Dobieranie I Sprawdzanie Transformatorów

MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Eleonora Muszyska
Dobieranie i sprawdzanie transformatorw

311[08].Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego
Recenzenci:
mgr Jerzy Chiciski
mgr in. Maria Pierzchaa
Opracowanie redakcyjne:
mgr in. Katarzyna Makowska
Konsultacja:
dr Boena Zajc
Korekta:
mgr in. Jarosaw Sitek
Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 311[08].Z2.02

Dobieranie i sprawdzanie transformatorw zawartego w moduowym programie nauczania
dla zawodu technik elektryk.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

1
SPIS TRECI
1.
2.
3.
4.
Wprowadzenie
Wymagania wstpne
Cele ksztacenia
Materia nauczania
4.1. Analiza pracy transformatora: stan jaowy, obcienia i zwarcia. Zwarcie
pomiarowe i zwarcie awaryjne transformatora
4.1.1. Materia nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzajce
4.1.3. wiczenia
4.1.4. Sprawdzian postpw
4.2. Budowa transformatorw energetycznych. Ukady i grupy pocze
transformatorw trjfazowych
4.2.3. wiczenia
4.3. Transformowanie napi i prdw w ukadzie trjfazowym.
Obcienie niesymetryczne
4.3.3. wiczenia
4.4. Praca rwnolega transformatorw trjfazowych
4.4.3. wiczenia
4.5. Regulacja napicia w transformatorze
4.5.3. wiczenia
4.6. Straty mocy i sprawno transformatora
4.6.3. wiczenia
4.7. Transformatory specjalne: transformator trjuzwojeniowy,
autotransformator, przekadnik prdowy i napiciowy, transformator
spawalniczy, transformator bezpieczestwa, sterowania i sygnalizacji
4.7.3. wiczenia

2
4
5
6
7
7
7
8
9
12
13
13
15
16
17
18
18
19
19
20
21
21
22
22
24
25
25
26
26
27
28
28
29
29
30
31
31
33
33
35
4.8. Eksploatacja transformatorw. Najczstsze uszkodzenia wystpujce

w transformatorach
4.8.3. wiczenia
5. Sprawdzian osigni
6. Literatura

3
36
36
37
37
39
40
45
1. WPROWADZENIE
Poradnik, ktry masz przed sob, bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy
i ksztatowaniu umiejtnoci z zakresu dobierania i sprawdzania transformatorw.
Wiadomoci i umiejtnoci z tej dziedziny zostay okrelone w jednostce moduowej
311[08].Z2.02 Dobieranie i sprawdzanie transformatorw. Jest to jednostka moduowa
zawarta w module Monta i eksploatacja maszyn i urzdze elektrycznych.
Tak jak kada jednostka moduowa, rwnie i ta ma cile okrelone cele ksztacenia,
materia nauczania, wiczenia, wskazania metodyczne do realizacji programu.
Zgodnie z tymi zaleceniami w poniszym poradniku zamieszczono:
wymagania wstpne,
szczegowe cele ksztacenia,
materia nauczania,
pytania sprawdzajce,
propozycje wicze,
sprawdziany postpw,
przykadowy zestaw zada testowych dla sprawdzenia efektywnoci ksztacenia.
Jednostka moduowa Dobieranie i sprawdzanie transformatorw zostaa podzielona na
8 tematw. Kady z nich zawiera materia nauczania, zestaw pyta sprawdzajcych,
propozycje wicze, a take sprawdziany postpw. Przed przystpieniem do realizacji
wicze odpowiedz na pytania sprawdzajce. Udzielone odpowiedzi pozwol ci sprawdzi,
czy jeste dobrze przygotowany do realizacji wicze.
Tre programu jednostki moduowej obejmuje wiadomoci i umiejtnoci z zakresu
dobierania i sprawdzania transformatorw. Podczas procesu uczenia wykorzystaj wiadomoci
i umiejtnoci uzyskane w jednostce moduowej 311[08].O3.01 oraz 311[08].O3.03.
Szczegln uwag naley zwr na:
ksztatowanie umiejtnoci dobierania transformatora do okrelonego zadania,
wykonywanie pomiarw podstawowych parametrw transformatora jednofazowego
i trjfazowego z zachowaniem zasad bhp,
korzystanie z informacji znajdujcych si na tabliczkach znamionowych transformatorw
i w katalogach.
Po zakoczeniu realizacji programu tej jednostki moduowej nauczyciel sprawdzi Twoje
wiadomoci i umiejtnoci za pomoc testu pisemnego. Aby mia moliwo dokonania
ewaluacji swoich dziaa, rozwi przykadowy test sumujcy zamieszczony na kocu
poniszego poradnika.

4
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej 311[08].Z2.02 Dobieranie
i sprawdzanie transformatorw powiniene umie:
rozrnia podstawowe wielkoci elektryczne i ich jednostki,
stosowa waniejsze wzory z zakresu elektrotechniki,
charakteryzowa zjawisko indukcji elektromagnetycznej,
charakteryzowa zjawiska elektromagnetyczne,
charakteryzowa procesy przesyania i rozdzielania energii elektrycznej,
charakteryzowa procesy przetwarzania energii elektrycznej,
rozrnia materiay stosowane do budowy maszyn elektrycznych,
czyta proste schematy i na ich podstawie dokonywa analizy,
korzysta z literatury technicznej, podrcznikw, norm, katalogw, przepisw budowy
i eksploatacji urzdze elektroenergetycznych,
korzysta z technologii komputerowej i informacyjnej,
pracowa w grupie i indywidualnie,
analizowa i wyciga wnioski,
ocenia swoje umiejtnoci,
uczestniczy w dyskusji,
przygotowywa prezentacj,
prezentowa siebie i grup, w ktrej pracujesz,
stosowa rne sposoby przekazywania przygotowanych informacji,
przestrzega przepisw bhp, ochrony przeciwpoarowej i ochrony rodowiska.

5
3. CELE KSZTACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

sklasyfikowa transformatory ze wzgldu na budow i zastosowanie,
odczyta i zinterpretowa parametry rnych rodzajw transformatorw jednofazowych
i trjfazowych umieszczone na tabliczkach znamionowych oraz w katalogach,
obliczy podstawowe parametry rnych rodzajw transformatorw wykorzystujc
zalenoci midzy nimi,
dobra transformator do okrelonego zadania,
zmierzy podstawowe parametry dowolnego transformatora jednofazowego i trjfazowego,
wyznaczy grup pocze transformatora trjfazowego,
wyznaczy podstawowe charakterystyki transformatorw na podstawie pomiarw,
wyjani przyczyny powstawania strat mocy w transformatorach i okreli ich sprawno,
dokona pomiarw prdu, napicia i mocy z wykorzystaniem przekadnikw,
zlokalizowa proste usterki transformatorw jednofazowych i trjfazowych,
zanalizowa prac rwnoleg transformatorw trjfazowych na podstawie wynikw
pomiarw,
opracowa wyniki pomiarw parametrw transformatorw jednofazowych i trjfazowych
z wykorzystaniem programw komputerowych,
skorzysta z literatury, katalogw i dokumentacji technicznej transformatorw,
zastosowa zasady bhp podczas pomiarw parametrw transformatorw.

6
4. MATERIA NAUCZANIA
4.1. Analiza pracy transformatora: stan jaowy, obcienia
i zwarcia. Zwarcie pomiarowe i zwarcie awaryjne
transformatora
Transformatory to urzdzenia przeznaczone do przetwarzania energii elektrycznej prdu
przemiennego, o okrelonych wartociach napicia i prdu, na energi elektryczn rwnie
prdu przemiennego, ale o innych (zwykle) wartociach napicia i prdu, przy niezmienionej
czstotliwoci. Przetwarzanie to odbywa si za porednictwem pola magnetycznego (rdzenia),
zgodnie z zasad indukcji elektromagnetycznej.
I2
I1
~U1
N1
E1
E2
N2 ~U2
odbiornik
Rys. 1. Zasada dziaania transformatora [rdo wasne]
N1 liczba zwojw uzwojenia pierwotnego,

N2 liczba zwojw uzwojenia wtrnego,
U1 napicie pierwotne (zasilajce),
U2 napicie wtrne,
strumie magnetyczny przenikajcy przez rdze
E1 = 4,44N1fm warto skuteczna siy elektromotorycznej indukowanej w uzwojeniu
pierwotnym,
E2 = 4,44N2fm warto skuteczna siy elektromotorycznej indukowanej w uzwojeniu
wtrnym,
d
e`=
napicie zwojowe, warto chwilowa siy elektromotorycznej zaindukowanej w
dt
jednym zwoju transformatora,
E` = 4,44fm warto skuteczna napicia zwojowego,
N
n z = 1 przekadnia zwojowa.
N2
Stan jaowy transformatora jest to taki stan pracy, w ktrym uzwojenie pierwotne zasilone
jest napiciem przemiennym, a do uzwojenia wtrnego nie jest podczony aden odbiornik
(zaciski strony wtrnej s rozwarte). W tym stanie prd I2 = 0, a napicie wtrne U20 = E2.
Prd pierwotny transformatora I1 jest niewielki (wynosi kilka % prdu znamionowego)
i nazywa si prdem jaowym lub prdem stanu jaowego transformatora I1 = I0.
Przekadnia transformatora n jest to stosunek napicia grnego Ug0 (wyszego) do
napicia dolnego Ud0 (niszego) mierzonych na zaciskach transformatora w stanie jaowym.
W transformatorze jednofazowym przekadnia napiciowa n jest w przyblieniu rwna
przekadni zwojowej:
U g0 Eg N g
n=
U d 0 Ed N d
7
Stan obcienia transformatora to taki stan pracy, w ktrym uzwojenie pierwotne

