Lesvoorbereiding - stage 1

geschiedenis - les 3
gegevens van de student-leraar
naam
Maxim Leirs en Dries Van Wouwe
vakken

Geschiedenis Economie

gegevens
gegevensvan
vandedeschool
les
mentor
An Leroy
lesonderwerp
Les 16: De Egyptische godsdienst
school

KDG

adres
Pothoekstraat 125, Antwerpen
hoofddoelstelling
De leerlingen kunnen de verschillende aspecten van de religie in het Oude Egypte tijdens het leven op
aarde en het leven in het hiernamaals vergelijken met aspecten van de huidige belangrijke godsdiensten.
gegevens van de klas
didactische
materieel: Whiteboard, pc, beamer, verduistering mogelijk.
leerjaar
1
beginsituatie
leerlinggebonden: Relatief rustige klas, enkelen durven wel eens de les te storen, de aanstokers weten
niveau/vorm
1e graad SO, A-stroom
volgers te vinden als er niet tijdig opgetreden wordt.
klasgroep
1AH
leerstofgebonden: Farao en zijn verering als god
aantal lln.
20
situering in het
koepel/net: VVKSO
leerplan
datum en locatie
leerplancode: D/2009/7841/03
datum
uur
Detotindeling
tijdstip
van 13.00
13.50 uurvan de geschiedenis (T2)
T2.1 kent de gebruikelijke westerse benamingen voor de periodisering van de geschiedenis:
locatie
B18
prehistorie, oude nabije oosten, klassieke oudheid, middeleeuwen, nieuwe tijd, nieuwste tijd,
eigen tijd; (2)
evaluatie van de lesvoorbereiding
DE MENS EN DE SAMENLEVING (S2)
slecht

onvoldoende

handtekening mentor of lector

voldoende
S2.2

goed
zeer
goed
kan ten
minste n
probleem
van de mens of de maatschappij in de bestudeerde
samenlevingen uitleggen; (11)
S2.6 kan voorbeelden geven van gelijkenissen en verschillen in maatschappelijk gedrag tijdens

de bestudeerde samenlevingen en in de eigen tijd (zoals bij migratie, sedentarisatie,

verstedelijking, staatsvorming, kolonisatie, expansie en onderwerping, ontvoogdingsstrijd,
revolutie); (13)

leerboek en/of
benodigd materiaal

geraadpleegde
bronnen

Dillen, K., & Gorik, G. (2009). Storia Live 1 Leerwerkboek. Nijverheidsstraat 92/5, 2160 Wommelgem:
VAN IN.

K., Vercauteren, L. (2015) GES Mesopotamie en Egypte 1: 1 PBSO.

Antwerpen: Karel de Grote- Hogeschool.

Reynders, M. (2012). Onder het oog van de zonnegod: 3000 jaar Oud- Egyptische beschaving.
Leuven: Davidsfonds.

leerinhoud

organisatie / media / tijd

lesontwikkeling

LESBEGIN
- De leerlingen hebben respect voor elkaar (A)
- De leerlingen lachen elkaar niet uit (A)
- De leerlingen hebben respect voor de leraar (A)
Leraar

PPT
OLG

Begroeting

Stelt zich voor en zorgt dat er naamkaartjes voorzien

zijn.

+/- 3 min

Goedemorgen allemaal. Vandaag ga ik jullie dus een

les geschiedenis geven. Iedereen mag zijn
naamkaartje terug op de bank zetten. Verder moet je
nog niets op de bank nemen.
Ok dan kunnen we nu beginnen met de les.

leerinhoud
MOTIVATIEFASE

organisatie / media / tijd

lesontwikkeling
Kijk maar even goed naar de afbeelding die ik
geprojecteerd heb.

Wat zie je op deze afbeelding? Je mag alles

zeggen, niets is fout.
Heb jij controle over deze dingen, kan jij er
voor zorgen dat de zon wel of niet opkomt of
wanneer een rivier overstroomt?

