCK

>

P1<P2

P1

P2

Double Thread Bolts

nakrtka

przeciwnakrtka

Dobranie wielkoci parametrw poczenia rubowego

zapewniajcego jego teoretyczn samohamowno nie
przeciwdziaa jego luzowaniu si w przypadku dziaania
obcie dynamicznych.
Najbardziej sprzyjajce luzowaniu si pocze rubowych s
dynamiczne obcienia poprzeczne.
Najbardziej skutecznym sposobem przeciwdziaania luzowaniu
si pocze rubowych jest dobr:
odpowiedniej wartoci siy napicia wstpnego,
rnorodnego rodzaju zabezpiecze ciernych i
ksztatowych.

Mechanizm rubowy
Wykorzystanie linii rubowej
limak przekadni
limakowej
mechanizm rubowy
ruby zczne

Sprawno mechanizmu rubowego

Oglnie sprawno dowolnego mechanizmu
(maszyny) stosunek pracy uzyskanej Lu
do pracy woonej Lw:

Lu
=
Lw

Pracy uzyskana Lu :

Lu = P h

Z trjkta prostoktnego uzyskamy zaleno:

ds

h
tg =
ds

h = d s tg

Wwczas praca uzyskana Lu:

Lu = P d s tg

Z mechaniki oglnej wiemy, e prac woon

Lw moemy wyznaczy z rwnania
dynamicznego ruchu obrotowego ciaa
sztywnego:

Lw = M z d
0

gdzie:
Mz - moment gwny si zewntrznych wzgldem osi
obrotu ciaa,

- kt obrotu

W rozwaanym przypadku kt obrotu nakrtki

wynosi 2 ,
za moment gwny si zewntrznych
wzgldem osi obrotu ciaa:

ds
Mz = H
2
Po podstawieniu uzyskuje si zaleno na
prac woon Lw:

ds
Lw = 2 H
2

Z poprzednich rozwaa wiemy jednak, e:

H = P tg( + )
Wwczas:

Lw = P tg( + ) d s

Ostatecznie uzyskujemy nastpujc

zaleno na sprawno gwintu :

Lu
P d s tg
=
=
Lw P tg( + ) d s
Po uproszczeniu za:

tg
=
tg ( + )

Kt przy ktrym sprawno jest

najwiksza mona znale z warunku:

d
=0
d
Najwiksz sprawno uzyskuj si dla kta:

opt = 45

100

[%]

granica samohamownoci

80
obszar
rub
ruchowych

60
50

max

40
obszar
rub
zcznych

20
0
0,2
0

10

0,4

0,6

0,8

1,0

20
30
40
kt pochylenia gwintu

1,2
50

tg