Program Nauczania Wczoraj I Dzis

dr Tomasz Makowski
WCZORAJ I DZI
PROGRAM NAUCZANIA OGLNEGO
HISTORII I SPOECZESTWA
W KLASACH IVVI SZKOY PODSTAWOWEJ
1. Oglna charakterystyka programu nauczania Wczoraj idzi
czyli dlaczego warto pracowa zseri Wczoraj idzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2. Treci przedmiotu historia ispoeczestwo zawarte wpodstawie programowej ksztacenia
oglnego
wykaz wymaga stawianych uczniom szkoy podstawowej przez Ministerstwo Edukacji
Narodowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
3. Cele ksztacenia iwychowania
jakie umiejtnoci zdobdzie ucze dziki serii Wczoraj idzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
4. Materia nauczania Wczoraj idzi wraz zodniesieniami do podstawy programowej
czyli czytelny rozkad kolejnych tematw ikonkretnych zagadnie przeznaczonych do realizacji
wcigu trzech lat nauki, ukazujcy zgodno programu nauczania zpodstaw programow
ksztacenia oglnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
5. Procedury osigania celw edukacyjnych
dokadne wskazwki dotyczce efektywnego iatrakcyjnego dla uczniw nauczania historii
ispoeczestwa wraz zopisem metod dydaktycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Rozmowa nauczajca (pogadanka)

Opowiadanie
Praca ztekstem podrcznika
Wycieczka
Drama
Metoda nienej kuli
Burza mzgw
Portfolio
Puzzle
Ranking diamentowy
Metoda tekstu przewodniego
Dyskusja
Metoda za iprzeciw
Mapa mentalna
Metaplan
Drzewko decyzyjne
Praca ztekstem rdowym
Praca ze rdem ikonograficznym imap
6. Zakadane osignicia uczniw

otym, co powinien wiedzie iumie ucze po zrealizowaniu poszczeglnych tematw
zawartych wserii Wczoraj idzi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
7. Proponowane metody kontroli ioceny osigni uczniw
czyli jak obiektywnie sprawdza iocenia postpy wnauce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
8. Materiay dydaktyczne
opis materiaw pomocnych wrealizacji programu nauczania Wczoraj idzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
9. Bibliografia
czyli wykaz przydatnej literatury dodatkowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Program nauczania
1. OGLNA CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU NAUCZANIA WCZORAJ I DZI

Program Wczoraj i dzi jest przeznaczony do nauczania przedmiotu historia i spoeczestwo na
II etapie ksztacenia oglnego (klasy IV-VI szkoy podstawowej). Zosta opracowany zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 czerwca 2012 r. w sprawie dopuszczania do uytku
w szkole programw wychowania przedszkolnego i programw nauczania oraz dopuszczania do uytku
szkolnego podrcznikw (DzU z 2012 r., poz. 752). Publikacj przygotowano zgodnie z wytycznymi
podstawy programowej do nauczania historii i spoeczestwa w klasach IV-VI (Dz. U. z 2012 r., poz.
977), a take z zaleceniami Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 23 kwietnia 2008 r.
w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia si przez cae ycie (2008/C111/01).
Zasadniczym zaoeniem towarzyszcym opracowaniu nowego programu byo denie do stworzenia
warunkw do efektywnego nauczania historii i spoeczestwa. Aby wyjani, co oznacza w tym kontekcie pojcie efektywno, naley najpierw odpowiedzie na pytanie: jakie s gwne cele edukacji historycznej i spoecznej na poziomie podstawowym na tle caego cyklu ksztacenia. Dzieci w szkole podstawowej nie maj nauczy si historii czy wiedzy o spoeczestwie. Na opanowanie konkretnych terminw,
dat czy szczegowych wiadomoci o wydarzeniach historycznych przyjdzie czas na kolejnych etapach
edukacji. Dlatego te niniejszy program nie kadzie nacisku na wiedz faktograficzn i pamiciowe przyswajanie definicji. Edukacja historyczna i spoeczna w klasach IV-VI ma na celu:
1. zapoznanie uczniw ze specyfik nauk spoecznych,
2. wyjanianie otaczajcej uczniw rzeczywistoci spoecznej i kulturowej,
3. stworzenie podstaw do rozwijania wiedzy historycznej na kolejnych poziomach ksztacenia.
Szczeglne znaczenie ma ostatni z wymienionych celw. Wiedz spoeczn uczniowie czerpi z otaczajcej ich rzeczywistoci, a szkoa powinna pomaga im w nazywaniu poznawanych zjawisk i uporzdkowaniu zdobytych informacji. Natomiast wiedz historyczn nabywaj gwnie na lekcjach. Na
nauczycielu spoczywa zatem szczeglna odpowiedzialno za przebieg przyszej edukacji historycznej
uczniw. Dlatego poziom jego umiejtnoci dydaktycznych powinien by wyszy ni w przypadku osb
pracujcych na kolejnych etapach ksztacenia. Dzieci zraone do historii ju na pocztku swojej nauki
w przyszoci raczej niechtnie bd pracoway nad poszerzeniem zasobu wiadomoci z tej dziedziny
wiedzy. Zatem efektywno nauczania przedmiotu powinna by mierzona przede wszystkim liczb
uczniw, ktrzy po przejciu do kolejnego etapu edukacyjnego z zainteresowaniem otworz gimnazjalne
podrczniki, a po lekcjach bd szuka dodatkowych opracowa i rde poszerzajcych wiedz oraz
oglda filmy i programy historyczne.
Przyczyny nieefektywnoci nauczania to:
1. zbyt obszerne prezentowanie wiedzy spoeczno-politycznej, czsto okrelanej przez uczniw jako
nuca i niepotrzebna;
2. nastawienie na wiedz definicyjn i faktograficzn, co czsto jest odbierane przez uczniw jako zbdne i oderwane od rzeczywistoci wiczenie pamici;
3. przekazywanie w szkole podstawowej zbyt wielu szczegowych wiadomoci i trudnych terminw
dotyczcych przeszoci, czego efektem jest zniechcenie dziecka niezrozumiaym dla niego przekazem.
Ucze w IV klasie szkoy podstawowej rozumie ju, czym jest przeszo, ale nie potrafi jeszcze postrzega jej w oderwaniu od wasnego dowiadczenia yciowego. Wiele poj historycznych,
oczywistych dla nauczyciela i osb dorosych, w odbiorze ucznia staje si czym cakowicie
abstrakcyjnym. Program nauczania Wczoraj i dzi przynosi propozycje rozwiza scharakteryzowanych powyej problemw. Uwzgldnia take wyzwania wspczesnoci - odpowiada przede
wszystkim na potrzeb wyksztacenia nowoczesnych Europejczykw, wiadomych swojej tosamoci,
wywodzcej si ze wsplnego dziedzictwa kulturowego, oraz aktywnie uczestniczcych w yciu
spoecznym.
Dziki przyjtym zaoeniom i zastosowanym rozwizaniom program umoliwia:
1. wyjanianie wspczesnej rzeczywistoci w powizaniu z wiedz historyczn, a zatem wykazanie zalenoci midzy czasami obecnymi a przeszoci;
2. ukazanie barwnoci, tajemniczoci i intrygujcej odmiennoci czasw minionych;
Program nauczania
3. przedstawienie wsplnego dziedzictwa europejskiego ijego korzeni, rozwijanie tosamoci narodowej

ieuropejskiej;
4. ksztatowanie niezwykle cennego wspoeczestwie obywatelskim krytycznego stosunku do przekazw
medialnych iycia politycznego dziki ukazaniu, na czym polega praca historyka oraz jak poprzez
uwane ikrytyczne badanie rde historycznych dochodzi si do ustale na temat minionych wydarze;
5. rozwijanie postaw prospoecznych iobywatelskich przez zachcanie uczniw do samodzielnego dziaania iaktywnoci na forum klasy oraz wramach spoecznoci szkolnej ilokalnej, atake poprzez
mobilizowanie do realizacji wasnych potrzeb iaspiracji;
6. pobudzanie do samodzielnej aktywnoci edukacyjnej wduchu ksztacenia ustawicznego poprzez rozwijanie wuczniu zainteresowa oraz umiejtnoci samodzielnego zdobywania wiedzy.
Program nauczania
2. TRECI PRZEDMIOTU HISTORIA I SPOECZESTWO ZAWARTE W PODSTAWIE

PROGRAMOWEJ KSZTACENIA OGLNEGO
Program nauczania Wczoraj i dzi jest zgodny z zaoeniami podstawy programowej opracowanej przez
Ministerstwo Edukacji Narodowej, zawartymi w Zaczniku nr 2 do rozporzdzenia Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. (Dz. U. z 2012 r., poz. 977). Poniej przytaczamy fragment Zacznika
dotyczcy celw ksztacenia i treci nauczania przedmiotu historia i spoeczestwo, co umoliwi ocen
stopnia zgodnoci prezentowanej publikacji z zaoeniami programowymi MEN.
Cele ksztacenia - wymagania oglne
I. Chronologia historyczna.
Ucze posuguje si podstawowymi okreleniami czasu historycznego: okres p.n.e., n.e., tysiclecie, wiek,
rok; przyporzdkowuje fakty historyczne datom; oblicza upyw czasu midzy wydarzeniami historycznymi
i umieszcza je na linii chronologicznej; dostrzega zwizki teraniejszoci z przeszoci.
II. Analiza i interpretacja historyczna.
Ucze odpowiada na proste pytania postawione do tekstu rdowego, planu, mapy, ilustracji; pozyskuje
informacje z rnych rde oraz selekcjonuje je i porzdkuje; stawia pytania dotyczce przyczyn i skutkw
analizowanych wydarze historycznych i wspczesnych.
III. Tworzenie narracji historycznej.
Ucze tworzy krtk wypowied o postaci i wydarzeniu historycznym, posugujc si poznanymi pojciami; przedstawia wasne stanowisko i prbuje je uzasadni.
IV. Zainteresowanie problematyk spoeczn.
Ucze ma nawyk dociekania w kontekcie spoecznym zadaje pytania ,,dlaczego jest tak, jak jest? i czy
mogoby by inaczej? oraz prbuje odpowiedzie na te pytania.
V. Wspdziaanie w sprawach publicznych.
Ucze wsppracuje z innymi planuje, dzieli si zadaniami i wywizuje si z nich.
Treci nauczania - wymagania szczegowe
1. Refleksja nad sob i otoczeniem spoecznym. Ucze:
1) wyjania, w czym wyraa si odmienno i niepowtarzalno kadego czowieka;
2) podaje przykady rnorodnych potrzeb czowieka oraz sposoby ich zaspokajania;
3) wyjania znaczenie rodziny w yciu oraz wskazuje przykady praw i obowizkw przysugujcych
poszczeglnym czonkom rodziny;
4) wyraa opini na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamitek rodzinnych;
5) charakteryzuje spoeczno szkoln, z uwzgldnieniem swoich praw i obowizkw;
6) podaje przykady dziaa samorzdu uczniowskiego w swojej szkole;
7) tumaczy, odwoujc si do przykadw, na czym polega postpowanie sprawiedliwe;
8) wyjania, w czym przejawia si uprzejmo i tolerancja;
9) podaje przykady konfliktw midzy ludmi i proponuje sposoby ich rozwizywania.
2. Maa Ojczyzna. Ucze:
1) opisuje swoj ,,ma Ojczyzn, uwzgldniajc tradycj historyczno-kulturow i problemy spoecznogospodarcze;
2) zbiera informacje o rozmaitych formach upamitniania postaci i wydarze z przeszoci,, maej Ojczyzny;
3) wskazuje na planie miejscowoci siedzib wadz lokalnych i na przykadach omawia zakres dziaa oraz
sposoby powoywania wadz.
Program nauczania
3. Ojczyzna. Ucze:
1) wymienia itumaczy znaczenie najwaniejszych wit narodowych, symboli pastwowych imiejsc
wanych dla pamici narodowej;
2) wskazuje na mapie iopisuje gwne regiony Polski;
3) wymienia mniejszoci narodowe ietniczne yjce wPolsce ina wybranych przykadach opisuje ich
kultur itradycje oraz wymienia miejsca najwikszych skupisk Polakw na wiecie.
4. Pastwo. Ucze:
1) wyjania, wczym wyraa si demokratyczny charakter pastwa polskiego, uywajc poj: wolne
wybory, wolno sowa, wolne media, konstytucja;
2) wymienia organy wadzy wRzeczypospolitej Polskiej: parlament, prezydent, rzd, sdy, iomawia
najwaniejsz funkcj kadego ztych organw wsystemie politycznym;
3) podaje przykady praw iobowizkw obywateli Rzeczypospolitej Polskiej;
4) omawia wybrane prawa dziecka ipodaje, gdzie mona si zwrci, gdy s one amane.
5. Spoeczestwo. Ucze:
1) wyjania znaczenie pracy wyciu czowieka idostrzega jej spoeczny podzia;
2) opisuje rne grupy spoeczne, wskazujc ich role wspoeczestwie;
3) podaje przykady wanych problemw wspczesnej Polski, korzystajc zrnych rde informacji
(od osb dorosych, zprasy, radia, telewizji, Internetu).
6. Wsplnota europejska. Ucze opowiada ouczestnictwie Polski we wsplnocie europejskiej, uywajc
poj: Unia Europejska, europejska solidarno, stosunki midzynarodowe, oraz rozpoznaje symbole
unijne: flag ihymn Unii Europejskiej (Oda do radoci).
7. Problemy ludzkoci. Ucze:
1) wyjania, co oznacza powiedzenie: wiat sta si mniejszy iwskazuje przyczyny tego zjawiska;
2) opisuje iocenia na przykadach wpyw techniki na rodowisko naturalne iycie czowieka;
3) wymienia poytki iniebezpieczestwa korzystania zmediw elektronicznych;
4) opowiada oprzejawach ndzy na wiecie oraz formuuje wasn opini odziaaniach pomocowych
podejmowanych przez pastwa lub organizacje pozarzdowe;
5) wyjania na przykadach przyczyny inastpstwa konfliktw zbrojnych na wiecie.
8. Historia jako dzieje. Ucze:
1) odrnia histori rozumian jako dzieje, przeszo od historii rozumianej jako opis dziejw przeszoci;
2) wyjania, na czym polega praca historyka;
3) podaje przykady rnych rde historycznych iwyjania, dlaczego naley je chroni.
9. Fundamenty Europy. Ucze:
1) wyjania znaczenie wynalazku pisma dla wsplnoty ludzkiej;
2) opisuje ycie wAtenach peryklejskich, uywajc poj: teatr, filozofia, bogowie olimpijscy (Zeus,
Atena, Apollo), mity (Herakles, Odyseusz), olimpiada;
3) charakteryzuje osignicia Rzymu, uywajc poj iterminw: prawo rzymskie, drogi, wodocigi;
4) opisuje narodziny chrzecijastwa ijego rozpowszechnianie wczasach staroytnych.
10. Pastwo polskie za Piastw. Ucze:
1) opowiada legendy oPiacie iPopielu oraz Lechu, Czechu iRusie, atake rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy;
2) wskazuje na mapie Gniezno ipastwo Mieszka I;
3) opisuje panowanie Mieszka I, umiejscawiajc je wczasie iuywajc poj: plemi, grd, druyna,
ksi;
4) opowiada histori zjazdu gnienieskiego, uwzgldniajc postacie: w. Wojciecha, Bolesawa Chrobrego iOttona III;
8
Program nauczania
5) wskazuje na mapie Krakw ipastwo Kazimierza Wielkiego, umiejscawiajc je wczasie;

