Professional Documents
Culture Documents
Artur Ossowski. Stanislaw Sapocinski (1904-1939)
Artur Ossowski. Stanislaw Sapocinski (1904-1939)
2013
Stanisaw Sapociski
(1904-1939)
Pozostao piro i bilet
56
Od 9 wrzenia do odzi zaczy napywa transporty z rannymi onierzami niemieckimi. Byo ich coraz wicej, gdy nad Bzur polska armia przesza do
kontrofensywy. Natarcia zapocztkoway dwie polskie dywizje piechoty z Armii Pozna, ktre uderzyy na skrzydo si niemieckich pod Pitkiem2. Konsternacja w sztabie
niemieckiej 8. Armii gen. por. Johannesa Blaskowitza bya olbrzymia, przebkiwano
nawet o odwrocie z odzi, lecz Adolf Hitler nie chcia o tym sysze i nakaza tward
obron. Dla podniesienia morale onierzy 13 wrzenia Fhrer przejecha przez d
i w Dbrwce Wielkiej pod Zgierzem odwiedzi wyczerpanych onierzy, ktrzy pod
Pitkiem powstrzymywali ataki polskich formacji3. Odbicie odzi byo ju jednak niemoliwe. Jednostki polskie zmieniy kierunek natarcia i toczyy zacite boje o Sochaczew, chcc najkrtsz drog dotrze do stolicy4. Wiedzc o tym, Niemcy znieli blokad odzi i pozwolili powrci do miasta uciekinierom. Zorganizowali rwnie drogowe
posterunki kontrolne, obsadzajc gwne arterie miasta. Dozorowano zwaszcza okolice Brzezin, skd nadcigali niedoszli uciekinierzy. Kilka dni wczeniej stanowili oni liczc niemal 60 tysicy mas ludzk, ktra idc ku stolicy, naraaa si na ustawiczne
ataki Luftwaffe. Po okreniu Warszawy przez siy niemieckie ludzie ci znaleli si niemal na linii frontu. W tej sytuacji wielu z nich wybrao powrt do rodzinnego miasta.
Byy to marsze z bagaami w rku lub z plecakami na ramionach. Wrd powracajcych
odzian przewaali modzi mczyni, ktrzy wyruszyli w kierunku wschodnim w dniach
6-7 wrzenia, odpowiadajc na apel radiowy o powszechnej mobilizacji, wygoszony
przez pk. Romana Umiastowskiego, szefa Biura Propagandy Kwatery Gwnej Naczelnego Wodza5. Teraz rozgoryczeni, godni i brudni mijali posterunki wroga. Idcym bacznie
przygldali si niemieccy onierze, co jaki czas wycigali kogo z tumu i drobiazgowo rewidowali. Podejrzani byli zwaszcza mczyni o krtko przystrzyonych wosach,
w oficerskich dugich butach i bryczesach. Najwicej zatrzyma nastpio w dniu poprzedzajcym przyjazd Hitlera do odzi. Akcj przeprowadzono przede wszystkim siami Wehrmachtu, a nie rkoma niemieckiej policji bezpieczestwa.
Szybko jednak i tajna policja niemiecka przystpia do dziaania,
skupiajc si na poszukiwaniu osb figurujcych na tzw. listach proskrypcyjnych (Sonderfahndungsbuch Polen). Organa przymusu III Rzeszy zaczy je tworzy ju w maju
1939 r. Dla wojewdztwa dzkiego w przededniu wojny przygotowano spis zawierajcy okoo 680 nazwisk6. Po kilku tygodniach okupacji liczba poszukiwanych przez nazistowskie suby wzrosa w dzkiem do prawie 2 tysicy7.
Najszybciej, bo ju 10 wrzenia, dotaro do odzi Einsatzkommando 2 pod rozkazami byego szefa gestapo we Frankfurcie nad Odr, SS-Sturmbannfhrera
dr. Fritza Liphardta8. Za sob jednostka pozostawia spacyfikowane Kpno oraz Kalisz.
