Dowody Kombinatoryczne

Dowody kombinatoryczne
DOWODY KOMBINATORYCZNE
1. Oznaczenia
Przypumy, e dany jest zbir skoczony A. Wtedy
|A| = liczba elementw zbioru A,
P (A) = {B : B A},
Pk (A) = {B P (A) : |B| = k}.
W szczeglnoci
P0 (A) = {},

P1 (A) = {a} : a A ,
Pm (A) = {A},
gdzie |A| = m. Ponadto
[n] = {1, 2, . . . , n},

[0] = ,
[1] = {1},
[2] = {1, 2},
P (n) = P ([n]) = P ({1, 2, . . . , n}),
Pk (n) = Pk ([n]) = Pk ({1, 2, . . . , n}),
Pk (0) = Pk ().
Bd potrzebne dwie funkcje. Jeli 1 k n, to
(n)k = n (n 1) . . . (n k + 1).
Dla k > n przyjmujemy (n)k = 0. Wreszcie
n! = (n)n = 1 2 . . . n
oraz 0! = 1.
2. Regua dodawania
Zauwamy bez dowodu, e jeli A i B s zbiorami skoczonymi oraz A B = , to
|A B| = |A| + |B|.
Oglnie, jeli dane s zbiory skoczone A1 , A2 , . . . , An oraz Ai Aj = dla i 6= j, to
|A1 A2 . . . An | = |A1 | + |A2 | + . . . + |An |.
Wykady z kombinatoryki
Wykad 1
Std w szczeglnoci mamy:

|A B| = |(A \ B) (A B) (B \ A)| =
= |A \ B| + |A B| + |B \ A| =
= |A \ B| + |A B| + |B \ A| + |A B| |A B| =
= |(A \ B) (A B)| + |(B \ A) (A B)| |A B| =
= |A| + |B| |A B|
oraz
|A B C| = |(A B) C| =
= |A B| + |C| |(A B) C| =
= |A| + |B| |A B| + |C| |(A C) (B C)| =

= |A| + |B| + |C| |A B| |A C| + |B C| |(A C) (B C)| =
= |A| + |B| + |C| |A B| |A C| |B C| + |A B C|.
W nastpnym wykadzie zajmiemy si uoglnieniami tych wzorw.

Regu dodawania moemy wysowi w nastpujcy sposb. Przypumy, e moemy
wykona n czynnoci; pierwsza koczy si jednym z m1 wynikw, druga jednym z m2
wynikw i tak dalej, a do ostatniej, koczcej si jednym z mn wynikw. Zakadamy
przy tym, e wszystkie te wyniki s rne, tzn. adne dwie z tych czynnoci nie mog
koczy si tym samym wynikiem. Zamy nastpnie, e mamy wykona jedn, dowolnie przez nas wybran czynno. Moemy wtedy otrzyma jeden z m1 + m2 + . . . + mn
wynikw.
3. Regua mnoenia
Zaczniemy od nastpujcej oczywistej rwnoci
|A B| = |A| |B|.
Moemy j wysowi w nastpujcy sposb. Przypumy, e mamy do wykonania dwie
czynnoci. Pierwsza koczy si jednym z m wynikw, druga jednym z n wynikw. Wykonanie obu, jedna po drugiej, zakoczy si zatem jednym z m n moliwych wynikw.
Przy tym sformuowaniu zakadamy, e niezalenie od wyniku pierwszej czynnoci, druga
koczy si zawsze jednym z n tych samych wynikw. Inaczej mwic, zbir wynikw
drugiej czynnoci jest ustalony; nie zaley od tego, w jaki sposb zakoczy si pierwsza
czynno.
Zbir wynikw drugiej czynnoci moe jednak zalee od tego, jak zakoczya si pierwsza czynno. Popatrzmy na przykad. Z talii 52 kart wycigamy kolejno dwie karty
i ukadamy koo siebie (z zachowaniem kolejnoci). Pierwsz czynnoci jest wycignicie pierwszej karty. Moe ona zakoczy si jednym z 52 wynikw. Drug czynnoci
jest wycignicie drugiej karty. Widzimy, e zbir moliwych wynikw drugiej czynnoci zaley od tego, jakiej karty ju nie ma w talii, czyli od wyniku pierwszej czynnoci.
Zauwamy jednak, e druga czynno, niezalenie od wyniku pierwszej, zakoczy si jednym z 51 wynikw, bo niezalenie, od tego, jak kart wycigniemy, w talii pozostanie
51 kart.
Przypumy zatem, e mamy do wykonania dwie czynnoci. Pierwsza koczy si jednym
z m wynikw: x1 , x2 , . . . , xm . Dla kadego xk zbir Ak moliwych wynikw drugiej
czynnoci ma zawsze n elementw:
|A1 | = |A2 | = . . . = |Am | = n.
Wykonujemy obie czynnoci po kolei. Wynikiem bdzie para (x, y), gdzie x jest wynikiem
pierwszej czynnoci, a y wynikiem drugiej. Zbir wynikw ma zatem posta:
{(xk , y) : k = 1, 2, . . . , m, y Ak }.
Ten zbir moemy przedstawi w postaci sumy m zbiorw rozcznych:
{(xk , y) : k = 1, 2, . . . , m, y Ak } =
= {(x1 , y) : y A1 } {(x2 , y) : y A2 } . . . {(xm , y) : y Am }.
Kady z m zbiorw po prawej stronie ma n elementw, a wic z reguy dodawania
wynika, e
|{(xk , y) : k = 1, 2, . . . , m, y Ak }| = m n.
Regu mnoenia moemy zatem wysowi w nastpujcy sposb. Mamy do wykonania
dwie czynnoci. Pierwsza koczy si jednym z m wynikw. Druga, niezalenie od wyniku
pierwszej, koczy si jednym z n wynikw (przy czym zbiory wynikw drugiej mog by
rne w zalenoci od wyniku pierwszej). Wykonanie obu czynnoci po kolei zakoczy
si wtedy jednym z m n wynikw.
Regu mnoenia moemy atwo uoglni na wiksz liczb czynnoci. Dokadne jej
sformuowanie pozostawi jako wiczenie.
4. Zliczanie funkcji i podzbiorw
Niech |A| = m i |B| = n. Wtedy z reguy mnoenia wynika natychmiast, e
|AB | = mn .
Warto f (b) dla kadego elementu zbioru B wybieramy bowiem na jeden z m sposobw;
tych elementw zbioru B jest n, wic dokonujemy n wyborw.
Podobnie
|{f AB : f jest 1 1}| = (m)n .
Znw wybieramy n wartoci: pierwsz warto f (b) wybieramy na jeden z m sposobw,
drug na jeden z m 1 sposobw i tak dalej.

Deniujemy wspczynnik dwumianowy m
n wzorem

m
= |Pn (m)|.
n
Wykad 1
5. Permutacje, kombinacje i wariacje

Niech |A| = m. Wtedy mamy nastpujce obiekty kombinatoryczne znane ze szkoy.
1) Wariacjami n-elementowymi z powtrzeniami ze zbioru A nazywamy cigi
(a1 , . . . , a2 ) o wyrazach ze zbioru A. Wwczas
|{(a1 , . . . , an ) : a1 , . . . , an A}| = |A[n] | = mn .
2) Wariacjami n-elementowymi bez powtrze ze zbioru A nazywamy cigi
rnowartociowe (a1 , . . . , an ) o wyrazach ze zbioru A. Wwczas
|{(a1 , . . . , an ) A[n] : ai 6= aj dla i 6= j}| = (m)n =
m!
.
(m n)!
3) Permutacjami zbioru A nazywamy m-elementowe wariacje bez powtrze. Wwczas

|{(a1 , . . . , am ) A[m] : ai 6= aj dla i 6= j}| = m!
4) Kombinacjami n-elementowymi ze zbioru A nazywamy n-elementowe podzbiory zbioru A. Wwczas

m
|Pn (A)| =
.
n
Zobaczymy teraz jeden wany przykad wystpowania kombinacji. Niech bdzie dany
zbir C skadajcy si ze wszystkich cigw dugoci m o dwch wyrazach a i b, w kt
rych litera a wystpuje n razy, a litera b wystpuje m n razy. Ot wtedy |C| = m
.
n
Kady taki cig jest bowiem jednoznacznie wyznaczony przez wskazanie, ktre spord
m wyrazw
s literami a; pozostae s rwne b. Wskaza
te n wyrazw moemy wanie

m
m+n
na n sposobw. W szczeglnoci istnieje m cigw, w ktrych jest dokadnie m
wyrazw rwnych a i n wyrazw rwnych b.
Oprcz powyszych obiektw znanych ze szkoy zdeniujemy teraz kombinacje z powtrzeniami. Kombinacje wskazuj, ktre elementy zbioru A zostay wybrane, bez
uwzgldnienia kolejnoci, w jakiej te elementy byy wybierane. Kombinacje z powtrzeniami wskazuj ponadto, e elementy zbioru A mogy by wybrane wielokrotnie, przy
czy nadal nie wskazujemy kolejnoci wybierania. Pokaemy teraz dwa sposoby deniowania takich kombinacji z powtrzeniami. Moemy przedstawia je jako funkcje c : A N,
gdzie liczba c(a) wskazuje, ile razy element a zosta wybrany. Zatem kombinacjami
n-elementowymi z powtrzeniami ze zbioru A nazywamy funkcje c : A N takie,
e
X
c(a) = n.
aA
Popatrzmy na przykad. Niech A = {p, q, r, s, t} bdzie zbiorem picioelementowym.

Funkcja c : A N okrelona w nastpujcy sposb
c(p) = 3,
c(q) = 2,
c(r) = 1,
c(s) = 1,
c(t) = 0
jest kombinacj, w ktrej element p zosta wybrany 3 razy, element q zosta wybrany 2
razy, elementy r i s po jednym razie i wreszcie element t ani razu. T kombinacj z powtrzeniami moglibymy zatem zapisa w postaci cigu pppqqrs. Taki wanie sposb
zapisu kombinacji z powtrzeniami bdzie podstaw innej denicji. Ten drugi sposb
deniowania kombinacji z powtrzeniami wymaga uporzdkowania najpierw zbioru A.
Przyjmijmy, e
A = {a1 , a2 , . . . , am }.
Kombinacj n-elementow z powtrzeniami ze zbioru A nazwiemy teraz dowolny
cig (x1 , x2 , . . . , xn ) elementw zbioru A, w ktrym dla dowolnych i, j = 1, 2, . . . , m, jeli
i < j, to wszystkie wyrazy rwne ai wystpuj przez wszystkimi wyrazami rwnymi aj .
Inaczej mwic, w takim cigu najpierw wystpuje blok wartoci a1 , potem blok wartoci
a2 i tak dalej a do ostatniego bloku wartoci am ; moe si zdarzy, e niektre z tych
blokw bd puste. W naszym przykadzie zbioru A = {p, q, r, s, t} takie cigi bd
skada si z bloku liter p na pocztku, potem bd wystpowa kolejno bloki liter q,
r i s i wreszcie na kocu znajdzie si blok liter t. Przypominamy, e niektre z tych
blokw mog by puste. Widzielimy wyej przykad takiego cigu: pppqqrs. W tym
cigu mielimy najpierw blok trzech liter p, nastpnie blok dwch liter q, po nim dwa
bloki jednoliterowe liter r i s i wreszcie na kocu pusty blok liter t.
Zajmiemy si teraz zliczaniem kombinacji z powtrzeniami. Zaczniemy od przykadu.
Niech |A| = 5 i n = 7. Zliczamy zatem kombinacje siedmioelementowe z powtrzeniami
z picioelementowego zbioru A. Uporzdkujmy elementy zbioru A:
A = {p, q, r, s, t}.
Wemy znany nam przykad kombinacji z powtrzeniami zapisanej w postaci cigu:
pppqqrs. Oddzielmy pionowymi kreskami bloki liter:
ppp|q q|r|s|
Zwracamy uwag na kresk na kocu. Oddziela ona jednoliterowy blok s od pustego
bloku liter t. Teraz moemy zauway, e nie jest ju potrzebne pisanie liter. Wiemy
bowiem, e w pierwszym bloku musz wystpi litery p, w drugim litery q i tak dalej.
Istotne jest tylko zaznaczenie, ile liter jest w kadym bloku. Rysujemy zatem kropki
w miejscu liter. Narysujemy wic 7 kropek, oznaczajcych elementy wybrane podzielonych czterema pionowymi kreskami na pi czci. Wskaemy tym samym, ktre kropki
oznaczaj kolejne elementy zbioru A. W naszym przykadzie otrzymamy nastpujcy
cig kropek i kresek
||||
oznaczajcy, e element p zosta wybrany 3 razy (przed piersz kresk s 3 kropki),
element q zosta wybrany 2 razy (midzy pierwsz i drug kresk s 2 kropki), elementy
r i s zostay wybrane po jednym razie (midzy kolejnymi kreskami jest jedna kropka),
wreszcie element t nie zosta wybrany ani razu (za ostani, czwart kresk nie ma ani
jednej kropki). Podobnie zapis
||| |
Wykad 1
oznacza, e element p zosta wybrany 2 razy, elemeny q i r ani razu, element s zosta
wybrany 4 razy i element t jeden raz. Kady cig siedmiu kropek i czterech kresek odpowiada dokadnie jednej kombinacji z powtrzeniami. Mamy zatem cznie 11 symboli:
7 kropek
i 4 kreski. Z powyszych rozwaa dotyczcych kombinacji wynika, e istnieje

11
rnych
cigw zoonych z 7 kropek i 4 kresek.
4
W oglnoci mamy n kropek (wybieramy n elementw) i m 1 kresek (dziel one
kropki na m blokw odpowiadajcych m elementom zbioru A). Mamy zatem m+n1
m1
cigw n kropek i m 1 kresek i tyle jest n-elementowych kombinacji z powtrzeniami
z m-elementowego zbioru A.
Zwrmy uwag na dwie rzeczy. Po pierwsze, sposb kodowania kombinacji z powtrzeniami za pomoc cigu kropek i kresek zaley od uporzdkowania zbioru A. Przy innym
uporzdkowaniu ten sam cig bdzie na og oznacza inn kombinacj. Po drugie, jeli naszym zbiorem A jest zbir [m] z naturalnym uporzdkowaniem, to kombinacj
z powtrzeniami moemy przedstawi jako cig liczb od 1 do m, w ktrym najpierw
wystpuj wyrazy rwne 1, potem wyrazy rwne 2 i tak dalej. Inaczej mwic, tak kombinacj moemy zapisa w postaci cigu
niemalejcego dugoci n o wyrazach ze zbioru
[m]. Std wynika, e istnieje m+n1
niemalejcych cigw dugoci n o wyrazach ze
m1
zbioru [m]. Z tego wniosku kilkakrotnie dalej skorzystamy.
6. Podstawowe wasnoci wspczynnikw dwumianowych
Przypominamy, e

m
= |Pn (A)|,
n
gdzie |A| = m. Oczywicie dla
n > m mamy Pn (A) = , czyli
m
Przyjmujemy ponadto, e n = 0 dla n < 0.
Zauwamy nastpnie, e
P0 (A) = {} oraz
Zatem
m
n
= 0 dla n > m.
Pm (A) = {A}.

m
m
=
= 1.
0
m
Niech teraz 0 < n m. Udowodnimy, e

m
m1
n
=m
.
n
n1
Niech |A| = m. Rozpatrujemy zbir
B = {(a, N ) : a N Pn (A)}.
Zliczamy dwoma sposobami elementy zbioru B. Po pierwsze
[
B=
{(a, N ) : a N },
NPn (A)
(1.1)
przy czym sumowane zbiory s rozczne dla rnych N . Z reguy dodawania mamy
zatem

X
X
m
|B| =
|{(a, N ) : a N }| =
n=n
.
n
NPn (A)
Z drugiej strony
B=
NPn (A)
{(a, N ) : a N Pn (A)},
aA
przy czym znw sumowane zbiory s rozczne (tym razem dla rnych a). Zatem
X
|B| =
|{(a, N ) : a N Pn (A)}| =
aA
|{(a, {a} K) : K Pn1 (A \ {a})}| =
aA
|{(a, K) : K Pn1 (A \ {a})}| =
aA
X m 1
n1
aA

m1
= m
.
n1
Poniewa liczba elementw zbioru skoczonego nie zaley od sposobu zliczania tych
elementw, wic otrzymujemy rwno

m
m1
n
=m
,
(1.2)
n
n1
z ktrej otrzymujemy

m1
m
m
=
.
n
n
n1
(1.3)
Zazwyczaj nie przedstawiamy dowodw tosamoci kombinatorycznych w sposb tak

sformalizowany. Przedstawiamy natomiast historyjk, ktr mona atwo sformalizowa i ktr traktujemy jako dowd. Jest to tzw. dowd kombinatoryczny. A oto
przykad historyjki bdcej dowodem tosamoci (1.2).
Przypumy, e w naszej rmie pracuje m osb. Chcemy wybra spord nich n osb
(n > 0), ktre otrzymaj nagrod oraz chcemy jedn z nagrodzonych osb awansowa.
Na ile sposobw moemy tego dokona?