6) opowiada opanowaniu Kazimierza Wielkiego, zuwzgldnieniem powstania Akademii Krakowskiej
iuczty uWierzynka.
11. Mnisi. Ucze:
1) opisuje klasztor redniowieczny itryb ycia mnichw, uywajc poj: zakon, regua, ubstwo;
2) charakteryzuje posta w. Franciszka zAsyu.
12. Rycerze. Ucze:
1) charakteryzuje zamek redniowieczny ijego mieszkacw;
2) opisuje charakterystyczne cechy wzoru osobowego redniowiecznego rycerza.
13. Mieszczanie. Ucze:
1) opisuje miasto redniowieczne, uywajc poj: kupiec, rzemielnik, cech, burmistrz, samorzd miejski, rynek, mury miejskie;
2) porwnuje warunki ycia wmiecie redniowiecznym iwspczesnym.
14. Chopi. Ucze:
1) opisuje warunki ycia na wsi redniowiecznej;
2) porwnuje ycie chopa zyciem rycerza imieszczanina.
15. Odkrycie Nowego wiata. Ucze:
1) umieszcza Krzysztofa Kolumba ijego pierwsz odkrywcz wypraw wczasie iwprzestrzeni;
2) opisuje odkrycie Krzysztofa Kolumba, uywajc poj: karawela, Nowy wiat, Indianie, bro palna;
3) wymienia nastpstwa wypraw odkrywczych dla Europy idla Ameryki.
16. Mikoaj Kopernik ijego odkrycie. Ucze:
1) opowiada oyciu Mikoaja Kopernika, uywajc poj: uczony, astronom, odkrycie naukowe;
2) opisuje iumieszcza wczasie odkrycie Mikoaja Kopernika, wyjaniajc, co znaczy powiedzenie: Wstrzyma Soce, ruszy Ziemi.
17. Jadwiga iJagieo. Ucze:
1) wskazuje na mapie Wielkie Ksistwo Litewskie;
2) wyjania przyczyny unii polsko-litewskiej;
3) charakteryzuje osob Jadwigi iwymienia jej zasugi dla kultury polskiej;
4) opowiada oprzyczynach iskutkach bitwy pod Grunwaldem.
18. Dwr Jagiellonw. Ucze opisuje ycie dworskie na Wawelu wokresie panowania Zygmuntw, uywajc poj: dwr, paziowie, komnata, arras.
19. Polski szlachcic. Ucze:
1) charakteryzuje obowizki szlachcica wobec pastwa, uywajc poj: sejm, sejmik, pospolite ruszenie;
2) opisuje dziaalno gospodarcz polskiej szlachty, uywajc poj: folwark, paszczyzna, kmiecie,
spichlerz, spaw rzeczny Wis do Gdaska.
20. Rzeczpospolita Obojga Narodw. Ucze:
1) wyjania, na czym polegaa unia lubelska iwskazuje na mapie Rzeczypospolit Obojga Narodw;
2) opisuje, wjaki sposb dokonywano wyboru krla, uywajc poj: elekcja, pole elekcyjne, koronacja.
21. Rzeczpospolita wXVII w. Ucze:
1) sytuuje wczasie iomawia wydarzenia potopu szwedzkiego, zuwzgldnieniem obrony Czstochowy
ipostaci Stefana Czarnieckiego;
2) sytuuje wczasie iopisuje wypraw wiedesk Jana III Sobieskiego, uywajc poj: oblenie, odsiecz,
sutan, husaria.
9
Program nauczania
22. Upadek IRzeczypospolitej. Ucze:

1) podaje przykady naprawy pastwa polskiego za panowania Stanisawa Augusta Poniatowskiego,
zuwzgldnieniem Konstytucji 3 maja;
2) omawia isytuuje wczasie wydarzenia powstania kociuszkowskiego, uywajc poj: naczelnik powstania, przysiga Kociuszki, kosynierzy;
3) wyjania, wjakich okolicznociach doszo do upadku pastwa polskiego, podaje dat III rozbioru.
23. Formy walki oniepodlego. Ucze:
1) umiejscawia wczasie powstanie listopadowe ipowstanie styczniowe;
2) wymienia cele walki powstacw oraz przykady represji zastosowanych wobec spoeczestwa po
przegranych powstaniach;
3) omawia, na wybranym przykadzie, walk ojzyk polski wnauczaniu;
4) zbiera zrnych rde informacje ozasugach dla rozwoju kultury polskiej: Jana Matejki, Stanisawa
Moniuszki, Henryka Sienkiewicza iStanisawa Wyspiaskiego.
24. ycie na emigracji. Ucze:
1) wskazuje na mapie pastwa, ktre przyjy najwicej emigrantw zziem polskich;
2) rozrnia emigracj polityczn izarobkow;
3) zbiera zrnych rde informacje ozasugach dla kultury polskiej: Fryderyka Chopina, Adama Mickiewicza, Marii Skodowskiej-Curie, Heleny Modrzejewskiej.
25. Miasto przemysowe. Ucze:
1) opowiada orozwoju uprzemysowienia wXIX w., uywajc poj: maszyna parowa, kolej elazna,
statek parowy, silnik elektryczny, telegraf, fabryka;
2) wskazuje na mapie najbardziej uprzemysowione miasta na ziemiach polskich;
3) rozrnia rzemielnicze ifabryczne (maszynowe) formy produkcji;
4) opisuje warunki pracy wXIX-wiecznej fabryce.
26. Odrodzenie pastwa polskiego. Ucze:
1) wskazuje na mapie granice II Rzeczypospolitej oraz wymienia jej ssiadw;
2) wymienia czynniki decydujce oodzyskaniu niepodlegoci przez Polsk;
3) zbiera informacje ozasugach dla pastwa polskiego Jzefa Pisudskiego iRomana Dmowskiego.
27. Polska wokresie II wojny wiatowej. Ucze:
1) wskazuje na mapie pastwa, ktre dokonay agresji na Polsk;
2) podaje charakterystyczne cechy polityki Stalina iHitlera wobec wasnych spoeczestw ipastw podbitych;
3) charakteryzuje ycie ludnoci na okupowanych terytoriach Polski, zuwzgldnieniem losw ludnoci
ydowskiej;
4) omawia formy oporu spoeczestwa wobec okupantw;
5) opisuje postaw ludnoci cywilnej ionierzy powstaczej Warszawy.
28. Polska Rzeczpospolita Ludowa. Ucze:
1) wskazuje na mapie granice Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej iwymienia jej ssiadw;
2) opowiada oPolskiej Rzeczypospolitej Ludowej, uywajc poj: odbudowa zniszcze wojennych, awans
spoeczny ilikwidacja analfabetyzmu, planowanie centralne, zaleno od ZSRR, dyktatura partii
komunistycznej, cenzura, opozycja demokratyczna.
29. Solidarno ipowstanie III Rzeczypospolitej. Ucze:
1) wskazuje na mapie III Rzeczpospolit ijej ssiadw;
2) opisuje powstanie idziaania Solidarnoci, uywajc okrele: strajk, walka bez przemocy, stan wojenny, Okrgy St;
3) wyjania, jakie najwaniejsze zmiany zaszy wPolsce w1989 r.
10
Program nauczania
3. CELE KSZTACENIA I WYCHOWANIA

Gwnym celem nauczania historii ispoeczestwa wszkole podstawowej jest przedstawienie uczniom
najwaniejszych zagadnie historycznych przy jednoczesnym ksztatowaniu wnich odpowiednich postaw.
Dziki temu bd oni przygotowani do ycia we wspczesnym spoeczestwie.
Cele ksztacenia
1. Zapoznanie uczniw ze specyfik przedmiotu historia ispoeczestwo oraz jego znaczeniem wksztaceniu iwychowaniu.
2. Wprowadzenie uczniw wwiat poj pozwalajcych na posugiwanie si wiedz historyczn ichronologi oraz na interpretowanie map historycznych.
3. Wyeksponowanie gwnych etapw rozwoju cywilizacji, wtym dziejw spoecznych, oraz najwaniejszych osigni czowieka.
4. Zaprezentowanie podstawowej wiedzy na temat najwaniejszych wydarze zhistorii Polski, Europy
iwiata.
5. Ukazanie rnych aspektw ycia spoecznego: kultury, religii, nauki, polityki, ekonomii oraz ich
wzajemnych powiza.
6. Przedstawienie wspczesnej rzeczywistoci jako rezultatu zoonych procesw historycznych.
7. Prezentacja rnych struktur isystemw spoecznych oraz sposobw organizacji pracy na przestrzeni dziejw.
8. Ksztacenie umiejtnoci krytyki rnych rde wiedzy oraz selekcjonowania informacji pod wzgldem wanoci iwiarygodnoci.
9. Ukazanie dziaa imotyww postpowania wybranych postaci historycznych na tle uwarunkowa
epoki.
10. Ksztatowanie postawy obywatelskiej, motywujcej do uczestnictwa wyciu spoecznym ipublicznym; budzenie szacunku dla pastwa oraz poczucia odpowiedzialnoci za jego losy.
11. Ksztacenie umiejtnoci krytycznego postrzegania dziaa ludzkich, samodzielnej interpretacji wydarze historycznych, wyraania iuzasadniania wasnych sdw iopinii, porwnywania oraz wycigania wnioskw.
12. Rozwijanie wyobrani iciekawoci poznawczej.
13. Ukazanie wpywu dziaa czowieka na otaczajc go rzeczywisto irodowisko naturalne.
14. Ksztacenie zdolnoci postrzegania procesu dziejowego wkategoriach przyczynowo-skutkowych.
15. Rozwijanie umiejtnoci zestawiania ze sob informacji zodrbnych przedmiotw nauczania idostrzegania czcych je relacji; ukazywanie zwizkw zachodzcych midzy rnymi dziedzinami
wiedzy wduchu ksztacenia zintegrowanego.
16. Pobudzanie do samodzielnego poszukiwania wiedzy iwyksztacenie umiejtnoci korzystania zrnorodnych rde informacji.
Cele wychowania
1. Rozbudzanie zainteresowania przeszoci, azwaszcza dziejami maej ojczyzny.
2. Ksztatowanie postawy patriotycznej: szacunku dla ojczyzny idumy zdziedzictwa narodowego.
3. Formowanie tosamoci spoecznej inarodowej poprzez rozwijanie poczucia przynalenoci do rodziny, spoecznoci lokalnej, grupy etnicznej, narodu, pastwa.
4. Uczenie wartoci humanistycznych, wszczeglnoci zasad tolerancji iszacunku dla odmiennych kultur, religii oraz dorobku cywilizacyjnego innych narodw.
5. Ksztatowanie postawy otwartoci wwyraaniu wasnych sdw iopinii.
6. Zaprezentowanie kanonu wartoci cywilizacji europejskiej; ksztatowanie tosamoci europejskiej.
7. Wychowanie do uczestnictwa wkulturze.
8. Podkrelenie znaczenia pracy dla rozwoju spoeczestw.
11
Program nauczania
4. MATERIA NAUCZANIA WCZORAJ I DZI WRAZ Z ODNIESIENIAMI DO PODSTAWY

PROGRAMOWEJ
Wtabeli Materia nauczania dla klas IVVI szkoy podstawowej zawarto treci nauczania przewidziane do realizacji na lekcjach historii ispoeczestwa na II etapie ksztacenia. Zagadnienia zostay zgrupowane wposzczeglnych tematach, ate ostatnie powizane ze sob wodrbnych rozdziaach. Przy
kadym temacie umieszczono konkretny zapis zpodstawy programowej. Uatwia to okrelenie, ktre
zprzewidzianych wpodstawie treci nauczania s realizowane wramach danej jednostki.
Wtabeli nie wprowadzono obligatoryjnego podziau treci pomidzy klasy IV, V iVI. Istnieje bowiem
kilka moliwoci rozoenia materiau na godziny lekcyjne przypadajce na nauczanie przedmiotu historia ispoeczestwo wszkole podstawowej. Zgodnie zrozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej na
realizacj programu ksztacenia wszkole podstawowej przeznaczone s 4 godziny tygodniowo wtrakcie
trwania caego drugiego etapu edukacyjnego.
Wariant
Tygodniowy przydzia godzin
1.
Klasa
Liczba godzin
Klasa IV
1h
IV
1h
IV
VI
2.
2h
2h
IV
2h
VI
3.
1h
VI
1h
1h
1h
Realizowane tematy
Klasa V
Klasa VI
120*
2143
4478
120
2158
5978
143
4458
5978
* numery tematw ujtych wtabeli Materia nauczania dla klas IVVI szkoy podstawowej (rubryka Temat)
Materia nauczania dla klas IVVI szkoy podstawowej

