Νίκος Γαλάνης

Καθηγητής Χημείας
2ο Λύκειο Ηρακλείου
Χημική Ισορροπία - Απόδοση
Ταξινόμηση χημικών αντιδράσεων ανάλογα με την κατεύθυνση που πραγματοποιούνται:

Πραγματοποιούνται προς μία μόνο κατεύθυνση

Μονόδρομες ή ποσοτικές : έως ότου καταναλωθεί πλήρως τουλάχιστον ένα
από τα αντιδρώντα.

Πραγματοποιούνται και προς τις δύο κατευθύν­

σεις.
Αμφίδρομες : Υπό κατάλληλες συνθήκες (κλειστό σύστημα 1,
σταθερές συνθήκες2) οι αμφίδρομες αντιδράσεις
οδηγούν σε κατάσταση χημικής ισορροπίας

Έστω η αμφίδρομη αντίδραση με χημική εξίσωση:

αΑ + βΒ ⇄ γΓ + δΔ
Εάν σε ένα κλειστό δοχείο σταθερού όγκου και σε σταθερή θερμοκρασία εισαχθούν ορισμένες πο­
σότητες από τις ουσίες Α και Β (αντιδρώντα), θα παρατηρήσουμε:
➢ Αρχικά (t = 0) οι συγκεντρώσεις των αντιδρώντων Α και Β είναι μέγιστες, οπότε η ταχύτητα
υ1 (της αντίδρασης προς τα δεξιά) έχει τη μέγιστη τιμή της. Αντίθετα, οι συγκεντρώσεις των
προϊόντων Γ και Δ είναι μηδέν, οπότε η ταχύτητα υ 2 (της αντίδρασης προς τα αριστερά)
κατά την έναρξη της αντίδρασης είναι μηδέν.
➢ Με την πάροδο του χρόνου οι συγκεντρώσεις των αντιδρώντων Α και Β ελαττώνονται,
οπότε και η ταχύτητα υ1 ελαττώνεται. Αντίθετα, η ταχύτητα υ 2 αυξάνεται, επειδή με την
πάροδο του χρόνου αυξάνονται οι συγκεντρώσεις των προϊόντων Γ και Δ.
➢ Από τη χρονική στιγμή (tv) και μετά οι ταχύτητες υ1 και υ2 εξισώνονται (υ1 = υ2) και το σύ­
στημα μακροσκοπικά δεν παρουσιάζει καμία μεταβολή. Οι συγκεντρώσεις των αντι­
δρώντων (Α και Β) και των προϊόντων (Γ και Δ) δεν μεταβάλλονται, δηλαδή η ποιοτική και
η ποσοτική σύσταση του συστήματος δεν μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου,
εφόσον βέβαια οι συνθήκες παραμένουν σταθερές. Στο σημείο αυτό έχει αποκατασταθεί
χημική ισορροπία.

Χημική Ισορροπία:
(i) Η σύσταση των αντιδρώντων και προϊόντων παραμένει σταθερή.
(ii) Οι ταχύτητες των δύο αντίθετων αντιδράσεων εξισώνονται.

Η χημική ισορροπία είναι δυναμική ισορροπία και όχι στατική. Δηλαδή στην κα­
τάσταση χημικής ισορροπίας οι δύο αντίθετες αντιδράσεις δεν σταματούν, αλλά
πραγματοποιούνται ταυτόχρονα με την ίδια ταχύτητα. Δηλαδή όσα μόρια αντι­
δρώντων μετατρέπονται σε προϊόντα στη μονάδα του χρόνου, τόσα ακριβώς μόρια
αντιδρώντων ξανασχηματίζονται από την αντίδραση μεταξύ των μορίων των προϊ­
όντων στη μονάδα του χρόνου. Έτσι, οι ποσότητες των συστατικών του μίγματος
ισορροπίας παραμένουν σταθερές.

