Wat is een hersentumor?

Afhankelijk van ernst en plaats in de hersenen kunnen de gevolgen van

een hersentumor ingrijpend zijn. Deze folder gaat over die gevolgen en
vertelt over ontstaan en behandeling van hersentumoren.
Er is geen orgaan zo onmisbaar als de hersenen. Ze vormen het centrale
regelpunt voor bijvoorbeeld de hartslag, ademhaling en beweging. Elke
menselijke gedachte, emotie of gevoel is afkomstig uit deze ongeveer 1300 gram
wegende grijze massa in het hoofd. Daarom kunnen de gevolgen, wanneer er iets
misgaat in de hersenen, vrstrekkend zijn.
Wat is een hersentumor?
Cellen zijn de bouwstenen van het lichaam. Ze worden voortdurend bijgemaakt
om het lichaam gezond te houden. Een tumor of gezwel ontstaat als de celdeling
ontspoort. Bij een goedaardig gezwel, een wrat bijvoorbeeld, krijgt het lichaam de
celdeling onder controle. Maar bij een kwaadaardig gezwel lukt dat niet. De cellen
vermenigvuldigen zich en doordringen het omringende weefsel, er ontstaat een
vorm van kanker die de gezonde cellen in hun functioneren verstoort. Een
hersentumor is een gezwel in het hoofd. Als die vanuit de hersenen zelf ontstaat
heet dat een primaire hersentumor. Vaak ontwikkelt deze zich uit steuncellen in
het hersenweefsel, de zogeheten gliacellen. Zon gezwel heet een glioom, de
meest voorkomende hersentumor. Een secundaire tumor wordt door uitzaaiing
naar de hersenen (hersenmetastase) en is afkomstig van een gezwel elders in
het lichaam. Anders dan in de rest van het lichaam is bij hersentumoren niet
altijd een onderscheid mogelijk tussen goed- en kwaadaardig. Ook een
goedaardig gezwel neemt plaats in. Omdat de schedel een afgesloten ruimte is,
komt gezond hersenweefsel in de verdrukking; het raakt beschadigd.
Ontstaan
Wetenschappers hebben ontdekt dat het ontstaan van hersentumoren
samenhangt met een ontregeling van genen (dragers van erfelijke informatie) die
de celdeling sturen. Roken, alcohol drinken en bepaalde eetgewoonten houden
verband met sommige vormen van kanker, maar dat verband is (nog) niet
vastgesteld voor het ontstaan van hersentumoren.
Lichamelijke problemen
De klachten die ontstaan door een hersentumor zijn afhankelijk van de plek in de
hersenen, het soort tumor, de grootte ervan en de druk die in het hoofd ontstaat.
Meer dan de helft van de mensen met een hersentumor krijgt last van hoofdpijn,
soms met misselijkheid en overgeven. Echter, bij de meeste mensen heeft
hoofdpijn meestal een heel andere oorzaak. Wanneer iemand die zelden last
heeft ineens over hoofdpijn klaagt, misselijk is en moet overgeven, kan nader
onderzoek gerechtvaardigd zijn. Als een tumor drukt op de plek in de hersenen
die de beweging regelt, kunnen verlammingsverschijnselen optreden. Iemand
kan bijvoorbeeld een lepel niet meer naar de mond brengen of heeft moeite met
zijn evenwicht. Ook kan iemand slaperig of suf worden. Soms kan het gezwel een
epileptische aanval veroorzaken, het gevolg van een irritatie van zenuwcellen in
de hersenen. Ook kunnen gehoor- en gezichtsstoornissen optreden. Hinderlijke
zoemende geluiden, dubbelzien of (gedeeltelijk) verlies van het
gezichtsvermogen zijn enkele van de mogelijke verschijnselen.