Temat
Odniesienia do podstawy
programowej. Ucze:
Materia nauczania
Rozdzia I: Ja imoje otoczenie
1. Ja imoja
rodzina
niepowtarzalno iwyjtkowo
kadego czowieka
spoeczno jako rodowisko
funkcjonowania czowieka
potrzeby ludzkie: naturalne,
bezpieczestwa, przynalenoci,
uznania iszacunku, samorealizacji
rola rodziny wyciu czowieka
rodzina jako pierwsza spoeczno
wyciu czowieka
rodzina dawniej idzi
wyjania, wczym wyraa si odmienno iniepowtarzalno drugiego

czowieka (1.1);
podaje przykady rnorodnych
potrzeb czowieka oraz sposoby
ich zaspokajania (1.2);
wyjania znaczenie rodziny
wyciu oraz wskazuje przykady praw
iobowizkw przysugujcych
poszczeglnym czonkom rodziny
(1.3).
2. Moja szkoa
szkoa jako spoeczno

uprawnienia wadz szkolnych
statut szkoy
sposb dziaania rady samorzdu
uczniowskiego
charakteryzuje spoeczno szkoln,

zuwzgldnieniem swoich praw
iobowizkw (1.5);
podaje przykady dziaa samorzdu
uczniowskiego wswojej szkole (1.6);
12
Program nauczania
prawa iobowizki ucznia

sposoby zapobiegania konfliktom
tumaczy, odwoujc si do przykadw,

na czym polega sprawiedliwe postpowanie (1.7);
wyjania, wczym przejawia si uprzejmo itolerancja (1.8);
p odaje przykady konfliktw midzy
ludmi iproponuje sposoby ich rozwizania (1.9).
3. Ojczyzna
dua imaa
pojcie ojczyzny jako duchowego

imaterialnego dorobku minionych
pokole
mae ojczyzny iich tradycje
patriotyzm jako przywizanie do
ojczyzny
patriotyzm lokalny
sposoby zdobywania wiedzy na
temat maej ojczyzny
herby jako symbole poszczeglnych
miast iregionw
opisuje swoj ma Ojczyzn,

uwzgldniajc tradycj historyczno-kulturow iproblemy spoeczno-gospodarcze (2.1);
zbiera informacje orozmaitych formach
upamitniania postaci iwydarze
zprzeszoci maej Ojczyzny (2.2);
wskazuje na planie miejscowoci
siedzib wadz lokalnych ina przykadach omawia zakres dziaa oraz
sposoby powoywania wadz (2.3).
4. Mieszkamy
wPolsce
pochodzenie sowa Polska

polskie dziedzictwo narodowe
nard jako zbiorowo posugujca
si tym samym jzykiem, majca
wspln przeszo izamieszkujca
to samo terytorium
polskie symbole narodowe iich
pochodzenie
regiony Polski
mniejszoci narodowe ietniczne na
terenie Polski
Polonia na wiecie
mniejszoci narodowe wprzedwojennej Polsce
wymienia itumaczy znaczenie

najwaniejszych wit narodowych,
symboli pastwowych imiejsc
wanych dla pamici narodowej (3.1);
wskazuje na mapie iopisuje gwne
regiony Polski (3.2);
wymienia mniejszoci narodowe
ietniczne yjce wPolsce ina wybranych przykadach opisuje ich kultur
itradycje oraz wymienia miejsca
najwikszych skupisk Polakw na
wiecie (3.3).
Rozdzia II: Zhistori na ty

5. Historia
nasza
przeszo
historia jako nauka oprzeszoci

[] dostrzega zwizki teraniejszoci
historia abanie ilegendy
zprzeszoci (I);
zwizki przyczynowo-skutkowe
[] stawia pytania dotyczce przyczyn
midzy wydarzeniami historycznymi
iskutkw analizowanych wydarze
(przyczyna, przebieg, skutek)
historycznych iwspczesnych (II);
efekty pracy historykw
odrnia histori rozumian jako dzieje,
przeszo od historii rozumianej jako
opis dziejw przeszoci (8.1);
wyjania, na czym polega praca
historyka (8.2).
6. rda
historyczne
rda historyczne, ich przykady

ipodzia
archeologia jako wana nauka
pomocnicza historii
metody badania wiarygodnoci rde
wyjania, na czym polega praca

historyka (8.2);
podaje przykady rnych rde
historycznych iwyjania, dlaczego
naley je chroni (8.3).
13
Program nauczania
rda historyczne iich przechowywanie wmuzeach, skansenach

iarchiwach
ochrona zabytkw
7. Pamitki
rodzinne
znaczenie pamitek rodzinnych

pojcie rodu
tradycje rodzinne jako czynnik
czcy czonkw rodziny
sposoby podtrzymywania tradycji
genealogia jako nauka badajca
histori rodziny
drzewo genealogiczne sposb
przedstawienia historii rodziny
wyraa opini na temat kultywowania

tradycji igromadzenia pamitek
rodzinnych (1.4).
Rozdzia III: Czas imapa whistorii

8. Czas
whistorii
chronologia iprzedmiot jej bada

kronika jako chronologiczny zapis
wydarze
o czasu isposb umieszczania na
niej dat
podzia czasu na okresy p.n.e. in.e.
terminy: data, era, rok, wiek, tysiclecie, epoka historyczna
cyfry rzymskie oraz ich arabskie
odpowiedniki
epoki historyczne: staroytno,
redniowiecze, nowoytno,
wspczesno oraz ich daty graniczne
rachuby czasu zinnych krgw
kulturowych
posuguje si podstawowymi okreleniami czasu historycznego: okres

p.n.e., n.e., tysiclecie, wiek, rok;
przyporzdkowuje fakty historyczne
datom; oblicza upyw czasu midzy
wydarzeniami historycznymi iumieszcza je na linii chronologicznej (I).
9. Obliczanie
czasu whistorii
obliczanie upywu czasu midzy

poszczeglnymi wydarzeniami
okrelanie, wktrym wieku doszo
do danego wydarzenia
podzia czasu na wieki ipwiecza
posuguje si podstawowymi okreleniami czasu historycznego: okres

p.n.e., n.e., tysiclecie, wiek, rok;
przyporzdkowuje fakty historyczne
datom; oblicza upyw czasu midzy
wydarzeniami historycznymi iumieszcza je na linii chronologicznej (I).
10. Czytamy
map iplan
kartografia jako nauka

podobiestwa irnice midzy
map aplanem
znaczenie mapy wpracy historyka
odczytywanie informacji zmapy
historycznej
podobiestwa irnice midzy
mapami historycznymi amapami
geograficznymi
najstarsze mapy wiata
odpowiada na proste pytania postawione do tekstu rdowego, planu,

mapy, ilustracji; pozyskuje informacje
zrnych rde oraz selekcjonuje
je iporzdkuje (II).
14
Program nauczania
Rozdzia IV: Znajdawniejszych dziejw

11. ycie
pierwszych
ludzi
pochodzenie czowieka
Materia wykraczajcy poza podstaw
rnice midzy koczowniczym aosia- programow
dym trybem ycia
ycie czowieka pierwotnego
epoka kamienia, epoka brzu, epoka
elaza
pocztki rolnictwa iudomowienie
zwierzt
dawne iwspczesne sposoby wytapiania elaza
12. Pierwsze
cywilizacje
pojcie cywilizacji
pierwsze miasta-pastwa
programow
staroytna Mezopotamia istaroytny
Egipt jako miejsca powstania najstarszych cywilizacji
ycie wdolinach wielkich rzek
osignicia pierwszych cywilizacji
podzia spoeczestwa wstaroytnym
Egipcie
terminy: mumia, sarkofag, piramida,
faraon, kana nawadniajcy
skarb Tutenchamona iznaczenie jego
odkrycia dla historykw
13. Od hieroglifw do alfabetu
powstanie pisma ijego znaczenie dla wyjania znaczenie wynalazku pisma

dla wsplnoty ludzkiej (9.1).
rozwoju cywilizacji
pismo obrazkowe ipismo klinowe
hieroglify egipskie
pismo alfabetyczne
historia materiaw pisarskich
wspczesne pismo obrazkowe
Rozdzia V: Wstaroytnej Grecji
14. Demokratyczne Ateny
warunki geograficzne Grecji

opisuje ycie wAtenach peryklejskich
terminy: Hellada, Hellenowie, wielka
[] (9.2).
kolonizacja, kolonia, Akropol, agora,
demokracja, polis
antyczna Grecja jako kraj eglarzy
Ateny jako przykad greckiej polis
cechy charakterystyczne demokracji
ateskiej
Perykles najwybitniejszy przywdca demokratycznych Aten
funkcjonowanie sdu skorupkowego
porwnanie demokracji ateskiej
iwspczesnej demokracji przedstawicielskiej
15
Program nauczania
opisuje ycie wAtenach peryklejskich,

uywajc poj: teatr, filozofia,
bogowie olimpijscy (Zeus, Atena,
Apollo), mity (Herakles, Odyseusz),
olimpiada (9.2).
15. Teatr
wstaroytnej Grecji
geneza teatru greckiego
budowa greckiego amfiteatru
przebieg konkursw teatralnych
najwaniejsi tragedio- ikomedio
pisarze greccy
porwnanie teatru antycznego
iteatru wspczesnego
16. Bogowie,
mity iuczeni
terminy: politeizm, mit, heros,

filozofia
najwaniejsi greccy bogowie: Zeus,
Hera, Posejdon, Afrodyta, Atena, Haolimpiada (9.2).
des, Hefajstos, Ares, Apollo, Hermes
Herakles iOdyseusz jako bohaterowie mitw greckich
wpyw Homera iprzypisywanych
mu dzie na rozwj greckiej sztuki
staroytna Grecja jako ojczyzna
filozofii
17. Na greckim
stadionie
rola sportu wstaroytnej Grecji

terminy: olimpiada, igrzyska
olimpijskie
dyscypliny wchodzce wskad
picioboju olimpijskiego
tradycje staroytnych igrzysk
przywoywane podczas wspczes
nych olimpiad

olimpiada (9.2).
Rozdzia VI: Wstaroytnym Rzymie

18. Rzym
droga do potgi
legendarne pocztki pastwa rzym charakteryzuje osignicia Rzymu,

skiego
uywajc poj iterminw: prawo
rzymskie, drogi, wodocigi (9.3).
zasady ustrojowe republiki rzymskiej
spoeczestwo staroytnego Rzymu
droga Rzymu do potgi
posta Gajusza Juliusza Cezara
Imperium Rzymskie ijego zasig
terytorialny
legionista onierz rzymskiej
piechoty
lady cywilizacji staroytnego
Rzymu wdzisiejszym wiecie
19. Osignicia
staroytnych
Rzymian
terminy: bazylika, gladiator, kodeks

osignicia staroytnych Rzymian
wdziedzinie architektury i budownictwa (Forum Romanum, Panteon,
Koloseum, akwedukty, drogi, uki
triumfalne, termy)
prawo rzymskie ijego znaczenie dla
wspczesnego prawa europejskiego
kultura isztuka staroytnego Rzymu
jako kontynuacja dokona antycznych Grekw
16
charakteryzuje osignicia Rzymu,

uywajc poj iterminw: prawo
rzymskie, drogi, wodocigi (9.3).
Program nauczania
20. Pocztki
chrzecijastwa
Jezus zNazaretu jako twrca nowej

religii monoteistycznej
przyczyny przeladowania chrzecijan wstaroytnym Rzymie
rozwj chrzecijastwa izakoczenie przeladowa
terminy: Mesjasz, apostoowie,
Ewangelia, Biblia Stary iNowy
Testament
symbole pierwszych chrzecijan:
chrystogram iryba
odamy chrzecijastwa
Watykan jako siedziba gowy wspczesnego Kocioa katolickiego
opisuje narodziny chrzecijastwa

ijego rozpowszechnianie wczasach
staroytnych (9.4).
Rozdzia VII: Polska pierwszych Piastw

21. Pocztki
pastwa
polskiego
Polanie, Wilanie iinne plemiona

wierzenia dawnych Sowian
legendy opocztkach pastwa
polskiego (legendy oLechu, Czechu
iRusie, oPiacie io Popielu)
opowiada legendy oPiacie, oPopielu

oraz o Lechu, Czechu iRusie, atake
rozpoznaje cechy charakterystyczne
legendy (10.1).
22. Mieszko I
ichrzest Polski
ksi Mieszko IiDobrawa

chrzest Polski ijego znaczenie
terminy: grd, druyna
ycie wgrodzie ina podgrodziu
handel irzemioso
ludno suebna
wskazuje na mapie Gniezno ipastwo

Mieszka I(10.2);
opisuje panowanie Mieszka I, umiejscawiajc je wczasie iuywajc
poj: plemi, grd, druyna, ksi
(10.3).
23. Zjazd
gnienieski
misja witego Wojciecha

zjazd gnienieski iOtton III
stosunki Bolesawa Chrobrego
zssiadami
koronacja Bolesawa Chrobrego na
krla Polski
opowiada histori zjazdu gnienieskiego, uwzgldniajc postacie: w.

Wojciecha, Bolesawa Chrobrego
iOttona III (10.4).
Rozdzia VIII: Spoeczestwo redniowiecza

24. Wklasztorze rola Kocioa wredniowieczu
rodzaje zakonw
redniowiecz redniowieczny klasztor
nym
codzienne zajcia zakonnikw
szkoy iszpitale zakonne
wity Franciszek zAsyu
koci romaski igotycki
opisuje klasztor redniowieczny itryb

ycia mnichw, uywajc poj: zakon,
regua, ubstwo (11.1);
charakteryzuje posta w. Franciszka
zAsyu (11.2).
25. Zamek
ijego mieszkacy
od giermka do rycerza
charakteryzuje zamek redniowieczny
turnieje rycerskie
ijego mieszkacw (12.1);
kodeks rycerski
opisuje charakterystyczne cechy wzoru
redniowieczny zamek ijego mieszosobowego redniowiecznego rycerza
(12.2).
kacy
26. Wmiecie
redniowiecznym
mieszkacy redniowiecznego miasta

kupcy irzemielnicy
cechy rzemielnicze
samorzd miejski
opisuje miasto redniowieczne, uywajc poj: kupiec, rzemielnik, cech,

burmistrz, samorzd miejski, rynek,
mury miejskie (13.1);
17
Program nauczania
27. redniowieczna wie
rynek
ratusz miejski
mury miasta
porwnuje warunki ycia wmiecie

redniowiecznym iwspczesnym
(13.2).
redniowieczna wie ijej mieszkacy

osadnictwo
codzienne zajcia mieszkacw wsi
przemiany wrolnictwie
wie dawniej idzi
opisuje warunki ycia na wsi redniowiecznej (14.1);

porwnuje ycie chopa zyciem
rycerza imieszczanina (14.2).
Rozdzia IX: Polska iKrzyacy

28. Wadysaw
okietek
iKrzyacy
ksi Konrad Mazowiecki isprowa- Materia wykraczajcy poza podstaw

dzenie Krzyakw
programow
utrata Pomorza Gdaskiego
Wadysaw okietek krlem Polski
bitwa zzakonem krzyackim pod
Powcami
29. Polska
Kazimierza
Wielkiego
wskazuje na mapie Krakw ipastwo

rzdy Kazimierza Wielkiego
Kazimierza Wielkiego, umiejscawiajc
pokj zzakonem krzyackim
je wczasie (10.5);
dyplomacja zamiast wojen polityka
opowiada opanowaniu Kazimierza
Kazimierza Wielkiego
Wielkiego, zuwzgldnieniem powsta zjazd monarchw wKrakowie
nia Akademii Krakowskiej iuczty
uczta uWierzynka
uWierzynka (10.6).
umocnienie granic pastwa
utworzenie Akademii Krakowskiej
30. Jadwiga
iJagieo
krlowa Jadwiga
unie polsko-litewskie wKrewie
iHorodle
pastwo polsko-litewskie
wojna zzakonem krzyackim
bitwa pod Grunwaldem
wskazuje na mapie Wielkie Ksistwo

Litewskie (17.1);
wyjania przyczyny unii polsko-litewskiej (17.2);
charakteryzuje osob Jadwigi iwymienia
jej zasugi dla kultury polskiej (17.3);
opowiada oprzyczynach iskutkach
bitwy pod Grunwaldem (17.4).
Rozdzia X: Europejczycy odkrywaj wiat

