Osmanli İmparatorluğundan Türkiye Cumhuriyetine Türk Ordusunda Mavzer Tüfekleri

T.C.
YEDTEPE NVERSTES
ATATRK LKELER VE NKILAP TARH ENSTTS
OSMANLI MPARATORLUUNDAN TRKYE CUMHURYETNE TRK

ORDUSUNDA MAVZER TFEKLER
Ali Serdar METE
Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstits

Yksek Lisans Program
T.C.
YEDTEPE NVERSTES
ATATRK LKELER VE NKILAP TARH ENSTTS
OSMANLI MPARATORLUUNDAN TRKYE CUMHURYETNE TRK

ORDUSUNDA MAVZER TFEKLER
Ali Serdar METE
Danman
Yrd. Do.Dr. Nilfer HATEM
Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstits

Yksek Lisans Program
STANBUL 2012
NDEKLER
NDEKLER ................................................................................................................. ii
KISALTMA LSTES ...................................................................................................... vi
EK LSTES .................................................................................................................... vii
TABLO LSTES ............................................................................................................. ix
NSZ ............................................................................................................................. x
ABSTRACT ................................................................................................................... xiv
ZET .............................................................................................................................. xv
1. GR ............................................................................................................................ 1
1.1 Lale Devrinden Tanzimat Dnemine Kadar Askeri Modernizasyon abalar ............ 2
1.2 Tanzimat Dneminden II. Abdlhamit Dnemine Kadar Askeri Modernizasyon
abalar.................................................................................................................. 18
2. OSMANLI KARA ORDUSUNDA ALMAN ETKS VE MAVZER TFEKLER ... 32
2.1 II. Abdlhamit Dneminin lk Yllarnda Siyasi ve Askeri Durum ............................ 34
2.1.1 Merutiyetin lan .................................................................................................. 35
2.1.2 Srbistan ve Karada ile Sava ................................................................................ 36
2.1.3 1877 1878 Osmanl Rus Sava ve Sonular........................................................ 37
2.2 Osmanl Alman Yaknlamas ................................................................................. 43
2.2.1 Alman Birlii ve Alman Sanayi Hamlesi ................................................................ 44
2.2.2 Alman Silah reticilerinin Osmanl Pazarna Girii ................................................ 48
2.3 Waffenfabrik Mauser ve Trk Mavzer Tfekleri ........................................................ 52
2.3.1 Mavzer Tfeklerinin Almnda Alman Askeri Heyetlerinin Etkisi ........................... 65
2.3.2 Trk Muayene Komisyonu ve Oberndorf a.N. ........................................................ 70
2.3.3 Mavzer Tfeklerinin Kullanm ve Tantm iin Yaynlanan Kitaplar ..................... 74
2.3.3.1 87 Modeli Mkerrer Ateli Mavzer Tfengi .......................................................... 76
2.3.3.2 Kk apl Mavzer Tfenkleri............................................................................ 76
2.3.3.3 Kk apl Mavzer Tfenklerinin Tarift ......................................................... 77
2.3.3.4 Kk apl Mavzer Tfenklerine Mahsus Atlas .................................................. 77
2.3.3.5. Kk apl Mavzer Tfenkleri ........................................................................... 78
2.4 Mavzer Tfeklerinin Kullanld Savalar ............................................................... 80
2.4.1 Osmanl Yunan Sava ......................................................................................... 80
ii
2.4.2 Trablusgarp Sava ................................................................................................. 82

2.4.3 Balkan Savalar ..................................................................................................... 85
2.4.4 I.Dnya Sava........................................................................................................ 89
3. KURTULU SAVAI DNEMNDE MAVZER TFEKLER ................................. 95
3.1 Kurtulu Savana Hazrlk Dnemi, Kuv-y Milliye ve Mavzer Tfekleri................ 96
3.1.1 Anadoluya Yardm in Kurulan Gizli Tekilatlar ................................................ 101
3.1.1.1 Karakol Cemiyeti ............................................................................................... 101
3.1.1.2 Mdafaa-i Milliye (M.M. Mim Mim) Grubu ................................................... 104
3.1.1.3 Felah Grubu ....................................................................................................... 104
3.1.1.4 Dier Gruplar .................................................................................................... 105
3.2 Kuv-y Milliye nin Glenmesi............................................................................. 106
3.3 Dzenli Ordu ve Mavzer Tfekleri ........................................................................ 114
4. CUMHURYET DNEMNDE TRK ORDUSUNDA MAVZER TFEKLER .... 126
4.1 Trkiye Almanya likilerinin Yeniden Balamas ve Mavzer Tfekleri................ 128
4.2 Yerli Tfek retimi almalar, Ankara ve Krkkale Silah Fabrikalar .................. 130
5. SONU: .................................................................................................................... 134
EKLER ......................................................................................................................... 137
EK-1 BOA, Y.MTV., Dosya:29 Gmlek:33 [Belge Sayfa No: 6] Msy Mavzer tarafndan
Dersaadetde acenteleri Msy Hber Biradernn 24 Terinisani 1887 tarihli
mevrud telgrafnamenin tercmesi sureti, hakknda 24 Teirnisani 1887[06.12.1887]
tarihli belge. ......................................................................................................... 137
EK-2 BOA, Y.PRK.ASK., Dosya:53 Gmlek:52 Memuren Oberndorfta bulunan Mirliva
akir Paann iki adet tfenk ile talim fienkleri ve endaht alet ve edvat ile hareket
eyledii, hakknda 21 Cemaziyelhir 1306 [22.02.1889] tarihli belge. .................. 138
EK-3 BOA, BEO., Dosya:486 Gmlek:36444 Almanyada Mavzer tfenk fabrikasnda
bulunan muayene komisyonunda mstahdem Yzba ehabettin ve Ali Efendiler ile
fabrika sahibi Almanya tebasndan Msy Mavzere ihsan buyurulan Altn Liykat
Madalyasnn berat- lisinin gnderildii, hakknda 01 Rebilhir 1312
[01.09.1894] tarihli belge. .................................................................................... 139
EK-4 BOA, TFR-I M., Dosya: 13 Vesika: 1268, Mavzer Silah Fabrikasnn fiyat teklif
mektubu, hakknda 29.11.1906 tarihli belge. ........................................................ 140
EK-5 OSAMA, Paul Mauserin ilk stanbul ziyaretinden sonra Ragp Paaya yazd ve
Padiaha kran ve ballklarn bildiren Franszca mektup, hakknda 27.02.1887
tarihli belge sureti. ................................................................................................ 143
iii
EK-6 OSAMA, Mirliva akir Paann Paul Mausere, mermi kartularnn saklanma
koullar hakknda yazd mektup, hakknda 05.12.1889 tarihli belge sureti. ....... 145
EK-7 OSAMA, Hber Kardeler tarafndan Waffenfabrik Mauser ynetimine yeni
teslimatlar ve demeler hakknda yazlan yaz, hakknda 27 Mays 1905 tarihli belge
sureti. ................................................................................................................... 147
EK-8 OSAMA, stanbulda Pera Otelde Dr.Ing. Paul Mausere 10 Mays 1910 tarihli
telgraf sureti, hakknda belge. ............................................................................... 149
EK-9 OSAMA, Waffenfabrik Mauser ynetiminin 30.06.1908 tarihli Karabinalar
hakkndaki yazsn karlk Hber Kardeler tarafndan yazlan cevabi yaz, hakknda
05.08.1908 tarihli belge sureti. ............................................................................. 150
EK-10 OSAMA, Silah Komisyonunda iki Trkn lm raporlar, hakknda Bm/Az
072.35 say ve 18 Mart 75 tarihli belge sureti. ...................................................... 152
EK-11 OSAMA, Zweite Beilage Schwazwaelder Rote Gazetesi II. Trk Muayene
Komisyonu hakknda, 22 Nisan 1903 Pazar tarihli nshas, sureti........................ 153
EK-12 OSAMA, Mauser Fabrikasna Binba Mahmut Fethi Bey tarafndan yazlan
yaz, hakknda 26 Austos 1910 tarihli belge sureti. ............................................. 154
EK-13 Oberndorfta Trk muayene komisyonuna ait grseller ...................................... 155
EK-14 Trkenbauya ait grseller ve planlar ................................................................. 157
EK-15 Model 1887 Trk Mavzerine ait grseller ......................................................... 160
EK-19 Model 1905 Trk Mavzer Karabinasna ait grseller ......................................... 164
EK-20 Model 38 Trk Mavzerine ait grseller ............................................................. 165
EK-21 Oberndorf mezarlndaki Trk mezar talarna ait grseller .............................. 166
EK-22 Paul ve Wilhelm Mauser Kardeler .................................................................... 167
EK-23 Waffenfabrik Mauser ......................................................................................... 168
EK-24 Waffenfabrik Mauserin yabanc lkeler iin rettii tfeklere rneklere ait baz
grseller ............................................................................................................... 170
EK-25 ATASESH, Kutu:3954 Sra:38 Gmlek:21 Umum ordularda mstamel muhtelif
tfeklere ait cetvel, hakknda belge. ...................................................................... 171
EK-26 ATASESH, Sra:3616 Kutu:24 Gmlek:130 zmir ve Ayvalkta Yunanllarn
eline gememesi iin firardan dnen efrada fazla silahlarn datlmas, hakknda
03.09.1335 [03.09.1919] tarihli belge. .................................................................. 172
iv
EK-27 ATASE-SH, Sra:454 Kutu:608 Gmlek:73 Demirci Mehmet Efenin Svari

Bl in 300 Alman Mavzerinin sevki, hakknda 08.05.1336 [08.11.1920] tarihli
belge. ................................................................................................................... 173
EK-28 ATASESH, Sra: 8219 Kutu:967 Gmlek:91, ngilizler tarafndan Maka
Silahhanesindeki 18.000 Alman Tfenginin ve 4 Sahra Topunun belli olmayan bir
yere gnderildii, hakknda 21.11.1336 [21.11.1920] tarihli belge. ....................... 174
EK-29 BCA, Baveklet Muamelat Mdrl 27.01.1932 Tarih ve 12199 sayl
Kararname, sureti hakknda belge. ........................................................................ 175
EK-30 BCA, Baveklet Kararlar Mdrl 01.06.1936 Tarih ve 17734 sayl
Kararname, sureti hakknda belge. ........................................................................ 176
KAYNAKLAR ............................................................................................................. 177
ZGEM .................................................................................................................. 193
KISALTMA LSTES
ATASE
Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Arivi
a.g.e.
Ad Geen Eser
a.g.m.
Ad Geen Makale
a.g.t.
Ad Geen Tez
BCA
Babakanlk Cumhuriyet Arivi
Bkn.
Baknz
BOA
Babakanlk Osmanl Arivi
ev.
eviren
Ed.
Editr
Metre
Min.
Minimum
mm
Milimetre
OSA-MA
Oberndorf Stadtarchive Nebenarchive Mauser [Oberndorf ehir Arivi

Mauser Arivi]
Yay. Haz.
Yayna Hazrlayan
yy.
Yzyl
vi
EK LSTES
EK-1 BOA, Y.MTV., Dosya: 29 Gmlek:33 [Belge Sayfa No: 6] Msy Mavzer
tarafndan Dersaadetde acenteleri Msy Hber Biradernn 24 Terinisani 1887
tarihli mevrud telgrafnamenin tercmesi sureti, hakknda 24 Teirnisani
1887[06.12.1887] tarihli belge .............................................................................. 137
EK-2 BOA, Y.PRK.ASK., Dosya:53 Gmlek: 52 Memuren Oberndorfta bulunan
Mirliva akir Paann iki adet tfenk ile talim fienkleri ve endaht alet ve edvat
ile hareket eyledii, hakknda 21 Cemaziyelhir 1306 [22.02.1889] tarihli belge . 138
fabrika sahibi Almanya tebasndan Msy Mavzere ihsan buyurulan altn liykat
madalyasnn berat- lisinin gnderildii, hakknda 01 Rebilhir 1312
[01.09.1894] tarihli belge. .................................................................................... 139
mektubu, hakknda 29.11.1906 tarihli belge. ........................................................ 140
Padiaha kran ve ballklarn bildiren Franszca mektup, hakknda 27.02.1887
tarihli belge sureti. ................................................................................................ 143
EK-6 OSAMA, Mirliva akir Paann P.Mausere, mermi kartularnn saklanma
koullar hakknda yazd mektup, hakknda 05.12.1889 tarihli belge sureti. ....... 145
teslimatlar ve demeler hakknda yazlan yaz, hakknda 27 Mays 1905 tarihli
belge sureti. .......................................................................................................... 147
telgraf sureti, hakknda belge. ............................................................................... 149
hakkndaki yazsn karlk Hber Kardeler tarafndan yazlan cevabi yaz,
hakknda 05.08.1908 tarihli belge sureti. .............................................................. 150
072.35 say ve 18 Mart 75 tarihli belge sureti. ...................................................... 152
Komisyonu hakknda, 22 Nisan 1903 Pazar tarihli nshas, sureti . ....................... 153
yaz, hakknda 26 Austos 1910 tarihli belge sureti. ............................................. 154
EK-13 Oberndorfta Trk muayene komisyonuna ait grseller ...................................... 155
EK-14 Trkenbauya ait grseller ve planlar ................................................................. 157
vii

EK-19 Model 1905 Trk Mavzer Karabinasna ait grseller ......................................... 164
EK-20 Model 38 Trk Mavzerine ait grseller ............................................................. 165
EK-21 Oberndorf mezarlndaki Trk mezar talarna ait grseller .............................. 166
EK-22 Paul ve Wilhelm Mauser Kardeler .................................................................... 167
EK-23 Waffenfabrik Mauser ........................................................................................ 168
grseller ............................................................................................................... 170
EK-25 ATASESH, Kutu:3954 Sra:38 Gmlek:21 Umum ordularda mstamel
muhtelif tfeklere ait cetvel, hakknda belge ........................................................ 171
03.09.1335 [03.09.1919] tarihli belge ................................................................... 172
Bl in 300 Alman Mavzerinin sevki, hakknda 08.05.1336 [08.11.1920]
tarihli belge ......................................................................................................... 173
Silahhanesindeki 18.000 Alman Tfenginin ve 4 Sahra Topunun belli olmayan bir
yere gnderildii, hakknda 21.11.1336 [21.11.1920] tarihli belge. ...................... 174
Kararname, sureti hakknda belge ......................................................................... 175
Kararname, sureti hakknda belge ......................................................................... 176
viii
TABLO LSTES
Tablo 2.1 Model 1887 Trk Mavzerinin teknik zellikleri
55
Tablo 2.2 Umum ordularda mstamel muhtelif tfekleri gsterir cetvel
56
57
58
Tablo 2.5 1896 ylnda Osmanl kara ordusu envanterinde bulunan tfekler
59
60
Tablo 2.7 Model 1905 Trk Mavzer karabinas teknik zellikleri
60
Tablo 2.8 1887 1911 yllar arasnda Osmanl ordusu iin retilen mavzer
tfekleri miktar ve modellerini gsterir tablo
Tablo 2.9 Almanyadan talep edilen ve gnderilen silah ve cephaneyi gsterir tablo
63
93
Tablo 3.1 Mart 1919a kadar teslim edilen ve edilmeyen silah ve mhimmat
gsterir tablo
100
Tablo 3.2 Gney cephesinde datlan baz silahlar gsterir tablo
113
Tablo 3.3 stanbuldan karlan tfek ve cephane miktarn gsterir tablo
123
Tablo 3.4 Rusyadan alnan tfek ve cephane miktarn gsterir tablo
123
Tablo 3.5 Fransa ve talyadan alnan silah ve cephane miktarn gsterir tablo
124
Tablo 3.6 Franszlarn Adanay tahliyesi esnasnda alnan silah, cephane ve dier
malzeme miktarn gsterir tablo
124
Tablo 3.7 Dou cephesinden bat cephesine gnderilen silah ve cephane miktarn
gsterir tablo
125
ix
132
NSZ
Osmanl mparatorluunda ar sanayinin geliememi olmas, devletin birok alanda da

baml hale gelmesine sebep olmutur. 19. yynin ortalarnda bile hala azmsanamayacak
byklkte bir corafyaya sahip olan Osmanl mparatorluunu d kaynaklardan temin
ettii en nemli ihtiyac ise sava ara ve gereleri olmutur.
Devletlerin savunma refleksleri asndan bakldnda, savunma sanayinin bulunmay
veya yeterli olmay, rakip/dman devletlerle mcadeleyi bir hayli zorlatrrken, bu
alanda yaplan harcamalar ise eer sz konusu devletin ekonomisi salkl deil ise
olduka kt sonular douracaktr. Bu bakmdan Osmanl mparatorluunun Alman
Sava Sanayinin tekelletii bir pazar haline gelmesi dnemin artlar dikkate alndnda
olduka kolay anlalabilecek bir durumdur. Almanya bata olmak zere birok lkeye ar
ve hafif toplar reten Krupp toplar ile balayan Alman Tekeli zaman iinde etkinliini
iyice arttrarak Osmanl ordusunun silah ve cephane ihtiyacnn neredeyse tamamna
yaknn Alman reticilerden karlanmasna sebep olmutur.
Yukardaki ifadeler bir an iin grmezden gelinirse, Trk askerinin piyade tfei
ihtiyacnn 1887 ylnn balarndan itibaren Alman Waffenfabrik Mauser firmasndan
karlanmasnn, dikkati ekecek veya zerinde nemle durulacak bir tarihi olay olmad
dnlebilir. Ancak, Osmanl Alman Yaknlamas temelinden hareketle konu ele
alndnda ve Osmanl mparatorluunun 19.yynin ortalarndan itibaren diplomatik
adan olduka yalnzlat gerei gz nnde bulundurulursa, bir tfein veya herhangi
bir ticari maln, sz konusu yalnzlk ortamnda adeta bir taraf seme / taraf olma
eilimi gsterdiini sylemek ok da yanl olmayacaktr.
Osmanl mparatorluundan Trkiye Cumhuriyetine Trk Ordusunda Mavzer Tfekleri
balkl bu almann amac; Trk ordusunun yerli kaynaklardan karlanamayan piyade
tfei ihtiyacnn hangi sebeplerle Almanyadan karlanmaya alldn ortaya koymak
ve Osmanl mparatorluunun bu tercihinin Trkiye Cumhuriyetinin savunma sanayisine
etkilerini anlamaya almaktr. Yeni teknoloji ile retilen silahlara sahip olmak istei,
Osmanl ordusunun modernlemesi iin yaplan almalarda nemli bir yere sahip
olduundan, almann giri blmnde Lale Devrinden itibaren kendisini hissettiren sz
konusu modernleme ihtiyacnn tarihi alt yaps incelenmeye allmtr. Giri
blmnn Lale Devrinden II. Abdlhamitin tahta kna kadar olan zaman aralnda
deerlendirilmesinin sebebi Mavzer tfeklerinin ilk defa II. Abdlhamit dneminde Trk
ordusunda yer bulmu olmasdr. Bu blmde askeri modernleme abalarna kar
gsterilen allagelmi muhafazakr tepki zerinde durulmu, getirilen yeni uygulamalara
kar ortaya kan isyanlar ve dier tepkiler yannda mparatorluun yaad siyasi
dnm, almann dier blmleri asndan bir tarihi arka plan oluturacak ekilde ele
alnmtr.
kinci blmde, Osmanl Alman Yaknlamasndan yola klarak, daha sonra bir
ittifaka dnecek bu yaknlamann ticari ve siyasi ilikilere etkisi zerinde durulmu,
Mavzer tfeklerinin bu yaknlamann bir sonucu olarak Trk ordusunun envanterine girii
vurgulanmtr. Uzun yllar devam eden sz konusu ticaretin sonucu olarak ortaya kan
kurumlar ve bu kurumlardan doan ilikiler de bu blmde incelenmeye allmtr.
Osmanl ordusunda grev yapan Alman subaylarn silah almlarndaki etkileri zerinde
nemle durulurken, Mavzer fabrikasnn bulunduu Oberndorf a. Neckar ehrindeki Trk
Muayene Komisyonunun hakknda bilgilere de yer verilmitir. Mavzer tfeklerinin
reticisi Waffenfabrik Mauser kurucusu Paul Mauserin ve irketin tarihinde, Almanlarn
tabiriyle, Trk Sipariinin nemi ve ticari ilikinin safhalarnn anlatld bu ikinci
blmde, sadece Mavzer tfekleri konusu ele alnm, fakat bu tfeklere ait cephane ve
dier tehizat konular ilenmemitir. Ayn ekilde ilk sipariten sonra balayan yerli
retim ve yan sanayi ile ilgili bilgilere de yer verilmemitir. Cephane, silaha ait dier ara gereler ve orijinal tfeklerin taklidi olarak retilen Muaddel Mavzerler konu ile
dorudan alakal olsalar da, almann kapsamn ok fazla genileteceklerinden bu
balklarla ilgili detayl bilgiler dier blmlerde de incelenmemitir. kinci blm
tfeklerin kullanld son sava olan I. Dnya Sava ile sonlandrlm, 1887 1918
yllar arasnda Osmanl ordusunun katld tm savalar sadece Mavzer tfeklerinin
kullanm asndan incelenmitir. Ancak elbette bu savalar hakknda nemli kronolojik
bilgilere deinilmitir. Dier savalardan farkl olarak I. Dnya Savanda alnan Alman
yardm da yine Mavzer tfekleri asndan incelenmeye allmtr.
almann nc blmnde, I. Dnya Savann ardndan balayan Trk Kurtulu
Sava, yine Mavzer tfeklerinin kullanm asndan incelenmitir. Bu blmde,
Anadoludaki mcadelenin aamalar ve kuvvetlerin kulland Mavzer tfeklerinin ne
ekilde temin edildii ve miktarlar zerinde durulmutur. Bu bakmdan, stanbuldan
Anadoluya karlan silahlar, Anadoludaki depolarda bulunanlar ve Rus ve Fransz
yardmlar ile gelen silahlarn ne kadarnn Mavzer tfekleri olduu anlalmaya
allmtr. Kurtulu Savann Kuv-y Milliye den Dzenli orduya kadar geirdii
aamalar da yine Mavzer tfeklerinin kullanm asndan savan kronolojisi takip edilerek
ayr ayr deerlendirilmitir. nc blm Mondros Atekes Antlamasnn
imzalanmasnda Yunan ordusunun malup edilerek zmirin geri alnmasna kadar olan
zaman aral ierisinde daha ok bir lojistik ikmal faaliyeti incelemesi olarak
deerlendirilebilir.
Drdnc blmde ise mparatorluun kalnts zerinde kurulan Trkiye Cumhuriyetinin
bamsz bir devlet olarak ortaya kmasndan, Trk Savunma Sanayinin temeli olan
Krkkale Silah Fabrikasnda retimin balamasna kadar geen, yaklak, on be yllk
zaman araln kapsamaktadr. Bu sre iinde milli savunma sanayinin tesisi iin devletin
ald tedbirler ve bu konuda yaplan almalar incelenmitir. Osmanl
mparatorluundan gen Cumhuriyete miras kalan Mavzer tfeklerinin yerli retimdeki
yeri de bu blmde alnm, Cumhuriyetin ilk yllarnda Almanya ile kurduu ilikiler
xi
Osmanl dnemindeki benzerlikler ve farkllklar asndan incelenerek sz konusu

ilikinin silah retimi ve ticareti zerindeki etkilerinin anlalmas amalanmtr.
almann beinci ve son blm olan sonu blmnde ise mparatorluktan
Cumhuriyete miras kalan ve artk resmi makamlar tarafndan kullanlmayan Mavzer
tfeklerinin tarihi adan nasl bir sre izledii ve milli silah sanayinde ne gibi bir etki
brakt tartlmtr.
Yazm teknii asndan genel kabul grm kurallara riayet edilse de zellikle alntlarda
ve dipnot olarak verilen bilgilerde imla asndan bir deiiklik yaplmam, cmleler
kaynaklarda olduu ekilde aktarlmtr. Eski Trke ile yaynlanm eserlerden alnan
bilgiler ise alnt yaplmadan, bir istisna dnda, sadeletirilerek gnmz Trkesi ile
verilmitir. Bu usul, Almanca, Franszca ve ngilizce kaynaklar iin de ayn ekilde
uygulanmtr.
almann kaynakas yaklak iki yl sren bir aratrmann sonucunda bir araya
getirilmi, birok eksikler bulunsa da konu ile dorudan ilgili kaynaklarn kullanlmasna
allmtr. Trkiyede Babakanlk Osmanl ve Cumhuriyet Arivleri ile birlikte
Genelkurmay ATASE arivlerindeki belgelerden faydalanlmtr. Her arivde de
almalarm esnasnda grevli personelin samimi yardmlar ve desteiyle nemli
belgelere ulamam mmkn olmutur. Bu bakmdan kendilerine teekkr etmek isterim.
Ayrca aratrmalarm esnasnda kymetli kaynaklarndan faydalandm Babakanlk
Osmanl ve Cumhuriyet Arivlerinin, Erzurum Atatrk niversitesi Ktphanesinin,
SAM Ktphanesinin ve Yeditepe niversitesi Ktphanesinin alanlarna da teekkr
ederim.
Mavzer Fabrikasnn kurulduu ve bugn de fabrikann faaliyetini srdrd
Almanyann Oberndorf a.N. ehrine yaptm ziyareti ve bu ehirde bulunan arivdeki
aratrmam zellikle belirtmek istiyorum. Hi phesiz bu ziyareti gerekletirememi
olsa idim belki bir ekilde tezimi tamamlayabilirdim ama ortaya kan sonucun ok eksik
kalaca muhakkakt. 30.09. 01.10.2011 tarihleri arasnda bulunduum Oberndorfta beni
tahminlerimin ok tesinde bir ilgi ile misafir eden ve Waffenfabrik Mauserin,
savalardan arta kalan, kymetli arivine ulamam salayan Sayn Andreas Kussmann
Hochhaltere ve Sayn Gerd Schne ne kadar teekkr etsem azdr.
Beni ok kk yalarmda silahlarla tantran, daha on bir yanda iken uzun uzun
hayranlkla seyrettiim 1903 Model Mavzeri sayesinde tandm merhum dedem Ali
Meteyi burada anmadan geersem onun ansna byk saygszlk etmi olurum. Mavzer
ile tanmamdan tam on yl sonra, bana Oberndorftaki Trk Muayene Komisyonunun
hikyesini anlatarak yaptm almann temellerini atan, hayatnn nerdeyse tamamn
Almanyadaki Trk varlna adam olan, daym M. Serdar elebiye de verdii ilk
ipucu ve sonrasnda salad destekten dolay teekkr bir bor biliyorum.
xii
Yksek lisans eitimime baladm andan itibaren araya hibir mesafe koymadan her
ihtiyacm olduunda rahata danabildiim, desteklerini esirgemeyen, zaman zaman
sorularmla yorduum fakat hibir zaman beni geri evirmeyen hocalarm; (E) Orgeneral
Dr. Edip Baere, Prof.Dr. Tlay Alim Barana, Prof. Dr. Cemil ztrke ve Dr. Erol
Mtercimlere ne kadar teekkr etsem azdr.
Benim iin zahmetli olduu kadar ailem iin de masrafl olan yaklak iki yllk aratrma
sresi boyunca, maddi ve manevi hibir destei esirgemeyen kymetli annem Nevin
Meteye ve babam Saim Meteye, kardeim Hatice Dilruba Meteye, biraderim Ouz
Kaan Meteye ve ei Belkiye Meteye, halam Sevim Meteye; beni evlatlarndan
ayrmayarak samimi desteklerini esirgemeyen kaynvalidem Sara Bilgen ve kaynpederim
G.Nejat Bilgene sonsuz minnet ve kranlarm sunarm.
Yazdm blmleri sklmadan okuyarak kymetli fikirlerini benimle paylaan, hatalarm
dzelten btn dostlarma, fakat zellikle Trke retmenim Necdet Ekiciye ve deerli
dostum Ali Canelike ayrca teekkr ederim.
Son olarak teekkr etmem gereken iki kii var ki, eer onlar olmasayd almam
tamamlamam sz konusu bile olamazd:
Yllardr, her iimi kendisine yaptrdm, yazmaya altm tez iin de Almanca ve
Franszca tercmeler bata olmak zere btn teknik detaylar yorulmadan tamamlayan,
kelimenin tam anlamyla cefakr, sevgili eim Beril Meteye kran duygularm
ifadeden acizim.
rettii bir harf ile nmde yeni ufuklar aan, kymetli vakitlerini acemi sorumlarmla
harcadm sonsuz sabr ve anlayyla beni asla geri evirmeyen, kendi aratrmalar
srasnda benim iin de asla ulaamayacam kaynaklar bana ulatran; Osmanlca hocam
ve tez danmanm Yrd. Do. Dr. Nilfer Hatemiye minnet borcumu burada teekkr
ederek demem mmkn deildir.
Ali Serdar METE

stanbul 2012
xiii
ABSTRACT
There has been an attempt to carry out military modernisation movements, that have been
observed from the Ottoman Empire through to the Tulip Revolution, more decisively since
the 19th century, accordingly many changes occurred within the Ottoman army. Together
with the influence of the Ottoman German proximity and German officers who began
serving in the Ottoman army, the Turkish army resorted to having its new technology
weaponry needs met by German producers. The Krupp cannonballs obtained in the Sultan
Abdlaziz era were followed by the importation of the Mauser Rifles in the Sultan
Adblhamit II era. It is known that between 1887 and 1914 over one million Mauser rifles
were produced by the Waffenfabrik Mauser, a company in the German town of Oberndorf
a.N. Manufacturing weapons for many different countries across the world, the company is
also known to have produced five different rifle models for the Ottoman army. After 1887,
the Mauser rifles became an indispensible weapon for Turkish soldiers in all the battles
fought by the Ottoman Empire. The manufacturing company gave the rifles it produced for
the Turkish army the name; Trken Mauser meaning the Turkish Mauser.The
movement in Anatolia that began upon the de facto end of the Ottoman Empire, after the
Amistice of Mudros, caused a need for weaponry. This need was met by the Mauser rifles
which were effectively used in the Turkish War of Independence. Mausers, other weapons
and ammunition needed by Anatolian forces were obtained in a variety of ways such as
stealing them from Istanbul and transporting them to Anatolia or with Russian and French
support. By changing the calibres of the rifles, Mauser rifles continued to be used in the
early years of the Turkish Republic. It is known that the number of rifles used by the
Turkish Republics army through the alteration of the calibre of the rifle barrel was
150,000 rifles.After an endeavour to generate local industry with the merging of the
Ankara and Krkkale weapons factories, the first local production of rifles began in 1939.
Despite the local production of weaponry beginning during this period, the desired
production level has never been reached.
Keywords: Modernisation, Mauser, Waffenfabrik Mauser, inspection(s) commission,

Oberndorf, Kuv-y Milliye , regular army, domestic production
xiv
ZET
Osmanl mparatorluundan Lale Devrinden beri grlmekte olan askeri modernleme

hareketleri 19. yydan itibaren daha kararl bir ekilde uygulanmaya allm, bu maksatla
bir Osmanl ordusunda birok deiiklik hayata geirilmitir. Osmanl Alman
yaknlamas ile birlikte Osmanl ordusunda grev yapmaya balayan Alman subaylarnn
da etkisiyle, Trk ordusunun ihtiyac olan yeni teknoloji rn silahlarn Alman silah
reticilerinden karlanmas yoluna gidilmitir. Sultan Abdlaziz dneminde alnan Krupp
toplarn Sultan II. Abdlhamit dneminde alnmaya balayan Mavzer Tfekleri
izlemitir. 1887 ylndan 1914 ylna kadar 1.000.000 adetten fazla miktarda Mavzer
tfeinin Almanyann Oberndorf a.N. ehrinde bulunan Waffenfabrik Mauser firmas
tarafndan retildii bilinmektedir. Osmanl ordusu iin toplam be farkl model tfek
reten firmann dnyann birok baka lkesi iin de silah rettii bilinmektedir. Mavzer
tfekleri Osmanl mparatorluunun 1887 ylndan sonra katld btn savalarda Trk
askerinin vazgeilmez silah haline gelmitir. retici firma Trk ordusu iin rettii
tfeklere Trken Mauser yani Trk Mavzeri adn vermitir. Osmanl mparatorluunun
Mondros Atakes Antlamasnn ardndan fiilen son bulmas zerine Anadoluda balayan
hareket de dmanla mcadele iin silaha ihtiya duymu, Mavzer tfekleri Kurtulu
Savanda da etkili bir ekilde kullanlmaya allmtr. Anadolu kuvvetlerinin ihtiyac
olan Mavzerler dier silah ve mhimmatlar gibi Anadoluya ya stanbuldan karlarak
gizlice nakledilmi ya da Rus ve Fransz yardm gibi eitli yollarla temin edilmitir.
Mavzer tfekleri Cumhuriyetin ilk yllarnda aplar deitirilerek kullanlmaya devam
edilmitir. Bu ilk yllarda namlu ap deitirilerek Cumhuriyet ordusunun hizmetine
sunulan tfek saysnn 150.000 olduu bilinmektedir. Yerli sanayi oluturma gayreti ile
Ankara ve Krkkale silah fabrikalar birletirildikten sonra 1939 ylnda ilk yerli retim
tfekler retilmeye balanmtr. Yerli retim silahlar yaplmaya balansa da retim hibir
zaman istenilen seviyeye karlamamtr.
Anahtar Kelimeler: Modernleme, Mavzer, Waffenfabrik Mauser, Muayene Komisyonu,

Oberndorf, Kuv-y Milliye , Dzenli ordu, Yerli retim.
xv
1. GR
Uzun zaman, Osmanl egemenliine set ekmek Avrupa ordularnn devi

olmutu. Bugn ise Avrupa politikasnn tasas bu devletin varln
srdrmesidir.
Helmuth von Moltke, 7 Nisan 1836
Osmanl ordusunda yenilik ihtiyac 18. Yzyln balarndan itibaren kuvvetlenmeye

balamtr. Fetihlerin durmasna bal olarak devlet gelirlerinin azalmas, Avrupadaki
yenilgiler, kendisini hissettirmeye balayan Rus tehdidi, itici gc ordu olan Osmanl
mparatorluunun yneticilerini, potansiyel dmanlarna kar koymak ve devletin eski
gcn yeniden kazanmasn salayabilmek amacyla, orduda bir takm dzenlemeler
yapmaya sevk etmitir.
Osmanl mparatorluunda Batl anlamda bir ordu oluturmaya ynelik slahat abalar ve
bu abalarn siyasi ve sosyo ekonomik etkileri Osmanl Modernlemesinin temel
hareket noktasn oluturmas bakmndan olduka nemlidir. Ordunun eski gc ve
etkinliine kavuabilmesi demek, devletin de eski ihtiam ve etkinliini geri kazanmas
anlamna geldiinden, askeri alanda yrtlen almalarn ortaya koyduu yeni
dzenlemeler siyasi, ekonomik ve toplumsal adan birok yenilii ve hatta gerginlii
beraberinde getirmitir. Askeri alanda yaplan hemen her dzenleme geleneksel bir tepki
ile karlam, bu tepkiler sonucunda ise uygulanmaya allan yeniliklerden ya tamamen
vazgeilmi ya da almalar ertelenmitir. Askeri dzenlemelerin uygulama zorluu ile
birlikte, fetihlerin durmasyla gelirleri de azalan Osmanl devleti iin, her slahat denemesi
ayr bir kaynak gerektirdiinden maddi adan da nemli bir problem olarak kendisini
hissettirmitir.
Sz konusu slahat almalar erevesinde, modern ateli silahlarn kullanlmas
zorunluluu
nedeniyle,
sanayilemesini
tamamlayamadndan
modern
silahlar
retebilecek teknolojiye sahip olmayan devlet, ordunun ihtiyac olan silahlar Batl
devletlerden satn almak zorunda kalmtr. 19. yynin sonlarna kadar srasyla
Britanya[ngiltere], Fransa, Belika, Avusturya, Amerika Birleik Devletleri [ABD] ve
Almanyadan alnan silahlar iin kaynak bulunmas meselesi Osmanl devletini mali bir
ksr dng iine sokmutur. 1
Anlalan o ki; silahlarn satn alnaca lkenin seimi de, silahn teknik zellikleri ve
stnlklerinden ok, gnn siyasi ve diplomatik artlar dikkate alnarak yaplmtr.
Uluslararas ilikilerde her zaman denge politikasn srdren Osmanl, silah almlarnda
da, uzun yllar boyunca, bu geleneinden vazgememitir.
Bu blmde, 18. yynin balarndan Merutiyetin ilanna kadar Osmanl ordusunda
yaplan/yaplmaya allan dzenlemeler ksaca incelecek, devletin yaad deiimde
ordudaki almalarn etkisi zerinde durulacaktr. Bu bak asndan hareketle, daha
sonraki blmlerde incelenecek olan Osmanl Alman ilikileri ve bu ilikilerden doan
silah ticaretinin tarihi arka plan anlalmaya allacaktr.
1.1 Lale Devrinden Tanzimat Dnemine Kadar Askeri Modernizasyon abalar
Kuruluundan itibaren srekli gelien ve bu gelimeye bal olarak deien ve deitiren

Osmanllar, zaman iinde etken olmaktan uzaklamaya, baka bir ifadeyle olaylarn
merkezinden kenara doru itilmeye, baladlar. Askeri temeller zerine kurulmu 2 ve bu
zellii ile Anadolu, Balkanlar, Orta Avrupa, Ortadou, Afrika ve Kafkasyada hkimiyet
kurmu olan Osmanl mparatorluu 18.yynin balarndan itibaren, daha ncekilerden ok
farkl, bir deiim srecini yaamaya balamtr.
1606 tarihinde imzalanan Zitvatoruk Antlamas ile Osmanl mparatorluunun Avrupada
ilerlemesi durmu ve Avrupa zerindeki Trk stnl son bularak, Avrupa Osmanl
ilikilerinde bir eitlik balamtr. Sz konusu eitlikin Zitvatoruk Antlamasnn iki
maddesinde de vurguland grlmektedir.3 Bu antlama Osmanl tarihinde Duraklama
Dneminin balangc olmas asndan da ayrca nem tamaktadr.
mparatorluun corafi siyasi ilerlemesinden kaynaklanan ve zellikle askeri stnln
ekillendirdii, yukarda sz edilen, etkileme gc, 26 Kasm 1699 tarihinde imzalanan
1
Ali hsan Gencer, Ali Fuat ren ve Metin nver, I/Belgeler Trk Amerikan Silah Ticareti Tarihi,
stanbul 2008, s. 46 50.; Tlin oruhlu, Osmanl Tfek, Tabanca ve Tehizatlar ( Askeri Mzeden
rneklerle), Ankara 1993, s. 35 41.
2
Uur nal, Sultan Abdlaziz Devri Osmanl Kara Ordusu ( 1861 1876 ), Ankara, 2008, s. 1.
3
smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, III, Ankara 1972, s. 246.
Karlofa Antlamas ile balayan ciddi toprak kayplar ile birlikte yava yava
kaybolmaya balamtr. Karlofa Antlamas, Osmanl mparatorluunun batda byk
apta toprak kaybettii ilk antlama olmutur.4 Ayrca bu antlamayla birlikte Duraklama
Dnemi biterken, Gerileme Dnemi balamtr. Bylece, Osmanl Avrupa arasndaki
etkileyen etkilenen dngs tersine dnmeye; siyasi, askeri ve toplumsal anlamda
deimek zorunda kalan taraf Osmanllar olmaya balamtr. Geri, kendi snrlar
ierisinde devlet hala her trl gc elinde bulundurmaktadr fakat ou zaman hor
hakir grlen ve hatta dikkate dahi alnmayan Avrupa artk Osmanl ilerleyiini
durdurmu ve gl bir rakip olarak tm gcyle ortaya kmtr. Denilebilir ki; 1606
ylnda bir denklik kabul ile balayan 17.yy, Osmanllar iin bir yenilginin kabul ile sona
ermitir.5
17.yy yenilginin kabul ile biterken 18. yyda bu yenilgi artarak devam etmi ve ard
ardna yaplan antlamalarla Avrupa/Batnn stnl teyit edilmitir. Osmanl
yneticileri, askeri yeterliliin salanmasnn ve Avrupal devletlere mukavemet
edilebilmesinin Bat harp usullerinin alnmasyla mmkn olacan dnmeye
balamlardr. 6 Bylece, itici ve belirleyici zellii gl bir ordu olan mparatorlukta
baarszln sebepleri, askeri geri kalmlk olarak tanmlanm ve bugn Modernleme
diye adlandrlan yenilikler ve dzenlemeler ncelikle askeri alanda balatlmtr.
Lale Devri Avrupadaki gelimelerin Osmanllar tarafndan kefedilmesi ve takip
edilmesinin balamas asndan nemli bir dnm noktas olmutur. Sadrazam Nevehirli
Damat brahim Paa, sanatkr ve entelektel kiiliiyle bu reform dneminin balamasnda
nemli bir rol oynamtr.7 Bu dnemde Avrupa ehirlerinde daimi eliliklerin kurulmas,
Avrupa ordularnn takip edilmesi ve yeniliklerden haberdar olunmas iin izlenen
yntemlerden birisi olarak karmza kmaktadr. Osmanl mparatorluunun Fransa elisi
olarak Parise gnderilen Yirmisekiz Mehmet elebi 21 Kasm 1720 tarihinde balad
grevini on bir ay srdrmtr.8 Yirmisekiz Mehmet elebi, Sadrazama Fransz saraylar,
hastaneleri, askeri eitim alanlar, okullar ve gnlk yaamla ilgili nemli bilgiler
4
Danimend, a.g.e., III, s. 484 485.

Bernard Lewis, Modern Trkiyenin Douu, (ev. Boa Babr Tuna) Ankara 2008, s. 53.
6
nal, a.g.e., s. 3.
7
Vahidettin Engin, Osmanl mparatorluunun Devamllk ve Modernleme Mcadelesi: Trkiye
Cumhuriyetinin Tarihi Temelleri, mparatorluktan Ulus Devlete Trk nklp Tarihi ( Ed. Cemil ztrk),
4. Bask, Ankara 2010, s. 39.
8
Yirmisekiz Mehmet elebi, Pariste Bir Osmanl Sefiri Yirmisekiz Mehmet elebinin Fransa
Seyahatnamesi, (Yay. Haz. evket Rado), 3.Bask, stanbul 2010, s. 13.
5
aktarmtr. Bu sayede,
birok ilkin yaand Lale Devrinde, nemli bir grev
stlenmitir. 9 Elilerin nemli katklarndan birisi de yenilikler tannr ve Osmanl

yneticilerine aktarlrken ayn zamanda yeni dnce ve fikir akmlarnn da bu yolla
lkeye girmesini salamalar olmutur. Bylece Lale Devri takip eden yllar iin bir
balang, daha doru bir ifade ile, bir hazrlk dnemi olmutur.
Bu dnemde, artk, Avrupa ordularnn askeri stnl kabul edildiinden, bu durum
Osmanl geleneksel ordu sisteminin de gzden geirilmesine sebep olmutur. Osmanl
ordusunun geleneksel yapsnn tartlmaya balanmas askeri adan nemli bir eksikliin
ortaya kmasna sebep olmutur. Bu eksiklik; Avrupa ordular ile mukayese edildiinde
Osmanl ordusunun sahip olduu ateli silahlarn dnemin teknolojisinin olduka gerisinde
kalm olduudur. Batl silah teknolojisinin takip edilmesi ve Osmanl ordularnda
kullanlmas ise yabanc uzmanlarn davet edilmesi yoluyla salanmaya allmtr.
Sultan II. Mehmetin stanbulu kuatmasnda kulland ahi toplarnn yapm iin
yardm ald Macar asll Urban Usta rneinde 10 olduu gibi Sultan III. Ahmet de uzun
yllar Osmanl ordusunda hizmet edecek olan Fransz subay Comte de Bonnevali yani,
ihtida ettikten sonraki adyla Humbarac Ahmet Paay, Osmanl ordusuna katlmak zere
davet etmitir. 11 Ahmet Paa daha sonraki yllarda Humbarac ocanda nemli
deiiklikler yapm ve dzenli bir humbarac askeri snfnn ortaya kmasnda nemli bir
grev stlenmitir.12
Ordunun modernlemesi iin allrken bir yandan da bilimsel gelimeler takip edilmi,
Osmanllar yaadklar a baka bir adan grmeye ve dnyay renmeye
balamlardr. 13 phesiz bu deiimin kayna, Batda olduu gibi toplum veya
burjuvazi deil aksine ynetici elitin kendisi idi. Yani Osmanl modernlemesi aadan
yukar deil yukardan aaya bir deiim hareketi olarak meydana gelmitir. Avrupa
bakentlerine elilik heyetlerinin gnderilmesi, matbaann lkeye gelii, orduda yeni
teknolojiler hatta yeni kyafetler denenmesi14; eer bunlar yaplr ise mparatorluu eski
9
Engin, a.g.m., s. 40.

Dukas, Bizans Tarihi, (ev. Vilademir Mirmirolu), stanbul 1956, s. 151 152.
11
nal, a.g.e., s.4.
12
smail Hakk Uzunarl, Osmanl Devleti Tekilatndan Kapukulu Ocaklar, II, Ankara 1988, s.122 127.
13
lber Ortayl, mparatorluun En Uzun Yzyl [mparatorluun En Uzun Yzyl], 25.Bask, stanbul 2006,
s. 16.
14
Osmanl Ordusunda tekilat ve kyafet deiiklikleri hakknda detayl bilgi iin bkn. Mahmut evket Paa,
Osmanl Tekilt ve Kyafet-i Askeriyesi, Tpk Basm, Ankara 2010.; David Nicolle, Men at Arms The
Ottoman Army 1914 1918, 10. Bask, Oxford & New York 2008.
10
gcne kavuturmann ve bu yolla Batya galip gelebilmenin mmkn olaca inancndan

kaynaklanan deiimlerdi. Aslnda, ok keskin hatlarla izilmi toprak sistemi ve gnlk
ihtiyalarn karlanmas dnda bir retim faaliyetinin bulunmay sermaye oluumuna
da izin vermemi olduundan, ynetimden bamsz bir deiim hareketinin ortaya
kmasna zaten olanak vermiyordu. Bu sebeple getirilen/dayatlan her deiiklie kar da
geleneksel yapnn ciddi direni gstermesi olduka doald.
Birok ilkin yaand Lale Devri denilen dneme, bir safahat, israf ve belki de
grgszlk dnemi olarak baklmasnn, bugn bile Lale Devri denildiinde akllara
sadece yetitirilen Lalelerin gelmesinin sebebi belki de bu geleneksel direni olgusudur.
Lale Devrine son veren Patrona Halil syan da sz konusu yeniliklere kar direniin en
nemli rneidir. Dnemin tarihilerinden Abdi Efendi isyan ncesi durumu anlatrken
yukarda bahsedilen safahat vurgusunu son derece abartl bir ekilde yapmaktadr. 15 28
Eyll 1730 tarihinde balayan bu isyann temel sebebi, brahim Paann Fransadan
getirttii uzmanlar araclyla, yeni bir Dzenli ordu olan Askir-i Nizamiyyenin
kurulmasna teebbs etmesi olmutur.16 Bu ordunun kuruluyor olmas yenieri ocann
geleneksel tepkisiyle karlam ve isyan sonucunda yeniliki sadrazam Nevehirli
Damat brahim Paa yenieriler tarafndan ldrlm, padiah III. Ahmet tahtndan
indirilmi, bylece Lale Devri sona ererken Osmanl Modernlemesi de ilk darbeyi bu
olayla almtr.
Ne kadar direnilse de artk bir zorunluluk haline gelen, orduda ve ynetimde modernleme
ihtiyac kendisini giderek artan bir iddetle hissettirmeye balamtr. Osmanl ynetici eliti
Baty bir hayranlkla deil ve fakat bir zorunluluk 17 nedeniyle tercih etmilerdir. Lale
Devri ile balayan ve yenilik hareketleri kararl Padiahlarn tahta getii dnemlerde
uygulanmaya devam edilmitir.
Askerlik alanndaki dzenlemeler III. Ahmetden sonra Osmanl padiah olarak tahta
geen I. Mahmut dneminde de devam etmi, Humbarac Ahmet Paa bir yandan
Humbarac Ocan yenileme almalarn srdrrken ayn zamanda ordunun mhendis
15
[] Vaka Sadr- zam- Asaf-perver brahim Paa Hazretleri bir zevk u safaya mail, ruz u eb hay u huy
ile safada ve ocaklarda zabitan birbirine uygun, Devlet-i l-i Osman da bu gne hareket eylemitir. [] Ehl-i
mansp olanlar ekseri leyl nehar zevk u safa ve eng cegane ile meclis areste idi. Abdi Efendi, 1730
Patrona htilali Hakknda Bir Eser Abdi Tarihi, (Yay. Haz. Faik Reit Unat), 2. Bask, Ankara 1999, s.26.
16
Danimend, a.g.e.,IV, stanbul 1972, s. 18 19.
17
Ortayl, mparatorluun En Uzun Yzyl, s. 24.
ihtiyacnn karlanmas iin renci kabul edecek olan Hendesehanenin 1734 ylnda
almasn salamtr. Bostanc Ocandan da rencilerin alnd bu okul ksa sre
sonra ulemann ve Yenierilerin kar kmas zerine kapatlmtr. 18 Ksa sren varlna
ramen Hendesehane III. Selim dneminde kurulacak olan Mhendishane-i Berri-i
Hmyunun temeli olmas bakmndan, nemli bir yenilik olarak karmza kmaktadr.
I. Mahmutun lmyle yerine geen Sultan III. Mustafa zellikle topu snf zerinde bir
takm dzenlemelerin yaplmasna alm, bu maksatla da yine bir Fransz ordusunda
grevli bir Macar olan Baron de Tottun yardmna bavurmutur. Osmanl ordusu grev
almak iin Mslman olma art Baron de Tott ile birlikte kaldrlm, bylece Avrupal
uzmanlardan faydalanlmasnda yeni bir dnem balamtr. Baron de Tottun ncelikli
grevi anakkale istihkmlarnn glendirilmesi olmu, kendisi daha sonra Topu
Ocann modernize edilmesi ve kullanlan toplarn daha modern olanlar ile deitirilmesi
gibi nemli grevler stlenmitir. 19 Baronun en nemli almalarndan biri Srat
Topular Oca olarak bilinen hzl ate edebilen toplarn dkm ve kullanm iin
kurulmasna nclk ettii topu birlii olmutur. 1774te Kthanede eski Sadabat
Saray yaknlarnda kurulan ve 250 subay ve erden oluan bu birlikte Baron, Fransz
eliliinin salad para ve hafif toplarla da askerlerini modern topuluk yntemlerine
gre eitmitir. Bu almalar srasnda sonradan Mslman olan, ngiliz Mustafa adyla
bilinen skoyal Campell ile Aubert adnda bir Fransz da yardmc olarak
bulunmulardr.20
Islahatlar devam ederken, I. Mahmutun saltanat srasnda balayan ve 21 Temmuz
1774de Kk Kaynarca Antlamas ile sonulanan alt yllk Osmanl Rus Sava ve
Osmanl mparatorluunun Avusturya ve ran ile girdii mcadeleler, bu slahatlarn ve
mevcut haliyle ordunun yetersizliini ortaya koymas bakmndan nemli fakat ac bir
tecrbe olmutur. III. Mustafann lmyle Osmanl mparatorluunun yirmi ikinci
padiah Sultan I. Abdlhamit, 21 ubat 1774 tarihinde tahta kmtr. Sultan I.
Abdlhamitin, 15 yllk saltanat srasnda Anadoludaki isyanlar,
Rusya ve ran ile
yaanan gerginliklerden dolay askeri modernleme almalar ihmal edilmi, daha doru
bir ifade ile sz konusu modernleme hareketi hz kaybetmitir. Ancak yine de, nemli
18
Yahya Akyz, Trk Eitim Tarihi Balangtan 1988e, 3. Bask, Ankara 1989, s. 164.
nal, a.g.e., s. 6 7.
20
Lewis, a.g.e., s.69.; Shaw, a.g.e., s.341.
19
saylabilecek birka teebbste bulunulduunu ve III. Selim dneminde yaplacak

almalara temel olacak baz almalar yaplmtr. 21 Shaw, dnemin sadrazam Halil
Hamit Paann askeri alandaki nemli abalarn yle anlatmaktadr:
Rusya ile Krm atmas srasnda Halil Hamit Paa ilerde kanlmaz olarak grd
savaa kar Osmanl ordusunu hazrlama giriimleri balatt. Silhaltna alnan askerler
donatlp balca snr kalelerine gnderildi, snr kaleleri de onarld, ya da birka yerde
olduu gibi Paann denetimi altnda yeniden yapld[]
Ancak sadrazam, Osmanl ordusu tmyle adalamadka ve desteklenmedike bu
giriimlerin baarszlkla sonulanacan hemen anlamt. Eski ve yeni ikilemini sona
erdirmek iin iki grubu birletirmeyi ve eski birliklerle yeni birlik ve okullarn dzen,
disiplin ve silahlar vermeyi dnd. lk balarda reform abalar kapsam ve l
bakmndan seleflerininkinden ok farkl deildi. De Tottun Hzl At Topu birlikleri
canlandrld ve Fransz teknisyenlerinin yardmyla Hendesehane de geniletildi. []
Fransz teknisyenleri mhendishanenin retim kadrosunu doldurdular. Fransz tahkimat
uzmanlar belli bal snr kalelerini adalatrdlar. Fransz ders kitaplarnn Trke
evirilerini yaymladlar ve bir istihkm okulu kurdular. [] Halil Hamit Paa yenieri
ocana kaytl olanlardan te ikisini askerlikten att, kalanlarn da aylklarnn ykseltti.
Yenieri ve sipahilerin Avrupa tipi piyade ve topu taktiklerini ve silahlarn renmelerini
salad.[]
Ancak sonunda Halil Hamit Paa, sadrazamn kazand saygnl kskanan Gazi Hasan
Paann ban ektii siyasal dmanlarnn entrikalarna kurban oldu. Sadrazamn, I.
Abdlhamitin yerine gen ehzade Selimi geirme komplosuna kart sylentileri
yayld ve Halil Hamit Paa sadrazamlktan azledildi, padiahn emriyle 27 Nisan 1785te
ldrld. Onun itici gc olmaynca da reform hz kaybolmutu. Viyanadaki
kaynbabasnn abasyla Bab- Ali dostluundan vazgeen XVI. Louis Fransz
teknisyenlerini geri ekti. Ancak, Bonneval ve de Tott zamannda olduu gibi, imdi de
siyasal koullar elverdii zamanlarda reformlara devam etmeye hevesli ve bilgili
Osmanllarn says artmtr.22
Shawn yukardaki ifadelerinden de ortaya kan iki nemli sonu almamz asndan
zellikle nemlidir: Birincisi, I. Abdlhamit dneminde askeri alanda yaplan
modernleme almalarnda Fransz uzmanlardan destek alnm olmasdr ki bu hem
Fransa ile olan ilikilerin yaknln ve dier devletlerle karlatrldnda askeri
asndan Fransz teknolojinin daha stn grldn ortaya koymaktadr. Bu destein de
bir mddet sonra Fransa kralnn teknik personeli geri ekmesi ile son bulduunun
vurgulanmas ise yine diplomatik ilikilerin 23 sz konusu reformlardaki etkisini
gstermektedir. kincisi; eski ve yeni ikilemini sona erdirmek iin tabiriyle vurgulanan
standart tesis etme gayretidir. Uygulamalara bir standart getirilmesi, bir zorunluluk
21
Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, IV, stanbul 1972, s. 57 58.

Stanford Shaw, Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye, I, stanbul 1982, s. 347 348.; Lewis,a.g.e.,
s. 70.
23
Lewis, a.g.e., s. 84.
22
olarak, daha sonraki yllarda uygulamaya konulan tm yeniliklerde de hem kurumlar

arasnda meydana gelebilecek gerginlikleri en aza indirmek hem de yaplan almalarn
genel kabul grmesini salayabilmek amacyla zellikle zerinde durulmu bir olgu olarak
varln srdrmesi bakmndan olduka byk bir nem arz etmektedir.
I. Abdlhamitin lmyle 7 Nisan 1789 24 tarihinde tahta kan, 18.yynin son hkmdar
III. Selim, zellikle orduda ok kkl deiikliklerin gerekletirilmesine hayat pahasna
devam etmitir. Padiah, daha ehzadelii dneminde Fransa kralna mektuplar yazarak
Baty anlamaya alm, hkmdarl dneminde ise Napolonun stanbuldaki
temsilcisinin25 de destei ile yeni bir ordu dzenini yani Nizm- Ceddi yerletirmeye
almtr. Lewis, Sultan III. Selimin tahta kt dnemde mparatorluun iinde
bulunduu durumu ve yeni padiahn kendisinden ncekilerden farkn aadaki szlerle
anlatmaktadr:
On sekizinci yzyln ykc yenilgilerinin her birinin ardnda Osmanl devlet adamlar ve
tarihileri imparatorluun khnemiliini ve ordularnn muharebe meydanlarndaki
perianln byk bir drstlkle tartmaya atlar. Kk Kaynarca antlamas ve
antlamann ardndan zellikle Krmn kaybedilmesi saysz i hesaplamalara ve
tartmalara yol at. 1787 ylnda Trkiye ile Rusya arasnda yeni bir sava patlak verdi ve
bir yl sonra Avusturya bu savaa dhil oldu. Ancak bu kez Polonya, Prusya ve Fransada
kan karklklar yznden Ruslar ve Avusturyallar ncekiler kadar iddetli bir bask
uygulayamadlar ve sonuta Trkiye 1791 92 yllarnda Avusturya ile Zitovide ve
Rusya ile Yata birer bar antlamas imzalamay baard ki bu antlama ncekilere
nispeten daha hafif artlar ieriyordu.
Tahta kt zaman otuz sekiz yanda olan Selim, Saraydaki kafeslerinden kp tahta
oturan ehzadeler iinde devletin uzun zamandr grd en yetenekli, bilgili ve tecrbeli
sultand. Gen saylabilecek bir yatayken ahsi elisi shak Beyin vastasyla Fransa Kral
ile dorudan yazmaya balamt ve Avrupada olup bitenlerle ok yakndan
ilgileniyordu. 1792de etraf kaplayan sessizliin, Avrupann baka kelerinde cereyan
eden skntl durumlardan kaynaklandn ok iyi biliyordu ve Avusturya ile Rusyann
tekrar saldrya gemesinin an meselesi olduunun farkndayd. 26
24
Danimend, a.g.e.,IV, s. 68.

