NIEUWSBRIEF

Jaargang 9 Inhoud
Nummer 3 1 _ Actueel
aug/sept 2006 4 _ Internationaal
4 _ Natuurwetenschappelijk onderzoek
5 _ Collectiebeheer
6 _ Aankondigingen
8 _ Personalia/Agenda

Actueel

bruikleen aan het Fries Museum

Een nieuwe aanwinst van het ICN

O
nlangs heeft het ICN een land­
schap van de Friese schilder
Jacobus Sibrandi Mancadan
(1602-1680) verworven. Het schilderij
van Mancadan stelt een slapende
herder bij een waterput in een berg­
achtig landschap voor.
Het werk is karakteristiek voor
Mancadan, die een uitgesproken
voorkeur had voor italianiserende land­
schappen met reizigers, herders met vee
en vaak met klassieke ruÏnes. Zoals op
veel van zijn schilderijen hield Mancadan
de toon van het landschap sober. In de
hemel is een zachtgele gloed zichtbaar.
Het Fries Museum in Leeuwarden krijgt
het schilderij in bruikleen. In het Fries
Museum hangen op dit moment al drie
schilderijen van Mancadan. Drie andere 120 procent van de waarde van het
schilderijen worden dit jaar teruggegeven kunstwerk kan in dat geval afgetrokken
aan de erven van de oorspronkelijke worden van de successiebelasting.
eigenaar, de joodse kunsthandelaar
Goudstikker. Inl. Eric Domela Nieuwenhuis,
Het schilderij met slapende herder is T 070 307 38 39, E eric.domela@icn.nl
verworven via de kwijtscheldings­
regeling. Deze regeling houdt in dat een
belangrijk kunstwerk dat deel uitmaakt
van een erfenis, door de erfgenaam over­
gedragen wordt aan de Staat. Maximaal
Jacobus Sibrandi
Mancadan
Een slapende herder
en zijn vee

Project Monumentale wandschilderingen

M
onumentale wandschilder­kunst krijgt in
Nederland veel minder aandacht dan
‘gewone schilder­kunst’ op doek of paneel.
Toch is Nederland rijk aan wand­schilderingen en
andere monumentale kunstvormen (mozaïeken,
sgrafitto’s, reliëfs, glaskunstwerken) uit
verschillende periodes.
Deze bevinden zich in en aan kerken, openbare
gebouwen, scholen, bedrijfspanden en
woningcomplexen. Werken die vaak werden gemaakt
door bekende kunstenaars. Doordat de gebouwen
waarin ze zich bevinden van eigenaar wisselden,
raakten de schilderingen nogal eens in de
vergetelheid. Ze werden verwaarloosd, beschadigd,
weggekalkt of zelfs vernietigd (bijvoorbeeld door sloop
van het gebouw). Met name werken uit de laatste
bloeiperiode van de monumentale wandschilderkunst,
de periode na de Tweede Wereldoorlog, worden
bedreigd. Het project Monumentale
wandschilderkunst (onderdeel van het Programma
schilderkunst) wil de aandacht vestigen op het belang
van monumentale kunst uit deze periode, aangeven
wat er nog aan belangrijke kunstwerken bewaard
gebleven is en wat er is verloren. Als pilot-onderzoek
wordt van 10 kunstenaars het monumentale oeuvre in
kaart gebracht. Deze 10 kunstenaars, waarvan zich
ook werk in de ICN-collectie bevindt, zijn: Lex Horn,
Nicolaas Wijnberg, Louis van Roode, Cuno van den
Steene, Dick Elffers, Harry op de Laak, Albert Muis,
Jan Groenestein, Wally Elenbaas en Jeroen Voskuyl.
Uitgebreide informatie over het project en de ICN
medewerkers die eraan meewerken is te vinden op de
website www.monumentale-wandkunst.nl.
Inl. Rutger Morelissen, T 020 305 46 12,
E rutger.morelissen@icn.nl
Cuno van den
Steene maakte
in 1956 deze
muurschildering
in Loods 6 in
Amsterdam
 _ NIEUWSBRIEF ICN

ICN gereorganiseerd
D
e reorganisatie van het ICN is in juli afgerond.
Niet alleen de nieuwe huisstijl zorgt nu
voor een ander gezicht naar buiten toe, maar
ook qua werkwijze is het ICN een nieuwe weg
ingeslagen. De aanleiding tot de reorganisatie
waren de bezuinigingen, opgelegd door de
kabinetten Balkenende I en II.
afronding van de overdracht vond plaats op 4 juli
jongstleden, met de ondertekening van het convenant
tussen het ICN, de UvA en het Ministerie van OCW.
Parallel aan de UvA minoropleiding Restauratie en
Conservering, zal het ICN nog tot augustus 2009 de
opleidingen verzorgen. 27 studenten zullen dan
afstuderen als laatste ICN-lichting.