31. Wielkie
odkrycia
geograficzne
przyczyny wielkich odkry geograficznych

Krzysztof Kolumb, Vasco da Gama
iFerdynand Magellan
odkrycie Ameryki
karawela ibro palna
Inkowie, Aztekowie iMajowie
umieszcza Krzysztofa Kolumba ijego

pierwsz odkrywcz wypraw wczasie
iwprzestrzeni (15.1);
opisuje odkrycie Krzysztofa Kolumba,
uywajc poj: karawela, Nowy
wiat, Indianie, bro palna (15.2).
32. Skutki
odkry
geograficznych
skutki wielkich odkry geograficznych
wymienia nastpstwa wypraw odkrywczych dla Europy idla Ameryki (15.3).
33. Odrodzenie
nauki
renesans ihumanizm
Leonardo da Vinci
odkrycie Mikoaja Kopernika
opowiada oyciu Mikoaja Kopernika,

uywajc poj: uczony, astronom,
odkrycie naukowe (16.1);
opisuje iumieszcza wczasie odkrycie
Mikoaja Kopernika, wyjaniajc, co
znaczy powiedzenie: Wstrzyma
Soce, ruszy Ziemi (16.2).
18
Program nauczania
Rozdzia XI: WRzeczypospolitej szlacheckiej

34. Ostatni
Jagiellonowie
czasy ostatnich Jagiellonw

wojna trzynastoletnia ipokj
toruski
hod pruski
arrasy wawelskie
Wawel kruganki iarkady
ycie dworskie
opisuje ycie dworskie na Wawelu

wokresie panowania Zygmuntw,
uywajc poj: dwr, paziowie,
komnata, arras (18).
35. Na sejmiku
ina sejmie
szlachta ipodzia tej grupy spoecznej

prawa iobowizki szlachty
pospolite ruszenie
sejm isejmik
zota wolno szlachecka
charakteryzuje obowizki szlachcica

wobec pastwa, uywajc poj: sejm,
sejmik, pospolite ruszenie (19.1).
36. Na szlachec- funkcjonowanie folwarku

kim folwarku
paszczyzna
spaw zboa Wis do Gdaska
flisacy
spichlerze
opisuje dziaalno gospodarcz

polskiej szlachty, uywajc poj:
folwark, paszczyzna, kmiecie, spichlerz, spaw rzeczny Wis do
Gdaska (19.2).
37. Rzeczpospo- unia lubelska (1569)

Rzeczpospolita Obojga Narodw
lita Obojga
pojcie tolerancji religijnej
Narodw
wyjania, na czym polegaa unia

lubelska iwskazuje na mapie Rzecz
pospolit Obojga Narodw (20.1).
38. Wolna
elekcja
opisuje, wjaki sposb dokonywano

wyboru krla, uywajc poj: elekcja,
pole elekcyjne, koronacja (20.2).
wolna elekcja: wybr krla przez

szlacht
artykuy henrykowskie ipacta
conventa
Henryk Walezy pierwszym krlem
elekcyjnym
Rozdzia XII: Upadek Rzeczypospolitej

39. XVII wiek
stulecie wojen
Zygmunt III Waza

bitwy pod Kircholmem iOliw
potop szwedzki iposta Stefana
Czarnieckiego
obrona Jasnej Gry
husaria
Jan III Sobieski
bitwa pod Wiedniem
sytuuje wczasie iomawia wydarzenia

potopu szwedzkiego, zuwzgldnieniem
obrony Czstochowy ipostaci Stefana
Czarnieckiego (21.1);
sytuuje wczasie iopisuje wypraw
wiedesk Jana III Sobieskiego,
uywajc poj: oblenie, odsiecz,
sutan, husaria (21.2).
40. Ostatni krl panowanie Stanisawa Augusta

elekcyjny
Poniatowskiego
prby reformowania Rzeczypospolitej
Szkoa Rycerska iKomisja Edukacji
Narodowej
Irozbir Polski
podaje przykady naprawy pastwa

polskiego za panowania Stanisawa
Augusta Poniatowskiego, zuwzgldnieniem Konstytucji 3 maja (22.1).
41. Konstytucja
3 maja
podaje przykady naprawy pastwa

polskiego za panowania Stanisawa
Augusta Poniatowskiego, zuwzgldnieniem Konstytucji 3 maja (22.1).
Rzeczpospolita po Irozbiorze
Sejm Wielki ijego reformy
Konstytucja 3 maja
konfederacja targowicka
II rozbir Polski
19
Program nauczania
42. Powstanie
kociuszkowskie
Tadeusz Kociuszko ipowstanie

kociuszkowskie
bitwa pod Racawicami irola
kosynierw
klska powstania iIII rozbir Polski
omawia isytuuje wczasie wydarzenia

powstania kociuszkowskiego, uywajc poj: naczelnik powstania,
przysiga Kociuszki, kosynierzy
(22.2);
wyjania, wjakich okolicznociach
doszo do upadku pastwa polskiego,
podaje dat III rozbioru (22.3).
43. Barok
iowiecenie
kultura isztuka epoki baroku

mecenat krla Stanisawa Augusta
Poniatowskiego
kultura isztuka epoki owiecenia
opis paacu wilanowskiego

programow
Rozdzia XIII: Walka oodzyskanie niepodlegoci

44. Legiony Pol- rewolucja francuska
genera Jan Henryk Dbrowski
skie we Wo zaoyciel Legionw Polskich we
szech
Woszech
Jzef Wybicki twrca Mazurka
Dbrowskiego
powstanie Ksistwa Warszawskiego

programow
45. Powstanie
listopadowe
powstanie Krlestwa Polskiego

Piotr Wysocki ispisek podchorych
przebieg powstania
przyczyny klski powstania listopadowego
umiejscawia wczasie powstanie

listopadowe [] (23.1);
wymienia cele walki powstacw oraz
przykady represji zastosowanych
wobec spoeczestwa po przegranych
powstaniach (23.2).
46. ycie
na emigracji
Wielka Emigracja ijej najwaniejsze wskazuje na mapie pastwa, ktre

przyjy najwicej emigrantw zziem
postacie: ksi Adam Czartoryski,
polskich (24.1);
Adam Mickiewicz, Juliusz Sowacki,
rozrnia emigracj polityczn izarobZygmunt Krasiski, Fryderyk
kow (24.2);
Chopin, Joachim Lelewel, Jzef Bem
zbiera zrnych rde informacje
Wiosna Ludw w 1848 roku
ozasugach dla kultury polskiej:
Fryderyka Chopina, Adama Mickiewicza, Marii Skodowskiej-Curie, Heleny
Modrzejewskiej (24.3).
47. Powstanie
styczniowe
branka do rosyjskiej armii

Romuald Traugutt
wojna partyzancka
przeladowania izesania na Sybir
umiejscawia wczasie [] powstanie

styczniowe (23.1);
wymienia cele walki powstacw oraz
przykady represji zastosowanych
wobec spoeczestwa po przegranych
powstaniach (23.2).
Rozdzia XIV: Pod zaborami

48. ycie pod
zaborami
20
germanizacja
strajk dzieci we Wrzeni
rusyfikacja
zesania na Syberi
omawia, na wybranym przykadzie,

walk ojzyk polski wnauczaniu
(23.3);
Program nauczania
autonomia wzaborze austriackim

kultura isztuka: Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa, Jan Matejko, Helena Modrzejewska, Stanisaw
Moniuszko iStanisaw Wyspiaski
wspczeni potomkowie zesacw
repatriacja

ozasugach dla rozwoju kultury
polskiej: Jana Matejki, Stanisawa
Moniuszki, Henryka Sienkiewicza
iStanisawa Wyspiaskiego (23.4);
49. Czasy
odkrywcw
iwynalazcw
maszyna parowa
rozwj medycyny szczepionki
elektryczno
najwaniejsze wynalazki: telegraf,
telefon, fotografia, kinematograf,
silnik spalinowy, samochd, samolot
Ignacy ukasiewicz wynalazca
lampy naftowej
Maria Skodowska-Curie laureatka
Nagrody Nobla zfizyki izchemii
opowiada orozwoju uprzemysowienia

wXIX w., uywajc poj: maszyna
parowa, kolej elazna, statek parowy,
silnik elektryczny, telegraf, fabryka
(25.1);
ozasugach dla kultury polskiej: []
Marii Skodowskiej-Curie [] (24.3).
50. Rozwj
przemysu
imiast
rewolucja przemysowa
robotnicy ifabrykanci oraz warunki
ich pracy iycia
walka oprawa robotnikw ichopw
organizacje socjalistyczne
ycie robotnikw wXIX-wiecznej
odzi
rozwj przemysu tkackiego wodzi
Izrael Poznaski
kamienice ipaace
opowiada orozwoju uprzemysowienia

wXIX w., uywajc poj: maszyna
parowa, kolej elazna, statek parowy,
silnik elektryczny, telegraf, fabryka
(25.1);
wskazuje na mapie najbardziej uprzemysowione miasta na ziemiach
polskich (25.2);
rozrnia rzemielnicze ifabryczne
(maszynowe) formy produkcji (25.3);
opisuje warunki pracy wXIX-wiecznej
fabryce (25.4).
Rozdzia XV: Odrodzenie pastwa polskiego

51. Odzyskanie
niepodlegoci
Iwojna wiatowa
dwie koncepcje odbudowy pastwa
polskiego: Jzef Pisudski aRoman
Dmowski
odzyskanie niepodlegoci
wymienia czynniki decydujce oodzyskaniu niepodlegoci przez Polsk

(26.2);
zbiera informacje ozasugach dla
pastwa polskiego Jzefa Pisudskiego
iRomana Dmowskiego (26.3).
52. Granice II
Rzeczypospolitej
powstanie wielkopolskie
sprawa polska na konferencji wersalskiej: plan Wilsona, Wolne Miasto
Gdask
wojna zbolszewick Rosj ibitwa
warszawska
plebiscyty
wskazuje na mapie granice II Rzeczypospolitej oraz wymienia jej ssiadw

(26.1).
53. II Rzeczpo- struktura spoeczna (ziemiastwo, au- wskazuje na mapie granice II Rzeczypospolitej oraz wymienia jej ssiadw
spolita
torytet wojska, mieszczanie, robotnicy
(26.1);
irolnicy)
struktura narodowociowa odrodzonej zbiera informacje ozasugach dla
pastwa polskiego Jzefa Pisudskiego
Polski
[] (26.3).
konstytucja marcowa
przewrt majowy irzdy sanacji
21
Program nauczania
54. Osignicia
II Rzeczypospolitej
odbudowa zniszcze wojennych

odzyskanie dostpu do morza
Gdynia
budowa Centralnego Okrgu
Przemysowego
osignicia kulturalne (Wadysaw
Reymont) isportowe (Janusz Kusociski)

programow
Rozdzia XVI: Midzy wojnami

55. Wmidzywojennym
wiecie
19181939
postanowienia traktatu wersalskiego

rozpad Austro-Wgier
Liga Narodw

programow
56. Powstanie
ZSRR
nacjonalizacja gospodarki
procesy pokazowe
likwidacja przeciwnikw politycznych
kult jednostki Stalin
agry
podaje charakterystyczne cechy

polityki Stalina iHitlera wobec
wasnych spoeczestw ipastw
podbitych (27.2).
57. Niemcy pod

rzdami Hitlera
dojcie Hitlera do wadzy

budowa pastwa totalitarnego
przeladowania ydw
inwigilacja spoeczestwa

podbitych (27.2).
58. Droga do
wojny
rozbudowa si zbrojnych III Rzeszy

zajcie Austrii przez Hitlera
dania terytorialne III Rzeszy
wobec Polski
ukad monachijski
zblienie III Rzeszy zZSRR
traktat Ribbentrop-Mootow

podbitych (27.2).
Rozdzia XVII: Druga wojna wiatowa

59. Kampania
wrzeniowa
wybuch II wojny wiatowej

Westerplatte iWielu
kampania wrzeniowa
obrona Westerplatte
kapitulacja Warszawy
postawa Anglii iFrancji
agresja ze strony ZSRR
wskazuje na mapie pastwa, ktre

dokonay agresji na Polsk (27.1).
60. Wojna
ogarnia wiat
zajcie Francji
atak III Rzeszy na ZSRR
przystpienie USA do II wojny
wiatowej
ataki na obiekty cywilne

programow
61. Holokaust
zagada
ydw
getta iobozy koncentracyjne

Holokaust
powstanie wwarszawskim getcie
charakteryzuje ycie ludnoci na

okupowanych terytoriach Polski
zuwzgldnieniem losw ludnoci
ydowskiej (27.3).
22
Program nauczania
62. Polacy pod

okupacj
zbrodnie niemieckie na ludnoci

cywilnej
formy oporu: partyzantka Armii
Krajowej
postawa ludnoci cywilnej
apanki
powstanie warszawskie
charakteryzuje ycie ludnoci na

okupowanych terytoriach Polski
zuwzgldnieniem losw ludnoci
ydowskiej (27.3);
omawia formy oporu spoeczestwa
wobec okupantw (27.4);
opisuje postaw ludnoci cywilnej
ionierzy powstaczej Warszawy (27.5).
63. Droga do
zwycistwa
klska III Rzeszy wZSRR

ldowanie aliantw wNormandii
zdobycie przez polskich onierzy
Monte Cassino
zdobycie Berlina
wybuch bomb atomowych wHiroszimie iNagasaki

programow
Rozdzia XVIII: Polska Rzeczpospolita Ludowa

64. Zimna
wojna
rywalizacja Wschodu zZachodem

NATO iUkad Warszawski
wycig zbroje
mur berliski

programow
65. Powstanie
Polskiej Rzeczypospolitej
Ludowej
nowe granice Polski

komunici uwadzy
odbudowa zniszcze wojennych
przeladowanie opozycji
wskazuje na mapie granice Polskiej

Rzeczypospolitej Ludowej iwymienia
jej ssiadw (28.1),
opowiada oPolskiej Rzeczypospolitej
Ludowej, uywajc poj: odbudowa
zniszcze wojennych, awans spoeczny
ilikwidacja analfabetyzmu, planowanie centralne, zaleno od ZSRR,
dyktatura partii komunistycznej, cenzura, opozycja demokratyczna (28.2).
66. Gospodarka
ispoeczestwo
PRL
zaleno od ZSRR
gospodarka centralnie sterowana
stalinizm wPolsce cenzura,
przeladowania

67. Jak Polacy

stawiali opr
komunistom?
partyzantka antykomunistyczna
rola Kocioa katolickiego
opozycja demokratyczna
protesty spoeczne wlatach 1956,
1970 i1976