zasilone jest napiciem przemiennym, a do uzwojenia wtrnego podczony jest odbiornik. W
tym stanie w obu uzwojeniach pyn prdy. Prd strony wtrnej zaley od napicia na
zaciskach tej strony oraz od parametrw obcienia, natomiast prd strony pierwotnej I1 tak
dopasowuje si do prdu obcienia, aby sumaryczny przepyw magnesujcy rdze:
(t) = N1 i1 N2 i2
wywoa strumie magnetyczny indukujcy sem. e1 zblion do napicia zasilania u1.
W stanie obcienia transformatora suszna jest zaleno:
I1 U 2 N 2
I 2 U 1 N1
Stan zwarcia transformatora jest to taki stan pracy transformatora, w ktrym jedno
z uzwoje jest zasilane, a zaciski wyjciowe drugiego zwarte bezporednio lub przez bardzo
ma impedancj. W tym stanie U2 = 0.
Stan zwarcia wystpuje w praktyce jako stan awaryjny lub jako stan pomiarowy
realizowany w laboratorium, w celu okrelenia parametrw zwarcia transformatora.
Awaryjny stan zwarcia, ktry zaistnieje przy zasilaniu transformatora napiciem
znamionowym, jest bardzo niebezpieczny ze wzgldu na dynamiczne i cieplne skutki
dziaania bardzo duego prdu zwarciowego i w czasie eksploatacji naley tego stanu unika.
Ze wzgldu na bezpieczestwo prb zwarcia pomiarowego przeprowadza si przy
obnionym napiciu zasilajcym.
Warto napicia zasilania, przy ktrej w uzwojeniu strony zasilanej transformatora
pynie prd znamionowy I1N, nazywa si napiciem zwarcia transformatora Uz.
Napicie zwarcia podaje si na tabliczkach znamionowych transformatorw, jako
warto procentow napicia znamionowego:
u z% =
UZ
100% .
U 1N
Impedancja zwarcia transformatora Zz jest stosunkiem zapicia zasilania w stanie zwarcia

do prdu pobieranego przez uzwojenie zasilane.
Zz =
P
Uz
, Rz = z2 , (dla U = Uz),
IN
IN
Pz moc zwarcia jest to moc pokrywajca praktycznie w caoci straty w uzwojeniach.

Znajc rezystancj R z i impedancj zwarcia Z z wyznaczy mona reaktancj zwarcia
2
X z = Z z Rz2 .
Parametry Zz, Rz, Xz odnosz si do tej strony transformatora, po ktrej wykonywano
pomiary.
Xz:

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.
1. Co to jest transformator?
2. W jakich warunkach powstaje zjawisko indukcji elektromagnetycznej?
3. Co to jest przekadnia znamionowa transformatora?
4. Jaki jest zwizek przekadni napiciowej z przekadni zwojow?
5. Jaki stan pracy nazywamy stanem jaowym?
6. Czym charakteryzuje si stan jaowy?
8
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Od czego zaley sia elektromotoryczna zaindukowana w uzwojeniach transformatora?

Czym charakteryzuje si stan obcienia?
Jaki jest zwizek przekadni prdowej z przekadni zwojow?
Dlaczego prd stanu jaowego jest mniejszy od prdu znamionowego transformatora
obcionego?
Co to jest zmienno napicia w transformatorze?
Na czym polega zwarcie awaryjne transformatora?
Co to jest zwarcie pomiarowe?
Co nazywamy napiciem zwarcia?
4.1.3. wiczenia
wiczenie 1
Dany jest transformator sieciowy 230/24V o mocy znamionowej SN = 200VA
i procentowym napiciu zwarcia uz% = 4%. Oblicz:
przekadni znamionow transformatora,
znamionowy prd pierwotny i wtrny,
napicie bezpieczne dla tego transformatora (napicie zwarcia w woltach),
liczb zwojw strony pierwotnej, jeeli liczba zwojw strony wtrnej wynosi 110 zw.
Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:
1) poda wzory na przekadni transformatora jednofazowego, moc znamionow, napicie
zwarcia,
2) wykorzystujc zalenoci midzy danymi parametrami wykona niezbdne obliczenia,
3) zaprezentowa wyniki oblicze.
Wyposaenie stanowiska pracy:
kalkulator,
zeszyt do wicze, dugopis.
wiczenie 2
Na podstawie schematu przedstawionego na rys. 2 wykonaj prb stanu jaowego
transformatora jednofazowego.
W
~U
1.1
2.1
V2
V1
1.2
2.2
Rys. 2. Schemat pocze do prby stanu jaowego

1) zapozna si z danymi znamionowymi transformatora wskazanego przez nauczyciela,
2) skompletowa aparatur niezbdn do wykonania wiczenia zwracajc uwag na zakresy
pomiarowe miernikw,
3) poczy ukad wedug zaczonego schematu,
9
4) wykona pomiary dla kilku wartoci napi w granicach napicia znamionowego,

5) wykona obliczenia nastpujcych parametrw:
U
przekadni n = 1N ,
U 2N
2
straty w rdzeniu PFe = P10 R1 I 0 P10 ,
wspczynnik mocy w stanie jaowym, cos 0 =
skadow czynn IFe prdu jaowego I0 I Fe
skadow biern prdu jaowego I0
P10
,
U1I 0
P
P
= Fe 10 ,
E1
U1
2
I = I 0 I Fe .
6) wyniki pomiarw i oblicze zapisa w tabeli:

Lp.
1
2
U1
U20
cos
IFe
PFe
7) zastosowa zasady bhp podczas pomiarw,

8) zaprezentowa wyniki swojej pracy.

transformator jednofazowy wskazany przez nauczyciela,
autotransformator,
woltomierze i amperomierz,
watomierz,
przewody czeniowe.
Uwaga: wiczenie naley wykona pracujc w zespoach dwuosobowych majc czas 45 min.
wiczenie 3
Wykonaj prb zwarcia pomiarowego transformatora jednofazowego w oparciu
o schemat przedstawionego na rys. 3.
1.1
2.1
1.2
Rys. 3. Schemat pocze do prby stanu zwarcia
2.2
W
V
~U

1) zapozna si z danymi znamionowymi transformatora wskazanego przez nauczyciela,
2) skompletowa aparatur niezbdn do wykonania wiczenia zwracajc na zakresy
pomiarowe miernikw,
3) poczy ukad wedug zaczonego schematu,
10
4) ustali napicie zwarcia za pomoc autotransformatora tak, aby prd strony pierwotnej by
rwny prdowi znamionowemu,
5) obliczy procentowe napicie zwarcia i porwna wynik z danymi katalogowymi,
6) odczyta wskazanie watomierza przy znamionowym prdzie pierwotnym,
7) zastosowa zasady bhp podczas pomiarw.
transformator jednofazowy wskazany przez nauczyciela,
autotransformator,
woltomierz i amperomierz,
watomierz,
przewody czeniowe.
Uwaga: wiczenie naley wykona pracujc w zespoach dwuosobowych majc czas 30 min.
wiczenie 4
Wykonaj pomiary rezystancji uzwoje oraz rezystancji izolacji w danym transformatorze
jednofazowym.
7)

przypomnie sobie zasady pomiaru maych rezystancji metod techniczn i metod
mostkow,
zaproponowa ukady pomiarowe,
zgromadzi niezbdne przyrzdy pomiarowe,
pomiary rezystancji uzwojenia GN i DN wykona po konsultacji z nauczycielem metod
techniczn lub mostkow,
wynik pomiaru porwna ze wskazaniem miernika elektronicznego do pomiaru bardzo
maych rezystancji,
pomiar rezystancji izolacji wykona za pomoc miernika do pomiaru rezystancji izolacji:
midzy zaciskiem strony GN a zwartym i uziemionym uzwojeniem DN,
midzy zaciskiem strony DN a zwartym i uziemionym uzwojeniem GN,
opracowa wyniki pomiarw, wycign wnioski i zaprezentowa efekty swoich bada.

woltomierz i amperomierz do metody technicznej,
mostek Thomsona,
miernik elektroniczny (uniwersalny),
miernik do pomiaru rezystancji izolacji.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
wiczenie 5
Zbadaj transformator jednofazowy w stanie obcienia, zgodnie ze schematem z rys.4.
A1
~U
W1
1.1
2.1
A2
W2
V2
V1
1.2
2.2
Rys. 4. Schemat ukadu do badania transformatora w stanie obcienia

11
Robc

1) zapozna si z danymi znamionowymi transformatora,
2) skompletowa aparatur pomiarow zwracajc szczegln uwag na zakresy pomiarowe
miernikw,
3) poczy ukad pomiarowy wedug zaczonego schematu,
4) rezystorem Robc nastawia warto prdu I2 w zakresie (0,2....1)I2N, przy czym I2N oznacza
prd znamionowy strony wtrnej,
5) wskazania przyrzdw przy kolejnych wartociach prdu I2 zanotowa w tabeli,
6) w czasie pomiarw utrzymywa sta warto napicia pierwotnego, rwn wartoci
znamionowej napicia strony pierwotnej,
7) na podstawie uzyskanych wynikw wykrel charakterystyki U2 = f(I2) i = f(I2),
8) zachowa bezpieczestwo i porzdek na stanowisku pracy.
I2
A
U1N = ............V , U2N = ..........V, I2N = .........A

U2
P1
P2
V
W
W

amperomierze do 1 A,
woltomierze,
watomierze,
opornik laboratoryjny 1 sztuka,
transformator jednofazowy obniajcy napicie,
przewody czeniowe.
Uwaga: wiczenie naley wykona pracujc w zespoach dwuosobowych majc 40 minut na

wykonanie zadania.

Czy potrafisz:
1) odczyta parametry transformatorw umieszczone na tabliczkach
znamionowych?
2) zinterpretowa parametry transformatorw umieszczone na
tabliczkach znamionowych?
3) obliczy parametry rnych transformatorw wykorzystujc
zalenoci midzy nimi?
4) zmierzy straty mocy w rdzeniu transformatora?
5) zmierzy straty mocy w uzwojeniach transformatora?
6) wyznaczy napicie zwarcia w transformatorze?
rezystancje
uzwoje
i
rezystancje
izolacji
7) zmierzy
w transformatorze?
8) wyznaczy podstawowe charakterystyki transformatora w stanie
jaowym, zwarcia i obcienia?