Een belangrijk onderdeel van de reorganisatie was de Als bijlagen zijn bij deze nieuwsbrief het nieuwe
overdracht van de Opleiding Restauratoren aan de organogram van het ICN en een actuele ‘wie is wie’
Universiteit van Amsterdam (UvA). De formele lijst van ICN medewerkers toegevoegd.

Interview met Henriëtte van der Linden, directeur ICN

In juli is de reorganisatie van het ICN
afgerond. Wat waren de belangrijkste
aandachtspunten bij de reorganisatie?.
In eerste instantie is de reorganisatie
op gang gebracht door
bezuinigingsmaatregelen vanuit OCW.
Een belangrijk punt daarbij was het
overdragen van de ICN Opleidingen naar
de Universiteit van Amsterdam.
Daarnaast bood de reorganisatie kansen
om een kwalitatieve slag te slaan op
beleidsmatig en organisatorisch gebied.
Belangrijk in dat kader is de vraag wat nu
eigenlijk de kerntaken zijn van het ICN.
Als je met minder geld en minder
menskracht komt te zitten is deze vraag
van groot belang. Je moet dan immers
kunnen aangeven waarom de organisatie
uit bepaalde onderdelen bestaat en
waarom je doet wat je doet.
De reorganisatie richtte zich o.a. op de
wens balans te creëren op het vlak van
werkwijze, cultuur, markt en overheid.
Hoe zal dit gerealiseerd worden?
Om dit te kunnen realiseren moeten we
meer naar buiten gericht zijn en beter
inzicht krijgen in de soort vragen die het
ICN ontvangt vanuit het museale veld.
Een belangrijk streven is ook dat er meer
en beter toegankelijke informatie
voorhanden komt over de contacten en
de onderzoeksvragen die er zijn. Voor het
management is dit waardevolle
informatie, die bij kan dragen aan een
meer professionele bedrijfsvoering.
ICN medewerkers behouden uiteraard
een bepaalde autonomie die behoort bij
het werken vanuit kennis. Het nemen van
initiatieven is daarbij bijvoorbeeld
belangrijk.
aansturing van bedrijfsprocessen en het Ook de uitstraling van het ICN naar
delen en vermeerderen van kennis op het buiten toe is aangepast door het
terrein van behoud en beheer van ons lanceren van een nieuw logo met
cultureel erfgoed. daaraan gekoppeld een nieuwe
huisstijl. Wat vind je eigenlijk van het
Het ICN is gestart met het werken in nieuwe logo en de nieuwe huisstijl?
programma’s; afdelingsoverstijgende De nieuwe huisstijl vind ik persoonlijk
activiteiten die niet gebonden zijn aan mooier dan de oude huisstijl, frisser,
één bepaalde deskundigheid of opener en meer passend bij wat het
werkvorm. Wat verwacht je van deze ICN vanaf nu wil uitstralen.
werkwijze?
Het is belangrijk om intern informatie
uit te wisselen. Niet alleen tussen
medewerkers van één afdeling, maar
ook tussen de verschillende afdelingen.
Je kunt pas zeggen dat het ICN een
interdisciplinaire organisatie is als je
kunt aantonen dat er sprake is van een
goede interne samenwerking, en er De ondertekende
geen sprake is van vier losse ‘winkels’. symbolische
overdracht
Het uitgangspunt moet dus zijn dat je
je kennis wilt delen. De winst van deze
kennisdeling is dat het ICN zich extern
beter kan profileren door kwalitatief
betere producten en diensten. De
programma’s die nu gestart zijn moeten
een stimulans geven aan dit organisatie­
brede werken.
Henriëtte van der Linden
kijkt toe hoe de heer Sybolt
Noorda, Universiteit van
Amsterdam, de symbolische
over­drachtsovereen­komst
met ICN ondertekent.
Hiermee geeft ICN de
inventaris van de
restauratorenopleiding in
eeuwig durende bruikleen
aan de UvA.

