JAAROVERZICHT

2015

REGIONAAL
LANDSCHAP
LAGE
KEMPEN

VOORWOORD

INHOUD

BESTE LANDSCHAPSPARTNER
Met zijn grote oppervlakten Europees belangrijke natuur en zijn vele kleinere natuurgebieden, belangrijk voor ontspanning en natuurbeleving dicht bij huis, is de Lage
Kempen n van Vlaanderens groenste regios.

LANDSCHAPSZORG
EN STREEKEIGEN
KARAKTER

Toch is veel van deze natuur geen woeste natuur, maar zien we in de Lage Kempen
veel natuurrijk landschap. Dat landschap, waar de mens steeds een belangrijke rol in
heeft gespeeld, kreeg ook in 2015 onze grootste zorg. In dit jaaroverzicht kijken we er
samen met u op terug.

4-5

Wilde gagel, rosse vleermuizen, geelgorzen, honing- en solitaire bijen, boomkikkers

het zijn maar enkele van de plant- en diersoorten die er in 2015 beter van werden.

NATUURBEHOUD
EN BIODIVERSITEIT

Naast herstellen van natuur en waardevol landschap is het ook onze opdracht om
mensen te verbinden met de natuur en de geschiedenis van hun landschap. Kinderen
krijgen daarbij onze extra aandacht als jonge ambassadeurs van Natuurlijk Limburg.

NATUURRECREATIE

Bijzonder trots zijn we op de inhuldiging van het warmtenet met stookketel, dat de
scholencampus in Bocholt verwarmt met houtsnippers die lokale landbouwers oogsten
in de gemeentelijke houtkanten. Dit Energiek Landschap-project is een uniek pilootverhaal dat ook ver buiten onze grenzen heel wat aandacht trekt. Via gericht houtkantenbeheer waarbij de houtsnippers gebruikt worden voor lokale verwarming, wordt
bijgedragen aan een duurzame economie. Tegelijkertijd krijgen de biodiversiteit en
streekidentiteit een fikse boost.

6-7

8-9

ENERGIEK
LANDSCHAP

10-11

PARKRANGERS

12-13

Samenwerking met de gemeenten

Ook de Parkrangers krijgen in dit jaarverslag de aandacht die ze verdienen: in samenwerking met de gemeenten worden deze arbeiders uit de sociale economie dagelijks
ingezet om het landschap te verzorgen en haar uitstraling te vergroten. Wandelpaden
herstellen, zwerfvuil opruimen, snoeien van hagen, open houden van trage wegen,
planten van dreven, boomverzorging geen werk was de arbeiders te veel in 2015.
We zijn blij dat we hen dankzij de steun van de Provincie en SALK Vlaanderen
ook de komende jaren nog kunnen inzetten.

DANKWOORD
EN FINANCIERING

15

WATERBELEVING KELCHTERHOEF, BIG JUMP

LUDWIG VANDENHOVE

ILSE
IDELER

Voorzitter
Regionaal Landschap Lage Kempen
Gedeputeerde voor Leefmilieu en Natuur

Directeur
Regionaal Landschap Lage Kempen

J A A R OV E R Z I C H T 201 5

R E G I O N A A L L A N D S C H A P L AG E K E M P E N

ENKELE REALISATIES
LANDSCHAPSHERSTEL
Genventariseerde houtkanten

120 km

Bosaanplant en -herstel

20,8 ha

Nieuw plantgoed (Plant van Hier)

5.000 stuks

Exotenbestrijding (Amerikaanse Vogelkers)

66,7 ha

Herstel hooi- en grasland

11 ha

Heideherstel

4,48 ha

Parkherstel

25,40 ha

Op ERFGOEDDAG zetten we op het

domein van de Duizendjarige Eik in
Lummen oude landbouwtechnieken en
tradities in de kijker tijdens het derde
BOOMENFEEST.

