Eerste reactie op het plan van D66 voor de aanpak van de

PGB-crisis
Ren Veldwijk, 7 maart 2016

Op zondagavond 6 maart werkte ik aan een stukje voor het ICT-vakblad Computable
over het aankomende 11e PGB-debat. Al schrijvende bereikte mij het bericht dat er
een Kamermeerderheid was voor het uit de PGB-keten halen van de SVB. Omdat
mensen daarvoor terecht al langer pleiten was het gemakkelijk om mijn stukje om te
werken tot een open brief die ik eerder vandaag aan de Kamer zond en waarin ik
waarschuw tegen onnodig lange besluitvormings- en verbeterprocessen. De
problematiek van de SVB is veel groter dan die van de PGBs als zodanig.
Direct na publicatie bleek D66, naar ik begrijp met betrokkenheid van
belangenorganisatie Per Saldo, met een plan te zijn gekomen. Meerdere mensen
hebben mij gevraagd wat ik daarvan vind en hoe het zich verhoudt tot de inhoud
van mijn brief. Ik wil daar graag een paar opmerkingen over maken, in de hoop dat
dit het debat dat morgenavond wordt gehouden ten goede kan komen.

Vooraf: Sowieso lijkt het mij niet bevorderlijk voor de kwaliteit van de besluitvorming
om het debat in te gaan met allerlei last minute plannen, maar zo werken die dingen
als de cameras aan staan. Uiteindelijk komt de VVD ook kort voor het debat met
een verrassende koerswijziging. Cest la vie.

Het plan dat D66 presenteert, meer in het bijzonder over de ICT gerelateerde zaken,
heeft een hoog enerzijds-anderzijds gehalte. Allereerst de volgende, beslist positieve
constatering:
Het D66 plan is volstrekt niet strijdig met de gedachte van de VVD om de SVB uit de
PGB-keten te halen. Sterker, het is de eerste concrete invulling van dat plan vanuit
de politiek.
Dat D66 in het plan nog een rol voor de SVB ziet weggelegd als
salarisadministrateur is in dit kader irrelevant. Wat D66 beschrijft is de rol die de
SVB tot 2013 zonder problemen heeft vervuld en dat alleen indien de budgethouder
dit wenste. For all practical purposes verdwijnt ook in het D66 plan de SVB en
daarmee dat andere departement uit beeld.
Maar dan het grootste bezwaar. De huidige regelgeving beoogt fraude tegen te gaan
door functiescheiding door te voeren waar die voor 2015 ontbrak. Functiescheiding,
hier het scheiden van accorderen en betalen van rekeningen voor verrichte
zorgdiensten, is een krachtig middel tegen allerlei vormen van fraude en
vergissingen. Zonder adequate functiescheiding kan alleen achteraf, op basis van
1

geld en papierstromen, worden vastgesteld of middelen correct zijn aangewend.