Cognitieve problemen
De minder zichtbare gevolgen van een hersentumor hangen samen met cognitie.
Dat is het vermogen waarmee men dingen leert kennen: taal, redeneren,
waarnemen, het geheugen en concentratie. Er kunnen dezelfde klachten
ontstaan als na andere vormen van hersenletsel. Soms kan revalidatie helpen.
Hieronder wordt een aantal cognitieve problemen beschreven.
Problemen met taal (afasie) worden vaak veroorzaakt door beschadiging in de
linkerhersenhelft, waar meestal het taalcentrum is gelegen. Afasie kan het
spreken, taalbegrip, lezen en/of schrijven aantasten.
Apraxie is het onvermogen om complexe handelingen in de juiste volgorde uit
te voeren. Eerst de schoen en dan de sok aantrekken of toch andersom?
Een hersentumor kan neglect en/of hemianopsie veroorzaken. Iemand met
neglect is zich minder of niet meer bewust van wat zich aan n kant van het
lichaam afspeelt. Bij hemianopsie is n helft van het gezichtsveld weggevallen.
Emoties en gedrag
Als gevolg van een hersentumor ontbreekt soms de controle over de emoties.
Iemand kan snel moe zijn en gevoelig voor licht, drukte en lawaai. Hij kan zich
afhankelijk opstellen, weinig initiatief vertonen, de seksualiteit kan veranderd
zijn. Dit alles kan ontaarden in asociaal gedrag, agressie, snel huilen, depressies
en overspannenheid. Deze emotionele en gedragsmatige veranderingen kunnen
moeilijk te accepteren zijn voor de partner en de familie.
Diagnose
Het vaststellen (diagnose) van een hersentumor gebeurt in het ziekenhuis. Een
CT-scan (computer tomografie) laat de tumor zien. Meer details geeft een MRIscan (magnetic resonance imaging). Om zekerheid te krijgen over de goede of
kwade aard van het gezwel is onderzoek van het tumorweefsel nodig. Dat
gebeurt, indien mogelijk, via een biopsie, een operatie waarbij een stukje tumor
wordt uitgenomen en onderzocht.
Behandeling
Het lastige van tumorcellen in de hersenen is dat ze tussen gezonde zenuwcellen
zitten. Ze zijn moeilijk, en slechts zelden volledig, te verwijderen. Bij het
wegnemen van een tumor bestaat het risico op schade aan gezond
hersenweefsel. Opereren is daarom niet altijd mogelijk.
Wordt tot een neurochirurgische operatie besloten, dan probeert men zoveel
mogelijk weefsel te verwijderen. Toch bestaat de kans dat een gezwel na enige
tijd weer terugkomt. Om dat te voorkomen volgt een bestralingskuur of soms
chemotherapie. Die schakelt achtergebleven tumorcellen zoveel mogelijk uit.
Vaak gaan hersentumoren gepaard met vochtophoping (hersenoedeem) die
klachten veroorzaakt. Het hersenoedeem kan worden behandeld met
bijnierschorshormoon (dexamethason of prednison). Mogelijke bijwerkingen zijn:
een opgezet gelaat, verhoogde bloedsuikerspiegel en spierzwakte. Om
epileptische aanvallen te voorkomen zijn vaak anti-epileptica noodzakelijk.
Vanwege de verschillende behandelingsvormen zijn zowel de neurochirurg,
radiotherapeut als de neuroloog bij de behandeling betrokken. Over de
toekomstverwachting van iemand met een hersentumor valt weinig algemeens te
zeggen: deze verschilt van geval tot geval en kan het best worden besproken
met de behandelend arts.

Soorten hersentumoren
Een hersenmetastase komt het meest voor. De gemiddelde levensverwachting
hangt af van de primaire tumor elders in het lichaam en van de
behandelmogelijkheden van de uitzaaiingen in het hoofd. Zowel operatie, gehele
of gedeeltelijke bestraling van de hersenen als chemotherapie zijn mogelijk. Het
doel van de behandeling is vooral behoud van de kwaliteit van leven.
Een astrocytoom is een veel voorkomend glioom. Het glioblastoma multiforme
is de meest voorkomende en kwaadaardige vorm met een levensverwachting van
gemiddeld een jaar. De behandeling bestaat meestal uit een operatie gevolgd
door bestraling en soms chemotherapie. Bij kinderen komt een goedaardige vorm
van het astrocytoom voor die operatief kan worden verwijderd.
Een medulloblastoom komt vrijwel alleen bij kinderen voor. Vaak zijn de eerste
verschijnselen: hoodpijn, braken en onzeker lopen. Behandeling bestaat uit
operatie en bestraling, eventueel chemotherapie. Soms wordt niet alleen de
tumor bestraald, maar ook de rest van de hersenen en de wervelkolom omdat de
tumorcellen kunnen uitzaaien. De levensverwachting bedraagt vijf tot tien jaar,
soms langer.
Een cerebraal lymfoom is een vorm van lymfklierkanker (Non-Hodgkin
lymfoom), die uitsluitend in de hersenen voorkomt. De gemiddelde
levensverwachting is n tot drie jaar. Behandeling bestaat meestal uit een
biopsie gevolgd door radiotherapie, soms in combinatie met chemotherapie.
Een meningioom is een hersentumor die voortkomt uit een van de
hersenvliezen die het brein en het ruggenmerg omhullen. Meestal groeit zon
gezwel langzaam en kan het operatief goed worden verwijderd. Bij terugkeer van
de tumor kan opnieuw worden geopereerd en bestraald. De vooruitzichten zijn
meestal goed.
Een acusticusneurinoom of brughoektumor is een langzaam groeiend gezwel
dat ontstaat uit de gehoor- of evenwichtszenuw bij de hersenen. De gevolgen
zijn: oorsuizen, doofheid en evenwichtsstoornissen. Een brughoektumor kan door
een (vaak langdurige) operatie goed worden behandeld. Soms wordt
stereotactische radiotherapie toegepast, een speciale vorm van bestraling.
Een hypofyse-adenoom is een gezwel in de hypofyse, een klein orgaan aan de
onderkant van de hersenen dat de hormoonhuishouding regelt. Een
hypofysegezwel kan de hormoonafscheiding verstoren en op de oogzenuw
drukken. Afhankelijk van het hormoon dat wordt geproduceerd, worden
wisselende benamingen gebruikt voor de tumor. Adenomen worden vaak met
medicijnen behandeld, soms in combinatie met een operatie. De vooruitzichten
zijn meestal goed.

Door: Aagtje Smid

@ Hersenstichting