12
Tak
Nie
4.2. Budowa transformatorw energetycznych, ukady

i grupy pocze
Transformowanie napi i prdw trjfazowych realizowa mona za porednictwem
trzech transformatorw jednofazowych, tworzcych zesp trjfazowy lub te jednego
transformatora trjfazowego.
Transformatory energetyczne wykonywane s jako transformatory olejowe, to znaczy, e
rdze oraz nawinite na jego kolumny (supy) uzwojenia umieszczone s wewntrz kadzi
wypenionej olejem transformatorowym.
Zasad budowy typowego transformatora trjfazowego przedstawia rys. 5.
GN DN
rdze
Rys. 5. Zasada budowy transformatora trjfazowego z rdzeniem niesymetrycznym [5]
Uzwojenia grnego i dolnego napicia kadej z faz transformatora (GN i DN), montuje
si na kolumnach rdzenia wsprodkowo i s one odizolowane zarwno od siebie jak i od
rdzenia. Najczciej bliej rdzenia umieszcza si uzwojenie dolnego napicia transformatora
trjfazowego.
Uzwojenia trzech faz transformatora po stronie pierwotnej i wtrnej czy si w rne
ukady trjfazowe.
Po stronie pierwotnej transformatora trjfazowego, uzwojenia fazowe poczy mona w
gwiazd (Y) albo w trjkt (D).
a)
1A
1A1
1B
1A
1C
1A
b)
1B1 1C1
1A1
U1A
1B
1C
1B
1B1 1C1
1C
U1C
U1B
U1C
1A2
1A
1B2 1C2
1B
U1A
U1B
1C
1B
1A2
1C
c) 1A1 1B1 1C1
d)
1A
1A
1B2 1C2
1A
1B
1C
1A1 1B1 1C1
U1A1B
U1C1A
1B
1B
1B2
1C2
U1C1A
U1A1B
U1B1C
1A2
1C
U1B1C
1C
1A2
1B2 1C2
Rys. 6. Sposoby czenia uzwoje po stronie pierwotnej [w oparciu o 1 i 5]

a) i b) uzwojenia poczone w gwiazd, c) i d) uzwojenia poczone w trjkt

13
1A
Po stronie wtrnej transformatora trjfazowego uzwojenia kadej fazy, poczy mona

w gwiazd (y), w trjkt (d) oraz w zygzak (z).
2A
2B
2C
2A1
2B1
2C1
2A3
2B3
2C3
2A2
2B2
2A
2A1
2C3
2C1
2C
2C2
2B4
2A3
2B2
2C4
2A2 2C2
2A4
2B3
2A4
2B4
2B1
2C4
2B
Rys. 7. Przykadowy ukad pocze w zygzak i zasada rysowania wykresu wektorowego [w oparciu o 1 i 5]
Poniewa po stronie pierwotnej uzwojenia transformatora mona czy w gwiazd (Y)

lub w trjkt (D), a po stronie wtrnej w gwiazd (y), trjkt (d) lub zygzak (z), wic biorc
pod uwag rne moliwe kombinacje, rozrnia si nastpujce ukady pocze
transformatora trjfazowego: Yy, Yd, Dy, Dd, Yz, Dz.
Grupa pocze transformatora trjfazowego obejmuje ukad pocze oraz przesunicie
godzinowe.
Przesunicie godzinowe okrela kt przesunicia midzy dwoma dowolnymi, ale
odpowiednimi napiciami, strony pierwotnej i wtrnej (liczc zgodnie z ruchem wskazwek
zegara od grnego do dolnego napicia). Przyjmuje si, e jedna godzina 1h = 30o.
W zalenoci od zastosowanego ukadu pocze midzy napiciami
midzyprzewodowymi strony pierwotnej i wtrnej, mog wystpowa rne przesunicia
godzinowe, a wic rne grupy pocze transformatorw.
1A2
1B2
1A
1C2
U1A
1A1
A
a
1B1 1C1
B
b
C
c
2A1
2B1 2C1
2A2
2B2
2C2
U1A1B
11h
U1C
U2A2B
U1B
1C
1B
U1A1B
2A
U2A2B
U2C2A
2B
U2B2C
2C
Rys. 8. Zasada wyznaczania przesunicia godzinowego w ukadzie Yd11 [w oparciu o 5]
W praktyce najczciej spotyka si grupy pocze o przesuniciach godzinowych:

11 ( Dy 11, Yz 11, Yd 11),
5 (Yd 5, Dy 5),
0 (Yy 0).
14
Przekadni znamionow transformatora trjfazowego nazywamy stosunek wartoci

skutecznych znamionowych napi midzyprzewodowych strony grnego i dolnego napicia
transformatora.
U
n UN = GN
U DN
Sposb wyraenia przekadni znamionowej (napiciowej) za porednictwem przekadni
zwojowej przedstawia tabela 1.
Tab. 1. Przekadnia transformatora trjfazowego w rnych ukadach pocze [1]
Lp. Ukad pocze
Zaleno midzy przekadni napiciow a zwojow
Yy
n UN =
U GN
3U GfN N G
=
= nz
U DN
3U DfN N D
Yd
n UN =
U GN
3U GfN
3N G
=
= 3n z
U DN
U DfN
ND
Dy
n UN =
3N G
U GN
U GfN
3
=
=
nz
3N D
3
U DN
3U DfN
Dd
n UN =
U GN U GfN N G
=
=n z
U DN U DfN N D
Yz
n UN =
Dz
n UN
U GN
3U GfN 2 3 N G 2 3
=
=
nz
3
U DN
3N D
3
U DfN
2
2N G 2
U
U
= GN = GfN
= nz
3
U DN
3N D 3
U DfN
2

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze:
1. W jaki sposb mona czy uzwojenia po stronie pierwotnej transformatora
trjfazowego?
2. W jaki sposb mona czy uzwojenia po stronie wtrnej transformatora trjfazowego?
3. Co oznaczaj symbole: Yd, Yz, Dy, Dd, Dz, Yy podawane na tabliczkach znamionowych
transformatorw?
4. Co to jest przekadnia znamionowa transformatora trjfazowego?
5. W jaki sposb wyznacza si przekadni transformatora w ukadach Yd i Dy?
6. Co rozumiesz przez okrelenie przesunicie godzinowe?
7. Jak graficznie wyznacza si przesunicie godzinowe?
8. Co to jest grupa pocze transformatora trjfazowego?
9. Od czego zaley wybr grupy pocze transformatora?
10. Jakie grupy pocze transformatorw stosuje si najczciej i jakie s tego przyczyny?

15
4.2.3. wiczenia
wiczenie 1
Narysuj cztery rne kombinacje ukadw Dy i w kadym z nich okrel przesunicie
godzinowe.
3)
4)

narysowa ukady Dy, wykorzystujc fakt, e zarwno gwiazda jak i trjkt mog by
czone na rne sposoby,
w kadym przypadku narysowa wykresy wektorowe pamitajc o waciwym
oznaczaniu wektorw,
okreli przesunicia godzinowe,
wycign wnioski i przedstawi wyniki swojej pracy.

przybory krelarskie, zeszyt do wicze.
1)
2)
Uwaga: Uczniowie pracujc indywidualnie mog okrela grup pocze rnych ukadw.
wiczenie 2
Wyznacz grup pocze w ukadzie przedstawionym na rys. 9.
1A2
1B2
1A1
1B1 1C1
1C2
2A1
2B1
2C1
2A3
2B3
2C3
2A2
2B2
2C2
2A4
2B4
2C4
Rys. 9. Ukad Yz

1)
2)
3)
4)
5)

narysowa wykres wektorowy waciwy dla strony pierwotnej,
narysowa wykres wektorowy waciwy dla strony wtrnej,
wybra dwa dowolne odpowiednie napicia (na przykad UAB i Uab),
okreli przesunicie godzinowe,
wycign wnioski i zaprezentowa wyniki konstrukcji.

16

przybory krelarskie,
zeszyt do wicze.
wiczenie 3
Liczba zwojw fazowych uzwojenia GN transformatora trjfazowego N1 = 900 zwojw,
a uzwojenia DN N2 = 515 zwojw. Oblicz przekadni tego transformatora dla ukadw
pocze Yd, Yz i Dy.

1) wyprowadzi wzory na przekadnie znamionowe dla podanych ukadw w zalenoci od
liczby zwojw,
2) obliczy i porwna uzyskane przekadnie,
3) wycign wnioski i zaprezentowa wyniki.

zeszyt do wicze, dugopis.

Czy potrafisz:
1) poda oznaczenia kocwek uzwoje w transformatorach?
2) skojarzy uzwojenia transformatora w gwiazd, trjkt lub zygzak?
3) narysowa rne kombinacje ukadw Yd, Yy, Dd, Dy, Yz, Dz
transformatora?
4) wyznaczy przekadni w rnych ukadach pocze transformatora?
5) wyznaczy grup pocze transformatora trjfazowego?