68. Solidarno
istan wojenny
powstanie Solidarnoci
wskazuje na mapie III Rzeczpospolit
Lech Wasa, Jerzy Popieuszko, Wojijej ssiadw (29.1);
ciech Jaruzelski
opisuje powstanie idziaania Solidar stan wojenny
noci, uywajc okrele: strajk, walka
obrady Okrgego Stou
bez przemocy, stan wojenny, Okrgy
St (29.2).
23
Program nauczania
Rozdzia XIX: Polska wspczesna

69. Polska
demokratyczna
po 1989 roku
odsunicie komunistw od wadzy

pierwszy niekomunistyczny premier
Tadeusz Mazowiecki
genera Wojciech Jaruzelski prezydentem Polski
Lech Wasa prezydent RP
wyjania, jakie najwaniejsze zmiany

zaszy wPolsce w1989 r. (29.3)
70. III Rzeczpospolita
organy demokratycznej wadzy

wPolsce (parlament, prezydent,
rzd, sdy)
wolno sowa, wolne media
wybory parlamentarne, prezydenckie
isamorzdowe
wyjania, wczym wyraa si demokratyczny charakter pastwa polskiego,

uywajc poj: wolne wybory,
wolno sowa, wolne media, konstytucja (4.1);
wymienia organy wadzy wRzeczypospolitej Polskiej: parlament, prezydent,
rzd, sdy, iomawia najwaniejsz
funkcj kadego ztych organw
wsystemie politycznym (4.2).
71. Prawa
iobowizki
obywateli RP
Konstytucja RP
prawa iobowizki obywateli
prawa dziecka Rzecznik Praw
Dziecka
wyjania, wczym wyraa si demokratyczny charakter pastwa polskiego,

uywajc poj: wolne wybory,
wolno sowa, wolne media, konstytucja (4.1);
podaje przykady praw iobowizkw
obywateli Rzeczypospolitej Polskiej
(4.3);
omawia wybrane prawa dziecka
ipodaje, gdzie mona si zwrci, gdy
s one amane (4.4).
72. Spoeczestwo wspczesnej Polski
role poszczeglnych grup spoecznych

znaczenie pracy dla wspczesnych
Polakw
wpyw rozwoju technologii na ycie
codzienne
wyjania znaczenie pracy wyciu

czowieka idostrzega jej spoeczny
podzia (5.1);
opisuje rne grupy spoeczne, wskazujc ich role wspoeczestwie (5.2);
podaje przykady wanych problemw
wspczesnej Polski, korzystajc
zrnych rde informacji (od osb
dorosych, zprasy, radia, telewizji,
Internetu) (5.3).
73. Integracja
europejska
geneza Unii Europejskiej

symbole Unii
opowiada ouczestnictwie Polski we

wsplnocie europejskiej, uywajc
poj: Unia Europejska, europejska
solidarno, stosunki midzynarodowe,
oraz rozpoznaje symbole unijne: flag
ihymn Unii Europejskiej (Oda do
radoci) (6).
24
Program nauczania
74. Polska
wUnii
Europejskiej
czonkostwo Polski wUE iwynikajce zniego korzyci
opowiada ouczestnictwie Polski we

wsplnocie europejskiej, uywajc
poj: Unia Europejska, europejska
solidarno, stosunki midzynarodowe,
oraz rozpoznaje symbole unijne: flag
ihymn Unii Europejskiej (Oda do
radoci) (6).
Rozdzia XX: Problemy ludzkoci

75. Technika
we wspczesnym wiecie
rozwj techniki
wpyw techniki na ycie ludzi
irodowisko naturalne
opisuje iocenia na przykadach wpyw

techniki na rodowisko naturalne
iycie czowieka (7.2);
wymienia poytki iniebezpieczestwa
korzystania zmediw elektronicznych
(7.3).
76. wiat jako

globalna
wioska
pojcie globalizacji
przyczyny iskutki globalizacji
wyjania, co oznacza powiedzenie:

wiat sta si mniejszy iwskazuje
przyczyny tego zjawiska (7.1).
77. Trzeci wiat
problem ndzy na wiecie

dziaalno organizacji humanitarnych
opowiada oprzejawach ndzy na

wiecie oraz formuuje wasn opini
odziaaniach pomocowych podejmowanych przez pastwa lub organizacje
pozarzdowe (7.4).
78. Konflikty
zbrojne wspczesnego wiata
przyczyny wspczesnych midzynarodowych konfliktw zbrojnych

skutki konfliktw dla ludnoci
wyjania na przykadach przyczyny

inastpstwa konfliktw zbrojnych na
wiecie (7.5).
25
Program nauczania
5. PROCEDURY OSIGANIA CELW EDUKACYJNYCH