Po pierwsze wybieramy osoby do nagrody. Moemy to zrobi na m
n sposobw. Nastpnie wrd wybranych osb wskazujemy osob przeznaczon doawansu. Moemy to
zrobi na n sposobw. Z reguy mnoenia wynika, e istnieje n m
sposobw cznego
n
wyboru.
Moemy take wybra najpierw osob do awansu: mamy m moliwoci. T osob take
nagradzamy, mamy wic ju jedn osob nagrodzon. Spord pozostaych m 1 osb
Wykad 1

dobieramy jeszcze n1 osb do nagrody; moemy to zrobi na m1
sposobw. Z reguy
n1

m1
mnoenia wynika, e mamy cznie m n1 sposobw wyboru.
Wreszcie, tak jak poprzednio, stwierdzamy, e liczba sposobw wyboru nie zaley od
metody zliczania. Otrzymujemy zatem rwno (1.2):

m
m1
n
=m
,
n
n1
(1.2)
co koczy dowd.
Tosamo (1.3) pozwala oblicza wspczynniki dwumianowe. Popatrzmy na przykad:

7
7
6
7 6
5
7 6 5
4
7 6 5 4
3
=
=
=
=
=
4
4
3
4 3
2
4 3 2
1
4 3 2 1
0
7654
765
7 6 5 4
= 1=
=
= 7 5 = 35.
4 3 2 1
4321
32
Przykad ten uoglniamy w nastpnym twierdzeniu.
Twierdzenie 1.1. Jeli 0 n m, to

m
m!
.
=
n! (m n)!
n
(1.4)
Dowd. Stosujemy indukcj wzgldem m. Zauwamy najpierw, e dla dowolnego n i dla

n = 0 mamy

m
m!
m!
=
= 1,
= 1 oraz
0
0! (m 0)!
m!
czyli

m
m!
=
.
0
0! (m 0)!
W szczeglnoci teza twierdzenia jest prawdziwa dla m = 0.

Zakadamy nastpnie, e dla pewnego m i dowolnego n takiego, e 0 n m prawdziwa
jest rwno

m
m!
=
.
n
n! (m n)!
Niech teraz 0 n m + 1. Mamy dowie, e

m+1
(m + 1)!
=
.
n
n! (m + 1 n)!
Wiemy ju, e ta rwno jest prawdziwa dla n = 0. Niech zatem n > 0. Z rwnoci
(1.3) otrzymujemy

m+1
m+1
m
=
.
n
n
n1
Poniewa 0 n 1 m, wic z zaoenia indukcyjnego otrzymujemy

m
n1
Std dostajemy
m!
m!
=
.
(n 1)! (m + 1 n)!
(n 1)! m (n 1)
m+1
n
m!
m+1
=
n
(n 1)! (m + 1 n)!
m! (m + 1)
=
(n 1)! n (m + 1 n)!
(m + 1)!
,
n! (m + 1 n)!
c. b. d. o.
Twierdzenie 1.1 mona udowodni w inny sposb. Zastanwmy si, jak mona utworzy
dowoln permutacj ustalonego m-elementowego zbioru A. Wykonujemy trzy czynnoci: najpierw wybieramy n-elementowy podzbir B zbioru A, nastpnie porzdkujemy
elementy zbioru A, wreszcie porzdkujemy elementy zbioru A \ B, ustawiajc je za
elementami zbioru B. Nietrudno zauway, e w ten sposb kad permutacj zbioru
A otrzymamy dokadnie jeden raz. Popatrzmy
teraz, ile moliwych wynikw da kada

z tych trzech czynnoci. Pierwsza ma m
moliwych
wynikw, druga n!, trzecia (mn)!
n
wynikw. Z reguy mnoenia otrzymujemy zatem

m
n! (m n)! = m!,
n
czyli

m
m!
=
n! (m n)!
n
Pokaemy teraz dowd nastpujcej tosamoci, podobnej do tosamoci (1.2):

m
m
n
= (m n + 1)
.
n
n1
(1.5)
Niech |A| = m. Znw dwoma sposobami zliczamy elementy zbioru

B=
{(a, N ) : a N }.
NPn (A)

Tak jak poprzednio, zbir N Pn (A) moemy wybra na m
n sposobw, a jego element
m
a moemy wybra na n sposobw. To daje cznie n n par (a, N ). Moemy
postpi
m
inaczej. Najpierw wybieramy zbir N Pn1 (A). Moemy to zrobi na n1
sposobw.
Nastpnie wybieramy a A \ N i przyjmujemy N = N {a}. Element a moemy

10
Wykad 1
wybra na m n + 1 sposobw, co daje cznie (m n + 1)

sposb rwno (1.5) zostaa udowodniona.
m
n1
par (a, N ). W ten
Paragraf ten zakoczymy dowodem tosamoci bdcej naturalnym uoglnieniem tosamoci (1.2). Udowodnimy, e

m n
m mk
=
.
n
k
k
nk
(1.6)
Niech M bdzie zbiorem m-elementowym. Bdziemy zlicza na dwa sposoby elementy

zbioru
A = {(N, K) : K N M, |K| = k, |N | = n}.

m
Zbir N moemy wybra
na
sposobw. Nastpnie jegopodzbir
k-elementowy K
n

n
m n
moemy wybra na k sposobw. To daje czn liczb n k sposobw wyboru.
Moemy jednak
wybiera te zbiory w innej kolejnoci. Najpierw wybieramy zbir K;

sposobw
wyboru. Nastpnie spord pozostaych m k elementw zbioru
mamy m
k
M wybieramy n k elementw. cznie z ju wybranymi
elementami utworz one

zbir
m mk
N . Te n k elementw moemy wybra na mk
sposobw.
cznie
daje
to
nk
k
nk
sposobw wyboru elementw zbioru A. Znw liczba elementw zbioru A nie zaley od
kolejnoci zliczania, co dowodzi rwnoci (1.6).
Do tego dowodu mona uoy historyjk podobn do historyjki w dowodzie tosamoci
(1.2). Przypumy, e w naszej rmie nadal pracuje m osb. Chcemy nagrodzi n z nich
oraz k nagrodzonych osb awansowa. Na ile sposobw moemy to zrobi? Zliczamy
te sposoby wyboru dwiema metodami. Najpierw wybieramy osoby do nagrody:
na m
n

sposobw, nastpnie spord nich wybieramy k osb do awansu: na nk sposobw. To
daje lew stron rwnoci
(1.6). Moemy te najpierw wybra osoby do awansu (i jednom
czenie nagrody): na k sposobw, a nastpnie dobra brakujce nk osb do nagrody:

na mk
nk sposobw. To daje praw stron. Zauwamy take, e dla k = 1 otrzymujemy
rwno (1.2).
7. Trjkt Pascala
Ustawmy wspczynniki dwumianowe w tablicy:

0
0

1
1
0
1
2
2
0
1

3
3
3
0
1
2
4
4
4
...
...
...
...
2
0
4
3

3
0
...
4
0
...
Tablic t nazywamy trjktem Pascala. Widzimy zasad umieszczania wspczyn

nikw dwumianowych w trjkcie Pascala. Liczba m we wspczynniku m
n oznacza
numer wiersza, przy czym wiersze numerujemy od zera. Liczba n oznacza kolejny numer wspczynnika w wierszu, przy czym znw numerujemy miejsca od zera. Zauwamy
11
nastpnie, e w wierszu o numerze m mamy m + 1 wspczynnikw numerowanych liczbami n od zera do m. Moemy sobie oczywicie wyobrazi, e wszystkie wiersze
s

nieskoczone i ich wyrazy s numerowane liczbami cakowitymi. Poniewa m
=
0
dla
n
n < 0 i n > m, wic wszystkie wspczynniki dwumianowe nieuwidocznione w trjkcie
Pascala s rwne zeru. Inaczej mwic, w trjkcie Pascala pokazujemy tylko niezerowe
wspczynniki dwumianowe.
Pierwsze wiersze trjkta Pascala wygldaj nastpujco:
1
1
1
1
1
...
2
3
4
...
1
1
3
6
...
1
4
...
1
...
...
Zbadamy teraz wasnoci trjkta Pascala.

Zauwamy, e kady wiersz trjkta Pascala zaczyna si i koczy jedynk. Wynika to
z rwnoci (1.1):

m
m
=
= 1.
0
m
Nastpnie zauwamy, e kady wiersz jest symetryczny:

m
m
=
.
n
mn
(1.7)
Wynika to std, e jeli |A| = m, to zbiory Pn (A) i Pmn (A) s rwnoliczne, funkcja
f : Pn (A) Pmn (A) okrelona wzorem f (B) = A \ B ustala t rwnoliczno. Inaczej
mwic, wybr n elementw ze zbioru A jest tym samym, co odrzucenie pozostaych
m n elementw tego zbioru A.
Wreszcie
najwaniejsza wasno trjkta Pascala. Kady wspczynnik dwumianowy

m
n , gdzie 0 < n < m, jest sum dwch wspczynnikw stojcych bezporednio nad
nim. T zaleno mona zapisa wzorem

m
m1
m1
=
+
.
(1.8)
n
n1
n
Podamy teraz trzy dowody tego wzoru.
Dowd 1. Korzystamy z rwnoci (1.5) (podstawiajc m 1 w miejsce m). Mamy
zatem

m1
m1
n
= (m n)
.
n
n1
Teraz, korzystajc rwnie z rwnoci (1.3), dostajemy

m1
m1
m1
mn
m1
m n m 1
+
=
+
= 1+
=
n1
n
n1
n
n1
n
n1

m
m1
m
=
=
.
n
n1
n
12
Wykad 1
Dowd 2. Korzystamy ze wzoru (1.4). Mamy zatem

m1
m1
(m 1)!
(m 1)!
+
=
+
=
n1
n
(n 1)! (m n)! n! (m n 1)!
(m 1)!
(m 1)!
+
=
=
(n 1)! (m n 1)! (m n) (n 1)! n (m n 1)!
1
(m 1)!
1
=
+
=
(n 1)! (m n 1)!
mn n
(m 1)!
m
=
=
(n 1)! (m n 1)! (m n)n
(m 1)! m
=
=
(n 1)! n (m n 1)! (m n)

m!
m
=
=
.
n! (m n)!
n
Dowd 3. Podamy teraz dowd kombinatoryczny. W naszej rmie, razem z dyrektorem,
pracuje m osb. Chcemy, by na konferencj pojechao m osb. Na ile sposobw moemy
je wybra?
Mamy dwa przypadki. W pierwszym przypadku zakadamy, e dyrektor jedzie na konferencj. Wtedy z pozostaych m1 osb musimy wybra n1 osb. W drugim przypadku
zakadamy, e dyrektor nie jedzie na konferencj. Wtedy z pozostaych m 1 osb musimy wybra n osb jadcych na konferencj. Z reguy dodawania wynika teraz wzr
(1.8).
To rozumowanie mona atwo sformalizowa. Mianowicie zauwaamy, e

Pn (m) = Pn (m 1) A {m} : A Pn1 (m 1) ,
przy czym zbiory po prawej stronie s rozczne oraz oczywicie

m
m1

|Pn (m 1)| =
oraz
A {m} : A Pn1 (m 1) =
.
n
n1

Dopiszmy do trjkta Pascala wspczynniki m
n dla n < 0 i n > m:

0
0
0
0
0
...
2
1
0
1
2

1
1
1
1
1
2
1
0
1
2

2
2
2
2
2
...
0
1

1
2
3
3
3
3
3
3
1
0
1

2
3

4
4
4
4
4
...
0
1
2
3
4
...
...
...
...
...
...
1
3
...
3
4
...
...
Zauwamy, e w pierwszym wierszu wystpuj same zera z wyjtkiem jednego miejsca:

0
= 1.
0
13
We wszystkich nastpnych wierszach kady wspczynnik powstaje z pooonych nad

nim zgodnie ze wzorem (1.8). Dlatego odtd we wzorze (1.8) nie bdziemy przyjmowa
adnych zaoe o m i n, poza oczywistym zaoeniem, e m 1 0, czyli m 1.
Jeszcze jedn wan wasno trjkta Pascala otrzymujemy z rwnoci (1.5). Mianowicie z rwnoci

m
m
n
= (m n + 1)
(1.5)
n
n1
wynika, e

m
m
mn+1
=
.
n
n1
n
Przypumy teraz, e m jest liczb parzyst: m = 2p. Niech teraz n p. Wwczas

mn+1
m+1
2p + 1
2n + 1
2n
=
1=
1
1 >
1 = 1,
n
n
n
n
n
skd wynika, e

m
m
>
.
n
n1
Niech teraz n > p, czyli n 1 p. Wwczas

m+1
2p + 1
2(n 1) + 1
2n 1
2n
mn+1
=
1=
1
1 =
1<
1 = 1,
n
n
n
n
n
n
skd wynika, e

m
m
<
.
n
n1
Podsumowujc, jeli m = 2p, to

m
m
m
m
m
m
m
=
<
=
< ... <
=
<
.
0
m
1
m1
p1
p+1
p
Przypumy taraz, e m jest liczb nieparzyst: m = 2p + 1. Niech najpierw n p.
Wwczas
mn+1
m+1
2p + 2
2n + 2
2n
=
1=
1
1 >
1 = 1,
n
n
n
n
n
skd wynika, e
m
m
>
.
n
n1
Niech nastpnie n = p + 1. Wtedy

mn+1
2p + 1 p 1 + 1
p+1
=
=
= 1,
n
p+1
p+1
14
Wykad 1
skd wynika, e
m
p+1

m
=
.
p
Wreszcie niech n > p + 1, czyli p < n 1. Wwczas
m+1
2p + 2
2(n 1) + 2
2n
mn+1
=
1=
1 <
1=
1 = 1,
n
n
n
n
n
skd wynika, e

m
m
<
.
n
n1
Podsumowujc, jeli m = 2p + 1, to

m
m
m
m
m
m
m
m
=
<
=
< ... <
=
<
=
.
0
m
1
m1
p1
p+2
p
p+1
Paragraf ten zakoczymy wzorem na sum wspczynnikw dwumianowych jednego
wiersza trjkta Pascala:
m
X
m
= 2n .
(1.9)
n
n=0
Dowd. Zauwamy, e, jeli |A| = m, to
P (A) = P0 (A) P1 (A) . . . Pm (A),
przy czym zbiory po prawej stronie s rozczne oraz

m
Pn (A) =
n
dla n = 0, 1, . . . , m. Rwno (1.9) wynika teraz z reguy dodawania.
8. Wzr dwumianowy Newtona
W tym paragrae podamy dwa dowody wzoru znanego (przynajmniej czciowo) ze
szkoy. Dla dowolnych liczb rzeczywistych a i b i dowolnej liczby naturalnej n 1
zachodzi rwno:
n
X
n nk k
n
(a + b) =
a
b .
(1.10)
k
k=0
Wzr (1.10) nazywamy zazwyczaj wzorem dwumianowym Newtona.