17
Tak
Nie
4.3. Transformowanie napi i prdw w ukadzie trjfazowym.

Obcienie niesymetryczne
W elektroenergetyce (przy wytwarzaniu, przesyaniu, transformowaniu i rozdzielaniu
energii elektrycznej) wykorzystuje si trjfazowe ukady napi.
Symetryczny ukad napi (prdw) to zesp trzech napi (prdw) o jednakowych
2
amplitudach przesunitych wzajemnie o kt
.
3
W stanie ustalonym transformator trjfazowy, zasilony symetrycznym ukadem napi
i obciony odbiornikiem trjfazowym symetrycznym, charakteryzuje si jednakowymi
przebiegami prdw i napi we wszystkich trzech fazach (przebiegi te s przesunite
2
wzgldem siebie o kt
).
3
Moc znamionowa transformatora trjfazowego okrelona jest wzorem:
S N = 3 U N I N = 3 U fN I fN
Jeli w rdzeniu transformatora trjfazowego zachodzi bdzie magnesowanie swobodne

(bd wszystkie potrzebne harmoniczne prdu magnesujcego), to strumie magnetyczny
bdzie sinusoidalnie zmienny, a wic rwnie napicie bdzie sinusoidalnie zmienne. Taki
przypadek wystpuje, gdy uzwojenie pierwotne jest poczone w gwiazd z przewodem
neutralnym lub w trjkt.
W przypadku gdy uzwojenia strony pierwotnej poczone s w gwiazd bez przewodu
neutralnego, trzecia harmoniczna prdu magnesujcego nie ma gdzie pyn i w efekcie ulega
odksztaceniu krzywa strumienia magnetycznego i napicie indukowane po stronie wtrnej.
Jeeli, w przypadku odksztacenia strumienia magnetycznego, strona wtrna bdzie
poczona w trjkt, to siy elektromotoryczne indukowane przez trzeci harmoniczn pola
powoduj przepyw trzeciej harmonicznej prdu wtrnego, ktra wytumia znieksztacenie
strumienia.
Wniosek:
Jeli strumie magnetyczny bdzie odksztacony od sinusoidy, to rwnie napicie bdzie
odksztacone. Dla prawidowej transformacji napi naley wic tak skonfigurowa ukad
pocze, aby jedno z uzwoje transformatora byo poczone w trjkt lub gwiazd
z przewodem neutralnym.
W ukadach trjfazowych, oprcz obcienia trjfazowego symetrycznego, moe
wystpi obcienie niesymetryczne (jedno- lub dwufazowe). Obcienie jednofazowe
moliwe jest tylko w ukadach z wyprowadzonym po stronie wtrnej przewodem neutralnym.
Nie wszystkie ukady pocze nadaj si do pracy przy niesymetrycznych obcieniach,
gdy nie w kadym ukadzie nastpuje kompensacja amperozwojw pierwotnych i wtrnych,
co jest warunkiem prawidowej pracy transformatora. Najbardziej niekorzystna praca przy
obcieniu niesymetrycznym wystpuje w ukadzie Yy, a najbardziej wskazanym ukadem
w takich przypadkach jest ukad Dy i Yz.

18

1. W jaki sposb naley poczy uzwojenia w transformatorze trjfazowym po stronie
pierwotnej, aby przy poczeniu po stronie wtrnej w gwiazd z przewodem neutralnym
napicie nie byo odksztacone od sinusoidy? (odpowied uzasadnij).
2. Jaki jest wzr na moc znamionow transformatora trjfazowego?
3. Jakie parametry decyduj o doborze transformatora do odbiornika energii elektrycznej?
4. Jakie ukady pocze transformatora nadaj si do obcienia niesymetrycznego?
5. Dlaczego w ukadzie Yy wskazany jest dobr odbiornika symetrycznego?
4.3.3. wiczenia
wiczenie 1
Dobierz transformator trjfazowy do zasilania budynku pieczarkarni o mocy
przyczeniowej 90 kW, wspczynniku mocy cos = 0,9 oraz napiciu znamionowym
odbiornikw 230 i 400 V. Do zasilania stacji transformatorowej naley wykorzysta istniejc
lini napowietrzn 15 kV.

1)
2)
3)
4)
5)

obliczy moc pozorn znamionow obcienia,
obliczy obcienie szczytowe Sszcz.,
wyznaczy moc transformatora przyjmujc ST Sszcz.,
dobra transformator z katalogw uwzgldniajc wartoci napi znamionowych,
zaprezentowa wyniki swojej pracy.

katalogi transformatorw trjfazowych,
kalkulator, zeszyt wicze.
wiczenie 2
Wyszukujc informacje w podrczniku i rnych innych rdach, przygotuj prezentacj
na temat: Jakie czynniki decyduj o zastosowaniu okrelonej grupy pocze?.

1) wyszuka informacje na temat wad i zalet rnych ukadw pocze,
2) porwna koszt budowy rnych uzwoje transformatora,
3) porwna wpyw trzeciej harmonicznej prdu magnesujcego na odksztacenie napicia
wtrnego transformatorw,
4) przeanalizowa wpyw asymetrycznego obcienia na prac transformatorw przy
rnych ukadach pocze.
zeszyt do wicze,
stanowisko z dostpem do Internetu, literatura techniczna, podrczniki.
19

Czy potrafisz:
1) dobra transformator trjfazowy do okrelonego zadania?
2) poda wzr na moc znamionow transformatora trjfazowego?
3) obliczy moc znamionow transformatora trjfazowego?
4) wyjani znaczenie trzeciej harmonicznej prdu magnesujcego?
5) wskaza ukady pocze nadajce si do pracy przy obcieniu
niesymetrycznym?
6) wskaza ukady nadajce si do pracy przy obcieniu
symetrycznym?

20
Tak
Nie
4.4. Praca rwnolega transformatorw trjfazowych

Praca rwnolega transformatorw stosowana jest z rnych wzgldw technicznoruchowych, m. in. ze wzgldu na potrzeb zwikszenia mocy transformowanej, dopasowanie
pod wzgldem ekonomicznym mocy pracujcych transformatorw do zapotrzebowania
odbiorcw, moliwo wyczenia czci transformatorw z pracy w celu dokonania
zabiegw konserwacyjno-remontowych.
zasilanie
L1
L2
L3
L1
L2
L3
N
Rys. 10. Schemat dwch transformatorw poczonych rwnolegle [5]
Transformatory wsppracujce rwnolegle maj uzwojenia pierwotne przyczone do

wsplnych szyn sieci zasilajcej, a uzwojenia wtrne do wsplnych szyn sieci odbiorczej
(rys. 10).
Praca rwnolega transformatorw jest poprawna, jeeli w obwodach wtrnych tych
transformatorw, w stanie jaowym, nie popyn adne prdy wyrwnawcze, jeeli
transformatory obciaj si proporcjonalnie do swoich mocy znamionowych oraz jeeli
odpowiednie prdy poszczeglnych transformatorw s ze sob w fazie.
Aby transformatory mogy ze sob prawidowo pracowa rwnolegle, musz by
spenione nastpujce warunki:
1. Przekadnie znamionowe powinny by jednakowe (najlepiej przy jednakowych napiciach
znamionowych pierwotnych i wtrnych) tolerancja 0,5 %.
2. Napicia zwarcia powinny by zblione tolerancja 10 %.
3. Stosunek mocy znamionowych nie moe przekroczy wartoci 1: 3 lub 3: 1.
4. Przesunicia godzinowe przyczanych transformatorw musz by bezwzgldnie
jednakowe.
Przy ustalaniu cznej mocy wsppracujcych rwnolegle transformatorw o takich
samych napiciach zwarcia, przyjmuje si, e ich moce znamionowe dodaje si algebraicznie:
S = S IN + S IIN
I
gdzie: S N moc znamionowa pierwszego transformatora,
S IIN moc znamionowa drugiego transformatora.

21
Jeeli procentowe napicia zwarcia nie s jednakowe to bardziej bdzie si obcia

transformator o mniejszym napiciu zwarcia i on pierwszy osignie swoj moc znamionow.
Wtedy transformator drugi (o wikszym napiciu zwarcia) obciy si moc:
I
II
II u Z%
S = S N II
u Z%

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze:
1. Jak prac transformatorw nazywamy rwnoleg?
2. Jaki jest cel stosowania pracy rwnolegej transformatorw?
3. Kiedy wspprac rwnoleg transformatorw uwaa si za poprawn?
4. Co to s prdy wyrwnawcze?
5. Jak brzmi warunki pracy rwnolegej transformatorw?
6. W jaki sposb mona skontrolowa waciwe poczenie transformatorw do pracy
rwnolegej?
4.4.3. wiczenia
wiczenie 1
Zbada moliwo wsppracy rwnolegej dwch transformatorw o nastpujcych
danych:
1) SN1 = 160 kVA, 157505% / 400 V, Yz5, uz1% = 4,55%,
2) SN2 = 250 kVA, 157505% / 400 V, Yz5, uz2% = 4,95%.

1) sprawdzi kady warunek wsppracy rwnolegej transformatorw i w tym celu
powiniene:
a) okreli grup pocze kadego z transformatorw,
b) obliczy rednie napicie zwarcia tych transformatorw,
c) obliczy odchyk napicia zwarcia kadego z transformatorw,
d) zbada moliwo wsppracy z punktu widzenia mocy znamionowych,
2) zaprezentowa wyniki swojej pracy.
kalkulator,
zeszyt, dugopis.
wiczenie 2
Dokonaj analizy pracy rwnolegej dwch transformatorw trjfazowych na podstawie
wynikw pomiarw przeprowadzonych w ukadzie z rys. 11.

22
1A 1B 1C
Tr I
1A 1B 1C
W1
Tr II
V1
V2
A1
A2
W2
W3
Rys. 11. Schemat pocze przy badaniu pracy rwnolegej transformatorw

1) sprawdzi dane znamionowe obu transformatorw pod ktem ewentualnej wsppracy
rwnolegej,
2) wyznaczy przekadnie i napicia zwarcia obu transformatorw,
3) poczy ukad do pracy rwnolegej wedug zaczonego schematu (rys. 11):
a) wyczniki W1,W2 i W3 s otwarte,
b) zaczy uzwojenia pierwotne transformatorw do sieci,
c) sprawdzi wskazania woltomierzy (jeeli woltomierze V1 i V2 wskazuj zero, to
mona zamkn W2),
d) sprawdzi, czy w obwodach wtrnych obu transformatorw, w stanie jaowym, nie
pyn adne prdy wyrwnawcze (sprawdzi wskazania amperomierzy w stanie
jaowym transformatorw i wycign wnioski),
e) w celu obcienia transformatorw zamkn W3,
f) zwikszajc stopniowo obcienie, wykona 6 pomiarw odczytujc wskazania
poszczeglnych amperomierzy,
g) transformatory obcia do osignicia natenia prdu znamionowego jednego
z transformatorw,
h) wyniki pomiarw zapisa w tabeli.
Lp.
I [A]
I1 [A]
I2 [A]
4) na podstawie pomiarw wykreli krzywe II = f(I) oraz III = f(I),

5) zachowa szczeglne zasady bhp podczas wykonywania pomiarw.

dwa transformatory trjfazowe (najlepiej o zblionych wartociach napi zwarcia),
instrukcja do wiczenia,
mierniki (woltomierze, amperomierze),
przewody czeniowe
zeszyt do wicze.