De aandachtspunten van de reorganisatie

zijn kortom het meer naar buiten toe
gericht zijn van de organisatie, betere
 _ NIEUWSBRIEF ICN

Een ongebruikelijke
oplossing
E
ind 2005 werden er problemen
geconstateerd met de
vochtbeheersing in het nieuw
gebouwde museum ‘de Buitenplaats’ in
Eelde. In dit museum wordt vooral
kunst uit de 20e en 21e eeuw getoond.
Het museumgebouw is afgedekt met een
laag grond met daarop een begroeiing
met diverse gewassen. Deze wijze van
bouwen heeft het voordeel dat het
buitenklimaat afgevlakt doorgegeven
wordt aan het interieur. De vocht­
beheersing bleek echter moeilijk. Het
probleem was de beheersing van de
relatieve luchtvochtigheid (RV) buiten
het stookseizoen. In de winter kon het
museum met enkele losse bevochtigers
voldoen aan de door bruikleengevers
gestelde eisen op het gebied van de RV,
maar buiten het stookseizoen kon dit
niet. Door de bouwwijze komt warmere
buitenlucht in de, naar verhouding,
koelere museumruimte, waardoor deze
lucht afkoelt en de RV oploopt. Het
grootste probleem bleek het voorkomen
dat de RV boven 55% zou stijgen.
Op aanraden van Ton Jütte van de
afdeling Advies, werd ervan afgezien
om een totaallucht­behandeling te
installeren. Dit zou betekenen dat men
grote luchtleidingen zou moeten aan­
brengen, wat een aanzienlijke inbreuk
zou betekenen op de esthetiek van het
gebouw. Bovendien was er geen
mogelijkheid om de benodigde lucht­
behandelingskast in het gebouw onder
te brengen. Op basis van eerdere
ervaringen werd gekozen om een
zogenaamde droogbed-ontvochtiger te
plaatsen tussen twee traveeën van het
dak. Door middel van recirculatie kan de
gedroogde lucht nu de tentoonstellings­
zaal worden ingeblazen en ook weer
afgezogen. Het interieur en exterieur zijn
hierdoor niet aangetast. Voor het regelen
van de apparatuur is in de binnenruimte
een opnemer voor RV geplaatst en
afgesteld op een maximum van 55% met
een bandbreedte van 4%. Tevens is een
overbruggingsschakelaar geïnstalleerd,
zodat de apparatuur ook handmatig kan
worden uitgeschakeld.
De installatie is eind juli 2006 opgeleverd.
De eerste meetresultaten zijn bevredigend.
Inl. Tessa Luger, T 020 305 46 61,
E tessa.luger@icn.nl

Naturalis op
herplaatsingsdatabase
I
n augustus zijn circa 1500 objecten
uit de educatieve collectie van
Natuurhistorisch Museum Naturalis Te zien op de
op de herplaatsingsdatabase geplaatst. herplaatsings­
database:
opgezette ­
Het gaat om een collectie opgezette roof- en
vogels en enkele zoogdieren. Deze zoog­dieren
uit de
werden tot voor kort geregeld uitgeleend educatieve
aan scholen en bezoekerscentra. Volgens collectie
adjunct-directeur collectie René Dekker van Natuur­
historisch
behoort deze vorm van educatie niet Museum
langer tot de ‘kerntaken’ van het Naturalis
museum. Het uitlenen en het onderhoud
betekent voor Naturalis te veel romp­
slomp. Dekker verwacht dat regionale
natuurhistorische musea veel dieren
zullen overnemen. Naturalis is het eerste
voormalige rijksmuseum dat objecten op
de site plaatst.

Inl. Eric Domela Nieuwenhuis,

T 070 307 38 39,
E herplaatsingsdatabase@icn.nl,
W www.herplaatsingsdatabase.nl
 _ NIEUWSBRIEF ICN

Internationaal

Art Technological Source Research:

towards a new discipline?
H
et tweede internationale
symposium van de ICOM-CC
werkgroep Art Technological
Source Research (ATSR) wordt
gehouden op 5 en 6 oktober in het
Amuse Nacional Centro de Arte Reina
Sofía (MNCARS) te Madrid, dat het
symposium organiseert samen met de
faculteit kunstgeschiedenis van de
Universidad Complutense.
De doelen van het symposium zijn; het
presenteren van een overzicht van de
huidige stand van zaken betreffende
kunsttechnologie, het definiëren van het
werkveld met zijn verschillende soorten
bronnen en hoe daarvan gebruik te
maken, discussiëren over een strategie
en werkmethode, en te komen tot een
dialoog met specialisten uit verschillende
disciplines (kunsthistorici, restauratoren,
wetenschaps- en techniekhistorici,
paleografen en kunstenaars).
Het programma bevat lezingen over
de verschillende soorten bronnen.
De nadruk ligt op methodologie en
het belang en de mogelijkheden van
multidisciplinair onderzoek. Als bronnen
worden onderscheiden: teksten,
technische literatuur zoals handboeken,
secundaire bronnen, audiovisuele
bronnen, materiële bronnen, chemische
en fysische analyses en reconstructies.
Het symposium is tweetalig, met
simultaanvertaling voor de deelnemers.
Informatie en aanmeldingsformulier
zijn te vinden op www.clericus.org/atsr/
seminar_2.htm.
Inl. Ad Stijnman, T 020 305 47 38,
E ad.stijnman@icn.nl