Inderdaad dat kan je niet, maar de Oude Egyptenaren

dachten dat ze dat wel konden! Om te begrijpen hoe
zij de natuur probeerden te benvloeden gaan we
vandaag de Egyptische godsdienst bestuderen.
Centrale probleemstelling: Waarom was de godsdienst zo belangrijk in het Oude Egypte?
Leraar
Deelvragen:
1. Wie zijn de belangrijkste goden in het
oude Egypte?
2. Hoe werden de Egyptische goden
vereerd?

PPT
+/-1min

Expliciteert naar de centrale probleemstelling.

We zullen de Egyptische godsdienst stapsgewijs

ontdekken:

Projecteert en formuleert de deelvragen

Eerst gaan we kijken wie juist de belangrijkste goden

waren in het Oude Egypte. Dan gaan we kijken waar
de oude Egyptenaren hun goden vereerden en hoe zij
zo de natuur probeerde te benvloeden.
3

leerinhoud

organisatie / media / tijd

lesontwikkeling

LESKERN

Lesfase 1: situering in de tijd en ruimte

- De leerlingen kunnen het continent Afrika situeren op een kaart (V) (R.2.1)
- De leerlingen kunnen Egypte situeren op een kaart (V) (R.2.1)
- De leerlingen kunnen het Oude Nabije Oosten situeren op een tijdlijn (K) (T.2.1)

Egypte situeren in ruimte: Noord-Afrika

Egypte situeren in tijd: de stroomculturen
(3500v.Chr.- 800 v.Chr.)
Einde prehistorie = schrift

Leraar

PPT
PowerPoint

Voor we de godsdienst van de Egyptische samenleving

kunnen begrijpen moeten we eerst beseffen in welke
tijd en waar op aarde we ons bevinden. We beginnen
dus eerst met de situering in tijd en ruimte.

OLG
+/-5min

De leerlingen situeren het Oude Egypte in de ruimte

en de leerkracht duidt dit aan op de kaart
(PowerPoint).

leerinhoud

lesontwikkeling

organisatie / media / tijd

In welk continent bevindt Egypte zich?

Juist, waar in Afrika ligt Egypte? Duid maar
aan met de bezem.

Let wel op, op deze kaart zijn de grenzen aangegeven

voor het huidige Egypte, wij bespreken het Oude
Egypte en daar lagen de grenzen op bepaalde
momenten anders! Toen het Egyptische rijk op zijn
grootst was waren de omcirkelde gebieden er ook nog
bij.

Nu gaan we verder met situering in de tijd.

De leraar projecteert de tijdlijn. En geeft stapsgewijs

de antwoorden weer.

In welke periode situeren we het oude

Egypte?
Juist, van welk jaar tot welk jaar loopt deze
periode?
Klopt, waarom kozen we net voor deze
startdatum? Waarom eindigt de Prehistorie op
deze datum?

Terugkoppeling

Wat is dus het antwoord op onze eerste

deelvraag, waar situeren we het oude Egypte
5

leerinhoud

lesontwikkeling

organisatie / media / tijd

in de tijd en ruimte?
Lesfase 2: Deelvraag 1 Wie zijn de belangrijkste goden in het oude Egypte?
- S2.6 De leerlingen kunnen de begrippen monothesme en polythesme correct plaatsen bij de belangrijkste godsdiensten nu en die van het oude Egypte (V)
- S2.7 De leerlingen kunnen de functies en uiterlijke kenmerken van de goden Sobek, Ra en Anubis in het oude Egypte aangeven (K)
Leraar

ROLLENSPEL: werkbladen 1.1 en 1.2 op p.1

Rollenspel

Geeft instructies bij het verloop van het rollenspel.

Werkbladen
+/- 6 min

Nu kunnen we starten met het bestuderen van de godsdienst in het Oude Egypte. We beginnen met de
eerste deelvraag, wat zijn de belangrijkste goden in het oude Egypte?. Om de belangrijkste goden van
de Egyptische godsdienst te leren kennen gaan we een rollenspel spelen.
Ik duid zo meteen vier mensen aan om het rollenspel te spelen. Zij krijgen tijd om het rollenspel voor
te bereiden. Tijdens het rollenspel vult de rest van de klas de werkbladen in die ik zo dadelijk uitdeel.
-

Wie wil het rollenspel spelen?