Wedukacji historycznej na poziomie szkoy podstawowej nauczyciel odgrywa szczeglnie istotn rol.
Na tym etapie edukacyjnym historia ispoeczestwo jest dla uczniw majcych jeszcze ograniczon
zdolno samodzielnego zdobywania wiedzy przedmiotem zupenie nowym. Nieznana dotd tematyka
budzi umodych ludzi naturaln ciekawo ich poznawania minionych dziejw. Wykorzystujc swoje umiejtnoci dydaktyczne, wiedz iosobowo, nauczyciel powinien skupi uwag uczniw ista si
dla nich przewodnikiem oprowadzajcym po fascynujcym wiecie przeszoci.
Przyjta przy tworzeniu programu Wczoraj idzi zasada czenia wiedzy historycznej zodniesieniami do wspczesnoci stwarza wicej moliwoci zaciekawienia uczniw. Przykadowo, lekcj ohistorii pisma mona zacz od rozmowy na temat roli, jak odgrywa ten wynalazek wnaszym codziennym
yciu iwedukacji. Podczas omawiania ustroju demokratycznego staroytnych Aten waciwe bdzie
odwoanie si do wspczesnego ycia politycznego. Wtrakcie zaj dotyczcych staroytnych igrzysk
olimpijskich warto przeprowadzi rozmow oaktualnych wydarzeniach sportowych. Taki sposb konstruowania lekcji ma kilka istotnych zalet:
1. pozwala na zaabsorbowanie uczniw poruszanymi zagadnieniami;
2. umoliwia zastosowanie wielu aktywizujcych metod nauczania;
3. sprawia, e uczniowie szybciej pojmuj sens edukacji historycznej oraz charakter mylenia przyczynowo-skutkowego;
4. daje szans na zaprezentowanie wiedzy watrakcyjny sposb, co czyni j atwiej przyswajaln dla
uczniw.
Wdeniu do uatrakcyjnienia zaj naley uwzgldni fakt, e modzie wychowywana wepoce internetu atwiej iwpeniejszy sposb odbiera informacje pochodzce zprzekazw graficznych ni informacje podane za pomoc dugiej narracji. Dlatego wanie wiksz rol wnauczaniu powinny odgrywa
rnego rodzaju grafiki iprezentacje plastyczne, ktre wsposb obrazowy przedstawiaj fakty zprzeszoci ipozwalaj na lepsze zrozumienie procesw historycznych. Dziki nim ucze moe pogbi
swoj wiedz, atake doskonali umiejtnoci odczytywania iinterpretacji danych pochodzcych zrnych rde. Podczas pracy zpodrcznikiem naley zatem pooy szczeglny nacisk na wykorzystanie
atrakcyjnych ilustracji iinfografik.
Wanym zadaniem edukacyjnym jest ksztacenie umiejtnoci czytania ze zrozumieniem. Wprocesie
nauczania zapoznawanie uczniw ztekstami historycznymi, zawierajcymi sownictwo nieuywane na
co dzie, stanowi wyzwanie wyjtkowo trudne iambitne. Najlepszym sposobem realizacji tego zadania
jest czytanie pod kierunkiem nauczyciela starannie wybranych fragmentw rde. Pozwala to kontrolowa przejrzysto przekazu iprzebieg lekcji.
Rwnie istotne wydaje si przygotowanie uczniw do samodzielnego zdobywania wiedzy. Rozwinicie unich tej umiejtnoci stanowi niezbdny warunek ich aktywnego udziau wprocesie ksztacenia
ustawicznego oraz sprawnego funkcjonowania wspoeczestwie informacyjnym. Nauczyciel powinien
wic zachca modych ludzi do pogbiania wiadomoci, pobudza ich pasj poznawcz oraz indywidualizowa swoje wymagania, szczeglnie wobec uczniw uzdolnionych. Pomocne wosigniciu tych
celw mog by propozycje pracy zuczniem zdolnym, zamieszczone wzestawieniu treci dydaktycznych
programu Wczoraj idzi.
Wnauczaniu historii naley zachowa rwnowag midzy metodami prezentacji wiedzy (A), metodami
angaujcymi uczniw (B) oraz metodami pozwalajcymi ksztatowa ich kompetencje historyczne (C).
Wszkole podstawowej bardzo istotn rol bd niewtpliwie odgryway metody podajce (A), warto jednak
stopniowo wprowadza rozwizania wzbogacajce przekaz oraz ksztacce kompetencje, postawy iwartoci.
(A) METODY MAJCE NA CELU PRZEKAZYWANIE (ZDOBYWANIE) WIEDZY
1. Rozmowa nauczajca (pogadanka)
Pogadanka to metoda szczeglnie przydatna podczas wprowadzania uczniw wtematyk lekcji, umoliwiajca zapoznanie modych ludzi zobc im do tej pory wiedz historyczn poprzez nawizanie do ich
wasnych dowiadcze. Polega na dialogu, podczas ktrego uczniowie staraj si udzieli odpowiedzi na
pytania nauczyciela. Pierwsze znich musi zosta sformuowane wczeniej, natomiast pozostae powinny
26
Program nauczania
wynika bezporednio zprzebiegu dyskusji. Podstawowym warunkiem skutecznoci tej metody jest
posiadanie przez uczniw okrelonych wiadomoci. Podczas rozmowy nauczyciel naprowadza ich na
istotne zagadnienia oraz oddziela treci wane od drugorzdnych. Jeli wpostaci pogadanki przeprowadza prac nad tekstem lub rekapitulacj omawianego zagadnienia, sprawdza take stopie opanowania
materiau przez uczniw oraz poziom jego zrozumienia. Dziki tej metodzie modzi ludzie ucz si kultury wypowiedzi, aponadto ksztac umiejtnoci wyraania iuzasadniania wasnego zdania, rozwizywania problemw wtwrczy sposb oraz wystpowania przed publicznoci.
2. Opowiadanie
Opowiadanie mona wykorzysta do przekazywania ciekawych informacji, zwizanych np. zmitami czy
zlegend ozaoeniu Rzymu. Metoda ta pomaga zaciekawi uczniw danym zagadnieniem oraz wpywa
na ich zaangaowanie wczasie lekcji. Gwnym celem opowiadania jest rozwijanie wyobrani historycznej uuczniw izainteresowanie ich wprowadzan tematyk.
3. Praca ztekstem
Metoda ta przygotowuje uczniw do samodzielnej nauki zwykorzystaniem podrcznika lub innych rde. Na poziomie podstawowym suy do ksztacenia umiejtnoci zdobywania wiedzy iczytania ze
zrozumieniem. Polega na poszukiwaniu wtekcie odpowiedzi na postawione wczeniej pytanie poprzez:
wyodrbnienie najwaniejszych informacji, odczytanie danych ztabel idiagramw, samodzielne sporzdzenie notatek czy rozwizanie dodatkowych wicze.
(B) METODY ROZWIJAJCE UMIEJTNOCI OGLNE
4. Wycieczka
Jest to metoda bardzo pomocna przy realizacji tematw dotyczcych maej ojczyzny oraz dziejw regionu. Celem wycieczki moe by muzeum, miejsce pamici narodowej, skansen lub inne miejsce zwizane zhistori danego regionu (np. miejsce bitwy). Wycieczka moe by rwnie sposobem na przeprowadzenie lekcji powiconej zabytkom architektury. Nauczyciel powinien wczeniej przekaza uczniom
zadania do wykonania wgrupach lub indywidualnie oraz poinformowa ich, e po powrocie do szkoy
bd musieli uporzdkowa, podsumowa izaprezentowa wiadomoci zebrane podczas wsplnej wyprawy. Wycieczka przyczynia si do zintegrowania zespou klasowego oraz skania modych ludzi do
poszukiwania nowych moliwoci pozyskiwania wiedzy. Wjej trakcie ksztacone s umiejtnoci skutecznego porozumiewania si wrozmaitych sytuacjach, stosowania zdobytych wiadomoci wpraktyce
oraz korzystania zrnych rde informacji. Ponadto metoda ta uatwia uczniom rozwijanie zainteresowa oraz zdobywanie dowiadcze niezbdnych wpniejszym yciu.
5. Drama
To ciekawa metoda pozwalajca poczy zabaw idziaanie. Podczas zaj przeprowadzanych zjej
wykorzystaniem uczniowie wczuwaj si wrole historycznych bohaterw: wzainscenizowanych scenkach
staraj si przedstawi ich emocje, pogldy izachowanie. Drama rozwija wyobrani, pomysowo,
empati, zdolnoci artystyczne, umiejtnoci nazywania iokazywania emocji oraz znajomo rozmaitych
rl spoecznych. Mona wyszczeglni kilka odmian tej metody: stop-klatk, wejcie wrol, inscenizacj improwizowan, udawan fotografi, zabaw wmuzeum, wywiad oraz rzeb.
6. Metoda nienej kuli
Pomaga uczniom wsamodzielnym definiowaniu nowo poznanych terminw. Polega na harmonijnym
poczeniu pracy indywidualnej zprac zespoow. Uczniowie najpierw zapisuj wasne skojarzenia
zwizane zdanym sowem, anastpnie razem zkoleank lub koleg zawki wybieraj spord zebranych
pomysw najtrafniejsze wyjanienia jego znaczenia. Ten sam proces wsplnego wyboru najlepszych
definicji zostaje powtrzony podczas pracy kolejno wgrupach czteroiomioosobowych. Ostatnim etapem
realizacji metody nienej kuli jest sformuowanie definicji przez cay zesp klasowy. Na koniec
uczniowie wraz znauczycielem ustalaj ostateczne objanienie danego terminu.
27
Program nauczania
7. Burza mzgw
Metoda burzy mzgw polega na zespoowym rozwizywaniu problemw. Podczas swobodnej rozmowy
uczniowie podaj swoje propozycje rozstrzygnicia danej kwestii, anauczyciel zapisuje je na tablicy.
Nastpnie cay zesp klasowy ocenia poszczeglne pomysy iwybiera spord nich najtrafniejszy. Metoda ta sprzyja angaowaniu wprac na lekcji uczniw zazwyczaj mao aktywnych. Wtrakcie przeprowadzania burzy mzgw nauczyciel kontroluje, czy wgrupie przestrzegane s nastpujce zasady kulturalnej dyskusji iwymiany pogldw:
gdy jedna osoba mwi, pozostae suchaj inie przerywaj;
osoby wypowiadajcej si nie naley ocenia;
wypowiedzi powinny by treciwe irzeczowe;
swoje zdanie trzeba uzasadni.
8. Portfolio
To metoda rozwijajca umiejtno samodzielnej pracy zrnymi rdami informacji. Polega na gromadzeniu przez uczniw publikacji, zdj, nagra iinnych przedmiotw zwizanych zpodanym tematem.
Zebrane materiay dokumentuj wysiek woony wwykonanie zadania is podstaw do prezentacji
zagadnienia na forum klasy. Przy ocenie pracy uczniw nauczyciel powinien wzi pod uwag odpowiedni dobr materiaw, pomysowo oraz sposb przedstawienia zdobytej wiedzy.
9. Jigsaw-puzzle
Podczas lekcji prowadzonych t metod zesp klasowy jest dzielony na grupy. Kada znich opracowuje wybrane zagadnienie. Nastpnie uczniowie zostaj wymieszani ze sob wtaki sposb, aby we wszystkich nowo powstaych druynach znalaz si jeden przedstawiciel kadego zistniejcych wczeniej zespow. Uczniowie wymieniaj si zebranymi wiadomociami. Metoda jigsaw-puzzle uczy wsppracy
oraz precyzji wprzekazywaniu konkretnych informacji.
10. Ranking diamentowy
Metoda ta polega na porzdkowaniu informacji zuwzgldnieniem ich wanoci oraz uzupenianiu nimi
schematu przypominajcego ksztatem diament. czona jest zwykle zdwiema innymi metodami burz
mzgw idyskusj. Na pocztku uczniowie podaj np. przyczyny iskutki okrelonego wydarzenia historycznego. Ich pomysy zostaj zapisane na tablicy bd na kartkach samoprzylepnych. Nastpnie
wskazana osoba odczytuje zebrane propozycje. Pozostali uczniowie wsplnie wybieraj najtrafniejsze
odpowiedzi idecyduj, wktrych miejscach schematu naley je umieci. Ranking diamentowy umoliwia rozwijanie uuczniw zdolnoci logicznego mylenia, analizy iselekcji informacji oraz porzdkowania ich ze wzgldu na znaczenie, jakie maj dla rozstrzygnicia danej kwestii. Ksztaci take umiejtnoci przedstawiania iobrony wasnego stanowiska, pracy wzespole oraz twrczego rozwizywania
problemw.
11. Metoda tekstu przewodniego
Nauczyciel pracujcy zzastosowaniem tej metody przygotowuje dla uczniw tekst przewodni rodzaj
pisemnej instrukcji zawierajcej pytania pomocnicze, informacje dotyczce kolejnych etapw zadania
oraz czasu przeznaczonego na ich realizacj, atake zestawienie oczekiwanych wynikw pracy. Wtekcie
przewodnim znajduje si ponadto wykaz potrzebnych materiaw irodkw dydaktycznych (np. podrcznik, mapa, fotografie). Wykorzystujc tekst instrukcji oraz odpowiednie pomoce, uczniowie poszukuj samodzielnie lub wzespoach rozwizania okrelonego problemu. Po upywie wyznaczonego
czasu przekazuj wyniki swojej pracy nauczycielowi albo prezentuj je na forum klasy. Metod t mona zastosowa podczas pracy zpodrcznikiem, kiedy to korzysta si zrnych rde wiedzy (tekstu,
infografik, map, ilustracji), oraz wramach podsumowania wiadomoci zdanego rozdziau.
Jako centralnego elementu instrukcji mona uy tekstu rdowego. Wwczas modzi ludzie odczytuj zniego potrzebne treci, anastpnie systematyzuj uzyskan wten sposb wiedz, korzystajc
zpodrcznika lub innych materiaw pomocniczych. Mog take porwna zdobyte informacje zwiadomociami zawartymi wpodrczniku. Na zakoczenie nauczyciel moe poleci uczniom rozwizanie
krzywki zawierajcej hasa odnoszce si do wiedzy przyswojonej wtrakcie wykonywania zadania.
28
Program nauczania
12. Dyskusja
Dyskusja jako metoda aktywizujca na poziomie szkoy podstawowej ma do ograniczony zakres zastosowania, gwnie ze wzgldu na zbyt mae umiejtnoci uczniw wzakresie porzdkowania wiadomoci, logicznego irzeczowego argumentowania oraz przekonywania do swoich racji. Ponadto uczniowie
nie dysponuj jeszcze odpowiedni wiedz historyczn.
Pewne odmiany dyskusji mona wykorzysta podczas realizacji tematyki spoecznej, np. przy omawianiu zasad wspycia wszkole lub sposobw rozwizywania konfliktw. Form atwiejsz ibardziej
odpowiedni dla uczniw szkoy podstawowej jest dyskusja punktowana, ktr przeprowadza si wkilkuosobowych grupach. Nauczyciel dzieli klas na zespoy, anastpnie okrela temat iczas trwania dyskusji oraz zasady obowizujce wjej trakcie. Przedstawia take formularz, na ktrego podstawie uczniowie bd oceniani. Punkty przydzielane s za podanie waciwych argumentw oraz za merytoryczne
komentarze do wypowiedzi wsprozmwcw.
Dyskusja uczy samodzielnego mylenia, precyzyjnego formuowania argumentw, uzasadniania wasnych pogldw oraz szacunku dla odmiennych opinii.
13. Debata za iprzeciw
Metod umoliwiajc uczniom przyswojenie zasad kulturalnej dyskusji, aprzy tym atwiejsz wrealizacji na poziomie szkoy podstawowej, jest debata za iprzeciw. Polega ona na tym, e wybrany
problem rozpatrywany jest zdwch przeciwstawnych punktw widzenia. Pozwala to modym ludziom
spojrze na dany temat zdwch rnych perspektyw oraz uczy ich szacunku dla cudzych pogldw.
Uwiadamia take, jak wan rol wrozwizywaniu problemw odgrywaj negocjacje. Debata za
iprzeciw ksztatuje zdolno twrczego rozstrzygania spornych kwestii oraz rozwija umiejtno autoprezentacji. Ponadto przygotowuje do podejmowania decyzji ipenienia rnorodnych funkcji spoecznych. Metod t stosuje si np. wcelu przeprowadzenia sdu nad wybran postaci historyczn. Moe
si okaza przydatna take podczas rozwizywania sporw dotyczcych interpretacji danego wydarzenia
historycznego.
14. Mapa mentalna
Przygotowanie mapy mentalnej polega na graficznym przedstawieniu podanego problemu. Uczniowie
porzdkuj wiadomoci dotyczce okrelonego zagadnienia iprezentuj je wformie schematu na plakacie lub na tablicy. Efektem ich pracy jest wykres, ktry pomaga usystematyzowa zdobyte wiadomoci
izrozumie zachodzce midzy nimi zwizki. Metoda ta sprzyja aktywizacji uczniw, poniewa kady
znich ma moliwo wypowiedzenia si oraz przedstawienia wasnych propozycji. Rozwija rwnie
umiejtnoci poszukiwania, porzdkowania iwykorzystywania informacji pochodzcych zrnych rde oraz twrczego rozwizywania problemw. Mapa mentalna moe by zastosowana jako jedna zform
notowania ipowtarzania wiadomoci. Stanowi take doskona pomoc przy systematyzowaniu wiedzy
oraz wzbogacaniu sownictwa.
15. Metaplan
Metaplan to graficzny zapis kolejnych etapw analizy danego zagadnienia. Metoda ta wymaga od uczniw
pewnej wiedzy idojrzaoci. Wszkole podstawowej mona j zastosowa przy omawianiu tematw
dotyczcych np. spoecznoci szkolnej lub lokalnej. Podczas wykonywania metaplanu uczniowie pracuj indywidualnie bd grupowo zgodnie zustalonym planem. Pierwszy etap realizacji zadania polega na
zdiagnozowaniu problemu izapisaniu go na tablicy. Nastpnie modzi ludzie odpowiadaj pisemnie na
pytania: Jak jest?, Jak powinno by?, Dlaczego nie jest tak, jak by powinno?. Odpowiedzi su
szczegowej analizie zagadnienia. Po upywie czasu przeznaczonego na ich udzielenie uczniowie podaj propozycje rozstrzygnicia rozpatrywanej kwestii. Nauczyciel zbiera kartki zzapisanymi wnioskami
iumieszcza je na tablicy, po czym nastpuje wypracowanie wsplnych rozwiza.
Metaplan uczy przede wszystkim analitycznego mylenia oraz twrczego rozwizywania problemw.
Etapy pracy metod metaplanu:
okrelenie czasu trwania dyskusji;
podzielenie klasy na grupy;
przedstawienie problemu;
29
Program nauczania
udzielenie przez uczniw odpowiedzi na pytania: Jak jest?, Jak powinno by?, Dlaczego nie jest
tak, jak by powinno?;
umieszczenie kartek zodpowiedziami wwyznaczonym miejscu;
zapisanie wnioskw iwypracowanie wsplnych rozwiza.
16. Drzewko decyzyjne
Metoda ta polega na przedstawieniu rnych sposobw rozwizania problemu oraz pozytywnych inegatywnych konsekwencji ich zastosowania wpostaci schematu oksztacie drzewa. Uczniowie formuuj
problem iwpisuj go wmiejscu korzenia. Nastpnie okrelaj cele iwartoci najistotniejsze dla osb
podejmujcych decyzje. Moliwoci rozwizania problemu zostaj zapisane wpniu drzewa, akonsekwencje ich realizacji na kocach gazi tworzcych jego koron. Na zakoczenie uczniowie dokonuj wyboru najlepszej opcji.
(C) METODY ROZWIJAJCE UMIEJTNOCI HISTORYCZNE
17. Praca ztekstem rdowym
Wpodrczniku oprcz tekstu gwnego znajduj si rwnie teksty rdowe. Praca znimi pozwala
uczniom rozwija krytyczny stosunek do pozyskiwanych informacji oraz umiejtno oceny wiarygodnoci tekstu rdowego iintencji jego autora. Kompetencje te s niezwykle istotne wprocesie ksztatowania dojrzaoci obywatelskiej.
Pierwszy etap analizy tekstu polega na udzieleniu przez uczniw odpowiedzi na proste pytania dotyczce omawianego fragmentu. Pomaga to wksztatowaniu umiejtnoci czytania ze zrozumieniem.
Nauczyciel stopniowo kieruje uwag modych ludzi na kwestie szczegowe, np. na elementy perswazji
lub manipulacji zastosowane wtekcie. Pomaga take uczniom wodrnieniu opisanych faktw historycznych od wyraonych opinii. Wtrakcie pracy zzastosowaniem tej metody osoba prowadzca zajcia
musi pamita ostawianiu odpowiednich pyta badawczych oraz wskazywaniu wtekcie przejaww
subiektywizmu autora.
18. Praca ze rdem ikonograficznym
Podrcznik dostarcza bogatego materiau ilustracyjnego, ktry moe by wykorzystany podczas prezentowania wiedzy lub analizy rde. Dlatego bdem jest traktowanie ilustracji wycznie jako barwnego
uzupenienia tekstu, ktre ma na celu jedynie uatrakcyjnienie odbioru tradycyjnego przekazu. Warto
pamita, e do rde historycznych zalicza si nie tylko teksty. Nale do nich take obrazy przedstawiajce rne wydarzenia historyczne bd fotografie zabytkw iinnych przedmiotw pochodzcych
zprzeszoci. Ilustracje mog by podstaw do samodzielnej pracy uczniw, polegajcej np. na wskazaniu rnic obyczajowych midzy wspczesnoci znan zdowiadczenia aprzeszoci, ktrej fragment
ukazany zosta za pomoc materiau ilustracyjnego. Ilustracje okazuj si te niezwykle przydatne podczas
porwnywania architektury lub sztuki rnych epok.
19. Praca zmap
Wan cech tej metody jest jej interdyscyplinarny charakter czy ona bowiem wiedz historyczn
zelementami geografii. Prac zmap naley rozpocz od zapoznania uczniw zzasadami korzystania
zniej, np. wyjanienia znacze symboli pojawiajcych si wlegendzie. Wedukacji historycznej wan
rol odgrywa rozwijanie umiejtnoci pozyskiwania igromadzenia informacji wwyniku porwnywania
map. Chodzi tu gwnie owiadomoci na temat zmian terytorialnych, ktre na przestrzeni wiekw obejmoway obszar wielu pastw, oraz ich wpywu na system gospodarczy lub pooenie geopolityczne danego kraju.
30
Program nauczania
6. ZAKADANE OSIGNICIA UCZNIW

Zakadane osignicia uczniw to wiadomoci iumiejtnoci, ktrymi ucze powinien si wykazywa
po zakoczeniu nauki wszkole podstawowej. Dziki przyporzdkowaniu osigni do poszczeglnych
rozdziaw mona atwo ustali, jakie kompetencje mody czowiek musi zdoby na danym etapie nauki.
Rozdzia I. Ja imoje otoczenie
Ucze:
dostrzega niepowtarzalno iwyjtkowo kadego czowieka;
wymienia potrzeby ludzkie: naturalne, bezpieczestwa, przynalenoci, uznania iszacunku,
samorealizacji;
przedstawia rol rodziny wyciu czowieka;
opowiada oswojej rodzinie (wtym ozajciach izainteresowaniach jej czonkw);
okrela rnice midzy modelem rodziny sprzed stu lat amodelem rodziny wspczesnej;
omawia funkcjonowanie samorzdu szkolnego;
podaje podstawowe prawa iobowizki ucznia;
proponuje sposoby rozwizania wybranego konfliktu znajbliszego otoczenia;
tumaczy, czym jest ojczyzna imaa ojczyzna;
porwnuje patriotyzm zpatriotyzmem lokalnym;
wyjania pochodzenie nazwy Polska;
wskazuje elementy czce przedstawicieli narodu polskiego;
opisuje polskie symbole narodowe;
wymienia najwaniejsze polskie wita narodowe iobjania ich znaczenie;
odnajduje na mapie miejscowo, wktrej mieszka;
podaje nazwy mniejszoci narodowych ietnicznych yjcych wPolsce;
umiejscawia na mapie gwne skupiska Polonii na wiecie.
Rozdzia II. Zhistori na ty
Ucze:
wyjania, czym zajmuje si historia;
odrnia przeszo od teraniejszoci iprzyszoci;
wskazuje przyczyn iskutek wydarzenia historycznego oraz okrela ich wzajemn relacj;
podaje przykady rde materialnych iniematerialnych;
charakteryzuje archeologi jako nauk pomocnicz historii;
na podstawie pamitek po przodkach formuuje wnioski dotyczce historii rodziny;
tumaczy, dlaczego pamitki rodzinne naley otacza szczegln trosk;
tworzy drzewo genealogiczne wasnej rodziny.
Rozdzia III. Czas imapa whistorii
Ucze:
porzdkuje wydarzenia wkolejnoci chronologicznej;
okrela, wktrym wieku rozegrao si dane wydarzenie;
umieszcza daty wydarze na osi czasu;
ukada chronologicznie epoki historyczne: staroytno, redniowiecze, nowoytno, wspczesno;
odczytuje informacje zosi czasu izaznacza na niej daty wydarze;
interpretuje map historyczn, korzystajc zsymboli umieszczonych wlegendzie.
Rozdzia IV. Z najdawniejszych dziejw
Ucze:
wyjania, w jaki sposb umiejtno rozpalania ognia zmienia ycie ludzi;
tumaczy, jak mieszkali i czym ywili si ludzie pierwotni;
opisuje ycie grupy ludzi pierwotnych oraz charakteryzuje zajcia tworzcych j mczyzn i kobiet;
odpowiada, na czym polega rnica midzy koczowniczym a osiadym trybem ycia;
31
Program nauczania
wyjania, co umoliwio czowiekowi zmian trybu ycia z koczowniczego na osiady;

wymienia pierwsze narzdzia i rodzaje broni oraz okrela, z czego byy wykonane;
odnajduje na mapie Mezopotami, Tygrys, Eufrat, Nil i Egipt;
nazywa najwaniejsze osignicia cywilizacyjne ludw Mezopotamii;
tumaczy, w jaki sposb zorganizowane byo pastwo faraonw;
wymienia rne rodzaje pisma;
okrela, dlaczego wynalezienie pisma miao przeomowe znaczenie dla rozwoju cywilizacji.
Rozdzia V. W staroytnej Grecji