Przynaleaa ona do ok. 330-osobowego Einsatzgruppen Breslau pod dowdztwem
SS-Obersturmbannfhrera und Regierungsrata dr. Hansa Fischera, ktry do sierpnia
1939 r. by szefem wrocawskiego gestapo9. Jego oddzia by jedn z omiu grup operacyjnych, ktre po 1 wrzenia 1939 r. wtargny na terytorium pastwa polskiego10.
str. 2
2013
57
2013
Dwa tygodnie pniej do odzi skierowano funkcjonariuszy z Einsatzgruppe II pod dowdztwem SS-Obersturmbannfhrera dr. Emanuela Schfera ze skadu niemieckiej 10.
Armii. Nowo przybyych pracownikw podporzdkowano SS-Obersturmbannfhrerowi dr. Fischerowi.
Nominalnie obydwie jednostki policyjne wci podlegay dowdcy
niemieckiej 8. Armii, lecz zachoway daleko idc autonomi, co wywoywao liczne
spory kompetencyjne. Niekiedy wysi oficerowie Wehrmachtu protestowali przeciw
samowolnym dziaaniom si policyjnych, ktre wszczynajc represje, nie konsultoway
si z wojskiem. Rzadko jednak przedmiotem konfliktu by los ofiar, najwyej interweniowano w przypadku przeladowanych Niemcw, bdcych do niedawna obywatelami II Rzeczypospolitej. Dlatego, aby unikn dalszych nieporozumie pomidzy wojskiem a subami policyjnymi, koordynacj wsplnych dziaa oddano w rce nadkwatermistrzw poszczeglnych armii oraz Szefw Zarzdu Cywilnego11. Od ich kompetencji i moliwoci dialogu zaleao zharmonizowanie poszczeglnych akcji, tak by raporty do Gwnego Urzdu Bezpieczestwa Rzeszy (Reichssichercheitshauptamt
RSHA) byy satysfakcjonujce i speniay oczekiwania Hitlera12. Zgodnie z jego daniem wyeliminowanie polskich grup przywdczych miao by wykonane w jak najkrtszym czasie, by nie mogy one oddziaywa na rodowiska nieinteligenckie i podburza
je do dalszego oporu13. Jednoczenie przed niemieck opini publiczn lansowano tez,
e represje w Polsce s konsekwencjami wojny, a nie nastpstwem zbrodniczych pla-
58
str. 3
nw, ktre stworzono na kilka miesicy przed agresj. Podkrelano nawet, e armia
niemiecka zachowuje rycersk postaw i prowadzi w Polsce wojn zgodnie z prawem
midzynarodowym. Zapominano przy tym o wydatnej pomocy logistycznej Wehrmachtu,
co byo istotne dla operatywnoci i skutecznoci poszczeglnych Einsatzgruppen14.
Ostatecznie 25 padziernika 1939 r. administracj wojskow zastpiono wadzami cywilnymi i rozwizano poszczeglne Einsatzgruppen. Funkcjonariusze z owych formacji ju po wcieleniu odzi w granice Rzeszy przeszli po 20 listopada 1939 r. do Dowdztwa Policji Bezpieczestwa (Befehlshaber der Sicherheitspolizei BdS) w odzi15. Placwk gestapo (Geheime Staatspolizei) usytuowano przy
ul. Anstadta 7 w budynku po nowoczesnej szkole ydowskiej zbudowanej niedugo
przed wybuchem wojny. Jej pierwszym szefem zosta SS-Sturmbannfhrer Gerhard
Flesh, ktry we wrzeniu 1939 r. dowodzi Einsatzkommando 14 (cz Einsatzgruppen VI) i odpowiada za zbrodnie w Wielkopolsce16.