Hier is jullie tekst, bereid jullie in stilte voor op de gang. Als jullie klaar zijn komen jullie naar buiten, ik
kom jullie sowieso na 2 minuten halen.

Laat de opgaves (pagina 1-2) uitdelen door twee leerlingen. Vervolgens worden de vragen klassikaal
overlopen.
-

Lees de opgave 1.1 eens luidop voor.

Zo dadelijk worden er enkele goden genoemd in het rollenspel. Wanneer je de naam van een god hoort
vul je die in bij de juiste beschrijving.
-

Lees de eerste/tweede/derde beschrijving eens voor.

Daaronder staan nog twee vragen bij 1.2. De antwoorden daarop komen ook terug in het rollenspel. Je
6

leerinhoud

lesontwikkeling

organisatie / media / tijd

vult deze dus ook in wanneer je ze hoort.

-

Lees vraag 1 eens voor. 2.

De rest van de vragen hoef je nog niet in te vullen.

Laat het rollenspel beginnen.

Belangrijke goden:

De verteller mag binnen blijven, de rest komt binnen wanneer zij in het verhaal voorkomen. Laat de
deur dus wel open.

1. Ra
2. Sobek
8. Anubis

Leerling
Speelt het rollenspel/vult de werkbladen in.

Leerkracht
Projecteert afbeeldingen van goden die tijdens het rollenspel voorkomen.

Na afloop rollenspel.
Ok ga maar terug naar jullie plaats, jullie werkblaadjes liggen al klaar. Je mag ze mee aanvullen.
-

Wat gebeurde er in het rollenspel?

Wat is de naam van de zonnegod? Dit mag je dus schrijven voor de eerste beschrijving.
Wat is de naam van de god van de Nijl? Vul aan bij de tweede beschrijving.
Welke naam heeft de god die de doden naar het hiernamaals begeleidt? Vul aan.
Hoeveel goden hebben de Egyptenaren?
Waarom hadden zij zoveel goden?

Werkbladen
OLG
+/-5min

Leerling

leerinhoud

lesontwikkeling

organisatie / media / tijd

Vult werkblad aan

Leerkracht
-

Geef eens een voorbeeld van een godsdienst met meerdere goden die nu nog bestaat?

Al deze godsdiensten die in meerdere goden geloven noemen we polythestische godsdiensten.

Schrijft polythesme op bord.
-

Welke andere godsdiensten zijn nu vooral belangrijk?

Geloven zij in meerdere goden?
Dit zijn dus geen polythestische godsdiensten maar monothestische godsdiensten. Wat zou
monothesme dan kunnen betekenen?

OLG
+/- 8 min

WERKBLADEN: 1.3 Definities op p.1

Polythesme, Monothesme

De leerkracht herhaalt de begrippen door ze vast te zetten op het werkblad.

Als je nu op het werkblad kijkt bij 1.3 op de eerste pagina, vinden jullie de woorden terug die we net
geleerd hadden.
-

Wat was de definitie van polythesme ook al weer?

En van monothesme?

Noteer dit op de voorziene lijntjes.

Leerling noteert definities op p.1

Leerkracht
De leerkracht vult de tabel op het werkblad aan via OLG en vergelijkt zo de Egyptische godsdienst met
het Christendom. De oplossingen worden geprojecteerd.
8

leerinhoud

lesontwikkeling

organisatie / media / tijd

Onder de definities vind je een tabel terug. In de linker kolom staan de vragen, daarnaast de
godsdienst van het Oude Egypte en daarnaast het christendom. Zo kunnen we deze twee goed
vergelijken.
-

Tot welke soort behoort de godsdienst van het Oude Egypte? Geef eens een ander voorbeeld
van dit soort godsdienst?
Tot welke soort behoort het Christendom? Geef eens een ander voorbeeld van dit soort
godsdienst?