Dowd 1. Stosujemy indukcj ze wzgldu na n. Dla n = 1 mamy

1
X
1 1k k
1 1 0
1 0 1
P =
a
b =
a b +
a b = a + b = (a + b)1 = L.
k
0
1
k=0
15
Przypumy nastpnie, e dla pewnej liczby naturalnej n rwno (1.10) jest prawdziwa:
n
X
n nk k
a
b .
(a + b) =
k
n
k=0
Mamy udowodni, e
(a + b)
n+1
n+1
X
k=0

n + 1 n+1k k
a
b .
k
Skorzystamy w tym celu z rwnoci (1.8):

(a + b)n+1 = (a + b)n (a + b) =
!
n
X
n nk k
=
a
b
(a + b) =
k
k=0
n
n
X
X
n nk k
n nk k
b +b
b =
=a
a
a
k
k
k=0
k=0
n
n
X
n n+1k k X n nk k+1
=
a
b +
a
b
=
k
k
k=0
k=0

n
n+1
X
n n+1k k X
n
b +
=
a
ank+1 bk =
k
k1
k=0
k=1

n+1
n+1
X n
X n
n+1k k
=
a
an+1k bk =
b +
k
k1
k=0
k=0

n

X
n
n
=
+
ank bk =
k
k1
k=0

n
X
n + 1 nk k
=
a
b ,
k
k=0
co koczy dowd.
Dowd 2. Przyjrzyjmy si lewej stronie:
(a + b)n = (a + b) . . . (a + b) .
|
{z
}
n czynnikw
Po wymnoeniu czynnikw w n nawiasach otrzymamy sum iloczynw: dla kadego

wyboru a lub b z kolejnego czynnika otrzymamy jeden skadnik sumy. Mamy zatem
cznie 2n skadnikw; kady z nich jest postaci ank bk dla pewnego k. Skadnik ank bk
powstaje w wyniku wyboru b z k czynnikw a + b; z pozostaych n k czynnikw
wybieramy a. Poniewa mamy nk moliwoci k wyborw b z n czynnikw a + b, wic
16
Wykad 1

skadnik ank bk pojawi si nk razy w naszej
sumie. Zatem po uproszczeniu jednomian

n
nk k
b wystpi ze wspczynnikiem k . Poniewa k jest oczywicie jedn z liczb od 1
a
do n, wic ostatecznie otrzymujemy sum wystpujc po prwej stronie wzoru (1.10),
c. b. d. o.
9. Cztery dowody jednej tosamoci
W tym paragrae udowodnimy nastpujc tosamo dla n 1:
n
X
k=0

n
k
= n 2n1 .
k
(1.11)
Podamy cztery dowody tej tosamoci.

Dowd 1. Skorzystamy najpierw ze wzoru (1.2). Wiemy, e:
n
X
k=0
X
X

n
n
n
n1
X
X n 1
n
n
n1
n1
k
=
k
=
n
=n
=n
.
k
k
k1
k1
k
k=1
k=1
k=1
k=0
Teraz wystarczy skorzysta z rwnoci (1.9):

n1
X
k=0
n1
k
= 2n1 ,
skd wynika rwno (1.11).

Dowd 2. Prowadzimy dowd przez indukcj ze wzgldu na n. Niech najpierw n = 1.
Mamy wtedy

1
X
1
1
1
k
=0
+1
=1
k
0
1
k=0
oraz
1 211 = 1,
co dowodzi, e wzr (1.11) jest prawdziwy dla n = 1.
Zamy teraz, e rwno (1.11) jest prawdziwa dla pewnej liczby n. Wykaemy, e jest
ona te prawdziwa dla liczby n + 1. Mamy zatem udowodni, e
n+1
X
k=0

n+1
k
= (n + 1) 2n .
k
W dowodzie skorzystamy ze wzoru (1.8):

n
n
n+1
+
=
.
k1
k
k
17
A oto obliczenia:
n+1
X
k=0
n+1
k
k
n+1
X

X

n
n+1
n+1
=
k
=
k
+n+1=
k
k
k=1
k=1

n
n
X
X n
n
=
k
+
k
+n+1 =
k
k1
k=1
k=1

n1
X
n
n1
=n2
+
(k + 1)
+n+1=
k
k=0

n1
n1
X
X n
n
=
+ n 2n1 + n + 1 =
k
+
k
k
k=0
=n2
n1
k=0
n
n + 2 1 + n 2n1 + n + 1 =
= (n + 1) 2n .
Dowd 3. Skorzystamy z prostego wniosku ze wzoru dwumianowego Newtona. Mianowicie dla kadej liczby rzeczywistej x prawdziwa jest rwno:
(1 + x) =
n
n
X
n
k=0
xk .
Po obu stronach znaku rwnoci mamy wic dwie funkcje, ktrych wartoci w kadym
punkcie s rwne. S to wielomiany, a wic funkcje rniczkowalne. Ich pochodne s
wic te rwne. Popatrzmy wic na te pochodne:
(1 + x)n
oraz
1+
n
X
n
k=1
Zatem mamy rwno
n (1 + x)
n1
= n (1 + x)n1
!
n
X
k=1
n
X
k=1

n
k
xk1 .
k

n
k
xk1 ,
k
w ktrej wystarczy podstawi x = 1.

Dowd 4. Jest to dowd kombinatoryczny. Zauwamy najpierw, e wzr (1.11) mona
zapisa w nastpujcej rwnowanej postaci:

n
X
n
k
= n 2n1 .
k
k=1
(1.11)
18
Wykad 1
Przypumy zatem, e w naszej rmie pracuje n osb. Chcemy nagrodzi pewne osoby
i jedn z nagrodzonych osb dodatkowo chcemy awansowa. Na ile sposobw moemy
to uczyni?
Rne wybory tych osb bdziemy zlicza dwiema metodami. Po pierwsze, moemy
najpierw zdecydowa, ile osb nagradzamy, potem wybra osoby, ktre nagrodzimy
i na kocu wybierzemy jedn z tych nagrodzonych osb, by j awansowa. Przypumy
wic, e zdecydowalimy si nagrodzi k osb. Oczywicie k jest jedn z liczb od 0
(gdy nikogo nie chcemy nagrodzi) don (gdy chcemy nagrodzi wszystkich). Osoby do
nagrody moemy teraz wybra na nk sposobw. Przy kadym takim wyborze jedn
osob do awansu moemy wybra na k sposobw. Dla danej liczby k mamy wic k nk
sposobw wykonania zadania. Liczba wszystkich sposobw jest zatem rwna
n
X
k=0

n
k
.
k
Moemy te popatrze na to samo zadanie z drugiej strony. Najpierw wybierzmy jedn

osob do awansu, a potem z pozostaych n 1 osb wybierzmy niektre do nagrody. T
jedn osob do awansu moemy oczywicie wybra na n sposobw. A pewn liczb pozostaych osb do nagrody moemy wybra na 2n1 sposobw bo tyle jest podzbiorw
zbioru liczcego n 1 elementw. cznie mamy n 2n1 sposobw wykonania zadania.
To koczy dowd rwnoci (1.11).
10. Tosamo Cauchyego (tosamo Vandermondea)
W tym paragrae udowodnimy tosamo, z ktrej kilkakrotnie skorzystamy w dalszym
cigu. Udowodnimy mianowicie, e dla dowolnych liczb naturalnych m, n i k zachodzi
rwno

k
X
m
n
m+n
=
.
(1.12)
j
kj
k
j=0
Tosamo (1.12) nosi nazw tosamoci Cauchyego (lub tosamoci Vandermondea). Pokaemy teraz trzy dowody tosamoci Cauchyego.
Dowd 1. Zastosujemy indukcj wzgldem m. Pokaemy, e jeli m jest dowoln liczb
naturaln, to dla dowolnych liczb naturalnych n i k zachodzi rwno (1.12). Sprawdzamy najpierw, e ta rwno zachodzi dla m = 0 i dowolnych n i k, tzn.

k
X
0
n
n
=
.
j
k
j
k
j=0

Zauwamy, e dla j 6= 0 mamy 0j = 0. Zatem suma po lewej stronie skada si tylko
z jednego skadnika dla j = 0. Mamy zatem dowie, e

0
n
n
=
,
0 k0
k
19
co jest oczywiste.
Przeprowadzimy teraz krok indukcyjny. Przypumy wic, e tosamo Cauchyego
zachodzi dla pewnej liczby m i wszystkich liczb naturalnych n i k:

k
X
m
n
m+n
=
.
j
kj
k
j=0
Pokaemy, e wtedy dla dowolnych n i k zachodzi rwno

k
X
m+1
n
m+n+1
=
.
j
k
j
k
j=0
A oto obliczenia:

X

k
k
X
m+1
n
m
m
n
=
+
=
j
kj
j
j 1
kj
j=0
j=0
X

k
k
X
m
n
m
n
=
+
=
j
kj
j1 kj
j=0
j=0

k1

X m
m+n
n
=
+
=
k
j
kj1
j=0

m+n
m+n
=
+
=
k
k1

m+n+1
=
.
k
Dowd 2. Jeszcze raz wykorzystamy rwno
n
X
n k
(1 + x) =
x .
k
n
k=0
Popatrzmy na nastpujcy iloczyn wielomianw:
m
n
X
X
m j
n j
(1 + x)m+n = (1 + x)m (1 + x)n =
x
x .
j
j
j=0
j=0
Po lewej stronie rwnoci mamy oczywicie wielomian stopnia m + n. Po prawej stronie

mamy iloczyn dwch wielomianw, jeden stopnia m i drugi stopnia n, a wic jest to
take wielomian stopnia m+n. Porwnajmy wspczynniki stojce przy xk w obu wielo k
mianach. Po lewej stronie mamy zgodnie ze wzorem dwumianowym skadnik m+n
x .
k
Po prawej stronie, zgodnie ze wzorem na mnoenie wielomianw, mamy

k
X
m j
n
x
xkj ,
j
k
j
j=0
20
Wykad 1
czyli

k
X
m
n
xk .
j
kj
j=0
Porwnujc te wspczynniki w obu wielomianach otrzymamy dowodzon rwno.

Dowd 3. Znw koczymy dowodem kombinatorycznym. W naszej rmie pracuje m+n
osb: m kobiet i n mczyzn.
Chcemy nagrodzi k osb. Oczywicie osoby do nagrody
m+n
moemy wybra na
sposobw. T liczb sposobw moemy jednak otrzyma
k
w wyniku innego rozumowania. Najpierw zdecydujmy, ile kobiet powinno dosta nagrod. Niech j oznacza liczb nagrodzonych kobiet. Oczywicie j jest jedn z liczb od 0
(gdy nie nagrodzimy adnej kobiety) do k (gdy nagrodzimy
same kobiety). Dla kadej

wartoci j kobietom moemy przyzna nagrody na m
sposobw.
Gdy rozdzielimy ju
j
nagrody midzy kobiety, zostanie nam k j wolnych nagrd do rozdziau
midzy

n
mczyzn. Tych mczyzn do nagrody oczywicie moemy wybra na kj
sposobw.
n
cznie, dla kadej wartoci k mamy m
j
kj sposobw przydziau k nagrd. Teraz
wystarczy zsumowa otrzymane liczby sposobw ze wzgldu na j, by otrzyma wzr
(1.12).
Interesujcym wnioskiem z tosamoci Cauchyego jest rwno

n 2
X
2n
n
=
,
(1.13)
j
n
j=0
ktr otrzymujemy przyjmujc m = n = k. Mamy wtedy

X
X
n
n
n 2
X
2n
n
n
n n
n
=
=
=
.
n
j
nj
j
j
j
j=0
j=0
j=0
11. Wybory ze zbiorw uporzdkowanych

W dowodach kombinatorycznych, ktre widzielimy do tej pory, wybieralimy na pocztku dowolny zbir skoczony i nie bya istotna adna jego dodatkowa struktura.
W tym paragrae pokaemy kilka dowodw kombinatorycznych, w ktrych istotne bdzie to, e wybierzemy zbir uporzdkowany. Dla ustalenia uwagi bdzie to zbir [n] dla
pewnej liczby naturalnej n z naturalnym porzdkiem.
Udowodnimy najpierw, e dla dowolnych liczb naturalnych m i n zachodzi rwno

m
X
k+n
m+n+1
=
.
(1.14)
n
n+1
k=0
Dowd. Zauwamy, e
Pn+1 (m + n + 1) =
=
m
[

A : |A| = n + 1 oraz max(A) = k + n + 1 =
k=0
m
[
k=0

A : k + n + 1 A oraz |A [k + n]| = n .
21
Zbiory bdce skadnikami sumy po prawej stronie oczywicie s rozczne oraz

k
+
n
A : k + n + 1 A oraz |A [k + n]| = n =
.
k
Rwno (1.14) wynika zatem z reguy dodawania.

Ten dowd mona opisa sownie w nastpujcy sposb. Mamy wybra n + 1 elementw
ze zbioru [m + n + 1]. Najpierw wybieramy najwikszy element naszego zbioru. Niech
bdzie nim liczba l. Nastpnie ze zbioru [l 1] wybieramy pozostae n elementw.
Zauwamy, e n + 1 l m + n + 1. Liczb l moemy zatem zapisa w postaci
l = k + n + 1, gdzie 0 k m. A wic: najpiew wybieramy liczb k + n + 1, gdzie
k {0, . . . , m}, a nastpnie ze zbioru [k + n] wybieramy n elementw.
Podstawiajc m n w miejsce m i zmieniajc granice sumowania we wzorze (1.14)
otrzymujemy jego posta rwnowan:
m
X
k

m+1
.
n+1
(1.15)
n
X
k

n+1
=
.
2
(1.16)
n
X
k

n+1
=
.
3
(1.17)

n+1
=
.
4
(1.18)
k=n
Popatrzmy na kilka przykadw tego wzoru:
k=1
k=1
n
X
k
k=1
Ze wzorw tych skorzystamy w nastpnym paragrae.