Jesienne aresztowania
Niemiecka policja bezpieczestwa wiksze zatrzymania przedsiwzia w poowie wrzenia 1939 r. na Chojnach. W akcji skierowanej pozornie przeciwko kryminalistom ujto
dwudziestu piciu mczyzn, ktrym zarzucono przeladowanie w okresie midzywojennym miejscowych Niemcw17. Wrd represjonowanych znalaz si dzki rzebiarz
Stefan Pciennik18, dziaacz Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), ktrego aresztowano
ju 13 wrzenia pod zarzutem dziaalnoci antyfaszystowskiej19. 19 wrzenia policjanci
ujli kolejne trzydzieci dwie osoby20, sze dni pniej do gmachu przy ul. Anstadta 7
trafili za dwaj urzdnicy miejscy: Gierszon Lichtenstein, bdcy zarazem wiceprzewodniczcym ydowskiej partii Paolej Syjon21, oraz Wolf Wiener, wiceprzewodniczcy
zarzdu Hitachduth22. Niebawem do zatrzymanych doczy Wadysaw Woydeo23, ktry od 1935 r. by we wadzach PPS w Okrgowym Komitecie Robotniczym w odzi. On
rwnie wraz z innymi dzkimi ydami 27 padziernika skierowany zosta do obozu
przejciowego w Rawiczu. Odtd ci dzcy winiowie podlegali wrocawskiemu gestapo i z Rawicza nierzadko kierowano ich do KL Gross-Rosen24. Nie zakoczyo to jednak
represji wobec osb ydowskiego pochodzenia, ktre w pocztkowym etapie wpisyway si w scenariusz rozprawy z polsk inteligencj. Wystarczy przypomnie chociaby
los dzkiego pisarza i dziaacza Bundu, Adolfa Ekmanna (1906-1940), po ktrego gestapo przyszo 23 padziernika 1939 r. Ostatecznie po kilku miesicach izolacji stracono go 17 marca 1940 r., prawdopodobnie w lesie lumierskim25.
W sumie zatrzymania stay si codziennoci, a okupant coraz intensywniej godzi w dzk inteligencj i dziaaczy robotniczych. Dla przykadu 5 padziernika 1939 r. doprowadzono kolejne trzydzieci dwie osoby do aresztu ledczego
przy ul. Anstadta 726. Miao si okaza, e jest to niestety dopiero preludium wielkiej
akcji represyjnej. Na razie chciano cakowicie upi czujno wytypowanych ofiar, by te
nie przedsiwziy ucieczek, ale niewiadome zagroenia pozostaway w miejscach za-
str. 4
2013
59
2013
60
str. 5
2013
Utalentowany felietonista
Wiadomo, e przed wojn Stanisaw Sapociski by kierownikiem Polskiej Agencji Telegraficznej w odzi, a jako felietonista pisywa do Kuriera dzkiego oraz Echa39.
str. 6
61
2013
62
str. 7
2013
Nie rozumiem waciwie, czego ludzie boj si, e bdzie wojna? Jeeli nawet, to
przecie ludnoci cywilnej nic absolutnie nie grozi. Pewien adwokat opowiada
str. 8
63
2013
mianowicie w tych dniach, e dotychczas obowizuje jeszcze prawo midzynarodowe, e w adnych statkach powietrznych, a wic w samolotach, balonach
itp. nie wolno pod grob naraenia si na zarzut obraenia tego prawa, przewozi ani broni, ani amunicji. Nie wolno mie pasaerowi samolotu nawet skromnego pistoletu, a to ze wzgldu na dobro bezpieczestwa publicznego.
Wystarczy wic niewtpliwie przypomnie ludziom istnienie tego prawa, a wszystkie samoloty bombowce zostan bezzwocznie zamienione na turystyczne awionetki. Przecie nie wyobraam sobie, aby rzdy pastw, ktre same podpisyway
si pod owym midzynarodowym prawem, zechciay dzisiaj je ama. Bo i po co
by podpisyway, prawda? Echo z 21.04.1939 r.
Egzekucja dziennikarzy
Wspomniaem, e Sapociskiego gestapo zatrzymao z kocem padziernika 1939 r.,
nakaz aresztowania wystawiono za prawdopodobnie 8 listopada 1939 r. W listopadzie
aresztowano rwnie jego dwch przyjaci, tj. Stanisawa Rachalewskiego (1900-1945),
ktry by dziennikarzem i redaktorem Kuriera dzkiego52, oraz redaktora Republiki
64
Stanisaw Sapociski
na spacerze po ul. Piotrkowskiej w odzi
str. 9
Szymona Glcka-Barylskiego (1904-1939)53. Bardzo szybko rodziny zatrzymanych ustaliy miejsce ich uwizienia w fabryce Michaa Glazera na Radogoszczu. Przez kilka dni
Marianna Sapociska w towarzystwie on innych uwizionych, tj. Leokadii Glck-Barylskiej oraz Stanisawy Furmaskiej54, przychodzia pod ogrodzenie obozu, by dostarczy winiom czyst odzie oraz jedzenie. Pod koniec listopada 1939 r. jeden ze stranikw poinformowa Sapocisk, e rzeczy dla ma nie bd ju przyjmowane. Swoj
odmow uzasadni faktem wywiezienia dziennikarza z obozu55.