23

Czy potrafisz:
1) poda cel stosowania pracy rwnolegej transformatorw?
2) wymieni i scharakteryzowa warunki pracy rwnolegej?
3) sprawdzi, czy transformatory nadaj si do pracy rwnolegej
4) poczy ukad w celu umoliwienia pracy rwnolegej
transformatorw?
5) dokona analizy pracy rwnolegej na podstawie wynikw
pomiarw?

24
Tak
Nie
4.5. Regulacja napicia w transformatorze

Powszechnie stosowanym sposobem regulacji napicia w sieciach elektroenergetycznych
jest zmiana przekadni transformatorw. Kady transformator energetyczny wyposaony jest
w kilka zaczepw, na przykad +5%, czy 10%. Zaczepy te odpowiadaj procentowym
zmianom liczby zwojw w stosunku do przekadni znamionowej transformatora. Ze wzgldu
na du warto prdu zaczepy umieszczone s zwykle po stronie wysokiego napicia.
Znajc liczb zwojw oraz ukad pocze transformatora, mona oblicza dowolne
wartoci napi w transformatorach.
Na przykad w ukadzie pocze Yd przekadnia transformatora wynosi:
U 1N
3N1
=
.
U 2N
N2
Korzystajc z tej zalenoci mona obliczy na przykad napicie U1(+5%) przy pooeniu
przecznika zaczepw w pozycji +5%:
U1(+5% )= U1+ 0,05 U1 = 1,05 U1, a nastpnie:
U2 = U1(+5%) N2 : 3 N1.
Rozrnia si dwa rodzaje regulacji napicia w transformatorach:
regulacj w stanie beznapiciowym
regulacj pod obcieniem.
Transformatory regulowane w stanie beznapiciowym maj przecznik, ktrym
manipuluje si rcznie, po odczeniu transformatora od sieci zasilajcej (rys. 12).
+5%
0%
-5%
U1
U2
Rys. 12. Zmiana przekadni transformatora [2]
Zaczep zerowy 0 odpowiada wartoci znamionowej napicia. Na zaczepie +5% liczba

zwojw jest wiksza o 5% od liczby zwojw na zaczepie zerowym. Na zaczepie 5% liczba
zwojw jest o 5% mniejsza ni na zaczepie zerowym.
Wad regulacji w stanie beznapiciowym jest konieczno odczania transformatora od
sieci na czas przeczania i dlatego metod tak stosuje si tylko sezonowo albo w razie
koniecznoci zmiany konfiguracji lub obcienia szczytowego sieci.
Transformatory z regulacj pod obcieniem s stosowane na wysze napicia, w duych
stacjach wzowych. Zmiana zaczepu jest automatyczna, zalenie od zmniejszania si lub
zwikszania napicia w sieci. Zmiana napicia jest pynna, a transformator nie jest wyczony
na czas przeczania spod napicia (kolejne etapy przeczania zaczepw pokazuje rys. 13.
25
Rys. 13. Kolejne etapy przeczania zaczepw pod obcieniem [2]

1. Z czego wynika konieczno regulacji napicia w transformatorze?
2. Jakie znasz sposoby regulacji napicia w transformatorach?
3. Ktra z metod regulacji napicia jest bardziej przydatna w praktyce i dlaczego?
4. Jak zmieni si napicie po stronie wtrnej transformatora, jeeli zmniejszymy liczb
zwojw po stronie pierwotnej?
4.5.3. wiczenia
wiczenie 1
Transformator trjfazowy ma dane: SN = 1000 kVA, UGN = 10500 5% V, UDN = 400 V
grupa pocze Dy5. Oblicz znamionowe napicia w stanie jaowym, jeeli napicie sieci po
stronie grnego napicia wynosi 10300 V, a przecznik zaczepw ustawiony jest w pozycji
5%.

1) obliczy napicie UGN-5% = UGN 0,05UGN,
2) obliczy przekadni UGN-5% / UDN,
3) obliczy napicie w stanie jaowym po stronie wtrnej, jeli napicie sieci wynosi
10300 V,
4) zaprezentowa wyniki swoich oblicze.

kalkulator,
zeszyt do wicze.
wiczenie 2
Oblicz liczby zwojw fazowych oraz prdy znamionowe przewodowe i fazowe na
kadym zaczepie w transformatorze o parametrach: SN = 630 kVA, UGN/UDN = 15750 5% /
5200 V, Yd11, e = 10 V/zw.

26

1) poda wzr na moc SN transformatora i przeksztacajc go wyznaczy wzr na prd
znamionowy,
2) obliczy znamionowy prd przewodowy na kadym zaczepie, zwracajc uwag na sposb
skojarzenia uzwoje,
3) obliczy znamionowe napicie fazowe transformatora, a nastpnie liczb zwojw
wykorzystujc zwizek liczby zwojw z napiciem zwojowym.
kalkulator,
zeszyt do wicze.
wiczenie 3
Transformator jednofazowy 230V/12V ma liczb zwojw pierwotnych N1 = 3500 zw.
Oblicz liczb zwojw dwch czci uzwojenia wtrnego tak, aby na wyjciu transformatora
uzyska napicia 3V, 5V i 8V.

1) pracowa samodzielnie majc 10 minut na wykonanie zadania,
2) narysowa schemat budowy transformatora z odczepami po stronie wtrnej,
3) rozwizanie zadania uzasadni odpowiednimi wzorami i obliczeniami.

kalkulator,
zeszyt do wicze.

Czy potrafisz:
1) uzasadni potrzeb regulacji napicia w transformatorach?
2) omwi metody regulacji napicia w transformatorach?
3) porwna rne sposoby regulacji pod ktem wad i zalet?
4) dokona analizy dziaania transformatora przy rnym ustawieniu
przecznika zaczepw?
5) obliczy napicia i prdy znamionowe przy rnym ustawieniu
przecznika zaczepw?

27
Tak
Nie
4.6. Straty mocy i sprawno w transformatorze

W transformatorach wystpuj nastpujc straty mocy:
P = P
Fe
+ Pcu + Piz ,
a) straty mocy w rdzeniu ( PFe),

b) straty mocy w uzwojeniach (PCu),
c) straty dielektryczne (Piz).
ad a) Straty mocy w rdzeniu (elazie) nazywa si rwnie stratami jaowymi.
PFe Po.
Warto tych strat wyznaczy mona podczas prby stanu jaowego (rys. 2).
Straty w rdzeniu spowodowane s ptl histerezy oraz prdami wirowymi, dziel si
wic na straty histerezowe (Ph) oraz straty wiroprdowe (Pw):
PFe = Ph + Pw,
Ph = chfB2,
Pw = cwf2B2; gdzie: f czstotliwo, B indukcja magnetyczna.
ad b) Straty w uzwojeniach (w miedzi) s proporcjonalne do kwadratu natenia prdu
w uzwojeniach. Zale od prdu obcienia, wic nazywa si je stratami
obcieniowymi lub zmiennymi.
Przyjmuje si, e straty te rwne s stratom mocy w uzwojeniach przy znamionowym
prdzie obcienia. Wyznacza si je wic podczas prby zwarcia pomiarowego (rys. 3).
PCuN = mRzIN2; gdzie m liczba faz, Rz rezystancja zwarciowa,
PCuN = Pz.
ad c) Straty dielektryczne s to straty w ukadach izolacyjnych, nie opisuje si ich wzorem,
ale mona stwierdzi, e warto tych strat ronie ze wzrostem mocy transformatora.
Sprawno transformatora jest to stosunek mocy czynnej oddanej przez transformator (P)
do mocy czynnej pobranej przez transformator (Pin):
P
P
lub =
100%
Pin
Pin
P < Pin
P = Pin P
P = mI 2U 2 cos 2
Pin = mI 2U 2 cos 2 + P
mI 2U 2 cos 2
.
1 2
mI 2U 2 cos 2 + Rz 2 I 2 + PF e
n
Z rwnania wynika, e sprawno zaley od obcienia.

28
Dla staej wartoci napicia wtrnego oraz cos2 = const maksymalna warto sprawnoci
transformatora wystpuje, gdy: PFe = PCu
S 2( max) = S N
PFe
.
PCu
Transformator zbudowany jest zwykle tak, e maksymalna sprawno wystpuje przy

obcieniu wynoszcym okoo 70% obcienia znamionowego.

1. Jak wyjani przyczyny strat w rdzeniu transformatora?
2. W jaki sposb mona wpywa na zmniejszenie strat mocy w rdzeniu?
3. Dlaczego straty w elazie nazywa si te stratami jaowymi?
4. Od czego zale straty mocy w uzwojeniach transformatora?
5. Podczas jakiej prby wyznacza si straty w uzwojeniach?
6. W jaki sposb dowiadczalnie mona wyznaczy straty w rdzeniu transformatora?
7. W jaki sposb mona dowiadczalnie wyznaczy straty w uzwojeniach transformatora?
8. Co to jest sprawno transformatora?
9. Dlaczego sprawno nie jest wielkoci sta?
10. Jaki jest przebieg sprawnoci przy zmianach obcienia?
4.6.3. wiczenia
wiczenie 1
Transformator trjfazowy ma dane znamionowe:
SN = 200 kVA, nUN = 10,5/0,4 kV fN = 50 Hz, PoN = 380 W, PzN = 830 W. Oblicz
sprawno tego transformatora, jeeli jest on obciony prdem znamionowym przy
wspczynniku mocy cos = 0,8 ind.