Udowodnimy teraz nastpujcy wzr:
n
X
k=0

n+1
k(n k) =
.
3
(1.19)
Mianowicie
n
[

P3 (n + 1) =
{a, b, c} : a [k],
b = k + 1,
k=0

c [n + 1] \ [k + 1] .
Wystarczy teraz zauway, e zbiory wystpujce w sumie po prawej stronie s rozczne

oraz

{a, b, c} : a [k], b = k + 1, c [n + 1] \ [k + 1] = k(n k).
Inaczej mwic, trzy elementy a, b i c zbioru [n + 1] wybieramy w nastpujcy sposb:

22
Wykad 1
najpierw ustalamy liczb k = 0, . . . , n,
potem wybieramy a spord k najmniejszych liczb zbioru [n + 1] (tzn. spord liczb
1, . . . , k),
nastpnie wybieramy b = k + 1,
wreszcie wybieramy c spord n k najwikszych elementw zbioru [n + 1] (tzn.
spord liczb k + 2, . . . , n + 1).
Paragraf ten zakoczymy dowodem nastpujcej tosamoci:

n
X
2n k
k=0
2k = 4n .
(1.20)
Rozpatrujemy zbir P (2n + 1). Moemy przedstawi go w postaci sumy

P (2n + 1) = P+ (2n + 1) P (2n + 1),
gdzie
P+ (2n+1) = {A P (2n+1) : |A| n+1},
P (2n+1) = {A P (2n+1) : |A| n}.
Zauwamy, e dla dowolnego zbioru A P (2n + 1)

A P+ (2n + 1) [2n + 1] \ A P (2n + 1).
Std wynika, e
|P+ (2n + 1)| = |P (2n + 1)| =
1
1
|P (2n + 1)| = 22n+1 = 22n = 4n .
2
2
Zbiory A nalece do P+ (2n + 1) maj co najmniej n + 1 elementw. Bdzie nas interesowa pooenie elementu (n + 1)-go w zbiorze A (liczc od najmniejszego elementu,
w kolejnoci rosncej). Zauwamy, e
n
[

A P+ (2n + 1) : 2n k + 1 A oraz |A [2n k]| = n .
P+ (2n + 1) =
k=0
Inaczej mwic: mamy wybra co najmniej n+1 elementw ze zbioru [2n+1]. Najmniejsze n elementw wybieramy ze zbioru [2n k], potem wybieramy element 2n k + 1
i wreszcie dopeniamy dowolnymi elementami wybranymi ze zbioru [2n+1]\[2nk +1],
czyli spord k najwikszych elementw zbioru [2n + 1]. Zatem oczywicie

A P+ (2n + 1) : 2n k + 1 A oraz |A [2n k]| = n =

2n k
2k .
n
Ponadto zbiory wystpujce w sumie po prawej stronie s rozczne. Do zakoczenia

dowodu wystarczy sprawdzi, jaki jest zakres zmiennoci parametru k. Ot oczywicie
23
2n k 2n, skd wynika, e k 0. Ponadto 2n k n, skd wynika, e k n. Zatem

k {0, . . . , n}. To koczy dowd.
12. Sumy potg liczb naturalnych
Przyjmijmy oznaczenie
n
X
Sk (n) =
j k = 1k + . . . + n k ,
j=1
gdzie n, k 1. W tym paragrae wyprowadzimy wzory na Sk (n) dla k = 0, 1, 2, 3.

Pokaemy mianowicie, e
S0 (n) = n,

n+1
n(n + 1)
=
S1 (n) =
,
2
2

1
2n + 2
n(n + 1)(2n + 1)
S2 (n) =
=
,
4
3
6

2
n+1
n2 (n + 1)2
.
S3 (n) =
= S1 (n)2 =
4
2
Rwno S0 (n) = n jest oczywista. W poprzednim paragrae udowodnilimy rwno
(1.16):

n
X
k
n+1
=
.
1
2
k=1
Mamy zatem
n
X
k=1

n+1
n(n + 1)
k=
=
.
2
2
(1.21)
Liczby Tn = S1 (n) nazywamy liczbami trjktnymi. Tosamo (1.21) wraz z nastpujcym rysunkiem tumaczy t nazw:
T1
T2
T3
T4
T5
Inny dowd tosamoci (1.21) pokaemy na przykadzie. Dwie piramidki majce po

T5 kwdratw ustawiamy obok siebie tak jak na rysunku:
24
Wykad 1
Po poczeniu ich otrzymujemy prostokt o wymiarach 6 5:
Oglnie 2Tn = (n + 1) n, skd dostajemy

S1 (n) = Tn =
n(n + 1)
.
2
Nastpnie udowodnimy, e:
n
X
k2 =
k=1
n(n + 1)(2n + 1)
.
6
(1.22)
Skorzystamy tym razem z rwnoci (1.17):

n
X
k
k=1

n+1
=
.
3
Mamy bowiem

n+1
3
skd dostajemy
n
X
k
k=1
n
X
k(k 1)
k=1
(n + 1)n(n 1) X 2
=
(k k),
6
k=1
czyli
S2 (n) =
n
X
k=1
(n + 1)n(n 1) X
k =
k=
+
3
2
k=1

n(n + 1)(n 1) n(n + 1)
n(n + 1)
=
+
=
2(n 1) + 3 =
3
2
6
n(n + 1)(2n + 1)
=
.
6
Pokaemy teraz dowd kombinatoryczny rwnoci
n
X
k=1

1
2n + 2
k =
.
4
3
2
(1.23)
25
Z niej dostajemy natychmiast

n
X
k=1

2n + 2
(2n + 2)(2n + 1)(2n)
n(n + 1)(2n + 1)
1
=
=
.
k =
4
3
46
6
2
Deniujemy dwa zbiory:

A = {(i, j, k) : 1 i, j k n},
oraz
B = {(i, j, k) : 1 i j k 2n}.
Pokaemy najpierw, e |A| = S2 (n). Mianowicie
A=
n
[
{(i, j, k) : i, j [k]}
k=1
oraz zbiory
Ak = {(i, j, k) : i, j [k]}
dla rnych k s rozczne. Zauwamy ponadto, e |Ak | = k 2 ; z reguy dodawania wynika
zatem, e |A| = S2 (n). Wykaemy teraz, e
|B| =

2n + 2
.
3
Zauwamy, e zbir B jest zbiorem wszystkich niemalejcych cigw dugoci 3 o wyrazach ze zbioru [2n]. Z rozwaa dotyczcych kombinacji z powtrzeniami wynika,
e takich cigw jest tyle, ile 3-elementowych
kombinacji z powtrzeniami ze zbioru

2n+2
(2n)-elementowego, czyli wanie
.
2
Deniujemy teraz funkcj f : B A w nastpujcy sposb:
f (2i, 2j, 2k) = (i, j, k),
f (2i, 2j, 2k 1) = (j + 1, i, k),
f (2i, 2j 1, 2k) = (j, i, k),
f (2i, 2j 1, 2k 1) = (j, i, k),
f (2i 1, 2j, 2k) = (i, j, k),
f (2i 1, 2j, 2k 1) = (j + 1, i, k),
f (2i 1, 2j 1, 2k) = (i, j, k),
f (2i 1, 2j 1, 2k 1) = (i, j, k).
Sprawdzenie, e f (i, j, k) A dla (i, j, k) B pozostawiamy jako wiczenie. Na przykad
f (1, 4, 6) = (1, 2, 3).
26
Wykad 1
Mona te atwo pokaza, e jeli i j, to

f 1 (i, j, k) = (2i, 2j, 2k), (2i 1, 2j, 2k), (2i 1, 2j 1, 2k), (2i 1, 2j 1, 2k 1)
oraz jeli i > j, to

f 1 (i, j, k) = (2j, 2i1, 2k1), (2j, 2i1, 2k), (2j, 2i2, 2k1), (2j1, 2i2, 2k1) .
Na przykad
Podobnie

f 1 (1, 2, 3) = (1, 3, 5), (1, 3, 6), (1, 4, 6), (2, 4, 6) .

f 1 (2, 1, 3) = (1, 2, 5), (2, 2, 5), (2, 3, 5), (2, 3, 6) .
Z tej wasnoci funkcji f wynika, e 4 |A| = |B|, co koczy dowd tosamoci (1.23).
Na zakoczenie udowodnimy tosamo
n
X
k =
k=1
n+1
2
2
n2 (n + 1)2
.
4
(1.24)
Kwadrat o boku dugoci Tn podzielmy na Tn2 kwadratw jednostkowych, a nastpnie

na n czci tak jak na rysunku (dla n = 4):
2
1
1
Dugoci odcinkw, na jakie podzielilimy lewy i dolny bok kwadratu wynosz kolejno:
1, 2, . . . , n. Niech Gk oznacza liczb kwadratw jednostkowych zawartych w k-tej czci.
Wtedy nietrudno zauway, e
2
Gk = Tk2 Tk1
=
Std wynika, e
k2
k 2 (k + 1)2 k 2 (k 1)2
k2
=
(k + 1)2 (k 1)2 =
4k = k 3 .
4
4
4
4
S3 (n) =
n
X
k=1
Gk = Tn2 =
n2 (n + 1)2
,
4
co koczy dowd tosamoci (1.24).
27
Naszkicujemy jeszcze jeden dowd kombinatoryczny tosamoci (1.24). Deniujemy dwa

zbiory

A = (i, j, k, l) : 0 i, j, k < l n
oraz
B=

(i, j), (k, l) : 0 i < j n, 0 k < l n .
Pozostawiamy jako wiczenie wykazanie, e

2
n+1
|A| = S3 (n) oraz |B| =
.
2
Nastpnie deniujemy funkcj f : A B wzorem
(i, j), (k, l)

f (i, j, k, l) =
(k, l), (j, i)
(j, l), (k, l)

Na przykad
jeli i < j,
jeli i > j,
jeli i = j.

f (1, 2, 3, 4) = (1, 2), (3, 4) ,

f (2, 1, 3, 4) = (3, 4), (1, 2) ,

f (1, 1, 3, 4) = (1, 4), (3, 4) .
Pozostawiamy rwnie jako wiczenie sprawdzenie, e funkcja f przeksztaca zbir A

wzajemnie jednoznacznie na zbir B.
13. Sumy naprzemienne wspczynnikw dwumianowych
Udowodnimy teraz, e jeli n 1, to
n
X
k=0

n
(1)
= 0.
k
k
Dowd. Zdeniujmy najpierw dwa zbiory

P = {n N : 2 | n},
N = {n N : 2 n}.
Tosamo (1.25) moemy teraz zapisa w postaci
X n
=
k
k[n]P
czyli
k[n]P
k[n]N

Pk (n) =

n
,
k
k[n]N

Pk (n).
(1.25)
28
Wykad 1
Nietrudno zauway, e funkcja

f : P (n) P (n)
okrelona wzorem
.
f (A) = A
{n} =
jeli n A,
jeli n
6 A
A \ {n}
A {n}
S
dla A P (n) jest funkcj przeksztacajc wzajemnie jednoznacznie zbir
Pk (n)
k[n]P
S
Pk (n) i na odwrt (zauwamy bowiem, e f 1 = f ).
na zbir
k[n]N
Oczywicie, jeli n = 0, to
0
X

0
0
0
(1)
= (1)
= 1.
k
0
k
k=0
(1.26)
Na zakoczenie udowodnimy, e jeli n 1 i m 0, to

m
X
k=0

n
n1
m
(1)
= (1)
.
k
m
k
Rozpatrujemy t sam funkcj f : P (n) P (n) okrelon wzorem f (A) = A
(1.27)
.
{n}
dla A P (n). Wiemy, e funkcja f jest rnowartociowa. Bdziemy rozpatrywa teraz

dwa przypadki.
Przypadek 1. m = 2p. Tosamo (1.27) przyjmuje posta

p
X
n
k=0
2k
p1
X
k=0
n
2k + 1

n1
=
,
2p
czyli

p
X
n
k=0
Zdeniujmy trzy zbiory:
P =

p1
X n
n1
=
.
2k
2p
2k + 1
p
[
k=0
P2k (n),
k=0
N=
p1
[
P2k+1 (n),
k=0
R = P2p (n 1) = {A P2p (n) : n 6 A}.

(1.27a)
29
Zauwamy teraz, e f (P \ R) = N , co dowodzi tosamoci (1.27a).

Przypadek 2. m = 2p + 1. Tosamo (1.27) przyjmuje teraz posta
X

p
p
X
n
n
n1
=
,
2k
2k + 1
2p + 1
k=0
k=0
czyli

p
X
n
k=0
Zdeniujmy trzy zbiory:
P =
p
[
p1
X n
n1
+
=
.
2k
2p + 1
2k + 1

(1.27b)
k=0
P2k (n),
k=0
p1
N=
P2k+1 (n),
k=0
R = P2p+1 (n 1) = {A P2p+1 (n) : n 6 A}.

Zauwamy teraz, e f (P ) = N \ R, co dowodzi tosamoci (1.27b). W ten sposb dowd
tosamoci (1.27) zosta zakoczony.
14. Zliczanie drg
Mamy dany prostokt o wymiarach mn podzielony na mn kwadratw jednostkowych.
Chcemy obliczy liczb drg prowadzcych z punktu A do punktu B, speniajcych
zaoenie: w czasie przechodzenia drogi wolno porusza si tylko w prawo i do gry.
B
A
m
Przykad takiej drogi widzimy na nastpnym rysunku:
B
A
m
30
Wykad 1
Kad tak drog moemy zakodowa za pomoc m + n znakw: m poziomych i n pionowych kresek. Kolejno tych kresek odpowiada przechodzonym odcinkom poziomym
i pionowym od punktu A do punktu B. Powysz drog moemy zatem zakodowa za
pomoc cigu
| |
Oczywiste jest te, e kady taki cig koduje dokadnie jedn drog. Cig skad si
z m + n znakw. Jest on wyznaczony jednoznacznie po wskazaniu, na ktrych miej-
scach znajduj si kreski poziome (rwnowanie: kreski pionowe). Zatem istnieje m+n
m

(rwnowanie: m+n
)
takich
cigw,
a
wic
i
tyle
rozwaanych
drg.
Mamy
zatem
n

m+n
m+n
liczba drg z A do B =
=
.
m
n
(1.28)
T interpretacj kombinatoryczn wspczynnika dwumianowego jako liczby drg mona

wykorzysta do dowodu tosamoci kombinatorycznych. Udowodnimy najpierw tosamo (1.14):

m
X
k+n
m+n+1
=
.
(1.14)
n
n+1
k=0
Wemy prostokt o wymiarach m (n + 1). Kada droga prowadzca z A do B w dokadnie jednym miejscu przechodzi z przedostatniej na ostatni lini poziom (i dalej
ju poziomo zmierza do B). Niech punkt C bdzie ostatnim punktem naszej drogi znajdujcym si na przedostatniej linii:
B
C
n+1
A
k
m
Niech odlego punktu C od lewego skraju prostokta wynosi k kratek. Wtedy istnieje
dokadnie k+n
drg prowadzcych z A do C. Poniewa kada droga z A do B prowadzi
n
przez jeden taki punkt C, z ktrego nastpnie przechodzi do ostatniej poziomej linii
i dalej poziomo do B, wic czna liczba drg jest rwna sumie

m
X
k+n
.
n
k=0
31
Z drugiej strony, ze wzoru (1.28) wynika, e ta liczba drg jest rwna

dowd.
Udowodnimy teraz tosamo (1.13).
n 2
X
n
k=0

2n
=
,
n
m+n+1
n+1

, co koczy
(1.13)
Wemy kwadrat o boku dugoci n kratek. Kada droga z A do B przechodzi przez

dokadnie jeden zaznaczony punkt lecy na przektnej kwadratu.
B
A
Przypumy, e nasza droga przechodzi przez punkt C pooony w odlegoci k kratek
od lewego boku kwadratu. Wtedy ten punkt ley take w odlegoci k kratek od boku
grnego.
nk
B
k
C
nk
A
k
Kad drog z A do B przechodzc przez punkt C dzielimy na dwie drogi: z A do C
i z C do B.
Droga z A do C znajduje si wewntrz prostokta o wymiarach k(nk); jest
n
zatem k takich drg. Droga z C do B znajduje si wewntrz prostokta o wymiarach