Ucze:
wskazuje na mapie staroytn Grecj;
wymienia najwaniejsze zajcia Grekw;
odnajduje Ateny na mapie staroytnej Grecji;
wyjania, na czym polegaa demokracja ateska;
tumaczy, czym roni si tragedia od komedii;
nazywa najwaniejszych greckich bogw;
opowiada, jak Grecy wyobraali sobie bogw;
wyjania, czym byy mity i jak rol odgryway w yciu Grekw;
opisuje przebieg staroytnych igrzysk olimpijskich;
porwnuje igrzyska antyczne ze wspczesnymi olimpiadami.
Rozdzia VI. W staroytnym Rzymie
Ucze:
wskazuje na mapie Itali i Rzym;
charakteryzuje ustrj republiki rzymskiej;
opowiada, w jaki sposb powstao Imperium Rzymskie;
opisuje wyposaenie rzymskiego legionisty;
prezentuje najwaniejsze osignicia Rzymian;
wyjania, co oznacza powiedzenie: Wszystkie drogi prowadz do Rzymu;
tumaczy, jakie znaczenie miao prawo rzymskie w staroytnoci i jak rol odgrywa wspczenie;
omawia gwne zaoenia religii chrzecijaskiej.
Rozdzia VII. Polska pierwszych Piastw
Ucze:
nazywa plemiona polskie i wskazuje na mapie zamieszkiwane przez nie tereny;
omawia genez pastwa polskiego;
wyjania, jakie korzyci uzyskaa Polska w wyniku przyjcia chrzecijastwa;
charakteryzuje posta witego Wojciecha;
wymienia postanowienia zjazdu gnienieskiego;
okrela, kto i kiedy zosta pierwszym krlem Polski;
wylicza osignicia Bolesawa Chrobrego.
Rozdzia VIII. Spoeczestwo redniowiecza
Ucze:
okrela, jak rol odgrywa Koci w redniowiecznym spoeczestwie;
porwnuje styl romaski ze stylem gotyckim;
opisuje wygld zamku oraz funkcje jego poszczeglnych elementw;
wymienia elementy rycerskiego uzbrojenia;
omawia kolejne etapy w karierze rycerza;
charakteryzuje wygld redniowiecznego miasta;
wskazuje rnice midzy miastem a wsi w okresie redniowiecza z uwzgldnieniem charakteru
zabudowy oraz zaj mieszkacw.
32
Program nauczania
Rozdzia IX. Polska i Krzyacy

Ucze:
odnajduje na mapie pastwo krzyackie, Prusy, Pomorze Gdaskie, Grunwald i Malbork;
podaje przyczyny sprowadzenia Krzyakw do Polski;
omawia panowanie Wadysawa okietka i okrela jego rol w zjednoczeniu pastwa polskiego;
wskazuje na mapie terytorium pastwa polskiego w XIV wieku;
przedstawia reformy przeprowadzone przez Kazimierza Wielkiego;
ocenia polityk Kazimierza Wielkiego;
wyjania, dlaczego doszo do zawarcia unii polsko-litewskiej;
wymienia postanowienia I i II pokoju toruskiego.
Rozdzia X. Europejczycy odkrywaj wiat
Ucze:
opisuje udoskonalenia techniczne umoliwiajce dalekomorskie podre;
wskazuje na mapie Indie i Ameryk;
wymienia gwnych odkrywcw i ich dokonania;
okrela pozytywne i negatywne skutki odkry geograficznych;
nazywa nowe roliny i przyprawy sprowadzone do Europy;
wyjania znaczenie terminw renesans i humanizm;
podaje nazwiska najwybitniejszych twrcw europejskich okresu renesansu oraz tytuy ich dzie;
charakteryzuje najwybitniejsze postacie polskiego renesansu i wylicza ich dokonania.
Rozdzia XI. W Rzeczypospolitej szlacheckiej
Ucze:
wyjania, dlaczego XVI stulecie jest nazywane w Polsce zotym wiekiem;
opisuje styl ycia i zajcia szlachty;
przedstawia podzia stanu szlacheckiego;
tumaczy, na czym polegaa przemiana rycerstwa w szlacht;
odnajduje na mapie Wis, Gdask, Krakw, Zamo i Sandomierz;
odpowiada, w jaki sposb zorganizowany by handel zboem;
wymienia postanowienia unii lubelskiej;
wskazuje na mapie obszar Rzeczypospolitej Obojga Narodw;
podaje nazwy narodw yjcych na terenie Rzeczypospolitej;
dokonuje krtkiej charakterystyki gwnych religii wyznawanych w dawnej Polsce;
omawia przebieg wolnych elekcji w Rzeczypospolitej szlacheckiej;
przedstawia najwaniejsze dokonania Stefana Batorego.
Rozdzia XII. Upadek Rzeczypospolitej
Ucze:
odnajduje na mapie Szwecj, Inflanty i Ukrain;
przedstawia gwne denia polityczne Zygmunta III Wazy;
omawia przebieg potopu szwedzkiego;
odpowiada, z kim Polska toczya wojny w XVII wieku oraz jakie byy ich skutki;
wskazuje na mapie Imperium Osmaskie i Wiede;
opowiada o przebiegu wyprawy wiedeskiej;
przedstawia pocztki panowania Stanisawa Augusta Poniatowskiego;
ustala dat I rozbioru Polski i wymienia pastwa, ktre go dokonay;
opisuje dziaania Stanisawa Augusta Poniatowskiego w dziedzinie edukacji, kultury i sztuki;
charakteryzuje program obozu reformatorskiego;
okrela, na czym polegay najwaniejsze reformy zapisane w Konstytucji 3 maja;
podaje dat II rozbioru Polski i wskazuje pastwa, ktre go dokonay;
wyjania, kiedy i dlaczego doszo do wybuchu powstania kociuszkowskiego;
prezentuje posta Tadeusza Kociuszki oraz jego dziaalno w Polsce i zagranic;
33
Program nauczania
wylicza cechy charakterystyczne sztuki barokowej;

wymienia nazwiska najwaniejszych twrcw europejskiego baroku;
przedstawia podstawowe zaoenia filozoficzne owiecenia;
wskazuje najwaniejszych mylicieli epoki.
Rozdzia XIII. Walka o odzyskanie niepodlegoci

Ucze:
wskazuje na mapie Wochy, Ksistwo Warszawskie, Rosj;
opowiada, w jakich okolicznociach powsta polski hymn narodowy;
przedstawia gwne etapy w historii Ksistwa Warszawskiego;
wskazuje na mapie Krlestwo Polskie;
okrela, kiedy i dlaczego wybucho powstanie listopadowe;
wylicza skutki upadku powstania listopadowego;
wymienia najwybitniejszych artystw romantyzmu i tytuy ich dzie;
podaje nazwiska najwybitniejszych artystw pozytywizmu i tytuy ich utworw;
tumaczy przyczyny wybuchu powstania styczniowego i ustala jego zasig terytorialny;
wskazuje na partyzancki charakter powstania;
omawia skutki upadku powstania styczniowego.
Rozdzia XIV. Pod zaborami
Ucze:
wyjania, na czym polegaa polityka rusyfikacji i germanizacji;
przedstawia rne metody walki o polsko;
porwnuje sytuacj Polakw w rnych zaborach;
wyjania, jaki wpyw mia rozwj przemysu na ycie codzienne ludzi;
odrnia odkrycie od wynalazku;
podaje nazwy gwnych XIX-wiecznych wynalazkw i nazwiska ich twrcw;
wymienia gwne odkrycia naukowe.
Rozdzia XV. Odrodzenie pastwa polskiego
Ucze:
okrela, w jakich latach toczya si I wojna wiatowa, oraz wymienia uczestniczce w niej pastwa;
wyjania, kiedy i w jakich okolicznociach Polska odzyskaa niepodlego;
wskazuje na mapie II Rzeczpospolit oraz porwnuje zasig jej terytorium z obecnymi granicami
pastwa polskiego;
wymienia najwaniejszych politykw II Rzeczypospolitej;
tumaczy, dlaczego Polacy obchodz rocznic bitwy warszawskiej;
podaje podstawowe prawa i wolnoci obywatelskie wprowadzone przez Konstytucj marcow;
wylicza osignicia polskiej gospodarki okresu midzywojennego.
Rozdzia XVI. Midzy wojnami
Ucze:
opowiada, w jaki sposb przezwyciono kryzys gospodarczy w latach 30. XX wieku;
okrela, kto i kiedy przeprowadzi rewolucj komunistyczn w Rosji;
wyjania, czym by stalinizm;
tumaczy, kiedy i w jaki sposb nazici przejli wadz w Niemczech;
charakteryzuje program nazistw niemieckich.
Rozdzia XVII. Druga wojna wiatowa
Ucze:
wyjania, kiedy i w jakich okolicznociach doszo do agresji Niemiec i ZSRR na Polsk;
wymienia przyczyny klski wrzeniowej;
wskazuje na mapie kraje podbite przez Niemcy;
34
Program nauczania
odnajduje na mapie pastwa zajte przez ZSRR;

opowiada o dokonaniach militarnych polskich onierzy na frontach II wojny wiatowej;
wyjania, czym by Holocaust;
charakteryzuje sytuacj narodu polskiego w czasach okupacji niemieckiej;
opisuje sposoby walki Polakw z okupantami;
przedstawia przebieg powstania warszawskiego;
omawia ostatnie etapy II wojny wiatowej.
Rozdzia XVIII. Polska Rzeczpospolita Ludowa

Ucze:
odnajduje na mapie kraje zdominowane przez ZSRR;
wskazuje podstawowe rnice ustrojowe midzy krajami Zachodu a pastwami komunistycznymi,
okrela granice PRL i porwnuje jej obszar z zasigiem terytorium II RP;
podaje gwne cechy ustroju PRL;
wyjania, dlaczego PRL nie bya pastwem w peni suwerennym;
wylicza przyczyny spoecznego niezadowolenia w Polsce pod rzdami komunistw;
wymienia najwaniejsze wystpienia spoeczne skierowane przeciw rzdom komunistycznym;
tumaczy, na czym polegao przeomowe znaczenie NSZZ Solidarno w powojennej historii Polski.
Rozdzia XIX. Polska wspczesna
Ucze:
okrela, kiedy i w jaki sposb Polska odzyskaa pen suwerenno;
wymienia najwaniejszych politykw III RP;
opowiada o najistotniejszych wydarzeniach w historii III RP;
wskazuje najwiksze sukcesy i gwne problemy III RP;
omawia prawa i obowizki obywatela;
tumaczy, jaka jest rola konstytucji w pastwie demokratycznym;
charakteryzuje najwaniejsze kompetencje wadzy ustawodawczej, wykonawczej i sdowniczej;
okrela terytorium i liczb ludnoci wspczesnej Polski;
odnajduje na mapie kraje wchodzce w skad Unii Europejskiej;
przedstawia gwne zadania Unii Europejskiej;
wylicza korzyci dla Polski wynikajce z przynalenoci naszego kraju do Unii Europejskiej.
Rozdzia XX. Problemy ludzkoci
Ucze:
omawia szanse i zagroenia wynikajce z rozwoju techniki we wspczesnym wiecie;
tumaczy pojcie globalnej wioski;
wyjania wpyw rozwoju systemw komunikacji i transportu na powstanie globalnej wioski;
przedstawia problemy wspczesnego wiata, m.in. podzia na kraje biedne i bogate;
wymienia trudnoci, z ktrymi borykaj si mieszkacy najbiedniejszych pastw wiata;
okrela rol midzynarodowych organizacji humanitarnych;
wskazuje najwaniejsze rda konfliktw midzynarodowych i omawia sposoby walki z terroryzmem.
35
Program nauczania
7. PROPONOWANE METODY KONTROLI I OCENY OSIGNI UCZNIW