Cb mer Efendi, Cb Tarihi (Tarih i Sultan Selim-i Salis ve Mahmud- Sani ) Tahlil ve Tercmeli
Metin [Cb Tarihi], (Yay. Haz. Mehmet Ali Beyhan), I, Ankara 2003, s. 18 19.
26
Lewis, a.g.e., s. 55 56.
25
Lewisin ifadelerinden de anlalaca zere III. Selim devletin iinde bulunduu durumun
farknda olarak saltanatnn ilk yllarnda Avrupa rneklerindekine benzer dzenli bir
ordunun kurulmas iin almtr. Sultann Nizm- Cedd adyla kurduu yeni ordu
modern bir ordunun oluturulmas iin atlan ilk admd ve Bat tarz silahlar tayor, bu
tarzda eitim yapyor hatta farkl bir niforma da giyiyordu. lk yllarda iki bin be yz
kiilik bir kuvvete sahip olan Nizm- Ceddin mevcudu on drt yl sonra 1806 ylnda
22.685 asker ve 1.590 subaya ykselmitir. Bu tarihte, sz konusu kuvvetin yars
stanbulda dier yars ise dier vilayet merkezlerinde yerletirilmitir. 27
Nizm- Cedd Ordusunun giderek glenmesi ve uygulamaya konulan dier siyasi, idari
ve ekonomik yenilikler, artk allageldii zere, Yenierilerin ve eski dzenden
vazgemek istemeyen asker sivil brokrasinin byk tepkisiyle karlamtr. Bu tepki
genellikle yenierilerden gelmekte fakat Kabak Mustafa syannda olduu gibi bazen
baka snftan askerlerin iddiasyla da onlara mal edilmekteydi. Ancak bu isyanda dikkati
eken husus, yenilie dini gerekeler gsterilerek kar klmas ve yeni dzenin dinin
hilafna dzenlemeler getirdii iddia edilerek ulemann desteinin ve eyhlislamn
fetvasnn alnmasdr. Fetvann alnmasna konu itirazlar ise yeni ordunun kfirler gibi
tehiz edilmesi ve talim yapmas olarak karmza kmaktadr.28 Sz konusu isyan,
Karadenizin gvenliinden sorumlu Boaz Yamaklarnn yeni dzende talim yapmaya
direnmeleri ve bunu kendilerini bal grdkleri Yenieri Ocann varln tehlikeye
drecei gerekesine balayarak ayaklanmalar eklinde balamtr. 29 Kabak Mustafa
Aann liderliinde 25 Mays 1807 30 tarihinde harekete geen ve daha sonra Yenieriler
ile birleen Boaz Yamaklar isyann drdnc gnnde hedeflerine ulamlardr. syann
sonunda, Nizam- Cedid ordusu lavedilirken III. Selim de tahtndan indirilmi ve yerine
IV. Mustafa 29 Mays 1807 tarihinde yirmi dokuzuncu Osmanl Padiah olarak tahta
kmtr. Danimend irticann zaferi olarak tanmlad Kabak Mustafa syannn
27
Erik Jan Zrcher, Teoride ve Pratikte Osmanl Zorunlu Askerlik Sistemi (1844 1918), Devletin
Silahlanmas Ortadou ve Orta Asyada Zorunlu Askerlik (1775 1925), ( Ed. Erik Jan Zrcher ev. M.
Tanju Akad ), stanbul 2003, s. 87.
28
[] eyhl-islm Efendiye gelp, [] Bizlere kefere gibi talm olunup ve urba ve harbel tfeng
verilmekle ve el-yevm Nizm- cedd askeri talmlerinde, kefere gibi tranpete aldklar dahi ikr olup ve
talmlerinde kefere gibi szler ile asker kullanmak tebih olup hilf- hads-i erf olmala, bir ferdin malna
ve rzna ve bir habbesine ziynmz olmayarak, bu emr-i pdihnin hilfnda olundukta, bizler zorba olur
muyuz? deyince, eyhl-islam Efendi: bu tkriririniz zre hareket eder iseniz zorba deilsiniz deyince,
ver efendi fetv-y erfi deyp, fetvay ahz edp [] Cb Tarihi, s. 130.
29
Cb Tarihi, s. 126 127.
30
sebeplerini yirmi iki madde ile sralamaktadr. Sz konusu yirmi iki madde, III. Selim
dnemi modernleme abalarn ve bunlara gsterilen tepkilerin zetlemi olmas
bakmndan olduka nemlidir ve aaya aynen alnmtr:31
1-Askir-i hne denilen Nizm- Ceddin ihdas Yenieri ocan kskandrmtr.
2- Nizm- Cedd masrifi iin senede 20 bin keselik rsm ihds ve nihayet rd-
Cedd hazinesinin 60 bin keseye kadar kmas birok kimseleri mutazarrr etmitir.
3- Nizm- Ceddin kyafeti eri cedd ve Kffara taklid saylmtr.
4- Devlet dnleriyle ksknleri muhalefete iltihak etmilerdir.
5- Nizm- Cedd askerleri oaldka Yenieri ocana ulfe verilmiyecei ve hatta ocan
ilga edilecei yi olmutur.
6- Ordunun slhiyle Nizm- Ceddin tekili iin padiahn devlet adamlarndan istedii
lahiyalarn gen ve tecribesiz kuren tarafndan alay vesilesi ittihz edilmesi eski ricali
gcendirmitir.
7- Teceddtler servetler toplayarak kneler, israflar ve boaz saflaryla Lale devrini
glgede brakmlardr.
8- iir ve musiki iptilsiyle Trk musikisinde yeni bir devir aan nc Selimin saz, sz
ve mehtap lemleri sefahat saylmtr.
9- Bu haller teceddtleri bile dillendirmitir.
10- Yeni vergilerle para taiinden dolay pahallk olmutur.
11- Tahsilt yolsuzluklarndan dolay taradan gelen ikyetlere kulak aslmamtr.
12- Vkel ve kuren fenalklar padiahtan gizlemiler ve hatt Vlide Sultann emriyle
Sadr--azamlar Sultan Selimi rahatsz etmemek iin gaileli ileri saraya
aksettirmemilerdir.
13- Bu vaziyet halk arasnda pdiaha cin arpt iin devlet ileriyle megul olamad
eklinde tuhaf bir yia kmasna bile sebep olmutur.
14- Alafrangaln ifrta vardrlmas, muhfazakrlarn teceddtleri tekfir etmesiyle
neticelenmitir.
15- Hr fikirlilik taslamak istiyen bir takm zppe kurennn baz hezeyanlar Fransz
likliiyle dinsizliin taklidi sayld iin, ilmiyye snf saraya kar cephe almtr.
16- stanbul ve Anadoluda muhtelif snflardan muallem asker mevcudu 50 60 bini
bulduu halde nc Selimin 1806 = 1221 senesi 2 Haziran fkrasnda grdmz
ikinci Edirne vakasnda rikkat ve efkatine kaplp muhaliflerle mrtecileri bsbtn
martmtr.
17- Mfik ve nazik pdiahn msamahakrl hi kimsede cez korkusu brakmam ve
bilhassa Yenieriler bsbtn azmtr.
18- kinci Edirne vakasnda Veliahd Mustafann alkas sbit olduu halde Sultan
Selimin hi ses karmamas dmanlarnn cretini son derece arttrmtr.
19- Mdhale vesilesi ihds etmek istiyen Fransa sefiri Sebastiani Yenieri ocan ilga
tehlikesiyle el altndan kkrtm ve ngiliz donanmasn teceddtlerin dvetiyle
stanbula gelmi gibi gstermitir.
31
Danimend, a.g.e.,IV, s. 85 86.
10
20- Pdiahn selmla Nizm- Cedd niformasyla karak Yenierileri imh ettirecei
yi olmutur.
21- Son derece hars ve ahlaksz bir herif olan Sadret-kaymakam Ad Musa, boyu ksa,
sakal kse Selanikli Musa Paa rakplerini izle ile sadretini temin iin mufazakrl
let ittihz etmi ve Edirne vakas zerine eyh-l-islm olan Topal Atullah Efendi de
ikiyzl bir teceddd dman roln oynamtr.
22- nc Selimin muktedir bir yardmcdan mahrum olmas felaketin balca
amillerindendir.
Danimendin yenilikiler ve muhalifler olarak iki tarafa ayrd ve her iki tarafn da
hatalarn detayl ekilde sralad sebeplerle meydana gelen Kabak Mustafa syan,
gerekten de, irtica olarak deerlendirilebilecek bir olaydr. Nizam- Cedid ad verilen
yeni dzeni tamamyla ve dini gerekelerle reddeden muhalifler sonuta baarl
olmulardr. Fakat bu tarihten itibaren Osmanl mparatorluunda yenilik hareketleri artk
bir zorunluluk haline gelmi ve mparatorluk artk geri dnlmez bir deiim srecini
yaamaya balamtr. Bu isyanda n saflarda bulunan Yenieriler, statlerini korumak
amacyla
dini
hassasiyeti
ne
kartarak
statlerini
korumaya
abalamlardr.
Dzensizlikleri ve baarszlklar sabit olan bu askerler, Kabak Mustafa syannda

baarl olsalar da bu isyan ve ardndan gelen huzursuzluklar, Osmanl ynetiminde
Yenierilere kar bir kinin olumasna ve bu kinin yerlemesine sebep olmutur.
III. Selimin ardndan tahta geen IV. Mustafa kendisini tahta geirenlerin istekleri
dorultusunda bata Nizam- Cedid olmak zere yaplan btn reformlar kaldrdn ilan
etmi, Kabak Mustafa syanna nderlik eden kiilere nemli grevler vermitir. Yeni
padiah bylece geleneksel dzene dnlmesini salarken ayrca reformcularn ve Nizam-
Cedid subaylarnn birounun, Yenieriler tarafndan, katledilmesine sebep olmutur. III.
Selim taraftarlar eski padiah tekrar tahta geirmek istemiler ve bu amala Alemdar
Mustafa Paann nclnde almlardr. Rusuk Yaran diye anlan bu grup,
Alemdar Mustafa Paann ordusuyla stanbula girerek IV. Mustafa ynetimine son
vermeyi ve III. Selimi tekrar tahta geirmeyi hedeflemitir. Alemdar Paa ve ordusu 19
Temmuz 1908de stanbula girmi, Kabak Mustafa ve isyann dier ileri gelenlerini
ldrmler fakat III. Selimin Sultan IV. Mustafa tarafndan ldrtlmesine engel
11
olamamtr.32 Bu sebeple, ehzade Mahmut 28 Temmuz 1908 tarihinde Sultan II. Mahmut
nvanyla Osmanl mparatorluunun Sultan ilan edilmitir. 33
Sultan III. Selim, yapmaya alt slahatlarn bedelini taht ve daha sonra can ile demi
olsa da 1808 ylnda Osmanl tahtna geen Sultan II. Mahmut ile birlikte modernleme
hareketi ciddi bir hz kazanm ve bu dnemde modernleme, askeri alandan idari ve siyasi
alanlara da yaylmtr. 1808 ylnda yaanan nemli bir olay, bu dnemde Osmanl
merkezi ynetiminin karsna Avrupadaki feodal beylere benzeyen, kendi blgelerinde
gl ve giderek zenginleen bir grubu karmtr.
Padiahn, balarnda Alemdar
Mustafa Paann bulunduu bu, Ayan denilen beyler ile Sened-i ttifak (29 Eyll 1808)
ad verilen bir antlamay yapmak zorunda kaldn gstermektedir. ekil asndan 1215
ylnda ngiltere Kral Yurtsuz John ile feodal gler arasnda imzalanan ve hkmdarn
yetkilerini kendi isteiyle yerel glerle paylaacan beyan ettii Magna Carta
Libertatuma benzetilen bu antlama, Osmanl tarihinde, Padiahn mutlak hkimiyetinin
sarsld ve ilk defa bu gcn snrlandrlmas iin, Padiahn kendisi isteiyle yaplsa
da, atlan ilk adm olmas bakmndan olduka nemlidir. Bir giri, yedi madde ve bir zeyl
blmnden oluan bu antlama34 ile Padiah mutlak gcn masaya yatrrken ayanlar da
stanbuldan gelen btn emirlere harfiyen uyacaklarna ve Padiaha sadk kalacaklarna
dair yemin etmekteydiler.
Antlama, IV. Mustafay tahttan indirip yerine II. Mahmutun gemesinde etkili olan
Sadrazam Alemdar Mustafa Paay daha da glendirmi, Paa bu gc kullanarak bir
takm sert tedbirlere bavurmutur. Nizm- Ceddin yerine kurulan Sekban- Cedd ad
verilen orduyu ve Esame denilen maa defterlerinin toplatlarak yaklmasn da bahane
eden Yenieriler, isyan ettiler ve Bab- Aliye saldrdlar. Beraberinde stanbula getirdii
Ayanlar bir sre sonra geri dndklerinden ve dier grevliler de elence ile vakit
geirdiklerinden Alemdar Mustafa Paa savunmasz kalmtr. Bu saldr srasnda
kendisine yardm gelemeyeceini anlayan Paa konann barut ambarn atee verip birok
yenieri ile birlikte kendisi de orada lmtr.35
32
Shaw, a.g.e., s. 370 374.

34
Suna Kili ve A.eref Gzbyk, Sened-i ttifaktan Gnmze Trk Anayasa Metinleri, 3.Bask, stanbul
2006, s. 3-8.
35
Ahmet Cevdet Paa, Osmanl mparatorluu Tarihi, (Gen. Yay. Yn. Ahmet zci), II, stanbul 2008, s. 154
172.
33
12
Kukusuz Sultan II. Mahmut, Sened-i ttifakn imzalanmasna gnlden destek vermemi
fakat belki de devletin g kaybetmesinin sebebi olarak grd geleneksel ordu dzenine
ve zellikle Yenierilere son verebilmek iin bu anlamay bir aama olarak kabul
etmitir. Zira Alemdar Mustafa Paann lmyle birlikte merkezi otoritenin giderek
glenmeye, Padiahn Batl fikirleri bir bir hayata gemeye balamtr. Askeri
dzenlemelerin yannda idari ve adli dzenlemeleri de hayata geiren Sultan II. Mahmut
bu sayede Adl lakabn almtr. Merkezi ynetimi glendirmek iin valilere dzenli
maa balayarak merkez gelirlerini arttrmak istemi, muhtarlklar tesis ederek merkezin
taradaki etkisini daha hissedilir hale getirmitir. lk nfus saym onu dneminde yaplm,
yine ilk posta tekilat da bu dnemde almaya balamtr. Takvm-i Vekyi adyla
kmaya balayan resmi Trke gazete ile yaplan dzenlemeler ilan edilerek devlet
vatanda arasnda bir iliki kurulmutur. Takvm-i Vekyi ile ayn zamanda yaynlanmaya
balayan Le Moniteur Ottoman adl Franszca resmi gazete ise yeniliklerin Batl devletler
tarafndan takip edilmesi ve Osmanl devleti hakknda sahip olduklar yanl grlerin
dzeltilerek ilikilerin gelitirilmesi amalanmtr. 36
18.yyde devletin gcn geri kazanabilmesi ve savalardan zaferle kabilmek iin
balatlan modernleme hareketleri, 19.yyye gelindiinde artk Byk Devletler
karsnda ayakta kalabilmek maksadn tamaktadr. Osmanl lkesi birok yeniliin
yannda ayrlklar da yaamaya bu dnemde balamtr. Fransz htilalinin etkisiyle artan
milliyeti eilimler gayrimslim unsurlarn isyanlarna sebep olmutur. 1821de kan
Mora syan hem balad ve yayld evre hem de sonular bakmndan bu isyanlarn
en nemlilerindendir. syan bir mddet sonra Batl devletlerin de mdahalesiyle
Bamsz Yunanistana sebep olmas asndan Osmanl iin olduka sarsc sonular
dourmutur. Bu isyanla birlikte ortaya kan yeni bir mesele ise Kavalal Mehmet Ali
Paann siyasi ve askeri gcdr. Msr valisi olan Paa, Msr ve evresinde yapt
almalar, gl ordusu ve zellikle Fransa ile ilikileri bakmndan yeni bir tehdit olarak
ortaya kmaktayd. Mora syan srasnda devlet bu kuvvetli valisinin gcne ihtiya
duymu, isyan srasnda ortaya kan acziyet paann destei ile telafi edilmeye
allmtr. 37 Kavalalnn bir g olarak Osmanl ile rekabeti onun Msrda takip ettii
36
Ortayl, mparatorluun En Uzun Yzyl, s. 43. ; Niyazi Berkes, Trkiyede adalama, (Yay. Haz.
Ahmet Kuya), 15.Bask, stanbul 2010, s. 200.
37
inasi Altunda, Kavalal Mehmet Ali Paa syan Msr Meselesi 1831 1841, I, 2.Bask, Ankara 1998,
s. 28.
13
modernleme politikas ve ortaya kard gl ve Dzenli ordu sayesinde mmkn

olabilmitir. ngilizlere ve Vahabilere kar gsterdii baarlar da onun nn arttrarak bu
gcn arttrmtr. Sonuta Msrn Mehmet Ali Paa ailesinin ynetimine gemesine
sebep olacak isyan da bu ortam iinde baarl olabilmitir.
syanlar, savalar, maddi knt gibi trl problemlerle uramak zorunda olan II.
Mahmut, tm bu problemlere ramen modernlemenin nndeki en byk engel olarak
kabul ettii Yenieri Ocan 1826 ylnda ortadan kaldrmtr. Yenieri Oca Osmanl
devletin nc hkmdar Sultan I. Murat zamannda kurulmu38 ve kurulduu gnden
beri glenerek nemli bir askeri snf olarak varln be asr kadar srdrmtr. nalck,
Tmar Sisteminin bozulmasna bal olarak Yenierilerin glenmesini aadaki
ifadelerle izah etmektedir:
[] te Osmanl mparatorluunun en kuvvetli temel ta olan bu tmar sistemi XVI.
Asrn ortalarnda devlete 200 bine yakn talim grm mcehhez asker temin ederdi. Bu
zamanda btn ulufeli asker ancak 41.000 kadard. te bu sistem XVI. asrn ikinci
yarsndan itibaren bozulmaya balad. XVI. asrn banda Ayn Alinin Sadrazam Murat
Paaya sunduu Kavanini li Osman der Hulas-i Mezamini Defteri Divanda bu
hususta deniyor ki: Lcerem zuama ve erbab timarn ihtilline sebep iki maddedir:
Evvelkisi Padiah dirliine mutasarrf olan zuama ve erbab timar sanca askeriyle
olmayp ahara koundu olduudur. kincisi vaki olan seferlerin yoklamalar mahfuz olup
dstrlamel olmaddr. Dier taraftan timarlarn saray halk ve tevabii tarafndan nasl
gasbedildiini Ayn Aliden 20 30 sene sonra mehur Koibey de yle ifade etmektedir:
Nice yzyl mukaddem fetholunmu kura ve mezarii birer tarik ile kimin pamallk ve
kimin arpalk ve kimin temlik ettirp ve kendulara tamam istina geldikten sonra her biri
tevabiine nice timarlar ve zeametler ettirp erbab seyfin dirliklerin kat
ettiler.Ocakaalar, saray halk, Beylerbeyiler, sancakbeyleri timarlar kendi akrabalar
veya hizmetkrlar zerine yazdrarak hslatn kendileri alrlard. Bunun neticesinde
erbab timar ve zeamet bilklliye yok oldu. Evvela timarl sipahisinin fevkalade
azalmasna mukabil ulufeli asker pek ziyade oald. 1567de adetleri ancak 48.000 iken,
1620 tarihlerinde 100.000e kt. Tabii bununla beraber hazinenin yk de artt. 1565te
varidat 1830 yk, masraf 1896 yk idi. Hemen bir asr sonra 1650de irat 5329, masraf ise
6872 yke kt. Bu fark reaya zerine ken yeni vergilerle kapatlyordu. Buna ramen
varidatn hemen 1/3 kadar ak vard. Yenierilerin bu art, devleti mali mzayaka iine
atan balca sebeplerdendir. Hkmet bunlarn miktarn indirmeye alyorsa da bir trl
muvaffak olamyordu. 1652de buna teebbs eden Tarhuncu Paa ban kaybetti.
Yenieriler, artk devletin birinci gailesi haline geldiler. Bunlar yalnz merkezde deil,
taralarda da tagallp etmekte, reayay haraca kesmekteydiler. 1804te devlet, Belgraddaki
yenierilere kar Srplarla ibirlii yapmak zaruretinde kalmt. 39
38
Akpaaolu, Akpaaolu Tarihi, (Yay. Haz. Atsz), stanbul 1970, s. 59.; Oru Be, Oru Be Tarihi,
(Yay.Haz. Atsz), stanbul 1972, s. 42.; smail Hakk Uzunarl, Osmanl Devleti Tekilatndan Kapukulu
Ocaklar, I, Ankara 1988, s. 5.; Kavanin i Yenieriyan Yenieri Kanunlar ( Yay. Haz. Tayfun Toroser ),
stanbul 2012, s. 7.
39
Halil nalck, Tanzimat Nedir? Tanzimat Deiim Srecinde Osmanl mparatorluu ( Ed. Halil nalck
Mehmet Seyidanlolu), [Tanzimat], 2. Bask, s. 36 37.
14
Yukardaki ifadelerden de anlalaca zere, Tmar sisteminin bozulmas dier alanda da

olumsuz etkilerini ciddi ekilde gsterse de aslnda dorudan doruya ordunun yapsnda
etkili olmutur. Osmanl ordusunun temelini tekil eden Tmarl Sipahiler yldan yla
saylar azalarak nemlerini kaybetmiler fakat yenieriler gibi maal askerler ise giderek
glenmilerdir. Yenierilerin devlet ynetiminde etkili olmalarnn nemli sebeplerinden
birisi de, azmsanmayacak bir silahl g olarak mparatorluk bakentinde yerleik
olulardr. Bu sebeple hkmdarn gcn dikkate almadan her dnemde ve saysz
vesilelerle isyan edebilmiler, bu isyanlar ise genelde yenieriler lehine sonulanmtr.
Fakat elbette u muhakkaktr ki; merkezi ynetimin olduka zayflad 18.yydan itibaren
yenierilerin isyanlar daha etkili ve kanl olmutur. ou zaman ulemann da desteini
alp kalktklar hareketleri dinen merulatrarak isteklerini bir ekilde elde etmilerdir.
Son isyanlarnda ise yeni dzene ve onun getirdii eitimlere kar karak eski
dzenlerine dnmek ve yeni dzenin sorumlularn ortadan kaldrmak istemilerdir. Askeri
modernlemeye kararl olan sarayn Yenierilerin bu isteklerine cevab ise yeni dzenin
eriata ve akla uygun olduu, bu dzenin imparatorluun menfaati gerei tesis edildii
eklinde olmutur. Ayrca, saray yeni dzene itaat etmeyen asileri ortadan kaldrabilecek
gte olduunu ve buna hazr bulunduunu da aka bildirmitir. 40 Nitekim sonu da
sarayn ngrd ekilde gereklemitir.
Sultan II. Mahmutun kanl ve kesin bir ekilde Yenieri Ocan ortadan kaldrmas ayn
zamanda birok toplumsal snf da etkilemitir. Bu snflardan olarak, binlerce Yenieri
ile birlikte Bekta Tarikat da padiahn gazabndan paylarna deni almtr. Bu tarikat
kurulduu yllardan beri Yenieriler ile birlikte anlmtr ve Yenieri Ocana Bektai
Oca denilmitir. Vaka-y Hayriyeden hemen sonra Bektai derghlarnn kapatlmas
ve ok sayda Bektanin cezalandrlmasnn birinci sebebinin sz konusu tarihi ba
olduu anlalmaktadr. kinci sebep ise son isyan srasnda Bekta dervilerinin
yenieriler ile alenen birlikte hareket etiklerinin iddia edilmi olmasdr. Ocak
kaldrldktan sonra Bekta derghlar da ortadan kaldrlm, Bektalerin byk ksm
Mevlev ve Halvet tekkelerine snarak varlklarn bu tekkelerde srdrmtr.41
phesizdir ki; Yenieri Ocann ortadan kaldrlmas II. Mahmut dneminin en nemli
40
Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, V, 5. Bask, Ankara 1988, s. 147.

Berkes, a.g.e., s. 162.; Read Ekrem Kou, Yenieriler, 3.Bask, stanbul 2004, s. 432 435.;
VirginaH.Aksan, Kuatlm Bir mparatorluk Osmanl Harpleri 1700 1870, (ev.Gl aal Gven),
2.Bask, stanbul 2011, s. 340 341.;Ortayl, mparatorluun En Uzun Yzyl, s. 136 137.
41
15
olaydr. Oca ortadan kaldrarak Sultan Mahmut, seleflerinin yapamadn yaparak,

modernleme abalarnn nndeki en byk engeli ortadan kaldrmay baarmtr. Bu
olaydan sonra askeri alanda uygulanan yenilikler hz kazanmtr.
Vaka-y Hayriye olarak bilinen Yenieri Ocann ortadan kaldrlmas olay bir bakma
Osmanl merkez ordusunun da ortadan kalkmas demek olduundan,
Vaka-y
Hayriyeden sonra yeni bir ordu kurulmu adna Muallem Askir-i Mansure-i
Muhammedyye denilmitir. 42 Bu orduda Yenierilere has zelliklerin bulunmamasna
zellikle dikkat edilmi 43, bununla birlikte Batl teknik, dzen ve silahlar esas alnmtr.
Yeni ordunun eitimi ve devam iin ortaya kan subay ihtiyacn karlamak iin Batl
subaylarn istihdam yeterli olmaynca Avrupadaki okullar rnek alnarak stanbulda
Mekteb-i Harbiye adyla subay yetitiren bir okul almtr. Bu okulda askeri derslerin
yannda fizik, kimya, matematik ve jeoloji gibi dersler okutulmu, retmenler ise
Avrupadan ve en ok da Prusyadan getirtilmitir. 44 Bu ordu Dzenli ordu iin atlan
nemli bir gelime olmakla birlikte, askerliin artk bir ykmlle dayand iin milli
ordunun da ilk adm olmutur. Askir-i Mansure ile artk merkez ve eyalet ordularndan
kaynaklanan ikilik son bularak, bu ordular tek bir ordu olarak birletirilmitir. Orduda
kullanlan rtbeler ise modern ordularda kullanlan ekliyle deitirilmi, miralay ve
binba gibi rtbeler kullanlmaya balanmtr. 45 II. Mahmut dnemi, getirilen birok
yenilikle beraber Osmanl ynetiminin Batl devletlerin basksnn ciddi bir ekilde
hissetmeye balad bir dnem olmutur. ngiltere, Fransa ve Rusya 1827de Navarin
Baskn ile Osmanl donanmasn yok ederken, 1828-1829 Osmanl Rus Sava sonunda
yaplan Edirne Antlamas ile Osmanl mparatorluu; Bamsz Yunanistan ve zerk
Srbistan tanmak zorunda kalmtr. 1833 ylnda Kavalal Mehmet Ali Paa isyanna
kar Osmanl devleti Rusyadan yardm istemek zorunda kalm; Ruslar yardm etmiler,
bunun karlnda ayn yl yaplan Hnkr skelesi Antlamas ile Boazlardan gei
42
Yenieri Ocann kaldrlmas hakkndaki fermanla ayn zamanda yeni ordunun kuruluu da ilan
edilmitir: []Artk bunlarn namlarnn bekasnn faydal olmayaca anlaldndan Sancak- erif
altnda toplanan ulemann oy birlii ile ocan ismi ve resmi kaldrlm, Yenierilik ad klliyen silinmi,
onun yerine Askir-i Mansure-i Muhammedyye ismiyle talimli asker yazdrlmasna balanmtr. Ahmet
Cevdet Paa, a.g.e. , s.417.; Erik Jan Zrcher, Turkey A Modern History,4. Bask, London&New York 1998,
s. 42.
43
Asker-i Mansure Kanunnamesi: Ahvali mehul, dnme veya mayas bozuk olmamak kaydyla on be
yandan krk yana kadar olan kiilerden; din, uzuvlar mtenasip, k yaz harekete kaabiliyetli
olanlarndan on beer kuru aylkla asker yazlacaktr.[]Ahmet Cevdet Paa, a.g.e. , s. 428.
44
Karal, a.g.e.,V, s. 160.
45
nal, a.g.e., s. 17.
16
hakk elde etmilerdir. Yine ayn isyan bastrmak maksadyla ngiltereden de yardm
istenmi, ngiltere yardm karlnda 1838 ylnda yaplan Balta Liman Antlamas ile
byk ticari imtiyazlar kazanmtr. zellikle Balta Liman Antlamas, devletin ekonomik
bamszln ald ok byk bir darbe olmas bakmndan olduka nemlidir. Yaanan
tm bu gelimeler Osmanl ynetimi tarafndan dmana galip gelebilmek iin hayata
geirilen yeniliklerin artk k durdurabilmek maksadyla yaplacak olmasna sebep
olmutur.
Sultan II. Mahmut dneminde, Yenieri Ocann kaldrlmasndan sonra, almamz
asndan, en nemli olay, Prusyal Yzba Helmuth von Moltkenin stanbula geliidir.
Prusya ordusundaki grevinden, izin alarak, bir geziye karak 23 Kasm 1835 tarihinde
stanbula gelen Moltke, daha sonra II. Mahmutun istei zerine incelemelerde bulunmak
ve yaplan almalara destek vermek zere Osmanl ordusunda greve balamtr. 46
Moltkenin greve balamasndan sonra Prusyadan subay daha talep edilmi ve bu
subaylar stanbula gelerek Osmanl hizmetine girmilerdir. Moltke Heyeti olarak
bilinen bu heyetten nce de Prusyal bir subay olan Albay Goetzenin 1798 ylnda, III.
Selimin isteiyle orduyu denetlemek iin, stanbula geldii bilinmekle birlikte, bir
gelenein balamas ve Moltke heyetinin Prusya Alman ekolnn yerlemesi asndan
nclk ettiini sylemek yanl olmayacaktr. 47 Bu heyetle birlikte dier lkelerden
istenen danman eitimci says yava yava azalrken Trk ordusunda Alman etkisi
kendisini artarak hissettirmeye balamtr. almann daha sonraki blmlerinde Moltke
heyeti hakknda daha detayl bilgiler verileceinden bu blmde Moltkenin Sultan II.
Mahmut ve Osmanl ordusunun durumu hakkndaki baz dncelerini aktarmakla
yetinilecektir. Moltkenin aadaki ifadeleri Sultan II. Mahmut dnemini zetlerken ayn
zamanda, bir yabancnn bak asndan, Sultan Mahmut ve modernleme abalar
hakknda nemli bilgiler vermektedir:
Sultan Mahmutun saltanat devri, yzyllardan beri Trk egemenlii altnda ezilmi olan
Hristiyan milletlerin uyan ve benliklerini araylarna rastlar. Dedelerinin ettii
hakszlklarn cezasn Osmann yirmi dokuzuncu torunu ekti. Srbistanda, Eflak ve
Bodanda, Hellastaki reaya silaha sarldlar; Mslmanlar arasnda bir priten tarikat
( Vahabler ) ba kaldrd; ezeli dman Moskoflar imparatorluun kuzey snrlarn tazyik
ediyordu, Rumeli ve Vidin, Badat, Trabzon ve Akk, am ve Halep, Lazkiye ve Yanya
46
Kazm Karabekir, Trkiyede ve Trk Ordusunda Almanlar, (Yay. Haz. Orhan Hlag mer Hakan
zalp), stanbul 2001, s. 21.
47
Jehuda J.Wallach, Bir Askeri Yardmn Anatomisi Trkiyede Prusya Alman Askeri Heyetleri 1835
1919, (ev. Fahri eliker), 2. Bask, Ankara 1985, s. 7 9.
17
paalar birbiri ard sra isyan bayran ektiler, bu srada baehri boyuna yenierilerin
isyanlar tehdit ediyordu.
On sekiz saltanat ylnn ac tecrbeleri sayesinde Sultan Mahmut, mevcut devlet
tekilatyla memleketi idare edemeyeceini ve hkmdarlyla hayatn, bu artlar
tamamyla deitirmek urunda ortaya koymas gerekti dncesine candan inand ve bunu
rneklerini Bat memleketlerinin tekilatlarnda arad. Her ne kadar slahat yoluna candan
hazrlksz olarak girdiyse de, bunun kanlmaz zorunluluklarn grmeye kfi akl ve
bunlar uygulayabilecek cesareti vard.48
Moltkenin yukarda szn ettii II. Mahmutun cesareti ve kararll, kendisinden

sonraki yllar iin nemli bir hazrlk dnemi olmu, yenilikler askeri ve toplumsal alanda
kabul grerek yerlemilerdir. Bu dnemde sarf edilen samimi aba, Osmanl ynetici
elitinin lkenin durumunun farknda olduklarnn bir gstergesi olarak karmza
kmaktadr.49 Bu samimi aba, birok engelle karlasa da daha sonralar bilerek veya
bilmeyerek mparatorluun kne engel olmak iin yaplacak almalarn nn
amtr. Bu bakmdan Sultan II. Mahmut dnemi Trk Modernlemesi asndan
olduka nemli bir hazrlk ve balang dnemi olmutur. Asker alanda getirilen birok
yeniliklerin yannda, siyasi, idari ve ekonomik alanda alnan tedbirler ise Osmanl tarihinde
Tanzimat ad verilen dnemin temellerini oluturmulardr.
1.2 Tanzimat Dneminden II. Abdlhamit Dnemine Kadar Askeri Modernizasyon
abalar
Yukarda sz edilen ke engel olabilmek abas ve hatta tela, bilerek veya

bilmeyerek Osmanl ynetici elitini daha detayl tedbirler almaya sevk etmi, Lale
Devrinden itibaren tm devam eden modernleme almalar yeni bir form kazanarak,
kendisini her alanda hissettirmeye balamtr.
II. Mahmudun lmnn ardndan, byk olu ehzade Abdlmecit Osmanl
mparatorluunun otuz birinci padiah olarak 1 Temmuz 1839 tarihinde 50 tahta gemitir.
Sultan Abdmecitin clusundan nce Osmanl ordusu Nizipte Kavalal brahim Paann
kuvvetlerine malup olmu, iki gn sonra ise Kaptan- Derya Ahmet Paa [Hin / Firar
48
Helmuth von Moltke, Moltkenin Trkiye Mektuplar,(ev. Hayrullah rs) 3. Bask, stanbul 1999, s. 340
342.
49
Wallach, a.g.e., s. 9.
50
Danimend, a.g.e., IV, s. 121
18
Ahmet
Paa]
Osmanl donanmasn
Msra
teslim etmitir. 51
Yeni padiahn
hkmdarlnn ilk gnlerinde yaanan bu olaylar Osmanl ordusu iin bir ykm saylm
ve zellikle Osmanl donanmasnn varlndan bile sz edilemez hale gelmitir. Prusyal,
Macar ve Polonyal subaylarn Osmanl ordusu saflarnda bulunduu Nizip Sava,
Osmanl askeri gcnn yetersizliini gstermekle birlikte; uzun zamandr yrtt
almalarla Kavalal Mehmet Ali Paann baarsn gstermesi asndan da ayr bir
neme sahiptir.52 Bu savatan sonra Msr ile varlan anlama gerei Msr, bamsz bir
eyalet olarak tannm ve bu eyalet ynetiminin Mehmet Ali Paann ailesine mahsus
olmak zere babadan ola geecek ekilde kabul edilmesi kararlatrlmtr. 53 Osmanlnn
ngiltere, Avusturya Macaristan, Prusya ve Rusya ile yapt ittifaklar neticesinde 1840
ylna kadar yaplan mcadelelerde deniz stnl salanm olsa da, 54 sz konusu son
Nizip Savann askeri adan en nemli sonucu; yrtlen askeri dzenlemelerin
eksikliklerinin anlalmas ve daha etkili ve kalc almalarn yaplmas gerekliliinin
kesin bir ekilde ortaya koymu olmasdr.
Sultan Abdlmecit 3 Kasm 1839 tarihinde okunan Glhane Hatt- Hmayunu ile, Sultan
II. Mahmut dneminde 1838 ylnda ilan edilmesi kararlatrlm iken ertelenen 55,
Tanzimat- Hayriyyeyi56 ilan ettirmitir. Bylece, ilan edilen fermanla sunulan bir reform
kanunlar silsilesinin ilk tasla duyurulmutur ve Osmanl tarihinde Tanzimat Dnemi
olarak bilinen ve teknik olarak I. Merutiyetin ilanna kadar srecek olan dnem
balamtr.
Hariciye Nazr ve ayn zamanda Londra Elisi olan Mustafa Reit Paa, gen Sultan
Abdlmecitin Tanzimat Fermann ilan etmesinde olduka etkili olmutur. Son derece iyi
konutuu Franszcas sayesinde yabanc meslektalar ile ilikiler kurmu, Avrupa Reel
Politikinin farknda ve ehliyetli bir diplomat olan Paa, Topkap Saraynn Glhane
Bahesinde sz konusu ferman bizzat okumutur.57 Bylece, Mustafa Reit Paa mimar
51
Mustafa Nuri Paa, Netayic l Vukuat Kurumlar ve rgtlenmeleri ile Osmanl Tarihi, III IV, (Yay.
Haz. Neet aatay), 3. Bask, Ankara 1992, s. 276.
52
lber Ortayl, Osmanlda Deiim ve Anayasal Rejim Sorunu, 2. Bask, stanbul 2008, s. 230 232.;
Moltke, a.g.e., s. 308 - 310
53
Mustafa Nuri Paa, a.g.e., III IV, s. 278 279.; Arnold J.Toynbee ve Kenneth P.Kirkwood, Trkiye Bir
Devletin Yeniden Douu, stanbul 2009, s. 52.
54
Karal, a.g.e., V, s. 197 201.
55
Mustafa Nuri Paa, a.g.e., III IV, s. 277.
56
Danimend, a.g.e., IV, s. 122.
57
Engin, a.g.m., s. 52 51.
19
olduu Tanzimat birinci azdan ilan ederken, fermana da okunduu Glhane

bahesinden dolay Glhane Hatt- Hmayunu da denilmitir. Bu fermannn okunmas
srasnda hemen btn devlet bykleri, yabanc misyon temsilcileri, idari ve askeri erkn,
meslek kurulularnn temsilcileri ve din adamlar Glhane bahesinde hazr bulunmutur.
Trenin ertesi gnnden itibaren, bata Sultan Abdlmecit olmak zere, hkmetin btn
temsilcileri Kuran- Kerime el basarak fermana sadk kalacaklarna dair yemin
etmilerdir.58Ayrca, sz konusu Ferman resmi gazete olan Takvim- i Vekayde de
yaynlanm ve bir hafta sonra her eyalet valisine ve sancak mstesellimine ayr ayr birer
fermanla tebli edilmitir. 59
Trk Modernlemesinin en nemli olaylarndan biri olan Tanzimat ile ilgili bir tanmlama
yapmak gerekirse nalckn aadaki ifadelerinin yeterli olacaktr:
[] Bizce Tanzimat, imparatorluun btn XIX uncu asr tarihini izah eden temel
hadisedir. Tanzimat, iktisad-itima temelleri ryerek yklmaya yz tutan bir
imparatorluun yeni prensiplerle yeniden kurulma teebbsn gsterir.60
nalckn ifadelerinden de anlalaca zere Tanzimat Ferman ile devletin kt ve

yklmak zere olduu tespit edilirken, hem ferman ile hem de bu fermann ngrd
uygulamalarla bu ke engel olunabilecei dnlmtr. kn temel sebebi olarak
ise, belki de prensip olarak, Osmanl lkesinde 150 yldr eriata ve dier kanunlara riayet
edilmediini, bu sebeple devletin ve toplumun bir gerileme iinde olduuna vurgu yapyor
ve bu sebeple, bundan byle yaplacak dzenlemelerin belirlenen hedeflere gre eriat ve
kanunlara uygun olarak yaplmas gerektiine / yaplacana vurgu yaplmak istenmitir.
Bu srarl eriat vurgusunda daha nce yaanan tecrbelerden ders alnarak, yeni dzene
kar geleneksel muhafazakr tepkileri en aza indirmek amalanmtr. Btn Osmanl
tebaasn kapsayacak ekilde can, mal ve namus gvencesi vaat eden Tanzimat Ferman
ayn zamanda Osmanl milletleri arasnda, en azndan kanun nnde, dini bir ayrm
yaplmayacan da ilan etmi ve bu bakmdan Mslim Gayrimslim ayrmn ortadan
kaldrarak Osmanl toplumunu her eye ramen bir arada tutmay amalamtr. Fermanda
eriat kanunlarnn ihmaline vurgu yaparken, ayn zamanda getirdii sz konusu Mslim
gayrimslim eitlii bir eliki olmakla birlikte, Osmanl ynetici elitinin ke engel
58
Enver Ziya Karal, Glhane Hatt- Hmyununda Batnn Etkisi, Tanzimat, s.113.
nalck, Tanzimatn Uygulanmas ve Sosyal Tepkileri, Tanzimat, s. 171.
60
nalck, Tanzimat Nedir?, Tanzimat, s. 32.
59
20
olabilmek iin, yzyllardr ikinci snf vatanda olarak gremeye alt gayrimslimlere
bile eit haklar vermekten geri durmadn gstermesi bakmndan nemli bir gsterge
olarak karmza kmaktadr.
ngrd uygulamalar ve getirdii yenilikler, en azndan askeri alanda, detayl eklide
incelenecek olan Tanzimat Fermannda Batnn etkisi ise yadsnamayacak bir gerektir.
II. Mahmut dneminde uygulanmasna allan birok yenilie statkoyu korumak ve
blgedeki karlarn bir mddet daha garantiye almak iin destek veren ngiltere ve Fransa
bu desteklerinde, kendisini ciddi ekilde hissettiren Rus Etkinliini gz nnde
bulundurduklarn saklamamlardr. Hatta ngiltere Dileri Bakan Palmerston,
Rusyann tehditlerine aldr edilmeden askeri ve ticari dzenlemelere devam edilmesini
ve bu konularda ngiltere ve Fransadan yardm alnmaya devam edilmesini, Mustafa Reit
Paa araclyla, II. Mahmuta tavsiye etmitir. 61 Balkanlardaki gerginlik, Avusturya
Macaristan ve Rusyann Balkanlarda ve zellikle Rusyann Karadenizde g kazanmas
Osmanl iin ngiliz ve Fransz desteine, her zamankinden fazla, ihtiya duymasna sebep
olmutur. Ayrca, zlemeyen Msr meselesi de sz konusu destek araynn artmasna
sebep olmutur. Karal, bu aray aadaki ekilde ifade etmektedir:
Osmanl mparatorluu, tarihinde rnei olmayan bir buhran iine gmlm bulunuyordu.
Bu buhrandan kendi kuvvetiyle kendisini kurtarmas hayal bile edilemezdi. Byk
devletlerin yardmn salamak, bir kere daha gerekli ve zaruri grld. ngiltere ile henz
yaplm olan ticaret antlamas yardm salanmas hususunda elverili bir zemin vazifesini
grmekle beraber, gerek Bat devletlerini gerekse Osmanl mparatorluunun son gnlerini
yaamakta olduu zehabna den Bat kamuoyunu kazanmak icabediyordu. te bu
maksatladr ki, Mustafa Reit Paa, II. Mahmudun lmnden az nce hazrlanm olan
Tanzimat- Hayriye slahat esaslarnn derhal ilan edilmesi lzumuna yeni padiah
inandrd.[]62
Batl devletlerin de memnuniyetle karlad bilinen Tanzimatn ilan, devlet ve toplum

hayatnn dorudan etkileyen birok uygulamann yrrle konmasn salamtr. Temeli
can, mal ve namus gvenliini tesis ve garanti etmek olan63 bu ferman vergiden tarma,
ticaretten sanayiye ve hatta mahalle yaantsna kadar birok alanda adeta bir anayasa gibi
etkili olurken, elbette, askeri alanda da birok dzenleme getirmi ve bylece Osmanl
ordusu giderek dzenli bir yapya kavumaya balamtr. Askeri dzenlemelerin
kararlatrlaca ve uygulamalarnn takibinin yaplaca kurumun Dr- ur-y Asker
61
Reat Kaynardan aktaran Enver Ziya Karal, a.g.m., Tanzimat, s. 125.

Karal, a.g.m., Tanzimat, s. 128.
63
Mustafa Nuri Paa, a.g.e., III - IV, s. 288.
62
21
adl meclis olaca Tanzimat Ferman ile karara balanm ve ilan edilmitir. 64 Bu meclis
1837 tarihinde kurulmu olmasna ramen, Tanzimatla birlikte ilerlik kazanmtr.
Tanzimat ile birlikte Dzenli orduya verilen Askr-i Mansure adndan, padiahn
tavsiyesiyle vazgeilmi ve Askir-i Muntazama veya Askir-i Nizamiye isimleri tercih
edilmitir. Sz konusu dzenli birlikler, bata padiahn muhafzlar olan Hassa Birlikleri
olmak zere dzenli eitimler ve at talimleri yapmaya balamlar, ok sayda birliin
katlmyla gerekletirilen bu eitimleri padiah ve st dzey yneticiler bizzat izleyerek,
eitimleri yakndan takip etmilerdir.65
Sz konusu Dzenli ordunun etkinliinin arttrlmas iin 6 Eyll 1843 tarihinde
yaynlanan bir fermanla, askerlik sresi belirlenmi ve lkedeki tm askeri yaplanma be
ordu blgesine ayrlmtr. Bu ordulardan ikisi stanbulda, dierleri Manastr, am, Sivas
merkez olmak zere tarada yerletirilmitir. Daha sonra Irak ordusunun kurulmasyla ordu
says altya ykseltilmitir. Askerlik sresini belirleyen kararlar ise; fiili askerlik sresini
be yl ve rediflik sresini ise yedi yl olarak tespit etmitir. Daha ce hayat boyu devam
eden askerlik 1843 Kura Kanunnamesi olarak bilinen bu ferman ile askerlik tm Osmanl
erkekleri iin zorunlu ve sreli hale getirilmi, bylece gen nfusun belirli bir sre
askerlik hizmetini yerine getirdikten sonra yeniden zirai ve ticari hayata dnebilmesi
amalanmtr. Kura Kanunu ile her blgeden alnacak asker says o blgenin nfusuna
gre tespit edilmitir. Askerlik her Osmanl iin zorunlu olsa da, gelen tepkiler zerine bu
kural gayrimslimler iin uygulanmamtr. Kura sistemi asker saysnda nemli bir art
salam, yeni sistem sayesinde Osmanl kara ordusu bar zamannda yz elli bin ve sava
zamannda drt yz bin kiilik bir kuvvete sahip olmutur. Bu saylara ek olarak
Babozuk denilen Milis kuvvetlerinin de krk ila elli bin arasnda olarak hesaplanmtr.
Asker saysnn artmasna bal olarak standardn salanmas ve etkinliin arttrlmas iin
her ordu merkezinde meclisler oluturulmu, eitim faaliyetlerine nem verilmitir. Tek er
eitimi ve birliklerin katld eitimlere dzenli olarak yaplmaya allm, bu amala
Piyade ve Svari snf iin Fransz talimnameleri kabul edilirken Topu snf iin Prusya
talimnameleri alnmtr.66
64
Kili ve Gzbyk, a.g.e., s. 13.

Aye Can Tunal, Tanzimat Dneminde Osmanl Kara Ordusunda Yaplanma (1839 1876),
Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara 2003, s. 27. ; Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, III/V, Ankara 1978, s. 201
203.
66
Karal, a.g.e., V, s. 178.; nal, a.g.e., s. 18 19.; Tunal, a.g.t., s. 32 35.
65
22
Dzenli ordunun prensip olarak lkenin d gvenliinden sorumlu olmas gerektiinden,

bu ordunun yannda i gvenlikten sorumlu olacak birliklerin gereklilii ortaya kmtr. 8
Haziran 1844 tarihinde uygulamaya konulan bir kararla, Zaptiye tekilat kurulmu ve ayn
kanunla Tmar Sistemi de resmen kaldrlarak yzyllardr merkezi ynetim adna bar
zamannda i gvenlik faaliyeti yrten Tmarllar Zaptiye Tekilat bnyesine alnmtr.
Bu askerlere eski tmarlarnn gelirlerine gre maa balanm, subaylar ise zaptiye
birliklerinde rtbeler verilerek gre zlk haklar hizmetlerine gre dzenlenmitir. 1865
ylna gelindiinde tm lkede hizmet veren Zaptiye alaylarnn says on e ulam, bu
birlikler i gvenlik hizmetinin yannda ayn zamanda adli kolluk vazifesini de
stlenmilerdir.1869 ylnda yaplan dzenleme ile bu birliklerde grev yapan piyade
zaptiye erine kasaturas ile birlikte bir tfek ve svari zaptiye erine bir filinta tfek, iki
tabanca ve bir kl verilmi dier tehizat ve kyafetinin devlete karlanaca
belirtilmitir.67
Askeri almalar devam ederken mparatorluk diplomatik adan birok problemle
karlam ve Sultan Abdlmecitin hkmdarl olduka nemli savalar ve
antlamalaralara sahne olmutur. Osmanl mparatorluunun uzun yllardr bata Rusya
olmak zere dier byk devletler ile gerginlikler yamasna sebep olan Boazlar
Sorunu 3 Temmuz 1841 tarihinde yaplan Londra Konferans ile zlmeye allmtr.
Konferans sonunda ngiltere, Rusya, Fransa, Avusturya Macaristan, Prusya ile Osmanl
mparatorluu arasnda 13 Temmuz 1841 tarihinde imzalan drt maddelik antlamannnn
aadaki iki maddesi olduka nemlidir:
1) Padiah, bar halinde bulunduu yabanc devletlerin harp gemilerine Boazlar
kapamak hususunda Osmanl mparatorluunca teden beri kaide olarak kabul edilmi
olan prensibi gelecekte de yrrlkte bulundurmak yolunda kesin karar verdiini
bildirir.
2) Padiah, eskiden olduu gibi, dost devlet elilerinin muhabere hizmetinde bulunacak
olan harp bayra tayan hafif harp gemilerine zel fermanlarla Boazlardan gei
hakk verebilir.68
Londra Konferansnda alnan kararlar ile Rusya, Hnkr skelesi Antlamas ile salad
Karadenizdeki stnln garantiye alarak devam ettirirken Boazlarda ve Dou
Akdenizdeki egemenlik iddiasndan vazgemitir. Bylece, Rusyann yaylmac
67
68
Tunal, a.g.t., s. 55 57.

23
politikasndan endie eden dier devletlerin de rahatlad ve antlama konferansa katlan

devletlerin, bir sreliine de olsa, tatmin olduklar anlalmaktadr. 69
Londra Konferansndan sonra Osmanl iin bir siyasi diplomatik bir rahatlama dnemi
balam, Tanzimatn ngrd dzenlemeler imparatorluun hemen btn eyaletlerinde
uygulanma imkn bulmutur. Sultan Abdlmecit, zellikle askeri almalar denetlemek
iin yurtii gezilerine km bu gezilerde kendisine yabanc subaylar elik etmitir. 70
Krm Savann balamasna kadar lkede yaana birka isyan dnda i gvenlii
ilgilendiren nemli bir gelime olmamtr. Ancak 1848 ylnda Fransada yaanan devrim
birok Avrupa lkesini etkilemitir. Macarlarn kendilerine mahsus bir ynetim isteyerek
ayaklanmalar zerine Avusturya ile Rusya arasnda bir anlama yaplm, 200.000 kiilik
Rus ordusu karsnda dayanamayan Macar subaylarndan oluan mlteci gruplarn
Osmanlya snmlardr. Polonyada da benzer olaylar yaanm Macar mltecilere daha
sonra Polonyal mlteci subaylar da eklenmitir. Mltecilerin iadesi sorunu Rusya ve
Avusturya ile Osmanl mparatorluu arasnda bir ciddi bir diplomatik gerginlie sebep
olmu ancak Osmanllar btn srarlara ramen mltecileri iade etmemilerdir. Bu
mltecilerden bir ksm Mslman olarak Osmanl ordusunda grev alrken Polonyallar
Maltaya gnderildiler. Osmanlnn mlteciler konusunda net tavr Rusyay memnun
etmese de Avrupa kamuoyunda Trkler lehine bir sempatinin olumasn salamas
bakmndan nemli bir gelime olmutur.71
1848 Fransz Devriminden ve Avrupadaki olaylardan etkilenmeyen tek devlet olan
Rusya, Dou Avrupada ve Balkanlarda etkinliinin giderek arttrm, Avusturya ile iyi
ilikilerini Polonyadaki isyan bastrdktan sonra Macar isyannda Avusturyaya yardm
ederek gelitirmitir. Dou Avrupadaki baarlarnn da etkisiyle Osmanl zerindeki
etkinliini arttrmak istemi ve Ortodokslarn himayesi ve Kutsal Yerlerin idaresi
bahaneleriyle imtiyazlarn arttrmak istemitir. Kendisini Ortodoks kilisesinin ba olarak
gren Rus ar Nikolann bu tavr Krm Savan hazrlayan nemli bir etken olmutur.
Osmanl lkesinin paylalmas iin ngiltere ile anlamak isteyen ar istedii destei
bulamam ve anlalan bu hedefine tek bana ulamak istemitir. 15 Mart 1853de
Olaanst Eli sfatyla stanbula gelen Prens Menikof, Ortodoks Kilisesinin Kutsal
69
Karal, a.g.e.,V, s. 208 209.

71
Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, III/V, s. 34 35.; Karal, a.g.e., V, s. 213 216.
70
24
Yerlerinin kontrolnn Ortodokslara braklmasn ve Ortodokslar zerindeki Rus

himayesinin kabul edilmesini verdii szl nota ile istemi fakat ngiliz ve Fransz
maslahatgzarlarnn da desteiyle bu nota Osmanl yneticileri tarafndan reddedilmitir.
19 Mays 1853 tarihinde Osmanl ile Rusya arasnda mnasebetlerin kesildii halka ilan
edilmi ve 21 Mays 1853 tarihinde Prens Menikof stanbuldan ayrlmtr. Bu olay
takip 25 Haziran gn ngiliz ve Fransz donanmalarna ait gemiler Bozcaada yaknlarna
gelmiler ve bu durum Rusya tarafndan protesto edilmitir. 72
ngiltere, Fransa ve Osmanl arasnda bir ittifaka dnt grlen Krm Sava iin
Osmanl ordusu hazrlklarna balam, Boaz mevzileri ve kaleler glendirilirken,
vilayetlerde 1. Snf Redif askerlerinin toplanmasna balanmtr. Ayn yl iinde lkenin
eitli blgelerinden getirilen 60.000 asker gemilerle Varnadan Tuna boyuna ve
Balkanlarn daha stratejik blgelerine datlmtr. 3 Temmuz 1841 tarihinde Rus Ordusu
Eflak ve Bodana girmesine ramen ngilterenin tavsiyesi zerine Osmanl devleti bu
durumu sava sebebi olarak kabul etmemitir. Avusturyann giriimiyle Rusyann igal
ettii topraklar ve Osmanldan taleplerinin grlmesi iin Temmuz 1853e Viyana
Kongresi toplanm, konferansa Avusturya, Prusya, Fransa ve ngiltere devletleri
katlmtr. Rus Trk ilikilerini dzeltmek zere konferans sonunda Rusyann
Ortodokslar zerindeki himayesinin kabuln isteyen bir nota Osmanl devletine verilmi
fakat bu nota kabul edilmemitir.73
Halkn sava ilan edilmesi konusundaki basks zerine 25 Eyll 1853de Mustafa Reit
Paa bakanlnda devlet erkn ve ulemadan 160 temsilcinin katld bir mecliste sava
ilan meselesi grlm, alnan karar neticesinde Rusyann 4 Ekime kadar Eflak ve
Bodandan ekilmesi iin nota verilmitir. Bu notann Rusya tarafndan reddedilmesi
zerine Osmanl hkmeti 4 Ekim 1853 tarihinde Rusyaya sava ilan etmitir. 74 Mttefik
kuvvetler bu savata hedef olarak Rusyann Akdeniz Kuvvetleri iin askeri ynak
merkezi olan Krm hedef almtr. Ruslar Sinopa yaptklar basknda Trk donanmasna
byk zarar vermi olsalar da 20 Eyll 1854te Krma 60.000i Trk askeri olmak zere
110.000 asker karmay baarmtr. Bu karmadan sonra mttefik kuvvetlere Sardunya
Krall da katlm, Osmanl ile Avusturya arasnda Eflak ve Bodann igali ile ilgili bir
72
Karal, a.g.e., V, s. 218 230.

a.g.e.,V, s. 230 232.
74
Karal, a.g.e., V, s. 233 234.; Danimend, a.g.e., IV, s. 145.
73
25
anlama yaplmtr. Ancak mttefiklerin tm baarlara ramen Ruslar Kars igal

etmitir. Osmanl askerinin ve zellikle topu snfn bu savataki baarlar en gzel
rneini Silistre savunmasnda vermitir. Rus ar Nikolann lm ile yerine geen II.
Aleksandr,
uluslararas
kamuoyunun
Rusya
aleyhine
dndn
fark
ederek
Avusturyann bar arlarnn dikkate alm ve Krm Savan sona erdiren 30 Mart
1856 tarihli Paris Antlamasn imzalamtr. 75
Paris Antlamas Krm savan sona erdirirken, Osmanl devletinin Avrupa devletleri
topluluuna girmesini ve toprak btnl ve bamszlnn bu devletlerin ortak
garantisine alndn karara balamtr. Bu karar Osmanl iin olduka nemli bir karar
olmakla birlikte, savaan taraflar igal ettikleri topraklardan ekilmi olduklarndan askeri
adan bir kazan elde edilememitir. Antlamann en nemli maddelerinden bir dieri ise
Eflak ve Bodann antlamaya imza koyan devletlerin garantisi altna alm, Osmanl
devletinin Memleketeyne bu devletlerin onay olmadan asker karamayacan
kararlatrmtr. Ayrca antlamay imzalayan taraflarn 18 ubat 1856da ilan edilen
Islahat Fermann memnuniyetle karladklarn ve bu ferman sayesinde taraflardan
hibirinin Osmanl devletinin iilerine karmayacan taahht eden bir madde de
anlama metnine eklenmitir.76
Paris Antlamasnn bir maddesinde de vurgulanm olan ve 18 ubat 1856 tarihinde
Sadrazam Mehmet Emin Ali Paa tarafndan ilan edilerek yrrle girmi olan Islhat
Hatt- Hmyunu genel olarak Tanzimat uygulamalarn teyit eden ve devletin bu
uygulamalardaki kararlln gsteren bir metin olarak karmza kmaktadr. 77 Ancak,
Mslman olmayan Osmanl milletlerinin/halklarnn hak ve devlerini dzenleyen
maddelerine
bakldnda,
zel olarak,
Byk
Devletlerin
Osmanl
iilerine
mdahalesini en aza indirmek amacyla hazrland grlmektedir.

Islahat Ferman ile balayan dnem Osmanl idarecilerinin Avrupa ile sk ilikiler kurduu
ve zellikle hukuk alannda dzenlemelere arlk verildii bir dnem olmutur. Artk bir
Avrupal devlet olan Osmanl mparatorluu mali ve askeri adan iinde bulunduu
skntl durumu daha ok Avrupallaarak atlatmak yolunu gitmitir. 78 Bu dnemde,
75
Trk Askeri Tarihi, III/V, s. 35 37.; Karal, a.g.e., V, s. 234 239.

Fahir Armaolu, Siyasi Tarih ( 1789 2010), 8. Bask, stanbul 2010, s. 226 229.
77
Kili ve Gzbyk, a.g.e., s. 15 21. ; Danimend, a.g.e., IV, s. 174.
78
Lewis, a.g.e., s. 161 168.
76
26
Ortaylnn Tanzimat Adam79 olarak tanmlad yeni bir devlet adam snf ortaya
kmaya balam, Reit, Al, Fuat, Kbrsl Mehmet Emin Paa gibi devlet adamlar
Tanzimat Adamnn nemli temsilcileri olarak Osmanl modernlemesine hizmet
etmilerdir.80
Sultan Abdlmecitin saltanat yllarn ve bu dnemdeki uygulamalar deerlendiren
Danimend, bu padiahla ilgili u hkme varmtr:
1839 = 1255 senesi 1 Temmuz = 18 Rebl ahir Pazartesi gn tahta km olan Sultan
Abdlmecidin saltanat mddeti tam 21 sene, 6 ay tutmaktadr. Otuz kadar ocuu olmusa
da ou yaamamtr. Tahsil ve terbiyesine babasnn fevkalde ehemmiyet verdiinden
bahsedilen Sultan Mecid zeks, zerfet ve nezaketi, II. Mahmuddan varis olduu samim
tecedddcl ve btn bunlara mukabil irdesinin geveklii ile mehurdur. Babasnn
kuvvetli irdesinden mahrmiyeti, onun en byk Osmanl padiahlarndan biri olmasna
mni olmutur; bununla beraber Garp menblarnda bile itidlinden, adlet ve
merhametinden, slhatlndan ve bilhassa tebaasna kar sonsuz efkatinden dolay
btn Avrupann hrmetini kazanm olduundan bahsedilir.81
Danimendin de belirttii gibi Sultan Abdlmecit dneminde yaplan slahatlar ve

diplomatik ilikilerdeki gelimelerden dolay Osmanl mparatorluu, Avrupal devletler ve
Avrupa kamuoyunda tarafndan daha yakndan tannma imkn bulmu, uluslararas
ilikilerdeki bu yaknlk Krm Sava srasndaki mttefiklik ilikileri ile perinlen sz
konusu yaknlk Rusya dndaki hemen btn Byk Devletler ile srdrlmeye
allmtr.
Sultan Abdlmecitin 25 Haziran 1861 tarihinde lm zerin, kardei Sultan Abdlaziz
otuz ikinci Osmanl padiah olarak ayn tarihte tahta gemitir. Sulatan Abdlazizin
saltanat, son yllarna kadar, lkede birka isyan grmezden gelinirse, bar ortam iinde
gemi ve bu dnemde zellikle askeri alanda birok yenilik hayata geirilmitir. Sultan
Abdlmecit ile mukayese edildiinde askeri alandaki yenikler zeride Sultan Abdlazizin
daha kararl durduu grlmektedir. Tahta kar kmaz, gsterili bir muhafz snf olan
Silahoran- Hassa bln kurdurmas ve daha sonra ehzadelerini Harbiye mektebine
yazdrm olmasn padiahn askerlie verdii nemli belirtmeye almas olarak
deerlendirmek mmkndr.82
79
Ortayl, mparatorluun En Uzun Yzyl, s. 225.