2
(n k) k; takich drg jest te nk . Z reguy mnoenia wynika, e istnieje nk drg
z A do B przechodzcych przez punkt C. Sumujc te liczby drg dla k = 0, 1, . . . , n,
otrzymujemy tosamo (1.13).
15. Zliczanie funkcji monotonicznych
W tym paragrae zajmiemy si zliczaniem funkcji monotonicznych f : [m] [n]. Najpierw rozpatrujemy funkcje rosnce. Zauwamy, e funkcj rosnc wyznacza jej zbir
32
Wykad 1

n
wartoci. Std wynika, e liczba funkcji rosncych f : [m] [n] jest rwna m
. Oczywicie takie funkcje istniej, o ile 1 m n. Nietrudno zauway, e funkcji malejcych
jest tyle samo.
Nastpnie zajmiemy si funkcjami niemalejcymi. Udowodnimy nastpujce twierdzenie.
Twierdzenie 1.2. Niech m, n 1. Liczba niemalejcych funkcji f : [m] [n] jest
rwna m+n1
.
m
Dowd 1. Dla dowolnej funkcji f : [m] [n] deniujemy funkcj g : [m] [m + n 1]
wzorem
g(k) = f (k) + k 1
dla k = 1, . . . m. Mamy zatem
g(1) = f (1),
g(2) = f (2) + 1,
g(3) = f (3) + 2,
... ...
g(m 1) = f (m 1) + m 2,
g(m) = f (m) + m 1.
Poniewa 1 f (k) n dla k [m], wic
1 f (k) f (k) + k 1 = g(k) f (k) + m 1 m + n 1.
Zatem rzeczywicie g : [m] [n]. Teraz pokazujemy, e funkcja f jest niemalejca
wtedy i tylko wtedy, gdy funkcja g jest rosnca. Przypumy zatem, e funkcja f jest
niemalejca oraz 1 k < l m. Wtedy f (k) f (l), skd wynika, e
g(k) = f (k) + k 1 f (l) + k 1 < f (l) + l 1 = g(l).
Na odwrt, przypumy, e funkcja g jest rosnca oraz 1 k m. Wtedy g(k) <
g(k + 1), czyli
f (k) + k 1 < f (k + 1) + (k + 1) 1.
Zatem
f (k) + k 1 < f (k + 1) + k,
czyli
f (k) < f (k + 1) + 1.
Std dostajemy f (k) f (k + 1). Z dowolnoci k wynika, e funkcja f jest niemalejca.
Wreszcie pokazujemy, e kada funkcja rosnca g : [m] [m + n 1] powstaje w ten
sposb z pewnej funkcji f . Ot funkcj f deniujemy wzorem
f (k) = g(k) k + 1
33
dla k = 1, . . . , m. Szczegy dowodu, e f : [m] [n] oraz e f jest niemalejca,

pozostawiamy
jako wiczenie. Do zakoczenia dowodu wystarczy zauway, e istnieje

m+n1
funkcji
rosncych z [m] do [m + n 1].
m
Dowd 2. Funkcja niemalejca f : [m] [n] jest po prostu cigiem niemalejcym

dugoci m o wyrazach ze zbioru [n]. Przypominamy, e za pomoc takich cigw deniowalimy kombinacje z powtrzeniami. Zatem liczba tych cigw jest rwna liczbie
m-elementowych
z powtrzeniami z n-elementowego zbioru [n], a wic jest
kombinacji
m+n1
m+n1
rwna n1 , czyli
. Kad tak kombinacj kodowalimy za pomoc cigu
m
kropek i kresek. Ze wzgldu na znaczenie tego kodowania przypomnijmy je w kontekcie
kodowania funkcji niemalejcych.
Kad funkcj niemalejc f : [m] [n] kodujemy za pomoc cigu m + n 1 symboli:
m kropek i n 1 pionowych kresek. Popatrzmy na przykad. Niech m = 8 i n = 7.
Wemy funkcj f : [8] [7] zdeniowan nastpujco:
f (1) = 1,
f (2) = 2,
f (3) = 2,
f (4) = 5,
f (5) = 6,
f (6) = 6,
f (7) = 7,
f (8) = 7.
Kodem tej funkcji bdzie cig omiu kropek i szeciu kresek:
| | |
Pionowe kreski dziel cig na 7 czci odpowiadajcych moliwym wartociom funkcji

f . Kolejne kropki odpowiadaj argumentom. Jeli k-ta kropka ley w l-tej czci, to
f (k) = l. Zatem pierwsza kropka ley w pierwszej czci, druga i trzecia w drugiej
czci, czwarta w pitej czci, pita i szsta w szstej czci i wreszcie sidma i sma
w sidmej czci. Oglnie mamy m kropek odpowiadajcych argumentom i n 1 kresek
dzielcych cig na n czci odpowiadajcych moliwym wartociom. Teraz wystarczy
zauway, e kady taki cig koduje dokadnie jedn funkcj niemalejc i na odwrt,
kada funkcja niemalejca ma dokadnie jeden kod. Wreszcie zauwamy, e kod jest
cakowicie wyznaczony,
gdy wskaemy, na ktrych miejscach znajduj si kropki; jest

m+n1
zatem
takich kodw i tyle jest funkcji niemalejcych f : [m] [n].
m
Dowd 3. Wykorzystamy prostokt o wymiarach m (n 1) do sporzdzenia wykresu
funkcji. Na dolnym boku prostokta numerujemy kolejne kratki liczbami od 1 do m.
Na lewym boku numerujemy linie tworzce kratki liczbami od 1 do n. Nastpnie zaznaczamy pogrubion lini m poziomych odcinkw jednostkowych. Jeli f (k) = l, to w k-tej
kolumnie zaznaczamy odcinek znajdujcy si na l-tej linii poziomej. Zwracamy uwag
34
Wykad 1
na to, e powstaje wykres funkcji, w ktrym wartoci nie s punktami, ale odcinkami.
Oto przykad takiego wykresu dla m = 8 i n = 7 i funkcji f okrelonej w dowodzie 2:
7
6
5
4
3
2
1
1
Poziome odcinki czymy nastpnie odcinkami pionowymi, otrzymujc tym samym

drog z punktu A do punktu B, speniajc warunek sformuowany w poprzednim
paragrae. Oto droga utworzona z wykresu naszej funkcji f :
B
7
6
5
4
3
2
1
Zauwamy teraz, e kada funkcja niemalejca deniuje w ten sposb dokadnie jedn
drog z A do B i na odwrt: kada droga z A do B speniajca warunek z poprzedniego paragrafu
deniuje dokadnie jedn funkcj niemalejc. Std wynika, e istnieje

m+n1
takich funkcji. To koczy dowd twierdzenia.
m
16. Liczby Catalana
W tym paragrae rozwiemy nastpujce zadanie:
Zadanie. Oblicz, ile jest funkcji niemalejcych f : [n] [n] speniajcych warunek
f (k) k
dla k = 1, . . . , n.
()
W rozwizaniu tego zadania wykorzystamy kodowanie funkcji niemalejcych za pomoc

drg. Niech zatem dany bdzie prostokt wymiaru n (n 1). Na dolnym boku numerujemy kratki liczbami od 1 do n, na lewym boku numerujemy linie od 1 do n. Wiemy
ju, e kada funkcja niemalejca f : [n] [n] deniuje dokadnie jedn drog z punktu
A do punktu B. Dodatkowy warunek () naoony na funkcje f oznacza, e droga odpowiadajca funkcji f nie moe przekroczy przerywanej linii zaznaczonej na rysunku
35
(gdzie przyjto n = 8):

B
8
7
6
5
4
3
2
1
Interesujcenas drogi z A do B nieprzekraczajce przerywanej linii zliczymy inaczej: od

liczby 2n1
n1 wszystkich drg z A do B odejmiemy liczb drg przekraczajcych t lini.
Narysujmy wic now przerywan lini, pooon o jedn kratk wyej. Droga przekraczajca doln lini przerywan musi mie punkt wsplny z wysz lini przerywan.
Niech C bdzie pierwszym punktem na drodze z A do B pooonym na tej wyszej linii
przerywanej.
B
8
7
6
5
4
3
2
1
Cz drogi od punktu A do punktu C odbijamy teraz symetrycznie wzgldem wyszej

linii przerywanej. Otrzymujemy drog z punktu A do punktu B.
B
n2
n1
A
A
n
n+1
Odwrotnie, kada droga z punktu A do punktu B musi przeci t wysz lini przerywan. Niech C bdzie pierwszym punktem wsplnym drogi i tej linii przerywanej.
Odbijajc symetrycznie cz A C tej drogi wzgldem linii przerywanej, otrzymujemy
drog z A do B przekraczajc doln lini przerywan. Zatem interesujca nas liczba
36
Wykad 1
drg z A do B przekraczajcych doln lini przerywan jest rwna liczbie drg z A do

B, czyli 2n1
.
n2
Liczba funkcji f : [n] [n] speniajcych warunek () jest zatem rwna

2n 1
2n 1
.
n1
n2
Skorzystamy teraz ze wzoru (1.5):

m
m
n
= (m n + 1)
.
n
n1
(1.5)
Mamy wwczas

2n 1
2n 1
2n 1
(n 1)
= 2n 1 (n 1) + 1
= (n + 1)
,
n1
n2
n2
czyli

2n 1
n1
2n 1
=
.
n2
n+1
n1
Std otrzymujemy

2n 1
2n 1
2n 1
n1
2n 1
n1
n2
n1
n+1
n1

n 1 2n 1
= 1
=
n+1
n1

2
2n 1
1
2n
2n 1
=
=
=
n+1
n1
n+1 n
n1

1
2n
.
=
n+1
n
Liczby

1
2n
Cn =
n+1
n
nazywamy liczbami Catalana. Oto kilka pocztkowych liczb Catalana:

C1 = 1,
C2 = 2,
C3 = 5,
C4 = 14,
C5 = 42,
C6 = 132,
C7 = 429.
17. Podzia zbioru na bloki rwnoliczne

Nastpne zadanie kombinatoryczne, ktrym bdziemy si zajmowa, polega na zliczaniu
podziaw zbioru na rwne czci. Przypumy, e dany jest mn-elementowy zbir A.
Chcemy wiedzie, iloma sposobami moemy podzieli go na m zbiorw n-elementowych:
A = A1 . . . Am ,
|A1 | = . . . = |Am | = n.
37
Kady taki podzia moemy atwo otrzyma z pewnej permutacji caego zbioru A. Mianowicie jako pierwszy zbir podziau (czyli A1 ) bierzemy zbir skadajcy si z elementw stojcych na pierwszych n miejscach, jako drugi zbir (czyli A2 ) bierzemy zbir
elementw stojcych na nastpnych n miejscach itd. Wreszcie zbir Am skada si z elementw stojcych na ostatnich n miejscach. Oczywicie ten sam podzia otrzymamy na
og z rnych permutacji caego zbioru A.
Liczb podziaw wyznaczymy dzielc liczb wszystkich permutacji przez liczb permutacji dajcych ten sam podzia zbioru A. Wszystkich permutacji jest oczywicie (mn)!.
Ten sam podzia otrzymamy z permutacji rnicych si porzdkiem elementw w kadym bloku n-elementowym oraz rnicych si porzdkiem tych blokw. Kady blok
n-elementowy moemy uporzdkowa na n! sposobw. Takich blokw jest m, wic cznie mamy (n!)m sposobw uporzdkowania elementw wewntrz kadego bloku. Wreszcie mamy m! sposobw uporzdkowania tych m blokw. To ostatecznie daje liczb
(n!)m m! permutacji wyznaczajcych ten sam podzia zbioru A. Zatem liczba podziaw wynosi
(mn)!
.
(n!)m m!
Wyprowadzimy std nastpujcy wniosek. Poniewa liczba podziaw zbioru jest liczb
cakowit, wic
(n!)m m! | (mn)!
Otrzymany wniosek pozwoli nam atwo rozwiza nastpujce zadanie teorioliczbowe
(XLIII Olimpiada Matematyczna, zawody III stopnia, zadanie 6).
Zadanie. Udowodnij, e dla dowolnej liczby naturalnej k
(k!)k
+k+1
| (k 3 )!
Rozwizanie. Najpierw podstawimy m = n = k i otrzymamy

(k!)k k! | (k 2 )!
czyli
(k!)k+1 | (k 2 )!
Nastpnie podstawimy m = k 2 oraz n = k i otrzymamy
2
(k!)k (k 2 )! | (k 3 )!
czc ze sob ostatnie dwie zalenoci atwo otrzymamy
2
(k!)k (k!)k+1 | (k 3 )!
czyli ostatecznie
(k!)k
+k+1
| (k 3 )!
38
Wykad 1
18. Operator rnicowy

Niech f : R R. Deniujemy funkcj f : R R wzorem
(f )(x) = f (x + 1) f (x).
Operator tworzcy z funkcji f funkcj f nazywamy operatorem rnicowym.
Ten operator rnicowy mona iterowa. Deniujemy mianowicie cig funkcji k f dla
k = 1, 2, . . . wzorami:
1 f = f,
k+1 f = (k f ),
Czasami deniujemy ponadto 0 f = f . Popatrzmy teraz na kilka przykadw.
(1 f )(x) = (f )(x) = f (x + 1) f (x),
(2 f )(x) = ((1 f ))(x) = (f )(x + 1) (f )(x) =
= (f (x + 2) f (x + 1)) (f (x + 1) f (x)) =
= f (x + 2) 2f (x + 1) + f (x),
(3 f )(x) = ((2 f ))(x) = (2 f )(x + 1) (2 f )(x) =
= (f (x + 3) 2f (x + 2) + f (x + 1)) (f (x + 2) 2f (x + 1) + f (x)) =
= f (x + 3) 3f (x + 2) + 3f (x + 1) f (x),
(4 f )(x) = ((3 f ))(x) = (3 f )(x + 1) (3 f )(x) =
= (f (x + 4) 3f (x + 3) + 3f (x + 2) f (x + 1))
(f (x + 3) 3f (x + 2) + 3f (x + 1) f (x)) =
= f (x + 4) 4f (x + 3) + 6f (x + 2) 4f (x + 1) + f (x)
i tak dalej. Udowodnimy teraz twierdzenie oglne.
Twierdzenie 1.3. Niech f : R R. Wtedy dla dowolnego k 1 i dowolnego x R
mamy

k
X
k
kj k
( f )(x) =
(1)
f (x + j).
(1.29)
j
j=0
Dowd. Stosujemy indukcj wzgldem k. Dla k = 1 mamy
L = (1 f )(x) = f (x + 1) f (x)
oraz
P =
1(1)
j=0
= (1)
10
1j