Congres Encouraging the mobility

of collections
O
p 20 en 21 juli vond in Helsinki het congres
Encouraging the mobility of collections plaats.
Dit congres was één van een reeks Europese
congressen over collectiemobiliteit die o.a. volgen
op het onder Nederlands voorzitterschap
georganiseerde congres Museum Collections on the
move (Den Haag 2004).
Centraal stonden de thema’s waarde en
waardebepaling en langdurige bruiklenen. Ook het
concept-actieplan van de EU voor de promotie van
mobiliteit van museumcollecties kwam aan de orde.
Dit actieplan voorziet onder meer in de vorming van
virtuele werkgroepen voor verschillende thema’s,
waaraan alle EU-lidstaten kunnen deelnemen.
Nederland heeft het voorzitterschap van de
werkgroep Valuation, self-insurance and non-
insurance of cultural objects, in de personen van
Astrid Weij (Directie Cultureel Erfgoed, Ministerie van
OCW) en Frank Bergevoet (ICN).
Inl. Tessa Luger, T 020 305 46 61,
E tessa.luger@icn.nl,

Natuurwetenschappelijk onderzoek

Onderzoek naar schoonmaak

van ongeverniste schilderijen
H
et ICN werkt op het gebied van
schilderijen­onderzoek al enige
jaren samen met het Courtauld
Institute of Art in Londen. Een onder­
deel van de samenwerking is het
onderzoek naar het schoonmaken van
geverfde oppervlakken, met als
kernproject het onderzoek naar de
effecten van waterige schoonmaak­
middelen op het reinigen van moderne
ongeverniste schilderijen, met name
(tri)ammoniumcitraat TAC oplossingen.
TAC is een zeer effectief middel voor de
reiniging van verf- en vernisopper­
vlakken, maar omdat het ook de verf kan
aantasten, bestaat er een terechte reserve
bij restauratoren om het toe te passen. Na
een pilot project werd in 2004 een
onderzoeksstage door Abbie Bagley-Young
uitgevoerd bij het ICN en in 2005 heeft
Rachel Morrison, derdejaars­student aan
het Courtauld Institute, een project
uitgevoerd dat kan bijdragen aan een >
 _ NIEUWSBRIEF ICN

betere risicobeoordeling voor het gebruik
van TAC op olieverfschilderijen. Eén van
de toegepaste technieken hierbij was
Scanning Electronen Microscopie (SEM).
Electronenmicroscopie is al jaren een
belangrijke techniek om opper­vlakken en
de veranderingen onder invloed van
schoonmaken te bekijken. Rachel heeft
voor het eerst SEM gebruikt om
veranderingen op het oppervlak van
schilderijen direct zichtbaar te maken.
Zo kon ze vaststellen bij welke
concentratie en bij welke zuurgraad het
vuil verwijderd kon worden, en wanneer
er aantasting van het oppervlak
plaatsvond. Ze bestudeerde ook, in
samenwerking met ICN-onderzoekers
Henk van Keulen en Marjolein Groot
Wassink, of er complexvormers achter­
blijven. Het bleek mogelijk om minuscule
hoeveelheden residu te detecteren.
Het nareinigen met water (clearing)
bleek deze hoeveelheid met een factor
20 tot 50 omlaag te brengen. Beide
technieken zijn veelbelovend voor het
beoordelen van de effectiviteit van en
de schoon­maak­methoden op verfopper­
vlakten, en voor een risicobeoordeling
van de methoden. Zowel SEM als residu-
analyse zullen een centrale rol spelen
in het project “Schoonmaken van
schilderijen” binnen het programma
Schilderkunst. Meer informatie over
dit project is te vinden op de website
www.moderneschilderijenschoonmaken.nl
Inl. Klaas Jan van den Berg,
T 020 305 47 10,
E klaas.jan.vd.berg@icn.nl

ICN studenten werken aan

tentoonstelling Atlas van Stolk
I
n het kader van de tentoonstelling “Oud Papier”
over papierrestauratie, die in oktober in de Atlas
van Stolk te Rotterdam te zien zal zijn, is een
aantal werken van de Atlas door de eerstejaars
studenten Boek- en papierrestauratie van het ICN
onder handen genomen.