Roderic H. Davison, Reform in The Ottoman Empire 1856 1876, New Jersey 1963, s. 81 - 83.
81
82
Danimend, a.g.e., IV, s. 197.; nal, a.g.e., s. 21 22.
80
27
Tanzimat dneminde artk Askir i Nizamiye olarak bilinen ordunun gelitirilmesi ve

gcnn arttrlmas iin askeri tekilatta nemli deiikliler yaplmtr. Bu deiikliklerle
Dar- ura-y Askeri rnek alnarak kurulan Ordu Meclisleri etkin hale getirilmi ve bu
uygulamayla zellikle tarada buluna ordularn dzenli ve koordineli hareket edebilmeleri
hedeflenmitir. Ordu komutanlarn bakanlnda toplanan meclisler, ordunun ihtiyalarna
tespit edip, eitim, harekt ve dier idari konularda kararlar alrken ayn zamanda
Seraskerlik makamndan gelen emirlerin eksiksiz uygulanmasna almtr.1865 ylna
gelindiinde alt ordudan meydana gelen Osmanl kara ordusunda piyade, svari, istihkm
ve sanayi alaylarndan oluan toplam 89 muharip alay mevcuttu ve ayrca yedek vazifesi
gren 26 redif alay bulunuyordu.83
18 Austos 1869 tarihinde yaynlanan Kuvve-i Umumiye-i Askeriyyeye Dair
Nizamname ile birok Avrupa ordusu tarafndan kabul edilen Prusya Ordu Sisteminin
Osmanl kara ordusunda da yerletirilmesine allmtr. Bu nizamname gereince,
Osmanl Kara Kuvvetleri; Nizamiye, Redif ve Mstahfz olmak zere ksma
ayrlmtr. 8 Mart 1870 tarihinde ise Tensikat- Cedide-i Askeriyye Tevfikan Tanzim
Olunan Kura Kanunname-i Hmayunu yaynlanmtr. 1870 Kura Kanunu olarak bilinen
bu kanunla 1869 dzenlemelerine uygun olarak, asker alma usulleri deitirilmi ve 20 ile
40 yalarndaki tm Osmanl erkeklerini kapsayacak daha uzun sreli askerlii ngren
yeni bir dzen getirilmitir. Bylece, 1846 Kura Kanunundan farkl olarak; Nizamiye ve
Redif sreleri birer yl ksaltlm ve bu iki sene iin bir htiyat askerlii sresi
uygulanmaya balamtr. Daha nce 12 yl olan askerlik sresi 20 yla karlm bu sre
uzatmyla asker saysnn arttrlmas ile ihtiyacn karlanmas hedeflenmitir. 84 Son
dzenlemeler ile ordu says yediye kan Kara Kuvvetlerinin asker mevcudu u ekilde
belirlenmitir: 173.000 Nizamiye askeri, 53.000 htiyat askeri ve 182.000 Redif askeri
olmak zere toplam 408.000 asker.85
Askeri dzenlemeler devam ederken 1871 ylnda Alman Birliinin kurulmasyla
Avrupada zellikle Dou Avrupa ve Balkanlarda dengeler deimi, Rusyann
Panslavist politikalar Osmanlya bal baz milletlerin isyan etmelerine sebep olmutur.
Temmuz 1875e gelindiinde Bosna Hersekte Hersek Hristiyanlar tarafndan bir isyan
83
Tunal, a.g.t., s. 103.

nal, a.g.e., s. 23 25. ; Tunal, a.g.t., s. 137 138.
85
Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, III/V, s. 207.
84
28
balatlm ve bu isyan daha sonra yaylarak Bulgaristana da sramtr. syanlarn

Osmanl ordusu tarafndan sert tedbirlerle bastrlrken yaanan baz olaylar Avrupada
tepkilere sebep olmutur. Selanikte 6 Mays 1876 tarihinde ngiliz ve Alman
konsoloslarnn galeyana gelen bir kalabalk tarafndan ldrlmesi ise Osmanl ile
Avrupann arasn iyice am ve devlet d politikada bir yalnzla doru srklenmitir.
mparatorluun Bat eyaletlere yaanan olaylarn da etkisi ile zellikle stanbulda
Sadrazam Mahmud Nedim Paaya kar tepkiler artmtr. mparatorluun iinde
bulunduu mali krizden ve isyanlardan Mahmut Nedim Paa sorumlu tutulmutur. 10
Mays 1876 tarihinde Fatih, Bayezid ve Sleymaniye medreselerinin rencileri
stanbulda ayaklanarak sadrazamn azlini istemitir. Padiah bu tepkilere boyun emi ve
ayaklanmadan iki gn sonra Mahmut Nedim Paay grevinden azletmitir.86
Mahmut Nedim Paann azli ura-y Devlet Reisliine atanan Mithat Paay
glendirmi, ehzade Murat ile iyi ilikileri olan Mithat Paa ve kabinedeki nazrlar 30
Mays 1876 tarihinde eyhlislamdan fetva alarak Sultan Abdlazizin tahttan
indirildiini ilan etmilerdir.87 Ayn tarihte Sultan V.Murat otuz nc Osmanl padiah
olarak tahta gemi ve nceki padiah Feriye saraynda ikamete mecbur edilmitir. 4
Haziran 1876 tarihinde Sultan Abdlmecitin intihar ederek ld duyurulmutur. Ancak,
bugn bile tartmal olan intihar olay bata Sultan V. Murat olmak zere hanedan ailesini
olduka korkutmutur. Sultan Abdlazizin lm ile padiahn ruh sal iyice
bozulurken, Osmanl yneticileri arasnda Merutiyet tartmalar balam, Mithat Paa
da bu tartmalara nclk etmitir.88
V. Muratn ay kadar sren rahatszl ve bu sre iinde yalnzca yedi gn kendinde
olmas sebebiyle artk hkmdarl sz konusu olmadndan veliaht ehzade Abdlhamit
ile gren Mtercim Rt ve Mithat Paalar, Merutiyetin lan artyla kendisi ile
anlamlar ve 31 Austos 1876 tarihinde tahta geirmilerdir. 89 Bylece Osmanl tarihinde
Tanzimat Dnemi olarak bilinen dnem sonra ermi ve ncekilerden tamamen farkl yeni
bir dnem balamtr.
Sonu olarak; modernleme abalarnda balang olarak kabul ettiimiz Lale Devrinden
beri devam eden uygulamalar, yz krk sekiz yllk uzun bir dnemin rndrler. Osmanl
86
Lewis, a.g.e., s. 219 220.; Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, III/V, s. 84 86.
Danimend, a.g.e.,IV, s. 256 264.
88
Lewis, a.g.e., 223 224.; Danimend, a.g.e., IV, s. 267 282.; Davison, a.g.e., s. 418.
89
Danimend, a.g.e., IV, s. 284 285.
87
29
modernlemesi aamalar halinde gelierek ve her aamada farkl bir forma dnerek
devam etmitir. Bu uygulamalarn Sened-i ttifak ile beraber daha belirli bir ereve iinde
yrtldn sylemek yanl olmayacaktr. Avrupal rnekle sadk kalnmaya alarak
ve Batnn desteini salamaya gayret edilerek yaplan dier almalarla mukayese
edildiinde, askeri alandaki yeniliklerin temelinde Batya yaklamaktan ziyade gl bir
ordu meydana getirerek bu potansiyel dman karsnda daha gl durabilmek abas
yatmaktadr.
Askeri alanda yrtlen modernizasyonun ilk hedefi dzenli bir orduya sahip olmak olmu
ve Yenieri Ocann kaldrlmasyla bu hedefin nndeki en byk engel aldktan sonra
almalar daha hzl ve etkili bir ekilde yrtlebilmitir. Bu almalarn nndeki
nemli engellerden bir dieri olan nitelikli subay ihtiyac ise ilk balarda yabanc
uzmanlarn nclnde karlanmaya allmsa da daha sonra ordunun subay ihtiyacna
cevap verecek okullarn kurulmasyla, bu engel de ksmen almtr.
Tanzimatla birlikte kurumlar yerleen ve artk kendisini hissettiren Dzenli ordunun
modern silah ihtiyacnn karlanmas problemi almann nc
blmnde
inceleneceinden bu blmde konu ile ilgili bilgi verilmemitir. Ancak hemen belirtmek
gerekir ki Krm Savann da etkisiyle, dardan alnan silahlar bata olmak zere
ordunun ihtiyalarn karlamak iin d borlanma yoluna gidilmitir. Osmanl Devleti ilk
d borcu 4 Austos 185490 tarihinde alarak, sonraki yllarda giderek byyecek ve devleti,
d bor faizlerini deyemedii iin iflasa srkleyecek, mali bir esaret srkleyecektir. 91
Fakat askeri alanda yaplan sz konusu yenilikler, silah retim ve almlar keyfi olmaktan
ok uzak olup, devletin varln dorudan ilgilendirdiinden her eye ramen bu
uygulamalara devam edilmek zorunda kalnmtr.
Sultan V.Muratn tahttan indirilmesi ile son bulan Tanzimat dnemi, aslnda genel bir
dzenleme/dzeltme abas iinde gemitir. Siyasi, idari, hukuki ve ticari alanda
90
Armaolu, a.g.e., s. 230.

Ahmet Ltfi Efendi, borlanma ile ilgili olduka ilgin ifadelerle bu durumun tehlikesine dikkat
ekmektedir: Ummu Osmanl Bankasndan, Mliyye Hazinesi senev yzde on drt buuk faiz ile drt
yz elli bin liralk bir istikrz akdetmitir. Ucuza dayanlmaz ya. O esnada yine Kambiyo ve Meskkt
irket-i Osmaniyesinden b-polie Londra zerine kede ile tediyye olunmak ve fizi yzde on iki,
komisyonu yetmi para olmak artlaryle Bahriyye Nezreti dahi altm bin liralk bir istikraz akdeylemitir.
Bunun neticesi yzde on altya bli olaca hisab olunmutur. Ber-vech-i muharrer o devirde Bb- l
Avrupa cnibinden klliyetl istikrazlar akdiyle megl olup, sanki hazrlop yumurta yimekle meluf idi.
Bunu iin Mliyye Nzr zmirli Sdk Paa ile Mliyye Mstear Zhd Efendiyi ngiltere ve Fransa
taraflarna saldrmlard. Ahmet Ltf Efendi, Vaka-Nvis Ahmed Ltf Efendi Tarihi, XV, (Yay. Haz.
Mnir Aktepe), Ankara 1993, s. 26.
91
30
getirilen dzenlemeler ok fazla bir direnile karlalmadan kabul edilmi, istisnalar bir
tarafa braklrsa, birok yenilik olduka baarl olmutur. Merkezi idarenin glenmesi ve
iletiim aralarnn kullanlmaya balanmas ise, getirilen dzenlemelerin halka inmesine
ve bylece, az da olsa, toplumsal katlmn salanmasna imkn vermitir. Bu tarihten
sonra Osmanl devleti ve toplumu iin hibir ey uzun sre ayn kalmam, devletin en zor
anlarnda bile deiim hareketi hzn hibir ekilde kaybetmemitir.
Osmanl modernlemesinin tarihi geliim sreci Sultan II. Abdlhamit dneminde ortaya
kan Osmanl Alman Yaknlamasna zemin hazrlamtr. Bu yaknlama ise,
zellikle, askeri alanda giderek glenen bir ibirliine dnm ve daha sonra iki
devletin ittifak ile sonulanmtr.
31
2. OSMANLI KARA ORDUSUNDA ALMAN ETKS VE MAVZER TFEKLER
Trkiye gl olmaldr
Otto von Bismarck
18. yzyln sonlarndan itibaren, zellikle, askeri alanda balayan Osmanl Prusya
ilikileri zaman iinde gelierek devam etmi, askeri, siyasi, ekonomik alanlarda artan
ibirlii Alman ve Osmanl mparatorluklarnn I. Dnya Savanda ortak yenilgileriyle
son bulmutur.
31 Ocak 1790 tarihinde92 yaplan Prusya Osmanl ttifak Antlamas Osmanl
mparatorluunun Hristiyan bir devletle imzalad, karlk esasna dayanan ilk anlama
olmutur. Rusyaya kar Prusya desteinin alnmas iin yaplan bu antlamann bir dier
nemi ise Osmanlnn Avrupa diplomasisine ilk adm olmas ve bu tarihten itibaren
Byk devletler arasnda bir denge politikas izlemeye balamasdr. 93 Daha sonra III.
Selimin istei zerine Prusyal Albay von Goetze stanbula gelerek Osmanl kara
ordusunu denetlemitir. Albay von Goetzeden sonra da III. Selim dneminde Prusyal
subaylarn stanbula geldikleri bilinmektedir. Wallach bu Prusyal subaylar iin ncler
tabirini kullanmtr. Askeri ilikilerin geliimine bakldnda bu tabirin doru olduu
grlecektir. Ancak bu dnemde Osmanl ordusunda hizmet eden dier Avrupal subaylar
gibi ordularn ve devletlerini temsil etmeden daha ok bir macera yaayabilmek
maksadyla gelen yar seyyah askerlerdi. 94
Goetzenin gelii Osmanl Prusya askeri ilikilerine nclk etmise de asl nemli
gelime Yzba Graff Helmuth von Moltkenin gelii olmutur. Danimarkal bir generalin
olu olan Moltke 26 Ekim 1800 tarihinde Mecklenburg Parchimde domutur. Askeri
eitimini Kophenhag Kadet okulunda yapm ve Danimarka ordusuna 1819 ylnda subay
olarak katlmtr ve kurmay subay olmutur.1822de Prusya ordusuna katlan Moltke,
yzbal srasnda birok yabanc lkeye seyahat etmi, 1835 ylnda stanbula
gelmitir. Moltkenin geldii yllarda Osmanl ordusundaki modernizasyonu iin, dnemin
92
Kemal Beydilli, 1790 Osmanl Prusya ttifk (Meydana gelii Tahlili Tatbiki), stanbul 1981, s. 62.
Uarol, a.g.e., s. 73.
94
Wallach, a.g.e., s. 7 - 8.
93
32
artlar gerei, Fransaya bavuramayan Sultan II. Mahmutun, stanbuldaki elisi

araclyla Prusya kral II. Friedrich Wilhelme bavurmak istemi fakat eli, kraln Rusya
ile ilikilerini bozmak istemeyeceini dnerek bu istee scak bakmamtr. 95Elinin bu
tavr, sadece Osmanlnn deil Prusyann da dengeleri gzettiini gstermesi
bakmndan nemlidir.
Wallach, Moltke Heyeti diye tabir ettii Moltke ve dier Prusyal subaylarn geliini ve
Moltkenin hizmetlerini yle anlatmaktadr:
Prusya Genelkurmayndan Yzb. von Moltke ve Inci Hassa Alayndan Tm. von Berg
adnda, Wagnerin deyimiyle, gezi canls iki Prusyal subayn Viyana, Pete, Bkre,
Rusuk, umnu ve Edirne zerinden, o zaman iin ok yorucu olan uzun bir yolculuktan
sonra 23 Kasm 1835de stanbula gelileri tesadf gibi grnyor( ya da belki biri bilerek
kadere yardmc oldu).Bu subaylar alt ay izin almlard; fakat, Trkiyede ancak birka
hafta kalmak ve Yunanistan ve talya zerinden Mart 1836 ortalarnda tekrar Berline
dnmek zere Noel yortusunu Atinada geirmek istiyorlard. Atinaya hareketlerinden
birka gn nce her iki subay Kont von Knigsmarck tarafndan seraskere takdim
edildi.[] Mehmet Hsrev Paa imdiye kadar Nizam- Cedidi tekilinde yararland
aa kademeden macerac askerlerle, sava biliminin her dalnda eitilmi bu ok ynl
subaylar arasndaki byk fark hemen kavrad. Bu kabulden sonra Moltkenin hareketini
geri braktrmas ve Moltkeye daha uzun izin vermesi iin Padiahn ricasn Krala
ulatrmas eliden rica edildi. [] Gerekte Moltke Trkiyede drt yldan fazla kald. Bu
srenin 28 ayn stanbulda geirdi; bir Trk milis[Redif] kuvvetinin kurulmas ve
toporafik haritalar almakla megul oldu; fakat arasra Anadolu ve Rumelide ksa ya da
uzun geziler yapt. Mart 1838de Prusyal stihkm Yzbas von Mhlbach ile birlikte
danman olarak Tarsus Ordusu Komutan Hafz Paann yanna gnderildi. Bu ordu ile
Krtlere kar savalara ve 24 Haziran 1839daki Nizip Savann sonuna kadar, Msrl
brahim Paa ile yaplan savalara da katld. 96
Moltke almalarna devam ederken Ocak 1836da Sultan II. Mahmut, III. Friedrichten
on bir subay ve drt astsubayn daha gnderilmesini istemitir. Bu srada Osmanl
ordusunda kalmay kabul eden Moltke, Prusya Genelkurmay tarafndan 8 Haziran 1836
tarihli kararla resmen birliklerin tekilatlandrlmas ve eitimi iin Trkiyede grevli
olarak atanmtr. Prusya, Ruslarn Osmanl ordusundaki Prusyal varlndan rahatsz
olmadn anlaynca padiahn subay isteini kabul etmi fakat seilen subayn
stanbula hareketi 5 Temmuz 1837 tarihinde gereklemitir. Bylece Moltkenin
stanbuldaki varl, Yzbalar; von Vincke, Fischer ve von Mhlbachn da katlmyla
gerekten de bir askeri heyet grnm kazanmtr. 97
95
Wallach, a.g.e., s. 9.
a.g.e., s. 10.
97
a.g.e., s. 11 14.
96
33
Osmanl ordusunda drt yldan fazla hizmet etmi olan Moltke, grev sresi boyunca
gezdii yerler, askeri birlikler ve gnlk hayat hakknda yazd mektuplarda Osmanl
mparatorluunun ve zellikle Osmanl ordusunun durumu hakknda nemli tespitlerde
bulunmutur. Moltke Osmanl ordusunda yaplmaya allan modernizasyon almalarn
da yakndan izlemi; Osmanl yneticilerinin bu telal abalarna dardan bakan bir
uzman olarak nemli tespitler yapmtr. 98
Moltke heyetinin en nemli almalarndan biri, o zamana kadar yaplmam olan askeri
haritalarn karlmas ve savunmaya ynelik tahkimatlarn bu haritalarda gsterilmesi
olmutur.99 almalar byk lde sonusuz kalsa da resmi ilk Prusya heyeti olarak
Osmanl ordusunda grev yapan; isabetli tespitler ve uyarlarla yneticilerin beenisi
kazanan bu drt subay daha sonraki yllarda Osmanl yneticilerinin Alman askeri
uzmanlar istihdam etmek istemesinde etkili olmulardr. Moltke heyetiyle balayan
Osmanl Alman askeri ilikileri uzunca bir dnem kesintiye urasa da Berlin
Antlamasndan sonra ilikilerin dzelmesi ile yeniden glenmi ve Alman askeri
heyetleri Osmanl ordusunda nemli grevlerde bulunmutur. Alman etkisinin yeni gelen
heyetlerle neden Sultan II. Abdlhamit dneminde daha fazla hissedildiini anlayabilmek
iin II. Abdlhamitin saltanatnn ilk yllarn ksaca da olsa incelemek gerekmektedir.
2.1 II. Abdlhamit Dneminin lk Yllarnda Siyasi ve Askeri Durum
Osmanl mparatorluunun otuz drdnc Padiah olarak Osmanl tahtna geen Sultan II.
Abdlhamitin saltanatnn ilk yllar Osmanl devleti ve toplumu iin kkl deiikliklerin
yaand bir dnem olmutur.
Bu dnemde yaanan tm siyasi, diplomatik, ekonomik ve askeri gelimeler, eyreinden
imparatorluun kne kadar birok alanda yaanan olaylara dorudan etki ettiinden
Sultan Abdlhamitin hkmdarl yllarnn dikkatle incelenmesi gerektiini sylemek,
yanl olmayacaktr. Bu sebeple, Osmanl kara ordusunun devam eden deiim ve geliimi
98
Moltke ordunun modernlemesi yaplan almalarn bir standardnn olmadn u szlerle

anlatyor:Rus ceketleri, Fransz talimnameleri, Belika tfekleri, Trk fesleri, Macar eyerleri, ngiliz
kllar ve btn uluslardan retmenlerle Avrupa rneinde bir ordunun yaratlmas en bahtsz giriimdi
Moltke, a.g.e., s.347.
99
Kazm Karabekir Moltkenin Osmanl ordusundaki hizmetlerinin nemini u ifadelerle vurgulamaktadr:
Bizdeki hizmetlerini ve hayatn gen bir yzba sfatyla grerek bile Moltkeye hayran olmamak
mmkn deildir. Hele stanbul ehri ve boaz civarlarnn ve Anadolunun mhim yerlerinin ilk defa olmak
zere haritasn almas her takdirin stndedir. Karabekir, a.g.e., s. 20.
34
asndan da hayati deiiklikler geirdii bu dnemin baz olaylarn ksaca incelemek

faydal olacaktr.
2.1.1 Merutiyetin lan
Sultan II. Abdlhamitin ilk yllarnda devlet ve toplum hayatnn btn alanlarnda
yaanan deiikliklerin, kukusuz ki, en nemlisi Merutiyetin ilan olmutur. Bilindii
gibi, Merutiyeti ilan edecei taahhdyle Osmanl tahtna kan II. Abdlhamit, bu
sznde duracan gstermek zere Mithat Paa ve Gen Osmanllarn ileri gelenlerine
niyetinin deimediini aklam,
hatta Mithat
Paay sevmemesine
ve ona
gvenmemesine ramen sadrazamla getirmitir. Mithat Paann sadaretiyle birlikte

anayasa almalar hz kazanmtr. Mithat Paann sadrazaml lke iinde ve dnda
memnuniyetle karlanm, yeniliki - aydn evrelerin desteini de alan Paa, ksa sre
sonra Kanun-i Esasinin 23 Aralk 1876 tarihinde ilan edilmesini salamtr.100
Merutiyetin ilan lkede rejim deiikliine sebep olmu, bylece padiah, Mutlak
Gcn, yeleri seimle ibana gelecek bir meclis (Meclis-i Mebusan)101 ve kendisi
tarafndan tayin edilecek yelerden meydana gelen ikinci meclis (Meclis-i Ayan) ile
paylamak durumunda kalmtr. Bylece, devletin ynetim ekli Mutlak Monariden
Meruti Monariye dntrlrken, ilan edilen anayasa ile de Osmanl lkesinde
Anayasal bir dnemin balamtr. Ancak, yeni dnemde padiahn yetkileri nemli
lde kstlanm olsa da hala, daha biroklaryla birlikte srgn yetkisini102 de elinde
bulunduran padiah bu yetkiyi ilk defa Mithat Paann srgne gnderilmesinde
kullanmtr. Mithat Paann srgnnn sebebi padiahn kendisi hakkndaki olumsuz
100
Danimend, a.g.e., IV, s. 293.; Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, VIII, 6. Bask, Ankara 2007, s. 4 8.
Mnevver Ayal ilk Meclis-i Mebusann toplanmasn yle anlatmaktadr: 19 Mart 1877 Pazartesi
gn Zeval saat 8,51 de 93 Meclisiismiyle anlan bu ilk Meclis-i Mebusan, Dolmabahe Saraynn
eskiden Divan- Hmyun mahalli denilen muyede salonunda alm ve ondan sonra da Mebusan ve
Ayan dairesi ittihaz edilen Drlfnn binasnda toplanmtr. Mnevver Ayal, 19. Asr Terinisani ve
tesi Kbrs ve Fetvas, stanbul 1971, s. 172.
102
Kanun-i Esasi 113. Madde: Mlkn bir cihetinde ihtill zuhur edeceini meyyid asar ve emarat
grld halde hkmet-i seniyenin o mahalle mahsus olmak zere muvakkaten idare-i rfiye ilnna hakk
vardr. dare-i rfiye kavanin ve nizamat- mlkiyenin muvakkaten tailinden ibaret olup idare-i rfiye
tahtnda bulunan mahallin suret-i idaresi nizam- mahsus ile tyin olunacaktr. Hkmet-i Seniyenin
emniyetini ihll ettikleri idare-i zabtann thkikat- mevsukas zerine sabit olanlar memlik-i mahsura-i
ahaneden ihra ve tebid etmek mnhasran zat- haziret-i padiahnin yed-i iktidarndadr. Kili ve
Gzbyk, a.g.e., s. 50.
101
35
fikirleri olmakla birlikte, Gen Osmanllar, muhafazakrlar ve Kanun-i Esasiden rahatsz

olan irticaclarn da Mithat Paaya kar olduklar bilinmektedir. 103
Padiah, Mithat Paay Sultan Abdlazizin tahttan indirilmesinden ve lmnden
sorumlu tutarken, bu olay esnasnda Paann ngilizler ile birlikte hareket ettiine
inanmtr. Mithat Paa Yldzda yaplan ve daha sonra Yldz Mahkemeleri olarak
anlmaya balayan yarglama sonucunda idam cezas alsa da bu ceza, padiahn merhametli
grnmek istemesi ve dardan gelen basklar neticesinde mebbet hapse evrilmitir.
Mithat
Paa
ve
dier
mahkmlar
Taife
gnderilerek
burada
Taif
klasna
hapsedilmilerdir. 104 Mithat Paa ve dier birok yksek dereceli memurun srgn
edilmesi ve Taif Mahkmlarndan Mithat Paa ve Mahmut Paann Taifte lmleri, II.
Abdlhamit dneminde sk sk kullanlan srgn yetkisinin ilk rnekleri olmutur. Acdr
ki Mithat Paa, basklara dayanamayarak deitirilmeden kabul ettii, Kanun-i Esasinin
113. Maddesinin ilk kurban olmutur.
2.1.2 Srbistan ve Karada ile Sava
Osmanl mparatorluunda Anayasal Dnemin ilk gnleri i siyasi kargaalklara sahne

olurken, lkenin d siyasetinde de nemli gelimeler yaanmtr. Sultan II. Abdlhamit
tahta ktnda Osmanl mparatorluu Srbistan ve Karada ile sava halinde
bulunuyordu ve Balkanlarda yaanan isyanlarn tetikledii bu sava aslnda Osmanlya
bal sz konusu iki prensliin isyan eklinde ortaya kmt. Byk Devletlerin,
zellikle Rusyann mdahalelerinin de ok yaand bu savata Osmanl ordusunun
Srplara kar nemli baarlar kazanmasnn ardndan Rusya dorudan doruya Osmanl
mparatorluuna bir ltimatom vererek savan sonlandrlmasn istemitir. Rusyann bu
ltimatomu kabul edilmi ve Srbistan Karada ve Osmanl devletleri arasnda bir atekes
yaplmtr. Rusyann bu etkisi Balkanlarda tek bana sz sahibi olmas demek
olduundan ngiltere bu durumdan rahatszln belirtmi ve Balkanlarda bir Rus
hkimiyetine imkn vermemek iin Srbistan ve Karada ile yaplan savan
sonulandrlmas iin Rusya ile birlikte hareket etmitir. Sonuta, Kanun-i Esasinin ilan
edildii gn uluslararas bir konferans toplanmtr. Paris antlamasn imzalam olan
103
104
Karal, a.g.e., VIII, s. 9-14.

smail Hakk Uzunarl, Mithat Paa ve Taif Mahkmlar, 3. Bask, Ankara 1992, s. 6 14.
36
devletlerin temsilcilerinin katld bu konferans neticesinde bir antlamaya varlamamtr.

Tersane Konferans olarak da bilinen bu toplantnn sonu vermemesi zerine byk
devletler Balkan Sorununun zm iin Londra Protokol olarak bilinen bir protokol
imzalamlar ve bu protokolde isteklerini Osmanl yneticilerine bildirmilerdir.
Protokoln temelini Osmanl devletinin Hristiyan halk iin ngrd slahat
gerekletirmesi ve bylece Balkanlar bata olmak zere Avrupa Barnn salanmas
dncesi tekil etmitir. Bununla birlikte protokolde Srbistan ve Karada ile yaplan bar
antlamalarnn kabul ve bu sebeple de Osmanl ve Rus ordularnn kuvvetlerini geri
ekmeleri istenmitir. Fakat bu istekler Osmanl Meclisleri bu istekleri Kanun-i Esasiye
aykr grerek reddedilmesine karar vermilerdir. 105
Osmanl mparatorluunun Balkanlardaki ve dolaysyla Avrupadaki varl, bu
blgelerde ba gsteren isyanlar dolaysyla Byk Devletler iin bir tehlike arz
etmekteydi. Rusyann Panslavist politikalar ve Osmanl lkesinde etkinlik mcadelesi ise
bata ngiltere olmak zere hemen hemen btn Avrupa devletlerini rahatsz ediyordu. Bu
sebeple, Osmanl lkesinde yaanacak herhangi bir g dengesi deiiklii birden bire
uluslar aras dengelerin de deimesine sebep oluyordu. Sultan II. Abdlhamitin
saltanatnn ilk ylnda Srbistan ve Karada ile yaanan savan asl nemi ise deien
dengelerden dolay Rusya ve Osmanl arasnda yeni bir savaa sebep olmu olmasdr.
2.1.3 1877 1878 Osmanl Rus Sava ve Sonular
Osmanl tarihinde 93 Harbi olarak bilinen 1877 78 Osmanl Rus sava, savan
gidiat ve sonular bakmndan olduka nemli bir olay olarak karmza kmaktadr.
Sultan II. Abdlhamitin sonraki yllardaki i ve d siyasetini, Osmanl devletinin
uluslararas alandaki yerini ve tm dier d dengeleri deitiren bu savan, zellikle
Osmanl kara ordusunda yaplan modernizasyonun yetersizliini ve ordunun slaha ve
glendirilmeye muhta olmas gereini ortaya koymas sebebiyle ksaca da olsa
incelenmesi gerekmektedir.
Sz konusu savan temel sebebinin Rusyann Osmanl lkesinde nfuzunu arttrmak ve
Balkanlarda yaylmak istemesi olduu bilinmekle birlikte, Rusya, Osmanlnn Hristiyan
tebaas iin yapmay taahht ettii slahatlar yapmam olmasn ve Balkanlarda
105
Karal, a.g.e., VIII, s. 14 40.
37
sregelen kargaaln kendi menfaatlerini tehlikeye drdn vurgulayarak, 24 Nisan

1877
tarihinde
Petersburgdaki
Osmanl
maslahatgzar
vastasyla
Osmanl
mparatorluuna sava ilan etmitir. ngiltere bata olmak zere dier byk devletler
Rusyann sava ilan konusunda sessiz kalrken, ngiltere stanbulun igal edilmeyecei
garantisini almay baarmtr. Rusyann beklenen sava ilan zerine, Osmanl
yneticileri de sava ilan karar alrken halkn Rusyaya kar sava destekledii fakat
tecrbeli askerlerin savaa kar olduu bilinmektedir. Meclis-i Ayan ve Meclis-i
Mebusann da sava taraftar olmalar zerine, ordunun gc hakknda endieleri
bulunmasna ramen padiah da sava taraftarlar ile birlikte hareket etmitir. 106 Dnemin
en nemli devlet adamlarndan bir olan Ahmet Cevdet Paa ise dier sebeplerden farkl
olarak Osmanl Rus Savana Mithat Paa ve onunla birlikte hareket eden dier Osmanl
yneticilerinin sebep olduunu iddia etmektedir. 107
Sava ihtimaline kar hazrlkl olan Osmanl ordusunda 1877 ylnn ilk aylarnda
balayan seferberlik ok yava olmakla birlikte toplam asker mevcudunun 490.000 askere
karlmas baarlmtr. Bu kuvvetin 308.000i Balkanlarda, 101.000i kuzey dou
Anadoluda ve geri kalan kuvvetler ise imparatorluun eitli blgelerinde bulunuyordu.
Bulunduu blgeler itibariyle bu kuvvetin Ruslara kar kullanlabilecek ksm 287.000
askerden ibaretti. Ancak bu mevcudun da ancak 150.000inin eitimli ve yeterli tehizata
sahip olduu kabul edilirse, Rus ordular karsnda askeri gcn yeterli olmadn
dnenlerin bu dncelerinde hakl olduklar grlmektedir. Osmanl kuvvetlerine kar
savaacak Rus kuvvetleri ise Balkanlarda 250.000, kuzey dou Anadolu snrndakiler
160.000 olmak zere 410.000 mevcutlu idi. Ayrca sava devam ederken Srbistan ve
106
Karal, a.g.e., VIII, s. 41 42.; Danimend, a.g.e., IV, s. 299.; Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, III/V, s. 475
476.
107
Midhat Paa ve taraf-grn olan bir grh budala Kann- ess ln olunduu gibi lemin muvzenesi
deierek artk Rusyann etvr- tahakkm-krnesine mahll kalmaz zann ederlerdi. Bu ise bir hayl-i
irne olup bizim hkmetimizi hl-i mertiyete koymamzn Rusya hakknda bir gne tesi olmad
cihetle Rusyalu tedrkt- harbiyyesini ikmle bir mertebe daha ziyde say etmekte idi ve Kann- ess
syesinde Midhat Paa kendisini azilden msun sanp taraf- saltanata kar pek ar davranr oldu.[]
Elhsl ol vakit muhrebe yoluna gitmek bizce hi ciz deil idi. Lkin akdemce Midhat Paa efkr- ammeyi
tehyc ile muhrebe yoluna sevk etti. Sanki topu o doldurdu. Redif Paa ile Mahmud Paa dahi ate ettiler.
Devleti bir byk bir mehlekeye attlar. Ahmet Cevdet Paa, Tezkir, 40 Tetimme, ( Yay. Haz. Cavid
Baysun), Ankara 1991, s. 168 172.
38
Romanya da Rusya saflarnda savaa katldndan muharip Rus Kuvvetleri Osmanl askeri
gcnn iki katndan fazla bir kuvvete sahip olmutur.108
Rus ordusu sava ilanndan hemen sonra harekta balam, Romanyaya girmi ve 21/22
Haziran 1877 tarihinde109 Tunann gneyinden hareketle sava balatmlardr. Osmanl
ordusu sava sresince Balkanlarda ve Anadoluda baarlar gstermi olsa da bu baarlar
savan sonucunu deitirmemitir. Balkanlarda ve Dou Anadoluda Rus ilerleyii
durdurulamam, Erzurumda halkn da katld direni sonucunda Erzuruma giremeyen
Ruslar, Kars, Ardahan ve Batumu igal etmitir. Batda ise Gazi Osman Paa 145 gnlk
bir mdafaann ardndan 10 Aralk 1877110 tarihinde teslim olmak zorunda kalmtr.
Osman Paann 130.000 kiilik Rus ve Romanya ordusuna kar 42.000 askerle gsterdii
direni ve kuatmadan ikisini amay baarmas, Karaln ifadesiyle 111 Trk ordusunun
askerlik erefini kurtarmtr. Ancak, Osman Paann teslim olmak zorunda kalmas, bu
tarihten sonra ciddi bir direnile karlamayan, Rus ilerleyiinin hzlanmasna sebep
olmutur. Rus ordusu ile birlikte savaan Srplar 24 Aralkta Nii kuatmlar, Aralk
aynn sonunda pka Boaznn gneyine hcum eden Ruslar 37.000 Osmanl askerinden
32.000ini esir almtr. Ruslar daha sonra 1 Ocakta Sofyaya girmiler ve oradan Edirne
zerine yrmlerdir. 20 Ocak 1878 tarihinde Rus kuvvetlerinin Edirneye girmesi
Osmanl mparatorluunu atekes istemeye mecbur etmitir. Mtarekeden nce Avrupa
devletlerine destek iin bavuran Osmanl mparatorluu istedii destei bulamam
bylece 31 Ocak 1878 tarihinde imzalanan Edirne Mtarekesi ile Osmanl Rus sava
sona ermitir.112 Ancak, bu atekesin ar artlar zellikle ngiltereyi rahatsz etmi,
Ruslarn stanbulu igal etmesi ihtimaline kar bir ngiliz filosu 14 ubat 1878 tarihinde
anakkale Boazndan Marmaraya girerek Tuzla aklarnda demirlemitir. Bunun
zerine Rusya bir ltimatom vererek 12.000 askerinin Yeilkye yerletirileceini
bildirmi ve Osmanl devleti bu durumu kabul etmek zorunda kalmtr. Bylece Rus
birlikleri 23 ubat 1878 tarihinde Yeilkye gelerek yerlemitir. 113
108
Karal, a.g.e., VIII, s. 43 44.; Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, III/V, s. 476 478. ; Gazi Ahmed Muhtar
Paa, Anlar 2 Sergzet-i Hayatmn Cild-i Sanisi (Yay.Haz. Ycel Demirel Nuri Akbayar), stanbul
1996, s. 277 279.
109
110
a.g.e., s. 307.
111
Karal, a.g.e., VIII, s. 51.
112
Danimend,a.g.e.,IV, s. 309.; Karal, a.g.e.,VIII, s. 45- 57.; Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, III/V, s. 479
489.
113
39
Yukardaki ifadelerden de anlalaca gibi savan sonunda ortaya kan durum

Osmanllar asndan olduka tehlikeli bir hal alm, Yeilkyde yerlemi Ruslar ve
Tuzla sahilinde bekleyen ngiliz gemileri arasnda Osmanl bakenti stanbul adeta iki ate
arasnda kalmtr. 93 Harbinin kaybedilmesi Osmanl mparatorluu asndan askeri
anlamda bir ykma sebep olurken sava sonunda imzalanan antlamalar siyasi ve
diplomatik adan devletin yalnzlamasna sebep olmas bakmndan savan askeri
hezimetinden daha kt sonulara sebep olmutur. Osman Rus Sava sonunda
imzalanan ilk antlama olan, Osmanl iin ok ar bir yenilginin ilk belgesi, Ayastefanos
(Yeilky) Antlamas 3 Mart 1878 tarihinde Osmanl mparatorluu ve Rusya arasnda
imzalanmtr.114
Yirmi dokuz maddeden meydana gelen ve uygulanmas halinde Osmanl mparatorluunun
kne sebep olabilecek Ayastefanos antlamas Osmanl lkesinde birok toprak
kaybna sebep olmutur. Osmanl sava tazminatna mahsuben Kars, Ardahan, Batum ve
Dou Beyazt gibi topran Ruslar tarafndan igali tasdik olunurken ayrca Rusyaya
Balkanlarda ciddi bir denetleme yetkisi vermekte ve Osmanl Hristiyan tebaas, zellikle
Ermeniler, iin eitli slahatlar yaplmasn zorunlu klmaktadr. Ayrca bu antlama
hkmlerine gre Srbistan, Karada ve Romanya Osmanl hkimiyetinden karak
bamszlklarn ilan etmitir. Antlama uyarnca tannan Byk Bulgaristan Prenslii,
Osmanl lkesine bal olarak kurulsa da, Osmanlnn Avrupadaki topraklarn ikiye
ayrm, Bosna Hersekin idaresi ise Avusturya ve Rusyaya braklmtr. 115
Ayastefanos Antlamas, ngrd ar artlarla Osmanl mparatorluunu byk bir
kntye srklerken, Balkanlardaki dengelerin bozulmas ile Avrupal devletleri, hatta
Rusya ile savaa katlm Srbistan ve Romanyay bile, ciddi ekilde rahatsz etmitir. Sz
konusu durum, Rusyann Dou Sorununu tek bana zmeye almas olarak
deerlendirilmi ve Paris Antlamas ile kurulduu dnlen Avrupa Gler Dengesi
bozduu iin antlamaya taraf devletler Rusyaya tepki gstermilerdir. Tepkiler byrken
ngiltere, dou ticaret yollarnn gvenliini salamak iin hem Osmanl hem de Rusya
devletleriyle gizli antlamalar yapmtr. Rusya ile 30 Mays 1878 tarihinde yapt
antlama sonucu ngiltere zellikle Balkanlarda Rus etkisini hafifletmeye alrken,
Avusturyann da desteini salamtr. Ayrca Avusturya da Osmanl zerindeki Rus
114
115
Danimend, a.g.e., IV, s. 311.; Karal, a.g.e., VIII, s. 64.

Uarol, a.g.e., s. 379 380.; Karal, a.g.e., VIII, s. 65 66.
40
basksn hafifletmek iin harcayaca abalara karlk Bosna Herseki topraklarna

katmak istemi fakat bu talep kabul edilmemitir. Ancak, Avusturyann bu talebi Osmanl
yneticilerine artk Bosna Hersekin de elden kmak zere olduunu dndrmeye
balamtr. ngiltere ise Osmanl ordularnn malup olduu ve Rus tehdidine kar
direnemeyeceini, bu sebeple Kbrsn kendilerine verilmesini istemi, 4 Haziran 1878
tarihinde116 yaplan Osmanl ngiliz gizli antlamas sayesinde Akdenizin gvenliini
salamak iin Kbrs elde etmitir. 117
Ayastefanos Antlamasnn ar artlar Osmanl mpratorluunu olduu gibi dier
Byk Devletlerin de ciddi endielerine sebep olmu, bu antlamann ngrd ar
artlarn hafifletilmesi ve Rusya lehine bozulan Avrupa G Dengelerinin dzeltilmesi
iin ngiltere nclnde uluslararas giriimlerde
bulunulmutur.
Ayastefonos
Antlamasnn yeniden dzenlenmesi iin Avusturyann da desteini alan ngilterenin bu

giriimleri Almanyann desteiyle sonuca ulam, yaplacak kongrenin Berlinde
toplanmas ynnde Alman anslyesi Prens Otto von Bismarckn teklifi dier devletler
tarafndan kabul edilmitir. 118
13 Haziran 1878119 tarihinde toplanan kongreye, Rusya, Osmanl, ngiltere, Avusturya,
Fransa, Avusturya ve Almanya gnderdikleri temsilcilerle katlmlar, bir ay sren
kongrenin sonunda 13 Temmuz 1878 tarihinde altm drt maddeden meydana gelen
Berlin Antlamas120 taraflarca imzalanmtr. Bismarckn kongre srasnda tekrar tekrar
ifade ettii gibi Berlin Antlamas Kongre Osmanl devleti iin deil Avrupa barnn
116
ngilizlerin Kbrs ile ilgili tehditlerini Danimend yle anlatmaktadr: stanbulda yaplan gizli
mzakerelerde ngiliz elisi Rumeli cihetine it tdilat hakknda sz vermekle beraber, Rusyann tazminta
mukabil elinde tuttuu Batum, Kars, ve Ardahan sancaklarn ide etmeyeceinden ve hat ark
Anadolunun baka taraflarna da tecvz edeceinden bahsetmi ve byle bir ihtimle kar ngilterenin
Trkiye ile tedf bir ittifk akdine hazr olduunu bildirmitir. Kbrsn igali zahiren ite byle bir ittifk
mucibince ngilterenin Rusyaya kar elinde bir sslhareke bulundurmak istemesindendir. Hakikatte ise
ark Akdeniz, Svey ve Hint yollarnn emniyeti bakmndan Kbrs adasnn ngiltere nazarndaki
fevkalde ehemmiyeti en mhim sebeptir. Hariciyye nzr Safvet Paa bz itirazlarda bulunmusa da,
Mahmut Cellddin Paann Mirt- Hakikatine gre ngiltere sefirinin u iddetli tehdidiyle karlanca
derhal imzya mecbur olmutur: Eer Devlet-i Aliyye u karara muhlefet eyeler ise kongrede mukarrert-
sulhiyyeyi tdile ngiliz murahhaslarnn almayacaklar yle dursun, ngiltere devleti donanmas
kuvvetiyle cebren Kbrs istil edecei dahi bilinmelidir! Sefirin sarayda da byle szler sylediinden
bahsedilir. Bu vaziyete gre zavall Kbrs, Ayastefanos mukaddimtnn tdiline kurban gitmitir.
117
Karal, a.g.e.,VIII, s. 66-74.
118
a.g.e., VIII, s.74.
119
120
Treaty Between Great Britain, Germany, Austria, France, Italy, Russia and Turkey for the Settlement of
Affairs in The East: Signed at Berlin, July 13,1878, The American Journal of International Law,
Vol.2.No.4, 1908, s. 401 404.
41
muhafazas iin121 yaplm bir antlama olmutur. Bu antlama ile Bulgaristan

Osmanlya bal bir prenslik olarak tannm, Srbistan ve Karadan bamszl kabul
edilmi, Bosna Hersekin ynetimi Avusturyaya braklm, ngiltere Kbrsa kesin
olarak yerlemitir. Ruslar, Kars, Ardahan ve Batuma yerlemiler ancak Dou Beyazt
Osmanlya iade etmilerdir. Uarol, bu antlamann Osmanl mparatorluunun gelecei
asndan dourduu tehlikeli sonular aadaki ifadelerle vurgulamaktadr:
[] Nitekim Berlin Kongresi, 1815 Viyana ve 1856 Paris Kongrelerinden sonra
Avrupada yaplan en byk devletleraras toplant olmutur. Bu kongrede, sadece
Ayastefanos Antlamasna yeni bir ekil verilmekle kalnmam, bozulan Avrupa gler
dengesi yerine, yeni gler dengesi kurulmutur. Bu yeni denge ise, Avrupa byk
devletlerinin Osmanl devleti zerindeki karlarnn uyumas orannda ve onun
topraklarnn paylalmasyla meydan gelmitir. Bu ynden, Ayastefanos antlamas ile
karsnda sadece Rusyay bulan Osmanl devleti, Berlin Kongresinde alt byk devletin
hedefi haline gelmitir. Bunun sonucu olarak kongre, Osmanl devletinin paylalma
pazarlnn yapld uluslararas bir toplant halini almtr.[]
Bunlarn yan sra, Berlin Kongresi kararlaryla Osmanl devleti 287.510 kilometrekare
toprak kaybetti. Ayrca snrlar ierisinde bulunan Bosna Hersek ve Kbrs gibi yerlerde
egemenlii szde kald. Balkanlar, Dou Anadolu, Girit gibi yerlerde slahat yapmak ve
bunlar Avrupa byk devletlerine bildirmeyi yklenmekle de buralardaki egemenlii
byk lde snrland. Bu durum, ayn zamanda Avrupal devletlerin daha ok iilerine
karmasna yol at. Dier taraftan, yine kongrede alnan kararlarla Yunanistana Osmanl
devletinden toprak verilmesi ortam hazrland, Yunanistan galip devlet gibi taraf oldu ve
bu devlet yaylma politikasn glendirecek hale getirildi. Ortaya karlan Bulgaristan,
Arnavutluk gibi kavramlarla yeni sorunlarn ve devletlerin temelleri atld. Ermeni sorunu
Osmanl Rus anlamazlndan karak alt byk devletin sz hakk olduu bir konu
halini ald. Bunlar da bundan byle Osmanl devletinin paralanmasn ve zellikle
Balkanlarda gerilemesini hzlandran balca faktrler oldu. 122
Uarolun yukardaki tespitlerinden de anlalaca zere Berlin Antlamasnda alnan

kararlar Osmanl mparatorluunun geleceinde nemli deiikliklere sebep olmutur. 19.
Yzyln balarndan beri Byk Gler Dengesini takip eden ve bu dengelerdeki
deiikliklerden
faydalanarak
varln
devam
ettiren
mparatorluk,
Berlin
Antlamasndan sonra uluslararas alanda bir yalnzlka itilmitir. Bu yalnzlk Osmanl

mparatorluunu yeni araylara sevk edecek ve ileride bir Osmanl Alman
121
Bismarck kongreden nce Osmanl yelerine u uyarda bulunmutur: Bugnk durumu sizden saklamak
istemem; kongrenin Osmanl devleti iin topland zannna kaplarak kendinizi aldatmaynz. Osmanl
devleti ile Rusya arasnda yaplan Ayastefanos antlamas, Avrupa devletlerinin menfaatlerine dokunur baz
maddeleri ihtiva etmeseydi olduu gibi braklrd. te bu menfaatlerin uzlatrlmas iin kongre
toplanmtr. Karal, a.g.e.,VIII, s. 75.
122
Uarol, a.g.e., s. 393 394.
42
Yaknlamasna gtrecek olmas bakmndan, almamz asndan da Berlin

Antlamasn olduka nemli bir aama olarak kabul etmemizi zorunlu klmaktadr.
2.2 Osmanl Alman Yaknlamas
Yukarda da belirtildii gibi Berlin Antlamasnn almamz asndan en nemli sonucu

bir Osmanl Alman Yaknlamasnn siyasi ve diplomatik zeminin olumas olmutur.
Elbette bu yaknlama birden bire olmam, Osmanl ve Almanya arasnda var olan iliki
bu antlamadan sonra giderek glenerek sonuta bu ilikiden bir ittifak ortaya kmtr.
Osmanl mparatorluu 93 Harbinin ardndan birok toprak kaybetmesine ramen hala
geni bir corafyada varln srdrmeye almakta ve eski gcn kazanlmas iin
srdrlen modernizasyon almalarn zellikle askeri alanda srdrmekteydi. Rusyann
basks hala devam ederken ngiltere, Fransa ve Avusturya ise Osmanlnn varln devam
etmesi gerektii dncesinden vazgeerek, kendi menfaatleri gerei saldrgan bir politika
benimsemilerdir. Fransa 12 Mays 1881 tarihinde123 Tunusu igal ederken 11 Temmuz
1882 tarihinde124 ngiltere Msra asker karmtr. Bu dnemde Avusturya, Balkanlarda
Osmanl varln tehdit ederken talyann da mparatorluun Kuzey Afrikadaki
topraklar zerinde bir takm emelleri olduu bilinmektedir. Ayrca, i siyaset asndan
bakldnda, 93 Harbi srerken 13 ubat 1878de Meclis-i Mebusann, padiahn
iradesiyle sresiz olarak, tatil edilmesi Sultan II. Abdlhamitin iktidarn glendirmi,
Osmanl Alman yaknlamasnda uluslararas durum kadar padiahn ahsi tercihleri de
etkili olmutur.
Sz konusu yaknlamaya Almanya asndan bakldnda Prusyann nderliinde 1871
Versailles zaferinin ardndan, Alman birliini salamas ve Almanya mparatorluunu ilan
edilmesinin byk devletler ile rekabet edecek bir duruma gelmeye balad
grlecektir.125 Gl bir Alman mparatorluunun sahneye k ve bu imparatorluun
gl varln devam ettirmek iin izledii politikalar Almanya menfaatlerine uygun
olarak devam ettirilirken, bu durum Osmanl mparatorluu iin yeni bir denge unsurunun
ortaya kmasn salamtr. Alman mparatorluu ise Osmanl ile ilikilerini temkinli
olarak arttrmtr.
123

a.g.e.,IV, s. 323.
125
lber Ortayl, Osmanl mparatorluunda Alman Nfuzu [Alman Nfuzu], stanbul 1998, s. 15.
124
43
2.2.1 Alman Birlii ve Alman Sanayi Hamlesi
Almanya Birlii, 1870 1871 yllar arasnda Fransa ile Alman prenslikleri arasnda
yaplan savata Fransann malup olmasnn ardndan, 18 Ocak 1871de Prens Bismarck
tarafndan ilan edilen Alman mparatorluu ats altnda kurulmutur.126 Bu ilanla
birlikte, Prusya Kral I. Wilhelm, Alman mparatoru, Bismarck ise Alman anslyesi
unvanlarn aldlar.127 Bu savan sonunda Almanya Alsace ve Lorraine [Elsa-Lothringen]
blgelerini ele geirmi ve Fransay ok byk bir sava tazminat demeye mecbur
etmitir.
1871 1890 yllar arasnda Prens Bismarckn anslyeliinde geen zaman aral
Bismarck dnemi olarak bilinmektedir. Bu dnemde Bismarckn aklc politikalar
sayesinde Alman mparatorluu giderek glenmi, Almanya Bismarckn ilk yllarnda
eve dnk bir politika izleyerek kendi iinde birliini salama ve salamlatrma yoluna
gitmitir. Dier byk devletler ile smrgecilik mcadelesine girmezken, aksine zellikle
Fransay bir rvantan uzaklatrmak iin Akdeniz ve Afrikadaki smrgelerini
geniletmek iin tahrik etmitir. Almanya bylece, koloniyal yaylmadan ziyade Fransa ve
dier byk devletlerin Almanya zerindeki dikkatlerini databilmek iin onlar Avrupa
dndaki alanlara doru ynlendirmek istemitir. Bu politika ile ayrca sz konusu
devletlerin kendi aralarndaki yaknlamalarn da nne geilmek istenmitir. Mahmut
Muhtar Paaya gre Bismarckn izledii bu aklc ve kurnazca politikann temeli
Fransay tecrit edilmi bir halde bulundurmak, Rus menfaatlerini Avusturya ve ngiltere
ile uyuturmaya alarak bu iki devleti de Almanyaya balamak zerine kurulmutur.
Ayrca Bismarck talya ile de yaknlk kurmu ve Avusturya ile talya arasnda bir
arabulucu rol stlenmeye almtr.128Ancak, Bismarckn bu eve dnk denge
politikas ok uzun srmeyecek Almanyann kendi i dinamikleri ksa sre sonra bu
politikann deimesine sebep olacaktr.
126
Murat zyksel, Osmanl Alman likilerinin Geliim Srecinde Anadolu ve Badat Demiryollar,
stanbul 1988, s. 33.
127
Oral Sander, Siyasi Tarih ( lkalardan 1918e), stanbul 2005, s. 220.
128
Sleyman Kocaba, Pencermenizmin arka Doru Politikas Tarihte Trkler ve Almanlar, stanbul
1988, s. 40 41.; Mahmut Muhtar Paa, Maziye Bir Nazar Berlin Andlamasndan Harb-i Ummye Kadar
Avrupa ve Trkiye Almanya Mnasebetleri ( Yay.Haz. Erol Kln ), stanbul 1988, s. 41 43.; Rifat
nsoy, Trk Alman ktisad Mnasebetleri ( 1871 1914 ), stanbul 1982, s. 13.
44
Bilindii gibi Almanya sanayilemesini dier byk devletlere gre daha ge tamamlam
ve dnya pazarndaki sanayi rnleri rekabetine onlardan daha sonra katlmtr.
Fransadan alnan sava tazminat ve Alsace ve Lorraine blgelerinin zengin yer alt
kaynaklar Alman ar sanayisinin ksa srede gelimesini salam ve bu gelime
Almanyay da almak ve zellikle hammadde ihtiyacn karlamak iin smrgecilik
yarna katlmak zorunda brakmtr. 1882 ylnda kurulan Alman Smrge Cemiyetinin
zel abalar sonucu Dou Afrika kylarna, Atlas Okyanus adalarna ve Yeni Gineye ilk
Alman yerleimleri balamtr. Bu yerleimler daha sonra artm Almanya 1884 ylnda
Alman Gney Afrikasnda hkimiyetini ilan etmitir. Ancak belirtmek gerekir ki bu
smrgeler jeostratejik neme sahip olmaktan uzaktr. Almanya ancak ngiltere ile vard
antlamalar sonucunda ve Bismarck dneminden sonra, 1890 ylna gelindiinde Dou
Afrikada nemli smrgeler elde edebilmitir. Bu smrge yarnda Almanya, ngiltere
ile atmaktan ekinmi, bu ekingenlie gl bir donanmaya sahip olmamas sebep
olmutur. Almanyann smrgecilik anlayna getirdii yeni yorum Bar Yaylma
olmu, bu tutum daha sonraki yllarda da devam etmi, Almanya ilikide olduu lkeler
kltrel yaylma yolu ile nfuz etmeyi tercih etmitir. Bu sebeple Almanya yeni
smrgecilik politikas dorultusunda, endstrilemesini tamamlayamam Rusya, in,
ran ve Osmanl mparatorluu gibi devletlere ynelmek durumunda kalmtr. Ancak,
Rusya, in, Japonya ve randaki Alman teebbsleri istenilen neticeyi vermemitir. Hatta
Rusya daha sonra zellikle demir elik retiminde Almanyann nemli rakiplerinden
birisi haline gelmitir.129
Hammadde salama ve rn pazarlama tela ile da almay hedefleyen ve devleti bu
konuda zorlayan Alman sanayisi zellikle demir elik retiminde ciddi gelimeler
gstermi, lkede ulamn salanmas iin ina edilen yaygn demiryolu a bu gelimenin
dier sanayi kollarna da yaylmasna sebep olmutur.130 Ortayl, Alman ar sanayisinin
geliimini ve devletin bu geliime mdahale ederek bu geliime yn vermesini aadaki
ifadelerle anlatmaktadr:
Alman Sanayii nemli atlmlarn imparatorluk dneminde gerekletirmeye balad.
Ticaret sermayesi ve bankaclk faaliyetleri hzla endstriye yneldi. Bankalarn endstri
ile ilikisi, kk ve orta sanayi tesislerinin tasfiyesini hzlandrd ve tekelci bir kapitalizm
129
Kocaba, a.g.e., s. 41 43.; George Griffin, Ernst Jaeckh and The Search for German Cultural Hegemony
in the Ottoman Empire, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Bowling Green 2009, s. 13 19.; Ortayl, Alman
Nfuzu, s. 26 32.
130
Ortayl, Alman Nfuzu, s. 33 36.
45
geliti. Devletin gmrk himayesi ve sbvansiyon politikas da bu amaca ynelikti.

Sermayesi 10 milyon mark aan irketler 1888de sadece 74 tane iken 1896da 108 ve
1909da ise 229 tane idi.
Sanayi teknolojisi hzla geliiyordu. 1900de Alman endstrisi temelde retim aralar
reten bir endstri haline geldi. 1882de tm Alman endstrisinin makine kapasitesi
1.220.000 beygirgc iken, 1890da bu kapasite iki misline ve 1907de 5.190.000 beygir
gcne ulat. Bu gelime ii nfusunu arttrd ve ii snfnn niteliini ve bilincini de
deitirdi. 20. Yzyln banda Alman sanayi proletaryasnn yaklak % 40 byk
sanayide toplanmtr. 131
Alman devletinin kontrolnde ve ynlendirmesiyle gelien ar sanayi bir sre sonra dier
sanayi lkeleri ile rekabet edecek hale gelmi, bu rekabet lke dna tannca da bu durum
Almanya, ABD, ngiltere ve Fransadan sonra dnya ticaretine yn veren drdnc lke
haline gelmitir. Bismarck dneminde srdrd bar politikadan dolay zellikle
byk devletlerle iyi ilikiler tesis eden Almanya, Bismarckn II. Wilhelm tarafndan
grevinden azledilmesi ile bu bar politikasn deitirmesine sebep olmutur. Bu
dnemde, Almanyann z kaynaklarnn kendisine yetmiyor, kmr, demir, potasyum,
inko ve magnezyum dnda sanayinin ihtiya duyduu madenlerin hibiri Almanyada
bulunmuyordu. stelik giderek artan petrol ihtiyacn ve kauuk ihtiyacn tamamen
dardan karlanyordu. Bu sebeplerle Almanya, ar sanayinin ihtiyac olan
hammaddeleri ve artan petrol ihtiyacn karlamak dncesi Alman mparatorluunu
yeni hedeflere yneltmitir.132
II. Wilhelmin Weltpolitik olarak ifade ettii yeni hedeflerin temeli Almanyann
dnyaya almas politikasdr. Osmanl lkesi de bu yeni hedefin nemli duraklarndan
biri olmu, bata mparatorun kendisi olmak zere birok Alman giriimci stanbul ve
dolaysyla Sultan II. Abdlhamitin kendisi ile iyi ilikiler kurmak abas iine girmitir.
1880 1890 yllar arasnda Alman giriimcilerin birlikte hareket ederek meydana
getirdikleri birtakm birliklerin almalar Alman rnlerinin Osmanl pazarnda kabul
grmesinde nemli bir katk salamtr. Bu birliklerden ilki, 1880 ylnda Rheinn ve
Westfalyal fabrikatrlerin bir araya gelmesi ile
Berlinde kurulan Deutscher
Handelsverein olmutur. 55.000 Osmanl Liras sermaye ile kurulan bu birlik, faaliyet
alan olarak Yunanistan ve Osmanl lkelerini semi, kurulduktan hemen sonra birliin
yeleri Yunanistan ve Osmanl ehirlerine iki ay sren bir ticari geziye kmtr. Gezi
131
132
Ortayl, Alman Nfuzu, s. 38.

Ortayl, Alman Nfuzu, s. 39; Kocaba, a.g.e., 44 45.; nsoy, a.g.e., s. 48.
46
program; Pire, Atina, Selanik, Edirne, stanbul, zmit, Mudanya, Bursa, zmir, Manisa,
Beyrut, Yafa ve Kuds kapsayacak ekilde yaplmtr. 1882 ylnda Pirede bir tehir ve
sat maazas aan birlik faaliyetlerini 1889 ylna kadar srdrmtr. Bu birliktelik
beklenilen hedeflere ulamay baaramasa da Alman reticilerinin birlikte hareket
etmelerinin balangc olarak kabul edilmitir.133
Alman rnlerinin Douya almasnda ve bu pazarn gelimesinde nemli gelimelerden
birisi de 1888 ylnda Anadolu demiryollarnn yaplmas imtiyaznn Osmanl
mparatorluu tarafndan Deutsche Banka verilmesi olmutur. Kendi lkelerinde
demiryolu yapmnda olduka gelimi bir teknoloji ve beceriye sahip olan alman
yatrmclar bu imtiyazla birlikte Osmanl lkesinde yatrmlarn arttrmtr. Ayrca, deniz
ulam da ihmal edilmemi, 1889 ylnda kurulan Deutsche Levanten Linie ile Osmanl
Alman ticareti hzl bir gelime gstermitir. Bu tarihten Alman reticileri Hamburg
Limann verimli bir ekilde kullanmaya balamtr. 1890 ylnda Alman metal ve demir
sanayi rnlerinin ihracatn arttrmak zere kurulan bir dier birlik olan Export Verband
deutscher Maschinen Fabriken und Httenwerke Selanikte bir tehir stand ve stanbulda
devaml bir sanayi sergisi, sat maazas ve mal deposu amtr.
134
Alman reticiler birlikte hareket ederek, ticari faaliyetlerini Douya yaymak ve satlarn
artrmak isterlerken, Alman mparatoru II. Wilhelm de bu abalara kaytsz kalmam,
1889 ylnn Kasm aynda ilk stanbul ziyaretini gerekletirmitir. Kaiserin Douya
doru politikas Osmanl mparatorluunda Sultan II. Abdlhamitin ahsnda gl bir
karlk bulmu ve bu ziyaret iki lke arasndaki ilikileri kuvvetlendirmitir. 135
133
nsoy, a.g.e., s. 17 20.

a.g.e., s. 21.
135
nsoy, a.g.e., s. 16.; Rathmann, a.g.e., s. 45 46. Aye Osmanolu, babas Sultan II. Abdlhamitin
Alman mparatorunun ziyaretleri ilgili u bilgileri vermektedir: Saltanat zamanmda iki defa stanbula
geldi. Kendisini yakndan tandm. Gen, faal, nzik, sevimli bir zatt. Bismark yere arptktan sonra onun
roln kendi zerine ald. Fakat Bismark kadar tecrbeli ve akll deildi. Gtt gaye Almanyann askeri
kuvvetiydi. [] Aye Osmanolu, Babam Sultan Abdlhamit ( Hatralarm), stanbul 1984, s. 54.
134
47
2.2.2 Alman Silah reticilerinin Osmanl Pazarna Girii
Osmanl ordusunda ateli silah kullanmnn 15.yzylla birlikte balad bilinmektedir.