De oude Egyptenaren aanbaden dus verschillende goden.

Voorstelling:

Mens
dier
combinatie

Projecteert dia van voorstelling goden. De oplossingen verschijnen stapsgewijs.

Als we nu eens kijken naar de afbeeldingen op de PowerPoint. Denk ook eens terug aan de
afbeeldingen tijdens het rollenspel.
-

Wat is er nog zo raar aan de Egyptische goden?

Hoe worden de Egyptische goden afgebeeld? Hoe nog?
Hoe beelden wij God af in het Christendom?

Vul dit aan bij de volgende vraag in de tabel.

Leerling: vult tabel aan p.1

Leerkracht
De leerkracht komt tot het begrip attributen aan de hand van de afbeeldingen op de PPT.

Er is nog iets opvallend aan de Egyptische goden

-

Wat dragen zij in hun handen? Wat hebben ze op hun hoofd?

Waar heb je deze voorwerpen nog gezien? Wie draagt er nog een kroon?
9

leerinhoud

lesontwikkeling

organisatie / media / tijd

Gebruikt de koning deze kroon ergens voor? Helemaal niet! Waarom heeft hij dan toch de kroon op zijn
hoofd?
-

Hij wil hier iets mee laten zien, wat wil hij laten zien?

Inderdaad, zo kan iedereen zien dat hij de koning is en dat hij macht heeft. Dit soort voorwerpen
noemt men attributen.

De leerkracht definieert het begrip attribuut en verduidelijkt op het bord.

Een attribuut is dus een voorwerp dat een bepaalde functie symboliseert. Zo staat het voorwerp kroon
symbool voor de functie macht.
Een attribuut is dus een voorwerp dat een
bepaalde functie symboliseert.

Herhaal nog eens, wat is een attribuut?

Goed, noteer dit op pagina 2 bovenaan, op de lijntjes onder attribuut.

Werkbladen
OLG

De leerkracht laat de leerlingen kennismaken met de Egyptische attributen aan de hand van oefening
1.4 in het werkblad.

Attributen
Anch-teken
Kromstaf

+/- 8 min

Om de Egyptische attributen te leren kennen maken we oefening 1.4 op pagina 2. Jullie zien daar twee
goden afgebeeld, Osiris en Horus. Daaronder vinden jullie enkele attributen en hun definitie. Plaats de
nummers bij het juiste attribuut op de afbeelding.
Leerling: maakt oefening 1.4 p.2

Gezel
Dubbele kroon

Leerkracht
De leerkracht gaat over tot de verbetering wanneer iedereen klaar is. Hij projecteert de oplossing
wanneer alle antwoorden gegeven zijn.

10

leerinhoud

lesontwikkeling
-

organisatie / media / tijd

Waar vind je het Anch-teken terug? Kromstaf/gezel/dubbele kroon?

Attributen werden niet enkel bij de Egyptenaren gebruikt, ze komen overal ter wereld en in elke tijd
voor. In de tabel op de vorige pagina staat er nog niets ingevuld bij de attributen van het Christendom.
-

Welke attributen worden gebruikt door priesters en bisschoppen in het Christendom?

Bij de Egyptische attributen stond ook het Anch-teken vermeld. Dit is het belangrijkste
symbool voor de Egyptenaren. Welk symbool is het belangrijkste in het Christendom?

Leerling: vult de tabel op p.1 aan

Leerkracht

Legt de link met volgende lesfase.

Nu weten we al wat meer over de Egyptische goden, we kunnen ons nu afvragen hoe de Egyptenaren
hun goden vereerden.

11

leerinhoud

lesontwikkeling

organisatie / media / tijd

Lesfase 3: Deelvraag 2 Hoe werden de Egyptische goden vereerd?