Gedurende de twee weken die voor het project Jan Stokmans,

uitgetrokken waren is onder andere aangestukt papierrestaurator
van de Atlas van
plakband verwijderd, gedoubleerd, zijn ontbrekende Stolk, legt uit wat
hoeken aan schoolplaten aangevuld en is een litho de bedoeling is
geretoucheerd met behulp van een stereomicroscoop
met video en een penseel met één haar. Een krant met Frederike
plakbandschade, veel scheuren en ontbrekende delen Leffelaar aan het
retoucheren
gaat nog naar Leipzig om daar in tweeën gesplitst te
worden, zodat er een steunlaag tussen voor- en
achterkant kan worden aangebracht. Zonder
kleerscheuren is een twaalftal werken in een zodanige
conditie gebracht dat ze een verhaal over restauratie
kunnen vertellen tijdens de tentoonstelling.

Inl. Bas van Velzen, T 020 305 46 622,

E bas.van.velzen@icn.nl

COLLECTIEBEHEER

Vernieuwing bruikleencontracten

I
n het kader van het ICN project
“Collectie op Orde”, worden alle
bruikleencontracten vernieuwd.
Dit kunnen contracten zijn met musea
en overheidsinstellingen, maar ook
particulieren die hun collectie aan de
Staat hebben geschonken.
Zo schonk kunstenaar Johan de Vries
(1892-1982) in 1982 zijn 1104 werken
aan het Rijk, onder voorbehoud dat de
familie enkele werken in bruikleen mocht De drie kinderen
houden. De drie kinderen van De Vries van Johan de Vries
wisten bij al zijn
hebben onlangs het bruikleencontract kunstwerken de
verlengd en bezochten in dat verband op titel te noemen en
19 mei het depot van het ICN. waar en wanneer
het gemaakt is
Inl. Sylvia van Schaik, T 070 307 38 42,
E sylvia.van.schaik@icn.nl
 _ NIEUWSBRIEF ICN
Vondst Glas & Licht Project
B
ij het bekijken van de glas-in-loodramen in het
ICN-depot heeft restaurator Henk van Kooy
een leuke ontdekking gedaan. Het gebrand­
schilderde raam ‘De gracht’ van Joep Nicolas (1887-
1972) dat in 1952 is aangekocht voor het Rijk, blijkt
niet op zichzelf te staan.
Het raam maakt deel uit van een groter geheel van
drie bij drie meter, waarbij in twaalf panelen
verschillende Hollandse thema’s als kaas, handel,
stoomvaart en de West zijn verwerkt. Nicolas
vervaardigde het in opdracht van Maatschappy
Nederland voor het Nederlandse paviljoen op de
Jaarbeurs van 1927 in Milaan. In binnen- en
buitenland werd Nicolas geroemd vanwege zijn ‘Sint
Maartensraam’ waarvoor hij in Parijs in 1925 de
Aankondigingen
Klankbordgroep Lamo
I
n het kader van de herziening van de Leidraad
voor het afstoten van museale objecten kwam op
27 juli jl. de klankbordgroep bijeen. Namens
de Nederlandse Museumvereniging (NMV) en de
Vereniging van Rijks­gesubsidieerde Musea (VRM)
bogen acht museumprofessionals zich over een
aantal vraagstukken rond selecteren en afstoten.
Uit de discussie kwam naar voren dat de kwaliteit
van de collectie te allen tijde centraal staat. Er bestaat
volgens hen geen andere reden voor afstoten dan
het verbeteren van de kwaliteit van de collectie.
Het afstoten van objecten om geld te genereren
voor het realiseren van bijvoorbeeld bouwplannen
is dan ook absoluut uit den boze. Opbrengsten uit
verkoop van objecten dienen uitsluitend aangewend
te worden om nieuwe aankopen voor de collectie te
kunnen doen.
Openbaar onderzoek
Victory Boogie Woogie
V
an 4 tot en met 8 september vindt er een
eerste openbaar onderzoek plaats naar de
Victory Boogie Woogie (VBW) van Piet
Mondriaan. Het onderzoek vindt plaats op zaal,
in het Gemeentemuseum Den Haag.
‘Grand Prix’ kreeg op de Exposition Internationale des
Arts Décoratifs et Industriels Modernes. Dat werk
vertegenwoordigt een nieuwe, expressieve richting
binnen de glaskunst. In het ICN-paneel zijn geen
signatuur en datum te vinden en randornamenten
ontbreken. Via contact met het Stedelijk Museum
Roermond kwamen we er achter dat ook daar onlangs
een paneel van Nicolas onder de aandacht was
gekomen dat men niet direct kon plaatsen. Verrassend
genoeg blijken beide ramen uit dezelfde serie te
komen! Wat er met het totale raam is gebeurd na de
Jaarbeurs en waar de overige ramen zijn gebleven is Joep Nicolas
echter nog niet bekend. De gracht
Inl. Geertje Huisman, T 070 307 38 08,
E geertje.huisman@icn.nl
Musea moeten daarnaast niet bang zijn om actief om
te gaan met de collectie, een museumcollectie is
immers dynamisch van aard. Als er wordt verzameld,
dan moet er ook kunnen worden afgestoten.
Herplaatsen van het object bij een ander museum
verdient de voorkeur. Maar wie moet de kosten van
het herplaatsen dragen, het aanbiedende museum of
het ontvangende museum? Het Centraal Museum
loste dit op door het berekenen van een handling fee.
De klankbordgroep acht dit een correcte oplossing.
In november verschijnt een nieuwe versie van de
Leidraad voor het afstoten van museale objecten.
Musea kunnen nu al intekenen om een exemplaar te
ontvangen door een e-mail met naam en postadres te
sturen aan: E mariska.de.wit@icn.nl,
Inl. Mariska de Wit, T 020 305 45 12
Het werk is in 1998 aangekocht door de Nederlandse
Staat als gift aan de Nederlandse bevolking ter
herinnering aan de gulden. Het werk geldt als één
van de belangrijkste werken van 20e eeuwse schilder­
kunst. Mondriaan heeft er twee jaar lang – tot aan
 _ NIEUWSBRIEF ICN