Tfein Osmanl ordusuna giriinin ise II. Murat dneminde 1420 1445 tarihleri arasnda
bir tarihte balad tahmin edilmektedir. Bu tarihten itibaren Osmanl svari ve piyade
askerinin yaygn bir ekilde tfek kullanmaya balamtr. 136
Bu tfeklerin retimi, zellikle Balkan fetihlerinde ele geen imalathanelerin devam
niteliinde olan ve genellikle Hristiyan ustalarn alt atlyelerde yaplmtr. Ancak
bu atlyelerde daha sonralar Mslmanlar da almaya balamtr. 17. Yzyla
gelindiinde Osmanl retimi tfekler Avrupal benzerleriyle rekabet edecek duruma
gelmitir.137 Ancak Osmanl tfek retimi, modern teknolojinin rn yeni Batl tfekler
ile mcadele edemeyince ordunun ihtiyac olan tfeklerin yabanc reticilerden
karlanmas yoluna gidilmitir. Bata Prusya olmak zere Avrupa ordularnn kullanmaya
balad ineli tfekleri ilk kullanmaya balayan lkelerden birisi de Osmanl
mparatorluu olmutur. 1860 ylndan itibaren Osmanl ordusuna eski model ehaneli
tfeklerin alm durdurulmu, eski ehaneli tfekler bata olmak zere ipekli, akmakl ve
azdan dolma tfekler, Belikadan getirilen makinelerle Zeytinburnu Tfekhanesinde
ineli tfeklere dntrlmtr. Sultan Abdlaziz dnemine kadar ngiltere, Fransa,
Belika gibi lkelerden silah alm yapan Osmanl mparatorluu, bu dnemden itibaren
genellikle Amerikan silahlar kullanmay tercih etmitir. Amerikan silahlarna olan bu ilgi,
1870li yllarda 2 milyar dolara kan ABD ihracatnn %90nn Amerikan silah ve askeri
malzemelerinden meydana gelmesine sebep olmutur.138
Alman ateli silahlarnn Osmanl pazarna girii ise Krupp toplarnn alm ile balamtr.
1861 ylnda ilk defa Avrupann en byk top reticisi olan Krupp firmasndan, deneme
amacyla, ald toplar kullanmaya balamtr. Krupp firmasndan ilk etapta deneme
amacyla verilen siparii 1863 ylnda 48 ve 64 batarya sahra topu siparii izlemitir.
Siparilerle birlikte firma 1869dan sonra stanbulda bir temsilcilik aarak balayan
136
T.Nejat Eralp, Tarih Boyunca Trk Toplumunda Silh Kavram ve Osmanl mparatorluunda Kullanlan
Silahlar, Ankara 1993, s. 125.
137
Yavuz Unat, Osmanl Teknolojisine Genel Bir Bak Osmanl, VIII, (Ed. Gler Eren), Ankara 1999, s.
629.
138
nal, a.g.e., s. 107 108.; V. Necla Geyikda, Osmanl Devletinde Yabanc Sermaye 1854-1914,
stanbul 2008, s. 118.
48
ticareti gelitirme yoluna gitmitir. 1873 ylnda Osmanl mparatorluundan alnan byk
siparite Krupp firmasndan, ordunun ve donanmann ihtiyac olan 500 topun
gnderilmesi139 istenmitir. Sz konusu 500 topluk sipariin 1.000.000 Osmanl Liras
(18,5 milyon Mark) olduu bilindiinden Kruppun baarl bir ticareti faaliyetlerinin
baarya ulam olduunu sylemek yanl olmayacaktr. Bu tarihten sonra da Krupp
firmasndan top almlar srmtr.140
Alman Birliinin tesis edilmesinin hemen ardndan, gelien Alman sanayisi kendisine
yeni pazarlar arayna girmi ve Osmanl mparatorluu dier lkeler arasnda daha
elverili bir alan olarak ne kmtr. Askeri ilikilerin sonucu olarak gelien silah ticareti
de bu yeni pazarda kendisine nemli bir pay bulmu ve Alman silah reticilere Osmanl
pazarnda etkili hale gelmeye balamlardr. Sultan Abdlazizin Prusya ordusunu ok
beendii ve bu ordu tekilatnn rnek alnmasna alt bilinirken Krupp firmasnn bu
Padiah zamannda ciddi bir sipari almas tesadf olmasa gerektir. 141
Alman silahlarnn yurtd pazara almasnn nemli bir sebebi 1870 71 Fransz
Alman sava srasnda retilen silahlarn savan bitimiyle Almanyann ihtiyacndan daha
fazla
olarak
elde
kalmas
olarak
deerlendirmek
mmkndr. 142
Osmanl
mparatorluunun silah almlarnda Almanyay tercih etmesinin sebebi ise bu tercihin

daha ok politik bir tercih olduu gereidir. Devletin yeni bir denge unsuru olarak
Almanyay tercih etmesi siyasi tercihin ticari hayata yansyarak Alman silah sanayisinin
rnlerinin Osmanl pazarndaki payn her geen yl daha da arttrmtr.
139
Mahmut Muhtar Paa, a.g.e., s. 45.; Sipari edilen sz konusu 500 toptan 129unun 1877 senesinde
geliini Ahmed Ltfi Efendi yle anlatmaktadr: Almanyaya sipari olunan byk apta be yz kta
toplarn yz yirmi dokuz ktas o esnda vrd ederek, bunlardan cb mikdr Bahr-i Sefd Boaz
istihkmna, ksurlar da cb eden mevke vaz olunmutur. Kurup fabrikatr tarafndan Zt- hneye
hediye olarak gnderilen cesm top, manzr- pdih buyurulmutur. Mezkr topun levzm mkemmel
bulunduu ve kutru on drt pus olup, be yz kilogram sikletinde, glleleri fevkalde mesfe-i badeye
gittii ve bin lira kymetinde bulunduu mesm olmutur. Mezkr topun sret-i takdmi evvelce mesm-
l oldukda, kablet-takdim mmileyhin tltifi zmnnda madamasna ve kendisine bebin Osmn liras
kymetinde bir buro ile murassa enfiye mahfazas ve sat kordonu tedrik olunmutur. Ahmet Ltfi
Efendi, a.g.e., XV, s.82.
140
Mehmet Beirli II. Abdlhamid Dneminde Osmanl Ordusunda Alman Silahlar, Sosyal Bilimler
Enstits Dergisi Say: 16 Yl: 2004, s. 123.
141
Ahmed Ltfi Efendi Krupp firmasndan yaplan siparilere vesile olarak bir Cls trenini yle
anlatmaktadr: Beher sene icra olunduu vechile o sene dahi Hazirann on nc gn cls- hmyn
icrsiyle Dersadet ve tara memleketlerinde izhr- srr ve dman klnmtr. Taraf- hneden
mukaddema celb olunduu misill cls- hmyn meserreti mnsebetiyle o defa dahi taraf- hneden
iki yz, Vlide Sultan tarafndan otuz kta cesm Kurup toplar sipari olunmutur.Ahmed Ltfi Efendi,
a.g.e., XV, s. 22.
142
Naci Yorulmaz, German Armaments Industry Trade Activities in the Ottoman Market (1871 1908),
Berlin, 2010, s. 1.
49
Krupp toplar ile balayan Alman silahlarnn kullanm Sultan II. Abdlhamit devrinde
daha da artm, Alman firmalar bata ABD olmak zere dier lkelerin silah satlarnda
nemli lde azalma olmasna sebep olmutur. Osmanl ordusunda kullanlan Amerikan
silahlarnn banda Enfield, Springfield, Martini-Henry ve Winchester marka tfekler
gelmektedir. Amerikan i savann ardndan Amerikal silah reticileri ihtiya fazlas
silahlar uygun fiyatlarla d piyasaya satmak istemiler ve Osmanl ordusunca uygun
grlerek alnmaya balamtr. 19.yzyln ilk yarsndan itibaren kullanlmaya balanan
bu tfekler, ABD ordusu iin eski model tfekler olmaklar birlikte Osmanl yetkilileri
tarafndan zamann ihtiyalarna uygun ve teknolojik bakmdan yeterli denilebilecek
silahlardr.143 1869 ylnn sonlarnda Osmanl mparatorluu 114.000i Enfield ve
125.000i Springfield olmak zere ABDden toplam 239.000 tfek satn almtr. Bu
tfekler iin denen miktarn ise 1.331.000 Dolar olduu bilinmektedir.144
Bu tarihten sonra ABD ordularnn ihtiya fazlas olan ve bu sebeple d piyasaya srlen
silahlar yerine Osmanl mparatorluu yeni teknoloji silahlar satn almak istemi, 1870
ylna gelindiinde Amerikan silah tccarlar Osmanl pazarnda kendilerine nemli bir yer
edinmitir. Osmanlnn ABD elisi Blacque Bey Amerikan silah teknolojisindeki
gelimeleri zaman zaman stanbula bildirmi, 1872 ylnda Albay Tevfik Bey
bakanlndaki kiilik bir askeri heyet Amerikaya gnderilerek greve balamtr. Bu
heyetin grevi Providence Tool Company firmas tarafndan retilecek 500.000 Martini
Henry tfeinin yapmn denetlemek ve silah retimindeki yeni teknolojilerin
uygulanmasn denetlemek olarak belirlenmitir. Bu kurul daha sonra alt kiiye karlm
ve Tevfik Beyin rtbesi mirlivala ykseltilmitir. Kurul grev sresi ierisinde Martini
Henry, Winchester ve Snider tipi tfeklerin alm esnasnda bu tfeklerin ve bu tfeklere
ait milyonlarca fiein muayenesini yapmtr. Sultan II. Abdlhamitin saltanatnn ilk
yllarnda ABD silahlar ile bizzat ilgilendii ve hatta eski ABD Bakan Ulysses S.Grant
stanbula davet ederek bu ilgisini gstermekten ekinmemitir. 145
143
Oral Sander ve Kurthan Fiek, ABD Dileri Belgeleriyle Trk ABD Silah Ticaretinin lk Yzyl 1829
1929, stanbul 1977, s. 23 24.
144
a.g.e., s. 26
145
Sander ve Fiek, a.g.e., s. 25 28.; Ahmed Ltfi Efendi, a.g.e., XV, s. 6.; Eralp, a.g.e., s. 133.; Gencer
ren nver, a.g.e., s. 54 55.; BOA, HR.TO. Dosya:530 Gmlek:61, Mavzer Fabrikas tarafndan imal
olunan tfeklerden daha iyisinin daha ucuza imal edilebileceine dair Haretli imzasyla New Yorktan
Sadarete telgraf, hakknda 1 Ocak 1887 tarihli belge.
50
ABD Osmanl silah ticareti 93 Harbinin ardndan Osmanlnn yaad mali krizden
olumsuz etkilenmeye balam, Winchester firmasndan alnacak 30 milyon fiein
bedelinin denememesi zerine firma temsilcileri dorudan doruya Padiaha
bavurmutur. Bu anlamazlk, Konya, Kastamonu ve Sivas illerinin gelirlerinin sz
konusu borca karlk gsterilmesi ile zlm ve 1883 ylnn sonuna kadar borcun
tamam denmi ve mermiler stanbula gnderilmitir. 146
Ancak Osmanl mparatorluunun Almanya ile ilikilerindeki yaknlama ABD retimi
tfeklerin almn da olumsuz etkilemeye balam, ABD reticileri Alman firmalar ile
rekabet etmek zorunda kalmtr. Her alanda olduu gibi Osmanl ordusunun piyade tfei
ihtiyacnn
karlanmasnda
Alman
firmalar
ciddi
psikolojik
avantajlara
sahip
olmulardr. ABDli reticiler ayn zamanda karlatklar resmi engelleri de aabilmek

iin ABD stanbul Elisi araclyla diplomatik aba sarf etmiler, dorudan Padiahn
yardmna bavurmulardr. Bu amala 1887 ylnda gelitirilen mkerrer ateli Lee
tfeklerini Padiaha sunmular ve bu tfeklerin denenecei ynnde kendisinden sz
almlardr. Fakat bu abalar sonu vermemi ABD yapm tfekler Osmanl pazarndaki
paylarn ciddi lde kaybetmitir.147 Sander ve Fiek, Osmanl mparatorluunun ABD
yapm tfeklerden vazgemesini dier kaynaklardan daha deiik bir bak asyla ve
aadaki sebeplerle aklamaktadrlar:
ABD tfeklerinin almndan vazgeilmesini aadaki sebeplerle aklamaktadr:
Amerikann Osmanl mparatorluuna yapt silah satlarndaki gerileme baca
etkenle aklanabilir. Bir kere, Osmanl mparatorluu, Rusya ve ngiltereye kar gl
bir mttefik aramakla, Almanyann siyasal, ekonomik ve askeri etki blgesine girmitir.
Silah satlarnn denetimini ele geirmede, Almanyann bu bamll iyi kulland
anlalyor. kinci olarak, Alman yatrmclnn denetiminde gelien demiryolu a,
Alman silahlarnn gecikmeden ve ok sayda stanbula gelebilmesinin maddi temelini
oluturmutur. Amerikann corafi uzakl ve gemi tamaclnn yaval bu rekabetle
Amerikal silah yapmclarnn nne kolay almayacak bir engel olarak dikilmitir. Son
olarak, Ermeni sorununun ortaya k ve Amerikan misyonerlerinin imparatorluk iindeki
almalar, iki lke arasndaki siyasal ilikileri gerginletirmi ve bu durum ncelikle silah
ticaretini olumsuz ynde etkilemitir.148
Amerikan tfeklerinin kullanlmasndan vazgeilmesinde elbette artan Alman nfuzunun

pay bulunmaktadr. Sultan II. Abdlhamitin ahsi tercihleri de elbette bu tedariki
146
Sander ve Fiek, a.g.e., s. 34 35.

a.g.e., s.37.
148
a.g.e., s. 36.
147
51
deiiminde olduka etkili olmutur. Osmanl ordusunda grev yapan Alman subaylarnn
da dier lkelerin rnlerine kar Alman reticilerin rnlerini destekledikleri
bilindiinden, ABD tfeklerinden vazgeilmesinin dnemin artlarnda olduka kolay
anlalabilir bir durum olarak karmza kmaktadr.
2.3 Waffenfabrik Mauser ve Trk Mavzer Tfekleri
Almanyann gneyinde Neckar nehri kysnda bulunan Oberndorf a.Neckar [Oberndorf]

ehrinde kurulmu olan Mauser Silah Fabrikas, Osmanl ordusuna satt tfeklerle,
zellikle Kara Ordusunun ihtiya duyduu modern piyade tfei ihtiyacn karlamtr.
Trk ordusunda uzun yllar kullanlan Mauser marka tfekler zamanla adeta bir efsaneye
dnm Mauser ad da Trkeleerek Mavzer149 olarak kullanlagelmitir.
Osmanl ordusuna Mauser ve dier Alman silahlarnn satlmas, ilk bakta basit bir ticari
faaliyet olarak deerlendirilebilecek olsa da bu ticaret zamanla iki lke arasnda bir ittifaka
dnen birlikteliin pekimesini salamas bakmndan nemli bir durum olarak
kmaktadr. Oberndorfda bir silah ustasnn olu olarak dnyaya gelen Wilhelm ve Paul
Mauser kardeler de bir mddet babalarnn alt Oberndorf Kraliyet Tfek
Fabrikasnda almlardr. 1871 ylnda daha sonra Model M71 adn verecekleri piyade
tfeini yapmay baarmlar ve Spandauda Kraliyete ait silah fabrikasna bu tfekleri
satmaya balamlardr. Mauser kardeler, Model M71 piyade tfeinin satndan
kazandklar para ile Oberndorfta eski bir Katolik kilisesini satn alarak burada 23 Aralk
1872 tarihinde, bir aile irketi olan, Gebrder W. & P. Mauser firmasn kurarak tfek
retimine devam etmilerdir. 150
1873 ylnda Gebrder Mauser & Cie adn alan firma rettii M71 model piyade
tfeklerini Almanya iinde satarken, 25 Mart 1876 tarihinde ilk d kaynakl sipariini
alm ve ine 26.000 M71 tfei satmtr. in sipariini, Wilhelm Mauserin Belgrada
yapt seyahatten hemen sonra 14 ubat 1881 tarihinde alnan 120.000 tfeklik Srbistan
siparii takip etmitir.151 Silah sat ve yeni pazar aray iinde olduu anlalan Mauser
149
Ayfer Akta, Trkede Almanca Kaynakl Kelimeler, Trk Dili, Say:6 Yl 2007, s. 3.; Latif elik,
Trkische Spuren in Deutschland Almanyada Trk zleri, Mainz 2009, s. 16.
150
C.Matschlo, Friedrich Haler ve Adolf BIHL [Matschoss], Geschichte der Mauser Werke, Berlin 1938,
s. 220.
151
Matschoss, a.g.e., s. 221.; Lothar Rathmann, Alman Emperyalizminin Trkiyeye Girii Berlin Badat,
(ev. Ragp Zarakolu), 2. Bask, stanbul 1982, s.38.
52
kardelerin ine ve Srbistana yaptklar satlar Alman sanayinin yurtd pazarlarda

kendine yer bulma abasnn bir sonucudur. Alman bankalar ile iyi ilikiler tesis etmi
olan Mauser firmasnn silah ithalatnda bu ilikileri iyi ekilde deerlendirdii
anlalmaktadr. Ayrca yatrm ve rn gelitirme asndan da Mauserin bankalar
tarafndan desteklendii grlmektedir. Bu bankalardan birisi olan Wrternbergische
Vereinsbank Mausere salad 1.000.000 Mark kredi ile firmann kapasitesini
arttrmasna ve Oberndorftaki Kraliyet Tfek Fabrikasn satn almasna imkn salam
ve bu sayede Mauser artan talebini karlayabilmitir. Bu iyi ilikiler neticesindedir ki Paul
Mauser daha sonra sz konusu bankann hissedar olmutur. 1882 ylnda aabeyi Wilhelm
Mauserin lmnn ardndan, tek bana olsa da, almalarna devam eden Paul Mauser
yurtdndaki siparilerin yannda Alman ordusu iin de silah retmeye devam etmitir.
1885 ylnda Waffenfabrik Mauser firmas tarafndan yenilenen ve Model M71.84 adn
alan 19.000 piyade tfei Kraliyet Silah Revizyon Komisyonu ile yaplan anlama
sonucunda Alman ordusuna satlmtr.152
Mauser ailesinin tarihinde almamz asndan en nemli gelime, phesiz 9 ubat 1887
tarihinde Osmanl Harbiye Nezareti ile yaplan sat antlamasdr.153 Paul Mauser ve
Isodor Lewenin stanbul ziyaretinin ardndan gerekleen bu anlama ile Mauser ve
Lewe firmalar Osmanl ordusu iin 500.000 mkerrer ateli piyade tfei ve 50.000
karabina154 retmeyi taahht etmitir. Sz konusu ilk sipariten nce, gelitirdii silahlar
sunmak ve bu silahlarla ilgili yaplacak testlerde hazr bulunmak iin, stanbula gelmi
olan Paul Mauser, bu ilk ziyareti gnlne aadaki ekilde not etmitir:
stanbula 22 Kasm 1886 tarihinde geldim. Geceydi ve ar sis nedeniyle sabaha kadar
stanbula giremedik. Sabah otelde hzla ykandm ve doruca Abdlhamitin sarayna
gittim. Burada bir saat kaldm. Sultan tfeklerle ve retimle ilgili sorular sordu; bunlardan
10.000 adet retebilir misin diye sorunca ben de retebileceimi syledim. Testler iin
hemen grmelere baladk. Goltzun yannda evket adnda bir Trk subay vard. Goltz
152
Matschoss, a.g.e., s. 221.

OSA MA, Paul Mauserin ilk stanbul ziyaretinden sonra Ragp Paaya yazd ald sipariten
dolay memnuniyetini, Padiaha kran ve ballklarn bildiren Franszca mektup, hakknda 27.02.1887
tarihli belge sureti.[Bkn. Ek-5]
154
Karabina: Piyade tfeine oranla daha hafif ve ksa olan daha ok svari askerinin kullanmna uygun
olarak retilen tfek eididir. Kullanm kolayl ve boyutlar nedeniyle svarinin hareket kabiliyetinin
engellenmesini en aza indirirken, bu tr tfekler sz konusu avantajlar nedeniyle dzenli olmayan birlikler
ve eteler tarafndan tercih edilmitir. Ayrca Trkiyede Karabina yerine Filinta adnn da kullanld
bilinmektedir. Modern ordularn zel operasyon birlikleri de piyade tfekleri yerine Karabina / Carabiner
olarak bilinen daha hafif ve kk boyutlu sz konusu tfekleri bugn de tercih etmektedir.
153
53
bana Almanca: evket doru
adamdr, testlerde yannzdadr dedi. Testler 8 Aralk
tarihinde balad. Benim tfek 3.000 metreyi vurdu. Bundan sonra Goltz beni bir kez daha
uyard: imdi herkes seninle arkada olmak istiyor, aman dikkat! Kimseye ihtiyacmz
yok. Testler devam etti. stenilen sonular iin ok uratm. Harbiye nazr ile bir
grme yaptm. Mzakereler tekrar tekrar ertelendi. Goltz beni bir szleme yapmadan
stanbuldan ayrlmaman konusunda tekrar uyard. Tereddtler devam ediyordu. Ancak
testler devam ederken Sultan silahlar kabul etti.155
ubat 1887de stanbuldan Oberndorfa ykl bir siparile dnen Paul Mauser Ragp
Paaya 27 ubat 1887 tarihinde yazd mektubunda, dn yolculuunun iyi getiini ve
sa salim lkesine dndn bildirmitir. Bu mektupta ayrca, yaplan testlerden sonra
kendi tfeklerinin kabul edildii iin kran duygularn ifade ederken, bu kabuln kendisi
iin bir onur olduunu ve buna layk olmak iin elinden gelenin en iyisini yapacan ifade
etmitir. Mektubuna son verirken kulland padiaha ballk ve dua ifadelerinden
Mauserin yapt anlamadan son derece memnun olduu anlalmaktadr. 156
Mauserin Berlinde bulunan Ludw. Loewe & Co. Firmas ile birlikte girdii bu taahht
daha sonra 28 Aralk 1888de bu iki firmay bir ortaklk yapmaya sevk etmitir. Lewe
firmasnn silah retimiyle birlikte ayn zamanda bu retim iin makineler de retiyor
olmas Mauser ortaklnn nemli sebeplerinden biridir. Elbette iki firma asndan da en
nemli sebep byk miktardaki Osmanl sipariini zamannda yetitirebilmek tela
olmutur.157
1887 ylnda alm kararlatrlan piyade tfeinin ve bu tfee ait teknik zellikleri
aadaki tabloda gsterilmitir:158
155
OSA MA, Walter Schmid tarafndan yazlm Vor 100 Jahren: Trkenzeit in Oberndorf balkl, lk
Trk Sipariinin 100.yl hakknda, 10.02.1987 tarihli makale sureti.
156
OSA MA, Paul Mauserin ilk stanbul ziyaretinden sonra Ragp Paaya yazd ve Padiaha kran
ve ballklarn bildiren Franszca mektup, hakknda 27.02.1887 tarihli belge sureti.[Bkn. EK-5]
157
Matschoss, a.g.e., s.221.; Robert W.D.Ball, Mauser Military Rifles of the World, 4. Bask, Iola 2006,
s.359.; Ludwig Olson, Mauser Bolt Rifles, 3. Bask, Iowa 1976, s.36.
158
Ball, a.g.e. s. 360. [Bkn.EK-15]
54

Model
1887 Trk Mavzeri
ap
9,5 x 60 mm Trk
Uzunluk
49.30
Namlu Uzunluu
29.97
Arlk
9,3 Ibs
Kullanm
Sa El ile
alma Prensibi
Kurmal (Bolt Action)
Besleme
8 fiek, arjr ile ( Hazne iinde gizli)
Menzil
1600 m.
Belirleyici aretler
Tura
Mauser ve Lewe firmalarnn ortaklnn ald bu ilk sipari ile Osmanl kara ordusunun
piyade tfei ihtiyacnn karlanmas ve elde bulunan eski tfeklerin zamanla Mavzer
tfekleri ile deitirilmesi hedeflenmitir. Anlama gerei sipari edilen silahlarn drt
yllk bir srede para para teslim edilecek olmas Osmanl yneticileri tarafndan ok ho
karlanmam ancak sipariten de vazgeilmemitir. Mavzer fabrikasnn mali durumunu
ve ortaklk stanbuldan gelen talimatlarla yakndan takip eden Berlin Bykelisi Tevfik
Paa, Mauserin silah retimi ile ilgili bir sknt yaamayacan ve ortakln retime
engel olmayacan belirtmitir. Tevfik Paa, Berlinden stanbula gnderdii telgraflarda
zaman zaman fabrikann taleplerini de bildirmitir. 159 Ayrca, Paul Mauser de stanbuldaki
temsilcisi Hber Kardeler vastasyla, eskiden olduu gibi fabrikasnn banda olduunu
ve retimde herhangi bir problem olmayacan stanbula bildirmitir. 160 Osmanl
hkmeti, fabrikann retim kalitesini Muayene Komisyonu vastasyla kontrol altnda
159
BOA,Y.HUS.Dosya:198 Gmlek:64 Almanyadan mbayaas takarrr eden mavzer Tfenklerinin

memlekete drt senede teslim olunabilecei ve bunun mahsurlar, hakknda 24 Rebilhir 1304 [18.01.1887]
tarihli belge.; BOA.Y.MTV. Dosya:29 Gmlek:33 [Belge Sayfa No:5] Almanyada Ferik Tevfik Paa
Hazretlerinden mevrud ifre telgrafnamenin hall-i sureti, hakknda 24 Teirinisani 1887 [06.12.1887] tarihli
belge; BOA, Y.MTV. Dosya:27 Gmlek:59 Berlin Sefaret-i seniyyesinden varid olan ifre telgrafnamenin
sureti, hakknda 23 Austos 1887 tarihli belge.; Nurullah etin, Berlinde Bir Osmanl Sefiri Ahmet Tevfik
Paa (1843 1936), I.Uluslararas Tarihi ve Kltrel Ynleriyle Trk Alman likileri Sempozyumu 8 10
Ekim 2009, Konya 2010, s. 162 166.
160
BOA,Y.MTV Dosya:29 Gmlek:33 [Belge Sayfa No:6] Msy Mavzer tarafndan Dersaadetde
acenteleri Msy Hber Biradernn 24 Terinisani 1887 tarihli mevrud telgrafnamenin tercmesi sureti,
hakknda 24 Teirnisani 1887 [06.12.1887] tarihli belge.
55
tutarken, bu komisyonun almalarna ek olarak Almanyada bulunan askeri yetkililerin

araclyla da silah retimini ve kalitesini denetlemitir. 161
Mauser fabrikasnda yabanc ordular iin retilen tfek modellerine o lkenin ad da
eklendiinden Osmanl ordusu iin retilen Model 1887 tfee de gelenee uygun olarak
Trken Mauser yani Trk Mavzeri ad verilmitir. Mauser firmas tarafndan bu model
adnn Osmanl ordusu iin retilecek dier tfekler iin de kullanld bilinmektedir.
Mauserin Almanya ve Osmanl mparatorluu ile birlikte dier lkeler iin rettii baz
silahlar ve zellikleri aadaki tabloda gsterilmitir: 162
Tablo 2.2 Umum ordularda mstamel muhtelif tfekleri gsterir cetvel

lke
Silah
Mermi ap
Menzil (m)
Osmanl mparatorluu
Mavzer
7.65 mm
2.000
Almanya
Mavzer
7.90 mm
2.000
sve
Mavzer
7.00 mm
2.000
Belika
Mavzer
7.65 mm
2.000
svire
Mavzer
7.00 mm
2.000
spanya
Mavzer
7.00 mm
2.000
Portekiz
Mavzer
7.50 mm
2.000
Srbistan
Mavzer
7.00 mm
2.000
Arjantin
Mavzer
7.65 mm
2.000
Brezilya
Mavzer
7.00 mm
2.000
in
Mavzer
7.00 mm
2.000
Paraguay
Mavzer
7.00 mm
2.000
161
BOA, Y.PRK.ASK., Dosya:53 Gmlek:52 Memuren Oberndorfta bulunan Mirliva akir Paann iki
adet tfenk ile talim fienkleri ve endaht alet ve edavat ile hareket eyledii, hakknda 21 Cemaziyelhir 1306
[22.02.1889] tarihli belge [Bkn.EK-2]; Adnan Grbz, Trk Alman likilerinin Geliiminde Bir Silah
Fabrikasnn Rol: Alman Krupp Silah Fabrikas, I.Uluslararas Tarihi ve Kltrel Ynleriyle Trk Alman
likileri Sempozyumu 8 10 Ekim 2009 s. 252 255.
162
ATASE SH, Kutu:3954 Sra:38 Gmlek:21 Umum ordularda mstamel muhtelif tfeklere ait cetvel,
hakknda belge; Waffenfabrik Mauser tarafndan yabanc lkeler iin retilen tfekler hakknda detayl bilgi
iin Bkn. Wolfgang Seel, Mauser von der Waffenschmiede zum Weltunternehmen, Zrih 1986.
56
Model 1887 Trk Mavzerin sipariinden hemen sonra Waffenfabrik Mauserin stanbul
temsilciliini, Krupp toplarnn da temsilcisi olan ve Huber Biraderler olarak bilinen
Huber Frres irketi yapamaya balamtr. Bu temsilcilik Mauser tfeklerinin retimi,
sipariler, dzeltilmesi istenen artlar gibi akla gelebilecek btn konularda Osmanl
hkmeti ve Waffenfabrik Mauser arasnda koordinasyonu salamtr. 163
Bu ilk sipariten sonra Osmanl ordusu iin gelitirilen yeni tfeklerin sat devam etmi
Mauser Lewe ortakl Kaiser Wilhelmin ilk stanbul ziyaretinden sonra
gereklemitir. Sz konusu yeni sipari iin Mauser firmas daha kk apl bir tfek
nermi ve bu tfeklerden 200.000 adet retmeye balamtr. Model 1890 silahlarn daha
kk apta retilmi olmas silahn daha kolay ve etkili bir ekilde kullanmn
amalamtr. Ayrca bu yeni model tfek iin kullanlacak fiekleri Dumansz Barut
kullanlarak imal edilmitir. Bu sebeple daha nce verilen 500.000 adet Model 1887
tfekten 220.000 adet retildikten sonra geri kalan 280.000 adet tfek de Model 1890
olarak retilmitir. Model 1890 Trk Mavzerine ait teknik zellikler aadaki tabloda
gsterilmitir:164
Model
1890 Trk Mavzeri
ap
7, 65 x 53 mm Trk
Uzunluk
48.60
Namlu Uzunluu
29.13
Arlk
8,8Ibs
Kullanm
Sa El
alma Prensibi
Kurmal (Bolt Action)
Besleme
5 fiek, arjr ile ( Kutu )
Menzil
2.000 m.
Belirleyici aretler
Tura
163
BOA, Y.MTV., Dosya:33 Gmlek:39 Mavzerin vekili Hber biraderlerin Maliye Nezaretinde vaad
edilen parann verilmediinin ikayeti, hakknda 16 Ramazan 1305 [27.05.1888] tarihli belge.; OSA MA,
Waffenfabrik Mauser ynetiminin 31.05.1905 tarihli yazsna karlk Hber Kardeler tarafndan yazlan
cevabi yaz, hakknda 03.06.1905 tarihli belge sureti.
164
Ball, a.g.e., s.360.[Bkn.EK-16]
57
1893 ylna gelindiinde Osmanl ordusu iin retilen Mavzer tfeklerinde yine bir
gelitirme yaplmtr. Bu deiiklik ile retilecek yeni Trk Mavzerinin Model 1893
olmasna karar verilmitir. Osmanl ordusu yeni teknolojinin gerei olarak kabul edilen bu
deiiklikleri srekli olarak takip etmi yeni gelitirilen Model 1893 tfeinden 201.000
adet satn alnmtr. Bu silaha ait teknik zellikler aadaki tabloda gsterilmitir: 165
Model
1893 Trk Mavzeri
ap
7, 65 x 53 mm Trk
Uzunluk
48.60
Namlu Uzunluu
29.13
Arlk
8,8Ibs
Kullanm
Sa El
alma Prensibi
Kurmal (Bolt Action 1893)
Besleme
5 fiek, arjr ile (Hazne iinde gizli)
Menzil
2.000 m.
Belirleyici aretler
Tura
Mauser firmas Model 1893 Trk Mavzerinin retimi iin tam kapasite alm, 1894
ylnda 51.300 tfek stanbula gnderilmitir. Fabrikann retim kapasitesi ortalama
gnlk 250 300 adet tfek olarak belirlenmitir. Mauserin Alman ordusu ve birok
yabanc lke iin tfek rettii de dnlrse bu retim miktarna ulalabilmek iin ciddi
bir aba sarf edildii grlmektedir. Bu alma kapasitesi ile Mays 1895de 100.000 adet
tfein daha teslimat yaplm, sipariin geri kalan ksm ise 1896 ylnda
tamamlanmtr.166 stanbula teslim edilen bu tfekler iin Tophane, Glhane ve Makada
depolar tahsis edilmi, zellikle Maka Silahhanesi Mavzer tfeklerinin muhafazas iin
kullanlmtr. Model 1893 Trk Mavzerini tantmak iin Paul Mavzerin stanbula
165
Ball, a.g.e., s. 363.[Bkn.EK-17]

Wolfgang Seel, Mauser Gewehre unter dem Halbmond Trken Mauser [Trken Mauser],
Waffenjournal 1982, s. 1420 1421.
166
58
geldii ve bir mddet kald bilinmektedir. Mauserin bu ziyareti dnemin baz gazeteleri
tarafndan nemli bulunarak, haber yaplmtr. 167
1896 ylna gelindiinde Osmanl kara ordusunda bulunan yabanc tfek miktar Trk
Mavzerlerinin de eklenmesiyle nemli bir sayya ulamtr. Bu tarihten sonra dier
silahlarn kullanmndan yava yava vazgeilecek ve bunlarn yerine ordulara Mavzer
Tfekleri datlacaktr. 1896 ylnda Osmanl ordusunun envanterinde bulunan tfeklerin
says aadaki tablo ile gsterilmitir: 168
Tablo 2.5 1896 ylnda Osmanl kara ordusu envanterinde bulunan tfekler
Marka
ap
Adet
Peabody & Henry Martini
11,43 mm
500.000
12 mm
150.000
Winchester
10,8 mm
50.000
Remington
11 mm
50.000
Mauser M 1887
9,5 mm
220.000
Mauser M 1887 Carabiner
9,5 mm
4.000
Mauser M 1890
7,65 mm
280.000
Mauser M 1893
7,65 mm
201.900
Snider
Mauser firmas yukarda teknik zellikleri verilen silahlardan baka 1903 yllarnda yeni
bir modeli de Osmanl ordusu iin retmitir. Bu silahlarda 1893 model silahlara gre ekil
asndan grnen nemli bir deiiklik olmasa teknoloji asndan daha yeni olduklar
bilinmektedir. Alman mparatorunun 1898 ylndaki ikinci stanbul ziyaretinin ardndan
yeni bir kontratla bu tfeklerden Osmanl ordusu 200.000 adet satn almtr. 169 Model
1903 tfeklerin teknik zellikleri aadaki tabloda gsterilmitir: 170
167
BOA, Y.MTV., Dosya:79 Gmlek:21 Yeni icd edilen tfeklerin Msyo Mavzer tarafndan stanbula
getirildii, hakknda 5 Zilkade 1310 [19.06.1893] tarihli belge.; Ali Gzeller, Osmanl Alman
Yaknlamasnn Basna Yansmas: Sabah Gazetesi rnei ( 1889 1895), Baslmam Yksek Lisans Tezi,
stanbul 2005, s. 58.
168
Seel, Trken Mauser, s. 1579
169
Branko Bogdanovic, Serbian and Yugoslav Mauser Rifles, California 2005, s.81.
170
Ball, a.g.e., s.364.[Bkn.EK-18]
59

Model
1903 Trk Mavzeri
ap
7, 65 x 53 mm Trk
Uzunluk
48.60
Namlu Uzunluu
29.13
Arlk
8,8Ibs
Kullanm
Sa El
alma Prensibi
Kurmal (Bolt Action 1893)
Besleme
Menzil
2.000 m.
Belirleyici aretler
Tura, Ay Yldz
Mauser firmasnn Osmanl ordusu iin rettii son tfek olan Model 1905 Karabina
olmutur. Bu tfein, boyutlar itibariyle dier modellerden daha ksa ve hafif olmas
dnda belirgin bir zellii bulunmamaktadr. Ancak dneme ait fotoraflardan bu tfein
daha ok subaylar tarafndan kullanld anlalmaktadr. Model 1905 Mavzer tfeine ait
teknik zellikleri aadaki tabloda gsterilmitir: 171
Tablo 2.7 Model 1905 Trk Mavzer karabinas teknik zellikleri
171
Model
1905 Trk Mavzeri (Karabina)
ap
7, 65 x 53 mm Trk
Uzunluk
41.40
Namlu Uzunluu
21.65
Arlk
8,26 Ibs
Kullanm
Sa El
alma Prensibi
Kurmal
Besleme
Menzil
2.000 m.
Belirleyici aretler
Tura
Ball, a.g.e., s. 367.[Bkn.EK-19]
60
Mauser tarafndan Osmanl ordusu iin retilen Model 1890, Model 1893, Model 1903 ve
Model 1905 Karabina tfeklerinde fiek ap siparilerde 7,65 x 53 mm iken daha sonra
yaplan deiikliklerle bu tfekler 7,92 x 57 mm apnda fiek atabilir hale getirilmilerdir.
7,92 x 57 mm apndaki fiek Alman ordusunun kulland Mauser tfekleri tarafndan
kullanldndan bu deiiklie sebep iki lke arasnda daha sonraki yllarda yaplan
ittifakla
ordularn
cephane
ihtiyacnn
standart
hale
getirilmesi
olabilecei
dnlmektedir.
Mauserin yukarda teknik detaylar verilen tfekleri satarken ayn zamanlarda bu tfeklere
ait tehizat ve mhimmat da satt bilinmektedir. Tfeklerin kullanaca fiekler bata
olmak zere, arjr, kasatura, ask kay, temizlik ve sarf malzemelerinin satnda zaman
zaman dier Alman firmalar da rol oynamtr. Mauser ve Lewe ortaklnn nclk
ettii ve Deutsche Waffen und Munitionsfarbiken (DW&MF) adyla kurulan birlik
zellikle barut ve fiek satnda etkili olurken, Mauser ve Lewe ortakl bu birlik ats
altnda tfek satlarn srdrmtr.172
1906 ylnda Mavzer Fabrikas temsilcileri ile yaplan pazarlklar Osmanl ordusu iin yeni
tfeklerin alm iin almalar yapld bilinmektedir. 1907 ylna gelindiinde Osmanl
ordusu, yedekleri ile birlikte yeni tfeklerle silahlandrlmtr. Anadolu ve Avrupada
konulanan be ordu kk apl Mavzer tfekler ile Badatta bulunan 6. Ordu ve
Yemendeki 7.Ordu da byk apl Mavzer tfekleri kullanmaktayd. Bu dalmdan da
anlalaca zere yeni teknoloji rn silahlar Merkezde kullanlmaya baladktan sonra
172
Osmanl Ordusunun yeni teknoloji rn silahlarla donatlmas ve bu silahlarn Balkanlarda bulunan

Jandarma kuvvetleri tarafndan da kullanlmaya balanmas ngilizleri rahatsz etmi olacak ki stanbuldan
yazlan bir mektupta bu konu ile ilgili endieler dile getirilmitir: (Sir N.OConordan Lansdowne
Markizine) Lordum, ki konuyu size bildirmekten eref duyarm. General Degiorgis, Trk subaylarnn
jandarmalar ile orduda arlnn artmasndan ve jandarmalarn Mavzer tfekleri ile donanmasndan
endielerini iletti. Ben Harbiye Nezaretinin karsnda durabilmenin stesinden geldim. nceki soruya
istinaden, Rza Paa benim isteimle, Ekselanslar adna arayan Albay Mounselli jandarma tarafndan
altrlan subaylara ait eyalarn hibir ekilde saklanmayacan temin etti ve jandarmaya verilen Mavzer
silahlar konusunda General Degiorgisin Padiahn gerekli iradesiyle silahlarn temininin istenmesi dnda
bir yolu olmadn belirtti. Nazr, 600 acemi askerin Selanikteki Jandarma okuluna alnmas iin verilmesi
izin verilmesi konusunda General Degiorgisin nc isteine iznin vermeyeceini syledi. Geen yl
jandarmann yeniden yaplanmas anlamasnda bu snrlandrlmtr. Fakat bu yl acemi askerlere acil olarak
orduda ihtiya vardr, adamlar yedekleme imkan yok. Jandarma ordunun bir paras olamamaktadr ve
acemi askerler sivil otorite iin kullanlmaldr. Jandarmann yeniden yaplanmasnn hayati nemi
konusundaki soruyla yazmaya devam edeceim. Rza Paay vazgeirebilme midim yok. N.R.OConor;
Great Britain, Turkey No.3 (1908) Further Correspondence Respecting the Affaris of South Eastern Europe
[In continuation of Turkey No.1 (1907):Cd.3454, London 1908;Beirli, a.g.m., s. 131.; Trumpener, a.g.m.,
s. 137.; BOA, TFR-I M, Dosya: 13 Vesika: 1268, Mavzer Silah Fabrikasnn fiyat teklif mektubu ve
tercmesi (6 Sayfa), hakknda 29.11.1906 tarihli belge.; Ayrca Balkanlardaki Osmanl ve dier lkelerin
ordular iin Bkn. Leon Lamouche, Les Armees de la Peninsule Balkanique, Paris 1901.
61
yava dier ordulara datlmtr. Bu dnemde verilen 670.000 tfeklik yeni sipari ise
modernizasyonun devam ettiini gstermektedir. Ancak bu sipari miktarnn ne kadarnn
retilip teslim edildii bilinmemektedir. 173
Mauser ile yaplan kontratlar sonunda ne kadar tfein satn alnd kesin olarak
bilinmemektedir. Bu durumun en nemli sebebi Mauser Fabrikas Arivinin byk
blmnn, dier Alman arivleri gibi, II. Dnya savanda zarar grm olmasdr. Ancak
Beirlinin verdii bilgilere gre de 1907 ylnda 670.000 yeni tfek sipari edildii
bilindiinden yaklak 1.000.000 adetten fazla tfein satn alndn sylemek
mmkndr. elik, bu rakamn ancak 1.000.000 olduunu belirtmekte iken Sander ve
Fiekin bir Amerikan Dileri belgesine dayanarak verdii bilgide daha 1897 ylnda
Osmanl ordusunda 1.000.000 Mavzer tfei bulunduu ifadesi yer aldndan yukarda
verdiimiz yaklak 1.000.000 ila 1.250.000 arasnda bir miktarn satn alndnn kabul
edilmesi ok da yanl olmayacaktr vardr. Balln verdii detayl bilgilere gre 1911
ylna kadar Osmanl ordusu iin retilmi Mavzer tfeklerin 994.128 adet olmas da
Osmanl mparatorluunun yukarda da belirtildii gibi I. Dnya Savana kadar
1.000.000 adetten fazla Mavzer tfei satn aldn gstermektedir. 1911 ylna kadar satn
alnan tfeklerin model ve miktarlar Ball tarafndan, aadaki tabloda gsterildii ekilde
tespit edilebilmitir:174
173
Armin Ksslerden aktaran Beirli, a.g.m., s. 133.

30.08.2011 tarihinde Oberndorf Silah Mzesi Mdr Sayn Andreas Kussmann Hochalter ve Silah
Kolleksiyoneri Sayn Gerd Schn ile yaplan mlakat.[30.08.2011 tarihli mlakat]; Jacob M. Landau,
Exploring Ottoman and Turkish History, London 2004; Sander ve Fiek, a.g.e., s. 141 - 144.; elik; a.g.e.,
s. 16 1 7. ; Beirli, a.g.m., s. 133.; Ball, a.g.e., s. 225 226.
174
62
Tablo 2.8 1887 1911 yllar arasnda Osmanl ordusu iin retilen mavzer tfekleri
miktar ve modellerini gsterir tablo
Tarih
Model & ap
1887
M.1887 9.5 mm
Piyade Tfei
1887
M.1887 9.5 mm
Karabina
1890
M.1890 7.65 mm
Piyade Tfei
280.000
1893
M.1893 7.65 mm
Piyade Tfei
201.000
1895
M.1893 7.65 mm
Karabina/rnek(10luarjr)
1903 1905
M.1903 7.65 mm
Piyade Tfei
1904
M.1903 7.65 mm
Donanma Tfei
1907
M. 1903 7.65 mm Piyade Tfei
1908
M.1905 7,65 mm
Karabina
15.000
1909
M.1905 7.65 mm
Karabina
15.000
1911
M.1903 7.65 mm
Piyade Tfei
Cinsi
Adet
270.000
4.000
5
200.000
406
7.617
1.100
TOPLAM
994.128
Yukarda verilen saylara Tophane ve Zeytinburnu Tfekhanesinde retilen Mavzer

taklidi yerli tfekler ve I.Dnya Sava srasnda Alman Yardm kapsamnda gelen
tfekler dhil edilmemitir. Yerli retim tfekler orijinal tfeklerin taklidi olarak yaplan
ve Muaddel Mavzer Tfenkleri olarak anldndan almamzda bu tfeklere ait
bilgilere yer verilmemitir. Ancak belirtmek gerekir ki sz konusu Mavzer taklidi
tfeklerin imalat adetleri zaman iinde dikkate deer rakamlara ykselmitir. Bu retim
faaliyeti daha sonraki yllarda yerli retime temel oluturacandan ayrca incelenmesi
gereken bir konu olarak karmza kmaktadr.175
175
Tophane Silah Fabrikasnda grevli Binba Mahmut Fethi Bey, Mauser fabrikasna namlu talebi iin
yazd yazda yerli retim iin yapmay dndklerini yle ifade etmitir: Sayn Silah Fabrikas
Ynetimi, mparatorluumuza ait tfek fabrikas iin fabrika hesabna, nian dzeneine sahip 100.000
namlusu siparii vereceimi bildirmek isterim. Gnlk olarak 300 adet istemekteyim. Birka gn ierisinde
baz tfek fabrikalarn ziyaret etmek ve uygun fabrikaya sipari vermek iin Avrupaya seyahat edeceim.
Bu nedenle deerli fabrikanz ziyaret etmek isterim. Yerli temsilcilerle i yapmak istemiyorum.
Sayglarmla, Erkn- Harb Binbas Mahmud Fethi OSA MA, Mauser Fabrikasna Binba Mahmut
Fethi Bey tarafndan yazlan yaz, hakknda 26 Austos 1910 tarihli belge sureti.; Muaddel Mavzer Tfekleri
imalat miktar hakknda Mahmut evket Paa u bilgileri veriyor: 19 Nisan Cumartesi [1913] gn Harbiye
Nezaretinden stanbulu ziyaret etmekte bulunan Almanlarn Goeben
zrhlsna gittim. Rhtmda
63
Osmanl mparatorluu ile her halkarda says 1.000.000dan az olmayan bir silah
ticaretini baaryla tamamlayan ve bu silahlarn yannda yz milyonlarca cephanenin
satlmasn salayan Waffenfabrik Mauser A.G. irketi, Almanyann I. Dnya savanda
yenilmesinin ardndan imzalad Rethondes Atekes Antlamass artlar gerei 1918
ylnn sonlarnda faaliyetlerini durdurmutur. Fabrika daha sonraki yllarda yeniden
retime ve silah satna balasa da Trkiye ile yeni ticareti Cumhuriyet dneminde
balayacandan bu dneme almamzn son blmnde yer verilecektir. 176
Waffenfabrik Mauser A.G.nin kurucusu ve yneticisi Paul Mauser, birok lkeyle yapt
baarl ticaret anlamalar neticesinde, bu lkelerden eitli dller alm ve baarsn
kantlamtr. Daha nce de ifade edildii gibi Mauserin Osmanl mparatorluu ile yapt
ticaretin nianesi olarak kendisine ve firmasnda alan dier baz kiilere madalyalar ve
nianlar verilmitir. Mauserin Osmanl hkmeti ile yapt ticaretin nemini vurgulayan
Kussmann-Hochhalter, alnan 1887 ylnda alnan ilk sipariin fabrikann iinde bulunduu
maddi sknty sona erdirdiini ve daha sonra devam eden siparilerin ise Mauserin ticari
olarak gelimesini saladn belirtmektedir. Sz konusu ticaretin kuvvetlenmesi ve
devamn salamak maksadyla Paul Mauser stanbula ziyaretlerini devam ettirmi,
sonuncu ziyaretini 1910 ylnn Mays ay ierisinde gerekletirmitir. 1914 tarihindeki
vefatna kadar stanbula kez gelen Mauserin bu ziyaretlerinde Pera Otelinde kald
ve stanbulda kald mddete Almanya ile yazmalarn bu adreste srdrd
bilinmektedir. Daha nce de belirtildii gibi Waffenfabrik Mauser firmasnn stanbul
temsilciliini
Hber
Biraderler
yapmtr.
Krupp
toplarnn
da
temsilciliini
yaptklarndan, Alman silah ticaretinde olduka tecrbeli olan Hberler, Mavzer tfekleri
ile ilgili hemen her konuda Oberndorfu bilgilendirmitir. Bu bilgilendirme faaliyeti sz
konusu ticaretle ilgili btn aamalar kapsarken, yeni teklifler ve Osmanl hkmeti
tarafndan alnmas dnlen yeni silahlarla ilgili bilgilere zel nem verildii
Oberndorftaki ariv belgelerinden anlalmaktadr. 177
Tophaneye uradm 100.000den fazla tfek imal edilmiti. malt iyiydi ve tfeklerin, mavzer tfeklerinden
hibir fark yoktu. Sadrazam ve Harbiye Nazr Mahmut evket Paann Gnl [M.evket Paann
Gnl], stanbul 1988, s. 100.
176
Matschoss, a.g.e., s.223.; Uarol, a.g.e., s. 611.
177
Andreas Kussmann Hochhalter tarafndan 16.11.2011 tarihinde Oberndorf Silah Mzesinde yaplan
sunum; OSA - MA, stanbulda Pera Otelde Dr.Ing. Paul Mausere 10 Mays 1910 tarihli telgraf sureti,
hakknda belge.; OSA MA, Paul Mausere ait madalyalar hakknda, 12.02.1987 tarihli belge sureti; OSA
MA, Hber Kardeler tarafndan Waffenfabrik Mauser ynetimine yeni teslimatlar ve demeler hakknda
yazlan yaz, hakknda 27 Mays 1905 tarihli belge sureti.; OSA MA, Waffenfabrik Mauser ynetiminin
64
Uzun yllar birok lke ile baarl ticari faaliyetlerini srdren Paul Mauser, lkesinden ve
silah satt dier devletlerden de eitli dller almtr. Teknik adan bu dllerden en
nemlisi ald Fahri Mhendislik Doktoras olurken ticari adan baarsn kantlayan
dl ise Alman hkmeti tarafndan kendisini verilen zel Ticaret Ateesi unvan
olmutur.178
2.3.1 Mavzer Tfeklerinin Almnda Alman Askeri Heyetlerinin Etkisi
93 Harbinin yenilgisi Osmanl ordusunun ok zayf bir durumda olduunu gstermesi

bakmndan olduka nemli bir gelime olarak karmza kmaktadr. Daha nce de
belirtildii Sultan II. Abdlhamit bu savan sonlarna doru 16 ubat 1878de Meclis-i
Mebusan sresiz olarak tatil ederek iktidar kendi elinde toplam ve bu iktidar ilk olarak
orduda yaplacak slahatlarda kullanmtr.
Askeri alanda yaplacak almalar iin ilk akla gelen zm ise yine yabanc askeri
uzmanlar olmutur. II. Abdlhamitin tercihi Alman subaylar olmutur. Almanyann
Fransz Alman Savandaki baarsnn Padiahn bu tercihinde etkili olduu
bilinmektedir. II. Abdlhamit bu konudaki ilk giriimi, 1880 ylnn Mays aynda eski bir
Fransz subay olan askeri danman Dreyseyi Alman mparatorundan askeri uzmanlar
talep etmesi iin stanbuldaki Alman elisine gndermek olmutur. Eli, durumu anslye
Bismarcka bildirmi ve Bismarck da bu talebi uygun bularak 1 Haziran 1880 tarihinde
mparatora subaylarn gnderilmesini tavsiye etmitir. Bismarckn dou ile ilgili
politikasn gevettii bu tavsiyesinden anlalmaktadr. Alman hkmetinin subaylarn
gnderilmesi konusunda en nemli tereddd subaylara denecek cret ve bu demelerin
zamannda yaplmas zerinde olmutur. Padiahn bu konuda ahsen verdii taahht
zerine gnderilecek subaylar ile ilgili almalar balayabilmitir. Bu almalar ngiliz
hkmetinin Almanyann Osmanl ordusuna subay gndermesine aka kar kmas ile
diplomatik bir gecikmeye uramtr. Diplomatik engeller aldktan sonra, o esnada
Alman Genelkurmay Bakan olan Feldmareal Helmuth von Moltke, stanbula
gnderilecek subay arayna girmitir. Moltkenin kendi tecrbelerine dayanan endieleri
30.06.1908 tarihli Karabinalar hakkndaki yazsna karlk Hber Kardeler tarafndan yazlan cevabi yaz,
hakknda 05.08.1908 tarihli belge sureti.
178
OSA-MA, Die Konigliche Technische Hochschule zu Stuttgart tarafndan Paul Mausere verilen
16.12.1909 tarihli Fahri Doktora Diplomas, hakknda belge sureti.; Matschoss, a.g.e., s. 222.
65
ve grev iin aday olan subaylarn tereddtleri heyetin olumasn geciktirirken,

Yunanistann da Almanyadan askeri danmanlar istemesi zerine Bismarck subay
arayn geciktirilmesini uygun grmtr. Osmanl hkmetinin srar zerine drt
subayla snrlandrlan heyet ancak 11 Nisan 1882de aklanmtr. Bu heyette Albay
Kaehler kurmay subay olarak, Yzba Kamphvener piyade subay olarak, Yzba von
Hobe svari subay olarak ve Yzba Ristow topu subay olarak heyette bulunmas ve
heyete Albay Kaehlerin bakanlk etmesi kararlatrlmtr. 179
Kaehler Heyeti 29 Nisan 1882de stanbula hareket etmi, stanbula ulatktan sonra 1
Haziranda Padiah tarafndan kabul edilmitir. Heyetin Harbiye Nezaretinde greve
balamas ise 21 Haziran 1882 tarihinde olmutur. Bu heyetin Osmanl ordusunda grev
yapan dier Alman subaylardan fark, daha nce grlmeyen bir takm ayrcalklarla
greve balamalardr. Bunlardan en nemlisi phesiz kendi ordular ile balarn
koparmam olmalar ve Osmanl subay olarak grev yaptklar sre boyunca Alman
ordusundaki zlk haklarnn devam edecek olmasdr. Ayrca, bu heyetteki subaylara
Alman ordusundaki rtbelerinden bir st rtbe ile Osmanl ordusunda grev yapma imkn
verilmitir. Elbette, sk bir pazarlk sonucu, garanti altna alnan maalar da daha nceki
subaylara denenden fazla olmutur.180
Alman askeri heyeti greve baladktan sonra, ilk olarak yaplacak dzenlemeler iin
ayrntl raporlar hazrlam, Kaehler Paa bu raporlar Padiaha sunmutur. Reformun
btn ynetimini kendi elinde bulunduran Sultan II. Abdlhamit, sunulan bu raporlar
memnuniyetle karlam ancak, anlalyor ki, tespit edilen konularda yaplacak almalar
ile ilgili harekete gemek iin ok da acele etmemitir. Padiah askeri eitim retim
konusuna daha ok ilgili gstermi ve retmen subay gnderilmesi konusunda talebini
1883 ylnda yenilemitir. Alman hkmeti bu grev iin Binba Baron Colmar von der
Goltzu uygun grmtr. 18 Haziran 1883te gelen Binba Goltz, mparatorun uygun
grmesi zerine 25 Austosta yarbay rtbesi ile Alman ordusundan emekli olmu ve
Albay rtbesi ile Osmanl ordusuna katlmtr. Goltz, daha sonra, Kaehler Paann da
tavsiyesi ile, Harbiye Mektebinde greve balamtr.181
179
Wallach, a.g.e., s. 24 32.; Ortayl, Alman Nfuzu, s. 85 - 87

Wallach, a.g.e., s. 33.; Ortayl, Alman Nfuzu, s. 88 89.
181
Wallach, a.g.e., s.42 43.; Ramazan alk, Colmar Freiherr von der Goltz (Paa) ve Baz Grleri,
Atatrk Aratrma Merkezi Dergisi, Say:36, Cilt:XII, Ankara 1996, s.5.
180
66
Goltzun Osmanl ordusunda hissedilen etkisinin temel sebebi Harbiyedeki bu grevidir.

nk Harbiyedeki rencileri zamanla mparatorlukun nemli isimleri haline gelmiler
ve retmenleri olan Goltza her zaman sayg ve ilgi ile yaklamlardr. Bu subaylara en
iyi rnek daha sonraki yllarda Mauser fabrikasnda muayene komisyonunda grev yapm
olan Mahmut evket Paadr.182
1885 ylnda Kaehler Paann lmyle, Alman Askeri heyetinin bana getirilen ve
generallie ykseltilen Goltz Paa 13 yl kald Osmanl ordusunda, Prusya ordu modelini
yerletirmeye alrken bir yandan da Alman silah reticilerinin adeta bir temsilcisi gibi
hareket etmitir. Aslnda Alman askeri heyetinin gerekletirilmesini ngrd askeri
reformlarn ve dier askeri projelerin yeni ve modern silahlarn alnmasna bal
olduundan Goltzun ve heyetinin Alman silahlarna olan ilgisi anlalr bir durumdur.
Alman reticiler Goltzun ve stanbuldaki Alman diplomatlarnn Osmanl ordusu
zerindeki bu etkilerini kullanarak nemli kazanlar salamtr. 1886 ylnda Krupp
firmasndan 440 batarya topun ve ayn yl verilen 426 sahra topu ve 60 havan sipariinde
Goltz Paann dorudan rol oynad grlmektedir. Goltz, Krupp toplarnn alm ile
yakndan ilgilenirken Mauser tfeklerini de ihmal etmemitir. Mausere 1887 ylnda
verilen 2.470.375 Osmanl liras deerindeki ilk sipariten hemen sonra Oberndorfdaki
fabrikay ziyaret eden Goltz Paann, Paul Mauser ve orta Isodor Lewe ile iyi ilikileri
olduu da bilinmektedir. Goltzun bu etkisi ile 1890 ylna gelindiinde askeri pazarda
Alman reticileri bir tekel oluturmay baarmtr.183
Goltz Paa grev sresi boyunca Mauser tfekleri ile ilgili stanbuldaki komisyonlar
zerinde de etkili olmu, Mavzer tfekleri ile ilgili eletirilere kar karak bu tfeklerin
almnn devam etmesinde nemli bir rol oynamtr. 1889 yeni gelitirilen Kk apl
Mavzer Tfekleri ile yaplan bir komisyon tartmasnda, kk apl tfeklerin
alnmasna kar olan ve bunlar yerine Martini Henry tfeklerinin alnmasn isteyen
Tevfik Paaya kar gsterdii diren sayesinde Osmanl ordusunun Mauser tfeklerinin
alnmasn salamtr. Tevfik Paann aslnda, kk apl tfeklere kar olan bu tavr
geleneksel bir tavr olup, Osmanl ordusunda ve dier ordularda kullanlan byk apl
tfeklerin savata daha etkili olduu inancna dayanmaktadr. Teknolojinin gelimesi ile
182
Seel, Trken Mauser, s. 1726.