W programie nauczania Wczoraj i dzi zwrcono szczegln uwag na nastpujce aspekty oceniania:
1. Sposb oceniania ma wpyw na stosunek uczniw do przedmiotu, a wic take na efektywno nauczania. Wedug ustale psychologii wychowawczej pozytywna ewaluacja motywuje dzieci do dalszej
nauki bardziej ni surowa ocena. Dlatego w szkole podstawowej naley przyoy szczegln wag
do wszelkich stara i aktywnoci uczniw. Jest to istotne zwaszcza w przypadku uczniw sabszych.
2. Naley stosowa indywidualizacj wymaga. Problem ten staje si bardzo wany w przypadku uczniw
dyslektycznych, nieradzcych sobie z pracami pisemnymi, oraz dzieci z trudnociami w nauce. Indywidualizacja wymaga jest atwiejsza w wyniku stosowania ustnych form kontroli. W pisemnych
formach podsumowujcych (zwaszcza w sprawdzianach czy testach semestralnych) polecenia powinny by dostosowane do moliwoci uczniw.
Kryteria oceniania osigni uczniw
Program Wczoraj i dzi proponuje kryteria oglne okrelajce wiadomoci i umiejtnoci, ktre ucze
powinien opanowa podczas trzyletniego cyklu nauki historii i spoeczestwa. Nauczyciel moe dostosowa podane wymagania do moliwoci uczniw w danej klasie. Aby uzyska ocen:
dopuszczajc ucze powinien wykaza si znajomoci elementarnej wiedzy, wyjania z pomoc
nauczyciela znaczenie podstawowych terminw historycznych, dokonywa opisw przeszoci i porwnywa j z teraniejszoci na podstawie materiaw ilustracyjnych;
dostateczn ucze powinien posiada podstawow wiedz faktograficzn, czyta teksty ze zrozumieniem, dostrzega zwizki teraniejszoci z przeszoci, opanowa najprostsze umiejtnoci przedmiotowe, takie jak: dokonywanie oceny zdarzenia, opis, porwnanie, okrelanie, w ktrym wieku
rozegrao si dane wydarzenie, porzdkowanie zdarze w kolejnoci chronologicznej, odczytywanie
daty wydarzenia z osi czasu;
dobr ucze powinien opanowa wiedz faktograficzn na poziomie ponadpodstawowym, wykazywa si aktywnoci na lekcjach, wyraa wasn opini, dostrzega cigo rozwoju kulturalnego
i cywilizacyjnego, integrowa wiedz uzyskan z rnych rde, samodzielnie poszukiwa informacji
o swoim regionie i rodzinnej miejscowoci, umiejtnie posugiwa si map, odczytywa wiadomoci
z wykresw i tabel;
bardzo dobr ucze musi wykaza si nie tylko du wiedz, lecz take zrozumieniem procesw
historycznych; powinien rwnie samodzielnie wyciga wnioski, ujmowa treci historyczne w zwizki przyczynowo-skutkowe, krytycznie odnosi si do wydarze z przeszoci oraz porwnywa epoki
i okresy;
celujc ucze powinien samodzielnie rozwija swoje zainteresowania i wykazywa si wiedz
ponadprogramow, uczestniczy w pracach przedmiotowych kek zainteresowa, czy i wykorzystywa wiadomoci z rnych dziedzin, bra udzia w konkursach przedmiotowych.
36
Program nauczania
8. MATERIAY DYDAKTYCZNE
W realizacji programu nauczania historii i spoeczestwa w klasach IVVI szkoy podstawowej pomocne s midzy innymi nastpujce publikacje:
1. Podrcznik Wczoraj i dzi skada si z trzech czci i jest zgodny z now podstaw programow.
Zawiera omwienie najwaniejszych zagadnie z dziejw cywilizacji, podzielone tematycznie na
rozdziay. Tekst podrcznika jest dostosowany do moliwoci percepcyjnych uczniw szkoy podstawowej. Treci gwne zostay urozmaicone ciekawostkami, zdjciami oraz specjalnie opracowanymi
infografikami i rysunkami.
2. Multibook to rozbudowana wersja elektroniczna podrcznika, wzbogacona o elementy multimedialne, takie jak nagrania filmowe i dwikowe, dodatkowe zdjcia czy interaktywne wiczenia.
3. Zeszyt ucznia zawiera rnorodne wiczenia utrwalajce wiadomoci zdobyte na lekcjach. Jest skorelowany z treci podrcznika.
4. Atlas historyczny zamieszczono w nim mapy zwizane z tematyk poszczeglnych rozdziaw podrcznika.
5. Atlas multimedialny stanowi doskona pomoc podczas lekcji z wykorzystaniem tablicy multimedialnej.
6. Zestaw foliogramw skadaj si na niego specjalnie przygotowane ilustracje, ktre mona wykorzysta podczas lekcji. S one zintegrowane z treci podrcznika.
7. Ksika Nauczyciela znajduj si w niej propozycje planw pracy, zestawienie wymaga edukacyjnych, opis najwaniejszych metod i technik aktywizujcych oraz opracowane z wykorzystaniem tych
metod scenariusze lekcji wraz z kartami pracy. W publikacji zamieszczono take artyku na temat
zastosowania na lekcji atlasu historycznego, zawierajcy dodatkowe informacje i ciekawostki odnoszce si do poszczeglnych map.
8. Biuletyny Internetowe zawieraj scenariusze lekcji, propozycje planw pracy oraz inne pomoce
przydatne w pracy nauczyciela.
37
Program nauczania
9. BIBLIOGRAFIA
Arends R.I., Uczymy si naucza, prze. K. Kruszewski, Warszawa 2002.
Bauman Z., Globalizacja, prze. E. Klekot, Warszawa 2004.
Berenicki F., Dydaktyka ksztacenia oglnego, Krakw 2001.
Buckley P., Clark D., Internet. Wszystko, co musisz wiedzie, prze. K. Tryc, Warszawa 2006.
Buehl D., Strategie efektywnego nauczania, czyli jak efektywnie naucza i skutecznie uczy si, prze.
B.Pitek, Krakw 2004.
Cesarz Z., Stadtmller E., Problemy polityczne wspczesnego wiata, Wrocaw 2002.
Chaupczak H., Browarek T., Mniejszoci narodowe w Polsce 19181995, Lublin 1998.
Czerny J., Zarys pedagogiki aksjologicznej, Katowice 1998.
Demokracja. Teorie. Idee. Instytucje, pod red. T. Biernata i A. Siwik, Toru 2003.
Denek K., Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toru 2000.
Denek K., Wartoci i cele edukacji szkolnej, Pozna Toru 1994.
Denek K., Przyszczypkowski K., Urbaski-Kor R., Aksjologiczne podstawy edukacji, Pozna Toru
2001.
Dylak S., Wprowadzenie do konstruowania szkolnych programw nauczania, Warszawa 2000.
Edukacja jest w niej ukryty skarb. Raport dla UNESCO Midzynarodowej Komisji do Spraw Edukacji
dla XXI wieku pod przewodnictwem Jacquesa Delorsa, prze. W. Rabczuk, Warszawa 1998.
Edukacja aksjologiczna, pod red. K. Olbrycht, t. 14, Katowice 19931999.
Edukacja i nauka w spoeczestwie informacyjnym, pod red. nauk. D. Fica, Zielona Gra 2004.
Europejska konwencja praw czowieka, wybr i oprac. M.A. Nowicki, Warszawa 2006.
Frckowiak T., Edukacja, demokracja i sumienie. Studium pedagogiczne, Pozna 1998.
Goban-Klas T., Cywilizacja medialna: geneza, ewolucja, eksplozja, Warszawa 2005.
Grabowska M., Szawiel T., Budowanie demokracji. Podziay spoeczne, partie polityczne i spoeczestwo
obywatelskie w postkomunistycznej Polsce, Warszawa 2003.
Gruca H., Sownik wybranych poj i terminw z wiedzy o yciu w spoeczestwie, Krakw 1993.
Informacja w spoeczestwie XXI wieku, pod red. M. Rszkiewicz i E. Wdrowskiej, Warszawa 2005.
Kamiski A., Myli o Polsce i wychowaniu, wybr i red. A. Janowski, Warszawa 2003.
Kompendium wiedzy o spoeczestwie, pastwie i prawie, pod red. S. Wronkowskiej i M. Zmierczak,
Warszawa 2005.
Konflikty wspczesnego wiata, pod red. G. Ciechanowskiego i J. Sielskiego, Toru 2006.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1997.
Konwencja o prawach dziecka. Analiza i wykadnia, pod red. T. Smyczyskiego, Pozna 1999.
Korczak J., Prawida ycia. Pedagogika dla dzieci i modziey, Warszawa 1988.
Ksztacenie ustawiczne idee i dowiadczenia, pod red. Z.P. Kruszewskiego, J. Pturzyckiego, E.A.Wesoowskiej, Pock 2003.
Ksztatowanie postaw obywatelskich, pod red. T. Gabisia i R. Zapotocznego, Wrocaw 2005.
astawski K., Historia integracji europejskiej, Toru 2006.
Michaowska G., Prawa czowieka i ich ochrona, Warszawa 2000.
Myl pedagogiczna Janusza Korczaka, wybr M. Falkowska, Warszawa 1983.
Nauczanie i uczenie si: na drodze do uczcego si spoeczestwa, prze. K. Pachniak, R. Piotrowski,
Warszawa 1997.
Ncki Z., Komunikacja midzyludzka, Krakw 2000.
Niemierko B., Midzy ocen szkoln a dydaktyk. Bliej dydaktyki, Warszawa 2001.
Nowacki T., Leksykon pedagogiki pracy, Radom 2004.
Nowak M., Podstawy pedagogiki otwartej. Ujcie dynamiczne w inspiracji chrzecijaskiej, Lublin 1999.
Oko W., Wprowadzenie do dydaktyki oglnej, Warszawa 1996.
Olbrycht K., Prawda, dobro i pikno w wychowaniu czowieka jako osoby, Katowice 2002.
Ossowska M., Normy moralne. Prba systematyzacji, Warszawa 2000.
Ossowska M., Wzr demokraty. Cnoty i wartoci, Lublin 1992.
Pedagogika. Leksykon PWN, pod red. B. Milerskiego i B. liwerskiego, Warszawa 2000.
Pedagogika oglna. Problemy aksjologiczne, pod red. T. Kukoowicz i M. Nowaka, Lublin 1997.
38
Program nauczania
Pilikowski J., Sownik szkolny. Wiedza o spoeczestwie, pod red. . Wordliczka, Krakw 2005.
Piotrowski R., Polski ustrj pastwowy, Warszawa 2000.
Polityka zagraniczna RP 19892002, pod red. nauk. R. Kuniara i K. Szczepanika, Warszawa 2002.
Pturzycki J., Dydaktyka dla nauczycieli, Pock 2002.
Prejs B., Subkultury modzieowe. Bunt nie przemija, Katowice 2005.
Przyszczypkowski K., Edukacja dla demokracji. Strategie zmian a kompetencje obywatelskie, Toru
Pozna 1999.
Spoeczestwo obywatelskie, pod red. nauk. M. Witkowskiej i A. Wierzbickiego, Warszawa 2005.
Suski P., Stowarzyszenia i fundacje, Warszawa 2005.
Turowski J., Socjologia. Mae struktury spoeczne, Lublin 2001.
Turowski J., Socjologia. Wielkie struktury spoeczne, Lublin 2000.
Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej. Tekst ujednolicony, Warszawa 2005.
Wagner R., Wiedza o spoeczestwie: sownik szkolny, Biaystok 2005.
Wartoci humanistyczne a problemy wspczesnego wiata, red. S. Falaron, Czstochowa 1993.
Wojtaszczyk K.A., Wspczesne systemy polityczne, Warszawa 2000.
Wspczesne spoeczestwo polskie. Przemiany struktury spoecznej, pod red. R. Suchockiej, Pozna
2005.
Zaczyski W.P., Metodologiczna tosamo dydaktyki, Warszawa 1988.
39

Program Nauczania Wczoraj I Dzis

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Program Nauczania Wczoraj I Dzis

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

dr Tomasz Makowski

Rozmowa nauczajca (pogadanka)

6. Zakadane osignicia uczniw

1. OGLNA CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU NAUCZANIA WCZORAJ I DZI

3. przedstawienie wsplnego dziedzictwa europejskiego ijego korzeni, rozwijanie tosamoci narodowej

2. TRECI PRZEDMIOTU HISTORIA I SPOECZESTWO ZAWARTE W PODSTAWIE

5) wskazuje na mapie Krakw ipastwo Kazimierza Wielkiego, umiejscawiajc je wczasie;

22. Upadek IRzeczypospolitej. Ucze:

3. CELE KSZTACENIA I WYCHOWANIA

4. MATERIA NAUCZANIA WCZORAJ I DZI WRAZ Z ODNIESIENIAMI DO PODSTAWY

Tygodniowy przydzia godzin

Materia nauczania dla klas IVVI szkoy podstawowej

wyjania, wczym wyraa si odmienno iniepowtarzalno drugiego

szkoa jako spoeczno

charakteryzuje spoeczno szkoln,

prawa iobowizki ucznia

tumaczy, odwoujc si do przykadw,

pojcie ojczyzny jako duchowego

opisuje swoj ma Ojczyzn,

pochodzenie sowa Polska

wymienia itumaczy znaczenie

Rozdzia II: Zhistori na ty

historia jako nauka oprzeszoci

rda historyczne, ich przykady

wyjania, na czym polega praca

rda historyczne iich przechowywanie wmuzeach, skansenach

znaczenie pamitek rodzinnych

wyraa opini na temat kultywowania

Rozdzia III: Czas imapa whistorii

chronologia iprzedmiot jej bada

posuguje si podstawowymi okreleniami czasu historycznego: okres

obliczanie upywu czasu midzy

posuguje si podstawowymi okreleniami czasu historycznego: okres

kartografia jako nauka

odpowiada na proste pytania postawione do tekstu rdowego, planu,

Rozdzia IV: Znajdawniejszych dziejw

13. Od hieroglifw do alfabetu

powstanie pisma ijego znaczenie dla wyjania znaczenie wynalazku pisma

14. Demokratyczne Ateny

warunki geograficzne Grecji

opisuje ycie wAtenach peryklejskich,

terminy: politeizm, mit, heros,

rola sportu wstaroytnej Grecji

opisuje ycie wAtenach peryklejskich,

Rozdzia VI: Wstaroytnym Rzymie

legendarne pocztki pastwa rzym charakteryzuje osignicia Rzymu,

terminy: bazylika, gladiator, kodeks

charakteryzuje osignicia Rzymu,

Jezus zNazaretu jako twrca nowej

opisuje narodziny chrzecijastwa

Rozdzia VII: Polska pierwszych Piastw

Polanie, Wilanie iinne plemiona

opowiada legendy oPiacie, oPopielu

ksi Mieszko IiDobrawa

wskazuje na mapie Gniezno ipastwo

misja witego Wojciecha

opowiada histori zjazdu gnienieskiego, uwzgldniajc postacie: w.

Rozdzia VIII: Spoeczestwo redniowiecza

opisuje klasztor redniowieczny itryb

mieszkacy redniowiecznego miasta

opisuje miasto redniowieczne, uywajc poj: kupiec, rzemielnik, cech,

27. redniowieczna wie

porwnuje warunki ycia wmiecie

6. Zakadane osignicia uczniw

3. przedstawienie wsplnego dziedzictwa europejskiego ijego korzeni, rozwijanie tosamoci narodowej

wyjania, wczym wyraa si odmienno iniepowtarzalno drugiego

szkoa jako spoeczno

charakteryzuje spoeczno szkoln,

prawa iobowizki ucznia

tumaczy, odwoujc si do przykadw,

ksi Konrad Mazowiecki isprowa- Materia wykraczajcy poza podstaw

przyczyny wielkich odkry geograficznych

skutki wielkich odkry geograficznych

szlachta ipodzia tej grupy spoecznej

wolna elekcja: wybr krla przez

40. Ostatni krl panowanie Stanisawa Augusta

Tadeusz Kociuszko ipowstanie

Wielka Emigracja ijej najwaniejsze wskazuje na mapie pastwa, ktre

wybuch II wojny wiatowej

zbrodnie niemieckie na ludnoci