zijn dood in 1944 - aan gewerkt. Doorgaans wordt het
werk als onvoltooid betiteld. Het schilderij bestaat uit
een doek waarop verf, strookjes karton en diverse
kleuren tape zijn aangebracht. De tape, gebruikt voor
het vaststellen van de compositie, bereikt soms een
dikte van zeven lagen. Tevens zijn er verflagen weg­
geschraapt om de compositie te veranderen. Het
schilderij is ongevernist. De ontstaansgeschiedenis
van het werk en de complexe conditie maken het tot
een belangrijk onderzoeksobject. Zie voor de
voortgang: www.icn.nl.
Inl. Maarten van Bommel, T 020 305 4780,
E maarten.van.bommel@icn.nl

Themamiddag Besluiten tot

aansluiten
O
p 25 september 2006 organiseren
de Sectie Informatieverzorging
Musea in Nederland (SIMIN) van
de Nederlandse Museumvereniging en
het ICN een themamiddag over samen­
werkingsverbanden op het gebied van
gedigitaliseerde erfgoedcollecties.
Het ICN zelf werkt aan de Collectiewijzer
die digitaal toegang biedt tot Nederlandse
museale collecties.
Tijdens de middag zullen de rand­
voorwaarden aan de orde komen om
dergelijke samenwerkingsverbanden
te laten slagen, zoals standaardisering,
lange termijn planning, inbedding in
de organisaties en het vrijgeven van
informatie. Door het toelichten van
een aantal projecten wordt een inzicht
verkregen in de huidige stand van zaken
op het gebied van samenwerking en
ontwikkeling. De middag, van 13.00 uur
tot 17.00 uur met aansluitend een borrel,
staat onder voorzitterschap van Wilbert
Helmus, Erfgoedinspecteur.
Locatie is Museum Catharijneconvent te
Utrecht. Deelname is gratis. Programma
en aanmelden: www.collectiewijzer.nl/
themamiddag.
Inl. Annemiek Teesing, T 020 305 46 23,
E annemiek@collectiewijzer.nl