Beirli, a.g.m., s. 126 129.; adrc, a.g.e., s. 6.; Niles Stefan Illich, German Imperialism in the Ottoman
Empire: A Comparative Study, Baslmam, Doktora Tezi, Texas 2007, s. 191 192.
183
67
retici firmalar daha kk apta tfekler retmeye balamlar ve Mavzer tfeklerinde

olduu gibi bu tfekler dnyadaki dier ordular tarafndan da kabul grmtr. 184 Alnan
kk apl tfek miktarnn, sadece o dnem iin, 481.900 adet olduu gz nnde
bulundurulursa Goltzun mdafaasnn Lewe ve Mauser ortakl iin ne kadar nemli
olduu daha iyi anlalacaktr.
Goltz Paann on yllk grevini tamamlayarak 1 Kasm 1895 ylnda Albay olarak
katld Osmanl ordusundan Mir rtbesi ile ayrlmtr. Goltzun grev sresi boyunca
Osmanl ordusuna silah sat iin Goltz Paa ve Alman diplomatlar askeri ve politik
zemini hazrlarken, bata Deutsche Bank olmak zere Alman sermaye evreleri de bu
ticaretin devam iin kredi salamladr. Bu sre iinde Alman silah reticilerinin Osmanl
mparatorluundan ald sipariin maddi karlnn 100.000.000 Mark tutarnda olduu
bilinmektedir. Hal byle iken, Goltzun grevden ayrlmas ile Alman hkmeti her
konuda dorudan kendisine rapor veren bilgi kaynandan mahrum kald gibi Alman
silah reticileri Goltz Paann ahsnda bulduklar nemli destei kaybetmitir.185
Goltzun stanbuldan ayrlmasndan sonra Mir Kamphvener, Ferik Grumbckow ve
Ferik von Hofe Alman silahlarnn alm konusunda onun kadar etkili olamamlardr. Bu
tarihten sonra askeri ateeler devreye girmi ve Almanyaya verilecek silah siparileri iin
Kurt von Morgen (1897-1902), Erich von Liepzig (1902-1908), Walter von Strempel
(1908-1913) ve son Alman askeri ateesi olan Otto von Lossow faaliyet gstermilerdir. 186
Goltzun ayrlmasnn ardndan nemli bir destekleyiciyi kaybeden Alman silah reticileri,
ngiliz ve Fransz rakiplerin Alman tekelini krmak iin gsterdikleri youn aba ile
karlamlardr. Alman firmalarnn bu rekabetten duyduu endie Kaiser II. Wilhelmin
18 Ekim 1898 tarihinde ikinci stanbul ziyareti ile ortadan kalkmtr. mparator, Sultan II.
184
Zeynep Gler, Osmanl Ordusunun Modernlemesinde von der Goltz Paann Rol, Baslmam Yksek
Lisans Tezi, Mersin 2007, s. 184 185.; eitli apta tfeklerin savataki etkileri hakknda detayl bilgi iin
Bkn. Clyde S.Ford, A Collection of Gunshot Roentgenograms Taken in Constantinople During the Turko
Balkan War 1912 1913 Illustrating Some Gunshot Wounds in the Turkish Army, Washington 1916.
185
Beirli, a.g.m., s. 129.; Gler, a.g.t., s. 194 195.; 1893 ylnda Goltzun Osmanl hizmetinden reformlar
hayata geiremedii iin
ayrlmak istemesi zerine, Almanyann stanbul Bykelisi Radolin
mparatordan bu durumu engel olmasn istemi ve Goltzun nemini u ifadelerle vurgulamtr: General
von der Goltzun burada kalmas, Trk Ordusu zerindeki etkimiz ve silah ihracatmzn devam bakmndan,
imdiye kadar olduu gibi, paha biilmez bir kazan olacaktr; fakat askeri yneticilerin, Generali mmkn
olan en ksa zamanda tekrar Almanyada grevlendirmeyi srarla istemelerine ramen majeste mparatorun
srf Padian hatr iin bir sre daha kalmasna msaade ettiinin hemen aklanmas, Goltzun buradaki
mevkii ve etkisi iin ok nemlidir. Wallach, a.g.e., s. 67.
186
Trumpener, a.g.m., s. 137; Veli Ylmaz, 1 inci Dnya Harbinde Trk Alman ttifak ve Askeri
Yardmlar, stanbul 1993, s. 137.
68
Abdlhamit ile Kruppun yeni toplar hakknda grm ve bu grme sipariler

konusunda Padiah zerinde etkili olmutur. Kaiserin sz konusu ziyareti iki hkmdar
arasnda samimi ilikileri gelitirdii gibi Trk Alman ilikilerini de perinlemitir. Bu
ziyaretten sonra stanbuldaki etkisi artan Alman bykelisi, lkesini temsilen Alman
silah reticilerinin i takipisi gibi alarak silah siparilerini arttrmtr. Daha nce de
belirtildii gibi Mauser firmas yeni model silah Model 1893 Kaiserin ilk ziyaretinden
sonra Osmanl ordusuna kabul ettirirken, Model 1903n satnda da Kaiserin ikinci
ziyaretinin etkili olduu anlalmaktadr. mparator bu ikinci seyahatinde Kudse kadar
gitmi, burada Protestan kiliselerinin aln yaparken Katolik kilisesinin lideri Kardinal
Piaviye en yksek Alman nianlarndan birini vermitir. mparator ayrca, Yahudi, Rum
Ortodoks ve Mslmanlar iin kutsal saylan yerleri ziyaret etmi ve bu cemaatlerin dini
liderleri ile grmeler yapmtr. Kudsten sonra am ziyaret eden II. Wilhelm burada
yapt konumada Sultan II. Abdlhamite misafirperverlii iin teekkr ederken 300
milyon Mslmann da dostu olduunu ilan etmitir. mparatorun gezisi Alman
reticilerin Osmanl pazarndaki gcn arttrrken, Kuds, am ve Beyruta yapt
ziyaretlerde Mslmanlara dost bir tavr sergilemesi Sultan II. Abdlhamitin Byk
Devletlere kar Almanya ile mttefiklik dncesini kuvvetlendirmitir. 187
II. Abdlhamit dneminden sonra gelen nc resmi askeri heyet, Mahmut evket
Paann Sadrazamlndaki hkmetin talebi zerine gelmi, Liman von Sandersin
bakanlndaki bu heyet I. Dnya Savann sonuna kadar Osmanl ordusunda grev
yapmtr. Ancak bu heyetin Osmanl ordusu ve hkmeti zerindeki etkisi ncekiler kadar
hissedilmemitir. Bu durumda Enver Paann ve dier baz subaylarn Almanlara kar
mesafeli tutumlar ve zellikle Liman Paaya kar aldklar tavr etkili olmutur. Sz
konusu son heyete 12 Aralk 1914te Goltz Paa da dhil olmutur. Bu tarihte yetmi iki
yanda olmasna ramen, dier yksek rtbeli Alman subaylar gibi sava srasnda aktif
grevler stlenmitir. Son grevi olan VI. Ordu Komutanl srasnda yakaland lekeli
humma sebebiyle 16 Nisan 1916 ylnda Badatta hayatn kaybetmitir. Goltz Paann
naa, yaplan askeri trenin ardndan,
Alman Eliliinin Tarabyada bulunan yazlk
konutundaki kabre defnedilmitir.188
187
188
Beirli, a.g.m.,s. 131.; Ortayl, Alman Nfuzu, s. 94 101.

Wallach, a.g.e., s. 156 169.
69
Mondros Atekes Antlamasnn imzaland 30 Ekim 1918 tarihinde Harbiye Nazr, son
Alman heyetindeki 17 subay ve hesap memurunun kontratnn feshedildiini ilan etmi,
Alman mparatorunun 3 Kasm 1918 tarihli emri ile de Osmanl snrlar iindeki btn
Alman askeri personel Almanyaya dn iin stanbulda toplanmaya balamtr. 700
subay olmak zere yaklak 13.500 Alman askerinin sevk ilemleri Liman von Sandersin
komutasnda 29 Ocak 1919 tarihinde tamamlanmtr. Bylece Osmanl ordusundaki 84
yllk Alman askeri varl son bulmutur.189
2.3.2 Trk Muayene Komisyonu ve Oberndorf a.N.
Mausere verilen ilk siparile birlikte Osmanl hkmeti retilecek silahlarn kontroln
yapmak ve sevkiyatlar organize etmek zere Oberndorfa bir Muayene komisyonu
gndermeye karar vermitir.
Model 1887 tfeklerinin sipariinin hemen ardndan 11 Mart 1887de Oberndorfa gelen
ilk muayene komisyonu 21 Martta retilen ilk 12 tfein denemelerini yaparak
almalarn balamtr. lk komisyon aada isimleri verilen be subaydan meydana
gelmitir:190
1 Albay zzet Bey ( Eski Viyana Ateemiliteri, daha sonra Mirliva ve Sadrazam Ahmet
zzet Paa )
2 Binba Mahmud Bey ( Silah Test Uzman, Harbiye Mektebi retmenlerinden, daha
sonra mirliva ve Sadrazam Mahmut evket Paa)
3 Yarbay Hassan Sabri Bey ( ABD Silah Muayene Komisyonu eski yesi )
4 Binba Tahir Bey ( Harbiye Mektebi retmenlerinden )
5 Topu Yzba Ahmet Hamdi Efendi ( ABD Silah Muayene Komisyonu eski yesi )
Bu komisyon almalarnn srdrrken, 9 Eyll 1887 tarihinde Tophane personeli on

subay daha Oberndorfa gnderilerek Mauser Muayene Komisyonunun personel says on
sekize ykseltilmitir. 9 Eyll 1887 ylnda greve balayan sz konusu on subayn
isimleri aadaki gibidir: 191
189
Wallach, a.g.e., s. 226 229.; Mondros Mtarekesi hkmleri gereince Osmanl snrlar dna
karlmas kararlatrlan Alman ve Avusturya vatandalar hakknda detayl bilgi iin Bkn. Tlay Alim
Baran, Mondros Mtarekesi gereince Osmanl mparatorluundan Ayrlan Alman ve Avusturya
Vatandalarnn Durumu, Belleten, LXVII, Say:248, Ankara 2003.
190
Seel, Trken Mauser, s. 977 978.
191
Seel, Trken Mauser, s. 978 979.
70
1 Binba Mustafa Bey

2 Kdemli Yzba Azmi Efendi
3 Kdemli Yzba Bahattin Efendi
4 Kdemli Yzba Hakk Efendi
5 Kdemli Yzba Hasan Efendi
6 Yzba Yusuf Efendi
7 Yzba Vasf Efendi
8 Yzba brahim Efendi
9 stemen Cemal Efendi
10- Temen Rahmi Efendi
11 Temen Ali Rza Efendi
12 Temen Hseyin Efendi
13 Temen Mehmet Efendi
Komisyon yelerinin kk bir ehir olan Oberndorf a.N.deki bu ikametleri ehre de bir
canllk getirmi, daha nce Srp Muayene Komisyonunun yelerini de arlayan ehir
halk ilk defa bir Mslman heyete ev sahiplii yapmtr. Komisyonun Oberndorfdaki
varl ve Trk sipariinin miktar ou Mauser fabrikasnda alan halkn ekonomik
adan glenmesini salamtr. Daha nce Hotel zur Postta misafir edilen komisyon
yeleri ve zaman zaman stanbuldan gelen dier ailelerin ikameti iin II. Wilhelmin
talimat ile ok ksa srede yapm tamamlanan bir bina, Trk komisyonuna verilen nemin
gzel bir gstergesi olmutur. Daha sonra Trkenbau denilen sz konusu bina iin yaplan
hazrlklar da komisyon yelerine danlarak yaplm, Alman mimarisine uygun olarak
yaplan ilk izimler daha sonra deitirilerek, Trk mimarisine yakn kubbeli byk bir
bina ina edilmitir. Trkenbau 1917 ylnn sonuna kadar Trk Muayene komisyonu
yeleri tarafndan kullanlmtr. II. Dnya sava srasnda Mttefik saldrlarndan zarar
gren bina nihayet 1960 yllarda tamamen yklarak yerine bir okul ina edilmitir.
Muayene komisyonun Oberndorf ehrindeki otuz yllk ikameti,
192
sresince komisyon
yelerinin birou deimi, bazlarn rtbeleri ykseltilmi ve bazlar da baarlarndan

dolay dllendirilmitir. 26 Nisan 1903 tarihli bir gazete haberinde 23 Nisan 1903
tarihinde Oberndorfa gelen 9 kiilik bir heyetin greve balad ve bunun II. Trk
Muayene Komisyonu olduu bildirilmektedir. Ancak bu ikinci komisyonda ad geen
192
elik, a.g.e., s. 18.; Seel, Trken Mauser., s. 978 979.; 30.08.2011 tarihli mlakat[Bkn.EK-14]
71
Hseyin Hsnnn nceki komisyonda da bulunduundan, yelerin zaman zaman

deitiini ve tekrar Oberndorfa gelebildii grlmektedir. Yeni gelen bu heyette bulunan
kiilerin isimleri yledir:193
1 - Kdemli Yzba Hseyin Tevfik Efendi
2 Yzba Mahmut Fethi Efendi
3 stemen Rt Hseyin Efendi
4 stemen Ahmet Kerim Efendi
5 stemen Ali Emrullah Efendi
6 Temen Hasan Ahmet Efendi
7 Temen M. amil Efendi
8 Hseyin Hsn Efendi
9 avu Mehmet Ali
Oberndorfta bulunduklar sre iinde Almanlarla da yakn ilikiler kuran komisyon

yeleri, zamanla gnlk hayatn bir paras haline gelmilerdir. Zamanla hemen hepsi
Almanca rendikleri gibi ilerinden bazlarnn yerel aksanlar konuabilecek ekilde
Almanca bilgisine sahip olmulardr. ehrin kltrel hayatna ilk etkiyi Trkenbau ile
yapan komisyonun sz konusu etkisine en iyi rneklerden biri blge halk tarafndan her
yl dzenlen ve Fasnet ad verilen festival kutlamalarnda meydana getirdikleri
deiikliktir. Daha nce bu festival srasnda geit resmi yapanlar tarafndan seyircilere
ikram ekmek atlrken, Osmanl subaylarnn ve zellikle Mahmut evket Paann
mdahalesi ile ekmek yerine portakal atlmaya balanmtr. Elbette, iklim artlarndan
dolay Almanyada portakal yetimediinden festival iin portakallar Trkiyeden
getirilmeye balanmtr. Blge halk tarafndan ilgi gren bu deiiklik neticesinde
I.Dnya Savann sonuna kadar festival zamanlarnda Oberndorfa Trkiyeden portakal
gnderilmesi gelenei devam etmi fakat I. Dnya savann ardndan yaanan maddi
skntlar ve nakliyenin zorluu nedeniyle bu uygulamadan vazgeilmitir. Oberndorf
193
OSA MA, Zweite Beilage Schwazwaelder Rote Gazetesi II. Trk Muayene Komisyonu hakknda, 22
Nisan 1903 Pazar tarihli nshas sureti [Bkn.EK-11]; BOA, BEO Dosya:1653, Gmlek:200875, Vazifesi
sona ermi olan Almanyann Oberndorf ehrindeki Tfek Muayene Komisyonu Heyeti azalarnn
Dersaadete avdetleri iin matluba- mterakimlerinin tesviyesi, hakknda 5 aban 1323 [22.08.1909] tarihli
belge.
72
Mzesinde bulunan ve Fasnet kutlamalarn temsil eden edilmi heykellerde portakala

rastlamak mmkndr.194
Oberndorftaki Mavzer Muayene komisyonun grevine devam ederken, bu komisyonda
bulunan grevlilerin zlk ilemlerinin takibi ihmal edilmemitir. Komisyon yeleri zaman
iinde terfi ettirilirken zaman zaman da grevlerindeki baarlarndan dolay eitli yollarla
dllendirilmilerdir. Daha sonra Harbiye Nazr ve Sadrazam olan Mahmut evket Paa
Almanyadaki grevini srdrrken iki defa rtbe terfii almtr. Subaylar, teknik bir
grevle Oberndorfta bulunuyor olsalar da, bir yandan da Osmanl devletini ve hkmetini
temsil grevi stlenmilerdir. Oberndorf halk ile iyi ilikiler tesis etmi ve halkla
kaynam bulunan Komisyon, padiahn cls yldnm gibi nemli gnleri kutlad
bilinmektedir.
Oberndorftaki
Osmanl
asker
ve
memurlar
farkl
zamanlarda
dllendirilirken Paul Mauser ve baz fabrika alanlar da padiahn takdirini kazandklar

iin dllendirilmitir.195
Ayrca, uzun yllar Oberndorfta alan komisyonun baz yeleri burada hayatlarn
kaybetmiler ve Oberndorftaki Evangelik ve Katolik Hristiyanlarn ortak mezarlna
defnedilmilerdir. Burada bulunan mezarlkta bulunan iki Trk mezarnn talarnn da
stanbuldan gnderildii anlalmaktadr. Bu mezarlardan birisi 2 Eyll 1888 gecesi
yatanda ld tespit edilen Yzba brahim Efendiye dieri ise henz iki ay on gnlk
iken 17 ubat 1889 hayatn kaybeden Muayene Komisyonu Ktibi Hsn Efendinin kz
Leylaya aittir. Leylann lmn bildiren belgede verilen detaylarda lm sebebinin
yakaland nezlenin arlamas ile daha sonra akcier komplikasyonu olduu
194
elik, a.g.e., s. 20 21.; 30.08.2011 tarihli mlakat,

BOA, .DH., Dosya:1127 Gmlek:88582 Msy Mavzerden mbayaa olunan silahlarn muayenesine
memur Binba Mahmud Beyin terfi-i rtbesi, hakknda 21 Receb 1306 [23.03.1891] belge.; BOA, .DH.,
Dosya:1220 Gmlek:95551 Mavzer Tfenklerinin muayenesine memur Erkn- Harbiye kaymakamlarndan
Mahmud Beyin terfi-i rtbesi, hakknda 12 aban 1308 [07.02.1895] tarihli belge.; BOA, Y.PRK.MYD,
Dosya:15 Gmlek:50 Padiahn cls yldnm mnasebetiyle Mavzer fabrikasnn kurulu olduu
Obrendorf kasabasnda yaplan trenin teferruat, hakknda 10 Rebilevvel 1312 [10.09.1894];BOA, BEO.,
Dosya:486 Gmlek:36444 Almanyada Mavzer tfenk fabrikasnda bulunan muayene komisyonunda
mstahdem Yzba ehabettin ve Ali Efendiler ile fabrika sahibi Almanya tebasndan Msy Mavzere ihsan
buyurulan altn liykat madalyasnn berat- lisinin gnderildii, hakknda 01 Rebilhir 1312 [30.09.1894]
tarihli belge.;BOA, .TAL., Dosya:82 Gmlek:28 Mavzer fabrikas direktr Msy Gronki ile Baktibi
Msy imite ve Ustabas Paul Mavzere Nin- Osman verilmesi, hakknda, 15 Muharrem 1313
[08.07.1895] tarihli belge.; Hans Wilski, Eine osmanisch trkische Medaille aus Wrtemberg, NNB
Numismatisches Nachrichtenblatt Say:11Yl: 2006, s. 491 494.
195
73
anlalmaktadr. Ailesi tarafndan mezar tana yazdrldn tahmin ettiimiz u szler ise
yaanan acnn kelimelerle ifade edilmi halidir: Ah Leyla Beni Mecnun Ettin196
Oberndorf muayene komisyonu retilen ve sevkiyat yaplan tfeklerin muayenesini
yaparken stanbulda da bu tfeklerin ve bunlara ait mhimmatn muayenesini yapan
komisyonlar kurulmutur. Bu komisyonlar da zellikle fiek muayenelerinde dikkatli bir
ekilde alm, zaman zaman bulunan hatal rnlerin iade edilerek reticilerden
yenilerinin getirtilmesini salamtr. Dikkatli yrtlen bu muayene faaliyetleri, Alman
rnlere olan gvenin yine de kontrole tabi olduunu gstermektedir. Yabanc basnda
kan Alman silah ve cephanelerinin kontrol edilmeden birliklere datld iddias ise
yaplan
muayene
deerlendirilmektedir.
almalar
bilindiinden
fazla
abartl
haberler
olarak
197
2.3.3 Mavzer Tfeklerinin Kullanm ve Tantm iin Yaynlanan Kitaplar
Askeri eitimin vazgeilmez bir paras olan Ateli Silah Eitimi Osmanl ordusunun da
nem verdii bir konu olmutur. zellikle II. Abdlhamit devrinde 198 grlen eitim
kalitesinin arttrlmas abas askeri okullarda da kendisini hissettirmitir. Bu abada Goltz
Paa sayesinde Harb Okulunda yerleen Alman Ekolnn de etkisi olmutur. Subay
eitimine nem veren Goltz Paann, subaylar ktaya ktklar gne hazrlamak zere bir
eitim modeli zerinde durduu da bilinmektedir.199
Osmanl ordusunda kullanlan hafif ateli silahlarla ilgili eitim almalar teorik ve pratik
olarak ikiye ayrlm, teorik eitim askeri okullarda yaplrken; pratik eitim askeri
birliklerin katld manevra ve tatbikatlarda yaplmtr. Sz konusu teorik eitimler iin
kullanlan silahlarla ilgili eitli kitaplar yazlm ve/veya kaynaklar orijinal dilinden
evrilmi ve / veya silahlarla ilgili klavuzlar orijinal dillerinden Trkeye evrilerek, Harb
196
31.08.2011 tarihli Oberndorf Mezarl ziyareti [Bkn.Ek-21]; OSA MA, Silah Komisyonunda iki Trkn
lm raporlar, hakknda Bm/Az 072.35 say ve 18 Mart 75 tarihili belge [Bkn.EK-10]
197
Gler, a.g.t., s. 192 193.; Fiek ve Barut Muayeneleri ile ilgili detayl bilgi iin bkn: Bairade-i seniye-i
Hazret-i Padiah kabul buyurulan Kk apl Mavzer Tfeklerine mahsus olarak sipari buyurulan
fieklerin Almanyada Karlsruhe ehrinde canibi Hkmet-i Seniyyeden memur muayene komisyonu
tarafndan suret-i Muayenesine dair tarifname, Tarihsiz, El Yazmas, (Beyazt Devlet Ktphanesinde
147870 / 355 = 94.35 kayt no ile kaytldr.)
198
II. Abdlhamit dnemi eitim sistemi hakknda detayl bilgi iin Bkn. Bayram Kodaman, Abdlhamid
Devri Eitim Sistemi, 3. Bask, Ankara 1999.
199
Faruk Ylmaz, mparatorluk Dneminde Trk Alman likileri Goltz Paann Hatrat, Ankara, 2001, s.
27.;Goltz Paann ktaya hazrl hedef alan eitim metodu hakknda Bkn. Von der Goltz, Muharebeye Dair
Nefer Ne Yapmaldr?, ( ev. Ahmed Refik), Matbaa-i Saryan 1320[1904].
74
Okulu rencilerinin bunlardan faydalanmalar hedeflenmitir. Fenn-i Esliha bal

altnda yaynlanan silah bilgisi kitaplarnda envanterdeki ateli silahlar hakknda genel
bilgiler verilmitir. Bu bilgiler verilirken zellikle vurgulanan konular; silahlarn bakm ve
muhafazas ve bu silahlarla yaplan atlarn isabetli olmas iin yaplmas gerekenler
olmutur.200
Bu kitaplarda da mavzer tfekleri ile ilgili genel bilgiler bulmak mmkn olsa da
Waffenfabrik Mauser tarafndan eitli model ve aplarda retilen ve Osmanl ordusuna
satlan, kara ordusunda yaygn bir ekilde kullanlan, bu silahlarn kullanm ile ilgili
kullanm klavuzlar ve eitim kitaplar ayrca hazrlanmtr.Tek Er Muharebe
Eitiminin vazgeilmez paras olan piyade tfei eitimi muharip erlerin sahip olduklar
silah etki ve maksada uygun ekilde kullanmasn amalamtr. Bugn modern ordularda
da ayn maksatlarla yaplan eitimlerin benzerleri Osmanl askeri iin de dnlm ve
hayata geirilmitir. Askerin elindeki silah iyi tanmas ile balayan bu eitim, silahn
bakm, cephanesi ve dier donanmlarn kullancya en iyi ekilde retmeyi
hedeflemitir.201
Mauser fabrikasnda Silah uzman olarak uzun sre Muayene Komisyonunda grev
yapan Mahmut evket Paa Mavzer tfekleri ile ilgili yazlm olan alt kitaptan nn
yazardr. Dier kitap ise, Bronzart von Schellendorf Paa 202, Piyade Endaht Mektebi
Kumandan Muavini Ahmed Ali ve bir komisyon tarafndan yazlmtr. Yazlan bu
kitaplarn eitim faaliyetlerinde kullanlmak zere birliklere ve askeri okullara datld
bilinmektedir.
200
Silah bilgisi kitaplar hakknda detayl bilgi iin Bkn. Mahmud evked, Fenn-i Esliha,Mekteb-i Fnn-
Harbiye-yi ahane Matbaas, 1301[1885].; Ahmed Muhtar ve evki, Klliyat- Fenni Esliha, Karekin
Badadlyan Matbaas 1306[1890].; Subhi ve Naci, Rehber-i Fenn-i Esliha, Dersaadet, Mekteb-i Fnn-u
Harbiye-i hne Matbaas 1323[1907].
201
Salim Aydz, Osmanl Ateli Silahlar Tarihi Hakknda Bir Kaynaka Denemesi (Basmalar/ 1727
1928), stanbul 1999, s. 29 35.
202
Bronzart von Schellendorf tarafndan yazlan Mavzer Tfekleri Hakknda Risale adl eserin tek nshas
stanbul niversitesi Nadir Eserler Ktphanesinde TY 06908 Demirba ve 000247 Yer numaras ile
kaytldr. Ancak sz konusu ktphane yaklak iki yldr tadilat nedeniyle kapal bulunduundan, tm
abalara ramen, ulamak mmkn olmamtr. Bu sebeple Mavzer Tfenkleri Hakknda Risale adl esere ait
bilgi verilememitir.
75
2.3.3.1 87 Modeli Mkerrer Ateli Mavzer Tfengi
Sonraki yllarda Harbiye Nazr ve sadrazam olan Erkan- Harp Binbas Mahmut evket
Bey [Mahmut evket Paa] tarafndan Mavzer tfekleri iin hazrlanan ilk kitap Askir-i
ahnenin Piyade Snfna Mahsus 87 Modeli Mkerrer Ateli Mavzer Tfengi203 ad ile
1887 ylnda yaynlanmtr. kinci basks ise 1889 ylnda yaplmtr. Kitap, Atatrk
niversitesi Ktphanesinde bulunmaktadr ve bu ktphaneye Seyfettin zege
tarafndan balanmtr.
Kitabn kapanda kitabn yaynlanma amacn Mekteb-i Harbiye-i ahne kirdanyla
Kk Zabitana Mahsus Olmak zere Tertib Olunmutur ifadesiyle vurgulamtr. Kitap
toplam 42 sayfadan ibarettir ve ayrca 3 sayfa da Model 1887 Trk Mavzerine ait izimler
bulunmaktadr.
Mauser fabrikas tarafndan retilen Model 1887 Trk Mavzeri [lk sipariten sonra 7, 65 x
53 mm olarak imal edilmesi kararlatrlan ilk 280.000 tfek] birlikler tarafndan ilk defa
kullanlacandan bu kitapta, grsel elere fazlaca yer verilmi ve silaha ait detayl teknik
bilgi verilmitir. Teknik bilgilerin yannda kullancnn ate etmesi ve ate ederken mesafe
ayarlamas yapabilmesi iin silah zerindeki nianghn kullanm da detayl olarak
anlatlmtr. Bu bilgilerin yannda ayrca silahn temizlii, bakm, muhafazas ve arza
hallerinde yaplacak ilemlerde tarif edilmitir.
2.3.3.2 Kk apl Mavzer Tfenkleri
Mahmut evket Paa tarafndan yaynlanan ikinci kitap olan Kk apl Mavzer
Tfenkleri204 1893 ylnda Matbaa Osmaniyede baslarak yaynlanmtr.
Bugn Atatrk niversitesi Ktphanesinde ve Bavyera Eyalet Ktphanesinde birer
nshas bulunan sz konusu kitap Atatrk niversitesi Ktphanesine Seyfettin zege ve
203
Mahmut evket, Askir-i ahnenin Piyade Snfna Mahsus 87 Modeli Mkerrer Ateli Mavzer Tfengi,
Mekteb-i Harbiye-i ahne Matbaas 1303 [1887]
204
Mahmud evket, Kk apl Mavzer Tfenkleri, Dersaadet, Matbaa-i Osmaniye 1893 [1299]
76
Bavyera Eyalet Ktphanesine de Nurettin Trsan tarafndan balanmtr. Kitap toplam

162 sayfadan ibarettir ve 6 sayfa da ayrca 1307 modeli Mavzer tfeine [Model 1893
Trk Mavzeri] ait izimler bulunmaktadr.
Bu kitapta Model 1893 Trk Mavzerinin alma prensipleri, paralar ve mhimmat ile
ilgili detayl bilgiler verilirken, silahn ve tehizatnn muhafazas hakknda da yaplmas
gerekenler anlatlmtr. Ayrca, kullancya silah zerinde bulunan niangh kullanarak
hangi mesafelere at yapabilecei de detayl olarak tarif edilmitir.
2.3.3.3 Kk apl Mavzer Tfenklerinin Tarift
Bir komisyon tarafndan hazrlanan ve yazar belirtilmeyen Kk apl Mavzer

Tfenklerinin Tarift205 adl kitap 20 Nisan 1311 tarihinde stanbulda yaynlanmtr.
Kitap, Atatrk niversitesi Ktphanesinde bulunmaktadr ve bu ktphaneye Seyfettin
zege tarafndan balanmtr. Kitabn zerinde bulunan bir ibareden 20 ubat 1975te
smail Hami Danimend tarafndan satn alnd anlalmaktadr.
Toplam 103 sayfadan ibaret olan kitap Mahmut evket Paa tarafndan yaynlanan Kk
apl Mavzer Tfenkleri adl kitaptan sonra Mavzer Tfekleri ile ilgili olarak yaynlanm
en detayl eserdir. 1306 ve 1309 modeli Mavzer tfeklerinin olduka detayl anlatld
kitapta herhangi bir grsel eye yer verilmemitir.
Kitapta, Model 1887 Trk Mavzeri [lk sipariten sonra 7, 65 x 53 mm olarak imal
edilmesi kararlatrlan ilk 280.000 tfek] ve Model 1893 Trk Mavzeri ile olduka detayl
bilgiler bulunmaktadr. Tfein teknik detaylarnn yan sra tehizat ve mhimmat ile
ilgili nemli bilgiler verilmitir. Savata ve barta silahn bakm ve muhafazas ile ilgili
uyarlar yaplrken ayrca kullanlan cephane de olduka detayl ekilde tarif edilerek
maksada uygun olarak kullanlabilmesi amalanmtr.
2.3.3.4 Kk apl Mavzer Tfenklerine Mahsus Atlas
Mahmut evket Paa tarafndan Mavzer tfekleri ile ilgili olarak yaynlanan son eser olan
Mauser Tfenklerine Mahsus Atlas206 isimli kitaba ait iki nshadan birisi Erzurum
205
206
Kk apl Mavzer Tfenklerinin Tarift, stanbul, Daire-i Askeriye Matbaas 1311 [1895]
Mahmut evket Paa, Kk apl Mavzer Tfenklerine Mahsus Atlas, Matbaa-i Osmaniye, 1321 [1905]
77
Atatrk niversitesi Ktphanesinde bulunmaktadr ve bu ktphaneye Seyfettin zege

tarafndan balanmtr. Kitabn dier nshas ise Askeri Mze ve Kltr Merkezi
Komutanl Ktphanesinde bulunmaktadr.
Toplam 16 sayfa olan kitapta, 1887, 1890 ve 1893 Modeli Trk Mavzerine ait detayl
izimlere yer verilmitir. Silahlar, silahlara ait paralar ve cephane grsel eler
kullanlarak detayl ekilde anlatlrken, kitabn son blmnde silahlarla at yaplaca
esnada uygulanmas gereken teknik bilgiler verilmitir.
2.3.3.5. Kk apl Mavzer Tfenkleri
Osmanl mparatorluu dneminde Mavzer Tfekleri ile ilgili olarak bastrlan Kk

apl Mavzer Tfengi ve Usl- Tethir207 isimli kitap Piyade Efrad Dersleri serisi iinde
nc ksm olup Piyade Endaht Mektebi Kumandan Muavini Kolaas Ahmet Ali Bey
tarafndan yaynlanmtr. Sz konusu kitap nadir bir eser olmayp Trkiyede ve zellikle
stanbulda birok sahafta sat devam etmektedir. Ayrca kitaba, Atatrk niversitesi
Ktphanesi, SAM Ktphanesi, stanbul niversitesi Ktphanesi ve Princeton
niversitesi Ktphanesi gibi birok ktphanenin askeri kitaplar koleksiyonlarndan
ulamak da mmkndr.
Bu kitap Mavzer tfekleri ile ilgili olarak yaynlanan dier eserlerden farkl olarak
dorudan doruya tek er muharebe eitimi iin hazrlanm ve bu amala tfekle ilgili
bilgiler askerin anlayaca ekilde soru cevap eklinde verilmitir. Bu yntem, gnmz
ordularnda da kullanlan bir eitim eklidir. Toplam 59 sayfadan ibaret olan kitapta
tamamen soru cevap yntemi kullanlm fakat herhangi bir grsel eye yer verilmemitir.
Bu eserde kullanlan yntem gerei askere amatr bir kullanc olarak yaklalmakta ve
gnlk hayatta kullanlan ve teknik olmayan bir dille elindeki tfei en verimli ekilde
kullanmay retmek amalanmtr. Aada bu eitim ekline rnek olmas bakmndan
nemli birka blm gsterilmitir:
S Elinde bulunan tfengin ad nedir?
C 309 Modeli Kk apl Mavzer Tfengidir.
S Mavzer Tfengi hangi cins tfeklerdendir?
207
Ahmed Ali, Piyade Efrad Dersleri Numara 3 Kk apl Mavzer Tfekleri ve Usl- Tethir, 3. Bask,
Dersaadet Mekteb-i Harbiye Matbaas 1327[1911]
78
C abuk doldurulan tfenklerdendir.

S Mavzer Tfengi balca ka paradr?
C Dokuz paradr.
S Nedir?
C Namlu, Nian Tertibat, Mekanizma, Anahtar, Kundak, Harbi, Tfengin Tehizat
Ksm, Teferruat Ksm, Kasatura208
[]
S Niangh yay neye yarar?
C Niangh levhasn sabit tutmaya yarar
S - Srg tamamen geriye ekilmi iken ka metreye kadar nian alnr?
C 400 metreye kadar
S 400 metreden ksa olan mesafelere hangi nianghla nian alnr?
C Yine 400 metrelik niangh ile209
[]
S Mekanizma ne ie yarar?
C Mekanizma fiengi yatana srer, namluyu kapar, fienge ate verir, kurun atldktan
sonra da bo kovan dar atar.
S Mekanizma paralar hangileridir?
C Kovan, kapak mandal, anahtar, kapak, tetik210
[]
S Silah ka fienkle doldurulur?
C Baa geirilmi be fienkle doldurulduu gibi tek bir fienkle de doldurulur 211
[]
S Nefer tfengi nasl muhafaza etmelidir?
C Can gibi
S Can gibi muhafaza etmek nasl olur?
C Kendine gsterilen usulde tfenge bakmakla olur
S Silaha baklmazsa ne olur?
C Nefer att kurunu vuramaz yani dman ldremez 212
208
Ahmed Ali, a.g.e., s. 2.

a.g.e., s. 5.
210
a.g.e., s. 8.
211
a.g.e., s. 14.
212
a.g.e., s. 23.
209
79
Yukardaki ifadelerden de anlalaca zere, asker elindeki tfei can gibi muhafaza
etmek zorundadr. Elindeki tfei nasl muhafaza edecei ise bu kitapta detayl ekilde
gsterilmitir.
2.4 Mavzer Tfeklerinin Kullanld Savalar
Mavzer Tfekleri, satn alnp Osmanl ordusunda kullanlmaya balad gnlerden

itibaren, Osmanl askerinin bir simgesi haline gelmi ve mparatorluun btn savalarnda
en verimli ekilde kullanlmaya allmtr. Ate gcnn ykselmesi ve manevra
kabiliyetinin artmas ile birlikte Osmanl ordusunun savalardaki etkinliinin artmasn
salamtr.
2.4.1 Osmanl Yunan Sava
lk sipariin alnd tarihten hareket edilirse Mavzer tfekleri Osmanl ordusu tarafndan
ilk defa Osmanl Yunan Savanda kullanldn sylemek yanl olmayacaktr. Bu
savan temel sebebi Yunanistann Ege adalarna doru srekli genilemek istemesi ve bu
amala bir takm giriimlerde bulunmasdr. 1895 ylnda balayan Girit syan ise savan
tetikleyicisi olmutur.213
1895teki Girit isyan Osmanl mparatorluunun taviz vermesi ile bymeden bastrld
ise de Rumlar verilen tavizler ile yetinmeyerek 1896 ylnda tekrar ayaklanmlar, stanbul
ise tavizleri genileterek ve Rumlara yeni bir takm haklar vererek isyan yattrmaya
almtr. stanbulun bu tutumunda Byk Devletlerin adaya asker karmas
ynndeki basklar sebep olmu fakat adadaki Trkler hkmetin bu tutumundan rahatsz
olarak 1897 ylnn balarnda bir isyan balatmtr. Bu isyann hemen ardndan
Yunanistan adaya asker karm ve ayn zamanda ordusunda seferberlik ilan etmitir.17
ubat 1897de Giriti igal ederken Osmanl hkmeti bu olay Byk Devletler
nezdinde protesto etmi ve yaplan grmeler neticesinde Avrupa mttefik donanmas
213
Uarol, a.g.e., s. 408 409.
80
adaya asker kararak Giriti geici olarak igal etmitir. Bu durum adann yeni bir stat
kazanmasna ve Osmanl ynetiminden kmasna sebep olmutur.214
Giritin Byk Devletler tarafndan igali Yunanistanda Osmanlya kar sava almas
ynnde bir kamuoyu oluturmu ve Yunan eteleri Teselya snrnda saldrlara
balamtr. Bu saldrlar zerine Osmanl mparatorluu 17 Nisan 1897de Yunanistana
sava ilan etmitir. Bu sava Teselya ve Epirde meydana geldii iin daha sonra Teselya
Sava olarak da anlmtr. Sultan II. Abdlhamitin sava taraftar olmamasna ramen
Yunanistana kar harp ilannda, Yunanistann bar bozmas ve Makedonyada Yunan
hkimiyetini istemeyen devletlerin tarafsz kalacaklarn aklamalar etkili olmutur.
Yunan Seferi iin seferber edilen I,II, III ve IV. Ordulardan meydana gelen Trk ordusu,
Yunan ordusunu arka arkaya yenilgiye uratarak Dmekeye kadar ilerlemi burada 15
16 Mays 1897 tarihlerinde kazand zafer savan sonucunu belirlemitir. Dmeke zaferi
ile Trk ordusuna Atina yolu alm bu durum savan deniz ksmnda da baar
gsteremeyen Yunanistanda byk bir paniin yaanmasna sebep olmutur. Trk
ordusunun Teselyada kazand baarlar Yunanistanda bir hkmet darbesine sebep
olmu ve Yunan hkmeti 27 Nisan 1897de atekes istemek zorunda kalmtr. 215
Rusyann arabuluculuu ile Sultan II. Abdlhamit, Osmanl ordusunun savata igal ettii
topraklardan ekilmemesi artyla atekesi kabul etmi, atekes 20 Mays 1897de ilan
edilmitir. Osmanl ordusunun bu ok hzl gelien baars, zaferin 3 Haziran 1897
tarihinde kazanlmasn salamtr. Rusya, ngiltere, Fransa, Avusturya, talya ve Almanya
elilerinin de katld konferansta Byk Devletler sava sresince koruduklar
tarafszlktan vazgeerek Yunanistan lehine bir tavr almlardr. Uzun sren grmelerin
ardndan 18 Eyll 1897 tarihinde yaplan bar antlamas ile kk snr deiiklikleri
dnda Teselya dahil olmak zere Osmanl mparatorluunun igal ettii topraklar
Yunanistana geri verilmi fakat Yunanistann ykl miktarda sava tazminat demesi
kararlatrlmtr. 216
214
Uarol, a.g.e., s. 410. Mir Goltz Paa, Osmanl Yunan Seferi (1897), ( ev.Erkn- Harb Binbas
Yakup evki), Dersaadet 1327[1911], s. 9.; Danimend, a.g.e., IV, s. 336 338.
215
Uarol, a.g.e., s. 411.; Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, III/V, s. 596; Karal, a.g.e., VIII, s. 115 116.; Goltz,
a.g.e., s. 14.; Danimend, a.g.e., IV, s. 339 340.
216
Danimend, a.g.e.,IV, s. 412.; Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, III/V, s. 596.; Karal, a.g.e., VIII, s. 115
116.; Danimend, a.g.e., IV, s. 341.
81
Antlamas sonunda igal edilen topraklar iade edilse de kazanlan zafer Osmanl
ordusunun moral gcn ykseltmi ve uygulanan reformlarn faydal sonular verdii
dncesini yerletirmitir. Bu savata Osmanl ordusu yeni dzenlemeler neticesinde
sahip olduu silahlar koordineli bir ekilde kullanabilmi, zellikle Krupp toplarnn etkili
bir ekilde kullanlmas Yunan Seferinin Alman silahlarna olan gveni de arttrmtr. Bu
sava srasnda Osmanl piyadesi Model 1887 Trk Mavzerini kullanm ve silahlarn
kabiliyetleri bu savata denenmitir. Yeni tfeklerin baars kabul edilmi olsa gerektir ki
bu savatan sonra yeni sipariler verilmi, Mauserin yeni gelitirdii Model 1903 Trk
Mavzerinin almnda tereddt edilmemitir.217
2.4.2 Trablusgarp Sava
Trablusgarp Sava, Osmanl mparatorluunun siyasi adan olduka alkantl bir

dneminde meydana gelmitir. 1908 htilalinin ardndan iktidar kontrol etmeye balayan
ttihat ve Terakki Cemiyeti, Sultan II. Abdlhamitin tahtan indirilmesi ve Selanike
srgn ile daha da glenmitir.
23 Temmuz 1908 tarihinde Merutiyetin yeniden yrrle girmesi ile balayan dneme
II. Merutiyet Dnemi ad verilmi ve bu dnemden itibaren mparatorluun gzle grlr
bir dalma sreci balamtr. Sultan Abdlhamitin stibdat Ynetimine kar Avrupa
bakentlerinden fikri mcadele ile balayan Jn Trk hareketi Makedonyada Enver ve
Resneli Niyazi beylerin nderliinde silahl bir isyana dnm, bu blgedeki faaliyetler
sonunda Merutiyet nce Selanikte ilan edilmi, Padiah bu gelimelerden sonra
ttihatlara boyun emek durumunda kalmtr. Bu dnemle birlikte zellikle
Balkanlarda ayrlklar artm, 5 Ekim 1909da Avusturya Bosna Herseki resmen
topraklarna katarken, ayn tarihte Bulgaristan da Krallk eklini almtr. 6 Nisan 1909da
Giritin Yunanistana katld ilan edilmitir. Balkanlarda bu gelimeler yaanrken
stanbulda da 31 Mart Vakas olarak bilinen ayaklanma ba gstermitir. ttihat
iktidarna kar olduu bilinen irticai bir ayaklanma olan 31 Mart Vakasna, Rumi takvime
gre 31 Mart 1325 tarihinde balamasndan dolay bu isim verilmitir. 218 Medrese
217
Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, III/V, s. 232 235.

31 Mart Vakas hakknda detayl bilgi iin Bkn. kinci Merutiyetin ln ve Otuzbir Mart Hdisesi II.
Abdulhamidin son Mabeyn Baktibi Ali Cevat Beyin Fezlekesi, ( Yay. Haz. Faik Reit Unat), 3. Bask,
Ankara 1991.
218
82
rencilerinin ve alayl tabir edilen subaylarn nderliinde baz askeri birliklerin katld
ayaklanmay
bastrmak
iin
Selanikten
hareket
eden
Mahmut
evket
Paa
kumandasndaki Hareket Ordusu, atalcadaki birliklerle birleerek, 23 Nisan 1909

tarihinden itibaren stanbula girmi ve ksa bir srede idareyi ele alarak isyan bastrmay
baarmtr. Bu ordunun Hareket Ordusu adn almasnda Mustafa Kemal Beyin etkili
olduu bilinirken kurmay heyetindeki gen subaylarn aktif olarak grev yapmalar
ordunun ksa srede ve koordineli olarak stanbula ulamasn salamtr. ttihat
Terakkinin en nemli isimlerinden biri olan Berlinde atae-militer olarak grevli bulunan
Enver Bey ise ordunun kurmay heyetine sonradan katlmtr. Fakat bu durum stanbulda
bir skynetim ilann gerektirmi ve ttihatlar isyana yn verdii gerekesiyle II.
Abdlhamiti tahttan indirerek Selanike srgn etmiler, Abdlhamitin yerine Sultan
V.Mehmet Reat Osmanl mparatorluunun otuz beinci padiah olarak 27 Nisan
1909da tahta kmtr.219
Merutiyetin yeniden ilanyla ttihatlar, Sultan II. Abdlhamitin stibdat Dnemine
son vererek hedeflerine ulam olsalar da Sultan Readn saltanatnn ilk yllarnda
dorudan hkmet iinde yer almamlardr. Srekli hkmet deiiklikleri ve ttihatlarn
mdahaleleriyle geen; ttihatlarn, deyim yerindeyse, bu raklk dneminin en nemli
olay phesiz Trablusgarp sava ve bu savan sonunda Osmanlnn Kuzey Afrikadaki
varlnn son bulmas olmutur. talya, Trablusgarp ve Bingazi zerindeki planlarn 28
Eyll 1911de Osmanl kuvvetlerinin Trablusgarp ve Bingaziden tahliyesini isteyen
ltimatom ile aka uygulamaya koymu ve bu ltimatom savan balamasna sebep
olmutur. Bu sava ilan Osmanl hkmeti tarafndan aknlkla karlanrken, ordunun
da bu savaa en azndan lojistik asndan hazrlksz olduu grlmektedir. zellikle
Trablusgarpta bulunan kuvvetlerin yeni silahlarla tehiz edilmediini ve komuta
kademesinin bu tedbirsizliinin savan sonucunu etkilediini Karal, u ifadelerle
anlatmaktadr:
talya ltimatomunun karln beklemeye gerek grmeyerek 29 Eyllde Trablusgarp
zerine saldr hareketine geti. Bu srada Trablusgarpta genel durum yle idi: Memleket
adeta kendi haline braklmt. talyanlarn ikyeti zerine yerinden alnm olan Vali
219
Ernest E. Ramsaur, Jn Trkler ve 1908 htilali, stanbul 2007, s. 157 174.; Ahmet Bedevi Kuran,
nklap tarihimiz ve Jn Trkler, 2. Bask, stanbul 2000, s. 307 310.; Danimend, a.g.e., IV, s. 356 378.;
Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, IX, Ankara 1999, s. 75 107.; Zekeriya Trkmen, Osmanl
Merutiyetinde Ordu Siyaset atmas, 2.Bask, stanbul 1999, s. 52 97.; Ali Fuat Trkgeldi, Grp
ittiklerim, 5. Bask, Ankara 2010, s. 27 36.
83
brahim Paa yerine yenisi atanmamt. Defterdar veklet etmekte idi. Asker kuvvetlerinin
komutanln vekil olarak Albay Neet yapmakta idi. Resmi belgelere gre Osmanl
kuvvetleri bu blgede 17 tabur yaya, 10 tabur svari ve 6 batarya [Top Bataryas] idi. Ne
var ki bu kuvvetlerden nemli bir ksm, Yemen isyann bastrmaya gnderilmiti. Geri
kalan dzenli kuvvetlerin tutar 5000 kadard. Bunlara eitli kabilelerin 30.000 kadar
sava erinin de katlaca umulmakta idi. Merutiyetin duyurulmas zerine Trablusgarp
halk mecburi askerlik kapsamna alnmt. Fakat askerlik ana gelmi 16.000 kiiden
ancak 3400 hizmete alnabilmiti. Bu umursamazlk yetmiyormu gibi nceden gerekli
hallerde milis kuvvetlerini silahlandrmak iin depo edilmi olan 40.000 Martini tfei
yerine Mavzer gnderilecektir diye stanbuldan bir karar alnm ve sonradan gnderilme
ii unutulmutu. Bundan baka, modern bir sava iin gerekli erzak ve cephane, salk
tesisleri ve muharebe aralar da yokluk listesinde yer almakta idi. [] Szn ksas
Osmanl hkmeti uyuukluu ile Trablusgarpa talyan karmas iin elinden geleni
yapm bulunuyordu. 220
Karaln da ifade ettii gibi zellikle lojistik faaliyeti ynnden Trablusgarp sava
Osmanl kuvvetleri iin kt balamtr. talyanlarn baarlar gnden gne artm,
Osmanl kuvvetleri takviye edilemedii iin talyanlara kar ciddi bir diren
gstermemitir. Afrika Mslmanlarndan gnlllerin gelecei beklentisi de sonusuz
kalnca yenilgi yava yava kabul edilir hale gelmitir. Kamuoyunda talyaya resmen
sava ilan edememi olan hkmete tepkiler artarken, Hakk Paann Sadrazam ve
Mahmut evket Paann Harbiye Nazr olduu hkmetin talyay ve talyan mallarn
boykot etmekten baka ciddi bir almasnn olmad grlmtr. Ancak Mahmut
evket Paa, Enver, Mustafa Kemal ve Fethi Beyler gibi gen subaylar gayrresmi bir
savan balatlmas konusunda anlamlardr. Gnll subaylarn Trablusgarpa sevki
Msr zerinden yaplaca bu sevkiyat Kuzey Afrikay iyi tanyan ve Arapaya hkim
olan Eref Bey [Kuuba]in organize edecei kararlatrldktan sonra, gnll subaylar
harekete gemitir. Binba Enver Bey ve Kdemli Yzba Mustafa Kemal bata olmak
zere birok subay, kimlik deitirerek blgeye ulamay baarmlardr. Trablusgarpa
ulatktan sonra gen Osmanl subaylar Derne, Tobruk, Bingazi blgelerine dalarak
faaliyetlere balamlardr. Ancak bu subaylarn almalar yerli halk rgtlemek ve
onlar talyanlara kar savamaya tevik etmekten ibaret kalmtr. Elbette eyh Sunusi
220
Karal, a.g.e., IX, s. 270 271.; Erol Mtercimler, Fikrimizin Rehberi Gazi Mustafa Kemal [Fikrimizin
Rehberi], Ciltli 2. Bask, stanbul 2009, s. 195 212.; Enver Paa, Naciye Sultana Derneden yazd bir
mektupta Osmanl subaylarnn talyanlara kar yerel kuvvetlerle yaptklar mcadeleyi ve bu kuvvetlerin
durumunu yle anlatyor: []Bizim silah arkadalarmz olan Urbanlar grmeyiniz. Ekserisi don
gmleksiz yalnz bir beyaz ihrama sarlmlar. hramn aralklarndan yrtklarndan esmer renkleri
gzkmektedir. Daima beu olan ehrelerinde inci gibi parlayan dilerine insan imrenir. te bu arslanlar
ellerinde mavzerden tutunuz da akmakl tfee trl trl silahlar olduu halde muharebeye hazr
bulunuyorlar. te bunlar bu halleriyle talyanlara hcuma balaynca, onlarn dizlerinin ba zlyor.
Fakat biz de o halde urayoruz ki, sormaynz. Her eyimiz yolda, gelecek. Fakat imdilik hemen yok gibi.
Erzak noksan, asker plak, cephanemiz az. Enver Paann zel Mektuplar, ( Yay. Haz. Ar nan ),
stanbul 1997, s. 533.
84
nderliinde Berberilerin talyaya kar savamalarn baarmakla nemli bir grevi

yerine getirmiler, talyan kuvvetlerinin kydan ileriye gemesine engel olmular ancak bu
baarlar Osmanl mparatorluu asndan savan sonucunu deitirmemitir. 221
Sava ksa zamanda bitirmek isteyen fakat blgedeki direni nedeniyle bunu baaramayan
talya, cepheyi geniletme yoluna gitmi ve 24 Nisan 1912 tarihinde Oniki Aday igal
etmitir. Ayrca anakkale Boazn gemek iin bir giriimde bulunmu fakat bu giriim
anakkale topusunun savunma atei ile sonusuz braklmtr. talyann sz konusu
teebbsleri ve Balkan devletlerinin bir ittifakla Osmanlya kar savaa balamalar
Osmanl hkmetini talya ile bir bar antlamas imzalamak zorunda brakm, 15 Ekim
1912 tarihine imzalanan Ui [Ouchy] Antlamas ile talyann Oniki Adadan Osmanlnn
ise Trablusgarptan askerlerini ekecei ve Trablusgarpn tam zerklie sahip olaca
kararlatrlmtr. Elbette bu zerlik szde kalm, blgede padiah temsil eden bir
temsilci bulunmas ve Padiah adna hutbe okunmas kararlatrld ise de talyan ynetimi
daha sonra blgeye hkim olmutur.222
Antlamas sonrasnda, saylar zamanla 349u bulan Enver ve Mustafa Kemal gibi gen
subaylar, Balkan Savana katlmak iin stanbula dnerken eyh Snusi nderliinde
tekilatlandrdklar kuvvetler talyanlarla mcadeleye devam etmilerdir. Osmanl
hkmetinin zaman zaman bu birliklere silah ve cephane gnderdikleri bilinmektedir. 223
2.4.3 Balkan Savalar
Balkan Milletlerinin ittifakla hareket ederek balattklar Balkan Sava, Osmanl

mparatorluu asndan telafisi mmkn olmayan sonular dourmutur. Bu savatan
sonra Osmanllar baken stanbuldan nce yerletikleri Balkanlardan ve hatta ok nem
verdikleri Selanikten bile vazgemek zorunda kalmlardr.
Yaplan slahatlar, verilen zerklikler ve hatta Merutiyetin ilan bile mparatorluun
Avrupadaki topraklarnda bir asrdr sren huzursuzluu zememi, artan isyanlara
gayrimslim milletlerin yannda Mslman halkn da katld grlmtr. 1912 ylnn
221
Karal, a.g.e.,IX, s. 273 279.; Yusuf Hikmet Bayur, Trk nklb Tarihi, II/I, 3.Bask, Ankara 1991, s. 99
105.; BOA, BEO, Dosya:1030 Gmlek:123962 Trablusgarp ve Bingazideki kuvve-i mevcudenin Mavzer
tfekleri ile teslihi, hakknda [4 Sayfa] 12 Muharrem 1319 [01.05.1901] tarihli belge.
222
Karal, a.g.e., IX, s.281 287.
223
Mtercimler, Fikrimizin Rehberi, s. 212 217.
85
ilk aylarndan Bulgaristann nderliinde balayan Balkan ittifak grmeleri

Bulgaristan, Srbistan, Yunanistan ve Karadan anlamaya varmas ile sonulanmtr
Bulgaristann Balkan ttifakna nclk etmesinde Rusyann blgedeki nfuzu ve
Panslavist politikalar etkili olurken, dier devletlerin bir Avrupa savandan ekinerek bu
ittifaka scak bakmad bilinmektedir. Ancak belirtmek gerekir ki, zellikle Srbistan ve
Yunan ordular Alman silahlaryla tehiz edilmi durumda idi. Srbistan ordusunu Mavzer
tfekleri ile silahlandrrken Yunanistan da Krupp toplarnn nemli bir mterisi olmutur.
Bu, zaman zaman Mauser yneticileri ile Osmanl hkmeti arasnda gerginlikler
yaanmasna sebep olmutur. Anlalan o ki, Alman silah reticileri Osmanl
mparatorluunda iyi ilikiler tesis edip silah sat konusunda bir tekel haline gelirken
ayn zamanda mparatorluun dmanlarna da sat yapmaktan ekinmemilerdir.224
8 Ekim 1912 tarihinde Karadan sava ilanndan nce Bulgar komitaclar baz
Mslman kylerine saldrmlar ve Osmanl ordusu bu olaylar zerine ksm bir
seferberlik balatmtr. stanbulda ise kamuoyu sava taraftar iken ttihat ve Terakki
Cemiyeti bir yandan sava taraftarlarn desteklerken bir yandan da birlik ve beraberlik
ars yapan bildiriler yaynlamtr. ttihatlarn sz konusu birlik ars dnemin siyasi
ekimeleri dikkate alndnda nemli bir giriim olmutur. Karadan sava ilanndan
sonra ise Byk Devletler Osmanlnn hazrlklarna mdahale etmek maksadyla bir nota
vermilerledir. stanbulda bulunan ngiltere, Rusya, Fransa, Avusturya ve Almanya
elilerinin 10 Ekim 1912 tarihinde verdikleri bu ortak nota ile Balkanlarda reform
isteklerini yenilenmitir. Bu notay Balkan ittifaknn notas izlemi fakat Osmanl
hkmeti ilk notaya usulnce cevap verdii halde ikinci notay dikkate almamtr. Bu
gelimelerden sonra Osmanl hkmeti 16 Ekim 1912 tarihinde ordular sava durumuna
geirmi ve bir gn sonra da sava ilan etmitir. 225
Birinci Balkan Sava olarak bilinen sava karada ve denizde devam etmi, Osmanl
ordusundaki siyasi ekimeler, lkedeki siyasi istikrarszlk ve kargaaya maddi sknt da
eklenince sava Osmanl mparatorluu iin Edirnenin bile kayb ile sonulanmtr.
Bulgar, Srp, Karada ve Yunan ordular ile karada devem eden savala birlikte Yunan
donanmasnn saldrlar sonucu Ege Denizinde de bir deniz sava yaanmtr. Osmanl
Donanmas Sultan II. Abdlhamit dneminde Halie kapatldndan, Hamidiye zrhls
224
225
Karal, a.g.e., IX, s. 287 289.; Danimend, a.g.e., IV, s. 388 394.
Karal, a.g.e., IX, s. 290 292.
86
gibi yeni alnan sava gemilerinin parlak baarlar dnda Osmanl kuvvetleri savan
deniz ksmnda da baarl olamamtr.226
I.Balkan Savanda, Balkan ordularna kar savamas dnlen Osmanl kuvvetleri
812.663 kiilik bir kuvvet olarak belirlenmi ve bu kuvvetler ark ve Garp ordusu olarak
iki ksma ayrlmtr. Ancak sava sresince bu kuvvetlerin muharip gc ancak 290.000
kiilik bir kuvvete kadar karlabilmitir. Osmanl ordusunun karsndaki dmann
mevcudu ise yaklak 482.000 olarak tespit edilmitir. Kendisinden stn ve hareket
kabiliyeti yksek Balkan ordularna kar savaan Osmanl ordusunun piyadeleri Mavzer
tfekleri, svariler Mavzer Karabinalar ve bu yeni tfeklerin cephanesine gre tadil
edilmi MartiniHenry tfekleri ile silahlandrlmtr. Lojistik adan birok engel ile
karlaan Osmanl topu birlikleri ise eitli aplarda Krupp toplar ile savaa
katlmtr.227
Bu sava devam ederken, stanbuldaki ve ordu iindeki siyasi ekimeler artm, sre
giden bu siyasi istikrarszlk zellikle ordunun moral ve motivasyonunu etkileyerek savan
kaybedilmesinde etkili olmutur. Ordunun lojistik faaliyetleri aksarken emir ve komutada
yaanan aksaklklar ve savan bu sebeplerle kaybedildiini Mahmut evket Paa u
szlerle vurgulamaktadr:
Harbin bandan beri talih bize yar olmad. Talih her hususta dmanlarmza yardm etti.
Daima malup olduk. Tabii bu malubiyetin sebepleri eitlidir. Fakat en byk sebep,
bizim byk kuvvetleri bir arada sevk ve idare edebilmekteki iktidarszlmzdr. Evet,
eskiden birok anl muharebeler yaptk. Fakat bu muharebelerde kuvvetimiz 40 50
binden fazla deildi. Plevne de bile kuvvetimiz 45.000den fazla deildi. Hlbuki bugn
birka yz bin kiiden ibaret olan ordular sevk ve idare etmek lazm geliyor. Bunu
renmemiz lazm.[]228
Sava devam ederken; ttihat Terakki Cemiyetinin hkmeti ele geirmek iin yapt ve
daha sonra Bb- li Baskn olarak anlan mdahaleden sonra Kamil Paadan boalan
sadrazamlk makamna getirilen ve ayn zamanda Harbiye Nazrln da stlenen Mahmut
226
Uarol, a.g.e., s. 503 504., Rauf Orbay, Siyasi Hatralar, 3. Bask, stanbul 2009, s. 7 9.; Halide Edip
Advar, Mor Salkml Ev, 3. Bask, stanbul 2000, s. 193.
227
Gustav von Hochwaechter, Balkan Cephesi Gnl Trklerle Cephede, ( ev. Sumru Soydemir), 2.
Bask, s. 11 12.
228
M.evket Paann Gnl, s. 26.
87
evket Paann yukardaki ifadeleri, belki de en yetkili azdan Osmanl ordusunun iinde
bulunduu zor durumu gstermesi bakmndan olduka nemlidir. 229
Savan kt gidiat ve hzla ilerleyen dmann atalcaya kadar gelmi olmas Osmanl
hkmetini atekese mecbur etmi ve 3 Aralk 1912 tarihinde imzalanan atalca
Mtarekesi ile sava sona ermitir. Bu atekesten hemen nce ise yaklak be asrdr
Osmanl mparatorluuna bal olan Arnavutluk bamszln ilan etmitir. I. Balkan
Savan tamamen sonlandran gelime ise Londra Konferansnn ardndan 9 Haziran
1913 tarihinde imzalanan Londra Antlamas olmutur. Bu antlama ile Osmanllarn
Anavatanlarnda yani Midye Enez Hattnn batsnda kalan Selanik ve Edirne dhil
olmak zere btn Rumelindeki hkimiyetleri sona ermitir. 230
I.Balkan Sava, Osmanl mparatorluu iin adeta bir ykm olurken, hkmeti zellikle
ordunun durumu ile ilgili yeni tedbirler almaya sevk etmitir. zellikle dikkatler Alman
askeri danmanlara olan gvenin sarslmas almamz asndan savan en nemli
sonularndan birisidir. Uzun yllar Osmanl ordusunda grev yapm olan Goltz Paa
Alman subaylara kar yaplan eletirileri cevaplarken, Eski Yeni Trkiye diye tabir
ettii bir tanmlamaya bavurmu ve Balkan Savann yenilgisini daha ok stibdat
dneminin uygulamalarna balamtr. Goltz, Sultan Hamidin orduyu yeni tfeklerle
donattn vurgularken, sadece yeni tfek datmann yeterli olmadn ve fakat bu
tfeklerle eitim yaplmasnn art olduunu ancak yaplmadn da belirtmitir. Goltzun
nemli tespitlerinden biri ise stibdat dneminde Mektepli subaylarn ve zellikle kurmay
subaylarn hafiye korkusu ile askerle iletiim kurmaktan vazgetiklerini bu sebeple de
askerin amirlerini tanmadn ve emir komutann yara aldn ortaya koymu
olmasdr.231
Siyasi ve askeri adan telafisi mmkn olmayan sonular douran I. Balkan Savanda,
Osmanl ordusu dmana nemli lde silah ve cephane brakmak zorunda kalmtr. Bu
silahlarn yerine konmas iin harcanacak paray da bulmak her zaman mmkn
olmadndan, Mahmut evket Paann Sadrazamlndaki hkmet olduka zorlanmtr.
Mahmut evket Paa, bu maddi sknty srarla vurgularken, yeni silah ihtiyacn
229

Uarol, a.g.e., s.507 513.;Nuri Yavuz, Birinci Balkan Harbi ve Selanikin Kayb, Gazi Akademik
Bak,I, Say: 2, Ankara 2008, s. 143 151.
231
Von der Goltz Paa, Gen Trkiyenin Hezimeti ve mkn- tilas, (ev. H.Cevat), Kader Matbaas 1332,
s. 6 10.
230
88
karlamak iin ilk etapta Srbistan ve Yunanistann savata Trk ordusundan ele
geirdikleri 175.000 Trk Mavzerini ve bu tfeklere ait 100.000.000 fiei almak iin
satclarla pazarlklar yaptn ve nihayet 530.000 altn karlnda anlamaya varldn
anlatmtr. Ancak sz konusu tfeklerin modelleri ile ilgili detayl bilgi vermemitir.
Bogdanovic, savata ele geirilen bu tfeklerin Model 1890, Model 1893 ve Model 1903
Trk Mavzerleri olduu bilgisini vermekte ve bu tfeklerin bir ksmnn Srp ordusu iin
alkonulduunu eklemektedir. Bu bilgilerin nda Osmanl ordusu yeni gelen tfekleri
vakit kaybetmeden en azndan Batdaki ordulara datld anlalmaktadr. 232
Maddi ve siyasi kn ilk byk adm olan I. Balkan Savann ardndan Balkan
devletleri kendi aralarnda ele geirdikleri topraklarla ilgili yeni bir savaa balamlar ve
II. Balkan Sava ad verilen yeni bir sava balamtr. Osmanl mparatorluu, bu savaa
taraf olmasa da Enver Bey bata olmak zere ttihatlarn kararll neticesinde,
Bulgarlarn dier Balkan devletleri ile savamasndan da faydalanarak 21 Temmuz 1913
tarihinde Edirneyi geri alabilmitir.233
2.4.4 I.Dnya Sava
I.Dnya Sava hemen hemen btn dnyada etkili olan ilk Byk Savatr. Osmanl
mparatorluu bu savaa, btn yollar denenmesine ramen, katlmak zorunda kalm ve
sava sonucunda varl fiili olarak son bularak tilaf Kuvvetleri tarafndan igal edilmitir.
almamz asndan bakldnda, Osmanl Alman ttifak ve sava srasnda alnan
Alman Yardmlar iki nemli konu bal olarak karmza kmaktadr. Daha nce de
ifade edildii gibi 1878 Berlin Antlamasndan itibaren Osmanl mparatorluunun
izledii denge politikas sona ermi, bu tarihten itibaren devlet diplomatik adan bir
yalnzlka doru srklenmitir. ste bu yalnzlk, Douya almak isteyen Almanya ile
Osmanl mparatorluunun yaknlamasna sebep olmu, ticari ve siyasi birliktelik olarak
balayan bu birliktelik, I. Dnya Savann balamasyla bir ttifaka dnmtr.
Balkan Sava yenilgisinin yaralarn sarmaya alan Osmanl hkmetleri, ierdeki siyasi
kargaalklarla da ba etmek zorunda kaldklarndan, iki sava arasndaki dnem hem
devlet hem de toplum hayatnda derin yaralar ald bir dnem olmutur. lkedeki siyasi
232
233
Mahmut evket Paann Gnl, s. 178.; Bogdanovic, a.g.e., s. 79 83.