1 Κλειστό ονομάζεται το σύστημα που διατηρεί τη μάζα του σταθερή, ενώ η ενέργεια του μεταβάλλεται, δηλαδή
μπορεί να προσλάβει ή να αποδώσει ενέργεια π.χ. κλειστό δοχείο.
2 Σταθερή πίεση και θερμοκρασία.
http://schoolchemistry.blogspot.com (1) e-mail & MSN ID: schoolchem@gmail.com
Διάγραμμα συγκέντρωσης – χρόνου για τα αντιδρώντα και προϊόντα:

C Παρατηρήσεις:
(mol/L) ➢ Μετά το χρόνο tv έχει αποκατασταθεί
Χημική Ισορροπία (ΧΙ) και όλες η κα­
(1) Δ μπύλες είναι παράλληλες με τον άξονα
του χρόνου.
Α
Γ ➢ Ισχύει και εδώ, ότι ο λόγος των στοι­
χειομετρικών συντελεστών είναι και
(2) λόγος μεταβολών συγκεντρώσεων. Για
Β
παράδειγμα, ισχύει:
tv 1 Δ [ Α] α
t (s) = =
2 Δ [Γ] γ

Διάγραμμα ταχύτητας – χρόνου για τις δύο πορείες της αμφίδρομης αντίδρασης:
Παρατηρήσεις:
υ
➢ Η ταχύτητα υ1 (αντίδραση προς τα δε­
(mol/(L.s))
ξιά) με την πάροδο του χρόνου ελατ­
τώνεται, έως ότου φτάσει σε μία ορια­
υ1 κή τιμή. Αυτό συμβαίνει διότι οι συ­
γκεντρώσεις των αντιδρώντων ελατ­
τώνονται με την πάροδο του χρόνου.
υ2
➢ Η ταχύτητα υ2 (αντίδραση προς τα
αριστερά) με την πάροδο του χρόνου
αυξάνει, έως ότου φτάσει σε μία ορια­
tv κή τιμή. Αυτό συμβαίνει διότι οι συ­
t (s) γκεντρώσεις των προϊόντων αυξάνο­
νται με την πάροδο του χρόνου.
Ομογενή και ετερογενή ισορροπία:
➢ Ομογενή ισορροπία έχουμε όταν τα αντιδρώντα και τα προϊόντα βρίσκονται στην ίδια
φάση, για παράδειγμα: Ν2 (g) + 3H2 (g) ⇄ 2 NH3 (g) (όλα είναι αέρια).
➢ Ετερογενή ισορροπία όταν τα σώματα που συμμετέχουν στην ισορροπία (αντιδρώντα και
προϊόντα) βρίσκονται σε περισσότερες από μία φάσεις, για παράδειγμα: CaCO3 (s) ⇄ CaO (s)
+ CO2 (g) (δύο σώματα στερεά και ένα αέριο).

Συντελεστής απόδοσης (α) μιας χημικής αντίδρασης ονομάζεται ο λόγος της ποσότητας του
προϊόντος που παράγεται πρακτικά προς την ποσότητα του ίδιου προϊόντος που θα παραγόταν θε­
ωρητικά αν η αντίδραση ήταν ποσοτική (μονόδρομη).

ποσότητα προϊόντος που παράγεται πρακτικά

α=
ποσότητα του ίδιου προϊόντος που θα παραγόταν θεωρητικά
Μπορούμε να βρούμε το συντελεστή απόδοσης και από το περιοριστικό αντιδρόν, οπότε θα
γράφαμε:
ποσότητα περιοριστικού αντιδρώντος που καταναλώθηκε πρακτικά
α=
ποσότητα τουίδιου αντιδρώντος πουθα καταναλωνόταν θεωρητικά
http://schoolchemistry.blogspot.com (2) e-mail & MSN ID: schoolchem@gmail.com
 Παρατηρήσεις:
➢ Οι τιμές του συντελεστή απόδοσης α, κυμαίνονται από 0 έως 1.
➢ Όσο το α προσεγγίζει τη μονάδα, τόσο η αντίδραση πλησιάζει τη μονόδρομη αντίδραση,
κυριαρχεί δηλαδή η φορά προς τα δεξιά.
➢ Αντίθετα, όσο το α προσεγγίζει το 0, τόσο κυριαρχεί η φορά της αντίδρασης προς τα αρι­
στερά.
Λυμένα παραδείγματα:

Πρώτο: Σε κενό δοχείο εισάγουμε 4 mol SO2 και 10 mol Ο2. Αν στην ισορροπία έχουμε 3 mol
SO3, ποια είναι η απόδοση της αντίδρασης: 2SO2 + O2 ⇄ 2SO3 (Εφαρμογή σχολ. βιβλίου σελ. 115)
Λύση:
Αρχικά δημιουργούμε πίνακα ποσοτήτων εκφρασμένο σε mol ως εξής:
(1) Γράφουμε τις αρχικές ποσότητες
(2) Στη γραμμή «Αντιδρούν/Παράγονται» συμπληρώνουμε ποσότητες ανάλογες με τους στοι­
χειομετρικούς συντελεστές, μιας και έχουμε αναφέρει ότι είναι η μόνη γραμμή στον πίνακα
που είναι ανάλογη των στοιχειομετρικών συντελεστών.
(3) Για να βρούμε τις ποσότητες που υπάρχουν στη Χημική Ισορροπία (ΧΙ):
➢ Για τα αντιδρώντα κάνουμε αφαίρεση, μιας και καταναλώνονται, ενώ,
➢ Για τα προϊόντα πρόσθεση, μιας και παράγονται.
(mol) 2 SO2 + O2 ⇄ 2 SO 3
Αρχικά 4 10
Αντιδρούν/Παράγονται 2x x 2x
Χημική Ισορροπία 4 – 2x 10 – x 2x
Στην ΧΙ όπως αναφέρεται στην εκφώνηση έχουμε 3 mol SΟ3, οπότε 2x = 3 → x = 1,5 mol
Για να βρούμε την απόδοση, θα πρέπει πρώτα να βρούμε την ποσότητα του SO3, η οποία θα παρα­
γόταν θεωρητικά, εάν δηλαδή η αντίδραση ήταν ποσοτική (μονόδρομη). Γράφουμε ξανά τον πίνα­
κα ποσοτήτων:
(mol) 2 SO2 + O2 → 2 SO3
Αρχικά 4 10
Αντιδρούν/Παράγονται 4 2 4
Τελικά -- 8 4
Το SO2 είναι το περιοριστικό και το O2 είναι σε περίσσεια. Για τον συντελεστή απόδοσης γράφου­
με:
ποσότητα SO 3 που παράγεται πρακτικά  ΧΙ 2x 2⋅1,5 3
α= = = =  α = 0,75
ποσότητα SO3 που θα παραγόταν θεωρητικά  ποσοτική 4 4 4
Μπορούμε να καταλήξουμε στο ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα χρησιμοποιώντας για τον υπολογισμό
του συντελεστή απόδοσης το περιοριστικό αντιδρόν, έτσι γράφουμε:
ποσότητα SO 2 που καταναλώνεται πρακτικά XI 2x 2⋅1,5 3
α= = = =  α = 0,75
ποσότητα SO 2 που θα καταναλωνόταν θεωρητικά ποσοτική 4 4 4

