Kanunlar

ENGELLLERN HAKLARINA LKN SZLEMENN ONAYLANMASININ

UYGUN BULUNDUUNA DAR KANUN
Kanun Numaras: 5825
Kabul Tarihi

: 3/12/2008

Yaymland R.Gazete : Tarih : 18/12/2008 Say : 27084

MADDE 1- (1) Trkiye Cumhuriyeti adna 30 Mart 2007 tarihinde New Yorkta imzalanan

Engellilerin Haklarna likin Szlemenin onaylanmas uygun bulunmutur.

MADDE 2- (1) Bu Kanun yaym tarihinde yrrle girer.
MADDE 3- (1) Bu Kanun hkmlerini Bakanlar Kurulu yrtr.

ENGELLLERN HAKLARINA LKN SZLEMENN ONAYLANMASINA DAR BAKANLAR

KURULU KARARI
Karar Says : 2009/15137 Karar Tarihi : 27/5/2009
Yaymland R.Gazete : Tarih : 14/07/2009 Say : 27288
3/12/2008 tarihli ve 5825 sayl Kanunla onaylanmas uygun bulunan ekli Engellilerin Haklarna
likin Szlemenin onaylanmas; Dileri Bakanlnn 13/5/2009 tarihli ve HUM/619 sayl
yazs zerine, 31/5/1963 tarihli ve 244 sayl Kanunun 3 nc maddesine gre, Bakanlar
Kurulunca 27/5/2009 tarihinde kararlatrlmtr.
ENGELLLERN HAKLARINA LKN SZLEME
Giri

bu Szlemeye Taraf Olan Devletler,

(a) Birlemi Milletler art'nda ilan edilmi olan ve insanlk ailesinin tm mensuplarnn
doutan sahip olduklar onuru, deeri, eit ve devredilmez haklar dnyada zgrln,
adalet ve barn temeli olarak kabul eden ilkeleri anmsayarak,
(b) Birlemi Milletler'in, nsan Haklar Evrensel Beyannamesi ve Uluslararas nsan Haklar
Szlemeleri ile tannan hak ve zgrlklere herhangi bir ayrmcla uramakszn herkesin
sahip olduunu kabul ve ilan ettiini gz nnde bulundurarak,
(c) Tm insan haklarnn ve temel zgrlklerin evrensel, blnmez, birbiriyle balantl ve
karlkl baml olma nitelii ile engelli bireylerin bu haklardan herhangi bir ayrmcla
uramakszn yararlanmalarnn gvence altna alnmas gerekliliini tekrar teyit ederek,
(d) Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklara likin Uluslararas Szleme'yi, Medeni ve Siyasi
Haklara likin Uluslararas Szleme'yi, Her Trl Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmasna
likin Uluslararas Szleme'yi, Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesine likin
Uluslararas Szleme'yi, kence ve Dier nsanlk D veya Kltc Muamele veya

Cezaya Kar Szleme'yi, ocuk Haklar Szlemesi'ni ve Uluslararas Gmen ilerin ve

Aile Bireylerinin Korunmas Szlemesi'ni aklda tutarak,
(e) Engelliliin gelien bir kavram olduunu ve engellilik durumunun, sakatl olan kiilerin
topluma dier bireyler ile birlikte eit koullarda tam ve etkin katlmn engelleyen tutumlar
ve evre koullarnn etkileiminden kaynakland gereini kabul ederek,
(f) Engelliler iin Dnya Eylem Program ve Engelliler iin Frsat Eitliinin Salanmasna
Ynelik Standart Kurallar'da yer alan ilke ve politika nerilerinin engellilere frsat eitlii
salanmasna ynelik ulusal, blgesel ve uluslararas dzeyde politikalarn, planlarn,
programlarn ve eylemlerin gelitirilmesi, tasarlanmas ve deerlendirilmesine katksn gz
nnde bulundurarak,
(g) Engellilie ilikin konularn srdrlebilir kalknmayla ilgili stratejilerin ayrlmaz bir
paras olarak ele alnmasnn nemini vurgulayarak,
(h) Bir kiinin engelli olduu iin ayrmcla maruz kalmasnn her bireyin doutan sahip
olduu insanlk onuru ve deerinin de ihlal edilmesi anlamna geldiini de kabul ederek,
(i) Bunun yansra engelli bireylerin eitliliini kabul ederek,
(j) Daha youn destee ihtiyac olan engelliler dahil olmak zere, tm engellilerin insan
haklarnn glendirilmesi ve korunmasnn gerektiini kabul ederek,
(k) eitli ara ve ykmllklerin varlna ramen engelli kiilerin topluma eit bireyler
olarak katlmalar nndeki manilerin halen varolmaya devam ettii ve dnyann her yerinde
engelli bireylerin insan haklar ihlallerine maruz kaldklar gereinden endie duyarak,
(1) zellikle gelimekte olan lkeler bata olmak zere tm lkelerde engellilerin yaam
koullarnn gelitirilmesinde uluslararas ibirliinin neminin bilincinde olarak,
(m) Engellilerin toplumun refah ve eitliliine yaptklar ve yapabilecekleri olumlu katklar
ve engellileri insan haklarn ve temel zgrlkleri tam kullanmaya ve topluma tam katlmaya
tevik etmenin onlarn toplumsal aidiyetlerine, toplumun insani, sosyal ve ekonomik ynden
kalknmasna ve yoksulluun azalmasna katkda bulunacan kabul ederek,
(n) Kendi seimlerini yapma zgrl de dahil olmak zere engellilerin bireysel varlklarnn
ve bamszlnn nemini kabul ederek,
(o) Engellilerin kendilerini dorudan ilgilendirenler de dhil olmak zere politika ve
programlarla ilgili karar alma srelerine etkin olarak katlabilmeleri gerektiini dikkate
alarak,
(p) Irk, ten rengi, cinsiyet, dil, din, siyasi veya baka fikir, ulusal, etnik veya toplumsal kken,
mlkiyet, doum, ya veya baka bir stat bakmndan birok nedene dayal olarak ve bu
nedenle daha arlatrlm bir ayrmcla maruz kalan engellilerin karlat zor
koullardan kayg duyarak,
(q) Engelli kadnlarn ve kzlarn hem ev iinde hem de ev dnda iddete uramaya,
yaralanmaya veya istismara, ihmale, ihmalkar muameleye, kt muameleye veya istismara