1
f (x + j) =
j

1
11 1
f (x + 0) + (1)
f (x + 1) =
0
1
= (1) f (x) + f (x + 1) = f (x + 1) f (x) =

= L.
39
W kroku indukcyjnym zakadamy, e dla pewnego k mamy

( f )(x) =
k
k
X
(1)
kj
j=0

k
f (x + j)
j
i dowodzimy, e
(
k+1
f )(x) =
k+1
X
j=0
(1)
k+1j

k+1
f (x + j).
j
Zaczynamy od lewej strony:

L = (k+1 f )(x) = ((k f ))(x) = (k f )(x + 1) (k f )(x) =

k
k
X
X
kj k
kj k
=
(1)
f (x + 1 + j)
(1)
f (x + j) =
j
j
j=0
j=0
=
k+1
X
(1)
kj+1
j=1
k
X
(1)
kj+1
j=1
+ (1)
k0+1

k
X
k
kj+1 k
f (x + j) +
(1)
f (x + j) =
j 1
j
j=0

k
k(k+1)+1 k
f (x + j) + (1)
f (x + k + 1)+
j 1
k

k
X
k
kj+1 k
f (x + 0) +
(1)
f (x + j) =
0
j
j=1

k
X
k
k
k
k+1j
= (1)
(1)
f (x + 0) +
+
f (x + j)+
0
j1
j
j=1

k+1(k+1) k
f (x + k + 1) =
+ (1)
k

k
X
k+10 k + 1
k+1j k + 1
= (1)
f (x + 0) +
(1)
f (x + j)+
0
j
j=1

k+1(k+1) k + 1
+ (1)
f (x + k + 1) =
k+1

k+1
X
k+1j k + 1
=
(1)
f (x + j) =
j
j=0
k+10
= P,
c. b. d. o.
Operatory rnicowe i n mona stosowa take do cigw o wyrazach rzeczywistych.
Niech f : N R. Deniujemy wtedy
(f )(n) = f (n + 1) f (n)
40
Wykad 1
oraz
1 f = f,
k+1 f = (k f ).
Z twierdzenia 1.3 otrzymujemy wtedy nastpujcy wniosek:

Wniosek 1.4. Niech f : R R. Wtedy dla dowolnego k 1 i dowolnego x R mamy
k
X

k
(1)
f (x j).
( f )(x k) =
j
j=0
k
(1.30)
Dowd otrzymujemy zmianiajc najpierw kolejno sumowania:

( f )(x) =
k
k
X
(1)
kj
(1)
j=0
k
X
j=0
k
X
j=0

k
f (x + j) =
j

k
f (x + k j) =
kj

k
(1)
f (x + k j),
j
j
a nastpnie podstawiajc x k w miejsce x.

Wniosek 1.5. Niech f : N R. Wtedy dla dowolnego k 1 i dowolnego n 0 mamy
( f )(n) =
k
k
X
(1)
kj
j=0

k
f (n + j).
j
(1.31)

k
f (j).
j
(1.32)
W szczeglnoci dla n = 0 dostajemy

( f )(0) =
k
k
X
j=0
(1)
kj
Dla dowodu wystarczy rozszerzy funkcj f na cay zbir R, przyjmujc na przykad

0
dla x < 0,
f (x) =
f ([x])
dla x 0,
gdzie [x] oznacza cz cakowit liczby rzeczywistej x.
19. Zastosowania operatora rnicowego
Zaczniemy od wykazania, e operator rnicowy jest operatorem liniowym. Przypumy
zatem, e mamy dane dwie funkcje f, g : R R i dwie liczby rzeczywiste a i b. Deniujemy funkcj h : R R wzorem
h(x) = a f (x) + b g(x)
41
dla x R. Wwczas
(h)(x) = h(x + 1) h(x) = a f (x + 1) + b g(x + 1) a f (x) b g(x) =
= a (f )(x) + b (g)(x)
dla x R. Inaczej mwic
dla x R, czyli

(a f + b g) (x) = a (f ) + b (g) (x)

(a f + b g) = a (f ) + b (g) .
Std atwo wynika przez indukcj, e

k (a f + b g) = a (k f ) + b (k g)
dla k 1.
Niech teraz funkcja f : R R bdzie okrelona wzorem f (x) = xn dla x R. Wtedy
(f )(x) = f (x + 1) f (x) = (x + 1) x =
n
n1
X
k=0

n k
x
k
dla x R. Zatem funkcja f jest wielomianem stopnia n 1. Std i z liniowoci

operatora wynika, e jeli f jest wielomianem stopnia n, to f jest wielomianem
stopnia n 1. Przez indukcj wzgldem k atwo dowodzimy, e k f jest wielomianem
stopnia n k dla k = 1, . . . , n. W szczeglnoci n jest wielomianem staym. Std
nastpnie wynika, e dla k n + 1 funkcja k f jest tosamociowo rwna 0.
Udowodnimy teraz przez indukcj, e jeli funkcja f : R R jest okrelona wzorem
f (x) = xn dla x R, to (n f )(x) = n! dla x R. T rwno bdziemy zapisywa
w skrcie jako n xn = n!.
Dla n = 1 mamy f (x) = x dla x R. Zatem
(1 f )(x) = f (x + 1) f (x) = x + 1 x = 1 = 1!
Zamy teraz, e dane s funkcje fk : R R okrelone wzorem fk (x) = xk dla k 0
i x R. Zamy take, e n fn = n!. Pamitamy rwnie, e n fk = 0 dla k < n.
Chcemy udowodni, e n+1 fn+1 = (n + 1)!. Ot zauwamy najpierw, e
(fn+1 )(x) = fn+1 (x + 1) fn+1 (x) = (x + 1)n+1 xn+1 =

!
n
n
X
X
n+1 k
n+1
x =
fk (x)
=
k
k
k=0
dla x R. Zatem
fn+1 =
k=0

n
X
n+1
k=0
fk .
42
Wykad 1
Std dostajemy
(
n+1
fn+1 ) = ( (fn+1 )) =
n

n
X
n+1
fk
k
k=0

n
X
n+1
k=0

n+1
=
(n fn ) = (n + 1) n! = (n + 1)!
n
( fk )
n
Pokaemy teraz kilka przykadw wykorzystania twierdzenia 1.3 oraz wnioskw 1.4 i 1.5
do dowodu tosamoci kombinatorycznych.
Przykad 1. Wemy funkcj f : R R okrelon wzorem f (x) = 1 dla x R. Wtedy
dla n 1 mamy n f = 0 i z tosamoci (1.30) dostajemy
( f )(x n) =
n
n
X
k=0
czyli

n
X
n
k n
f (x k) =
,
(1)
(1)
k
k
k
k=0
n
X
k=0

n
(1)
= 0.
k
k
Jest to tosamo (1.25).

Przykad 2. Wemy funkcj f : R R okrelon wzorem f (x) = x dla x R. Wtedy
dla n 2 mamy n f = 0 i z tosamoci (1.30) dostajemy
n
( f )(x n) =
n
X
k=0
czyli dla x = n mamy

n
X
n
k n
(1)
f (x k) =
(1)
(x k),
k
k
k
k=0
n
X
k=0
Poniewa
n
X

n
(1)
(n k) = 0.
k
k

n
n
X
X
n
k n
k n
(1)
(n k) =
(1)
n
(1)
k=
k
k
k
k=0
k=0
k=0
X

n
n
X
n
k n
k
=n
(1)
(1) k
.
k
k
k=0
k=0

n
X
n
=
(1)k k
,
k
k
k=0
wic
n
X
k=0

n
(1) k
= 0.
k
k
(1.33)
43
Nietrudno obliczy, e
1
X

1
(1) k
=1
k
(1.34)
0
X

0
(1) k
= 0.
k
(1.35)
k=0
oraz
k=0
Przykad 3. Niech n 1. Wemy funkcj f : R R okrelon wzorem f (x) = xn dla

x R. Wtedy n f = n! i z tosamoci (1.30) dostajemy

n
n
X
X
n
k n
k n
( f )(x n) =
(1)
f (x k) =
(1)
(x k)n ,
k
k
k=0
czyli
k=0
n
X
k=0

n
(1)
(x k)n = n!.
k
k
(1.36)
Nietrudno sprawdzi, e ta tosamo jest prawdziwa take dla n = 0.

Przykad 4. Wemy funkcj f : N R okrelon wzorem f (n) = 2n dla n N. Wtedy
nietrudno zauway, e n f = f dla n 1 i z tosamoci (1.32) dostajemy

n
n
X
X
n
nk n
nk n
(1)
f (k) =
(1)
2k ,
( f )(0) =
k
k
k=0
czyli
k=0
n
X
(1)
nk
k=0

n k
2 = 1.
k
(1.37)
Ta tosamo jest te prawdziwa dla n = 0.

Przykad 5. Niech dana bdzie liczba naturalna m. Deniujemy funkcj f : N R
wzorem

m+n
f (n) =
m
dla n 0. Z rwnoci (1.32) dla cigu f otrzymujemy

k
X
k
kj k
(1)
( f )(0) =
f (j),
j
j=0
czyli
( f )(0) =
k
k
X
(1)
kj
(1)
j=0
k
X
j=0
k
X

k
m+j
=
j
m
k
kj

m+kj
=
m

k
m+kj
=
(1)
.
j
m
j=0
j
44
Wykad 1
Z drugiej strony udowodnimy przez indukcj, e

m+n
( f )(n) =
.
mk
k
Dla k = 1 mamy

m+n+1
m+n
( f )(n) = (f )(n) = f (n + 1) f (n) =
=
m
m

m+n
m+n
m+n
m+n
=
+
=
.
m
m1
m
m1
k
W kroku indukcyjnym zamy, e

m+n
.
( f )(n) =
mk
k
Mamy udowodni, e
(
k+1
f )(n) =

m+n
.
mk1
Ot
(k f )(n) = ((k f ))(n) = (k f )(n + 1) (k f )(n) =

m+n+1
m+n
m+n
m+n
m+n
=
=
+
=
mk
mk
mk
mk1
mk

m+n
=
.
mk1
Std otrzymujemy rwno
k
X

k
m+kj
m
(1)
=
.
j
m
m
k
j=0
j
(1.38)
Przyjmujc teraz m = n + k, otrzymujemy

k
X

k
n + 2k j
n+k
(1)
=
.
j
n+k
n
j=0
j
(1.39)
Przykad 6. Niech teraz p i q bd dowolnymi liczbami naturalnymi i przyjmijmy

f (n) =

pn
q
45
dla n 0. Z rwnoci (1.32) dla cigu f otrzymujemy

( f )(0) =
i
i
X
(1)
ij
j=0

i
f (j),
j
czyli
( f )(0) =
i
i
X
(1)
ij
(1)
i+j
j=0
i
X
j=0

i
pj
=
j
q

i
pj
.
j
q
Z drugiej strony udowodnimy przez indukcj, e

pni
i
i
( f )(n) = (1)
.
qi
Dla i = 1 mamy

pn1
pn
=
( f )(n) = (f )(n) = f (n + 1) f (n) =
q
q

pn1
pn1
pn1
pn1
=
+
=
.
q
q
q1
q1
i
W kroku indukcyjnym zamy, e

( f )(n) =
i
Mamy udowodni, e
(
i+1
Ot

pni
.
qi

pni1
f )(n) =
.
qi1
(i f )(n) = ((i f ))(n) = (i f )(n + 1) (i f )(n) =

pni1
pni
=
=
qi
qi

pni1
pni1
pni1
=
+
=
qi
qi
qi1

pni1
=
.
qi1
Std otrzymujemy rwno
i
X
j=0
(1)
ij

i
pj
pi
i
= (1)
.
j
q
qi
(1.40)
46
Wykad 1
Dzielc obie strony przez (1)i i korzystajc z tego, e (1)j = (1)j , otrzymujemy
i
X

i
pj
pi
=
.
(1)
j
q
q
i
j=0
j
Przyjmujc teraz p = n + 2k i q = n, otrzymujemy

i
X
j=0

i
n + 2k j
n + 2k i
n + 2k i
(1)
=
=
.
j
n
ni
2k
j
(1.41)
19. Tosamo Li e-Szua

W ksice opublikowanej w Nankinie w 1867 roku chiski matematyk Li e-Szua poda
szereg interesujcych tosamoci zgodnie z chisk tradycj bez dowodu. Wrd tych
tosamoci znalaza si nastpujca:

k 2
X
k
n + 2k i
2k
i=0
n+k
k
2
(1.42)
Tosamo t nazywamy dzisiaj tosamoci Li e-Szua. W tym paragrae udowodnimy t tosamo, korzystajc z wynikw uzyskanych w poprzednim paragrae.
Najpierw jednak udowodnimy dwie tosamoci pomocnicze.
Niech k i j bd liczbami naturalnymi takimi, e j k. Wtedy
k 2
X
k
i
i=j

k
2k j
=
.
j
k
(1.43)
Mianowicie
k 2
X
k
i
i=j
k
X
k k
i
i=j

k
X
k k
kj
i=j
ij
X

X
k
k
k kj
k
k
kj
k
=
=
=
j i=j i
ij
j i=0 i
ij
X

k
k
k kj
k
2k j
=
=
.
j i=0 i
ki
j
k
Druga tosamo ma posta:

n + 2k j
n

2k j
n + 2k j
n+k
=
.
k
n+k
k
(1.44)
47
Udowodnimy j korzystajc kilkakrotnie z tosamoci (1.5). Mianowicie

n + 2k j
2k j
n + 2k j
2k j
=
=
n
k
2k j
k

n + 2k j
(n + 2k j) k
=
=
k
(2k j) k

n + 2k j
n+kj
=
=
k
kj

n + 2k j
n+kj
=
=
k
n

n + 2k j
(n + 2k j) k
=
=
k
(n + k) k

n + 2k j
n+k
=
.
n+k
k
Dowodzimy teraz tosamoci Li e-Szua.
X

i
k 2
k 2 X
X
k
n + 2k i
k
n + 2k j
j i
=
=
(1)
i
2k
i
j
n
i=0
i=0
j=0
k X
i
X
2

k
i
n + 2k j
=
(1)
=
i
j
n
i=0 j=0
k X
k
X
j=0 i=j
k
X
2

k
i
n + 2k j
(1)
=
i
j
n
j

k 2
n + 2k j X k
i
(1)
=
=
n
i
j
j=0
i=j
k
X

n + 2k j
k
2k j
=
(1)
=
n
j
k
j=0
=
k
X
j=0
k
X

k
n + 2k j
2k j
(1)
=
j
n
k
j

k
n + 2k j
n+k
=
(1)
=
j
n+k
k
j=0
j

k

n+k X
n + 2k j
j k
=
(1)
=
k
j
n+k
j=0

n+k
n+k
=
=
k
n

2
n+k
=
.
k
48
Wykad 1
W dowodzie korzystalimy najpierw z tosamoci (1.41), potem z (1.43), nastpnie

z (1.44) i wreszcie z (1.39).
20. Wspczynniki wielomianowe

Wspczynnik dwumianowy m
n jest rwny liczbie n-elementowych pozdbiorw zbioru
m-elementowego. Inaczej mwic, jest on rwny liczbie podziaw zbioru m-elementowego na dwa zbiory: pierwszy n-elementowy i drugi (m n)-elementowy. Naley tu
zwrci uwag na ustalon kolejno zbiorw. Ta denicja wspczynnika dwumianowego
ma naturalne uoglnienie.
Przypumy, e dany jest cig liczb (n1 , .. . , nk ) takich, e n1 + . . . + nk = m. Wspm
czynnikiem wielomianowym n1 ,...,n
nazywamy liczb cigw (A1 , . . . , Ak ) takich,
k
e:
A1 , . . . , Ak [m],
zbiory A1 , . . . , Ak s parami rozczne,
A1 . . . Ak = [m],
|A1 | = n1 , . . . , |Ak | = nk .