Δεύτερο: Αέριο μίγμα, που περιέχει 2 mol N2 και 8 mol H2, εισάγεται σε κενό δοχείο σταθερού
όγκου και ασκεί πίεση 20 atm. Διατηρώντας σταθερή τη θερμοκρασία, αποκαθίσταται η ισορροπία:
Ν2 (g) + 3 H2 (g) ⇄ 2 NH3 (g)
Αν το αέριο μίγμα ισορροπίας ασκεί πίεση 14 atm, να υπολογιστούν:
(1) η απόδοση της αντίδρασης
(2) οι μερικές πιέσεις των αέριων στην κατάσταση ισορροπίας
Λύση:
http://schoolchemistry.blogspot.com (3) e-mail & MSN ID: schoolchem@gmail.com
(1) Δημιουργούμε πίνακα ποσοτήτων:
(mol) Ν2 + 3 Η2 ⇄ 2 ΝΗ3
Αρχικά 2 8
Αντιδρούν/Παράγονται x 3x 2x
Ισορροπία 2–x 8 – 3x 2x
Εφαρμόζουμε την καταστατική εξίσωση των αερίων για την αρχική κατάσταση και την κατάσταση
ισορροπίας:
Ραρχική V = n αρχικά RT 1
Ρ ισορροπίας V = n ισορροπίας RT 2
Διαιρώντας τις (1) και (2) κατά μέλη προκύπτει:
Pαρχική n αρχικά
= 3
Ρισορροπίας n ισορροπίας
Γνωρίζουμε την αρχική πίεση καθώς και την πίεση ισορροπίας. Επίσης, γνωρίζουμε τα αρχικά mol
του μίγματος. Υπολογίζουμε τα mol του μίγματος ισορροπίας:
n ισορροπίας =  2−x8−3x 2x = 10−2x
Από τη σχέση (3), έχουμε:
Pαρχική n 20 10
= αρχικά  =  x=1,5 mol
Ρισορροπίας n ισορροπίας 14 10−2x
Για να υπολογίσουμε τον συντελεστή απόδοσης γράφουμε:
ποσότητα ΝΗ 3 που παράγεται πρακτικά  ΧΙ
α=
ποσότητα ΝΗ3 που θα παραγόταν θεωρητικά  ποσοτική
Για να υπολογίσουμε την θεωρητική ποσότητα, ξαναγράφουμε τον πίνακα ποσοτήτων, σαν να ήταν
η αντίδραση μονόδρομη:
(mol) Ν2 + 3 Η2 → 2 ΝΗ3
Αρχικά 2 8
Αντιδρούν/Παράγονται 2 6 4
Τελικά -- 2 4
Το Ν2 είναι το περιοριστικό και το Η2 σε περίσσεια. Έτσι, για τον συντελεστή απόδοσης γράφου­
με:
ποσότητα ΝΗ 3 που παράγεται πρακτικά  ΧΙ 2x 2⋅1,5 3
α= = = =  α = 0,75
ποσότητα ΝΗ3 που θα παραγόταν θεωρητικά  ποσοτική 4 4 4
(2)
Για τις μερικές πιέσεις των αερίων στην κατάσταση ισορροπίας ισχύουν:
nN 0,5 nH 3,5
PN = 2
⋅P ολ  PN = ⋅14  P N 2 = 1 atm , P H = 2
⋅Pολ  P H = ⋅14  P H2 = 7 atm
2
n ολ 2
7 2
n ολ 2
7
Η μερική πίεση της αμμωνίας μπορεί να υπολογιστεί από το νόμο του Dalton:
P ολ = P N PH PNH  P NH = P ολ −P N PH   P NH = 14−17  P NH3 = 6atm
2 2 3 3 2 2 3

Για το σπίτι:

(1) Δουλέψτε ανάλογα τις ασκήσεις 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19 από τις σελίδες 133 και 134 του
σχολικού βιβλίου, όπως και το παρακάτω θέμα:
(2) Σε κενό δοχείο σταθερού όγκου εισάγεται ποσότητα από αέριο Α. Η θερμοκρασία διατηρεί­
ται σταθερή στους 227οC και πραγματοποιείται η αντίδραση: 2Α(g) ⇄ 2B(g) + Γ(g). Στην κα­
τάσταση ισορροπίας η πυκνότητα του μίγματος είναι ρ = 2,3 g/L και η πίεση που ασκεί Pολ =
2,46 atm. Να υπολογίσετε τον συντελεστή απόδοσης της αντίδρασης.
Δίνεται η σχετική μοριακή μάζα για το Α, ΜrA = 46.
http://schoolchemistry.blogspot.com (4) e-mail & MSN ID: schoolchem@gmail.com