89
hava o kadar gerginlemitir ki, Sadrazam ve Harbiye Nazr Mahmut evket Paa, bu
gerginliin kurban olarak 11 Haziran 1913 tarihinde urad bir suikast sonucunda
ldrlmtr. Mahmut evket Paann lmnn ardndan Sait Halim Paa sadrazamla
getirilmitir. Ancak, zellikle, Edirnenin geri alnmasndan sonra ttihatlarn
hkmetteki etkileri iyice artmtr. Edirne Kahraman olarak anlan Enver Bey, 3 Ocak
1914 tarihinde Mirlivala ykselerek kabineye Harbiye Nazr olarak girmitir. 234
I. Dnya Sava, 28 Temmuz 1914 tarihinde, baladnda; Osmanl mparatorluu yl
iinde iki savaa katlm ve bu savalarda nemli miktarda toprak ve g kaybetmiti.
Devlet, tabiri caiz ise, savaan taraflarn tam ortasnda aresiz bir durumda kalmt.
ttihatlar tam bamszlktan yanaydlar ve bu amala birok slahat almalar
balatmlard. Askeri alandaki almalardan dolay bir yaknlk sz konusu olsa da
zellikle Cemal ve Talat Paalarn savaa Almanlarla ayn safta girilmesini istemedikleri
anlalmaktadr. tilaf devletleri ile yaplan grmelerin sonu vermemesi ve Enver
Paann Almanlardan yana tavr Osmanl mparatorluunun ttifak Devletlerinin
saflarnda savaa girmesine sebep olmutur. Sadece Sait Halim Paa, Enver ve Talat
Paalar ve Meclis-i Mebusan Bakan Halil Beyin haberdar olduu bilinen bir gizli
Antlamas 2 Austos 1914 tarihinde Almanya ile Osmanl devleti arasnda
imzalanmtr.235 Sz konusu antlamann metni aadaki ekilde dzenlenmitir:
stanbul, 2 Austos 1914
Majesteleri Osmanl Sultan ve Majesteleri Alman mparatoru, Prusya Kral, Trk ve
Alman mparatorluklar arasnda bir savunma ittifak tekil edilmesini kararlatrmlardr.
Bu maksatla Majesteleri Osmanl Sultan, Sadrazam ve Dileri Bakan Altesleri Prens
Sait Halim Paay, Majesteleri Alman mparatoru, Prusya Kral da Sultan nezdindeki elisi
Ekselans Wangenheim Baronu tam yetkili olarak tayin etmitir. Bu yetkililer, yasal
delegasyonlar ile grtkten sonra aadaki hususlarda mutabakata varmlardr:
1.Bu iki g, hlihazrda Avusturya Macaristan ve Srbistan arasndaki atmada
kati bir tarafszlk izlemeye karar vermilerdir.
2. Rusya, etkin askeri mdahalelerde bulunur ve bu durum Almanya iin
Avusturya Macaristanla ittifak nedeni ( Casus Foederis) oluturursa, bu ittifak nedeni
Trkiye iin de geerli olacaktr.
3. Harp durumunda, Alman Askeri Heyeti Trkiyenin emrine verilecektir. te
yandan Trkiye, Ekselanslar Harbiye Nzr ve Ekselanslar Askeri Heyet Bakannn
birlikte vardklar antlamaya uygun olarak, yukarda sz edilen Askeri Heyete Ordunun
genel ynetimi konusunda gerek bir etkinlik salanacaktr.
234
235

Uarol, a.g.e., s. 556 559.
90
4. Almanya, Osmanl arazisi Rusya tarafndan tehdit altna dt takdirde icap

ederse Osmanl topraklarn silhl olarak muhafazay taahht eder.
5. Her iki imparatorluu da, hlihazrdaki anlamazlklardan doabilecek
uluslararas atmalarda korumak amacyla bu anlama, yukarda ad geen yetkililerce
imzalanmasn mteakiben yrrle girecek ve karlkl vecibelerle 31 Aralk 1918e
kadar yrrlkte kalacaktr.
6. Bu antlama, yukarda belirlenen tarihten alt ay ncesine kadar taraflardan biri
tarafndan iptal edilmezse, be yllk yeni bir dnem daha yrrlkte kalacaktr.
7. Bu belge, Majesteleri Osmanl Sultan ve Majesteleri Almanya mparatoru,
Prusya Kral tarafndan tasdik edilecek ve tasdiknameler imza tarihinden itibaren bir ay
zarfnda karlkl teati edilecektir.
8. Bu antlama gizli kalacak ve ancak iki yksek tarafn muvafakat ile kamuoyuna
aklanabilecektir.
Buna istinaden iki yetkili bu antlamay imzalam ve karlarnda mhrlerini
koymulardr.
Mhr mza Said Halim
Mhr mza Wangenheim236
Cavit Bey ve Cemal Paann bile ancak imzalandktan sonra haberdar olduklar bu
anlamaya gre Osmanl devleti Silahl Bir Tarafszlk sz vermi, zellikle Rusyaya
kar Almanya adna tetikte bulunaca taahht edilmitir. Elbette bu tarafszlk ok uzun
srmemi, Osmanl devleti 9 Eyllde kapitlasyonlar kaldrdn ilan etmi, Yavuz ve
Midilli zrhllarnn Rusyann Karadeniz limanlarn bombalamas zerine Rusya Osmanl
Devletine kar 2 Kasm 1914 tarihinde sava ilan etmitir.237
Osmanl mparatorluunun katlmasyla, I. Dnya Sava Asya ve Afrikaya da sramtr.
Sava ilan edilmeden nce Cavit Beyin de aralarnda bulunduu kabinenin baz yeleri bu
savaa kar olduklar iin istifa etmilerdir. Sait Halim Paann yeni hkmetinde; Enver
Paa Harbiye Nazr, Talat Paa Dhiliye Nazr, Cemal Paa Bahriye Nazr olarak grev
almlardr. Yeni hkmetin savan kanlmaz olduu yolundaki savunmasn kabul eden
Ayan ve Mebusan Meclisleri hkmete gvenoyu vermilerdir. Osmanl devleti 11 Kasm
1914 tarihinde tilaf devletlerine sava ilan etmi, Bu Osmanllar iin bir lm kalm sava
olarak deerlendirildiinden, sava ilannn hemen ardndan da Padiah Byk Cihad
ars yapmtr.238
Osmanl ordusu birok cephede savam, anakkale deniz ve kara savalarnda ok byk
baarlar gstererek savan seyrini deitirmitir. Kendi cephelerinde savamakla birlikte,
236
Ylmaz, a.g.e, s. 64 65.; Danimend, a.g.e., IV, s. 411 412.

Danimend, a.g.e., IV, s. 414 418.;
238
a.g.e., IV., s. 419 420.;
237
91
Almanyaya ve Avusturyaya yardm etmek maksadyla kendi cephelerinde asker

ihtiyacnn had safhada olmasna ramen Galiya Cephesine de asker gndermitir.
Osmanl ordusunda bulunan Almanlarn en ok eletirdii askeri manevra olan Sarkam
Harekt daha savan balarnda binlerce askerin ve bunlarla birlikte silah ve cephanenin
kaybna sebep olmutur. Savan seyri iinde kabul edilebilir bir kayp olsa da Enver
Paann Sarkam yenilgisinden sonra Kafkas Cephesinde srar etmesi zellikle Liman
von Sanders tarafndan olduka hatal kararlar dizisi olarak eletirilmitir. Bakentten
uzaklatka ordularda ba gsteren lojistik yetersizlikler ise Trk askerinin sava
kabiliyetini olumsuz etkileyerek kayplarn artmasna sebep olmutur.
anakkale ve
Kutl Amare rneklerinde olduu gibi parlak zaferler kazanlsa da bu zaferler savan
sonucunu deitirmeye yetmemitir.239
Sava srasnda Almanyadan personel ve sava ara gereciyle birlikte Mavzer tfekleri de
askeri yardm olarak alnmtr. Bu yardmlarn ilki, dolay ancak 17 Ocak 1916 tarihinde
gelebilmitir. Gecikmenin sebebi ise Berlin stanbul yolu zerindeki Bulgaristann
savaa ge katlmas olmutur. 125 vagon olarak alnan sz konusu ilk yardm top ve top
mhimmatndan meydana gelmitir.240 Osmanl ordusunun tfek mevcudu ve ihtiyacn
1915 ylnda Prusya askeri makamlarna gnderdii bir mektupta yle tespit etmitir:
1.1915 Nisannda Osmanl ordusunun birinci derecede nem tayan cephelerde savaa
katlan tfek says yaklak 473.000 olup 311.000i son model [Model 1903] 7.65 mm
apnda mkerrer ateli Mavzer, dierleri ise ayn apta muaddel Martin tfeidir. Yurt
ierisinde yaplan abalara ramen sregelen sava zayiat dhil, cephanesi ile birlikte
300.000 son model mkerrer ateli tfee mutlak ihtiya vardr. Bu 300.000 tfein yol
alr almaz gnderilmesini rica ederim. Bu Trk ordusu iin hayati ve kanlmaz bir
ihtiyatr. Yeniden tekili zorunlu alaylar iin 100.000 tfee ve ayrca ikinci planda nem
tayan Trk cephelerinde savaan ve savaacak olan Trk kuvvetlerinin kadro
ihtiyalarnn tamamlanmas iin de 80.000 mkerrer ateli tfee ihtiya vardr.
2. Yukarda sz edilen 480.000 tfek Trk ordusunu yeniden tekilatlandracak ve saysn
bir milyona karacaktr. Bunlardan baka 100.000 filintaya[Karabina] da ihtiya vardr.
Tm bunlarla birlikte gerekli olduu saptanan ve gelecekteki ihtiyac karlayacak 250.000
tfein teslimi sava sonrasna braklabilir.
3. u anda mevcut makineli tfek miktar 230dur. Her alaya drder tfekli birer makineli
tfek bl verilmesi planlandna gre 400 makineli tfee, yeni tekil edilecek
alaylarn kuruluu iin de daha 150 olmak zere toplam 550 makineli tfee ihtiya vardr.
239
Edward J.Erickson, I. Dnya Savanda Osmanl Ordusu anakkale Kutl Amare ve Filistin Cephesi,
(ev.Kerim Barak), stanbul 2009, s. 100 102.;Liman von Sanders, Trkiyede Be Yl, (ev.Eref
Bengi zbilen), stanbul 2010, s. 166 167.; Akdes Nimet Kurat, Birinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede
Bulunan Alman Generallerin Raporlar, Ankara 1966, s. 18 19.
240
Ylmaz, a.g.e., s. 75 79.
92
Sava sonras tekilatnn modern anlamda dzenlenmesi iin de bu miktara 1.220 adet
makineli tfek katlmas gerekli grlmtr.
Gnn sava ihtiyacna cevap verecek, teknik ve ticari amalar bilinen Alman silah
fabrikalarnn yukarda sz edilen birinci derecedeki Trk ordusunun muhta bulunduu
silah ve cephaneyi ikmal ile gnderilmelerinin temini ve bu hususta bilgi verilmesini,
Prusya Harbiye Nezaretinden rica ederim. 241
Enver Paann talep ettii tfek miktarlarndan anlalacana gre Mavzer fabrikasndan
alna tfekler ya yeterli olmam ya da bu tfekleri muhafaza etmek mmkn olmamtr.
Daha nce ifade edildii zere satn alnan tfek miktar 1.500.000 olarak tahmin
edildiinden, yerli retim tfekler de dikkate alnmaz ise, daha savan balarnda ordunun
sadece 473.000 tfee sahip olmas kolay anlalabilecek bir durum deildir. Enver
Paann silah miktarn ve ihtiyac doru tespit edememesi gibi bir ihtimal gz nnde
bulundurulmaz ise bu durumu ancak, saylar yz bini bulduu kabul edilen asker
kaaklar ve muharebelerde kaybedilen tfeklerle aklamaya almak tek are olarak
karmza kmaktadr.
Almanyadan savan balarnda talep edilen silahlarn ancak 1916 ylndan itibaren
gelebildii ancak gelen miktarn talep edilenin ok altnda olduu bilinmektedir. Aadaki
tabloda Almanyadan sava srasnda alnan silahlarn listesi aadaki tabloda
gsterilmitir:242
Tablo 2.9 Almanyadan talep edilen ve gnderilen silah ve cephaneyi gsterir tablo
241
242
Cinsi
htiya Miktar
Gelen Adet
Piyade Tfei (98 Modeli)
60.000
2.000
7,65 mm Mkerrer Ateli Mavzer
480.000
15.000
Filinta [Karabina]
100.000
Makineli Tfek
1.570
200
Maksim Makineli Tfei
30
Piyade Tfei Mermisi
901.000.000
29.000.000
Tfek Kapsl
4 (Sandk)
98 Modeli Alman Kasaturas
9.900
Ylmaz, a.g.e., s. 123.

a.g.e., s. 308.
93
Alman askeri yardmnn iinde tfek ve tfek cephanesinin dnda daha birok yardm
kalemi bulunmaktadr. Alman askeri makamlar zellikle gnderdikleri sava uaklar ile
Osmanl ordusunu tabir yerinde ise yeni bir kuvvete kavuturmutur. Bu kuvvetin toplam
mevcudu 185 uak, 190 uucu personel ve 1520 bakmc personel olarak tespit
edilmitir.243
Sava devam ederken Talat Paa 1917 ylnda sadrazam olmu bylece Osmanl devletinin
k ttihat kadrolarn ynetiminde yaanmtr. Hkmet deiikliiyle birlikte
savan sonlarna doru bir de hkmdar deiiklii yaanm, Sultan V. Mehmet Reatn
3 Temmuz 1918 tarihinde lmyle yerine Son Osmanl Padiah olarak Sultan VI.
Mehmet Vahidettin tahta gemitir. Osmanl mparatorluu, maddi ve askeri bakmdan
birok imknszla ramen srdrd sava 30 Ekim 1918 tarihinde imzalad Mondros
Atekes Antlamas ile sona ermi bylece mparatorluk da savala birlikte fiilen son
bulmutur.244
243
244
Ylmaz, a.g.e., s.204.

94
3. KURTULU SAVAI DNEMNDE MAVZER TFEKLER
Bu memleket dnyann beklemedii, asla mid

etmedii bir mstesna mevcudiyetin yksek
tecellisine yksek sahne oldu
Gazi Mustafa Kemal ATATRK
I. Dnya Savann ardndan imzalanan Mondros Atekes Antlamas [Mtareke] ile

Osmanl mparatorluu savatan ekilmi ve Trk tarihinde Mtareke Dnemi olarak
adlandrlan bir dnem balamtr.
30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan sz konusu Mtarekenin hemen ardndan tilaf
Devletleri heyetleri stanbula gelerek yerlemiler antlamasnn uygulanmas iin
almlar ve bu maksatla Osmanl hkmeti zerindeki basklarn arttrmlardr. Bu
almalar Osmanl lkesinin fiili olarak igali anlamna geldiinden, zellikle
Anadoluda dmana kar blgesel ve birbirinden bamsz gzken bir takm direni
hazrlklar da 1918 ylnn sonlarna doru kendini hissettirmeye balamtr. 1918 ylnn
sonlarndan itibaren direni faaliyetleri hz kazanm; bu faaliyetler Mustafa Kemal
Paann[Atatrk] 19 Mays 1919 tarihinde Samsuna kyla birlikte bir merkezden ve
eskisine gre daha koordineli olarak srdrlmeye allmtr. tilaf devletleri
Anadoluyu kendi aralarnda igal blgelerine ayrarak paylamlar, bu devletlerin
desteinde zmiri igal eden Yunan ordusu ise zmirin igalinden sonra Anadolu ilerine
doru ilerleyiine devam etmitir. Trk Kurtulu Savann hazrlk ve olgunlama
dnemi olarak adlandrabileceimiz ve Kuv-y Milliye ad verilen dzenli olmayan
kuvvetlerle devam ettirilen silahl mcadele bir mddet sonra, I. nn Zaferi ile birlikte,
yerini Dzenli ordu tarafndan yaplan topyekn bir savaa brakmtr. Kuv-y Milliye
ve Dzenli ordu kuvvetleri ayn maksada hizmet ediyor olsalar da, tilaf devletlerinin
desteiyle ilerleyen Yunan ordusuna kar dzensiz birliklerle mcadele edilemeyecek
olmas gerei, Mustafa Kemal Paa ve Kurtulu Savan idare eden dier liderleri
Dzenli orduyu tercih etmek durumunda brakmtr. Bu bakmdan Kurtulu Sava
mcadelesini, dzenli ve dzensiz kuvvetlerin dmana kar yrttkleri savunma ve
saldr faaliyetleri bakmndan iki blme ayrmak mmkndr.
95
almann bu blmnde Kurtulu Sava, Kuv-y Milliye ve Dzenli ordu ayrm

asndan deerlendirilecek, bu kuvvetlerin silahlandrlmas iin yrtlen lojistik
faaliyetleri iinde Mavzer Tfeklerinin nemi incelenmeye allacaktr. Bu dnem ise
Mtarekenin imzalanmasndan Cumhuriyetin ilanna kadar olan bir zaman dilimini
kapsayacak ekilde ele alnacaktr.
3.1 Kurtulu Savana Hazrlk Dnemi, Kuv-y Milliye ve Mavzer Tfekleri
Mtarekenin imzalanmasndan hemen sonra Anadoluda birbirinden bamsz, yerel

glerin ve baz subaylarn nderliinde meydana gelen direni faaliyetlerinin bilinen ilk
hareketi 19 Aralk 1918 tarihinde Hatayn Drtyol ilesinde Kara Hasan [Mehmet Kara /
Kara Hasan Paa] tarafndan ilk kurunun atlm olmasdr. lk Kurun un zmirin igali
srasnda 15 Mays 1919da Hasan Tahsin [Osman Nerves] tarafndan atld bilinse de,
direniin yukarda da belirtildii gibi, ok daha nce Drtyolda balad sonradan yaplan
aratrmalar neticesinde ortaya kmtr. 245
Anadoluda dman varlna kar direniin daha Mtarekenin imzalanmasndan yirmi
gn sonra balam olmas, Trk milletinin kararlln gstermesi bakmndan olduka
nemlidir. lk kurun Drtyol [Hatay]da atlm olsa da direnii tetikleyen ve birbirinden
bamsz hareketlerin birlemesini kolaylatran asl olay ise hi phesiz zmirin gali
olmutur. Mtarekenin artlar arasnda, Osmanl lkesinin tilaf devletleri tarafndan igal
edilmesini salayacak ak baz maddeler olsa da; Yunan askerinin zmiri kmas, Trk
kamuoyunda adeta bir infiale sebep olmu, stanbul bata olmak zere birok yerde
kalabalk gruplar igali protesto etmek iin mitingler dzenlemilerdir. 246 smet nn,
gnlne zmirin igali ve sonrasnda yaananlar u cmlelerle not etmitir:
Mays, karanlk gnler.
zmiri Yunanllar igal etti. Tevess ediyorlar. zmihll-i katden bahsolunuyor.
stanbuldan bizi karyorlarm. Mukavemet yok. mkn yok. Hkmette o fikir de yok.
Mitingler. Siyah Osmanl bayraklar. 247
245
Genelkurmay ATASE Daire Bakanlnn Hatay Valiliine hitaben yazlan; 29 Ocak 1992 tarih
ATASE 3214-4-92 no.lu, Kadir ASLANn dilekesi konulu yazs [Kadir Aslana, bu evraktan beni
haberdar ettii ve lk Kurun konusunda arivindeki dier bilgileri benimle paylat iin teekkr ederim.]
246
smet Grgl, Ana Hatlaryla Trk stiklal Harbi, stanbul 1985, s. 15.; Ltfi Simavi, Son Osmanl
Saraynda Grdklerim Sultan Mehmed Read Hann ve Halifenin Saraynda Grdklerim; 2.Bask, stanbul
2004, s. 352 353.
247
smet nn, Defterler ( 1919 1973), (Yay. Haz. Ahmet Demirel), 3. Bask, s. 12.
96
smet nnnn notlarnda bu bilgiler yer alrken, o tarihlerde stanbulda bulunan Fevzi
akmak da zmirin igalini gnlne not etmi ayrca 15 Mays 1919 tarihli notlarnda
Anadoluda direnie karar verildiini yazmtr. akmak, gnlnn 23 Mays 1919
tarihli zmirin igalini protesto iin yaplan mitingleri u cmlelerle not etmitir: (Cuma)
Beykoz, Mtebeddil. Sultanahmette yz/elli bin kiilik bir miting akdiyle, zmir igali
protesto edildi.248
Dnemin iki nemli simasnn ahsi notlarnda da grlen tepkilerin organize bir harekete
dnmesi, phesiz, Atatrkn Samsuna kyla birlikte balamtr. Atatrkn
Samsuna kmas ile birlikte igale kar mcadelenin resmen balad kabul edilirse,
zmirin igalinin ortaya kartt dmanla mcadele etme dncesi direni
hareketlerinin birlemesini kolaylatrmtr. Atatrk, Samsuna ktnda Osmanl
mparatorluunun ve Trk milletinin iinde bulunduu genel durumu u szlerle ifade
ediyor:
Samsuna ktm gn umumi vaziyet ve manzara: 1919 senesi Maysnn 19 uncu gn
Samsuna ktm. Vaziyet ve manzarai umumiye: Osmanl Devletinin dahil bulunduu
grup, Harbi Umumide malubolmu, Osmanl ordusu her tarafta zedelenmi, eraiti ar
bir mtareke imzalanm. Byk Harbin uzun seneleri zarfnda, millet yorgun ve fakir bir
halde. Millet ve memleket i Harbi Umumiye sevk edenler, kendi hayatlar endiesine
derek, memleketten firar etmiler. Saltanat ve hilfet mevkiini igal eden Vahdettin,
mtereddi, ahsn ve yalnz tahtn temin edebileceini tahayyl ettii tedbirler
aratrmakta. Damat Ferit Paann riyasetindeki kabine; ciz, haysiyetsiz, cebn, yalnz
padiahn idaresine tbi ve onunla beraber ahslarnn vikaye edebilecek herhangi bir
vaziyete raz.
Ordunun elinden esliha ve cepanesi alnm ve alnmakta
tilf Devletleri, mtareke ahkmna riayete lzum grmyorlar. Birer vesile ile, tilf
donanmalar ve askerleri stanbulda. Adana vilyeti, Franszlar; Urfa, Mara, Ayntap,
ngilizler tarafndan igal edilmi. Antalya ve Konyada, talyan ktaat askeriyesi; Merzifon
ve Samsunda ngiliz askerleri bulunuyor. Her tarafta, ecnebi zabit ve memurlar ve hususi
adamlar faaliyette. Nihayet, mebdei kelm kabul ettiimiz tarihten drt gn evvel, 15
Mays 1919da tilf Devletlerinin muvafakatiyle Yunan ordusu zmire ihracediliyor.
Bundan baka, memleketin her tarafnda, anasr Hristiyaniye hafi, celi, hususi emel
ve
maksatlarnn temini istihsaline, devletin bir an evvel, kmesine sarf mesai ediyorlar. 249
Atatrk, Samsuna Padiahn emri ile IX. Ordu Ktaat Mfettii ve Fahr Yaver-i Hazreti
ehriyar unvanyla ve blgedeki karkllarn zme ulatrlmas ve Hristiyan ahaliye
248
249
Nilfer Hatemi, Mareal Fevzi akmak ve Gnlkleri, II, s. 650 651.

Kemal Atatrk, Nutuk, I, 12. Bask, Ankara 1972, s. 1 2.
97
ynelik
saldrlar nlemek grevleriyle gnderilmitir. 250 Kendisinin
yukardaki
ifadelerinden de anlalaca zere, tilaf devletleri her frsatta lkenin bir blmn igal
ediyor olmas karsnda Osmanl hkmetinin iinde bulunduu durum gerei, her hangi
bir tepki vermekten olduka uzaktr. Mtareke artlar gerei Osmanl ordusunu datlyor
olmas ve silahlarnn byk ksmna el koyulmas ise askeri bir tepkiyi byk lde
engellemitir. Ancak Atatrkn Samsuna kyla birlikte Anadoludaki dier
komutanlarla haberlemeye balad ve Osmanl ordusundan geriye kalan kuvvetin nde
gelen baz subaylarnn bir hazrlk iinde olduunu gstermektedir. Atatrkn Samsuna
kndan iki gn sonra Kazm Karabekire gnderdii telgrafta yukarda bahsedilen
hazrl ve kendi niyetini yle ifade etmektedir: 251
ifre
21.5.1919
Zatidir
Erzurumda Onbeinci Kolordu Kumandan Paa
Hazretlerine
Ahvali umumiyemizin almakta olduu ekli vahimden pek mteellim ve mteessirim.
Millet ve memlekete medyun olduumuz en son vazifei vicdaniyeyi yakndan mesai
mtereke ile en iyi ifa etmek mmkn olaca kanaatiyle bu son memuriyeti kabul ettim
Bir an evvel zatlinize mlki olmak arzusundaym. Ancak Samsun ve havalisinin vaziyeti
asayisizlik yznden fena bir akibete duar olmak mahiyetindedir. Bu sebeple burada
birka gn kalmak zarureti vardr. Bendenizi imdiden tenvire medar olacak hususat var ise
iarn rica eder ve gzlerinizden perim kardeim.
Mustafa Kemal
Atatrk yukardaki telgrafta Kazm Karabekirden blgesindeki gelimeler hakknda

kendisini aydnlatmasn isterken, Samsundan Anadolunun dier blgelerinde bulunan
birlik komutanlarna da telgraflar gndererek kendisine bilgi verilmesini istemitir. Bu
haberleme ierisinde Kazm Karabekir ve Ali Fuat Paalar bata olmak zere dier
birliklerin komutanlar ve dier mlki erkn da dzenli olarak Atatrke bilgi vermeye
balamlardr. Yetkililer, Samsun, Havza ve Amasyada bulunduu zamanlarda;
blgelerindeki dman faaliyetlerini, askeri durumu ve stanbuldan kendilerine dorudan
verilen talimatlar zaman kaybetmeden Atatrke bildirmilerdir. 252
250
Rauf Orbay, a.g.e., s. 284 285.; Falih Rfk Atay, ankaya, I, stanbul 1953, s. 93.; Mazhar Mfit
Kansu, Erzurumdan lmne Kadar Atatrkle Beraber, I, 5.Bask, Ankara 2009, s. 11 12.
251
Kemal Atatrk, Nutuk, III Vesikalar, Ankara 1972, s. 905.
252
Atatrk, a.g.e.,III, s. 906 921.
98
Uzun yllardr sava halinde bulunan Osmanl ordusu mtareke artlar gerei
silahszlandrlmaya allrken, zellikle ngiliz yetkililer, ordunun etkisizletirilmesi ve
silahszlandrlmas konusunda srarc olmular, eldeki silahlarn teslim edilmesi ve
birliklerin lavedilmesi iin hkmeti zorlamlardr. 20 Tmenden meydana gelen
Osmanl ordusunun asker ve silah mevcudunu hesaplayan Osmanl Genelkurmay, 29
Ocak 1919 tarihinde mtareke dnemi iin er ve silah miktarn; 20 Tmen ve 9 Kolordu
Karargh iin silahl asker saysn 40.801 er olarak tespit etmi. Bu sayya, tm kuvvetler
iin 720 Makineli Tfek ve deiik aplarda 632 top ve bunlar kullanacak asker miktar da
eklenmitir. Harbiye Nazr Fevzi Paann 29 Ocak 1919 tarihinde General Milneye bu
konudaki teklifi yazl olarak yapmtr. ngilizler, teklifi deerlendirdikten sonra, asker
saysnda deiiklik istememiler, ancak makineli tfek saysn 240a ve top saysn da
256ya indirmilerdir. Bu tarihten sonra Osmanl ordusunda belirlenen saylar dnda er ve
silah bulundurulmamas kararlatrlm, asker says toplamda 61.223e ularken, General
Milne stanbulda 2.000den fazla asker bulundurulmamasn art komutur.253
tilaf devletleri yetkilileri, zellikle ngilizler, ordunun silahlarnn bir an nce toplanmas
basklarn srdrmler, teslim edilen silahlarn bir ksmn kendi kontrollerindeki
depolarda muhafaza ederken, ksmn da imha etmeyi tercih etmilerdir. Teslim edilen
silahlarla birlikte; 10 vagon otomobil, 20 vagon tehizat, 4 vagon shhiye malzemesi, 33
vagon hububat, 20 vagon topu cephanesi ve 5 vagon top malzemesine de tilaf
devletlerince el koyulduu bilinmektedir.254
1919 ylnn Mart ayna kadar tilaf devletlerine teslim edilen ve teslim edilmeyerek eitli
birliklerde tutulan silah ve mhimmat aadaki tabloda gsterilmitir: 255
253
Trk stiklal Harbi, Mondros Mtarekesi ve Tatbikat[Trk stiklal Harbi, Mondros],I, Ankara 1962, s.
177 179.
254
a.g.e., 180 181.
255
a.g.e., s. 181.
99
Tablo 3.1 Mart 1919a kadar teslim edilen ve edilmeyen silah ve mhimmat gsterir tablo
Ar Silah
Hafif Silah
Teslim edilenler
Cinsi
Ar Silah
Hafif Silah
Kamalar
alnacak
olan
Toplam
Ar Top
70
199
269
Sahra Topu
151
46
197
Da Topu
78
23
97
Toplam
295
268
563
Tfek
48.000
Srg Kollar
138.000
Toplam
186.000
Piyade cephanesi (adet)
Elde Kalanlar
Kamalar
alnan
23.027.713
Ar Top
713
Sahra Topu
84
Da Topu
148
Toplam
945
stanbulda (Tfek)
185.699
Muhtelif Yerlerde
(Tfek)
Toplam
138.777
Makineli Tfek
Piyade cephanesi (sandk)
324.476
987
165.927
Yukardaki bilgilerden de anlalaca zere, tilaf devletleri Osmanl ordusunu bir an

evvel etkisiz hale getirmek iin aba sarf etmilerdir. Mtarekeyi takip eden dnemde,
tilaf devletleri; Takladaki silah deposunda bulanan; 25.400 adet 1888 yapm Trk
Mavzeri, 112.600 adet 1898 yapm Alman Mavzeri, 11.600 adet Rus yapm tfek, 8.000
adet Romanya yapm tfek ile 29.000 adet malt- Harbiye Fabrikas yapm [Muaddel
Mavzer vs.] tfee el koyabilmitir. Ayrca yine Mart 1919 tarihine kadar Maka
100
Silahhanesinde bulunan, 138.000 adet Alman yapm (88 98 model Mavzer) tfee
[Trk ve Alman Mavzeri] ngilizler el koymulardr. 256
Ancak, Osmanl ordusunun terhis edilmesi ve silahlarn toplanmas esnasnda zellikle
ulam ann yetersizlii ve birliklerin komuta kademesinin pasif direnii ile sevkiyat iini
geciktirmesi sebebiyle, tm silahlarn toplanmas ve ordunun istenilen sayya indirilmesi
tilaf devletlerince baarlamamtr. tilaf devletleri ve zellikle ngilizler Maka
Silahhanesi bata olmak zere zaman zaman stanbulda bulunan/toplanan silahlar
muhafaza edebilmek iin eitli tedbirler almlardr. Depolar igal ettikleri halde
silahlarn karlmasna engel olamayan ngilizlerin bu depolardaki silahlar muhafaza
edebilmek iin daha gvenli olduunu dndkleri yerlere sevk ettikleri de
bilinmektedir.257
3.1.1 Anadoluya Yardm in Kurulan Gizli Tekilatlar
Osmanl ordusunun elinden alnarak stanbul bata olmak zere lkenin eitli yerlerinde
tilaf devletlerinin kontrolnde tutulan silahlar, Anadoludaki eitli yerlerinde glenmeye
ve koordineli bir ekilde dmanla mcadele etmeye balayan Kuv-y Milliye birlikleri
iin bir frsat dourmutur. Silahlara el konulmasn bir avantaja eviren ise stanbulda
rgtlenen ve Anadoluya yardm amalayan bir takm gizli tekilatlar olmutur. Bu gizli
tekilatlar, birliklerin elinde kalan silahlarla birlikte ve depolarda tutulan silahlarn bile
Anadoluya karlmasn salamlar ve bu sayede Kuv-y Milliye nin gcn olduka
arttrmlardr. Bu rgtlerden bazlarn incelemek Anadoluya yardm abasnn ruhunu
ve etkinlii daha iyi anlamak asndan faydal olacaktr.
3.1.1.1 Karakol Cemiyeti
stanbulda kurulan ilk ve en nemli gizli tekilat olan Karakol Cemiyeti bilindii
kadaryla, ae eski Nazr Kara Kemal Beyin Talat Paadan ald talimat iletmesi
zerine 1919 ylnn Ekim ay sonlarnda veya Kasm ay balarnda Kurmay Albay Kara
256
Zekeriya Trkmen, Mtareke Dneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yaplanmas (19181920)[Mtareke Dneminde Ordunun Durumu], Ankara 2001, s. 63 71.
257
ATASE SH, Sra:8219 Kutu:967 Gmlek:91, ngilizler tarafndan Maka Silahhanesindeki 18.000
Alman Tfenginin ve 4 Sahra Topunun belli olmayan bir yere gnderildii, hakknda 21.11.1336
[21.11.1920] tarihli belge.
101
Vasf Bey nclnde kurulmutur.
Balangta tamam eski ttihatlardan oluan
tekilatn kiilik kurucu heyetinde; Kara Vasf Bey, Avukat Refik smail Bey ve Emekli
Yzba Baha Said Bey bulunmutur.258
Daha sonra genileyerek glenen bu tekilatn kurulu maksadnn, Enver, Talat ve Cemal
Paalarn lkeyi terk etmelerinden sonra basz ve savunmasz kalan ttihatlar bir araya
getirerek glendirmek olduu bilinmekte fakat daha sonraki faaliyetlerinin Anadoluya
yardm salamaktan ibaret olduu anlalmaktadr. Temel faaliyeti Anadoluya silah,
cephane ve personel karmak olan tekilatn bu faaliyetinde olduka baarl olduu
grlmektedir. stanbuldan karlan personel, silah, cephane ve dier sava ara
gerecinin nakli iin Karakol Cemiyeti zmitte bir Menzil Tekilat kurmu ve bu
tekilatn idaresi Maltepe At Okulu Mdr Yenibaheli kr Beye braklmtr. Bu
menzil tekilat sayesinde deniz ve kara yolu ile yaplan kaaklk daha kolay ve gvenli
bir ekilde srdrlmtr.259
O dnemde Maka Silahhanesinde grevli olan ve Karakol Cemiyetine katlan Binba
Cemal Bey [General mer Cemal Karabekir] Maka Silahhanesinde bulunan silahlarn
karlmaya nasl karar verildiini ve bu faaliyetin hazrlklarnn nasl srarla
srdrldn anlarnda u szlerle anlatyor:
ubede herkes meyus ve dnceli idi. Yerime oturur oturmaz Birinci Tfek Ksmna
bakan ktip merhum Refet Beyle kinci Makineli Tfek Ksm miri Yzba Arif Beyi
(elyevm emekli Albay) yanma ardm. Fikir ve kanaatimi anlattm: Gelen dmanlar
belki ambarlarmza vaziyet eder, silahlarmz elimizden alrlar. leride mutlaka silaha
ihtiyacmz olacaktr. Bunun iin bir miktar silah salkyalm ne olur ne olmaz. dedim.
Bil tereddt fikrimi kabul ve tasvip ettiler. Maka Silahhanesinde dier silahlarla birlikte
henz el srlmemi 40.000 (98) Modeli Alman mavzeri vard. Bir hayli de 0,8 Modeli
Ar Maksim makineli tfei mevcuttu. Hemen bu 40.000 tfekle iki yz elli makineli
tfei Kuvve-i Umumiyeden delim: Arif Bey, sen hemen Makaya git, Ambar
Mdr Binba Bahaeddin Beye (elyevm emekli Albay) meseleyi anlat (98) modeli
tfekleri ambar tfeki ustas Faik Usta derhal sksn, namlular kundaklarndan
ayrsn. Mekanizmalar ayr sandklara koysunlar, bunlar yedek para gibi yapsnlar. 250
ar makineli tfei bodrum katna indirsinler, grlemeyecek bir girinti iine
yerletirsinler, nlerini ple kapatsnlar. Ambar Baktibi Mustafa Efendi defterlerden
bunlar karsn, makbuz koanlarn buna gre dzenlesin. dedim.[]
Krk bin silahn ksm aksam halinde sandklara yerletirilmesi yle bir iki kii ile
olacak i deildi. Ambardaki sanayi zabitleri, ustalar hep birden altlar. Sandklar
yle tertip edildi ki ilerde bu tfekler terkip olunduu zaman namlular, mekanizmalar
vesaire deiik olmasn; makineli tfeklerin bodruma nakli ve yerletirilmesi ve gizlenmesi
258
Fethi Tevetolu, Mill Mcdele Yllarndaki Kurulular Karakol Cemiyeti Trkiyede ngiliz Muhibleri
Cemiyeti Wilson Prensipleri Cemiyeti Yeilordu Cemiyeti, Ankara 1988, s. 3 4.
259
Tevetolu, a.g.e., s. 8 9.; Atatrk, a.g.e.,I, s. 73 74.
102
ambarn amelesi ile yapld. Hele defterlerin tashihi meselesi muazzam bir iti. Biare
Baktip Mustafa Efendi gece ve gndz bunlarla uram ve adeta gzleri kr olacak
hale gelmiti.[]
nk o gnlerde ve o sralarda Anadoluda ne hkmet var ne hkmet kurulacana
dair bir emare var ne Kuvy Milliye var ne Kuvy Milliye tekil edileceine dair bir ey
var. Bu saklanlan silhlarla kimler i grecek bunu saklayanlar da bilmiyordu. 260
Cemal Karabekirin yukardaki ifadelerinden de anlalaca zere, stanbuldan karlan

silahlarn en nemli kaynaklarndan biri olan Maka Silahhanesi personeli, bir refleks
olarak depodaki silahlar saklamlardr. tilaf devletlerinin silah depolarn igal ederek, bu
yerlerde bulunan silahlara el koymak istemeleri zerine,
88 Modeli 7,9 mmlik eski
Mavzerler ngilizlere teslim edilirken yenileri teslim edilmeyerek saklanmtr. Ayrca,

Anadolunun eitli yerlerinden gelen eitli tfeklere ait srg kollar da yine Maka
Silahhanesi depolarnda saklanm bunlarn yerine eski tfeklere ait srg kollar dmana
teslim edilmitir. Sakladklar zamanlarda bu silahlarn nasl olup da karlacan
bilmeseler de, bu silahlar daha sonra Karakol Cemiyeti bata olmak zere dier gizli
tekilatlarn abalar ile Anadoluya karlmtr. 261
Karakol Cemiyeti, Kara Vasf Beyin ve dier baz ttihat yelerinin Milli Mcadeleye
zarar verecek bir takm davranlar nedeniyle Nisan 1920de lavedilmeden nce
Anadoluya; 1500 tfek, 320 makineli tfek, 1 top, 200 sandk mermi, 1.000 niformay
karmay baarmtr.262
Cemiyet, kapatldktan sonra Zabitan Grubu adn almtr. Zabitan grubu, Kurmay Albay
Yenibaheli mer Ltfi Bey ve Kurmay Binba Naim Cevat Bey idaresinde faaliyetlerini
srdrm, tilaf devletlerinin tm kontrolne ramen Anadoluya zellikle deniz yolu ile
silah ve dier malzemeleri karmay baarmtr. Bu tekilat stanbuldaki eitli
depolardan silah karma faaliyetini srdrm, en nemli baars ise 1920 yl iinde
1.500 subay Anadoluya karmak olmutur. 1921 ylndan sonra Zabitan Grubu Yavuz
Grubu adn almtr. Yavuz grubu bu tarihten itibaren Anadoluya yaplan 34 seferde; 50
adet makineli tfek, 5.000 adet tfek mekanizmas, 4 adet 15 cm.lik top, 150.000 adet 7,5
260
Cemal Karabekir [C.Karabekir], Maka Silahhanesi Hatralar stikll Harbi Kahramanlar, (Yay. Haz.
Aykut Kazancgil), stanbul 1991, s. 14 18.
261
a.g.e., s. 25 26.
262
Tevetolu, a.g.e., s. 15 30.
103
cm.lik top mermisi, 600 700 sandk Alman Piyade Tfei [Alman Mavzeri] mermisi
sevk etmeyi baarmtr.263
3.1.1.2 Mdafaa-i Milliye (M.M. Mim Mim) Grubu
1920 ylnn balarnda kurulmu olan Mdafaa-i Milliye Grubu, M.M. Grubu ve
Msellah Mdafaa i Milliye Tekilat olarak iki ayr grup halinde ortaya km, daha
sonra birleerek Mim Mim Grubu olarak anlmaya balamtr. Bu gizli tekilatn
kurucusunun Tekilat- Mahsusann son bakan olan Hsamettin Bey [Hsamettin
Ertrk] olduu bilinmektedir.264
Anadoluya sava ara gereleri karmak zere stanbulda faaliyetlerine balayan grup,
talyan ve Fransz gemilerini kullanarak zellikle ar silahlar nakletmeyi baarmtr.
Mim Mim Grubunun Anadoluya kard tfek miktar tespit edilememi olsa da 25 adet
muhtelif apta top, 155.989 adet top mermisi, 185.163 adet el bombas, 270 sandk tfek
bombas, 10.146 kg barut, mhimmat fabrikalarna ait 30 adet deiik model makine, 21
adet makine tezgh, 2 otomobil ve birok makine parasn Anadoluya ulatrmay
baard bilinmektedir. Karlan malzemenin cinsi ve miktarndan da anlalaca zere,
ar silahlarn tercih edildii grlrken, dier malzemeler daha sonra Ankarada zellikle
mermi imali ve silahlarla ilgili tamiratlarn yapmnda kullanlacak olmas bakmndan
olduka kymetli malzemeler olarak karmza kmaktadr. Mim Mim Grubu stanbuldaki
faaliyetleri sona erdikten sonra 31 Temmuz 1921 tarihinde Anadolu Ordusuna dahil
edilerek grev yapmaya balamtr. 265
3.1.1.3 Felah Grubu
23 Eyll 1920 tarihinde kurulan Hamza Grubu ile faaliyetlerine balayan bu gizli tekilat,
Trkiye Byk Millet Meclisi [TBMM] Hkmetinin talimatlar ile stanbulda faaliyet
gsteren tek tekilat olarak bilinmektedir. 266
263
Trkmen, Mtareke Dneminde Ordunun Durumu, s. 243 246.

a.g.e., s. 246.
265
a.g.e., s. 246 248.
266
a .g.e., s. 249.
264
104
Sultan Vahdettinin yaveri Neet Bey tarafndan kurulan Hamza Grubu, gizlilii salamak
ve tilaf devletlerinin dikkatini datmak maksadyla zaman zaman farkl isimler
kullanmtr. Hamza, Mcahid ve Muharip isimlerini kullanan grubun 31 Austos 1921
ylndan itibaren ise Felah Grubu adn ald bilinmektedir. Bu tekilat kendi iinde
blme yarlm, silah ve mhimmat karmann yannda istihbarat ve personel temini
konularnda nemli faaliyetler gstermitir. Merkeze bal ubeye ayrlan tekilatn; 1.
ubesi istihbarat, basn ve propagandadan; 2. ubesi subay seimi, sevkiyat, kurye ve
gizlenme yerlerinden; 3. ubesi ise, mhimmat tedariki, sevki ve silah tehizat konularnda
tecrbeli zanaatkrlarn temininden sorumlu olmutur.267
3.1.1.4 Dier Gruplar
Anadoludaki direniin devam etmesi ve Kuv-y Milliye nin glenerek dmana kar
koyabilmesi iin stanbuldan silah temini almalar, Karakol, Mim Mim ve Felah Grubu
gibi gizli tekilatlarn yannda dier gruplar tarafndan da desteklenerek Kurtulu
Savann sonuna kadar srmtr.
Bu gruplar ve mensuplar, her trl tehlikeyi gze alarak srdrdkleri almalar srasnda
binlerce silah, milyonlarca mhimmat ve daha birok sava ara gerecini stanbuldan
karmay baarmlardr. Bu gizli tekilatlardan en nemlisi dierlerinden farkl olarak
silah ve cephane retimi iin stanbuldaki askeri fabrikalardan ok sayda imalat tezghn
ve makine parasn Anadoluya karmay baaran malt- Harbiye Grubudur. Daha
sonra Felah Grubu ile birleen malt- Harbiye Grubunun Anadoluya kard silah
ustalar, silah tezgh ve makineler, Kurtulu Sava boyunca silah tamiri ve cephane
retiminde olduka yararl hizmetler grmtr. stanbuldan silah karma iini stlenen
dier nemli tekilatlarn banda ise Muavenet-i Bahriye, Namk ve htiyat Gruplar
gelmektedir. Muavenet-i Bahriye grubu deniz yolundaki silah karma faaliyetlerine destek
verirken dier iki grup obaneme, Takla ve Maka silah depolarndaki silahlarn
byk ksmnn Anadoluya sevkini salamtr.268
stanbulda faaliyet gsteren gizli tekilatlarn katklar hi phesiz Anadoludaki
mcadeleye g vermitir. Bu tekilatlarn mensuplar, silah ve dier sava aralarn
267
268
Trkmen, Mtareke Dneminde Ordunun Durumu, s. 249.

a.g.e., s. 249 256.
105
Anadoluya sevk etmekle birlikte, stanbuldan kamalarn saladklar sivil asker birok
gnllnn de Kuv-y Milliyeye katlmasn salayarak dmana kar direniin insan
kaynann ikmaline de yardm etmitir. Cemal Karabekir hatralarnda, yukarda isimleri
geen veya gemeyen gizli tekilatlar tarafndan stanbuldan karlan silah; 50.000den
fazla tfek, 100.000den fazla tfek mekanizmas ve 30 adet top olarak vermektedir.
Anadoluya stanbuldan karlan insan ve malzeme kara ve deniz yolu ile nakledilmi, bu
nakliyat srasnda Kastamonu yresi nemli yararllklar gstermitir. Kara yolu ile yaplan
sevkiyatlarda gvenlik nedeniyle zaman zaman aksamalar ve gecikmeler yaansa da deniz
yolu nakliyatnda liman ehirlerinde ksa srede kurulan tekilatlar bu yolla yaplan
sevkiyatlarn daha hzl ve gvenilir ekilde yaplmasn salamtr. neboluda kurulan
menzil tekilat, sz konusu lojistik faaliyetlerinin son derece disiplinli ve hzl bir ekilde
yrtld nemli bir merkez olarak Trk Kurtulu Savann baarsnda kritik bir rol
oynamtr. 269
3.2 Kuv-y Milliye nin Glenmesi
zmirin igalinin hemen ardndan zellikle Yunan igaline urayan sahil ehirlerinde ciddi
bir direni balam ve Yunan ilerleyii Anadolu ilerine doru ilerledike Kuv-y
Milliyenin direnii de artmtr. O dnemde zmirde bulunan Kazm zalp blgedeki
hareketlilii ve igale kar verilen mcadelenin kararln detayl ekilde anlatrken,
Anadoluya geiinde blgede ziyaretlerde bulunan ve Kuv-y Milliyecilere destek iin
almalar yrten Rauf Orbayda Kazm zalpin verdii bilgileri tasdik eden ifadelere
hatralarnda yer vermitir. Ayrca zmirin igalinden sonra Anadoluya gemeyi Rauf
Orbay ile birlikte kararlatrdklarn belirten Kuv-y Milliye nin nemli liderlerinden biri
olan Bekir Sami Gnsav da zmirin igalinin direni fikrini kuvvetlendirdiini
belirtmitir. 270
269
C. Karabekir, a.g.e., s. 31.; Nurettin Peker, 1918 1923 stikll Sava Vesika ve Resimleri nn,
Sakarya, Dumlupnar Zaferlerini Salayan nebolu ve Kastamonu Havalisi Deniz ve Kara Harekt ve
Hatralar, stanbul 1955, s. 206 213.
270
Kazm zalp, Milli Mcadele, I, 4. Bask, Ankara 1998, s. 5 8. ; Orbay, a.g.e., s. 298 301.; Muhittin
nal, Miralay Bekir Sami Gnsavn Anlar,2.Bask, stanbul 2002, s. 21 27.; Milli Mcadelenin nemli
isimlerinden Mustafa Necati Bey, zmire Doru Gazetesinde yazd bir yazda Yunan igaline kar
savama fikrini yle vurgulamaktadr: Asil ve fedakr milletim! imdiye kadar yaamak iin arptk,
bundan sonra da yine hayat ve erefini kurtarmak iin lecek, ldreceksin. Elbette hakikat ykselecek ve
halk yaayacaktr. Zalimlerin cezasn verecek bir silah var. ntikam- ilahi her zalim iin muhakkaktr. Onun
iin imanl kalbinin btn varlyla Allahndan yarn iin saadet isterken kuvvetli ve azimkr olmak da bir
106
zmir blgesi bata olmak zere, Anadolunun her tarafnda dman igaline kar verilen
mcadele glenirken Kuv-y Milliye nin idaresi ve devam iin de hzlanmtr.
Atatrkn Samsuna kndan itibaren toplanan kongreler ile blgesel mcadelelerin
ynlendirilmeye alld grlrken, dou illerindeki direni faaliyetleri Erzurum
Kongresinde alnan kararlarlar lke genelinde rnek tekil etmitir. Erzurum
Kongresindeki en nemli olay, grevinden ve askerlikten istifa etmi olan Atatrkn
Kurtuluun Lideri olarak ortaya km olmasdr. stanbul hkmetinin ve ngilizlerin
tm engelleme abalarna ramen Atatrkn liderliindeki asker ve sivil tm gnlller
blgesel bir toplant olan Erzurum kongresinde yurdun tamamn etkileyecek olan cesur
kararlar almlardr. Erzurum Kongresinin ardndan toplanan Sivas Kongresi ile birlikte
ise Anadoluda dmana kar direniin artk tek bir merkezden idare edilmesine karar
verilmi ve Atatrkn bakanlnda oluturulan Heyet-i Temsiliye, Trk milletinin
kurtulu abalarnn tek temsilcisi haline gelmitir. Heyet-i Temsiliye kararlar
Anadolunun her tarafnda balayc olmu bu sayede Kuv-y Milliye nin, doas gerei,
dank ve dzensiz faaliyetleri daha koordineli ve etkili hale gelmitir.271
Anadolunun Bat sahillerinde Yunan igaline kar mcadele eden Kuvvay- Milliye Dou
ve Gney cephelerinde de Franszlar ve tilaf devletlerinin Trk topraklarndaki
varlndan cesaret alan Ermenilere kar ciddi baarlar gstermitir. Mersin, Adana,
Osmaniye, Antep, Mara ve Urfada baskn veya saldrlarla dman kuvvetlerine nemli
kayplar verdirilmi, zellikle Antep ve Urfada Kuvvay- Milliyenin baars, dier
blgelerdeki direnie nemli bir moral destei salamtr. Bu blgede Kuvvay- Milliye
faaliyetlerini ynlendirmek zere Atatrk tarafndan gnderilen ve 21 Ekim 1919da
Elbistana gelerek greve balayan Kl Ali Bey blgedeki baarnn en nemli
temsilcisidir. Kl Ali Bey, ilk i olarak blgedeki dank gnll birlikleri bir araya
getirmekle ie balam ve halk Fransz ve Ermenilere kar birlik olmaya armtr. Bu
amala bir bildiri yaynlam ve Kuv-y Milliye ye katlmak istemeyen erkez ve
Krtlerin de kazanlmasn salamtr.272
vazifedir. Yunan zulm ve vaheti altnda titreyen, len kardeler, istikbali hazrlamak iin haydi karde
vazife bana! Tlay Alim Baran, Mustafa Necatinin Syledikleri, Ankara 2008, s. 57.
271
Mtercimler, Fikrimizin Rehberi, s. 581 624.; Zeki Sarhan, Kurtulu Sava Gnl (Aklamal
Kronoloji), II, 2. Bask, s. 1 33, 80 100.
272
Trk stiklal Harbi Gney Cephesi, IV, Ankara 2009, s.91.; Atatrkn Srda Kl Alinin Anlar [Kl
Alinin Anlar], (Yay.Haz. Hulsi Turgut), 9.Bask, stanbul 2007, s. 83 89. Kl Alinin Blge Halkna
Hitaben Yaynlad Bildiri Metni: Muhterem Kardelerim, Franszlarn kimseye sormadan, yerden ge
107
Kilikya Blgesini ngilizlerden devralan Fransz birliklerinin yetkilileri, merkezlerine

gnderdikleri raporlarda nceleri Kuv-y Milliye nin gcn nemsemez grnmler
fakat direniin kuvveti bu fikirlerinin yanlln ortaya koymutur. 27 Kasm 1919
tarihinde Fransz Dileri Bakanlna gnderilen bir raporda Anadolunun gcnden
yle bahsedilmektedir:
Anadoludaki Dzenli ordu
: 40.000 kii (min.)
Anadoludaki jandarma tekilat
: 20.000 kii (min.)
zmir cephesindeki ulusal gler
: 50.000 kii (min.)
Ermeni cephesindeki ulusal gler
: 60.000 kii (min.)
Krt cephesindeki ulusal gler
: 30.000 kii (min.)
Mustafa Kemale yakn evreler, Mustafa Kemal istedii takdirde bu saynn 300.000e
kabileceini belirtmektedir. Bu iddiada hibir abartma yoktur. Dzenli ordu ve
jandarma, ngilizlerin brakt silah, cephane, malzeme, ar sahra topusu
bakmndan ok iyi tehizatlandrlmtr. Buna ayrca Rusya tarafndan teslim edilen
malzemeyi de ilave etmek gerekir. Trkiyenin paylalmasnn kesinlemesi durumunda,
onlara kendileriyle ilgileneceimizi gstermekte acele etmediimiz takdirde, Mustafa
Kemale bal ulusal gler bize kar gerilla sava balatabilir ve bizi uzun maceralara
srkleyebilirler.273
Bu raporda tahmin edilen gcn Gney cephesindeki rgtlenmesi o kadar etkili bir hale
gelmitir ki Marada gsterilen direnie dayanamayan Franszlar ve Ermeniler 12 Ocak
1920de ehri terk etmek zorunda kalmlar 9 ubat 1920de ise Kuv-y Milliye birlikleri
Urfaya girmeyi baarmtr. Urfa ve Marataki bu nemli baarlarda, blgedeki
kadar haksz olarak kendi balarna igal kararlarna kar, biz vatann asl sahipleri ses karmayacak
olursak, Anadolumuzun en gzel yerlerini igal ve istilaya devam edeceklerdir. Anadolu ve Rumeli
Mdafaa-i Hukuk Cemiyetinin bu konuda ald kararlara uygun olarak, milletimiz btn gcyle bu haksz
igali reddetmez ve silaha sarlmazsa Paris Bar Konferansnn bir diyecei olmaz. O zaman medeni lem,
Eer Trkiye Mslmanlar Fransz igalini ho grmemi olsalard, Franszlar kendi topraklarndan fiilen
karrlard. demeye mecbur kalacaktr. Fedakr kardeler! Ey Mslmanlar! Gafil durmak, uyumak
zaman deildir. Franszlar Mara, Antep, Urfa ve Adana vilayetlerini geici olarak igal ediyoruz
diyerek bizleri aldatrken, dier taraftan Ermenileri silahlandrp zerimize saldrtyorlar. te Haruniye olay.
Haruniyede Mslmanlarn evleri yaklp yklmtr. Franszlar bu mbarek topramz Ermeni nfuz ve
idaresine vermek ve bu ekilde buralardaki Mslmanlar ortadan kaldrmak istiyor. Kardeler! Artk hi
durmaynz ve bu hakszla sesiz kalmaynz. Dmanlarmzn zalimane hakszlklarna hibir Mslman
gz yummamaldr. Allahn yardmyla baarya ulaacamza iman edelim. Bu kutsal grev iin hazrdr.
Anadolunun her tarafnda en kutsal ama urunda byk bir arzu ve kararllkla halk srekli silahlanyor.
te bunlardan bir ksm, siz kardelerini kurtarmak zere binlerce kilometre uzak yerlerden kalkp Pazarck
ve Maraa geldiler. Sizler de hemen hazrlann. Tekilatnz tamamlayn ve geniletin. Size gsterilecek
yerlerde toplanmak zere gayret ve fedakrln gsterin. Ayn amala ben de btn gcmle yannzdaym.
Bir avu Mslman mahvetmek isteyen zalim dman Allahn yardmyla iimizden srp karalm.
Allah yardmcmz olsun. Hepinize sayglar sunar, tekilatnza hazr olduunuza dair bilgi veririm. Mara ve
Antep Havalisi Umum Kuva-y Milliye Komutan Kl Ali Kl Alinin Anlar, s.87 88.
273
Bilge Yavuz, Kurtulu Sava Dneminde Trk Fransz likileri Fransz Ariv Belgeleri Asndan 1919
1922, Ankara 1994, s. 38 39.
108
13.Kolordunun Kuv-y Milliye ye salad subay ve silah yardmnn etkili olduu

bilinmektedir. 1920 yl balarnda, blgeyi Anadolunun i ksmlarna balayan Toros
Da Geidi blgesini de karlatklar gl savunma yznden terk etmek zorunda kalan
Franszlar, bylece Anadolunun gcn ilk anlayan tilaf devleti kuvveti olarak karmza
kmaktadr.274
Anadolunun Bat ve Gney blgelerinde Kuv-y Milliye
dmana kar baarl
mcadelesine devam ederken, lkenin Kuzey ve Dou blgelerinde de Rum ve

Ermenilerin saldrlarna kar 15. Kolordu Komutan Kazm Karabekir kumandasnda
faaliyetlerini srdrmtr. tilaf devletlerinin, zellikle ngilizlerin, destekledii Rum ve
Ermenilere kar Karadenizde ve Douda verilen mcadele dier blgelere gre daha
Dzenli orduya daha yakn bir grnm arz etmektedir. Bunun sebebinin Atatrkten
sonra Anadoludaki en kdemli komutan olan Kazm Karabekirin orduya ait silahlar
mtarekeden sonra teslim etmemi olmas ve zellikle Sivas Kongresinden sonra
blgesindeki askeri birlikleri Heyet-i Temsiliyenin gnderdii subaylarla glendirmi
olmasdr. Rusyada Bolevikler ve Menevikler arasndaki mcadele Bolevikler
tarafndan kazanldktan sonra ise Doudaki sava sona erdiinden bu blgedeki birlik ve
silahlarn byk ksm Anadolu ilerine kaydrlmtr. 275
Glenen bu gnll kuvvetlerin kumandas, gnll subaylar ve kendi blgelerinde
kuvvet sahibi olan efe, zeybek ve airet reisleri tarafndan stlenilirken, birliklerin
ihtiyac olan maddi kaynak halktan karlanmtr. Anadoluya karlan silahlarla birlikte,
lkenin eitli yerlerinde bulunan askeri birliklerin depolarnda bulunan silahlar ya gizlice
gnlllere ve halka datlm ya da Kuv-y Milliye kuvvetlerince sz konusu depolarn
yamalanmasna gz yumulmutur.276 Ancak zellikle Bat Anadolu blgesinde Mavzer
274
Yavuz, a.g.e., s. 57 58.; Kl Alinin Anlar, s. 98 99.