Nadziej oczekujcych kobiet rozwia dopiero Stanisaw Rachalewski, ktrego zwolniono z pocztkiem 1940 r. z obozu na Radogoszczu56. Wedug jego
informacji w listopadzie 1939 r. Glcka-Barylskiego, Sapociskiego oraz innego dziennikarza, Jana Wojtyskiego, przewieziono samochodem ciarowym do siedziby dzkiego
gestapo przy ul. Anstadta 7. W budynku rezydowa Sd Specjalny (Sondergericht), ktry
hitlerowska administracja powoaa 22 wrzenia 1939 r. Rozprawy odbyway si w przyspieszonym trybie i wyroki nie podlegay apelacji, a kary mierci najczciej wykonywano
tego samego dnia57. Skad owego sdu stanowi przewodniczcy, bdcy rwnoczenie
kierownikiem danej placwki gestapo, oraz dwch mianowanych przez niego awnikw
(Beisitzer)58. Po rozprawie przed tym sdem Sapociski i Glck-Barylski stracili szans
przeycia. Ocaleli jedynie Rachalewski oraz Wojtyski, ktrzy potwierdzili, e ich kolegw rozstrzelano w lasach lumierskich. W oparciu o te informacje dzki sd w 1947 r.
uzna Glcka-Barylskiego i Sapociskiego za zmarych59. Wraz nimi mieli zgin rwnie inni dzcy dziennikarze, m.in. Czesaw Otaszewski (1895-1939)60, redaktor naczelny dziennika ilustrowanego Republika, oraz jego dwaj wsppracownicy: Adam
Grynfeld i Antoni Weiss61. Zamordowano take w majestacie wyroku niemieckiego sdu
naczelnego redaktora Kuriera dzkiego, adwokata Jana Stypukowskiego62.
str. 10
2013
65
2013
66
str. 11
2013
Przypisy:
G. Timofiejew, Mio nie zna zmczenia, d 1959, s. 51-53.
T. Jurga, Bzura 1939, Warszawa 2001, s. 17-25; A. Zawilski, Bitwa nad Bzur,
1939, Warszawa 1968, s. 49-57.
3. P. Bauer, B. Polak, Armia Pozna w wojnie obronnej 1939, Pozna 1982, s. 369.
4. L. Moczulski, Wojna Polska 1939, Warszawa 2009, s. 792-794; J. R. Godlewski, Bitwa nad Bzur: historyczne studium operacyjne, Warszawa 1973, s. 7980, 183-184; G. Knopp, Werhmacht. Od inwazji na Polsk do kapitulacji, Warszawa 2009, s. 39; A. Ossowski, Luftwaffe przeciw ludnoci cywilnej regionu
dzkiego (1-17 wrzenia 1939 r.) [w:] Wielu by pierwszy. Bombardowania
lotnicze miast regionu dzkiego we wrzeniu 1939 r., pod red. J. Wrbla, d
2009, s. 194-196.
5. M. Drozdowski, A. Zahorski, Historia Warszawy, t. I, Warszawa 1981, s. 422;
Cz. Grzelak, Warszawa we wrzeniu 1939 r.: obrona i ycie codzienne, Warszawa 2004, s. 263.
6. Pomysodawc przedsiwzicia by SS-Reichsfhrer Heinrich Himmler, ktry
zleci zadanie Gwnemu Urzdowi SD. Z jego struktur 22 V 1939 r. wyoniono
specjalistyczn komrk, tzw. Zentralstelle II/P (Polen) (R. Majewski, Waffen
SS. Mity i rzeczywisto, Wrocaw 1977, s. 53; W. Borodziej, Terror i polityka.
Policja niemiecka a polski ruch oporu w GG 1939-1944, Warszawa 1985, s. 2124).
7. M. Sierociska, Trzy dni terroru. Pierwsze planowe masowe egzekucje w Wielkopolsce, Biuletyn Instytutu Pamici Narodowej 2003/2004, nr 12-1, s. 44.