LANDSCHAPSZORG
EN STREEKEIGEN KARAKTER

In het LESPAKKET HOUTKANTEN BELEVEN maken kinderen

kennis met houtkanten en hun
traditioneel gebruik. Ze oogsten
hout, maken er mutsaarden
(takkenbundels) van en bakken
vervolgens in de mobiele bakoven
hun eigen broodjes. Maar liefst 99
leerlingen van 5 scholen hebben dit
lespakket mee gevolgd.
Een voormalige varkensboerderij in
Tessenderlo werd volledig omgebouwd tot KINDERBOERDERIJ.
Met de aanplant van hoogstamfruitbomen, hagen en het aanleggen
van een verdwenen houtkant met
hazelaar, zomereik, lijsterbes en
spork werd ook het omringende
landschap opnieuw hersteld.
Rond het CIRCUIT VAN ZOLDER
vervangen we stap voor stap wankele
dennenbomen en Amerikaanse
vogelkers door streekeigen soorten. We
kiezen voor een toekomst van hakhoutbeheer zodat er minder risico is op
omvallende bomen en er opnieuw een
groene buffer kan ontstaan tussen de
racebaan en de huizen.

HOBOS, TAMME KASTANJE

Om het typische Kempense karakter van de streek te behouden en

haar troeven maximaal uit te spelen, zette het Regionaal Landschap Lage
Kempen ook het afgelopen jaar weer volop in op het verhogen van de
kwaliteit van de landduinen, houtkanten, vijvers, vennen, heide en bossen.
Al deze landschapselementen dragen, samen met cultuurhistorische parels,
bij tot de streekidentiteit en konden dan ook weer op de nodige
aandacht rekenen.

COMMUNICATIE / EDUCATIE

WORKSHOPS ZORG VOOR

LANDSCHAPSELEMENTEN

Ook dit jaar organiseerde het RLLK workshops winter- en zomersnoei van hoogstamfruitbomen. Naast de nodige uitleg over aankoop, aanplant en oogst werd veel aandacht
besteed aan de vormsnoei, veiligheidssnoei en onderhoudssnoei van deze bomen.
Er vond ook een dag plaats rond het beheer van houtkanten voor en door particulieren
met tips en demos rond het veilig terugsnoeien en duurzaam beheren.

J A A R OV E R Z I C H T 201 5

R E G I O N A A L L A N D S C H A P L AG E K E M P E N

ENKELE REALISATIES
Een verborgen parel in de Lage Kempen is het Wild- en wandelpark
MOLENHEIDE in Houthalen-Helchteren. Hier voerden we plag- en
kapwerken uit om de vergrassing en verbossing tegen te gaan.
Op die manier krijgen heideplanten opnieuw kansen om te groeien en
ontstaan er leefgebieden die aantrekkelijk zijn voor o.a de gladde slang,
levendbarende hagedis en de heivlinder. We plaatsten ook nieuwe
infoborden om de bezoekers welkom te heten.
Op het historische domein Kelchterhoef
in Houthalen komt nog WILDE GAGEL
voor. Om deze bedreigde plantensoort
een goede toekomst te geven, gingen we
de oprukkende verbossing tegen door
eenmalige inrichtingswerken en
maakten we afspraken voor een optimaal
toekomstbeheer. Door de werkzaamheden kwamen de vormen van de historische vijvers opnieuw tevoorschijn,
waardoor het vijversnoer doorheen de
Laambeekvallei terug sterker wordt.

NATUURBEHOUD
EN BIODIVERSITEIT

Via onze SAMENAANKOOP VAN ZAADMENGSELS zetten

wildbeheereenheden, natuurverenigingen, gemeenten, scholen,
imkers en landbouwers zich opnieuw in om de biodiversiteit een
duwtje in de rug te geven. 57 verenigingen en landbouwers
zaaiden samen maar liefst 71 ha biodiversiteitsakkers in. Een
fameuze oppervlakte aan natuur die voedsel en schuilgelegenheid biedt aan tal van insecten, vogels en zoogdieren.

MOLENHEIDE, VENHERSTEL

De Lage Kempen herbergen niet enkel de grootste aaneengesloten bos- en heidegebieden

van Vlaanderen, maar ook het grootste aandeel aan Europees ecologisch prioritaire
gebieden. Zo ligt hier ruim 21% van het Europese Vogelrichtlijngebied en 16% van het
Habitatgebied. Via initiatieven zoals de aanleg van biodiversiteitsakkers en het herstel
van topnatuur op heel wat locaties werd ook het afgelopen jaar gezorgd voor een levend
landschap, waar kwetsbare soorten via groene stapstenen alle kansen krijgen. Hiervoor
wordt samengewerkt met experten van het Agentschap voor Natuur en Bos, landbouwers, jagers, imkers, gemeentebesturen, landeigenaren en andere betrokkenen.