Maar de praktijk leert dan dat de administratie niet klopt, fraudeurs zijn vertrokken
of verduisterde bedragen zijn opgemaakt en er niets meer te halen valt. Door
controle achteraf (repressief) te vervangen door controle vooraf (preventief)
voorkom je veel fraude. Dt is de gedachte achter de huidige PGB-regelgeving.
Welnu, D66 stelt voor om weer terug te gaan naar repressief controleren, zij het op
een veel meer beheersbare, kort cyclische manier en met een preventieve
component in de vorm van door de budgetverstrekker vastgestelde bankrekeningen
waarnaar bedragen mogen worden overgemaakt . Hoe goed dat ook gebeurt, het is
altijd een wezenlijk andere, zwakkere, modaliteit van fraudebeheersing dan een
werkwijze gebaseerd op preventie-door-functiescheiding. Accountants kunnen daar
soms boeiend over vertellen. Uiteindelijk behelst het D66 plan een omslag van neetenzij naar ja-mits, net als voorheen maar met een grotere mits.
De gedachte die het D66 plan introduceert om de correcte aanwending van PGB
gelden te beheersten is sterk. Het is ook haalbaar. Banken werken al vanouds met
speciale rekeningen, zoals en/of rekeningen, G-rekeningen, et cetera. En recent
worden we overspoeld met zogenaamde FinTech-ideen en producten. Technisch
kan wat D66 wil en de omvang van de PGB-markt is groot genoeg om investeringen
uit te lokken. Het idee gaat echter alleen werken wanneer controle integraal
onderdeel is van de werk- en ICT-processen bij gemeenten en zorgkantoren en dat is
verre van vanzelfsprekend.
Weinig organisaties die betalingen van tienduizenden euros aan leveranciers doen
zullen opteren voor repressieve controles, ook niet met de hulpmiddelen die D66
expliciet of impliciet voorstelt: specifieke PGB-bankrekeningen, specifieke door de
gemeente/zorgkantoor vastgestelde tegenrekeningen, continue inzage en toetsing
door de budgetverstrekkers, mogelijk zelfs plausibiliteitscontroles. Zeker zal de
werkwijze die D66 voorstelt in alle opzichten beter functioneren dan de vroegere en
huidige praktijken, maar deze mogen niet de norm zijn.
De grote makke van het systeem dat D66 voorstelt is dat het niet bestand is tegen
samenspanning tussen budgethouder en zorgverlener. Wie een bekende inhuurt en
met deze samenspant om de zaak op te lichten zal niet worden afgeschrikt als PGBgelden alleen kunnen worden overgemaakt naar de rekening van een medefraudeur. Daarbij moet wel worden bedacht dat het PGB-systeem inherent
fraudegevoelig is. Samenspanning tussen budgethouder en zorgverlener is
gemakkelijk, vaak zeer lucratief en nauwelijks te bestrijden. Zo bezien zijn alle
oplossingen en plannen van beperkte waarde.
Het D66 plan zegt niets over wat te doen met de huidige chaos. Dat is geen kritiek
op het plan als zodanig, maar wel een onvolledigheid die moet en kan worden
weggenomen.
Tenslotte is het idee om te werken met een bankrekening voor transacties met
overheidsorganisaties potentieel een bijzonder krachtig hulpmiddel om burgers te
bedienen en fraude tegen te gaan. In Denemarken is een dergelijk systeem naar ik
meen ook in gebruik: belastingen, toeslagen en toelagen lopen alle via een vaste,
2

aan de persoon gebonden rekening. Een verkokerde overheid is geen exclusief

Nederlands probleem. Het op termijn invoeren van een persoonsgebonden
overheidsbankrekening is een even eenvoudig als krachtig middel om meer greep
te krijgen op de geldstromen tussen burgers en overheidsorganisaties. Wellicht voert
dit onderwerp te ver om onderdeel uit te maken van het komende PGB-debat, maar
als een rechtmatige besteding van belastinggeld echt belangrijk wordt gevonden
behoort het onderwerp toch ergens te worden geagendeerd. Juist een inherent
fraudegevoelige regeling als de PGB kan profiteren van een breed toegepast
systeem zoals D66 dat voorstelt.
Resumerend kan over het plan van D66 worden gezegd:
1- dat het een concrete invulling is van een keuze om de SVB uit de PGB-keten te
halen;
2- dat het uitvoerende deel technisch uitvoerbaar is;
3- dat het, met enkele verbeteringen, een terugkeer is van een preventieve
(sterkere) systematiek naar een repressieve (zwakkere) systematiek;
4- dat de aanpak van de huidige gegevenschaos nog aan het plan moet worden
toegevoegd;
5- ... dat het basisidee achter het plan, indien breder toegepast, een uitermate sterk
hulpmiddel is voor overheidsorganisaties om greep te krijgen op verdachte
situaties.

Ik hoop dat deze uiteenzetting bij kan dragen aan het debat. Het spijt mij dat dat tijd
om het voorgaande te toetsen met D66 en Per Saldo ontbreekt.