kar daha byk bir risk altnda olduklar gereinin farknda olarak,
(r) Engelli ocuklarn dier ocuklarla eit koullar altnda tm insan haklarndan ve temel
zgrlklerden tam olarak yararlanmas gereini kabul ederek ve bu balamda ocuk Haklar
Szlemesi'ne Taraf Devletlerin stlendii ykmllkleri yeniden hatrlatarak,
(s) Engellilerin insan temel hak ve zgrlklerinden tam yararlanmasn tevike ynelik
abalara cinsiyet eitlii perspektifinin de eklenmesi gerektiini vurgulayarak,
(t) Engellilerin ounluunun yoksulluk koullarnda yaadnn altn izerek ve bu
bakmdan, yoksulluun engelliler zerindeki olumsuz etkisine dikkat ekmenin kritik nemini
kabul ederek,
(u) Birlemi Milletler art'nda yer alan ama ve ilkelere sayg zerine kurulu bar ve
gvenlik ortamnn ve yrrlkteki insan haklar belgelerine riayet edilmesinin zellikle
silahl atma ve igal koullarnda engellilerin korunmas iin vazgeilmez olduunu aklda
tutarak,
(v) Fiziksel, sosyal, ekonomik ve kltrel evreye, salk ve eitim hizmetlerine, bilgiye ve
iletiime eriimin engellilerin tm insan haklarndan ve temel zgrlklerden tam
yararlanmasn salamadaki nemini kabul ederek,
(w) Dier bireylere ve ait olduu topluma kar grevleri bulunan bireyin Uluslararas nsan
Haklar Szlemesi'nde tanmlanan haklarn glendirilmesi ve bu haklara riayet edilmesi iin
aba gsterme ykmll altnda olduunun farknda olarak,
(x) Ailenin toplumun doal ve temel birimi olduu ve toplum ve devlet tarafndan korunmas
gerektiinin ve engellilerin tm insan haklarndan tam ve eit lde yararlanabilmesinin
salanabilmesi iin engelliler ile aile bireylerinin gerekli koruma ve destei almas gerektiine
inanarak,
(y) Engellilerin haklarn ve onurunu glendiren ve koruyan kapsaml bir uluslararas
szlemenin engellilerin ar sosyal dezavantajlarnn ortadan kaldrlmasna ve onlarn
medeni, siyasi, ekonomik, sosyal ve kltrel ortamlara eit frsatlarla katlmnn tevik
edilmesine, hem gelien hem de gelimekte olan lkelerde nemli bir katk salayacana ikna
olarak,
Aadaki hkmler zerinde anlamaya varmlardr:
Madde 1
Ama

Bu Szleme'nin amac, engellilerin tm insan hak ve temel zgrlklerinden tam ve eit

ekilde yararlanmasn tevik ve temin etmek ve insanlk onurlarna saygy glendirmektir.
Engelli kavram dier bireylerle eit koullar altnda topluma tam ve etkin bir ekilde
katlmlarnn nnde engel tekil eden uzun sreli fiziksel, zihinsel, dnsel ya da algsal
bozukluu bulunan kiileri iermektedir.
Madde 2
Tanmlar

bu Szleme'nin amalar asndan;