De Kastanjedreef in Hamont-Achel biedt een veilig

onderkomen aan heel wat zeldzame en bedreigde
EUROPEES BESCHERMDE VLEERMUISSOORTEN.
Ze maken er hun nest in de holtes van levende bomen.
Een deel van de Amerikaanse eiken begon echter af te
takelen. De afstervende bomen werden gekapt en
worden vervangen door nieuwe tamme kastanjebomen
en winterlindes, zodat de vleermuizen ook over 50 jaar
nog thuis zullen zijn in de Kastanjedreef.

NUMMER 25 - JAARGANG 12 - LENTE 2015

Lummen

Boomenfeest2

BEESTJE
WIN

NUMMER 26 - JAARGANG 12 - ZOMER 2015

In 2015 bracht RLLK twee keer het Landschapsnieuws uit. Telkens namen
we het thema biodiversiteit in je buurt onder de loep aan de hand van een
aantal zeldzame dier- of plantensoorten die beschermd worden binnen het
Natura 2000-netwerk. De werken die ten voordele van deze planten of
dieren werden uitgevoerd, kwamen op een toegankelijke manier aan bod.

HUISJE BOOMPJE...
Binnenkijken bij

COMMUNICATIE / EDUCATIE

LANDSCHAPSNIEUWS

26 april

6 Limburgse dieren thuis

5x WANDELBOX DE WIJERS

ZONDAG
12 JULI0
13u3

In Kelchterhoef
springen we
in retrostijl!
GRATIS
HANDDOEK

OF STRANDBAL
VOOR DE
BLOEMETJESBADMUTS VOOR EERSTE 100
DE 5 LEUKSTE SPRINGERS!
RETROSPRINGERS

www.rllk.be

www.rllk.be

Beringen I Bocholt I Halen I Ham I Hamont-Achel I Hechtel-Eksel I Heusden-Zolder I Houthalen-Helchteren I Leopoldsburg I Lommel I Lummen I Neerpelt I Overpelt I Tessenderlo I Zonhoven

Beringen I Bocholt I Halen I Ham I Hamont-Achel I Hechtel-Eksel I Heusden-Zolder I Houthalen-Helchteren I Leopoldsburg I Lommel I Lummen I Neerpelt I Overpelt I Tessenderlo I Zonhoven

J A A R OV E R Z I C H T 201 5

R E G I O N A A L L A N D S C H A P L AG E K E M P E N

ENKELE REALISATIES
In 2015 stippelde RLLK samen met haar
partners 19 km nieuwe wandelpaden uit voor
het Overpeltse wandelgebied GROTE HOF
- HOBOS. Natuur, cultuur en zelfs een
scheut mystiek gaan in dit uitgestrekt gebied
hand in hand. Als kers op de taart vind je
hier ook De Mooiste Boom vanVlaanderen.

De wandelbox DE WIJERS, land van 1001 vijvers,

kreeg in 2015 een restyling. Het werd een moderne
vormgeving met de karper, het symbool voor de
viskweek in het gebied, als prominente stempel.
De BOX verzamelt alle wandelkaarten van
De Wijers en kost 15.

NATUURRECREATIE
De Lage Kempen is een streek waar er ruimte is voor zowel mens als natuur en waar
cultuur en groen elkaar vinden. Het Regionaal Landschap neemt initiatieven om het
waardevolle natuurpatrimonium open te stellen voor recreanten, om zo iedereen de
kans te geven om de natuur te beleven en te waarderen. Een efficint onderhoud van
de wandelpaden is dan ook een van de belangrijke taken van het Regionaal Landschap Lage Kempen. Ook het afgelopen jaar werd het recreatieaanbod opgewaardeerd en uitgebreid en waren er leuke evenementen voor jong en oud.

Onze WANDELTELLERS, die goed verspreid in

de wandelgebieden van de Lage Kempen staan
opgesteld, tonen het economisch belang van
wandelen aan. Ze registreerden in totaal maar liefst
871.782 passages van recreanten. Wetende dat een
wandelaar gemiddeld 17 besteedt, brengen de
wandelgebieden maar liefst 14.820.297 op.

Boven op de 15 meter hoge uitkijktoren in de

Wijers in Zonhoven zette RLLK een WEBCAM
die de prachtige vijvers toont aan wandelaars
met hoogtevrees of mobiliteitsproblemen.
Zo inspireren we ook mensen thuis om
eropuit te trekken en de Wijers te verkennen.