W szczeglnoci dla k = 2 mamy n1m,n2 = nm1 , gdzie po lewej stronie mamy wspczynnik wielomianowy, a po prawej znany nam wspczynnik dwumianowy.
Rodzin parami rozcznych podzbiorw zbioru A, dajcych w sumie cay zbir A, nazywamy podziaem tego zbioru A. Jeli ustalimy kolejno zbiorw w tej rodzinie, czyli
jeli mamy do czynienia z cigiem (a nie zbiorem) podzbiorw zbioru A, to bdziemy m-
m
wi o uporzdkowanych podziaach zbioru A. Wspczynnik wielomianowy n1 ,...,n
k
jest zatem rwny liczbie uporzdkowanych podziaw zbioru [m] na k podzbiorw, z ktrych pierwszy ma n1 elementw, drugi ma n2 elementw i tak dalej, a wreszcie ostatni
ma nk elementw.

m
Inaczej mwic, wspczynnik wielomianowy n1 ,...,n
(gdzie n1 + . . . + nk = m) jest
k
liczb cigw (x1 , . . . , xm ) dugoci m o wyrazach ze zbioru [k], majcych n1 wyrazw
rwnych 1, n2 wyrazw rwnych 2, . . . i wreszcie majcych nk wyrazw rwnych k.
Symbolicznie moemy to zapisa w nastpujcy sposb:

m
f [k][m] : |f 1 (1)| = n1 , . . . , |f 1 (k)| = nk =
.
n 1 , . . . , nk
Wspczynniki wielomianowe maj nastpujc wasno (ktra moe by wykorzystana

take do zdeniowania ich przez indukcj wzgldem k):

m
m
m nk+1
=
.
(1.45)
nk+1
n 1 , . . . , nk
n1 , . . . , nk , nk+1
Aby bowiem podzieli zbir [m] na k +1 zbiorw, wybieramy najpierw nk+1 -elementowy
zbir Ak+1 , a nastpnie zbir majcy pozostae m nk+1 elemenw dzielimy na k
podzbiorw. Std wynika nastpujce twierdzenie.
Twierdzenie 1.6. Jeli n1 + . . . + nk = m, to

m
m!
=
.
(1.46)
n 1 , . . . , nk
n1 ! . . . nk !
49
Dowd. Stosujemy indukcj wzgldem k. Dla k = 2 mamy n1 +n2 = m, skd dostajemy

n2 = m n1 . Mamy teraz

m
m!
m
m!
=
=
=
.
n1 , n2
n1 ! (m n1 )!
n1 ! n2 !
n1
W kroku indukcyjnym mamy natomiast

m
m
m nk+1
=
=
n1 , . . . , nk , nk+1
nk+1
n 1 , . . . , nk
(m nk+1 )!
m!
=
=
nk+1 ! (m nk+1 )! n1 ! . . . nk !
m!
=
,
n1 ! . . . nk ! nk+1 !
co koczy dowd.
Z tosamoci (1.45) wynika, e

m
m n1
m n1 . . . nk1
m
=
...
.
n1
n2
nk
n 1 , . . . , nk
(1.47)
Paragraf ten zakoczymy podaniem uoglnienia wzoru dwumianowego Newtona. Ten

wzr tumaczy nazw wspczynnika wielomianowego. Mamy mianowicie wzr

X
m
m
(a1 + . . . + ak ) =
an1 1 . . . ank k .
(1.48)
n
,
.
.
.
,
n
1
k
(n ,...,n )
1
k
n1 +...+nk =m
Dowd tego wzoru, podobny do dowodu wzoru (1.10), pozostawiamy jako wiczenie.
21. Jeszcze jeden dowd tosamoci Li e-Szua
Przypomnijmy tosamo Li e-Szua:

k 2
X
k
n + 2k i
i
i=0
2k
n+k
k
2
(1.42)
Udowodnimy j przy dodatkowym zaoeniu, e k n. Dokadniej mwic, pokaemy

dowd kombinatoryczny tosamoci nieco oglniejszej. Przypumy zatem, e k l oraz
k n. Wwczas

k
X
k
l n+k+li
i=0
k+l
Pomnmy obie strony tej tosamoci przez

k
X
k
l
n+k+li k+l
i=0
k+l

n+k n+l
=
.
k
l
k+l
k
(1.49)

. Otrzymamy
n+k
k

n+l k+l
.
l
k
(1.50)
50
Wykad 1
Skorzystamy teraz ze wspczynnikw wielomianowych. Stosujc kilkakrotnie tosamo

(1.45), otrzymujemy

n+k+li
n+k+li
k+l
=
=
k i, l i, n i, i, i
ni
k i, l i, i, i

n+k+li
k+l
k+li
=
=
k+l
i
k i, l i, i

n+k+li
k+l
k+li
l
=
=
k+l
i
ki
l i, i

k+l
k+li
l
n+k+li
=
=
ki
i
k+l
i

n+k+li
l
k+l
k+li
=
=
i
ki
k+l
i

k+l
k
n+k+li
l
=
i
k
i
k+l
Tosamo (1.50) jest zatem rwnowana tosamoci
k
X
i=0

n+k+li
n+k
n+l k+l
=
.
k i, l i, n i, i, i
k
l
k
(1.51)
Udowodnimy teraz tosamo (1.51) przy zaoeniu, e k = min{k, l, n}.

Niech A bdzie zbiorem wszystkich trjek (, , ), gdzie:
jest dowolnym cigiem dugoci k + l majcym k wyrazw rwnych 1 i l wyrazw
rwnych 2.
jest dowolnym cigiem dugoci l + n majcym l wyrazw rwnych 2 i n wyrazw
rwnych 3.
jest dowolnym cigiem dugoci k +n majcym k wyrazw rwnych 1 i n wyrazw
rwnych 3.
Inaczej mwic, A = A1 A2 A3 , gdzie

A1 = {1, 2}[k+l] : | 1 (1)| = k, | 1 (2)| = l ,

A2 = {2, 3}[l+n] : |1 (2)| = l, |1 (3)| = n ,

A3 = {1, 3}[k+n] : | 1 (1)| = k, | 1 (3)| = n .
Oczywicie istnieje
k+l
k
cigw ,

k+l
|A1 | =
,
k
Zatem
|A| =
n+l
l
cigw oraz

l+n
|A2 | =
,
l
n+k
k
cigw :

k+n
|A3 | =
.
k

n+k
n+l
k+l
.
k
l
k
51
Niech teraz B bdzie zbiorem wszystkich cigw dugoci n+k+li, (gdzie i przebiega
zbir {0, 1, . . . , k}) majcych:
k i wyrazw rwnych 1,
l i wyrazw rwnych 2,
n i wyrazw rwnych 3,
i wyrazw rwnych 4,
i wyrazw rwnych 5.
Inaczej mwic, niech X oznacza zbir wszystkich cigw skoczonych o wyrazach
w zbiorze [5]. Wtedy
k
[
B=
Bi ,
i=0
gdzie

Bi = X : | 1 (1)| = ki, | 1 (2)| = li, | 1 (3)| = ni, | 1 (4)| = i, | 1 (5)| = i
dla i = 0, 1, . . . , k. Oczywicie jeli Bi , to : [n + k + l i] [5]. Wprost z denicji
wspczynnikw wielomianowych wynika, e

n+k+li
|Bi | =
,
k i, l i, n i, i, i
dla i = 0, 1, . . . , k. Zatem
|B| =
k
X
i=0

n+k+li
.
k i, l i, n i, i, i
Wystarczy teraz dowie, e zbiory A i B maj tyle samo elementw. W tym celu
pokaemy, w jaki sposb mona z trjki cigw (, , ) A utworzy cig B tak,
by otrzymana odpowiednio bya wzajemnie jednoznaczna.
Przypumy zatem, e mamy trjk cigw (, , ) A. Pamitajmy, e cigi i
maj po k wyrazw rwnych 1, cigi i maj po l wyrazw rwnych 2 oraz cigi i
maj po n wyrazw rwnych 3. Niech oznacza cig pusty. Przyjmijmy na pocztku, e
= . W kolejnych krokach bdziemy dopisywa wyrazy na kocu cigu , skrelajc
przy tym pewne wyrazy cigw , , . Robimy to, kierujc si nastpujcymi reguami:
1) jeli 1 = 1 = 1, to z kadego z cigw i usuwamy pierwszy wyraz i na kocu
cigu dopisujemy 1;
cigu dopisujemy 2;
cigu dopisujemy 3;
4) jeli 1 = 1, 1 = 2 i 1 = 3, to z kadego z cigw , i usuwamy pierwszy
wyraz i na kocu cigu dopisujemy 4;
5) jeli 1 = 2, 1 = 3 i 1 = 1, to z kadego z cigw , i usuwamy pierwszy
wyraz i na kocu cigu dopisujemy 5.
52
Wykad 1
Nietrudno zauway, e jeli wszystkie cigi , i s niepuste, to zachodzi dokadnie

jeden warunek opisany w punktach od 1) do 5) powyej. Musimy zastanowi si, jak wygldaj dwa pozostae cigi, jeli jeden z nich stanie si pusty (w wyniku dokonywanych
skrele pierwszych wyrazw). Przypumy zatem, e w pewnym momencie w czasie
konstrukcji cigu usuwamy jedyny wyraz ktrego z cigw, np. z cigu . Przypumy, e do tego momentu wcznie i razy stosowalimy regu 4) (usuwajc pierwszy
wyraz kadego cigu), j razy stosowalimy regue 5) oraz p, q i r razy stosowalimy
odpowiednio reguy 1), 2) i 3). Zatem:
z cigu usunlimy i + p wyrazw rwnych 1 i j + q wyrazw rwnych 2;
z cigu usunlimy i + q wyrazw rwnych 2 i j + r wyrazw rwnych 3;
z cigu usunlimy j + p wyrazw rwnych 1 i i + r wyrazw rwnych 3.
Poniewa z cigu usunlimy wszystkie wyrazy, wic j + p = k oraz i + r = n. W cigu
pozostao zatem k (i + p) = (j + p) (i + p) = j i wyrazw rwnych 1 oraz
l (j + q) wyrazw rwnych 2. W cigu pozostao natomiast l (i + q) wyrazw
rwnych 2 oraz n (j + r) = (i + r) (j + r) = i j wyrazw rwnych 3. Zauwamy
jednak, e i j = (j i). Jeli i 6= j, to jedna z liczb i j i j i jest ujemna,
co jest niemoliwe. Zatem i = j. To pokazuje, e w chwili, gdy usuniemy wszystkie
wyrazy cigu , w pozostaych cigach pozostan ju tylko wyrazy rwne 2. Ponadto
liczba czwrek dopisanych do cigu jest rwna liczbie dopisanych pitek. Poniewa
l (j + q) = l (i + q), wic w cigach i zostao tyle samo dwjek. To znaczy, e od
tej chwili bdziemy stosowa ju tylko regu 2), do cigu dopisujc l (j + q) dwjek.
Podobnie bdzie, gdy wyczerpiemy wszystkie wyrazy cigu lub . Jeli zatem usuniemy wszystkie wyrazy ktrego z trzech cigw, to od tego momentu do koca bdziemy stosowa reguy od 1) do 3). Moe si te okaza, e usuniemy jednoczenie
pierwsze wyrazy z trzech cigw dugoci 1; wtedy jednoczenie wszystkie trzy cigi
stan si puste. Poprzednie rozumowanie obejmuje take ten przypadek; nigdzie nie zakadalimy, e liczba pozostaych dwjek jest rna od zera. Wykazalimy przy tym, e
w otrzymanym cigu liczba czwrek jest rwna liczbie pitek. Jeli i razy dopisalimy
do cigu czwrk i tyle samo razy pitk, to take k i razy dopisalimy jedynk (bo
jeszcze tyle jedynek musielimy usun z cigu ), l i razy dopisalimy dwjk i n i
razy trjk. Otrzymany cig naley zatem do zbioru B.
Popatrzmy teraz na trzy przykady zastosowania opisanej procedury. W kolejnych wierszach wyrazy usuwane z cigw , i i dopisywane do cigu s wytuszczone. We
wszystkich przykadach k = 2, l = 3 i n = 4. A oto pierwszy przykad:
(1, 2, 1, 2, 2)
(2, 1, 2, 2)
(2, 1, 2, 2)
(1, 2, 2)
(2, 2)
(2)
(2)
(2)
(3, 2, 2, 3, 3, 2, 3)
(3, 2, 2, 3, 3, 2, 3)
(2, 2, 3, 3, 2, 3)
(2, 3, 3, 2, 3)
(2, 3, 3, 2, 3)
(3, 3, 2, 3)
(3, 2, 3)
(2, 3)
(3)
(1, 3, 1, 3, 3, 3)
(3, 1, 3, 3, 3)
(1, 3, 3, 3)
(1, 3, 3, 3)
(3, 3, 3)
(3, 3, 3)
(3, 3)
(3)
(3)
(1)
(1, 3)
(1, 3, 2)
(1, 3, 2, 1)
(1, 3, 2, 1, 2)
(1, 3, 2, 1, 2, 3)
(1, 3, 2, 1, 2, 3, 3)
(1, 3, 2, 1, 2, 3, 3, 2)
(1, 3, 2, 1, 2, 3, 3, 2, 3)
53
Z cigw = (1, 2, 1, 2, 2), = (3, 2, 2, 3, 3, 2, 3) i = (1, 3, 1, 3, 3, 3) otrzymalimy cig