- S2.7 De leerlingen kunnen de godenverering in het Oude Egypte linken aan de afhankelijkheid aan de natuurelementen in die tijd. (K)
- S2.5 De leerlingen kunnen kenmerken van de godsverering in de huidige tijd vergelijken met die in het Oude Egypte. (KI)
Leraar

Rollenspel
PPT

Leidt het rollenspel in

Werkbladen
+/-12min

Hoe gaan we dit doen? Wel ons verhaal was nog niet afgelopen natuurlijk. we gaan dus verder met het
rollenspel. Nu mogen er natuurlijk vier anderen het vervolg spelen, wie wil?

Selecteert leerlingen die het rollenspel zullen spelen en geeft hen enkele minuten om het rollenspel
voor te bereiden. Ondertussen worden de vragen klassikaal overlopen.

Lees 2.1 eens voor.

De personages komen dus verschillende bouwwerken tegen aan de tempel, jullie zetten de juiste
nummer bij de juiste naam.
Tempel:

-functie sfinxen

Lees vraag 1/2/3 van 2.2 eens voor

Leerlingen: spelen het rollenspel en vullen het werkblad aan.

12

leerinhoud

organisatie / media / tijd

lesontwikkeling

-offer in het centrum

-offer bij beeld god

Leerkracht:
Laat een leerling het verhaal van het rollenspel samenvatten en overloopt vervolgens de vragen van
het werkblad klassikaal.

Hoe gaat het verhaal verder?

Welke nummer heb je geschreven bij sfinx? Obelisk? Ingang? Beeld van god?
Waarvoor dienen de sfinxen?
Waar worden de offers uitgevoerd?
Wie krijgt de offers cht?

CONCLUSIE: Antwoord op de centrale probleemstelling.

De Egyptenaren probeerden de natuur te benvloeden
door offers te brengen aan de goden. Ze brengen
hun offers naar de tempels, waar de priesters de
offers uitvoeren. Elke tempel offerde aan n
bepaalde god. Omdat er verschillende
natuurelementen zijn hadden de Egyptenaren vele
goden. Het was dus een polythestische godsdienst.

Herinner je je deze afbeelding nog van het begin van

de les? We vroegen ons toen af hoe de oude
Egyptenaren dachten dat ze natuur konden
benvloeden. Nu weten jullie het antwoord op deze
vraag.
-

+/-2min
OLG
PPT

Hoe proberen de Egyptenaren de natuur te

benvloeden?
Waar deden ze dat?
Wie voerde de offers uit?
Waarom hadden de Egyptenaren zoveel
goden?
Hoe noemden we ook al weer een religie die
verschillende goden aanbidt?

Op pagina drie vinden jullie de conclusie.

-

Lees eens voor.

Vul aan.

Leseinde
- De leerlingen hebben respect voor elkaar (A)
13

leerinhoud

lesontwikkeling

organisatie / media / tijd

- De leerlingen lachen elkaar niet uit (A)

- De leerlingen hebben respect voor de leraar (A)
Nu jullie alles van de Egyptische godsdienst bestudeerd hebben wil ik natuurlijk wel weten wat jullie
onthouden hebben! Daarom gaan we een stellingenspel spelen.

De leerkracht legt het verloop van het spellingenspel uit.

Stellingenspel
PPT
Resterende
tijd

Zo meteen lees ik een stelling voor. Als je denkt dat deze juist is dan ga je aan de rechterkant van de
klas staan. Denk je dat deze fout is ga je aan de linkerkant staan. Dan vraag ik jullie waarom jullie het
antwoord gekozen hebben.
Iedereen mag nu rechtstaan zodat we kunnen beginnen.

De leerkracht schrijft juist en fout respectievelijk rechts en links op het bord. Vervolgens projecteert hij
de stellingen.
aandachtspunten

14

sterke lesmomenten

zwakke lesmomenten

som hier enkele sterke lesmomenten op (optioneel in het 3de traject)

som hier enkele zwakke lesmomenten op (optioneel in het 3de traject)

aandachtspunten
som hier enkele concrete actiepunten op waardoor je de zwakke lesmomenten kan remediren

ondersteunend schema
15

schrijf of teken hier het bordplan, de structuur van de transparant, smartboard, ...

Polythesme
Voorwerp

Fout

macht
functie

Juist

16