1)
2)
3)
4)

obliczy znamionowy prd strony wtrnej,
obliczy moc czynn oddan przez transformator,
obliczy moc czynn pobran przez transformator,
okreli sprawno transformatora.

kalkulator, zeszyt do wicze, dugopis.
wiczenie 2
Wykonaj pomiary strat mocy w elazie i w miedzi oraz wyznacz sprawno
transformatora w warunkach pracy znamionowej.

29

1) zapozna si z danymi znamionowymi badanego transformatora,
2) dobra przyrzdy pomiarowe zwracajc szczegln uwag na zakresy pomiarowe,
3) zaproponowa ukady pomiarowe i sposb przeprowadzenia bada (wykorzysta
schematy do przeprowadzenia prby biegu jaowego, prby zwarcia i obcienia),
4) po akceptacji prowadzcego poczy ukady pomiarowe,
5) wykona niezbdne pomiary i obliczenia,
6) sporzdzi zestawienie wynikw,
7) zaprezentowa wyniki swojej pracy,
8) zastosowa zasady bhp podczas montau ukadu i pomiarw.

transformator jednofazowy,
autotransformator,
amperomierze,
woltomierze,
watomierze,
kalkulator zeszyt do wicze.
Uwaga: Minimalny czas na zaprojektowanie i wykonanie oraz zaprezentowanie wynikw

wynosi 60 minut.
wiczenie 3
Uzasadnij, dlaczego sprawno transformatora nie jest wielkoci sta. Wyjanij, jak
zmienia si sprawno przy zmianach prdu obcienia.

1) na podstawie dostpnej literatury oraz wynikw pomiarw uzyskanych podczas wicze
wykonywanych w tej jednostce moduowej wyjani, od czego zaley sprawno
transformatora,
2) narysowa wykres sprawnoci i omwi jego przebieg.
podrcznik z maszyn elektrycznych,
sprawozdania z przeprowadzonych dotychczas wicze.

Czy potrafisz:
1) wyjani, co oznaczaj symbole PFe, PCu oraz Piz?
2) wyjani przyczyny strat w rdzeniu?
3) wyjani przyczyny strat w uzwojeniach?
4) okreli sprawno transformatora?
5) narysowa i objani wykres sprawnoci transformatora?
6) dokona pomiaru strat mocy w transformatorze?

30
Tak
Nie
4.7. Transformatory specjalne: transformator trjuzwojeniowy,

autotransformator, przekadnik prdowy i napiciowy,
transformator spawalniczy, transformator bezpieczestwa,
sterowania i sygnalizacji
4.7.1.Materia nauczania
Transformator trjuzwojeniowy (rys. 14) to transformator trjfazowy, ktry dla kadej
fazy ma uzwojenie grnego (GN), redniego (SN) i dolnego napicia (DN). Transformator
taki znajduje zastosowanie w elektrowniach, gdzie jedno z uzwoje wtrnych zasila sie
potrzeb wasnych elektrowni, w duych zakadach przemysowych, a przede wszystkim
w stacjach sprzgajcych sieci o trzech rnych napiciach znamionowych.
110kV
6kV
15kV
Rys. 14. Schemat transformatora trjuzwojeniowego w ukadzie Yyd [1]
Autotransformator (transformator jednouzwojeniowy) jest odmian transformatora,

w ktrym uzwojenie dolnego napicia stanowi cz uzwojenia grnego napicia (rys. 15).
Rys. 15. Schemat pocze autotransformatora [rdo wasne]

I = I2 I1 prd we wsplnej czci autotransformatora
Autotransformatory wykonuje si jako urzdzenia o staej lub zmiennej (za pomoc

odczepw lub suwaka) liczbie zwojw uzwojenia wtrnego.
U 20 = U10
N2
zaleno midzy napiciami U1 i U2 w stanie jaowym,
N1
S P = S1 = U1I1 S 2 = U 2 I 2 moc przechodnia, czyli moc pozorna przekazywana ze

strony pierwotnej na stron wtrn,
SW = U 2 I moc wasna autotransformatora,

31
n 1
n 1
zaleno midzy moc wasn a moc przechodni.
= SP
n
n
Wad autotransformatora jest to, e dziki galwanicznemu poczeniu obu uzwoje
wszelkie zaburzenia mog przenosi si ze strony pierwotnej na wtrn. Moe to stanowi
niebezpieczestwo dla odbiorcw i obsugi tego urzdzenia.
Przekadniki napiciowe i prdowe to transformatory specjalne, ktre zasilaj
przyrzdy zabezpieczajce, odizolowuj obwody pomiarowe i zabezpieczajce od obwodu
wysokiego napicia, zmieniaj zakresy pomiarowe miernikw prdu przemiennego.
SW = U 2 I 2
a)
b)
S1
P1
A
P2
S2
Rys. 16. Schemat przekadnika: a) prdowego, b) napiciowego [rdo wasne]
Przekadniki prdowe maj uzwojenia pierwotne zasilane prdem odbiornikw, a do

uzwojenia wtrnego wczone s szeregowo amperomierze, cewki prdowe watomierzy
i licznikw lub wyzwalacze i przekaniki. Znamionowy prd wtrny wynosi zwykle 5 A
(czasem 1 A). Przekadnik taki pracuje w warunkach zblionych do stanu zwarcia
pomiarowego transformatora energetycznego i mona przyj, e:
I1 N 2
=
.
I 2 N1
Uzwojenie wtrne przekadnika prdowego powinno by zwarte miernikiem lub
w przypadku odczenia miernika przewodem. Jeeli obwd wtrny pozostaje otwarty, to
prd jaowy jest roboczym prdem pierwotnym, co powoduje nadmierne nagrzewanie rdzenia
i niebezpieczny wzrost napicia wtrnego.
Przekadniki napiciowe maj uzwojenia pierwotne przyczone do mierzonego napicia,
a do uzwojenia wtrnego przyczone s rwnolegle woltomierze, cewki napiciowe
watomierzy i licznikw. Znamionowe napicia strony pierwotnej s znormalizowane tak jak
w sieci), a znamionowe napicie strony wtrnej wynosi zwykle 100 V.
Przekadnik napiciowy pracuje w warunkach zblionych do stanu jaowego
transformatora i mona przyj, e:
U1 N1
=
.
U 2 N2
Transformator spawalniczy musi zapewni cigo palenia si uku elektrycznego
midzy elektrod spawalnicz a metalem, uniemoliwi przepyw prdu o duej wartoci
w przypadku zwarcia elektrod, a take musi by dostosowany do regulacji wartoci prdu
spawania. Regulacj prdu uzyskuje si albo przez zmian liczby zwojw uzwojenia (rys. 17),
albo przez zmian dugoci szczeliny powietrznej rdzenia transformatora.
Rys. 17. Zasada budowy transformatora spawalniczego [5]

32
Transformatory bezpieczestwa s to transformatory o napiciu strony wtrnej nie

wikszym ni napicie uznawane za bezpieczne w okrelonych warunkach rodowiskowych
(np. transformator o przekadni 230/24V). Wykorzystywane s najczciej do zasilania
odbiornikw elektrycznych w miejscach o duym zagroeniu poraeniem prdem elektrycznym
oraz w miejscach, co do ktrych wymagaj tego przepisy. Stosowane s na przykad do
zasilania lamp przenonych i halogenowych oraz do zasilania instalacji owietleniowej w
miejscach mokrych i wilgotnych. Transformatory bezpieczestwa umieszczone s w trwaej
obudowie, oddzielonej od wntrza podwjn izolacj.
Specjalnymi waciwociami odznaczaj si te transformatory stosowane w ukadach
sterowania i sygnalizacji. S to urzdzenia o bardzo maych napiciach zwarcia, przy
odcianiu obwodu odbiorczego, napicie wyjciowe ulega tylko nieznacznym zmianom.
Zastosowanie takich transformatorw zdecydowanie zmniejsza wpyw prdw pyncych w
obwodach gwnych na obwody sterowania i sygnalizacji.

1. Jakie zastosowanie maj transformatory trjuzwojeniowe?
2. Do czego su autotransformatory?
3. Czym rni si autotransformatory od zwykych transformatorw dwuuzwojeniowych?
4. Jakie parametry znamionowe charakteryzuj autotransformatory?
5. Co to s przekadniki i do czego su?
6. Jakim wymaganiom musz sprosta transformatory spawalnicze?
7. Co oznacza symbol
podawany na niektrych transformatorach?
8. Czym rni si transformatory bezpieczestwa od zwykych transformatorw
dwuuzwojeniowych?
4.7.3. wiczenia
wiczenie 1
Dobierz transformator do zasilania trzech lamp halogenowych o mocy P = 35W kada
lampa i UN = 12V.

1) obliczy czn moc pobieran przez halogeny,
2) dobra z katalogu odpowiedni transformator,
3) zaprezentowa wyniki pracy majc 15 minut na wykonanie zadania.

katalogi transformatorw halogenowych,
kalkulator,
zeszyt wicze,
dugopis.

33
wiczenie 2
Dokonaj pomiaru prdu, napicia i mocy z wykorzystaniem przekadnika prdowego,
zgodnie ze schematem przedstawionym na rys. 18.
A1
~U
Robc
A2
W
Rys. 18. Schemat ukadu do pomiarw z uyciem przekadnika prdowego

1) wykona pomiary mocy czynnej pobieranej przez rne odbiorniki energii elektrycznej
przy napiciu znamionowym,
2) porwna moc zmierzon z moc znamionow odbiornikw,
3) na podstawie wskaza amperomierzy wyznaczy przekadni znamionow przekadnika,
4) wyniki porwna z danymi znamionowymi przekadnika,
5) zastosowa zasady bhp podczas montau ukadu i podczas pomiarw.