Deelname ICN aan WetenWeek

H
et ICN zal dit jaar voor het eerst
deelnemen aan de WetenWeek.
Tijdens deze week, van 18 t/m
25 oktober, stellen ruim 140 kennis­
instituten hun deuren open voor een
overwegend jong publiek.
Vorig jaar trok dit evenement maar liefst
256.000 bezoekers. Het ICN richt zich
met haar activiteiten vooral op VWO-
leerlingen en studenten. Op 18 oktober
zal in het Van Gogh Museum de lezingen­
ochtend ‘Licht op monsters’ plaatsvinden
over het multidisciplinaire onderzoek
naar de schilderijen van Van Gogh. Dit
onderzoek is een samenwerkingsproject
tussen ICN, het Van Gogh Museum en
Shell Nederland. Op 19 oktober zet het
ICN haar deuren open met het project
‘Kunstlab; CSI voor cultureel erfgoed?’
Uitgangspunt voor deze dag wordt een
interactieve rondleiding voor tweede fase
leerlingen van het Voortgezet Onderwijs.
Op deze manier maken zij kennis met het
ICN en met het beroep van restaurator en
(conserverings)onderzoeker. De Weten­week
wordt georganiseerd door het Nationaal
Centrum voor Wetenschap en Techniek met
support van OCW. Het programma zal eind
september te vinden zijn op de ICN-website.
Inl. Evelien Kroese, T 020 305 46 14,
E evelien.kroese@icn.nl

Verslag ICN Themadag ‘Kunst in openbare ruimte – Buitenkunst’