Kazm Karabekir, stiklal Harbimiz, II, 3. Bask, stanbul 2010, s. 1002 - 1008
276
ATASE-SH, Sra:3616 Kutu: 24 Gmlek: 130 zmir ve Ayvalkta Yunanllarn eline gememesi iin
firardan dnen efrada fazla silahlarn datlmas, hakknda 03.09.1335 [03.09.1919] tarihli belge.; Ali Fuat
Cebesoy, Kuva-y Milliyenin yz, (Yay. Haz. Osman Selim Kocahanolu), stanbul 2002, s. 7 13.;
Cemal Karabekir Bat cephesinde askeri birlik komutanlarnn Kuv-y Milliye ye yardmlarn ve silah
depolarnn halk tarafndan yamalanmas ile ilgili bir olay detayl ekilde yle anlatyor: Kuvy
Milliyeye bir ok zabitler sivil olarak itirak etmilerdi. Miralay efik Bey Aydn mntkasndaki; Miralay
Kzm Bey Ayvalk, Dikili, Bergama, Akhisar mntkasndaki; Kaymakam mer Ltfi Bey Salihli, Turgutlu,
Aydn cihetlerindeki Milli kuvvetlere mmkn olan yardm yapyor silh, cephane, bomba ve efrat
veriyorlard. Ali Fuat Paa, Bekir Sami Bey, Mahmud Bey, Eskiehirde Kaymakam Atf Bey ikinci hat
olarak pek ok yardm ediyorlard. Bu zevatn hepsi Kuvy Milliyenin teekklne ve kuvvetlenmesine de
btn himmet ve gayretlerini sarf ediyorlard. Aydn cephesinde Miralay efik Bey bir takm efeleri celb
edip, onlara tekilat yaptrmak hususunda da bizzat urayor ve onlar idare ediyordu. Bunlar gzmle
275
109
tfeklerinin ok az olduu bilinmektedir. Anadoludaki depolarda ise genellikle Alman

Mavzeri ve Rus Tfekleri bulunurken bu tfeklerinde mekanizmalarnn eksik olduu ve
bu tfeklerin kullanlmas iin de stanbuldan gelecek srg kollarna ihtiya olduu tespit
edilmitir. Kstl imknlara ramen, askeri birliklerin depolarndan aktarlan silahlarla
Aydn blgesinde Kuv-y Milliye nin gc 1920li yllarn balarnda; 2.794 er, 2.427
tfek, 253.330 piyade tfei, 5 makineli tfek, 480 el bombas, 7 aydnlatma tabancas, 89
aydnlatma fiei, 2 iaret tabancas, 27 iaret fiei ve 167 hayvana ykselmitir. Milli
kuvvetlere silah salanmas iine ek olarak Heyet-i Temsiliyenin Anadoludaki
Kolordularn silah ihtiyacnn da ihmal etmemi, baz silahlar kolordular arasnda
naklettirmitir. Bu duruma rnek olarak, silah ve cephanesi azalan 12. Kolorduya 13.
Kolordudan 3.000 adet kk apl mavzer ile 2.000 topu cephanesi sevk edilmesi
gsterilebilir. 277
Anadoludaki direni glenerek devam ederken 16 Mart 1920de stanbulun tilaf
devletleri tarafndan resmen igali, direniin topyekn bir savaa dnmesine ve Heyet-i
Temsiliyenin glenmesine sebep olmutur. Anadoludaki hareketi bastrmay hedefleyen
sz konusu igalin hangi sebeplerle ter teperek hareketi glendirdii, stanbuldan 20
Mays 1920 tarihinde Fransz Sava Bakanlna gnderilen bir raporda u ekilde
sralanmtr:
1 Bakentin resmen igali Anadolu ve Trakyada vatanseverlik duygularnn
alevlenmesine yol amtr.
2 Anzavur birliklerinin baarszl ve stanbul Hkmetine bal etelerin Adapazar
ve Boluda hibir ilerleme kaydetmemi olmalar
3 Bar koullarnn arl
4 Kafkasyadaki Sovyet ilerleyii ve Ankara ile Sovyet hkmetleri arasnda iletiimi
kolaylatrarak milliyetileri tilaf devletlerine gle kar koyma yolunda
cesaretlendirmitir.278
Gerekten de stanbulun igalinin hemen ardndan ngilizlerin Meclis-i Mebusan da igal

ederek, Rauf Orbay ve Kara Vasf gibi Anadolunun nemli isimlerinin de aralarnda
grdm. Bu sralarda Miralay efik Bey stanbula Nezaretine u meale yakn bir telgraf gndermiti:
Yunanllarn zmire kmalarndan galeyana gelen halk burada bulunan silah ve cephane depolarna hcum
ederek yama ettiklerini ve bunu nleyecek kuvvete malik olmadmdan bu nizamsz vaziyet ve hale mani
olamadm arz ederim.C.Karabekir, a.g.e., s. 39.
277
Murat Kyl, 1919 1922 Dneminde Trk Ordusu kmal Sistemi ile Yunan kmal Sisteminin
Karlatrlmas, Baslmam Doktora Tezi, zmir 2006, s. 21 25.
278
Yavuz, a.g.e., s. 78 79.
110
bulunduu milletvekillerini tutuklayarak Maltaya srgne gndermiler, bu durum

meclisin Anadoluda toplanmasna karar verilmesine sebep olmutur. Atatrk, Heyet-i
Temsiliye adna birliklere gnderdii bir telgrafta stanbulun igalini aadaki ekilde
haber vermitir:
Ankara, 16.3.1920
Diyarbekirde K.O.13 K. Cevdet Beyfendiye
Erzurumda K.O.15 Kumandan Kzm Karabekir Paa Hazretlerine
Sivasta K.O.3 K.Salhattin Beyefendiye
Konyada K.O.12 K. Fahrettin Beyefendiye
Bursada Frka 56, Bandrma K.O.14, Balkesirde Frka 61 Kumandanlklarna
Nazilli Mevki Kumandan Servet Beyefendiye
Edirnede K.O.1 K. Cafer Tayyar Beyefendiye
zmitte Frka 1 K. Rt Beyefendiye
Bu sabah 16.3.1920 ngilizler ehzadebandaki karakolu askerimiz uykuda iken basarak
alt kiiyi ehit ve on be kadarn mecruh ettikten sonra karakolu ve bir taraftan da
Harbiye Nezaretini ve Tophaneyi ve Harbiye Telgrafhanesini igal ettikleri bildirildi. Bu
harekt yapan rhtma yanaan ngiliz zrhllar bahriye efraddr. stanbulda fevkalde bir
halin cereyan etmekte olduu anlalyor. Vaziyet Heyetimizce takip edilmektedir.
stanbulla muhabere ve mnasebette mteyakkz bulunulmas arz olunur.
Mustafa Kemal
Zeyil: Beyolu telgrafhanesini igal ve memurini oradan tardetmilerdir. Dersaadet
telgrafhanesini de bir saate kadar igal edecekleri haber alnmtr. 279
stanbulun ve Meclis-i Mebusann igalinin ardndan Anadolu Hareketi meclisi

Ankarada toplamak zere almalara balam, ksa sre sonra 23 Nisan 1920 tarihinde
Trkiye Byk Millet Meclisi [TBMM] trenlerle almtr. Ankara milli bir meclisin
almas Milli Mcadelenin nemli bir siyasi g kazanmtr. Bu siyasi g, stanbul ile
ilikilerin kesilmesinden sonra mcadelenin tek elden yaplmasn ve uluslararas alanda
resmen temsil edilmesini kolaylatrmtr. Meclisin almasndan hemen sonra Kuv-y
Milliye kuvvetlerinin silah ve cephane ihtiyac dorudan Ankaradan ynlendirilmeye
balanmtr. Ankara, silah ve cephane temini iin her yolu denemi ve eldeki btn
imknlar kullanmtr. Hatta Alman Mavzerlerinin kulland cephane yerine Trk
Mavzeri cephanesinin kullanlmas bile denenmitir. Bu deneme cephane ihtiyacnn
karlanmas iin bir zorunluluk olarak ortaya km ve bu uygulama sonunda, ok verimli
279
Atatrk, a.g.e.,III, s. 1232.
111
olmasa da Alman Mavzerlerinde Trk cephanesi kullanlmaya balanmtr. Ayrca

ihtiyacn karlanmas iin halkn elinde bulunan silahlarnda toplanmasna karar
verilmitir. Taleplerin merkezden karlanmas hakknda gzel rneklerden bir tanesi
Nazillide faaliyet gsteren Demirci Mehmet Efenin 300 Mavzer Tfei istemesi ve bu
talebin Ankara tarafndan karlanmasna allmasdr. 280
1920 yl sonbaharna kadar, Ankara hkmetinin silah ve cephane tedariki acsndan
yapt almalara rnek olarak, Gney Cephesinde datlan silahlar aadaki tabloda
gsterilmitir:281
280
Halktan Silah Toplanmas Hakknda verilen Haziran 1920 tarihli emrin metni: 1) Halktan her kimin
yannda muharebe tfei ve cephanesi varsa bu emrin her yerde yaynlanmas ve ilanndan itibaren on be
gn iinde bucak veya ilesi jandarma komutanlna gelerek gstermesi ve kayt ettirmesi zorunludur.
Muharebe tfekleri muhtelif eitli model mavzer, Alman, Rus, ngiliz eitli model martin ve yabanc
otomatik ateli tfeklerdir.2) Jandarma komutanlklar, getirilen silahlarn salam veya orduda kullanlmaz
olduunu, cinsini, fiek saysn muayene edip sahibinin ismi ile zel deftere kaydedeceklerdir. Jandarma
alay komutanlnn blgelerindeki muharebe tfek ve fiei cins ve saysn bu haziran ay ierisinde
saptayarak temmuzun birinci gn, blgesi iinde bulunduklar kolordu komutanlklarna bildireceklerdir.
Kolordular da nihayet temmuzun haftasna kadar blgelerinde kaytl bulunan tfek ve fieklerin saysn,
cinslerini ayr ayr gstererek ifre ile Milli Savunma Bakanlna bildirilecektir. 3)Eer dardan tfek
alnmas mmkn olmaz da yurdun korunmas iin halk elinde orduya yarar tfek ve cephaneden yararlanma
zorunluluu olursa, ancak herkesi yurdun selameti iin fedakrlk etmesi gereken byle nemli bir zamanda
paras pein denerek bu tfeklerden gerei olanlarn toplanmas iin yaplacak olan bu kayt ilemindeki
sebebin halka iyice anlatlmasna, hkmet ileri gelenleri ve jandarma tekilat memurdurlar. 4) Yannda, bu
emirde aklanan tfek ve fieklerden olup da, emrin o yerde yaynlanmas ve ilanndan on be gn iinde
gelip teslim etmeyenler hakknda, silah ve cephaneleri zoralmla askeri depolarna teslim olunur; hak sahibi
hakknda kanuni ilem yaplr. Bu emrin uygulanmasnn salanmas ve emirde tayin edilen zamanda
saylarn bildirilmesi rica olunur.Kyl, a.g.t., s. 29 33.; ATASE-SH, Sra:454 Kutu:608 Gmlek:73
Demirci Mehmet Efenin Svari Bl in 300 Alman Mavzerinin sevki, hakknda 08.05.1336
281
Kyl, a.g.t., s. 40 42.
112
Tablo 3.2 Gney cephesinde datlan baz silahlar gsterir tablo

Tfek Miktar
Cephane Miktar
Veren Makam
Verildii Yer
185
6.300
11.Tmen
Bereketli Maden
93
6.010
11.Tmen
Nevehir
700
11.Tmen
Ulukla
60
5.550
11.Tmen
Konya Erelisi
100
16.875
11.Tmen
Bor
145
163.000
11.Tmen
Nide
660
14.560
11.Tmen
Kilikya Hey.Mer.
1390
461.400
11.Tmen
Kemal Bey Mf.
261
41.750
11.Tmen
Sinan Bey Mf.
500(Alman
Mavzeri)
90 Sandk
11.Tmen
Develi
Yukardaki tablodan da anlalaca zere Nidede bulunan 11. Tmen depolarndan

Kuv-y Milliyeye nemli miktarda silah ve cephane datlmtr. Stratejik olarak
olduka nemli bir blgede bulunan 11. Tmenin Toroslar ve Gney Cephesinin
savunulmasnda ok nemli katklar olmutur. Yukardaki tablodan gsterilen silahlardan
ayr olarak 11. Tmen tarafndan Nide ve Borda bulunan Kuv-y Milliye birliklerine
2.345 + 902 adet Trk Mavzeri, 1.022 adet Alman Mavzeri, 307 Adet Trk Mavzer
Filintas [Karabina] 126 muaddel Martin ve 50 adet Rus tfei ile 353 Sandk Trk, 1.066
sandk Alman ve 98 sandk Rus cephanesi teslim etmitir. 282
Ancak, Kuv-y Milliye ne kadar glense ve baarl olsa da, Yunan ordusuna kar
dzenli birliklerle mcadele etme zorunluluu artarak kendisini hissettirmitir. Bu
durumun ana sebeplerinden biri, stanbul hkmeti ve ngilizlerin destekledii Anzavur
syannda, Kuv-y Milliye nin yaad zorluklardr. Bu isyan sonu olarak bastrlsa da
gnll birliklerin dzensizlii zaman ve insan kaybna sebep olmutur. Hatta byk
282
Kyl, a.g.t., s. 44.
113
tehlikeler gze alnarak Akba Cephaneliinden karlan silahlar Anzavurun ikinci

hareketinin durdurulamamas sebebiyle imha edilmek zorunda kalmtr. Anzavur stanbul
hkmetinin ve ngilizlerin desteiyle, yapt din propagandas sonucu glenmi,
bylece Kuv-y Milliye gleri Yunan ordusu ve Anzavur birlikleri arasnda skarak zor
duruma dmlerdir. Anzavur syannn bastrlmas ancak zmir ve civarndaki
birliklerin Yunan hatlarnda az bir kuvvet brakarak topluca Anzavur zerine yrmeleri
sonuncunda baarlabilmitir. Yunan igali altndaki topraklarda Anzavur isyan Anadolu
Hareketinin insan gc ve zaman kaybna sebep olurken, Dzenli ordu ihtiyacnn hayati
bir neme sahip olduu ortaya kmtr. 283
3.3 Dzenli Ordu ve Mavzer Tfekleri
Kuv-y Milliyenin Milli Mcadeledeki hizmetleri, Trk Kurtulu Savann birinci veya
hazrlk evresi olarak kabul edilir ise Dzenli orduya gei ve Dzenli ordu ile yaplan
savalar da ikinci aamay meydana getirmitir. Ankara, Dzenli ordu birliklerinin
ihtiyalarn karlamak ve bu birliklerin silah ve cephane eksiklerini tamamlamamak iin
283
zalp, a.g.e., s. 92 98.; ATASE - SH, Sra:49 Kutu:111 Gmlek:613 Akba Hadisesinin Hlsasn
bildirir sadaret makamna gnderilen rapor, hakknda 1336 [1920] tarihli belge.; Sz konusu Akba
Cephanelii basknnda 8.000 Rus Tfei ve bu tfeklere ait cephane temin edilmitir. Atatrkn, Akba
cephanelii baskn ile ilgili gelimeleri ve ngilizlerin bu baskn bahane ederek yaptklar igalleri anlatan
telgraf metni: On kinci Kolordu Kumandanlna, Berayi Malumat Yirminci Kolordu Kumandanlna,
Ellinci Frka Kumandanlna, Berayi Malmat Refet Beyefendiye, Berayi Malmat nc Kolordu
Kumandanln, Berayi Malmat On Beinci Kolordu Kumandanlna, Berayi Malmat On Drdnc
Kolordu Kumandanlna, Berayi Malmat Frka 61 Kumandanlna; 1) anakkalede Akbata srf Dveli
tilfiye askerleri taht muhafazasnda bulunan esliha ve cephane deposundan gya bir miktar esliha ve
cephane karldn bahane ederek ngilizler Bandrmaya iki yz kii karmtr. Afyonkarahisar, Eskiehir
gibi Dveli tilfiye askerinin de bulunduu mahallerdeki cephaneliklerimize suikast veyahut bunlarn
muhteviyatn istifade edilmeyecek bir mahalle nakledecekleri haber verilmektedir. 2) Harekt Milliye
mntkalar gerisindeki esliha ve cephanelerimiz birer bahane ile alnacak ve mhim nakliyat noktalar
yeniden igal edilecek olursa bu gibi teebbsat hainane cephelerde elyevm kavga eden milli kuvvetlerimizi
ne derecede duar zf edecei mstani arz ve izahtr. Mukavemet meselesi mevzubahs olunca en bata
bulunan kumandanmzn rehber olaca nazar itibara alnarak bervehiati baz mtaleatn arz lzimeden
grlmtr: Baz arkadalarmzn igalin tevsii, resm bir muhasamann ihdas gibi ihmalt nazar dikkate
alarak mukavemet hususunda tereddde dmek suretiyle zaman kaybettikleri anlalmaktadr. Bu gibi
ahvalde kendi mntkalarnda mevcut bilcmle milli kuvvetlerden istifade edecekleri tabii bulunan
kumandanlarmzn birka misli faik kuvvet temin edecekleri, milliyet nam altnda icra edecekleri harektn
da resmi bir muhasamay inta edemiyecei phesizdir. Dmann yabanc bir mntkada ekseriya
mstemleke askerile mnferit bir vaziyette bulunmas da icraatta cretini tenkis eden esbabtr. Bunun iin
cephedeki milli kuvvetlerimizin mukavemetini tenkis edebilecek ve lzumu halinde istikllimizi mdafaa
esnasnda bizi zayf drmek maksadile ecanibin yeniden vukubulacak igal ve tecavzlerine kar bilcmle
kumandanlarmzn kemali azim ve katiyetle hareket eylemelerini bilhassa rica eylerim. Atatrk, a.g.e., III,
s. 1211 1212.
114
btn imknlar deerlendirmi ve eldeki baz silah ve cephaneleri Batya kaydrmay

srdrmtr.284
1920 ylnn Austos ayndan itibaren Milli Mdafaa Vekleti tarafndan yaplan
yazmalardan, Ankarann artk gnll tekilatlarla mcadeleyi srdrmekten artk
vazgetii ve Dzenli ordu iin almalara balad anlalmaktadr. 16 Austos 1920
tarihinde Genelkurmayn Milli Mdafaa Vekletine gnderdii bir yazda gnll
tekilatlar ile ilgili dnceler yle ifade edilmitir:
Gnll tekilatndan memleketi savunmas iin gerei gibi fayda salanamam
olduu gibi, gelecekte de bunun byle olaca, gnll rgtlerinin genel olarak
ykml(mkellef) erlerle Mdafaa-i Hukuklarn yani millet kaynaklarndan oluan
yani bizim iin ok kymetli bulunan silah, donanm, eitim ve disiplin ynnden yoksun
bir topluluk meydana getirdikleri, bu bakmdan kesin bir zorunluluk olmadan yeniden bir
gnll birliin tekiline bir taraftar bulunmamakta, tekil edilmi olanlarn da azar
azar dzenli tekilata evrilmesi uygun olacaktr.285
Ankara hkmetinin Dzenli ordu ile girdii ilk sava I. nn sava olmu ve bu
savan ncesinde Dzenli orduya kar olan baz gnll birliklerin isyanlar
yaanmtr. Kuvva-y Seyyare komutan erkez Ethem, isyanclarn en nemli ismi
olmutur. Demirci Mehmet Efe ve Sar Efe gibi kuvvet sahibi ete liderleri de erkez
Ethem gibi isyan edenler arasnda yer almlardr. Kurtulu Savann birinci aamasnda
nemli hizmetlerde bulunmu fakat sonradan Dzenli orduya katlmay reddederek isyan
etmi olan erkez Ethemin azmsanmayacak bir kuvvetle balatt isyan, sonu olarak
bastrlmtr.286
Ancak, erkez Ethem isyan ile megul olan Trk kuvvetlerinin bu durumundan istifade
eden Yunan ordusu, 1920 ylnn Haziran aynda balatt harekt hzlandrarak, Trk
Eskiehir hattna doru ilerlemitir. Trk Ordusu, TBMM tarafndan 9 Kasm 1920de
verilen emirle, Dzenli ordunun kurulmas kararna uygun olarak, Bat cephesinde iki
284
ATASE SH, Sra:13532 Kutu:412 Gmlek:169, Kk apl Mavzer tfekleri ile muaddel Martin
tfeklerinin 56.frkaya gnderilmek zere Ktahyaya nakli, hakknda, 20.03.1336 [20.03.1920] tarihli belge.
285
Kyl, a.g.t., s. 34.
286
Trk stiklal Harbi, VI, stiklal Harbinde Ayaklanmalar, Ankara 1974, s. 236-237; Erol Mtercimler,
Onlar Bizim in ldler Bu Vatan Byle Kurtuldu[Bu Vatan Byle Kurtuldu], 14. Bask, stanbul 2007, s.
340 344.; Atatrk, erkez Ethem isyannn sonucunu Nutukta u szlerle anlatyor: Efendiler, Etem
kuvvetlerini takibeden ktaatmz, 5 Knunusani 1921 gn Gedizi igal ederek, o civarda toplandlar. Etem
ve kardeleri de, kuvvetleriyle beraber dman saflarnda lyk olduklar vaziyeti aldlar. Artk, Etem vakas
kalmamt. Ordumuzun iinde bulunan dman, tardedilerek, cephesine irca edilmiti. Bundan sonra yalnz
bir dman cephesini ve hareketini mahede edeceiz. Atatrk, a.g.e., II, 12. Bask, stanbul 1972, s. 546
547.
115
cepheye ayrlmtr. Bu ayrma gre, Kuzey Cephesi; zmit, Erturul, Eskiehir ve

Ktahyay kapsarken bu cephenin komutanln Genelkurmay Bakan Albay smet
nn stlenmitir. Bat Cephesinin ikinci kanad olan Gney Cephesi ise; Afyonkarahisar,
Isparta, Burdur, Denizli, Aydn, Mentee, Antalya, Konya, Silifke, Nide ve Adanay
kapsayacak ekilde Dhiliye Vekili Albay Refet Bele emrine verilmitir. 287
6 Ocak 1921 tarihinde Yunan ordusunu Eskiehir istikametine doru balattklar ileri
harekt ile balayan I. nn Muharebesinde Trk Ordusunun kuvveti; 8.500 personel,
5.500 tfek, 47 ar makineli tfek ve 28 top iken Yunan Ordusunun kuvveti; 16.243
personel, 12.500 tfek, 120 makineli tfek ve 72 top olarak tespit edilebilmitir. 11 Ocak
1920 tarihine kadar sren muharebenin ardndan Trk mukavemetine kar koyamayan
Yunan ordusu ayn tarihte nn mevzilerinden geri ekilmitir. Trk karargh btn
kuvvetiyle bir takip yapmak yerine 12 Ocak 1920 tarihinde yalnzca svari birliklerinin
katld bir takip harekt balatmtr. I. nn Muharebesinde Yunan ordusu zmiri
igal ettii tarihten beri ilk defa olarak karlat Trk Dzenli ordusu karsnda
malup olarak, geri ekilmek zorunda kalm ve bu durum Dzenli ordu fikrinin ve bu
yolda yaplan almalarn olduka isabetli olduunu gstermitir. Ayrca, bu baar Trk
ordusuna byk bir umut ve nemli bir moral destei salamtr.288
I.nn Zaferi uzun yllardr beklenen bir baar olmakla birlikte bata silah ve cephane
olmak zere trl imknszlklarla mcadele etmek zorunda kalan Ankara hkmetinin
kararlln ortaya koymas bakmndan da ayrca nemlidir. Bu zaferi takip eden gnlerde
TBMM Hkmeti Tekilat- Esasiye ad verilen ilk anayasay da yaparak kurtulu
mcadelesinin yasal temellerini de atmtr. Zaferin Anadoludaki olumlu etkisi
hissedilirken, zafer uluslararas alanda da etkili olarak Ankara Hkmetinin Londrada
yaplacak konferansa davet edilmesi sonucunu dourmutur. Ancak, Yunan ordusu ilk
yenilginin ardndan Trk ordusunun baarsna engel olabilmek iin 13 Mart 1921
tarihinde yeni bir harekta balamtr. leri harektla 23 Mart 1921 tarihinde Yunan
Ordusu nn mevzilerine saldrmlar ve bylece II. nn Muharebesi balamtr. Bu
savata Trk Ordusunun mevcudu; 34.175 personel, 290 makineli tfek ve 104 top iken;
287
Mtercimler, Fikrimizin Rehberi, s. 673.

Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti Dnemi, Trk stiklal Harbi zet
Tarihi [TH zet], IV/I, Ankara 2001, s. 429 431.
288
116
Yunan Ordusunun kuvveti; 41.550 personel, 3.854 makineli tfek ve 220 top olarak tespit
edilmitir.289
Trk Ordusu, kendisinden say ve silah olarak stn bulunan Yunan Ordusunun 23 Mart
1921 tarihinden 30 Mart 1921 tarihine kadar devam eden taarruzlarna baarl ekilde
cevap vermitir. Bu kar koyu sonucunda Yunan Ordusu 31 Mart 1921 gecesi geri
ekilmek zorunda kalmtr. Kurtulu Savann en nemli zaferlerinden biri olan II. nn
Zaferi sonunda Trk Ordusunun 4.950 personel, 2.432 tfek 388 hayvan ve 3 makineli
tfek kaybederken, Yunan Ordusunun kayb ise 6.224 personel olarak tespit edilmitir. I.
nn Zaferinin ardndan smet nn albaylktan mirlivala ykselirken, II. nn
Zaferinden hemen sonra ise, eldeki btn imknlar nn mevzilerine sevk eden Fevzi
akmak birinci feriklik rtbesine [Orgeneral] ykseltilmitir. 290 Anadolu hkmetinin
daha kuvvetli bir ekilde stanbula ve dnyaya ilan edilmesini salayan bu byk zaferin
nemini Atatrk smet nnye gnderdii telgrafta Siz orada yalnz dman deil
maks talihini de yendiniz szleriyle vurgulamtr.291
II. nn Zaferi Trk Ordusuna olan inancn ve gvenin artmasn salarken, tilaf
devletleri arasnda da Yunan Ordusuna verilen destek hakknda fikir ayrlklarnn
balamasna sebep olmutur. Yunan Ordusu ald yenilgilerden sonra 1921 yln Nisan ay
iinde Aslhanlar ve Dumlupnar muharebelerinde Trk Ordusuna kar bir stnlk
salam fakat ayn yln Temmuz ay ierisinde yaplan Ktahya ve Eskiehir
Muharebelerinde Trk Ordusuna ar kayplar verdirmeyi baarmtr. Yunan
Ordusunun 10 Temmuzda Ktahya zerinden balatt taarruz baarl olmu, 21
289
Mtercimler, Fikrimizin Rehberi, s. 678 680.; TH zet, s. 434 436.

TH zet, s. 439 441.; Mtercimler, Fikrimizin Rehberi, s. 682.; Hatemi, a.g.e., II, s. 780.
291
Atatrkn zaferi tebrik etmek zere smet nnye gnderdii telgraf metni: Ankara 1.4.1921, nn
Muharebe Meydannda Metristepede Garp Cephesi Kumandan ve Erknharbiyei Umumiye Reisi smet
Paaya: Btn tarihi lemde, sizin nn medyan muharebelerinde deruhte ettiiniz vazife kadar ar bir
vazife deruhte etmi kumandanlar enderdir. Milletimizin istikll ve hayat dhiyane idareniz altnda erefle
vazifelerini gren kumanda ve silah arkadalarnzn kalb ve hamiyetine byk emniyetle istinad ediyordu.
Siz orada yalnz dman deil milletin mkus talihini de yendiniz. stil altndaki bedbaht topraklarmzla
beraber btn vatan, bugn mntehalarna kadar zaferinizi tesid ediyor. Dmann hrs istils, azim ve
hamiyetinizin yaln kayalarna ban arparak hurdaha oldu. Namnz, tarihin kitabei mefahirine kaydeden
ve btn milleti hakknzda ebed minnet ve krana sevk eden byk gaza ve zaferinizi tebrik ederken,
stnde durduunuz tepenin size binlerce dman lleriyle dolu bir meydan eref seyrettirdii kadar
milletimiz ve kendiniz iin aaai itil ile dolu bir ufku istikbale de nazr ve hkim olduunu sylemek
isterim. Byk Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal Atatrk, a.g.e.,II, s. 580 581.
290
117
Temmuzda balayan Eskiehir Muharebesi sonunda Trk Ordusu byk kayplar vererek
25 Temmuz 1921de Sakaryann dousuna ekilmek zorunda kalmtr.292
Mtercimler, sz konusu yenilginin ardndan Meclisteki endieli durumu aadaki
ekilde zetlemektedir:
Trkiye Byk Millet Meclisi son derece heyecanl tartmalara sahne oluyordu. 24
Temmuz gn Milli Savunma Bakan Fevzi Paa tra uzam, toz iinde yorgun yz ile
Meclis krssne karak, tarihi gnler yaandn byk kayplara uranldn ordunun
en uygun mevziye ekildiini bildirdi. Bu nedenle Ankaradaki hkmet dairelerinin
Kayseriye gnderilmesinin karar altna alndn syledi.[] Milletvekilleri sorumlu
komutanlarn cezalandrlmasn istiyorlard. Fevzi Paa sorumluluu zerine ald.[] Bat
Cephesi Komutan smet Paann orduyu iyi ynetemediinden yaknan milletvekilleri de
vard. Gerekte de Ktahya Eskiehir yenilgisinin tek sorumlusu smet Paa idi. Fevzi
Paa sorumluluu zerine ald. Belki Mustafa Kemal Paa da zeki, alkan bir komutandan
yoksun kalmak istemedi. Kazm Karabekir Paann Dou Cephesinde kalmasnda yarar
vard. Ali Fuat Paa Moskovada eliydi. Kokiri hareketi nedeniyle Mecliste Nurettin
Paaya sempati gstermeyenler vard. Refet Paa Dumlupnar Muharebesinde baar
gsterememiti. smet Paa iki nn Muharebesini kazanmt. 293
Gerekten de Ktahya Eskiehir yenilgisi nn Zaferlerinden sonra kendisini

hissettiren coku ve midi bir anda alp gtrmtr. Bu byk yenilgide Trk Ordusunun
kayplar; 6.988 personel, 55 makineli tfek ve 18 top olarak tespit edilmitir. Bu kayplara
30.809 kaak asker de eklendiinde yenilginin sonucunun endieyi gerektirecek seviyede
olduu ortaya kmaktadr. Ordunun Sakaryann dousuna ekilii baarl kabul edilecek
olunsa bile bu baarl geri ekilme kayplar ortadan kaldramadndan sonucu
deitirememitir. Yunan Ordusun toplam kaybnn ise yarallar dhil ancak 4.718 olduu
bilinmektedir.294
Ktahya Eskiehir yenilgisinin hemen ardndan gelen Sakarya Meydan Muharebesi ise
Trk kamuoyundaki umutsuzlua son veren nemli sonular dourmutur. Yunan
ilerleyiini durdurmak iin areler arayan Mecliste Atatrkn ordunun bana gemesi ve
askeri durumu ele almas fikri ar basmaya balamtr. Uzun yetki tartmalarndan sonra
Atatrk 5 Austos 1921 tarihinde Bakomutan olarak tam yetki ile Trk Ordusunun
bana gemitir. Bu tarihten itibaren emirler kanun saylmaya balamtr ve
Bakumandanlk Kanunundan hemen iki gn sonra 7 Austos 1921 tarihinde yaynlanan
Teklif-i Milliye Kanunu ile de Trk milletinin kaynaklar yaplacak savalar iin
292
TH zet, s. 448 456.

Mtercimler, Fikrimizin Rehberi, s. 683.
294
TH zet, s. 456.
293
118
harekete geirilmitir. Bu kanunla savan lojistik andan muhta olduu kaynan ne

derece kstl olduunun anlalmas asndan zel bir nem arz etmektedir. 295
Atatrk,
Bakumandan olarak cepheye hareket edip incelemelerden sonra Trk
Ordusunun konumunu ve savan balamasn aadaki ekilde anlatmaktadr:

[] 12 Austos 1921 gn Erknharbiyei Umumiye Reisi Fevzi Paa Hazretleriyle
beraber cephe kararghna gittim. Dman ordusunun cephemize temas ederek sol
cenahmzdan ihata edeceine hkm vermitik. Tedabir ve tertibatmz kemali cesaretle
bu noktai nazardan aldrdm. Vakayi, isabetimizi gsterdi. Dman ordusu, 23 Austos
1921 de ciddi olarak cephemize temas ve taarruza balad. Birok kanl ve buhranl
safhalar ve dalgalar oldu. Dman ordusunun faik gruplar, hatt mdafaamzn birok
parasnn krdlar. Bu ilerleyen dman aksamnn karsna, kuvvetlerimizi yetitirdik.
Meydan muharebesi, 100 kilometrelik cephe zerinde cereyan ediyordu. Sol cenahmz,
Ankarann elli kilometre cenubuna ekilmiti. Ordumuzun cephesi, garba iken cenuba
dnd, arkas Ankaraya iken imale verildi. Tebdili cephe edilmi oldu. Bunda hi beis
grmedik. Hatt mdafaalarmz, ksm ksm krlyordu. Fakat derakap krlan her ksm
en yakn bir mesafede yeniden tesis ettiriliyordu. Hatt mdafaaya ok rapt mit etmek ve
onun krlmasiyle, ordunu bykl ile mtenasip, uzun mesafe geriye ekilmek
nazariyesini krmak iin memleket mdafaasn baka bir tarzda ifade ve bu ifademde
srar ve iddet gstermeyi faydal ve messir buldum. Dedim ki: Hatt mdafaa yoktur,
sath mdafaa vardr. O sath btn vatandr. Vatann, her kar topra, vatandan
kaniyle slanmadka, ter olunamaz. Onun iin kk, byk her cztam, bulunduu
mevziden atlabilir. Fakat kk, byk her cztam, ilk durabildii noktada, tekrar
dmana kar cephe tekil edip muharebeye devam eder. Yanndaki cztamn ekilmeye
mecbur olduunu gren cztamlar, ona tab olamaz. Bulunduu mevzide nihayete kadar
sebat ve mukavemete mecburdur.296
Atatrkn
yukardaki
ifadelerinden
de
anlalaca
zere,
Sakarya
Meydan
Muharebesinin yapld cephe neredeyse Ankarann yan banda denecek bir mesafede
devam etmitir. Bu savan Trk Ordusunun kararll ve komuta kademesinin kumanda
kabiliyeti ile bir zafere dntn sylemek ise yanl olmayacaktr. Bu savata Trk
Ordusunun kuvveti; 101.727 personel, 54.572 tfek, 825 makineli tfek, 196 top ve 2
uak iken, Yunan Ordusunun kuvvetinin;123.780 personel, 75.000 tfek, 2.768 makineli
tfek, 386 top ve 18 uak olarak tespit edilmitir. Yunan Ordusunun saysal stnl
savan sonucunu deitirmedii gibi Trk mukavemetinin iddeti sonucunda, sayca stn
bu ordu 13 Eyll 1921 tarihinde Eskiehir Afyon hattna ekilmek zorunda kalmtr.
Sava sonucunda Trk ordusu byk bir zafer kazanrken; 5.713 ehit, 18.840 yaral, 828
295
Mtercimler, Fikrimizin Rehberi, s. 689 693.; Bakumandanlk Kanununun ikinci maddesi ile
Bakumandann yetkileri u ekilde tarif edilmitir: Bakumandan; ordunun maddi ve mnevi kuvvetini
zami surette tezyit ve sevku idaresini bir kat daha tarsin hususunda Trkiye Byk Millet Meclisinin buna
mtaallik salhiyetini Meclis namna fiilen istimale mezundur. Atatrk, a.g.e.,II, s. 613.
296
Atatrk, a.g.e.,II, s. 617 618.
119
esir ve 8.629 kayp personelle nemli zayiatlar vermitir. Buna karlk Yunan Ordusunun
zayiatnn; 3.958 l, 18.955 yaral ve 354 kayp personel olduu tespit edilmitir. 297
Sakarya Meydan Muharebesinde kazanlan zafer, Trk Ordusunun artk Kurtulu
Savan tamamlayabilecei fikrinin yerlemesini salamtr. Zaferin askeri sonular
olduka nemli olmakla birlikte, diplomatik ve siyasi sonular da bir o kadar nemli
olmutur. nn Zaferlerinin ardndan kesinleen TBMM - Sovyet ittifaknn ardndan
Sakarya Zaferinden sonra da, tilaf devletleri ve Yunanistan ile karlarnn artk
rtmediine karar veren Fransa, elbette Gney Cephesinde karlat kuvvetli direni
ve kayplarn da etkisiyle, Ankara Hkmeti ile 20 Ekim 1921 tarihinde Ankara
Antlamasn imzalayarak igal ettii Trk topraklarndan ekilmeye balamtr.
talyadan sonra Fransann da Anadoludan ekilmesi Yunan Ordusunun ihtiya duyduu
tilaf devletleri desteinin giderek zayflamasna sebep olmutur. talya ve Fransann
Anadoludan ekilmesinin dier nemli bir etkisi de bu devletlerin igal ettii blgelerdeki
askeri gcn Bat Cephesine aktarlabilmesine imkn vermi olmasdr. 298
Sakarya Zaferinin ardndan Yunan ve Trk Ordular iin bir hazrlk dnemi balam,
1922 ylnn Austos ayna kadar her iki taraf da birliklerini kuvvetlendirmek iin
almtr. Bu hazrlk evresi Trk tarafnda bir takm endielere sebep olmu, Mecliste
uzun sren hazrlklar zaman zaman eletirilmitir. Gerekte ise, Trk Ordusu eldeki
hemen hemen btn sava malzemesini Sakarya Meydan Muharebelerinde harcadndan;
Bakumandann ve komuta kademesinin bu uzun sren hazrlk sresinde ordunun ihtiya
silah, cephane ve dier sava ara gerelerini temin iin altklar bilinmektedir. Bu
hazrlk dneminde tilaf devletleri Yunan ve Trk taraflar arasnda bir atekes
antlamasnn imzalanmas iin bir giriimde bulunmulardr. Ankara Hkmeti bu atekes
teklifini prensip olarak kabul etse de sava devam ettirmek iin hazrlk yapmayacan
diplomatik kanallarla ilgili devletlere bildirmitir. Meclisteki muhalefet ve uzun sren
grmeler Atatrkn Bakumandanl 20 Temmuz 1922 tarihinde, sresiz olarak tekrar
uzatldktan sonra, Trk Ordusu taarruza karar vermitir. 6 Austos 1922de tm birliklere
gizli hazrlk emrinden sonra, Atatrkn Akehir kararghndan verdii emirle 26
Austosta Trk Ordusu taarruza gemitir.299
297
TH zet, s. 460 478.

TH zet, s. 480.; Atatrk, a.g.e.,II, s. 620 625.
299
Mtercimler, Fikrimizin Rehberi, s. 705 719.; Atatrk, a.g.e, II, s. 647 657.
298
120
26 Austos 1922de balayan taarruzu Atatrk u ifadelerle anlatyor:

24 Austos 1922de kararghmz Akehirden taarruz cephesi gerisindeki uhut
kasabasna naklettirdik. 25 Austos 1922 sabah da uhuttan muharebeyi ettiimiz
Kocatepenin cenubu garbisindeki adrl ordugha naklettik. 26 Austos sabah
Kocatepede hazr bulunuyorduk. Sabah saat 5.30da topu ateimizle taarruz balad.
Efendiler, 26, 27 Austos gnlerinde yani iki gn zarfnda dmann Karahisarn
cenubunda 50 ve arknda 20, 30 kilometre imtidannda bulunan mstahkem cephelerini
drdk. Malup olan dman ordusu, kuvvayi klliyesini, 30 Austosa kadar Aslhanlar
civarna ihata ettik. 30 Austosta icra ettiimiz muharebe neticesinde (buna Bakumandan
Muharebesi unvan verilmitir.) dman kuvvayi asliyesini imha ve esir ettik.
Dman
ordusu Bakumandanln ifa eden General Trikupis de, usera meyanna dahil oldu.
Demek ki, tasavvur ettiimiz neticeyi katiye, be gnde alnm oldu. 31 Austos 1922
gn ordularmz kuvayi asliyesiyle zmir istikameti umumiyesinde hareket ederken,
aksam sairesiyle de dmann Eskiehir ve imalinde bulunan kuvvetlerini
malubetmek zere, hareket ediyorlard. 300
Atatrkn de ifade ettii gibi be gn gibi ksa bir srede Trk Ordusunun kazand
byk zaferin ardndan ordulara aadaki emri vermitir:
Trkiye Byk Millet Meclisi Ordular
Afyonkarahisar Dumlupnar Byk Meydan Muharebesinde zalim ve marur bir
ordunun temel varln inanlmayacak kadar az bir zamanda yok ettiniz. Byk ve necip
milletimizin fedakrlklarna layk olduunuzu ispat ettiniz. Sahibimiz olan Byk Trk
Milleti geleceinden emin olmaya hakldr. Muharebe meydanndaki maharet ve
fedakrlklarnz yakndan grp takip ediyorum. Milletimizin hakknzdaki takdirlerine
araclk etmek vazifemi, arkasn brakmayacak devaml olarak yapacam.
Bakumandanla tekliflerde bulunmasn Cephe Komutanlna emrettim. Btn
arkadalarmn Anadoluda daha baka muharebeleri verilecei gz nne alarak
ilerlemelerini ve herkesin akl ve gcn yurtseverlik kaynaklarn kullanarak bol bol
yarmaya devam eylemesini talep ederim. Ordular, ilk hedefiniz Akdenizdir, ileri!
Trkiye Byk Millet Meclisi Bakan Bakumandan Mustafa Kemal 301
Atatrkn yukardaki emri Trk askerine zmir yolunu am ve bu yolun sonunda ise
yeni Trkiyeye ulalmtr. Trk Ordusunun Byk Taarruz ve Bakumandan Meydan
Muharebesine; 207.941 personel, 100.352 tfek,2.864 makineli tfek, 323 top ve 10 uak
ile katlrken; Yunan Ordusunun kuvvetinin; 224.978 personel, 90.000 tfek, 4.419
makineli tfek, 418 top ve 50 uak olduu tespit edilmitir. 18 Eyll 1922 tarihine kadar
300
Atatrk, a.g.e., II, s. 674 675.

Trk stiklal Harbi, Bat Cephesi, II/VI/2 Byk Taarruz, Ankara 1995, s. 354.; Trk stiklal Harbi, dari
Faaliyetler, VII, Ankara 1975, s. 497 498.
301
121
devam eden devam eden Takip Harektnda ise Trk tarafnn zayiat 542 personel iken
Yunan tarafnn bu tarihe kadar 33.829 personel kaybettii belirlenmitir. 302
Dzenli ordunun ilk sava olan I. nn Muharebesinden Byk Taarruz ve ardndan
balayan Takip Harektna kadar geen sre ierisinde ordularn en byk ihtiyac sava
ara ve gereleri olmutur. Bu ihtiyalar karlamak iin TBMM her yolu denemi ve
bulunan btn imknlar ordunun emrine sevk etmitir. stanbuldan karlan silahlar,
Rusyadan alnan yardmlar, talyanlar ve Franszlardan alnan silahlarn yannda halktan
toplanan silahlar ve Dou Cephesinden Batya nakledilen silahlar savalarn kaderini
deitirmitir. Savan maddi kaynann aray Meclis asndan olduka sancl bir
dnem olmu ve zaman zaman Mecliste umutsuzluun yksek sesle sylendii anlar
olmutur. Ancak, bata Atatrk olmak zere komuta kademesinin kararll ve Trk
askerinin snr tanmaz fedakrl sayesindedir ki eldeki imknlar en iyi ekilde
deerlendirilebilmitir. Trk Kurtulu Savann kazanlmasn iki temel dnceye
balamak yanl olmayacaktr: Fedakrlk ve Kararllk
Atatrkn sz konusu kararll maddi kaynak aray iinde umutsuzlua den mecliste
yapt bir konuma ile kelimelere dklmtr:
[]Menabii varidatmzla ne yapabileceimiz hakkndaki endie, belki herkesten ziyade
beni megul etmektedir. Yalnz ben, ordumuzun mevcudiyet ve kuvvetini paramzla
mtenasip bulundurmak nazariyesini kabul edenlerden deilim; paramz vardr, ordu
yaparz; paramz bitti, ordu inhill edilsin Benim iin byle bir mesele yoktur.
Efendiler, para vardr veya yoktur, ister olsun ister olmasn, ordu vardr ve olacaktr. 303
Bakomutann kararll ve Trk milletinin fedakarl ile Trk Ordusunun ihtiyacn

karlamak iin,
bulunan her kaynaktan alnan; silah, cephane ve dier baz sava
malzemeleri aadaki tablolarda detayl olarak gsterilmitir:
302
303
TH zet, s. 483 498.

Atatrk, a.g.e.,II, s. 658
122
Tablo 3.3 stanbuldan karlan tfek ve cephane miktarn gsterir tablo 304
Cinsi
Adet
Sandk
2.920
Piyade tfei
Hafif makineli tfek
29
Ar
makineli tfek
A. Mt.
22
Piyade tfei mekanizmas
931
Kasatura
24
Piyade fiei
2.811
Tablo 3.4 Rusyadan alnan tfek ve cephane miktarn gsterir tablo 305
Cinsi
Osmanl
32
3.855
15
3554
Rus
11.820
50
12.683
ngiliz
10.328
139
11.744
Manliher
10.571
40
8.600
Fransz
341
80
244
Japon
480
13
Meksika
25
1.000
37.812
324
44.587
TOPLAM
305
Ar ve Hafif Mermi (sandk)

Mak.Tf.
(adet)
6.749
Alman
B.apl Mavzer ve Martin
304
Tfek
Trk stiklal Harbi, VII, s. 313 344.

zalp, a.g.e., s. 219
123
Tablo 3.5 Fransa ve talyadan alnan silah ve cephane miktarn gsterir tablo 306
Fiek
Adet
4.310.000
Cinsi
Alman
Top barutu
Ton
97
Cinsi
Mlahazat
Barut
Tarihi mukavele
14.1.39
FRANSADAN CEMAL VE SITKI BEYLERN MUBAYAATI
Fiek
Hafif makineli
Cinsi
Top edevat
Cinsi
sandk
tfek
adet
2.735
1.500
Fransz
1
Kompresr
11
Schneider beik
ve kamas
2 ton
apl ksele
35
Hava tulumbas
2 sandk
Top edevat
Tablo 3.6 Franszlarn Adanay tahliyesi esnasnda alnan silah, cephane ve dier
malzeme miktarn gsterir tablo 307
Toplam:
306
307
Tfek
Cinsi
Adet
4.484 Trk
Mavzeri
3.865 Alman
Mavzeri
10 Manliher
- Byk apl
mavzer
- Gra
- Schneider
- Muhtelif
1.730 Byk apl
martin
10.089
Fiek
Cinsi
sandk
574 Brege tayyaresi
- Hangar (x)
- Yedek motor (x)
247 Telsiz istasyonu
(x)
101
577
6
1.505
zalp a.g.e., s. 220

zalp,a.g.e., s. 221
124
Adet
10
10
4
3
Tablo 3.7 Dou cephesinden bat cephesine gnderilen silah ve cephane miktarn gsterir
tablo 308
Cinsi
Sandk
Adet
Byk apl Mavzer
1.001
Berganda Piyade Tfei
4.074
Martini
2.300
ngiliz Piyade Tfei
1.960
Fransz Piyade Cephanesi
9.567
ngiliz Piyade Cephanesi
4.000
Rus Piyade Cephanesi
1.606
Berganda Piyade Cephanesi
844
Byk
apl
Cephanesi
453
Mavzer
Trk Kurtulu Savann Kuv-y Milliye ve Dzenli ordu ile yrtlen her iki
aamasnda da Anadoludaki birliklerde kadro silah olarak bulunan Kk apl
Mavzer Tfekleri kullanlmtr. Yukardaki tablolarda verilen bilgilerde de grld
gibi Mavzer tfeklerinin yannda birok farkl kaynaktan temin edilen dier model ve
marka tfekler de kullanlmtr. Franszlarn Adanadan ekilirken braktklar silahlarn
yannda, silah satn alnmas iin de allm hatta Amerikadan bile silah alnmaya
allmtr. Kayna ve miktar bilinmemekle birlikte 1920 1922 yllar arasnda
ekoslovakya iin retilmi Model 98/22 Mavzer tfeklerinin de Trk ordusu tarafndan
kullanld bilinmektedir.309
Yukardaki bilgilerden hareketle, Trk Kurtulu Savann eldeki tm imkanlar
kullanlarak dmana kar topyekn bir mcadele eklinde srd sonucuna varmak
yanl olmayacaktr. Osmanl ordusunun dman ordulara stnlk salayabilmesi
maksadyla Almanyadan satn alnan Mavzer tfekleri de, sz konusu, topyekn
mcadelede hatr saylr bir ara olarak kullanlmtr.
308
309
Kyl, a.g.t., s. 66 67.

Sander ve Fiek, a.g.e., s. 196 - 197.; Ball, a.g.e., s. 368.
125
4. CUMHURYET DNEMNDE TRK ORDUSUNDA MAVZER TFEKLER
Milletimiz mazisinden deil, artk istikbalinden mesuldr.

Mustafa Kemal Atatrk
Kurtulu Sava ile kazanlan askeri zaferin ardndan Gen Trkiye Cumhuriyeti belki de
savatan daha zorlu bir mcadele dnemine girmitir. Bu mcadele, tabir yerinde ise,
mparatorluun yknts zerinde kurulan yeni devletin ayakta kalma mcadelesi olarak
ortaya kmtr.
Yeni cumhuriyetin birok kurumunda olduu gibi Orduda da bir mirasn devam sz
konusudur. Esas itibariyle Trk Ordusu, geirdii evreler ve gelimeler gz nnde
bulundurulursa, Trk tarihinin en eski kurumudur ve devletin ad deise de ordunun
devlet iindeki nemi ve etkisi deimemitir. Bu yeni dnemde, mparatorluktan miras
kalan bir sanayi kuruluu ve / veya ekonomik adan yeni devletin ihtiyalarna cevap
verecek bir sermayedar snf bulunmadndan, devlet ilk etapta Trkiyenin kendi
kendine yetebilmesi iin aba sarf etmitir. Devleti veya devletin kontrolnde bir
ekonomik gelimenin hedeflenmesinin temel sebebi sz konusu bu yoksunluktur.
Devletin ekonomik gelime ve lkenin kendi imknlar ile kendi ihtiyalarn
karlayabilmesi maksadyla att en nemli adm, daha Cumhuriyet bile ilan edilmeden
toplanan ve Cumhuriyetin ekonomi prensiplerinin belirlendii zmir ktisat Kongresidir.
17 ubat 4 Mart 1923 tarihleri arasnda toplanan sz konusu kongreye birok farkl i
kolundan bin be yz temsilci katlmtr. Tarmdan sanayiye, d ticaretten maden
iletmelerine ve ulatrmadan eitime birok konuda prensip kararlarnn alnd
kongrenin alnda yapt konumada Atatrk, lkenin durumunu ve kongrenin
hedeflerini aadaki szlerle aklamtr:
Efendiler,
Aziz Trkiyemizin iktisadi telisi esbbn aramak ve bulmak gibi vatan, hayat ve milli
bir gaye-i mukaddese iin bu gn burada toplanm olan sizlerin, muhterem halk
mmessillerinin huzurunda bulunmakla ok mesut ve bahtiyarm.
Efendiler,
Uzun gafletlerle ve derin lakayd ile geen asrlarn bnye- i iktisadiyemizde at
yaralar tedavi etmek ve arelerini aramak, memleketi mamriyete, milleti refahiyet ve
126
saadete sl yollarn bulmak iin vukubulacak mesainizin muvaffakiyetle neticelenmesini

temenni eylerim[]
Efendiler,
stikll-i tm iin u dstr var: Hkimiyet-i Millye, hkimiyet-i iktisadiye ile tarsin
edilmelidir. Bu kadar byk gyeler, bu kadar mukaddes, azametli hedefler kt
zerindeki dsturlarla, arzu ve hrslarla husul bulamaz. Bunlarn tahahhuk-i tmmn
temin iin yegne kuvvet, en kuvvetli temel iktisadiyattr. Siyasi ve askeri muzafferiyetler
ne kadar byk olursa olsun, iktisad zaferle tetvic edilemezse semere, netice pydr
olamaz. En kuvvetli ve parlak zaferimizi de tetvic eden semerat- nafiay temin iin
hkimiyet-i iktisadiyemizin temin ve tarsini lzmdr.
Bu kadar feyizli, bu kadar kudretli olan yeni hkmetimizin dmansz kalacan
farzetmek doru deildir. Bunun iin ok kundaklar koyarak mnhedem etmee alacak
ve suikasde teebbs edecekler bulunacaktr. Btn bunlara kar silhmz,
iktisadiyatmzdaki kuvvet, resanet ve muvaffakiyetimiz olacaktr. 310
Atatrkn yukardaki ifadelerinden de anlalaca zere, Trkiye Devleti, henz

Cumhuriyet ilan edilmeden bile ekonomik bamszlk bilincine sahiptir. zmir ktisat
Kongresinin kararlarnda da yer bulan, milli sanayinin oluturulmas ve yerli
sermayenin glendirilmesi hedefleri, en azndan Atatrk dneminde, balatlan
almalarla hayata geirilmeye allmtr. Cumhuriyetin ilk on ylnda zmit ktisat
Kongresinde alnan kararlar dorultusunda,
Trk sanayisini ithal rnler karsnda
varln devam ettirebilmesi ve glene bilmesi iin, d ticaret mevzuatnn yenilenmesi,

gmrk rejiminin yeni duruma gre dzenlenmesi ve Sanayi Tevik Kanununun
kartlmas gibi bir takm yasal tedbirler alnmtr. Ayrca, sanayicinin desteklenmesi iin
1925 ylnda Sanayi ve Maadin Bankas kurulmu ve sanayi ve ticaret odalarnn
glendirilmesine allmtr.311
Ancak tm bu abalara ramen, bu dnemde de milli silah retiminin istenilen seviyeye
ulaamad bilinmektedir. Trkiyenin gerekli alt yapya sahip olmamasndan dolay, silah
retimi iin de zorunlu olan ar sanayi kurulularnn ok ksa srede kurulamam
olmas, silah ihtiyacnn yine yabanc lkelerden temini yoluna gidilmesine sebep
olmutur.312 almann bu blmnde, Trkiye Cumhuriyeti ve Almanya ilikileri sz
konusu silah ticareti asndan incelenmeye allacaktr. Osmanl mparatorluunun 1887
ylndan itibaren kullanmaya balad ve Trk Ordusunun resmi piyade tfei olarak
310
Aye Afetinan, zmir ktisat Kongresi 17 ubat 4 Mart 1923, 2.Bask, Ankara 1989,s. 57 64.
Yakup Kepenek Nurhan Yentrk, Trkiye Ekonomisi, 10. Bask, stanbul 1997, s. 44 54.; Kazm
Karabekir, ktisat Esaslarmz Hatra ve Zabtlaryla 1923 zmir ktisat Kongresi, (Yay.Haz. Orhan Hlag
mer Hakan zalp), stanbul 2001, s. 87 92.
312
alar Keyder, Dnya Ekonomisi inde Trkiye (1923 1929 ), 2. Bask, stanbul 1993, s. 69 80.
311
127
kabul edilen Mavzer tfeklerinin mparatorluun Cumhuriyete devrolan mirasndaki yeri

anlalmaya allacaktr.
4.1 Trkiye Almanya likilerinin Yeniden Balamas ve Mavzer Tfekleri
Mondros Atekes Antlamasnn 23. Maddesi313 gereince kesilen Osmanl Alman

ilikileri, Cumhuriyetin ilk yllarnda yeniden tesis edilmi ve yaklak alt yl aradan sonra
balayan ilikiler zellikle ekonomik alanda artarak devam etmitir.
Almanya Gen Trkiye Cumhuriyeti ile diplomatik ilikileri Sovyetler Birliinden sonra
en ksa srede yeniden tesis eden ve bu ilikilerde ngiltere ve Fransa gibi dier Avrupal
devletlere gre daha scak ilikiler kuran ilk byk devlet olmutur. Almanya asndan
bakldnda
Trkiye
ile
iyi
ilikilerin
kurulmas
ve
srdrlmesi,
Osmanl
mparatorluunun son dneminde olduu gibi, Alman sanayicilerinin srekli basklarnn

da etkisiyle gereklemi bir olaydr. Trk Alman ilikilerini balatan olay ise 16 Mays
1924 tarihinde yrrle giren Trkiye ile Almanya Arasnda Mnkait Muhadenet
Muahedenamesi [Trk Alman Dostluk Antlamas] olmutur. Bu antlamann
imzalanmas
Lozan
gerekletiinden,
Antlamasnn
Almanyann
Trkiye
Trkiye
ile
tarafndan
ilgili
kabulnden
tereddtlerinin
de
sonra
Lozann
imzalanmasndan sonra ortadan kalkt anlalmaktadr. ngiltere ve Fransa bata olmak

zere birok devlet Ankarada temsilci bulundurmak yerine stanbulda kalmay tercih
ederken Almanya sz konusu antlamann Ankarada imzalanmasna itiraz etmemesi
diplomatik adan da Trkiyeye destek vermesi olarak deerlendirilmitir. Almanya ile
imzalanan dostluk antlamasndan hemen sonra 15 Haziran 1924 tarihinde Ankaraya
Rudolf Nadolny Almanyann ilk Trkiye Bykelisi ve Ankaraya yerleen ilk bykeli
olmutur. Yeni Almanyadan Yeni Trkiyeye gelen ve Alman halknn Trk halkna olan
scak duygularn eskisi gibi devam ettiini belirten Nadolnyi 16 Haziran 1924 tarihinde
kabul eden Atatrk, bykeliye iki lke arasndaki dostluk ilikilerine ve zellikle
ekonomik ilikilere byk nem ve deer verdiini vurgulamtr. Alman Bykelisinin
313
Mondros Atekes Antlamas 23. Maddesi: Hkmet-i Osmaniye Merkez Hkmetlerle bilcmle
mnasebat kat edecektir. Kazm Karabekir, stiklal Harbimiz, I, , 3. Bask, stanbul 2010, s.5.
128
Ankaraya geliinden yaklak bir yl sonra ise Trkiye Cumhuriyetinin ilk Berlin
Bykelisi olarak 30 Mart 1925 tarihinde Kemalettin Sami Paa grevine balamtr. 314
1924 ylnda tekrar kurulan ve hzla gelien Alman Trk ilikileri art arda yaplan
anlamalarla pekitirilmeye allmtr. 1924 ylndan sonra Atatrk dneminde
imzalanan bir dizi anlama hakknda Koak aadaki bilgileri vermektedir: 315
1) Trkiye Cumhuriyeti ile Almanya Devleti Arasnda Mnkait kametgh ve Ticaret
Mukavelenamesi (Trkiye Cumhuriyeti ile Almanya Hkmeti Arasnda kametgh ve
Ticaret Mukavelenamesi)
Antlamann mza Tarihi
: 12 Ocak 1927 (Ankara)
Antlamann Kabul Tarihi
: TBMM / 26 Mays 1927 Tarih ve
1408 Sayl Yasa
Onay Belgelerinin Deiim Tarihi
: 27 Haziran 1927 (Berlin)
Antlamann Yrrle Giri Tarihi
: 27 Temmuz 1927
Anlamann Geerlilik Sresi
: 2 Yl ( 3 Austos 1929 tarihinde
fesh edildi)
2) Trkiye Cumhuriyeti ile Almanya Devleti Arasnda Hakem ve Uzlama
Muahedenamesi ve Nihai Protokol ( Trk Alman Uzlatrma, Yargsal zm ve
Hakemlik Antlamas)
: 16 Mays 1929 (Ankara)
: TBMM / 2 Haziran 1929 Tarih
ve 1526 Sayl Yasa
Antlamann Almanya Tarafndan Kabul Tarihi
: 26 Mart 1930
: 31 Temmuz 1930 (Berlin)
: 1 Eyll 1930
3) Trkiye Cumhuriyeti ile Almanya Devleti Arasnda Hukuk ve Ticar Mevadd-
Adliyeye Mteallik Mnasebat- Mtekabiliyeye Dair Mukavelename
: 28 Mays 1929 (Ankara)
: TBMM / 15 Mays 1930 Tarih ve
1622 Sayl Yasa
Antlamann Almanya Tarafndan Kabul Tarihi
: 3 Mays 1930
: 18 Austos 1931 (Berlin)
: 18 Kasm 1931
Antlamann Geerlilik Sresi
: 5 Yl
1924 Dostluk Antlamas ile balayan ve dier antlamalar ile glenen Trk Alman
ilikileri, askeri alanda da etkisini gstermekte gecikmemitir. 1927 ylna gelindiinde
Trkiyede grev yapan be Alman subay bulunduu bilinmektedir. Bu subaylarn varl,
Osmanl mparatorluu dnemindeki Alman Heyetlerinden farkl olarak gelimi ve
314
Cemil Koak, Trk Alman likileri ( 1923 1939) ki Dnya Sava Arasndaki Dnemde Siyasal,
Kltrel, Askeri ve Ekonomik likiler, Ankara 1991, s. 5 15.
315
Koak, a.g.e., s. 36 37.
129
Alman subaylar bireysel olarak ve sadece uzmanlklar ile snrl konularda Trk
Ordusunda hizmet etmilerdir. Trk Ordusunda grev yapan subaylarn yannda 1924
1930 yllar arasnda, zellikle teknik eitim almalar iin, birok Trk askeri rencisi ve
subay da Almanyaya gnderilmitir.316
Askeri ilikiler prensip olarak, mparatorluk dnemindeki ilikilerle benzerlik gsterse de
Cumhuriyet dneminde bir Alman Nfuzundan bahsetmek pek mmkn deildir. Bir
zorunluluk olarak yaplan silah ithalat ise Almanyann Trk pazarndaki hkimiyetinden
sz ettirmeyecek miktarlardadr. Trk silah pazarnda Alman olmayan reticiler de etkili
olmular, zellikle Atatrk dnemde ithal edilen tabancalar deiik reticilerden temin
edilmitir. 1929 ylnda imzalanan iki kararnameden anlald kadaryla Harp ve igal
sebepleriyle kaybolan polis tabancalarnn Belikadan Nationale Darmes de
guerre[FN/Browning] fabrikasndan alnmasna kara verilmitir. Daha sonraki yllarda ise
bu fabrika yerine bir Amerikan reticiden tabanca alnmtr. 317 27 Ocak 1932 tarihli bir
kararnameden anlald kadaryla Atatrk dneminde alnmasna karar verilen Mavzer
tfei says on ikidir. 318 Osmanl mparatorluu dneminde yz binlerle ifade edilen tfek
almlarnn Cumhuriyetin ilk yllarnda neden yok denecek kadar azaldn, bu dnemde
izlenen ekonomik politikalar ile aklamak mmkndr.
4.2 Yerli Tfek retimi almalar, Ankara ve Krkkale Silah Fabrikalar
Daha nce de ifade edildii gibi Trk Hkmeti, Cumhuriyetin ilk yllarnda Almanya ile
ekonomik alanda iyi ilikiler kumaya almtr. 1925 ylndan itibaren Alman makamlar
ile, Trk Silah Sanayinin glendirilmesi iin bir takm grmeler yaplmaya
balanmtr. Ancak Almanya, Trkiyenin sz konusu taleplerini kabul etmekten siyasi ve
ekonomik nedenlerle ekilmi ve silah retimi iin ihtiya duyulan malzemelerin sat
1936 ylna kadar geciktirilmitir.319
Kurtulu Sava devam ederken 1921 ylnda merkezi Ankara olan Askeri Fabrikalar
Umum Mdrl kurulmu,1923 yl iinde Tophanede kalan tfek imalathanesi
316
Koak, a.g.e., s. 45 48.