COMMUNICATIE / EDUCATIE

BIG JUMP

Op 12 juli vond de veertiende editie plaats van de actie Big Jump die aandacht vraagt voor proper
water. RLLK organiseerde de Big Jump samen met de gemeente Houthalen-Helchteren en
Natuurpunt. In Kelchterhoef sprongen meer dan 60 mensen in de abdijvijver onder het toeziend oog
van een 200-tal toeschouwers. De locatie werd niet voor niets gekozen. De vijver ligt in het hart van
De Wijers en wordt gevoed met zuiver water uit de Laambeek. Stroomafwaarts echter geraakt de
beek meer en meer vervuild door rioolwater. Daar is dus nog werk aan de winkel om de waterkwaliteit te verbeteren. Voor de big jump werd er gekozen om terug te gaan in de tijd, toen we gewoon nog
met zn allen in de beken en vijvers sprongen. We gingen dan ook helemaal retro het water in.

J A A R OV E R Z I C H T 201 5

R E G I O N A A L L A N D S C H A P L AG E K E M P E N

ENKELE REALISATIES
Voor er hout uit Bocholtse houtkanten geoogst kon
worden, was het nodig om een gezamenlijk VISIEPLAN
voor de houtkanten op te maken. Mensen van de
plaatselijke natuurvereniging, lokale landbouwers en de
gemeente beslisten samen hoe de houtkanten in Bocholt
er in de toekomst zullen uitzien. RLLK ontwikkelde
bovendien een efficinte inventarisatiemethode.
Dankzij deze QUICK SCAN APP verloopt het beheer
sneller en eenvoudiger zodat de rendabiliteit nog hoger
wordt. Op basis van het visieplan en met de hulp van de
quick scan app werd uiteindelijk het HOUTKANTENPLAN ontwikkeld, dit is de basis om te beslissen hoe
en waar er geoogst wordt.

Op 17 september werd in Bocholt plechtig de HOUTSNIPPERKACHEL

geopend, die warmte produceert voor de verschillende scholen op de
campus PVL-Biotechnicum-Driehoek. Lokale landbouwers oogsten het
hout uit plaatselijke houtkanten en verwerken dit tot kwaliteitsvolle
snippers waarmee de installatie gevoed wordt.

ENERGIEK
LANDSCHAP
INHULDIGING HOUTSNIPPERKETEL BOCHOLT

Ons houtkantenlandschap, ooit zo typisch voor de regio, een duurzame toekomst

geven, samen met alle partners: dat is de essentie van het project Energiek landschap.
Houtkanten worden verjongd door gericht te oogsten via hakhoutbeheer.
Dat zorgt voor variatie in de houtkanten, wat goed is voor de biodiversiteit.
Het door landbouwers geoogste hout wordt, versnipperd en gedroogd, gebruikt
als brandstof voor lokale verwarming. Dit is een topvoorbeeld van duurzame
co2-neutrale en lokale groene economie.

We organiseerden verschillende DEMOBEZOEKEN waarbij diverse

doelgroepen konden kennismaken met het project. Deelnemers
konden de geoogste houtkanten op het terrein bekijken, de
oogstmachines aan het werk zien, kregen uitleg over de financile
aspecten en de werking van de coperatie.

COMMUNICATIE / EDUCATIE

HOUTKANTEN BELEVEN

Naast de demobezoeken in Bocholt werden 2 korte filmpjes gemaakt over het gebruik van biomassa
uit landschapselementen voor lokale verwarming. In de film Landschapsenergie worden alle
stappen van A tot Z uitgelegd en getoond met beelden op terrein. In het kader van het project
Houtkanten beleven werd een tweede film We kappen ermee gemaakt over dit thema. In deze
film gaan leerlingen van de Bocholtse school op onderzoek uit na verontrustende berichten dat er
bomen gekapt zullen worden voor de verwarming van hun school. Stap voor stap ontdekken zij het
verhaal. Je kan de films bekijken via www.rllk.be en www.twecom.eu.

J A A R OV E R Z I C H T 201 5

R E G I O N A A L L A N D S C H A P L AG E K E M P E N

11

ENKELE REALISATIES

In Houthalen-Oost liggen heel wat

TRAGE WEGEN die verschillende
hoofdwegen met mekaar verbinden.
De parkrangers garanderen de toegankelijkheid door deze regelmatig te maaien
en doen er ook aan exotenbestrijding.
Op die manier kunnen lokale bewoners
en schoolgaande jeugd volop gebruik
maken van deze oude kerkwegjes.