= (1, 3, 2, 1, 2, 3, 3, 2, 3). Zauwamy, e w cigu nie ma ani jednej czwrki i pitki;
za kadym razem korzystalimy bowiem z regu od 1) do 3). Gdy skrelilimy wszystkie
wyrazy cigu , w dwch pozostaych cigach mielimy po jednej trjce. A teraz drugi
przykad:
(2, 2, 1, 2, 1)
(2, 2, 1, 2, 1)
(2, 1, 2, 1)
(1, 2, 1)
(2, 1)
(1)
(1)
(1)
(3, 2, 3, 2, 3, 3, 2)
(2, 3, 2, 3, 3, 2)
(3, 2, 3, 3, 2)
(2, 3, 3, 2)
(2, 3, 3, 2)
(3, 3, 2)
(3, 2)
(2)
(3, 1, 1, 3, 3, 3)
(1, 1, 3, 3, 3)
(1, 1, 3, 3, 3)
(1, 3, 3, 3)
(3, 3, 3)
(3, 3, 3)
(3, 3)
(3)
(3)
(3, 2)
(3, 2, 5)
(3, 2, 5, 1)
(3, 2, 5, 1, 2)
(3, 2, 5, 1, 2, 3)
(3, 2, 5, 1, 2, 3, 3)
(3, 2, 5, 1, 2, 3, 3, 4)
Tym razem z cigw = (2, 2, 1, 2, 1), = (3, 2, 3, 2, 3, 3, 2) i = (3, 1, 1, 3, 3, 3) otrzymalimy cig = (3, 2, 5, 1, 2, 3, 3, 4). Po jednym razie korzystalimy z regu 4) i 5); to
dao po jednym wyrazie 4 i 5. Zauwamy, e w tym przykadzie jednoczenie wyczerpalimy wszystkie wyrazy trzech cigw. Wreszcie popatrzmy na trzeci przykad:
(1, 1, 2, 2, 2)
(1, 1, 2, 2, 2)
(1, 2, 2, 2)
(2, 2, 2)
(2, 2)
(2, 2)
(2)
(3, 2, 2, 3, 3, 3, 2)
(2, 2, 3, 3, 3, 2)
(2, 3, 3, 3, 2)
(3, 3, 3, 2)
(3, 3, 2)
(3, 2)
(2)
(3, 3, 3, 1, 3, 1)
(3, 3, 1, 3, 1)
(3, 1, 3, 1)
(1, 3, 1)
(3, 1)
(1)
(3)
(3, 4)
(3, 4, 4)
(3, 4, 4, 5)
(3, 4, 4, 5, 3)
(3, 4, 4, 5, 3, 5)
(3, 4, 4, 5, 3, 5, 2)
W tym przykadzie z cigw = (1, 1, 2, 2, 2), = (3, 2, 2, 3, 3, 3, 2) i = (3, 3, 3, 1, 3, 1)

otrzymalimy cig = (3, 4, 4, 5, 3, 5, 2). Zauwamy, e w cigu nie wystpuje wyraz
rwny 1; mianowicie w tym przykadzie i = k = 2.
Z kadego cigu B moemy w jednoznaczny sposb otrzyma trjk cigw (, , )
nalec do zbioru A. Najpierw przyjmujemy = = = . Pniej kierujemy si
nastpujcymi reguami:
1) jeli 1 = 1, to na kocu cigw i dopisujemy jedynk,
2) jeli 1 = 2, to na kocu cigw i dopisujemy dwjk,
3) jeli 1 = 3, to na kocu cigw i dopisujemy trjk,
4) jeli 1 = 4, to na kocu cigw , i odpowiednio dopisujemy jedynk, dwjk
i trjk,
5) jeli 1 = 5, to na kocu cigw , i odpowiednio dopisujemy dwjk, trjk
i jedynk,
6) za kadym razem z cigu usuwamy pierwszy wyraz.
54
Wykad 1
Dziaanie tej procedury zilustrujemy przykadami. Niech = (1, 3, 2, 1, 2, 3, 3, 2, 3). Tak

jak poprzednio wyrazy usuwane z cigu i dopisywane do cigw , i s wytuszczone:
(1, 3, 2, 1, 2, 3, 3, 2, 3)
(3, 2, 1, 2, 3, 3, 2, 3)
(2, 1, 2, 3, 3, 2, 3)
(1, 2, 3, 3, 2, 3)
(2, 3, 3, 2, 3)
(3, 3, 2, 3)
(3, 2, 3)
(2, 3)
(3)
(1)
(1)
(1, 2)
(1, 2, 1)
(1, 2, 1, 2)
(1, 2, 1, 2)
(1, 2, 1, 2)
(1, 2, 1, 2, 2)
(1, 2, 1, 2, 2)
(3)
(3, 2)
(3, 2)
(3, 2, 2)
(3, 2, 2, 3)
(3, 2, 2, 3, 3)
(3, 2, 2, 3, 3, 2)
(3, 2, 2, 3, 3, 2, 3)
(1)
(1, 3)
(1, 3)
(1, 3, 1)
(1, 3, 1)
(1, 3, 1, 3)
(1, 3, 1, 3, 3)
(1, 3, 1, 3, 3)
(1, 3, 1, 3, 3, 3)
Z cigu = (1, 3, 2, 1, 2, 3, 3, 2, 3) odtworzylimy zatem t sam trjk cigw (, , ),

ktr widzielimy w pierwszym przykadzie. Przykad ten ilustruje zatem procedur
odwrotn do pierwszego przykadu. Nastpne przykady bd w tym sensie odwrotne
do przykadu drugiego i trzeciego. A oto przykad drugi:
(3, 2, 5, 1, 2, 3, 3, 4)
(2, 5, 1, 2, 3, 3, 4)
(5, 1, 2, 3, 3, 4)
(1, 2, 3, 3, 4)
(2, 3, 3, 4)
(3, 3, 4)
(3, 4)
(4)
(2)
(2, 2)
(2, 2, 1)
(2, 2, 1, 2)
(2, 2, 1, 2)
(2, 2, 1, 2)
(2, 2, 1, 2, 1)
(3)
(3, 2)
(3, 2, 3)
(3, 2, 3)
(3, 2, 3, 2)
(3, 2, 3, 2, 3)
(3, 2, 3, 2, 3, 3)
(3, 2, 3, 2, 3, 3, 2)
(3)
(3)
(3, 1)
(3, 1, 1)
(3, 1, 1)
(3, 1, 1, 3)
(3, 1, 1, 3, 3)
(3, 1, 1, 3, 3, 3)
Wreszcie trzeci przykad:
(3, 4, 4, 5, 3, 5, 2)
(4, 4, 5, 3, 5, 2)
(4, 5, 3, 5, 2)
(5, 3, 5, 2)
(3, 5, 2)
(5, 2)
(2)
(1)
(1, 1)
(1, 1, 2)
(1, 1, 2)
(1, 1, 2, 2)
(1, 1, 2, 2, 2)
(3)
(3, 2)
(3, 2, 2)
(3, 2, 2, 3)
(3, 2, 2, 3, 3)
(3, 2, 2, 3, 3, 3)
(3, 2, 2, 3, 3, 3, 2)
(3)
(3, 3)
(3, 3, 3)
(3, 3, 3, 1)
(3, 3, 3, 1, 3)
(3, 3, 3, 1, 3, 1)
(3, 3, 3, 1, 3, 1)
Nietrudno zauway, e z dowolnego cigu B otrzymamy rzeczywicie trjk cigw (, , ) nalec do zbioru A i e opisane dwie procedury s odwrotne do siebie.
Szczegy dowodu pozostawiamy jako wiczenie. Widzimy zatem, e zbiory A i B s
rwnoliczne i w ten sposb dowd uoglnionej tosamoci Li e-Szua (1.44) jest zakoczony.
55
Spis tosamoci kombinatorycznych

m
m
=
= 1.
0
m

m
m1
n
=m
,
n
n1

m
m
m1
=
.
n
n
n1

m
m!
.
=
n! (m n)!
n

m
m
n
= (m n + 1)
.
n
n1

m n
m mk
=
.
n
k
k
nk

m
m
=
.
n
mn

m
m1
m1
=
+
.
n
n1
n
m
X
m
n=0
= 2n .
n
X
n nk k
a
b .
(a + b) =
k
n
(1.1)
(1.2)
(1.3)
(1.4)
(1.5)
(1.6)
(1.7)
(1.8)
(1.9)
(1.10)
k=0

n
X
n
k
= n 2n1
k
dla n 1.
(1.11)
k=0

k
X
m
n
m+n
=
.
j
kj
k
(1.12)
j=0
n 2
X
n
j=0

m
X
k+n
k=0

2n
=
,
n

m+n+1
=
.
n+1
(1.13)
(1.14)
56
Wykad 1
m
X
k

m+1
.
n+1
(1.15)
n
X
k

n+1
=
.
2
(1.16)
n
X
k

n+1
=
.
3
(1.17)
n
X
k

n+1
=
.
4
(1.18)
k=n
k=1
k=1
k=1
n
X
k=0

n+1
k(n k) =
.
3

n
X
2n k
n
k=0
n
X
k=1

n+1
n(n + 1)
k=
=
.
2
2
n
X
k2 =
k=1
n
X
k=1
n
X
2k = 4n .
n(n + 1)(2n + 1)
.
6
(1.19)
(1.20)
(1.21)
(1.22)

1
2n + 2
.
k =
4
3
(1.23)
n2 (n + 1)2
.
4
(1.24)
n
X

n
(1)
=0
k
dla n 1.
(1.25)
n
X

n
(1)
=1
k
dla n = 0.
(1.26)
k =
k=1
k=0
k=0
m
X
k=0
n+1
2
2

n
n1
m
(1)
= (1)
.
k
m
k

m+n
m+n
liczba drg z A do B =
=
.
m
n
(1.27)
(1.28)
57
( f )(x) =
k
k
X
(1)
kj
j=0
k
X
( f )(x k) =
k
j=0
( f )(n) =
k
k
X

k
(1)
f (x j).
j
(1)
kj
j=0
( f )(0) =
k
k
X
(1)
j=0
n
X
k=0
(1.30)

k
f (n + j).
j
(1.31)

k
f (j).
j
(1.32)
kj

n
(1) k
= 0 dla n 2.
k
k=0

1
(1) k
=1
k
(1.34)
0
X

0
(1) k
= 0.
k
(1.35)

n
(1)
(x k)n = n!.
k
(1.36)
n
X
k=0
(1)
nk

n k
2 = 1.
k

k
m+kj
m
(1)
=
.
j
m
mk
j=0
j
k
X

k
n + 2k j
n+k
(1)
=
.
j
n
+
k
n
j=0
i
X
j=0
i
X
(1)
(1.33)
1
X
k=0
n
X
(1.29)
k=0
k
X

k
f (x + j).
j
ij

i
pj
pi
i
= (1)
.
j
q
qi

i
n + 2k j
n + 2k i
n + 2k i
(1)
=
=
.
j
n
n
i
2k
j=0
j
(1.37)
(1.38)
(1.39)
(1.40)
(1.41)
58
Wykad 1

k 2
X
k
n + 2k i
2k
i=0
k 2
X
k
i
i=j
n+k
k
2

k
2k j
=
.
j
k

n + 2k j
2k j
n + 2k j
n+k
=
.
n
k
n+k
k

m
m
m nk+1
=
.
n1 , . . . , nk , nk+1
nk+1
n 1 , . . . , nk

m
m!
=
.
n 1 , . . . , nk
n1 ! . . . nk !

m
m
m n1
m n1 . . . nk1
=
...
.
n 1 , . . . , nk
n1
n2
nk

X
m
m
(a1 + . . . + ak ) =
an1 1 . . . ank k .
n
,
.
.
.
,
n
1
k
(n ,...,n )
(1.42)
(1.43)
(1.44)
(1.45)
(1.46)
(1.47)
(1.48)
1
k
n1 +...+nk =m

k
X
k
l n+k+li
i=0
k+l

k
X
k
l
n+k+li k+l
i=0
k+l

n+k n+l
=
.
k
l
(1.49)
(1.50)
n+k
k

n+l k+l
.
l
k
k
X
i=0

n+k+li
n+k
n+l k+l
=
.
k i, l i, n i, i, i
k
l
k
(1.51)

Dowody Kombinatoryczne

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Dowody Kombinatoryczne

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dowody Kombinatoryczne

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dowody kombinatoryczne

[n] = {1, 2, . . . , n},

Std w szczeglnoci mamy:

W nastpnym wykadzie zajmiemy si uoglnieniami tych wzorw.

5. Permutacje, kombinacje i wariacje

3) Permutacjami zbioru A nazywamy m-elementowe wariacje bez powtrze. Wwczas

Popatrzmy na przykad. Niech A = {p, q, r, s, t} bdzie zbiorem picioelementowym.

Niech teraz 0 < n m. Udowodnimy, e

|{(a, {a} K) : K Pn1 (A \ {a})}| =

|{(a, K) : K Pn1 (A \ {a})}| =

Zazwyczaj nie przedstawiamy dowodw tosamoci kombinatorycznych w sposb tak

Dowd. Stosujemy indukcj wzgldem m. Zauwamy najpierw, e dla dowolnego n i dla

W szczeglnoci teza twierdzenia jest prawdziwa dla m = 0.

Poniewa 0 n 1 m, wic z zaoenia indukcyjnego otrzymujemy

Pokaemy teraz dowd nastpujcej tosamoci, podobnej do tosamoci (1.2):

Niech |A| = m. Znw dwoma sposobami zliczamy elementy zbioru

Nastpnie wybieramy a A \ N i przyjmujemy N = N {a}. Element a moemy

wybra na m n + 1 sposobw, co daje cznie (m n + 1)

par (a, N ). W ten

Niech M bdzie zbiorem m-elementowym. Bdziemy zlicza na dwa sposoby elementy

Tablic t nazywamy trjktem Pascala. Widzimy zasad umieszczania wspczyn

Zbadamy teraz wasnoci trjkta Pascala.

Dowd 2. Korzystamy ze wzoru (1.4). Mamy zatem

Zauwamy, e w pierwszym wierszu wystpuj same zera z wyjtkiem jednego miejsca:

We wszystkich nastpnych wierszach kady wspczynnik powstaje z pooonych nad

Przypumy teraz, e m jest liczb parzyst: m = 2p. Niech teraz n p. Wwczas

Niech teraz n > p, czyli n 1 p. Wwczas

Podsumowujc, jeli m = 2p, to

Niech nastpnie n = p + 1. Wtedy

Wreszcie niech n > p + 1, czyli p < n 1. Wwczas

Wzr (1.10) nazywamy zazwyczaj wzorem dwumianowym Newtona.

Skorzystamy w tym celu z rwnoci (1.8):

Po wymnoeniu czynnikw w n nawiasach otrzymamy sum iloczynw: dla kadego

Podamy cztery dowody tej tosamoci.

Teraz wystarczy skorzysta z rwnoci (1.9):

skd wynika rwno (1.11).

W dowodzie skorzystamy ze wzoru (1.8):

Zatem mamy rwno

w ktrej wystarczy podstawi x = 1.

Moemy te popatrze na to samo zadanie z drugiej strony. Najpierw wybierzmy jedn

Popatrzmy na nastpujcy iloczyn wielomianw:

Po lewej stronie rwnoci mamy oczywicie wielomian stopnia m + n. Po prawej stronie

Porwnujc te wspczynniki w obu wielomianach otrzymamy dowodzon rwno.

ktr otrzymujemy przyjmujc m = n = k. Mamy wtedy

11. Wybory ze zbiorw uporzdkowanych

Zbiory bdce skadnikami sumy po prawej stronie oczywicie s rozczne oraz

Rwno (1.14) wynika zatem z reguy dodawania.

Popatrzmy na kilka przykadw tego wzoru:

Ze wzorw tych skorzystamy w nastpnym paragrae.

Wystarczy teraz zauway, e zbiory wystpujce w sumie po prawej stronie s rozczne

Inaczej mwic, trzy elementy a, b i c zbioru [n + 1] wybieramy w nastpujcy sposb:

Paragraf ten zakoczymy dowodem nastpujcej tosamoci:

Rozpatrujemy zbir P (2n + 1). Moemy przedstawi go w postaci sumy

P (2n+1) = {A P (2n+1) : |A| n}.

Zauwamy, e dla dowolnego zbioru A P (2n + 1)

Ponadto zbiory wystpujce w sumie po prawej stronie s rozczne. Do zakoczenia

2n k 2n, skd wynika, e k 0. Ponadto 2n k n, skd wynika, e k n. Zatem

gdzie n, k 1. W tym paragrae wyprowadzimy wzory na Sk (n) dla k = 0, 1, 2, 3.