8. P. Klain, Die Gettoverwaltung Litzmannstadt 1940 bis 1944: eine Dienststelle
im Spannungsfeld von Kommunalbrokratie und staatlicher Verfolgungspolitik,
Hamburg 2009, s. 24-25; A. Namyso, Zagada ydw na polskich terenach
wcielonych do Rzeszy, Warszawa 2008, s. 87-88.
9. Einsatzgruppe Breslau zostao przydzielone do niemieckiej 8. Armii i dziaao
w obszarze operacyjnym Grupy Armii (GA) Poudnie. 4 wrzenia 1939 r. przemianowano je na Einsatzgruppe III i podzielono na dwa Einsatzkommanda: 1/III
bdce w skadzie X Korpusu Armii, gen. art. Wilhelma Ulexa i 2/III przy XIII
Korpusie Armii, gen. kaw. Maximiliana von Weichsa (Cz. Madejczyk, Polityka III
Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 1, Warszawa 1970, s. 58-59; Ch. Browning, J.
Matthus, The origins of the Final Solution: the evolution of Nazi Jewish policy,
September 1939-March 1942, Jerozolima 2004, s. 16-24).
10. Pocztkowo byo to pi grup operacyjnych (EG I, II, III, IV, V). W trakcie dziaa wojennych dodano trzy dalsze jednostki. 9 wrzenia 1939 r. we Frankfurcie
nad Odr powstao EG VI dla Wielkopolski, 12 wrzenia w Gdasku Einsatzkommando 16 (EK 16) na obszar Pomorza Gdaskiego i 13 wrzenia na terenie
Pnocnego Mazowsza do dziaania przystpio EK 3/V. Ogem do akcji w Polsce wystawiy one ok. 3 tys. funkcjonariuszy policji bezpieczestwa (Sicherheitpolizei Sipo), z czego suba bezpieczestwa (Sicherheitsdienst SD) przydzielia, jako wsparcie ok. 450 osb. W EG dziaay rwnie oddziay SS-Totenkopf, ktre nominalnie pozostaway pod rozkazami Wehrmachtu. Do zakoczenia okupacji wojskowej, czyli 25 X 1939 r., siy EG oraz wspierajcy je Selbstschutz wraz z armi niemieck dokonay 764 egzekucji. Zgadzono w nich przeszo 20 tys. osb, a kolejne 10 tys. zesano do wizie i obozw (R. Rhodes,
Mistrzowie mierci: Einsatzgruppen, Warszawa 2008, s. 14-19; K. Radziwoczyk, Akcja Tannenberg, grupy operacyjne SiPO i SD w Polsce jesieni 1939
r., Przegld Zachodni 1966, nr 5, s. 94-118).
11. M. Cygaski, Szef Zarzdu Cywilnego 8 Armii niemieckiej 1939 r. i pozostae po
nim akta, Archeion 1959, t. XXXI, s. 60-63; J. Marczewski, Podstawowe dyrektywy hitlerowskiej polityki okupacyjnej w sprawie polskiej (wrzesie-padziernik 1939 r.), Przegld Zachodni 1967, nr 2, s. 256-275.
12. K. Leszczyski, Dziaania Einsatzgruppen policji bezpieczestwa na ziemiach
polskich w wietle dokumentw, Biuletyn Okrgowej Komisji Badania Zbrodni
Hitlerowskich w Polsce 1971, t. 22, s. 7-31.
str. 12
1.
2.
67
2013
13. Archiwum Instytutu Pamici Narodowej w odzi (AIPN), Ld 1/8762, Akta gestapo w odzi. Sprawozdania sytuacyjne Szefa Zarzdu Cywilnego przy 8 Armii
niemieckiej (Chef der Zivilverwaltung beim 8. Armee-Oberkommando), 20 IX
1939 r., k. 30.
14. J. Bhler, Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce. Wrzesie 1939. Wojna totalna, Krakw 2009, s. 162-178.
15. E. Jdrzejewski, Hitlerowska koncepcja administracji pastwowej 1933-1945.
Studium polityczno-prawne, Wrocaw 1974, s. 193-197.
16. M. Cygaski, Gestapo w odzi, d 1974, s. 13-14; T. Bojanowski, d pod
okupacj niemieck w latach II wojny wiatowej, 1939-1945, d 1992,
s. 101-102.
17. M. Wardzyska, By rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczestwa
w Polsce. Intelligenzaktion, Warszawa 2009, s. 65, 114.