BCA, Baveklet Muamelt Mdrl 3/1/1929 Tarih ve 7319 sayl Kararname; BCA, Baveklet
Muamelt Mdrl 8/5/1929 Tarih ve 8033 sayl Kararname; BCA, Baveklet Kararlar Dairesi
Mdrl 13 Haziran 1939 Tarih ve 11220 sayl Kararname.
318
BCA, Baveklet Muamelat Mdrl 27/1/1932 Tarih ve 12199 sayl Kararname.
319
Koak, a.g.e., s. 51 54.
317
130
tezghlarnn Ankaraya nakline balanm, bu tezghlardan arzal olanlar tamir edilerek,

Ankara Silah Fabrikasnda kundak imalathanesi retime gemitir. Tfek imalatndan
ziyade tamirat ve bakm ilerinin yapld bu fabrikada 1932 ylndan itibaren Kk
apl Mavzer Tfekleri [7,65 mm apnda]nin namlular 7,9 mmye evrilmeye balanm
ve ayn yl iinde deneme mahiyetinde 1.000 Mavzer tfeinin namlu deiim ilemi
tamamlanmtr. 1933 ylnda namlular deitirilen Mavzer tfei says 15.000e kadar
ykselmitir. Sz konusu namlu deiiminin hedefi Trk Ordusunun cephane ihtiyacn
tek kalemde karlamak olmu ve 1932 1935 yllar arasnda 62.000 Mavzer tfeinin
namlusu deitirilmitir. 320
1934 ylnda kurulan ve II Numaral Fabrika olarak anlan Krkkale Tfek Fabrikas ise
Ankaradaki Tfek Fabrikasn gnde 100 tfek retecek kapasiteye ykseltecek ekilde
desteklemek maksadyla kurulmutur. Bu fabrikann gelitirilmesi ve retime geebilmesi
iin 1936 ylnda Almanyada bulunan Fritz Merner firmasna yeni tezghlar sipari
edilmitir. Bu firmadan alnacak tezghlarn muayenesi iin Almanyaya Krkkale Silah
Fabrikasnda grevli Makine Mhendisi Cemal Hakk, Fen Memurlar Muzaffer ve Fahri
Arif Beyler grevlendirilmi ve Almanyaya gnderilmitir. 1938 ylnda ayn fabrikadan
yeni tezghlar sipari edilmi ve Krkkale Silah Fabrikasna getirtilmitir. Bu sayede 1939
ylnda tamamen yerli paralarla tfek retimine geilebilmitir. Krkkaledeki fabrika
gelitike Ankara ve dier illerdeki tesisler de bu fabrikaya nakledilmi ve yerli retim iin
imknlar attrlmaya allmtr. 1939 ylndan itibaren yerli paralarla tfek imal
edilmeye balansa da, Mavzer tfeklerinin namlu deiimi ileminin 1950li yllara kadar
devam ettii bilinmektedir.1932 ylndan 1950 ylna kadar namlusu deitirilerek Trk
askerinin kullanmna sunulan Mavzer tfei miktar 150.000 adede ykselmitir. 321
II. Dnya Savann arifesinde dnyada yaanan ekonomik bunalm Trk silah sanayinin
geliimini de byk lde engellemi, lke genelinde faaliyet gsteren silah ve mhimmat
imalathane ve fabrikalar ekonomideki belirsizliin olumsuz etkisini yaamtr. Ayrca
1947 ylnda balayan Amerikan Askeri Yardmlar erevesinde gelen silahlarn varl
ise yerli retimin nne yeni bir engelin kmasna sebep olmutur. 1950 ylnda milli silah
320
Mehmet Evsile, Atatrk Devri Harb Sanayii (1920 1938), Baslmam Doktora Tezi, Elaz 1992, s. 72
81.; Levent Kalyon, Cumhuriyet Dnemi Savunma Politikalar, Baslmam Doktora Tezi, Ankara 2008, s.
82.
321
Mehmet Bekirolu, Silah ve Tfek Fabrikalar, MKEK Dergisi Say:8 Yl:1985, Ankara, s. 21.; BCA,
Baveklet Kararlar Mdrl 1/6/1936 Tarih ve 17734 sayl Kararname.; Ball, a.g.e., s. 369.
131
ve sava ara gereleri ihtiyacn karlamak iin baz tedbirler alnmtr. Bu tedbirlerin
en nemlisi ise 15 Mart 1950 tarihinde yrrle giren 5591 Sayl Makine Kimya
Endstrisi Kanunu ile kurulan Makine Kimya Endstrisi Kurumunun hayata geirilmesi
olmutur. Bu kurum, kurulduu tarihten itibaren bir devlet teekkl olarak, Trk Silahl
kuvvetlerinin ve dier resmi kurumlarn silah ve mhimmat ihtiyacn karlamak iin
almalarn srdrmektedir. 322
Atatrk
dneminde,
Ankara
ve
Krkkale
Tfek
Fabrikalarnda
yeniden
retilen/dntrlen ve Model 38 Trk Mavzeri olarak bilinen tfeklere ait genel teknik
detaylar aadaki tabloda gsterilmitir: 323
Model
38 Trk Mavzeri
ap
7, 92 x 53 mm Trk
Uzunluk
48.60 ( cm ile )
Namlu Uzunluu
29.13 ( cm ile)
Arlk
8,8Ibs ( kg ile)
Kullanm
Sa El
alma Prensibi
Kurmal
Besleme
4 fiek, (arjr ile)
Menzil
2.000 m. (Etkili)
Belirleyici aretler
Ay Yldz / ASFA
Model 38 Trk Mavzeri Trkiyede kullanlan, av tfekleri hari, son Mavzer tfei
olmutur. Bylece, bu son tfein envanterden karlmas ile de 1887 ylnda gelen ilk
Mavzerden sonra Trk ordusu tarafndan, sadece Trkiye iin retilen ve Trk Mavzeri
olarak alnan alt farkl model tfek kullanlmtr.
Cumhuriyetin ilk yllarnda izlenen Milli Politikalarn askeri sanayi alannda da kendisini
hissettirmesiyle yerli silah sanayinin ilk admlarnn atlabilmesi mmkn olmutur.
Bylece, bu dnemde, d almlar yerine Trk ordusunun ihtiyalar milli kaynaklardan
322
Abdullah Ouz, Krkkalenin Kuruluunda Silah Sanayinin Rol, Baslmam Yksek Lisans Tezi,
Ankara 2006, s. 64 65.; Uarol, a.g.e., s. 932 933.
323
Ball, a.g.e., s. 369 370.[Bkn.EK-20]
132
karlanmaya allm ve askeri birliklerin yerli retim silahlarla donatlmas

hedeflenmitir.
133
5. SONU:
Osmanl ordusunun piyade tfei ihtiyacnn karlanmas iin 1887 ylnda Alman silah
reticisi Waffenfabrik Mauser firmasnn seilmesi, Osmanl pazarnda uzun yllardr
varln hissettiren Alman Tekelinin gcn arttrmasn salamtr.
19.yynin sonlarna doru uluslararas alanda giderek yalnzlaan Osmanl mparatorluu,
93 Harbinden itibaren, yllardr izlemekte olduu denge politikasndan, dnemin artlar
gerei, zorunlu olarak vazgemek zorunda kalmtr. Bu politika deiiklii, milli birliini
tamamladktan sonra gl bir Avrupa devleti olarak dnya sahnesine kan Almanyann
Fransa ile olan anlamazlklar ve dounun stratejik alanlarna ulama istei nedeniyle iki
devletin yollarnn kesimesine ve Osmanl mparatorluu ve Alman mparatorluu
arasnda bir yaknlamann domasna sebep olmutur. Varolan ticari ilikiler bu
yaknlama sayesinde gelimi, zellikle Alman silah reticileri, Trk ordusunda grev
yapan subaylarn ve zaman zaman da bizzat Alman mparatorunun desteiyle Osmanl
lkesinde nemli bir pazara sahip olmulardr.
Waffenfabrik Mauser firmas, Krupp firmasndan sonra Osmanl ordusunun en nemli
silah tedarikisi durumuna gelmesini, silahlarn sahip olduu teknolojik stnlklerle
birlikte, Osmanl ordusunu modernletirmeye Alman silahlaryla balayan Alman
subaylara borludur. 1887 1914 yllar arasnda satn alnan Mavzer tfei miktarnn
1.000.000dan fazla olduu bilindiinden, Alman subaylarn bu ticarete katklarnn
azmsanmayacak derecede olduu sylenebilir. Ancak elbette, daha nce de belirtildii
gibi, da baml ve ekonomisi zayf bir lkenin savunma ara ve gerelerini istedii
lkeden almas da ok kolay olmasa gerektir. Bugnn artlarnda Alman reticilerin
Osmanl mparatorluu ile ticari ilikilerini deerlendirirken dnemin artlarn dikkate
almadan yaplacak deerlendirmeler eksik kalacaktr. Topraklar byk devletler
tarafndan paylalmak zere olan mparatorluk, areyi Almanyaya yaknlamakta bulmu
ve bu yaknlama zamanla bir ittifaka dnmtr. Mauser de dier Alman sanayicileri
gibi bu yaknlamadan ticari kazan salayan firmalardan biridir. Yaklak otuz yl devam
eden bu ticaretin doal sonucu olarak silahlarn kullanlabilmesi iin ihtiya duyulan
cephane ve dier ekipmanlarn da Alman reticilerden satn alnd gz nnde
bulundurulursa silah reticilerine denen parann ne derece nemli miktarlarda olduu
134
ortaya kacaktr. Bu almada yer verilmemekle birlikte, sz konusu ticaretin, kmek

zere olan imparatorlua maddi yk de olduka byk olmutur.
Osmanl mparatorluunun miras, daha doru bir ifade ile ykntlar, zerinde ykselen
Trkiye Cumhuriyetinin mparatorluktan devrald mirasn iinde Mavzer tfekleri de
vardr. Adeta bir lm kalm mcadelesinin ardndan kurulan yeni devletin yneticilerinin,
Cumhuriyetin ilk yllarnda alnan kararlardan ve bu kararlarn uygulamalarndan
ekonomik bamszln nemi olduka
iyi kavrad anlalmaktadr. Osmanl
mparatorluunun hatalarn tekrarlamamak iin en nemli artlar olan ekonomik

bamszlk ve milli sanayi gibi konularda gsterilen kararllk elbette savunma sanayinin
gelimesinde de nemli admlarn atlmasna imkn salamtr. Kurtulu Sava yllarnda
kk imalathanelerde cephane ihtiyacn karlamak iin srdrlen retim faaliyetleri
Cumhuriyetin kurulmasyla birlikte stanbuldan getirilen ve daha sonra da Almanyadan
ithal edilen silah makine ve tezghlar ile yerli silah retiminin balamasn salamtr.
Ankarada ilk bykelilii aan lke olan Almanya ile yakn ilikiler kurulmu olsa da
zellikle hafif silahlar konusunda yerli retimde srar edildiinden bu dnemde nemli bir
alverie rastlanmamaktadr. Atatrk dneminde satn alnd tespit edilebilen Mavzer
tfei miktarnn yalnzca 12 adet olmas bu durumun en gzel rneidir.
Krkkale Silah Fabrikasnn kurulmas ve gelimesi ile birlikte 1939 ylnda yerli
paralarla tfek imal edilmeye balanm, Mavzer tfeinin model alnd bilinen
Krkkale tfei Trk ordusu tarafndan kullanlmaya balanmtr. Ancak zaman
ierisinde yaanan siyasi ve ekonomik bunalmlar yerli retimin hibir zaman istenilen
seviyeye kmasna izin vermemitir. II. Dnya Sava ile birlikte durma noktasna gelen
yerli silah retimi savatan sonra hz kazanm olsa da 1947 ylnda balayan Amerikan
Yardm ile Trk ordusu yeniden hibe yoluyla veya satn alnarak yabanc piyade tfekleri
kullanmaya balamtr.
Cumhuriyet dneminde yerli silah retimi iin gayret gsterilmi olsa da bugn Trkiye
Cumhuriyeti, Trk Silahl Kuvvetlerinin ve dier kolluk kuvvetlerinin silah ihtiyacn
yabanc reticilerden karlamaktadr. Sz konusu silahlarn byk ksm Makine Kimya
Endstrisi Kurumu tarafndan Trkiyede retiliyor olsa bu retimin yabanc bir reticinin
patenti ile yaplyor olmas milli piyade tfei projelerinin henz hayata gemediini
gstermektedir.
135
Gnmzde Trk Silahl Kuvvetleri ve Emniyet Genel Mdrl tarafndan kullanlan,

birka istisna dnda, hemen btn piyade tfei ve benzeri silahlar dnyann en byk
silah reticilerinden biri olan Heckler und Koch firmasndan temin edilmekte veya bu
firmann patenti ile MKEK tarafndan Trkiyede retilmektedir. almamz asndan
asl ilgin nokta sz konusu firmann kurucularnn Waffenfabrik Mauser firmasndan
ayrlan Heckler ve Koch adnda iki kii olmas ve bu firmann retimini yine Mauser
fabrikasnn bulunduu Almanyann Oberndorf ehrinde yapmasdr. Tarihi geliimi
dikkate alndnda Trk ordusunun ve dier gvenlik glerinin piyade tfei ihtiyacnn
on yllardr Almanyadan karlanyor olmas geleneksel bir ballk olarak m yoksa bir
zorunluluk mu olduu bilinmeyen bir konu olarak karmza kmaktadr.
Sonu olarak belirtmek gerekir ki; sebebi ne olursa olsun, dnyann en byk ordularndan
birine sahip Trkiye Cumhuriyetinin, sahip olduu jeo-stratejik konum gerei, savunma
sanayinde da baml olmas kabul edilemez bir durumdur. Milli Savunma Sanayinin
gelitirilmesi ve gvenlik kuvvetlerinin ihtiyac olan silah ve mhimmatn z
kaynaklardan karlanmas ihtiyac acil ve hayati bir problem olarak Trkiyenin en
nemli meselelerinden biri olarak varln srdrmektedir.
136
EKLER
EK-1 BOA, Y.MTV., Dosya:29 Gmlek:33 [Belge Sayfa No: 6] Msy Mavzer tarafndan
Dersaadetde acenteleri Msy Hber Biradernn 24 Terinisani 1887 tarihli mevrud
telgrafnamenin tercmesi sureti, hakknda 24 Teirnisani 1887[06.12.1887] tarihli belge.
137
EK-2 BOA, Y.PRK.ASK., Dosya:53 Gmlek:52 Memuren Oberndorfta bulunan Mirliva

akir Paann iki adet tfenk ile talim fienkleri ve endaht alet ve edvat ile hareket
eyledii, hakknda 21 Cemaziyelhir 1306 [22.02.1889] tarihli belge.
138

fabrika sahibi Almanya tebasndan Msy Mavzere ihsan buyurulan Altn Liykat
Madalyasnn berat- lisinin gnderildii, hakknda 01 Rebilhir 1312 [01.09.1894]
tarihli belge.
139
mektubu, hakknda 29.11.1906 tarihli belge.
140
141
142
Padiaha kran ve ballklarn bildiren Franszca mektup, hakknda 27.02.1887 tarihli
belge sureti.
143
144
EK-6 OSAMA, Mirliva akir Paann Paul Mausere, mermi kartularnn saklanma
koullar hakknda yazd mektup, hakknda 05.12.1889 tarihli belge sureti.
145
146

teslimatlar ve demeler hakknda yazlan yaz, hakknda 27 Mays 1905 tarihli belge sureti.
147
148
telgraf sureti, hakknda belge.
149

hakkndaki yazsn karlk Hber Kardeler tarafndan yazlan cevabi yaz, hakknda
05.08.1908 tarihli belge sureti.
150
151

072.35 say ve 18 Mart 75 tarihli belge sureti.
152
Komisyonu hakknda, 22 Nisan 1903 Pazar tarihli nshas, sureti
153
yaz, hakknda 26 Austos 1910 tarihli belge sureti.
154
EK-13 Oberndorfta Trk muayene komisyonuna ait grseller
155
156
EK-14 Trkenbauya ait grseller ve planlar
157
158
159
EK-15 Model 1887 Trk Mavzerine ait grseller
160
161
162
163
EK-19 Model 1905 Trk Mavzer Karabinasna ait grseller
164
165
EK-21 Oberndorf mezarlndaki Trk mezar talarna ait grseller
166
EK-22 Paul ve Wilhelm Mauser Kardeler
Paul MAUSER
Wilhelm MAUSER
167
EK-23 Waffenfabrik Mauser
168
169
grseller
170
EK-25 ATASESH, Kutu:3954 Sra:38 Gmlek:21 Umum ordularda mstamel muhtelif

tfeklere ait cetvel, hakknda belge.
171

03.09.1335 [03.09.1919] tarihli belge.
172

Bl in 300 Alman Mavzerinin sevki, hakknda 08.05.1336 [08.11.1920] tarihli
belge.
173

Silahhanesindeki 18.000 Alman Tfenginin ve 4 Sahra Topunun belli olmayan bir yere
gnderildii, hakknda 21.11.1336 [21.11.1920] tarihli belge.
174

Kararname, sureti hakknda belge.
175

176
KAYNAKLAR
- Ariv Belgeleri
ATASESH, Kutu:3954 Sra:38 Gmlek:21 Umum ordularda mstamel muhtelif
tfeklere ait cetvel, hakknda belge.
ATASESH, Sra:3616 Kutu:24 Gmlek:130 zmir ve Ayvalkta Yunanllarn eline
gememesi iin firardan dnen efrada fazla silahlarn datlmas, hakknda 03.09.1335
ATASESH, Sra:49 Kutu:111 Gmlek:6 Akba Hadisesinin Hlsasn bildirir sadaret
makamna gnderilen rapor, hakknda 1336 [1920] tarihli belge
ATASESH, Sra:13532 Kutu:412 Gmlek:169, Kk apl Mavzer tfekleri ile muaddel
Martin tfeklerinin 56. frkaya gnderilmek zere Ktahyaya nakli, hakknda, 20.03.1336
ATASE-SH, Sra:454 Kutu:608 Gmlek:73 Demirci Mehmet Efenin Svari Bl iin
300 Alman Mavzerinin sevki, hakknda 08.05.1336 [08.11.1920] tarihli belge.
ATASESH, Sra:8219 Kutu:967 Gmlek:91,
ngilizler tarafndan Maka
Silahhanesindeki 18.000 Alman Tfenginin ve 4 Sahra Topunun belli olmayan bir yere
gnderildii, hakknda 21.11.1336 [ 21.11.1920] tarihli belge.
BCA, Baveklet Muamelt Mdrl 03.01.1929 Tarih ve 7319 sayl Kararname, sureti
hakknda belge.
BCA, Baveklet Muamelt Mdrl 08.05.1929 Tarih ve 8033 sayl Kararname, sureti
hakknda belge.
BCA, Baveklet Muamelat Mdrl 27.01.1932 Tarih ve 12199 sayl Kararname,
sureti hakknda belge.
BCA, Baveklet Kararlar Mdrl 01.06.1936 Tarih ve 17734 sayl Kararname, sureti
hakknda belge.
177
BCA, Baveklet Kararlar Dairesi Mdrl 13.06.1939 Tarih ve 11220 sayl

BOA, BEO., Dosya:486 Gmlek:36444 Almanyada Mavzer tfenk fabrikasnda bulunan
muayene komisyonunda mstahdem Yzba ehabettin ve Ali Efendiler ile fabrika sahibi
Almanya tebasndan Msy Mavzere ihsan buyurulan altn liykat madalyasnn berat-
lisinin gnderildii, hakknda 01 Rebilhir 1312 [01.09.1894] tarihli belge.
BOA, BEO, Dosya:1030 Gmlek:123962 Trablusgarp ve Bingazideki kuvve-i mevcudenin
Mavzer tfekleri ile teslihi, hakknda [4 Sayfa] 12 Muharrem 1319 [01.05.1901] tarihli
belge
BOA, BEO., Dosya: 1653, Gmlek:200875, Vazifesi sona ermi olan Almanyann
Oberndorf ehrindeki Tfek Muayene Komisyonu Heyeti azalarnn Dersaadete avdetleri
iin matluba- mterakimlerinin tesviyesi, hakknda 5 aban 1323 [22.08.1909] tarihli
belge.
BOA, HR. TO., Dosya: 530 Gmlek:61, Mavzer Fabrikas tarafndan imal olunan
tfeklerden daha iyisinin daha ucuza imal edilebileceine dair Haretli imzasyla New
Yorktan Sadarete telgraf, hakknda 1 Ocak 1887 tarihli belge.
BOA, .DH., Dosya: 1127 Gmlek:88582 Msy Mavzerden mbayaa olunan silahlarn
muayenesine memur Binba Mahmud Beyin terfi-i rtbesi, hakknda 21 Receb 1306
[23.03.1891] belge.
BOA, .DH., Dosya:1220 Gmlek:95551 Mavzer Tfenklerinin memur Erkn- Harbiye
kaymakamlarndan Mahmud Beyin terfi-i rtbesi, hakknda 12 aban 1308 [07.02.1895]
tarihli belge.
BOA, .TAL., Dosya:82 Gmlek:28 Mavzer fabrikas direktr Msy Gronki ile
Baktibi Msy imite ve Ustabas Paul Mavzere Nin- Osman verilmesi, hakknda,
15 Muharrem 1313 [08.07.1895] tarihli belge
BOA, Y.HUS., ,Dosya:198 Gmlek:64 Almanyadan mbayaas takarrr eden mavzer
Tfenklerinin memlekete drt senede teslim olunabilecei ve bunun mahsurlar, hakknda
24 Rebilhir 1304 [18.01.1887] tarihli belge.;
BOA, Y.MTV., Dosya:27 Gmlek:59 Berlin Sefaret-i seniyyesinden varid olan ifre
telgrafnamenin sureti, hakknda 23 Austos 1887 tarihli belge.
178
BOA, Y.MTV., Dosya:29 Gmlek:33 [Belge Sayfa No:5] Almanyada Ferik Tevfik Paa
Hazretlerinden mevrud ifre telgrafnamenin hall-i sureti, hakknda 24 Terinisani
1887[06.12.1887] tarihli belge
BOA, Y.MTV., Dosya:29 Gmlek:33 [Belge Sayfa No: 6] Msy Mavzer tarafndan
Dersaadetde acenteleri Msy Hber Biradernn 24 Terinisani 1887 tarihli mevrud
telgrafnamenin tercmesi sureti, hakknda 24 Teirnisani 1887[06.12.1887] tarihli belge.
BOA, Y.MTV., Dosya:33 Gmlek:39 Mavzerin vekili Hber biraderlerin Maliye
Nezaretinde vaad edilen parann verilmediinin ikayeti, hakknda 16 Ramazan 1305
BOA, Y.MTV., Dosya:79 Gmlek:21 Yeni icd edilen tfeklerin Msy Mavzer tarafndan
stanbula getirildii, hakknda 5 Zilkade 1310 [19.06.1893] tarihli belge.
BOA, Y.PRK.ASK., Dosya:53 Gmlek: 52 Memuren Oberndorfta bulunan Mirliva akir
Paann iki adet tfenk ile talim fienkleri ve endaht alet ve edvat ile hareket eyledii,
hakknda 21 Cemaziyelhir 1306 [22.02.1889] tarihli belge.
BOA, Y.PRK. MYD., Dosya:15 Gmlek:50 Padiahn cls yldnm mnasebetiyle
Mavzer fabrikasnn kurulu olduu Obrendorf kasabasnda yaplan trenin teferruat,
hakknda 10 Rebilevvel 1312 [09.10.1894]
BOA, TFR-I M., Dosya:13 Vesika:1268, Mavzer Silah Fabrikasnn fiyat teklif mektubu ve
tercmesi (6 Sayfa), hakknda 29.11.1906 tarihli belge.
OSAMA, Paul Mauserin ilk stanbul ziyaretinden sonra Ragp Paaya yazd ve
Padiaha kran ve ballklarn bildiren Franszca mektup, hakknda 27.02.1887 tarihli
belge sureti.
OSAMA, Mirliva akir Paann P.Mausere, mermi kartularnn saklanma koullar
hakknda yazd mektup, hakknda 05.12.1889 tarihli belge sureti.
OSAMA, Zweite Beilage Schwazwaelder Rote Gazetesi II. Trk Muayene Komisyonu
hakknda, 22 Nisan 1903 Pazar tarihli nshas, sureti.
OSAMA, stanbulda Pera Otelde Dr.Ing. Paul Mausere 10 Mays 1910 tarihli telgraf
sureti, hakknda belge sureti.
179
OSAMA, Hber Kardeler tarafndan Waffenfabrik Mauser ynetimine yeni teslimatlar

ve demeler hakknda yazlan yaz, hakknda 27 Mays 1905 tarihli belge sureti.
OSAMA, Waffenfabrik Mauser ynetiminin 31.05.1095 tarihli yazsna karlk Hber
Kardeler tarafndan yazlan cevabi yaz, hakknda 03.06.1905 tarihli belge sureti.
OSAMA, Waffenfabrik Mauser ynetiminin 30.06.1908 tarihli Karabinalar hakkndaki
yazsn karlk Hber Kardeler tarafndan yazlan cevabi yaz, hakknda 05.08.1908
tarihli belge sureti.
OSA-MA, Die Konigliche Technische Hochschule zu Stuttgart tarafndan Paul Mausere
verilen 16.12.1909 tarihli Fahri Doktora Diplomas, hakknda belge sureti.
OSAMA, Mauser Fabrikasna Binba Mahmut Fethi Bey tarafndan yazlan yaz,
hakknda 26 Austos 1910 tarihli belge sureti.
OSAMA, Silah Komisyonunda iki Trkn lm raporlar, hakknda Bm/Az 072.35 say
ve 18 Mart 75 tarihli belge sureti.
OSAMA, Walter Schmid tarafndan yazlm Vor 100 Jahren: Trkenzeit in Oberndorf
balkl, lk Trk Sipariinin 100.yl hakknda, 10.02.1987 tarihli makale sureti.
OSAMA, Paul Mausere ait madalyalar hakknda, 12.02.1987 tarihinde yaynlan gazete
makalesi, sureti.
- Aratrma ve ncelemeler:
Abdi Efendi, 1730 Patrona htilali Hakknda Bir Eser Abdi Tarihi, (Yay. Haz. Faik Reit
Unat), 2. Bask, Ankara 1999.
ADIVAR, Halide Edip, Mor Salkml Ev, 3. Bask, stanbul 2000.
AFETNAN, Aye, zmir ktisat Kongresi 17 ubat 4 Mart 1923, 2.Bask, Ankara 1989.
Ahmed Ali, Piyade Efrad Dersleri Numara 3 Kk apl Mavzer Tfekleri ve Usl-
Tethir, 3. Bask, Dersaadet Mekteb-i Harbiye Matbaas 1327.
180
Ahmet Cevdet Paa, Osmanl mparatorluu Tarihi, (Gen. Yay. Yn. Ahmet zci), II,
stanbul 2008.
Ahmet Cevdet Paa, Tezkir, I - 40 Tetimme, (Yay. Haz. Cavid Baysun), Ankara 1991.
Ahmed Ltf Efendi, Vaka-Nvis Ahmed Ltf Efendi Tarihi, XV, (Yay. Haz. Mnir
Aktepe), Ankara 1993.
Ahmed Muhtar ve evki, Klliyat- Fenni Esliha, Karekin Badadlyan Matbaas
1306[1890].
AKSAN, Virgina H., Kuatlm Bir mparatorluk Osmanl Harpleri 1700 1870, (ev.
Gl aal Gven), 2.Bask, stanbul 2011.
AKTA, Ayfer, Trkede Almanca Kaynakl Kelimeler, Trk Dili, Say:6 Yl 2007.
AKYZ, Yahya, Trk Eitim Tarihi Balangtan 1988e, 3. Bask, Ankara 1989.
Ali Cevat Bey, kinci Merutiyetin ln ve Otuzbir Mart Hdisesi II. Abdlhamidin Son
Mabeyn Baktibi Ali Cevat Beyin Fezlekesi, (Yay. Haz. Faik Reit Unat), 3. Bask,
Ankara 1991.
ALTUNDA, inasi, Kavalal Mehmet Ali Paa syan Msr Meselesi 1831 1841, I,
2.Bask, Ankara 1998.
APAK, Rahmi, stikll Savanda Garp Cephesi Nasl Kuruldu, Ankara 1990.
ARMAOLU, Fahir, Siyasi Tarih ( 1789 2010), 8. Bask, stanbul 2010.
Akpaaolu, Akpaaolu Tarihi, (Yay. Haz. Atsz ), stanbul 1970.
ATATRK, Kemal, Nutuk, I,II, III Vesikalar, 12. Bask, stanbul 1972.
Atatrkn Srda Kl Alinin Anlar, (Yay. Haz. Hulsi Turgut), 9.Bask, stanbul 2007.
ATAY, Falih Rfk, ankaya, I, stanbul 1953.
181
AYALI, Mnevver, 19. Asr Terinisani ve tesi Kbrs ve Fetvas, stanbul 1971.
AYDZ, Salim, Osmanl Ateli Silahlar Tarihi Hakknda Bir Kaynaka Denemesi
(Basmalar/ 1727 1928), stanbul 1999.
Bairade-i seniye-i Hazret-i Padiah kabul buyurulan Kk apl Mavzer Tfeklerine
mahsus olarak sipari buyurulan fieklerin Almanyada Karlsruhe ehrinde canib-i
Hkmet-i Seniyyeden memur muayene komisyonu tarafndan Suret-i Muayenesine dair
tarifname, Tarihsiz, El Yazmas (Beyazt Devlet Ktphanesinde 147870 / 355 = 94.35
kayt no ile kaytl.)
BALL, Robert W.D., Mauser Military Rifles of the World, 4. Bask, Iola 2006.
BARAN ALM, Tlay, Mustafa Necatinin Syledikleri, Ankara 2008.
BARAN ALM, Tlay, Mondros Mtarekesi gereince Osmanl mparatorluundan
Ayrlan Alman ve Avusturya Vatandalarnn Durumu, Belleten, LXVII, Say:248,
Ankara 2003.
BAYUR, Yusuf Hikmet, Trk nklb Tarihi, II/I, 3. Bask, Ankara 1991.
BEKROLU, Mehmet, Silah ve Tfek Fabrikalar, MKEK Dergisi Say:8, Ankara
1985.
BERKES, Niyazi, Trkiyede adalama, (Yay. Haz. Ahmet Kuya), 15.Bask, stanbul
2010.
BERL, Mehmet, II. Abdlhamid Dneminde Osmanl Ordusunda Alman Silahlar,
Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Say: 16 Yl: 2004.
BEYDLL, Kemal, 1790 Osmanl Prusya ttifk (Meydana gelii Tahlili Tatbiki),
stanbul 1981.
BRANKO, Bogdanovic, Serbian and Yugoslav Mauser Rifles, California 2005.
182
Cb mer Efendi, Cb Tarihi (Tarih i Sultan Selim-i Salis ve Mahmud- Sani ) Tahlil ve
Tercmeli Metin, (Yay. Haz. Mehmet Ali Beyhan), I, Ankara 2003.
CEBESOY, Ali Fuat, Kuva-y Milliyenin yz, (Yay. Haz. Osman Selim Kocahanolu),
stanbul 2002.
ALIK, Ramazan, Colmar Freiherr von der Goltz (Paa) ve Baz Grleri, Atatrk
Aratrma Merkezi Dergisi, Say:36, Cilt: XII, Ankara 1996.
ELK, Latif, Trkische Spuren in Deutschland Almanyada Trk zleri, Mainz 2009.
ETN, Nurullah, Berlinde Bir Osmanl Sefiri Ahmet Tevfik Paa (1843 1936),
I.Uluslararas Tarihi ve Kltrel Ynleriyle Trk Alman likileri Sempozyumu 8 10
Ekim 2009, Konya 2010
DANMEND, smail Hami, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, III, IV, Ankara 1972.
DAVISON, Roderic H., Reform in The Ottoman Empire 1856 1876, New Jersey 1963.
DUKAS, Bizans Tarihi, (ev. Vilademir Mirmirolu), stanbul 1956.
ENGN, Vahidettin,Osmanl mparatorluunun Devamllk ve Modernleme Mcadelesi:
Trkiye Cumhuriyetinin Tarihi Temelleri mparatorluktan Ulus Devlete Trk nklp
Tarihi (Ed. Cemil ztrk), 4. Bask, Ankara 2010.
ERALP, T.Nejat, Tarih Boyunca Trk Toplumunda Silh Kavram ve Osmanl
mparatorluunda Kullanlan Silahlar, Ankara 1993.
ERICKSON, Edward J., I. Dnya Savanda Osmanl Ordusu anakkale Kutl Amare ve
Filistin Cephesi, (ev.Kerim Barak), stanbul 2009.
EVSLE, Mehmet, Atatrk Devri Harb Sanayii (1920 1938), Baslmam Doktora Tezi,
Elaz 1992.
FORD, Clyde S., A Collection of Gunshot Roentgenograms Taken in Constantinople
During the Turko Balkan War 1912 1913 Illustrating Some Gunshot Wounds in the
Turkish Army, Washington 1916.
183
Gazi Ahmed Muhtar Paa, Anlar -2- Sergzet-i Hayatmn Cild-i Sanisi, stanbul 1996.
GEYKDAI, V.Necla, Osmanl Devletinde Yabanc Sermaye 1854-1914, stanbul 2008.
GZELLER, Ali, Osmanl Alman Yaknlamasnn Basna Yansmas: Sabah Gazetesi
rnei ( 1889 1895), Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2005.
GRIFFIN, George, Ernst Jaeckh and The Search for German Cultural Hegemony in the
Ottoman Empire, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Bowling Green 2009.
GRGL, smet, Ana Hatlaryla Trk stiklal Harbi, stanbul 1985.
GLER, Zeynep, Osmanl Ordusunun Modernlemesinde von der Goltz Paann Rol,
Baslmam Yksek Lisans Tezi, Mersin 2007.
GRBZ, Adnan, Trk Alman likilerinin Geliiminde Bir Silah Fabrikasnn Rol:
Alman Krupp Silah Fabrikas, I.Uluslararas Tarihi ve Kltrel Ynleriyle Trk Alman
likileri Sempozyumu 8 10 Ekim 2009, Konya 2010.
Great Britain, Turkey No.3 (1908) Further Correspondence Respecting the Affaris of South
Eastern Europe [In continuation of Turkey No.1 (1907):Cd.3454, London 1908.
HATEM, Nilfer, Mareal Fevzi akmak ve Gnlkleri, II, 2. Bask, stanbul 2010.
HOCHWAECHTER, Gustav von, Balkan Cephesi Gnl Trklerle Cephede, (ev.
Sumru Soydemir), 2. Bask, stanbul 2009.
ILLICH, Niles Stefan, German Imperialism in the Ottoman Empire: A Comparative Study,
Baslmam, Doktora Tezi, Texas 2007.
NALCIK, Halil, Tanzimat Nedir? Tanzimat Deiim Srecinde Osmanl
mparatorluu ( Ed. Halil nalck Mehmet Seyidanlolu), 2. Bask, stanbul 2012.
NALCIK, Halil, Tanzimatn Uygulanmas ve Sosyal Tepkileri, Tanzimat Deiim
Srecinde Osmanl mparatorluu ( Ed. Halil nalck Mehmet Seyidanlolu), 2. Bask,
stanbul 2012.
184
NAN, Ar, Enver Paann zel Mektuplar, Ankara 1997.

NN, smet, Defterler ( 1919 1973) I, (Yay. Haz. Ahmet Demirel), 3. Bask, stanbul
2008.
KALYON, Levent, Cumhuriyet Dnemi Savunma Politikalar, Baslmam Doktora Tezi,
Ankara 2008.
KANSU, Mazhar Mfit, Erzurumdan lmne Kadar Atatrkle Beraber, I, 5.Bask,
Ankara 2009.
KARABEKR, Cemal, Maka Silahhanesi Hatralar stikll Harbi Kahramanlar, (Yay.
Haz. Aykut Kazancgil), stanbul 1991.
KARABEKR, Kazm, Trkiyede ve Trk Ordusunda Almanlar, (Yay. Haz. Orhan
Hlag mer Hakan zalp), stanbul 2001.
KARABEKR, Kazm, stiklal Harbimiz, I,II, 3. Bask, stanbul 2010.
KARABEKR, Kazm, ktisat Esaslarmz Hatra ve Zabtlaryla 1923 zmir ktisat
Kongresi- (Yay. Haz. Orhan Hlag ve mer Hakan zalp), stanbul 2001.
KARAL, Enver Ziya, Osmanl Tarihi, V, 5. Bask, Ankara 1988.
KARAL, Enver Ziya, Osmanl Tarihi, VIII, 6.Bask, Ankara 2007.
KARAL, Enver Ziya, Osmanl Tarihi, IX, Ankara 1999.
KARAL, Enver Ziya, Glhane Hatt- Hmyununda Batnn Etkisi, Tanzimat Deiim
Srecinde Osmanl mparatorluu, (Ed. Halil nalck Mehmet Seyidanlolu), 2. Bask,
stanbul 2012
Kavanin i Yenieriyan Yenieri Kanunlar ( Yay. Haz. Tayfun Toroser ), stanbul 2012.
KEPENEK, Yakup ve YENTRK, Nurhan, Trkiye Ekonomisi,10. Basm, stanbul 2000.
185
KEYDER, alar, Dnya Ekonomisi inde Trkiye (1923 1929), 2.Bask, 1993.
KL, Suna ve GZBYK, A.eref, Sened-i ttifaktan Gnmze Trk Anayasa
Metinleri, 3.Bask, stanbul 2006.
KOCABA, Sleyman, Pencermenizmin arka Doru Politikas Tarihte Trkler ve
Almanlar, stanbul 1988.
KOAK, Cemil, Trk Alman likileri ( 1923 1939) ki Dnya Sava Arasndaki
Dnemde Siyasal, Kltrel, Askeri ve Ekonomik likiler, Ankara 1991.
KOU, Read Ekrem, Yenieriler, 3.Bask, stanbul 2004.
KODAMAN, Bayram, Abdlhamid Devri Eitim Sistemi, 3. Bask, Ankara 1999.
KYL, Murat, 1919 1922 Dneminde Trk Ordusu kmal Sistemi ile Yunan kmal
Sisteminin Karlatrlmas, Baslmam Doktora Tezi, zmir 2006.
KURAN, Ahmet Bedevi, nklap Tarihimiz ve Jn Trkler, 2. Bask, stanbul 2000.
KURAT, Akdes Nimet, Birinci Dnya Sava Srasnda Trkiyede Bulunan Alman
Generallerin Raporlar, Ankara 1966.
Kk apl Mavzer Tfeklerinin Tarift, stanbul, Daire-i Askeriye Matbaas 1311.
LAMOUCHE, Leon, Les Armees de la Peninsule Balkanique, Paris 1901.
LANDAU, Jacob M., Exploring Ottoman and Turkish History, London 2004.
LEWS Bernard, Modern Trkiyenin Douu, (ev. Boa Babr Tuna) Ankara 2008.
Mahmut Muhtar Paa, Maziye Bir Nazar Berlin Andlamasndan Harb-i Ummye Kadar
Avrupa ve Trkiye Almanya Mnasebetleri (Yay. Haz. Erol Kln), stanbul 1999.
186
Mahmut evket, Askir-i ahnenin Piyade Snfna Mahsus 87 Modeli Mkerrer Ateli
Mavzer Tfengi, Mekteb-i Harbiye-i ahne Matbaas 1303.
Mahmut evket, Kk apl Mavzer Tfekleri, Dersaadet, Matbaa-i Osmaniye 1893.
Mahmut evket, Kk apl Mavzer Tfenklerine Mahsus Atlas, Matbaa-i Osmaniye,
1321.
Mahmud evket, Fenn-i Esliha, Mekteb-i Fnn- Harbiye-yi ahane Matbaas, 1301.
Mahmut evket Paa, Osmanl Tekilat ve Kyafet-i Askeriyesi, Tpk Basm, Ankara 2010.
MATSCHO, C., HALER, Friedrich, ve BIHL, Adolf, Geschichte der Mauser Werke,
Berlin 1938.
MOLTKE, Helmuth von, Moltkenin Trkiye Mektuplar, (ev. Hayrullah rs), 3. Bask,
stanbul 1999.
Mustafa Nuri Paa, Netayic l Vukuat Kurumlar ve rgtlenmeleri ile Osmanl Tarihi,
III IV, (Yay. Haz. Neet aatay), 3. Bask, Ankara 1992.
Mir Goltz Paa, Osmanl Yunan Seferi (1897), (ev. Erkn- harb Binbas Yakup
evki), Dersaadet 1327.
MTERCMLER, Erol, Fikrimizin Rehberi Gazi Mustafa Kemal, Ciltli 2. Bask, stanbul
2009.
MTERCMLER, Erol, Onlar Bizim in ldler Bu Vatan Byle Kurtuldu, 14. Bask,
stanbul 2007.
NICOLLE, David, Men-at-Arms The Ottoman Army 1914 18, 10. Bask, Oxford &
Newyork 2008.
OUZ, Abdullah, Krkkalenin Kuruluunda Silah Sanayinin Rol, Baslmam Yksek
Lisans Tezi, Ankara 2006.
OLSON, Ludwig, Mauser Bolt Rifles, 3. Bask, Iowa 1976.
187
ORBAY, Rauf, Siyas Hatralar, 3. Bask, stanbul 2009.

ORTAYLI, lber, mparatorluun En Uzun Yzyl, 25.Bask, stanbul 2006.
ORTAYLI, lber, Osmanlda Deiim ve Anayasal Rejim Sorunu, 2. Bask, stanbul 2008.
ORTAYLI, lber, Osmanl mparatorluunda Alman Nfuzu, stanbul 1998.
Oru Be, Oru Be Tarihi, (Yay. Haz. Atsz), stanbul 1972
OSMANOLU, Aye, Babam Sultan Abdlhamit (Hatralarm), stanbul 1984.
NSOY, Rifat, Trk Alman ktisad Mnasebetleri (1871 1914), stanbul 1982.
ZALP, Kazm, Milli Mcadele, I, 4. Bask, Ankara 1998.
ZYKSEL, Murat, Osmanl Alman likilerinin Geliim Srecinde Anadolu ve Badat
Demiryollar, stanbul 1988.
PEKER, Nurettin, 1918 1923 stikll Sava Vesika ve Resimleri nn, Sakarya,
Dumlupnar Zaferlerini Salayan nebolu ve Kastamonu Havalisi Deniz ve Kara Harekt
ve Hatralar, stanbul 1955.
RAMSAUR, Ernest E., Jn Trkler ve 1908 htilali, stanbul 2007.
RATHMANN, Lothar, Alman Emperyalizminin Trkiyeye Girii Berlin Badat, 2.
Bask, stanbul 1982
Sadrazam ve Harbiye Nazr Mahmut evket Paann Gnl, stanbul 1988.
SANDER, Oral, Siyasi Tarih ( lkalardan 1918e), stanbul 2005.
SANDER, Oral, ve FEK, Kurthan, ABD Dileri Belgeleriyle Trk ABD Silah
Ticaretinin lk Yzyl 1829 1929, stanbul 1977.
188
SANDERS, Liman von, Trkiyede Be Yl, (ev. Eref Bengi zbilen), stanbul 2010.
SARIHAN, Zeki, Kurtulu Sava Gnl (Aklamal Kronoloji), II, Ankara 1994
SEEL, Wolfgang, Mauser Gewehre unter dem Halbmond Trken Mauser,
Waffenjournal, Haziran-Aralk, Blaufelden 1981.
SEEL, Wolfgang, Mauser von der Waffenschmiede zum Weltunternehmen, Zurih 1986.
SHAW, Stanford, Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye, I, stanbul 1982.
SMAV, Ltfi, Son Osmanl Saraynda Grdklerim Sultan Mehmed Read Hann ve
Halifenin Saraynda Grdklerim, 2.Bask, stanbul 2004.
Subhi ve Naci, Rehber-i Fenn-i Esliha, Dersaadet, Mekteb-i Fnn-u Harbiye-i hne
Matbaas 1323[1907]
TEVETOLU, Fethi, Mill Mcdele Yllarndaki Kurulular Karakol Cemiyeti
Trkiyede ngiliz Muhibleri Cemiyeti Wilson Prensipleri Cemiyeti Yeilordu Cemiyeti,
Ankara 1988.
TOYNBEE, Arnold J., ve KIRKWOOD, Kenneth P., Trkiye Bir Devletin Yeniden
Douu, stanbul 2009.
Treaty Between Great Britain, Germany, Austria, France, Italy, Russia and Turkey for
the Settlement of Affairs in The East: Signed at Berlin, July 13, 1878, The American
Journal of International Law, Vol.2.No.4, 1908.
TUNALI, Aye Can, Tanzimat Dneminde Osmanl Kara Ordusunda Yaplanma (1839
1876), Baslmam Doktora Tezi, Ankara 2003.
Trk stiklal Harbi, Mondros Mtarekesi ve Tatbikat, I, Ankara 1962.
Trk stiklal Harbi Gney Cephesi, IV, Ankara 2009.
189
Trk stiklal Harbi, VI, stiklal Harbinde Ayaklanmalar, Ankara 1974.

Trk stiklal Harbi, Bat Cephesi, II/VI/2 Byk Taarruz, Ankara 1995.
Trk stiklal Harbi, dari Faaliyetler, VII, Ankara 1975.
Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, III/V, Ankara 1978.
TRKGELD, Ali Fuat, Grp ittiklerim, 5. Bask, Ankara 2010.
TRKMEN, Zekeriya, Osmanl Merutiyetinde Ordu Siyaset atmas, 2.Bask,
stanbul 1999.
TRKMEN, Zekeriya, Mtareke Dneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yaplanmas
(1918-1920), Ankara 2001.
UAROL, Rifat, Siyasi Tarih (1789 2010), 8. Bask, stanbul 2011
UNAT, Yavuz, Osmanl Teknolojisine Genel Bir Bak Osmanl, VIII, (Ed. Gler Eren),
Ankara 1999.
UZUNARILI, smail Hakk, Osmanl Devleti Tekilatndan Kapukulu Ocaklar, I, II,
Ankara 1988.
UZUNARILI, smail Hakk, Mithat Paa ve Taif Mahkmlar, 3. Bask, Ankara 1992.
NAL, Uur, Sultan Abdlaziz Devri Osmanl Kara Ordusu (1861 1876), Ankara 2008.
NAL, Muhittin, Miralay Bekir Sami Gnsavn Anlar,2.Bask, stanbul 2002.
Von der Goltz, Muharebeye Dair Nefer Ne Yapmaldr?, (ev. Ahmed Refik), Matbaa-i
Saryan 1320.
Von der Goltz, Gen Trkiyenin Hezimeti ve mkn- tilas, (ev. H.Cevat), Kader
Matbaas 1332.
190
WALLACH, Jehuda J, Bir Askeri Yardmn Anatomisi Trkiyede Prusya Alman Askeri
Heyetleri 1835 1919, (ev. Fahri eliker), 2. Bask, Ankara 1985.
WILSKI, Hans, Eine osmanisch trkische Medaille aus Wrtemberg, NNB
Numismatisches Nachrichtenblatt Say:11 Yl: 2006
YAVUZ, Bilge, Kurtulu Sava Dneminde Trk Fransz likileri Fransz Ariv Belgeleri
Asndan 1919 1922, Ankara 1994.
YAVUZ, Nuri, Birinci Balkan Harbi ve Selanikin Kayb, Gazi Akademik Bak, I, Say:
2, Ankara 2008.
YILMAZ, Faruk, mparatorluk Dneminde Trk Alman likileri Goltz Paann
Hatrat, Ankara, 2001.
YILMAZ, Veli, 1 inci Dnya Harbinde Trk Alman ttifak ve Askeri Yardmlar,
stanbul 1993.
Yirmisekiz Mehmet elebi, Pariste Bir Osmanl Sefiri Yirmisekiz Mehmet elebinin
Fransa Seyahatnamesi, (Yay. Haz. evket Rado), 3.Bask, stanbul 2010.
YORULMAZ, Naci, German Armaments Industry Trade Activities in the Ottoman Market
(1871 1908), Berlin 2010.
ZRCHER, Erik Jan, Teoride ve Pratikte Osmanl Zorunlu Askerlik Sistemi (1844
1918), Devletin Silahlanmas Ortadou ve Orta Asyada Zorunlu Askerlik (1775 1925),
(Ed. Erik Jan Zrcher ev. M. Tanju Akad), stanbul 2003.
ZRCHER, Erik Jan, Turkey A Modern History,4. Bask, London&New York 1998.
- Szlk ve Rehberler
AFYONCU, Erhan, Tanzimat ncesi Osmanl Tarihi Aratrma Rehberi, stanbul 2007.
DEVELOLU, Ferit, Osmanlca Trke Ansiklopedik Lgat, 6. Bask, Ankara 1984.
191
KUNERALP, Sinan, Son Dnem Osmanl Erkan ve Ricali (1839 - 1922) Prosopografik
Rehber, stanbul 1999.
KTKOLU, Mbahat S., Tarih Aratrmalarnda Usl, Ankara 2007.
ZN, Mustafa Nihat, Osmanlca Trke Szlk, 6. Bask, stanbul 1979.

SAKAOLU, Necdet, Tanzimattan Cumhuriyete Tarih Szl, stanbul 1985.
Trke ngilizce Mterek Askeri Terimler Szl, Ankara 2008.
192
ZGEM
Ali Serdar METE

Kiisel Bilgiler
Doum Tarihi
18.04.1980
Doum Yeri
Osmaniye
Medeni Durumu
Evli
Eitim
Lise
skenderun Lisesi 1994 1998
Lisans
Seluk niversitesi / Kamu Ynetimi 1998 2002
Yksek Lisans
Yeditepe niversitesi Atatrk lkeleri ve nklap

Tarihi Enstits 2010 2012
Yabanc Dil
ngilizce
: C1
Almanca
: B1
Deneyimi
2011 2012
MMK Metalurji A..
2006 2009
sotec Ylt.Mlz.Ltd.
2004 2006
zgrler Trf.r.Ltd.
193

Osmanli İmparatorluğundan Türkiye Cumhuriyetine Türk Ordusunda Mavzer Tüfekleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Osmanli İmparatorluğundan Türkiye Cumhuriyetine Türk Ordusunda Mavzer Tüfekleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

OSMANLI MPARATORLUUNDAN TRKYE CUMHURYETNE TRK

Ali Serdar METE

Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstits

OSMANLI MPARATORLUUNDAN TRKYE CUMHURYETNE TRK

Ali Serdar METE

Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstits

2.4.2 Trablusgarp Sava ................................................................................................. 82

EK-27 ATASE-SH, Sra:454 Kutu:608 Gmlek:73 Demirci Mehmet Efenin Svari

Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Arivi

Babakanlk Cumhuriyet Arivi

Babakanlk Osmanl Arivi

Oberndorf Stadtarchive Nebenarchive Mauser [Oberndorf ehir Arivi

EK-15 Model 1887 Trk Mavzerine ait grseller ......................................................... 160

Tablo 2.2 Umum ordularda mstamel muhtelif tfekleri gsterir cetvel

Tablo 2.3 Model 1890 Trk Mavzerinin teknik zellikleri

Tablo 2.4 Model 1893 Trk Mavzerinin teknik zellikleri

Tablo 2.6 Model 1903 Trk Mavzerinin teknik zellikleri

Tablo 2.7 Model 1905 Trk Mavzer karabinas teknik zellikleri

Tablo 3.2 Gney cephesinde datlan baz silahlar gsterir tablo

Tablo 3.3 stanbuldan karlan tfek ve cephane miktarn gsterir tablo

Tablo 3.4 Rusyadan alnan tfek ve cephane miktarn gsterir tablo

Tablo 4.1 Model 38 Trk Mavzerinin teknik zellikleri

Osmanl mparatorluunda ar sanayinin geliememi olmas, devletin birok alanda da

Osmanl dnemindeki benzerlikler ve farkllklar asndan incelenerek sz konusu

Ali Serdar METE

Keywords: Modernisation, Mauser, Waffenfabrik Mauser, inspection(s) commission,

Osmanl mparatorluundan Lale Devrinden beri grlmekte olan askeri modernleme

Anahtar Kelimeler: Modernleme, Mavzer, Waffenfabrik Mauser, Muayene Komisyonu,

Uzun zaman, Osmanl egemenliine set ekmek Avrupa ordularnn devi

Osmanl ordusunda yenilik ihtiyac 18. Yzyln balarndan itibaren kuvvetlenmeye

Kuruluundan itibaren srekli gelien ve bu gelimeye bal olarak deien ve deitiren

Danimend, a.g.e., III, s. 484 485.

birok ilkin yaand Lale Devrinde, nemli bir grev

stlenmitir. 9 Elilerin nemli katklarndan birisi de yenilikler tannr ve Osmanl

Engin, a.g.m., s. 40.

gcne kavuturmann ve bu yolla Batya galip gelebilmenin mmkn olaca inancndan

Rusya ve ran ile

saylabilecek birka teebbste bulunulduunu ve III. Selim dneminde yaplacak

Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, IV, stanbul 1972, s. 57 58.

olarak, daha sonraki yllarda uygulamaya konulan tm yeniliklerde de hem kurumlar

Danimend, a.g.e.,IV, s. 68.

Danimend, a.g.e.,IV, s. 85 86.

Dzensizlikleri ve baarszlklar sabit olan bu askerler, Kabak Mustafa syannda

Padiahn, balarnda Alemdar

Shaw, a.g.e., s. 370 374.

modernleme politikas ve ortaya kard gl ve Dzenli ordu sayesinde mmkn

Yukardaki ifadelerden de anlalaca zere, Tmar sisteminin bozulmas dier alanda da

Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, V, 5. Bask, Ankara 1988, s. 147.

olaydr. Oca ortadan kaldrarak Sultan Mahmut, seleflerinin yapamadn yaparak,

Moltkenin yukarda szn ettii II. Mahmutun cesareti ve kararll, kendisinden

Yukarda sz edilen ke engel olabilmek abas ve hatta tela, bilerek veya

olduu Tanzimat birinci azdan ilan ederken, fermana da okunduu Glhane

nalckn ifadelerinden de anlalaca zere Tanzimat Ferman ile devletin kt ve

Batl devletlerin de memnuniyetle karlad bilinen Tanzimatn ilan, devlet ve toplum

Reat Kaynardan aktaran Enver Ziya Karal, a.g.m., Tanzimat, s. 125.

Kili ve Gzbyk, a.g.e., s. 13.

Dzenli ordunun prensip olarak lkenin d gvenliinden sorumlu olmas gerektiinden,

Tunal, a.g.t., s. 55 57.

politikasndan endie eden dier devletlerin de rahatlad ve antlama konferansa katlan

Karal, a.g.e.,V, s. 208 209.

Yerlerinin kontrolnn Ortodokslara braklmasn ve Ortodokslar zerindeki Rus

Karal, a.g.e., V, s. 218 230.

anlama yaplmtr. Ancak mttefiklerin tm baarlara ramen Ruslar Kars igal