"letiim" eriilebilir bilgi ve iletiim teknolojisi dahil dilleri, metin gsterimini, Braille
alfabesi kullanarak ve dokunarak iletiimi, byk harflerle basky, yazl, iitsel ve eriilebilir
oklu medyay, sade dili, iitsel okumay, beden dilini, dier tr, biem ve aralarla
gerekleen iletiimi iermektedir;
"Dil" szl dili, iaret dilini ve szl olmayan dier dilleri kapsamaktadr;
"Engellilie dayal ayrmclk" siyasi, ekonomik, sosyal, kltrel, medeni veya baka herhangi
bir alanda insan hak ve temel zgrlklerinin tam ve dierleri ile eit koullar altnda
kullanlmas veya bunlardan yararlanlmas nnde engellilie dayal olarak gerekletirilen
her trl ayrm, dlama veya kstlamay kapsamaktadr. Engellilie dayal ayrmclk makul
dzenlemelerin gerekletirilmemesi dahil her trl ayrmcl kapsar.
Makul dzenleme, engellilerin insan haklarn ve temel zgrlklerini tam ve dier
bireylerle eit ekilde kullanmasn veya bunlardan yararlanmasn salamak zere belirli bir
durumda ihtiya duyulan, lsz veya ar bir yk getirmeyen, gerekli ve uygun deiiklik
ve dzenlemeleri ifade eder.
"Evrensel tasarm" rnlerin, evrenin, programlarn ve hizmetlerin zel bir ek tasarma veya
dzenlemeye gerek duyulmakszn, mmkn olduunca herkes tarafndan kullanlabilecek
ekilde tasarlanmasdr. "Evrensel tasarm" gerek duyulduu takdirde baz engelli gruplar iin
ihtiya duyulan yardmc cihazlarn tasarm zorunluluunu da dlamayacaktr.
Madde 3
Genel lkeler

bu Szleme'nin dayand ilkeler unlardr:

(a) Kendi seimlerini yapma zgrlkleri ve bamszlklarn da kapsayacak ekilde, kiilerin
insanlk onuru ve bireysel zerkliklerine sayg gsterilmesi;
(b) Ayrmclk yaplmamas;
(c) Engellilerin topluma tam ve etkin katlmlarnn salanmas;
(d) Farkllklara sayg gsterilmesi ve engellilerin insan eitliliinin ve insanln bir paras
olarak kabul edilmesi;
(e) Frsat eitlii;
(f) Eriilebilirlik;
(g) Kadn-erkek eitlii;
(h) Engelli ocuklarn geliim kapasitesine ve kendi kimliklerini koruyabilme haklarna sayg
duyulmas.
Madde 4
Genel Ykmllkler
1. Taraf Devletler engellilie dayal herhangi bir ayrmcla izin vermeksizin tm engellilerin

insan hak ve temel zgrlklerinin eksiksiz olarak yaama geirilmesini salamak ve

engellilerin hak ve zgrlklerini glendirmekle ykmldr. Bu ama dorultusunda Taraf

Devletler;
(a) Bu Szleme'de tannan haklarn uygulanmas iin gerekli tm yasal, idari ve dier
tedbirleri almay;
(b) Yrrlkte mevcut, engelliler aleyhinde ayrmclk tekil eden yasalar, dzenlemeler,
gelenekler ve uygulamalar deitirmek veya ortadan kaldrmak iin gerekli olan, yasama
faaliyetleri dahil uygun tm tedbirleri almay;
(c) Tm politika ve programlarda engellilerin insan haklarnn korunmasn ve
glendirilmesini dikkate almay;
(d) Bu Szleme'yle badamayan eylemler veya uygulamalardan kanmay ve kamu kurum
ve kurulularnn bu Szleme'ye uygun davranmalarn salamay;
(e) Kiiler, rgtler veya zel teebbslerin engellilie dayal ayrmc uygulamalarn
engellemek iin gerekli tm uygun tedbirleri almay;
(f) Standartlar ve rehber ilkelerin gelitirilmesinde Szleme'nin ikinci maddesinde
tanmland gibi evrensel tasarmdan yararlanlmas ve engellilerin zel ihtiyalarn
karlamak zere evrensel olarak tasarlanm ve mmkn olduunca az deiiklii ve dk
maliyeti gerektiren rnler, hizmetler, ekipman ve tesislerin aratrlmas, gelitirilmesi,
temini ve kullanlabilirliini salamay veya desteklemeyi;
(g) Maliyeti karlanabilir teknolojilere ncelik vererek bilgi ve iletiim teknolojileri, hareket
kolaylatrc aralar, yardmc teknolojiler gibi engellilere ynelik yeni teknolojilerin
aratrlmas, gelitirilmesi, temini ve kullanlabilirliini salamay veya desteklemeyi;
(h) Engellilere yeni teknolojiler dahil hareket kolaylatrc aralara, yardmc teknolojilere ve
bunlarn beraberindeki dier yardmc ve destekleyici hizmetler ile tesislere ilikin eriim
bilgilerinin salanmasn,
(i) Engellilerle alan meslek sahipleri ve iyeri personelinin bu Szleme'de tannan haklara