O
p 11 mei 2006 organiseerde het Sprekers ICN Themadag
ICN een themadag rondom het v.l.n.r. Rutger Morelissen
(ICN), Laura Grijns
beheer en behoud van kunst in (Gemeente Nieuwe­gein),
de openbare ruimte. De dag trok meer Rob Crèvecoeur (vm. ICN
dan 85 bezoekers, waaronder veel en RDMZ), Arjan de Koomen
(UvA), Frans van Burkom
beleidsmedewerkers kunst en cultuur (ICN), Tjeerd Schiphof
van gemeenten. (Erasmus Universiteit),
Corrie van de Vendel
(Bureau DSB/kunstenaar),
Samenvattingen van alle lezingen Robert van Langh (ICN),
gehouden op de themadag zijn te vinden Jenny Barendregt
op www.icn.nl (Bouwfonds Kunstcollectie)
(niet op foto:, Bill Wei (ICN)
en Frans Grijzenhout (UvA)).
 _ NIEUWSBRIEF ICN
Personalia
Karin Groen
P
er 1 juni 2006 is Karin Groen met pensioen
gegaan. Het ICN neemt daarmee afscheid
van een vermaarde schilderijenonderzoeker
en conserverings­wetenschapper.
Karin Groen
neemt op 18 oktober
officieel afscheid van
het ICN
Karin was vanaf 1995 in dienst bij het ICN, en van
1969 tot 1981 bij het Centraal Laboratorium, één van
de voorlopers van het ICN. Gedurende die jaren heeft
Karin materiaaltechnisch onderzoek verricht aan
talloze schilderijen en beeldhouwwerken in binnen-
en buitenland, meestal ten behoeve van de restauratie
van deze kunstwerken. Het meest bekend is wellicht
haar onderzoek naar de schildertechniek en het
materiaalgebruik van Rembrandt, dat zij uitvoerde
in het kader van het Rembrandt Research Project.
Karin heeft op internationaal wetenschappelijk
niveau een grote bijdrage geleverd aan het kunst­
technologisch onderzoek van schilderijen; kennis
die van onschatbaar belang is gebleken voor de
conservering en restauratie. Naast haar weten­
schappelijke werk heeft Karin zich gedurende haar
loopbaan met veel enthousiasme ingezet voor het
onderwijs aan restauratoren (onder andere binnen
de Stichting Restauratie Atelier Limburg). Ook zijn
generaties kunsthistorici en chemici door haar met
het conserveringsonderzoek vertrouwd geraakt.
Het officiële afscheid van Karin Groen vindt plaats op
woensdag 18 oktober om 15.00 uur in het Van Gogh
Museum, Paulus Potterstraat 7 te Amsterdam.
Sprekers die middag zijn onder andere Dr. Ernst van
de Wetering (Rembrandt Research Project), Anne van
Grevenstein (Stichting Restauratie Atelier Limburg)
en Ella Hendriks (Van Gogh Museum). Aansluitend
vindt een receptie plaats. Aanmelden kan alvast bij
het secretariaat van de afdeling Onderzoek (vóór 15
september) via secretariaat.onderzoek@icn.nl.
Inl. Nel Oversteegen, T 020 305 47 71,
E nel.oversteegen@icn.nl
AGENDA
In deze rubriek worden ICN-activiteiten genoemd. Kijk voor het definitieve aanbod op
www.icn.nl. Inlichtingen over ICN-cursussen bij Monique de Louwere, T 020 305 46 57 /
020 305 46 62, E monique.de.louwere@icn.nl of Angeniet Boeve, T. 020 305 46 55 /
020 305 46 62, E angeniet.boeve@icn.nl
20, 21 en 22 september . Plastics, ICN-masterclass
25 september . Themamiddag Collectiewijzer: Besluiten tot aansluiten,
Museum Catharijneconvent, Utrecht
27, 28 en 29 september . Preservation and access of analogue audio-visual
materials (film and video), ICN-masterclass nieuw
28 september . ICN symposium Rijkscollecties, Amsterdam
2, 3 en 9 oktober . Schilderijen, ICN-cursus
2, 3 en 24 oktober . Risicoanalyse en risicomanagement in collecties,
ICN‑cursus nieuw
11, 12 en 13 oktober . Logistiek en methoden voor verpakken van objecten,
ICN-cursus
18 en 19 oktober . ICN programma WetenWeek
25, 26 en 27 oktober . Aerosols in the field of paper conservation,
ICN‑masterclass
1 en 2 november . Identification of paper, ICN-masterclass nieuw
7, 8, 9 en 10 november . Conservering en restauratie van archeologisch glas,
ICN‑cursus nieuw
13, 14, 15, 16 en 17 november . New methods of cleaning painted surfaces,
ICN‑masterclass nieuw
23 en 24 november . Collectiemanagement, ICN-cursus
30 november . Metalen, ICN-cursus
1 en 8 december . Metalen (vervolg ICN-cursus)
12 en 13 december . Meubelen, ICN-cursus nieuw
15 januari 2007 . Start ICN-jaarcursus Behoudsmedewerker musea,
archieven en bibliotheken
Colofon
Vertrek Ton Jütte en Informatiebulletin voor de
relaties van het ICN.
Robert van Langh Verschijnt vier keer per jaar.
Eindredactie Tekstbureau KVO
Per 1 augustus heeft dr. B.A.H.G. (Ton) Jütte het ICN Redactiesecretariaat
verlaten na een carrière van 44 jaar in overheids­ afdeling Communicatie
dienst. Sinds 1979 was hij in verschillende functies & Informatie
Postbus 76709
verbonden aan het Centraal Laboratorium en het ICN.
1070 KA Amsterdam
De laatste jaren was hij werkzaam als senior adviseur T 020 305 46 96
op het gebied van preventieve conservering, met F 020 305 46 00
als speciaal aandachtsgebied het (museale) binnen­ www.icn.nl
klimaat. Jütte heeft talloze bouw- en verbouw­ De inhoud van deze Nieuwsbrief
projecten van musea, kerken en archieven begeleid, is zo zorg­vuldig ­mogelijk
met als doel een optimaal klimaat voor de collectie samengesteld. Het Instituut
Collectie ­Nederland is niet
tot stand te brengen. Daarbij werkte hij intensief
aansprakelijk voor eventuele
samen met partijen als de Rijksgebouwendienst, ­onjuiste vermeldingen.
de Technische Universiteit Eindhoven, de Erfgoed­
inspectie, architecten en installatiebureaus. Tot zijn Ontwerp Total Identity,
Amsterdam
laatste projecten behoorden de bouw van een depot Druk Mart Spruijt bv,
voor het Groninger Museum, de begeleiding van de Amsterdam
restauratie van de Trompenburgh en advisering over
ISSN 1388-3232
het klimaat van museum “de Buitenplaats” in Eelde
(zie pagina 3). In november zal het ICN officieel Het Instituut Collectie Nederland
afscheid nemen van Ton Jütte met een besloten (ICN) is een kennis­instituut
symposium. voor beheer en behoud van
roerend cultureel erfgoed.
Musea, bibliotheken, archieven
Robert van Langh neemt aan het eind van dit studie­ en andere collectie­beheerders
jaar afscheid als hoofddocent metaalrestauratie bij kunnen gebruik maken van
de diensten van het ICN. Het ICN
de ICN Opleidingen. Hij is op 15 mei jl. begonnen als
is gevestigd in ­Amsterdam en
Hoofd Conservering en Restauratie bij het Rijks­ Rijswijk en is onderdeel van het
museum te Amsterdam. ­Ministerie van OCW.