PARKRANGERS
In Limburg zijn 36 Parkrangers actief via sociale tewerkstelling. Door het onderhoud
van recreatieve voorzieningen en landschapsherstel dragen zij in belangrijke mate
bij aan de kwaliteit en uitstraling van ons landschap. De 12 Parkrangers die actief
zijn in de Lage Kempen hebben het afgelopen jaar maar liefst 2.974 mandagen voor
ons gepresteerd. Ze werden hoofdzakelijk ingezet voor de kwaliteitsbewaking van
wandelpaden en parken, het onderhoud van houtkanten en het verjongen en
aanplanten van bossen.

HEESAKKERHEIDE is een Overpelts

wandelpark dat belangrijke natuurwaarden herbergt. Parkrangers
zorgden ervoor dat de heide op de
open plekken weer alle kansen krijgt
om zich verder te ontwikkelen.

Door het vrijwaren van omvallende bomen

en regelmatige maaiwerken staan het
KOLENSPOOR en de monumentale kerk
van Beringen opnieuw meer in de kijker.

Ook in 2015 werd de

restauratie van het
DOMHERENPARK in
Heusden-Zolder voortgezet.
Er werden hagen en hoogstamfruitbomen van oude
fruitrassen aangeplant,
monumentale bomen
verzorgd, insectenhotels
geplaatst en de inkomdreef
kreeg een nieuwe look.
Dankzij dit cultuurhistorisch
landschapsherstel kunnen
de bezoekers weer volop
genieten van het
Een vergeten verwilderde plek in Zonhoven is na vele jaren
Domherenpark.
hard werk omgevormd tot het mooie PARK DEN DIJK.
Naast regelmatige maaiwerken en de bestrijding
van invasieve soorten werd dit jaar een nieuwe lus
aangelegd op het wandelpad van het heksje Lotje.
J A A R OV E R Z I C H T 201 5

R E G I O N A A L L A N D S C H A P L AG E K E M P E N

13

DANKWOORD
Al deze projecten ook effectief realiseren op het terrein, dat vergt de
medewerking en inzet van talloze partners. Het Regionaal Landschap Lage
Kempen wenst hen dan ook uitdrukkelijk te bedanken. Wat zouden we
immers beginnen zonder het aanhoudend enthousiasme van de verschillende
overheden, landeigenaars, organisaties en vrijwilligers? Het spreekt voor zich
dat we ons ook in de toekomst samen met hen blijven inzetten voor een
biodivers en aangenaam landschap waar iedereen blijvend kan van genieten.

FINANCIERING
Ook op financieel vlak werkt REGIONAAL LANDSCHAP LAGE KEMPEN
met heel wat partners samen.

TOTALE OMZET RLLK: 1 410 715 EURO

FOTOS Monique Bogaerts, Kobe Van Looveren, Ren Janssen, Razzi, RLLK
COVERFOTO Waterbeleving Kelchterhoef, Big Jump
REDACTIE Liesbeth Van Gysegem, Regionaal Landschap Lage Kempen
VORMGEVING Luc Schreurs

PLATWIJERS

J A A R OV E R Z I C H T 201 5

R E G I O N A A L L A N D S C H A P L AG E K E M P E N

15

REGIONALE
LAND
SCHAPPEN
IN VLAAN
DEREN

REGIONAAL LANDSCHAP
LAGE KEMPEN
Grote Baan 176 3530 Houthalen-Helchteren
info@rllk.be www.rllk.be

PROVINCIE

AANTAL GEMEENTEN

Limburg

15

Beringen, Bocholt, Halen, Ham, Hamont-Achel, Hechtel-Eksel,

Heusden-Zolder, Houthalen-Helchteren, Leopoldsburg,
Lommel, Lummen, Neerpelt, Overpelt, Tessenderlo, Zonhoven

REGIONAAL LANDSCHAP LAGE KEMPEN

is 1 van de 17 Regionale Landschappen in Vlaanderen.

Meer info vind je op WWW.REGIONALELANDSCHAPPEN.BE

Deze publicatie kwam tot stand met financile steun van de provincie Limburg.