18. 27 X 1939 r. przekazano go do obozu przejciowego w Rawiczu, a 11 IV 1940 r.
zosta zwolniony z KL Sachsenhausen. (Aneks nr 1, Wykaz rozstrzelanych
w lasach poddzkich (1939-1940), [w:] Eksterminacja inteligencji odzi i okrgu dzkiego 1939-1940, red. A. Galiski, M. Budziarek, d 1992, s. 106).
19. AIPN w odzi, Ld 1/8734, Akta gestapo w odzi, Skoroszyt nieznanego pracownika gestapo obejmujcy imienny spis zatrzymanych przez niego osb (19391944), k. 4.
20. K. Leszczyski, op. cit., s. 242, 245-246, 254.
21. Aneks nr 1, Wykaz rozstrzelanych w lasach poddzkich (1939-1940), [w:] Eksterminacja inteligencji odzi i okrgu dzkiego 1939-1940, s. 97.
22. AIPN w odzi, Ld 1/8734, Akta gestapo w odzi, Skoroszyt nieznanego pracownika gestapo obejmujcy imienny spis zatrzymanych przez niego osb (19391944), k. 14-15; Aneks nr 1, Wykaz rozstrzelanych w lasach poddzkich (19391940), [w:] Eksterminacja inteligencji odzi i okrgu dzkiego 1939-1940,
s. 120.
23. M. Nartonowicz-Kot, Struktura organizacyjna Polskiej Partii Socjalistycznej
w odzi (1926-1939), Rocznik dzki 1989, t. XXXIX, s. 140; Aneks nr 1,
Wykaz rozstrzelanych w lasach poddzkich (1939-1940), [w:] Eksterminacja
inteligencji odzi i okrgu dzkiego 1939-1940, s. 120.
24. AIPN w odzi, Ld 1/7776, Akta gestapo w odzi, Skoroszyt nieznanego pracownika gestapo obejmujcy imienny spis zatrzymanych przez niego osb (19391944), k. 3. W obozie tym zgin prawdopodobnie dzki poeta, literat i bardzo
popularny dziennikarz Edward From, znany jako Andrzej Nullus, ktry w 1936 r.
opchodzi 25-lecie pracy dziennikarskiej. Por. From Edward vel Eliasz (18931939) [w:] A. Kempa, M. Szukalak, ydzi dawnej odzi. Sownik biograficzny
ydw dzkich oraz z odzi zwizanych, t. II, d 2004.
25. Aneks nr 1, Wykaz rozstrzelanych w lasach poddzkich (1939-1940), [w:] Eksterminacja inteligencji odzi i okrgu dzkiego 1939-1940, s. 82.
26. K. Leszczyski, op. cit., s. 256, 260-261.
27. M. Budziarek, d, Lodsch, Litsmannstadt. Wycinki z ycia mieszkacw okupowanego miasta, d 2003, s. 74.
28. AIPN w odzi, Ld 1/7762, Akta gestapo w odzi, Wykaz osb na liter A i B
skazanych na mier przez niemiecki sd dorany w odzi. Spis zakadnikw
przekzanych w listopadzie 1939 r. do zakadu karnego w Sieradzu (1939-1940),
k. 4-4v. Dla przykadu od 1 X 1940 r. do 15 IX 1941 r. w odzi Niemcy zatrzymali
kolejne 3025 osb (S. Nawrocki, Policja hitlerowska w tzw. Kraju Warty w latach 1939-1945, Pozna 1970, s. 130).
29. W listopadzie 1939 r., w wewntrznej korespondencji, kacet okrelano jako obz
koncentracyjny na Radogoszczu (Konzentrationslager Radogosch). W grudniu
1939 r. nazw zmieniono na obz dla jecw w Radogoszczu (Gefangenenlager Radogosch) (M. Budziarek, d, Lodsch, Litzmannstadt. Wycinki z ycia
mieszkacw okupowanego miasta, d 2006, s. 126-127).
30. S. Rapalski, Byem w piekle. Wspomnienia z Radogoszcza, d 1960, s. 5051; S. Lewicki, Radogoszcz, Warszawa 1971, s. 16-17.
31. AIPN w odzi (OKZpNP), Ds. 55/67, t. I, Akta masowych egzekucji dokona-
68
str. 13
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
str. 14
2013
69
2013
70
str. 15