3 odbiorniki wskazane przez nauczyciela,
przekadnik prdowy laboratoryjny,
amperomierze,
watomierz,
woltomierz.
wiczenie 3
Dany jest transformator o II klasie ochronnoci. Dobierz do niego odpowiedni lamp,
podcz j do obwodu wtrnego tego transformatora, podcz transformator do sieci,
a nastpnie dokonaj pomiarw prdu i napicia w obwodzie lampy.

1) zapozna si z danymi znamionowymi transformatora,
2) spord dostpnych na stanowisku lamp wybra waciw, zwracajc szczegln uwag
na moc i napicie znamionowe,
3) zaproponowa ukad pomiarowy i po akceptacji prowadzcego podczy lamp do
transformatora,
4) wykona niezbdne pomiary,
5) zaprezentowa wyniki pracy,
34
6) zachowa szczeglne bezpieczestwo podczas montau ukadu i pomiarw.

pudeko z rnymi rodzajami lamp,
transformator bezpieczestwa,
katalog transformatorw bezpieczestwa,
katalogi rde wiata,
amperomierz, woltomierz.

Czy potrafisz:
1) dokona pomiaru z wykorzystaniem przekadnikw prdowych?
2) dokona pomiaru z wykorzystaniem przekadnikw napiciowych?
3) wykorzysta autotransformator do regulacji napicia?
4) dobra transformator bezpieczestwa do okrelonego zadania?
5) scharakteryzowa dziaanie transformatora spawalniczego?
6) skorzysta z katalogw przy doborze transformatorw specjalnych?
7) zastosowa zasady bhp podczas pomiarw z wykorzystaniem
przekadnikw?

35
Tak
Nie
4.8. Eksploatacja transformatorw.

wystpujce w transformatorach
Najczstsze
uszkodzenia

Eksploatacj transformatorw naley prowadzi w oparciu o:
1) przepisy w sprawie szczegowych zasad eksploatacji sieci elektroenergetycznych,
2) przepisy w sprawie oglnych zasad eksploatacji urzdze elektroenergetycznych,
3) warunki techniczne podane przez wytwrc,
4) szczegow instrukcj eksploatacji.
Ogldziny transformatorw powinny by wykonywane w terminach okrelonych
w instrukcji eksploatacji, jednak nie rzadziej ni:
1) raz w czasie zmiany w stacjach ze sta obsug,
2) raz w miesicu w stacjach bez staej obsugi o grnym napiciu 110 kV i wyszym,
3) nie rzadziej ni raz w roku w stacjach bez staej obsugi o napiciu grnym niszym ni
110 kV.
Ogldziny obejmuj midzy innymi:
1) stan napisw i oznacze informacyjno-ostrzegawczych,
2) stan transformatorw i aparatury pomocniczej,
3) dziaanie przyrzdw kontrolno-pomiarowych i rejestrujcych,
4) poziom oleju i ewentualne wycieki,
5) stan przej, ogrodze i zamkni,
6) stan izolatorw.
Przegldy ich terminy i zakres wynikaj z przeprowadzonych ogldzin i oceny stanu
technicznego transformatorw, jednak nie rzadziej ni co 10 lat dla transformatorw o mocy
od 0,1 do 1,6 MVA hermetyzowanych.
Przegldy transformatorw obejmuj gwnie:
ogldziny,
pomiary i prby eksploatacyjne,
sprawdzenie stanu technicznego transformatorw,
sprawdzenie dziaania rezerwy ruchowej,
konserwacje i naprawy.
Podczas przegldu transformatora wykonuje si midzy innymi:
1) pomiar rezystancji izolacji i wskanikw R60/R15,
gdzie: R60 rezystancja izolacji po upywie 60s od chwili wczenia napicia,
R15 rezystancja izolacji po upywie 15s od chwili wczenia napicia
2) badanie oleju w zakresie:
zawartoci wody i cia staych,
rezystywnoci,
napicia przebicia.
1)
2)
3)
4)
5)
Do najczstszych objaww uszkodze transformatorw energetycznych zaliczy mona:

przeciekanie oleju, intensywne nagrzewanie si, przebicie izolacji uzwoje, trzaski wewntrz
kadzi, zadziaanie przekanika Buchholza. (informacje na ten temat mona odnale w [1]).
W przypadku podejrzenia uszkodzenia transformatora nie wolno utrzymywa go w pracy,
lecz naley bezzwocznie wyjani przyczyny i usun objawy.
Wyjanienie przyczyn polega na:
ogldzinach zewntrznych,
36
pomiarach rezystancji izolacji,

stwierdzeniu braku przerw w uzwojeniach,
sprawdzeniu zabezpiecze,
sprawdzeniu dziaania zaczepw regulacyjnych,
badaniu oleju,
pomiarze reaktancji rozproszeniowych.

1. Co rozumiesz przez okrelenie eksploatacja transformatorw?
2. Jakie czynnoci wchodz w zakres ogldzin, a jakie w zakres przegldw?
3. Na czym polega pomiar rezystancji uzwoje w transformatorze?
4. Na czym polega pomiar rezystancji izolacji w transformatorze trjfazowym?
5. Jaka powinna by warto wskanika R60/R15?
6. Jakie przyczyny mog spowodowa przebicie izolacji w transformatorze?
7. O jakim uszkodzeniu mog wiadczy trzaski wewntrz transformatora?
8. W jakich przypadkach istnieje konieczno wymiany oleju w transformatorze?
4.8.3. wiczenia
wiczenie 1
Wykonaj pomiary rezystancji uzwoje oraz rezystancji izolacji w danym transformatorze
trjfazowym.

1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)

wykona pomiary po wyczeniu transformatora spod napicia,
pomiar rezystancji wykonywa pomidzy liniowymi zaciskami transformatora:
uzwoje GN midzy fazami A B , A C, B C (zalecany mostek Wheatstonea),
uzwoje DN midzy fazami a 0, b 0, c 0 (zalecany mostek Thomsona),
ze zmierzonych rezystancji uzwoje transformatora pomidzy zaciskami liniowymi po
stronie GN, obliczy rezystancje faz zalenie od sposobu poczenia uzwoje,
dokona oceny wynikw pomiaru,
pomiar rezystancji izolacji wykona miernikiem izolacji 2500 V,
przed przystpieniem do pomiaru, uziemi badane uzwojenie na czas okoo 2 minut,
odczyty wykonywa po upywie 15 s od chwili wczenia napicia pomiarowego (R15)
i po upywie 60 s (R60),
W transformatorach dwuuzwojeniowych zmierzy rezystancj izolacji:
uzwojenia GN wzgldem uzwojenia DN i kadzi (rys. 19a),
uzwojenia DN wzgldem uzwojenia GN i kadzi (rys. 19b),
uzwojenia GN i DN wzgldem kadzi wzgldem kadzi (rys. 19c),
uzwojenia GN wzgldem uzwojenia DN (rys. 19d),

37
Rys. 19. Schematy do pomiaru rezystancji izolacji w transformatorze trjfazowym [3]
9) dokona oceny wynikw pomiarw.

transformator trjfazowy,
miernik do pomiaru rezystancji izolacji,
miernik do pomiaru rezystancji uzwoje.
wiczenie 2
W danym transformatorze jednofazowym, po zasileniu strony pierwotnej napiciem
znamionowym 230 V, napicie strony wtrnej, w stanie jaowym wynosi 0. Zlokalizuj
uszkodzenie w tym transformatorze. Zaprezentuj sposb wykrycia usterki.

1) dokona szczegowych ogldzin transformatora, pod ktem uszkodze mechanicznych,
2) w zalenoci od wynikw ogldzin oraz objaww uszkodzenia, dokona niezbdnych
pomiarw,
3) przeprowadzi analiz wynikw pomiarw,
4) zaprezentowa wyniki pracy, podajc lokalizacj uszkodzenia,
5) zastosowa zasady bhp podczas lokalizacji uszkodzenia.

niesprawny transformator jednofazowy,
miernik do pomiaru rezystancji uzwoje,
woltomierz.
wiczenie 3
Korzystajc z informacji zawartych w podrczniku, poradnikach i rnych innych
rdach, wyjanij, jakie przyczyny mog wywoywa trzaski wewntrz transformatora
trjfazowego lub przebicie izolacji. W jaki sposb mona wykry i usun t usterk?

1) dokona analizy moliwych przyczyn wymienionych usterek,
2) znale sposb wykrycia i usunicia usterki,
3) zaprezentowa wyniki pracy.
podrcznik Goliska E.: Maszyny elektryczne,
38
poradniki elektryka.

Czy potrafisz:
1) zdefiniowa pojcie eksploatacji?
2) wymieni czynnoci wchodzce w zakres ogldzin?
3) wymieni czynnoci wchodzce w zakres przegldw?
4) przeprowadzi pomiar rezystancji uzwoje?
5) przeprowadzi pomiary rezystancji izolacji?
6) oceni wyniki pomiarw?
7) zlokalizowa proste usterki transformatorw jednofazowych?
8) zlokalizowa proste usterki transformatorw trjfazowych?

39
Tak
Nie
5. SPRAWDZIAN OSIGNI
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwanie instrukcj, masz na to okoo 5 minut.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi.
3. Zapoznaj si z zestawem zada testowych.
4. Test skada si z 20 zada dotyczcych dobierania i sprawdzania transformatorw.
5. Na rozwizanie wszystkich zada masz 35 minut.
6. Odpowiedzi udzielaj wycznie na zaczonej karcie odpowiedzi.
7. Wszystkie zadania to zadania wielokrotnego wyboru. Zawieraj cztery moliwe
odpowiedzi, z ktrych tylko jedna jest poprawna. Zaznacz poprawn odpowied,
zaczerniajc waciwe pole w karcie odpowiedzi. Jeli si pomylie, to otocz bdn
odpowied kkiem i zaznacz now odpowied.
8. Zadania:1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 14, 16, 18, 19, 20 s z poziomu podstawowego,
pozostae s z poziomu ponad podstawowego. Rozwizuj najpierw zadania z poziomu
podstawowego.
9. W niektrych zadaniach, udzielenie prawidowej odpowiedzi wymaga wykonania
pomocniczych oblicze (moesz wykorzysta kalkulator).
10. Moesz uzyska maksymalnie 20 punktw.
11. Pamitaj, e pracujesz samodzielnie.
12. Po zakoczeniu testu podnie rk i zaczekaj, a nauczyciel odbierze od Ciebie prac.
Powodzenia!
ZESTAW ZADA TESTOWYCH

1. Transformator przedstawiony na rysunku to transformator:
a) jednofazowy rdzeniowy,
b) jednofazowy paszczowy,
c) trjfazowy rdzeniowy,
d) trjfazowy paszczowy.
2. Moc znamionowa transformatora jednofazowego okrelona jest zalenoci:
a) P = UI cos ,
b) P = 3UI cos ,
c) S = UI ,
d) S = 3UI .
3. Zwikszenie obcienia transformatora spowoduje wzrost strat mocy czynnej:

a) w uzwojeniu wtrnym,
b) w uzwojeniu pierwotnym,
c) w rdzeniu transformatora,
d) w obu uzwojeniach.
40
4. Przyczyn odksztacenia prdu magnesujcego i od przebiegu sinusoidalnego jest:

a) ptla histerezy i zjawisko nasycania si obwodu magnetycznego,
b) zbyt due obcienie obwodu wtrnego,
c) zbyt mae obcienie obwodu wtrnego,
d) zjawisko prdw wirowych.
5. Straty w rdzeniu transformatora spowodowane s:
a) prdami wirowymi oraz zakceniami radioelektrycznymi,
b) prdami wirowymi oraz le dobranym obcieniem,
c) ptl histerezy oraz le dobranym obcieniem,
d) ptl histerezy oraz prdami wirowymi.
6. Jeden z postulatw poprawnej pracy rwnolegej transformatorw ma posta:
a) transformatory obciaj si proporcjonalnie do swoich mocy znamionowych,
b) w obwodach wtrnych w stanie jaowym pyn prdy wyrwnawcze,
c) w stanie obcienia prdy wtrne musz by przesunite w fazie,
d) stosunek mocy transformatorw powinien by wikszy ni 3:1.
7. Na podstawie prby zwarcia pomiarowego transformatora mona ustali:
a) straty mocy w rdzeniu,
b) sprawno transformatora,
c) przekadni znamionow,
d) straty mocy w uzwojeniach.
8. W transformatorze jednofazowym o danych N1 = 3000 zw, U1 = 230 V, U2 = 12 V liczba
zwojw wtrnych wynosi:
a) 157,
b) 58,
c) 300,
d) 158.
9. W przekadniku prdowym prd I1 = 500A, prd I2 = 5A, N1 = 2, liczba zwojw wtrnych
wynosi:
a) 2,
b) 20,
c) 200,
d) 2000.
10. Jeeli w transformatorze trjfazowym SN = 630 kVA, UDN = 5200V, Yd5 to znamionowy
prd fazowy strony wtrnej wynosi:
a) 121,2 A,
b) 40,3 A,
c) 69,9 A,
d) 20,2 A.

41
11. W ukadzie pocze Yz transformatora trjfazowego przekadnia okrelona jest wzorem:

N1
a)
,
3N 2
3 N1
,
N2
2 N1
c)
,
3N 2
b)
d)
2 3 N1
.
N2
12. Wyznaczone podczas prby zwarcia pomiarowego napicie zwarcia wynosi UZ = 1800 V.
Jeeli znamionowe napicie pierwotne tego transformatora wynosi 30 kV, to procentowe
napicie zwarcia wynosi:
a) 4%,
b) 5%,
c) 6%,
d) 7%.
13. Jeeli w pewnym transformatorze napicie zwojowe (zaindukowane w jednym zwoju
transformatora) e` = 10 V/zw, to strumie magnetyczny w rdzeniu tego transformatora
wynosi:
a) 0,0455 Wb,
b) 0,4550 Wb,
c) 0,0455 T,
d) 0,4550 T.
14. Jeeli napicie znamionowe strony pierwotnej transformatora trjfazowego wynosi
15750 V, uzwojenia s skojarzone w gwiazd, to znamionowe napicie fazowe tego
transformatora wynosi:
a) 15750 V,
b) 9093 V,
c) 10500 V,
d) 5250 V.
15. W transformatorze trjfazowym o UGN/UDN = 105005%/400 V, przecznik zaczepw
ustawiono w pozycj +5%. Napicie w stanie jaowym w tym transformatorze przy
zasilaniu napiciem 10500 V wynosi:
a) 400 V,
b) 381 V,
c) 419 V,
d) 230 V.
16. O zastosowaniu okrelonej grupy pocze transformatora decyduje midzy innymi:
a) moc zapotrzebowana przez odbiorc,
b) niesymetria obcienia i koszt budowy,
c) warto napicia strony pierwotnej i wtrnej,
d) warto wspczynnika mocy.

42
17. W przedstawionym ukadzie

grupa pocze transformatora wynosi:
a)
b)
c)
d)
Yd1,
Dy1,
Yd5,
Dy7.
18. Moc wasna autotransformatora o przekadni

230 / 110 V i prdzie obcienia 6 A wynosi:
a) 660 VA,
b) 1380 VA,
c) 344 VA,
d) 200 VA.
19. Charakterystyk zewntrzn transformatora nazywamy:
a) zaleno napicia U2 na zaciskach uzwojenia wtrnego do prdu obcienia I2,
b) zaleno prdu zwarcia I1Z od napicia zwarcia U1Z,
c) zaleno sprawnoci od prdu obcienia I2,
d) zaleno wspczynnika mocy cos od napicia zwarcia U1Z.
20. Przyczyn trzaskw wewntrz transformatora energetycznego mog by:
a) nieszczelne spoiny kadzi,
b) zbyt niski poziom oleju,
c) przepicia i wyadowania do kadzi,
d) zwarcie midzy zwojami.

43
KARTA ODPOWIEDZI
Imi i nazwisko

Zaznacz poprawn odpowied
Nr
zadania
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Odpowied
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
Punkty
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
Razem

44
6. LITERATURA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Goliska E.: Maszyny elektryczne. WSiP, Warszawa 2001

Kotlarski W.: Sieci elektroenergetyczne. WSiP, Warszawa 2002
Laskowski J.: Poradnik elektroenergetyka przemysowego. COSiW SEP, Warszawa 2000
Pilawski M.: Pracownia elektryczna. WSiP, Warszawa 1995
Stein Z.: Maszyny i napd elektryczny. WSiP, Warszawa 1999
Zakrzewski K., Byczkowska L.: Transformatory i przetworniki elektromechaniczne
prdu staego. Politechnika dzka, d 1993

45

Dobieranie I Sprawdzanie Transformatorów

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dobieranie I Sprawdzanie Transformatorów

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MINISTERSTWO EDUKACJI

Dobieranie i sprawdzanie transformatorw

Poradnik dla ucznia

Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 311[08].Z2.02

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.8. Eksploatacja transformatorw. Najczstsze uszkodzenia wystpujce

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 1. Zasada dziaania transformatora [rdo wasne]

N1 liczba zwojw uzwojenia pierwotnego,

Stan obcienia transformatora to taki stan pracy, w ktrym uzwojenie pierwotne

Impedancja zwarcia transformatora Zz jest stosunkiem zapicia zasilania w stanie zwarcia

Pz moc zwarcia jest to moc pokrywajca praktycznie w caoci straty w uzwojeniach.

4.1.2. Pytania sprawdzajce

Od czego zaley sia elektromotoryczna zaindukowana w uzwojeniach transformatora?

Sposb wykonania wiczenia

Sposb wykonania wiczenia

4) wykona pomiary dla kilku wartoci napi w granicach napicia znamionowego,

straty w rdzeniu PFe = P10 R1 I 0 P10 ,

wspczynnik mocy w stanie jaowym, cos 0 =

skadow czynn IFe prdu jaowego I0 I Fe

skadow biern prdu jaowego I0

6) wyniki pomiarw i oblicze zapisa w tabeli:

7) zastosowa zasady bhp podczas pomiarw,

Wyposaenie stanowiska pracy:

Sposb wykonania wiczenia

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb wykonania wiczenia

U1N = ............V , U2N = ..........V, I2N = .........A

Wyposaenie stanowiska pracy:

Uwaga: wiczenie naley wykona pracujc w zespoach dwuosobowych majc 40 minut na

4.1.4. Sprawdzian postpw

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.2. Budowa transformatorw energetycznych, ukady

Rys. 5. Zasada budowy transformatora trjfazowego z rdzeniem niesymetrycznym [5]

c) 1A1 1B1 1C1

1A1 1B1 1C1

Rys. 6. Sposoby czenia uzwoje po stronie pierwotnej [w oparciu o 1 i 5]

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Po stronie wtrnej transformatora trjfazowego uzwojenia kadej fazy, poczy mona

Poniewa po stronie pierwotnej uzwojenia transformatora mona czy w gwiazd (Y)

W praktyce najczciej spotyka si grupy pocze o przesuniciach godzinowych:

Przekadni znamionow transformatora trjfazowego nazywamy stosunek wartoci

Zaleno midzy przekadni napiciow a zwojow

4.2.2. Pytania sprawdzajce

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Wyposaenie stanowiska pracy:

Sposb wykonania wiczenia

Wyposaenie stanowiska pracy:

4.2.4. Sprawdzian postpw