ilikin eitiminin gelitirilmesi ve bylece bu haklarla gvence altna alnan destek ve

hizmetlerin iyiletirilmesini
taahht eder.
2. Taraf Devletler ekonomik, sosyal ve kltrel haklarla ilgili olarak kaynaklar lsnde

azami tedbirleri almay ve gerektiinde uluslararas ibirlii erevesinde engellilerin bu

haklardan tam olarak yararlanmasn aamal olarak salamak iin ibu Szleme'de yer alan
ve uluslar aras hukuka gre derhal uygulanmas gereken ykmllkleri yerine getirmeyi
taahht eder.
3. Taraf Devletler ibu Szleme'nin uygulanmasn salayacak yasalar ve politikalarn

gelitirilmesi ve yaama geirilmesi ile engellilere ilikin dier karar alma srelerinde engelli
ocuklar da dahil olmak zere engellilere onlar temsil eden rgtler araclyla srekli
danacak ve etkin bir ekilde bu srece dahil edeceklerdir.
4. Bu Szleme'deki hibir hkm engelli kiilerin haklarnn salanmas bakmndan daha

elverili nitelikte olan ve Taraf Devlet'in yasalarnda veya Taraf Devlet'in uymay taahht
ettii uluslar aras hukuk kurallarnda mevcut bulunan hkmleri etkilemeyecektir. Taraf
Devletler'den herhangi birinin hukuka, szlemelere, hukuki dzenlemelere, gelenee gre
yrrlkte bulunan temel insan haklarndan herhangi birini ibu Szleme'nin bu haklar
ngrmedii veya daha dar kapsaml olarak ngrd gerekesiyle kstlamas veya ksmen
deitirmesi mmkn deildir.
5. Bu Szleme'nin hkmleri herhangi bir snrlama veya istisnaya tabi olmakszn federal

devletlerin btn blgelerinde uygulanr.

Madde 5
Ayrmclk Yaplmamas ve Eitlik
1. Taraf Devletler herkesin hukuk nnde ve karsnda eit olduunu ve ayrmcla

uramakszn hukuk tarafndan eit korunma ve hukuktan eit yararlanma hakkna sahip
olduunu kabul eder.
2. Taraf Devletler engellilie dayal her trl ayrmcl yasaklar ve engellilerin herhangi bir

nedene dayal ayrmcla kar eit ve etkin bir ekilde korunmasn gvence altna alr.
3. Taraf Devletler eitlii salamak ve ayrmcl ortadan kaldrmak zere engellilere ynelik

makul dzenlemelerin yaplmas iin gerekli tm admlar atar.

4. Engellilerin fiili eitliini hzlandrmak veya salamak iin gerekli zel tedbirler ibu

Szleme amalar dorultusunda ayrmclk olarak nitelendirilmez.

Madde 6
Engelli Kadnlar
1. Taraf Devletler engelli kadnlar ile kz ocuklarnn ok ynl ayrmcla maruz kalmakta

olduunu kabul eder ve bu bakmdan onlarn tm insan hak ve temel zgrlklerinden tam ve
eit koullarda yararlanmalarn salamaya ynelik tedbirleri alr.
2. Taraf Devletler kadnlarn tam geliimi, ilerlemesi ve glenmesini ve bu Szleme'de

belirtilen insan hak ve temel zgrlklerini kullanmalarn ve bunlardan yararlanmalarn

salamak iin gerekli tm tedbirleri alr.
Madde 7
Engelli ocuklar
1. Taraf Devletler, engelli ocuklarn dier ocuklarla eit bir ekilde tm insan temel hak ve

zgrlklerinden tam olarak yararlanmasn salamak iin gerekli tm tedbirleri alr.

2. Engelli ocuklarla ilgili tm eylemlerde ocuun en karnn gzetilmesine ncelik verir.
3. Taraf Devletler engelli ocuklarn kendilerini etkileyen her konuda dier ocuklarla eit

koullar altnda grlerini serbeste ifade etme hakkna sahip olmalarn, yalar ve olgunluk
seviyelerine gre grlerine nem verilmesini ve onlara bu hakkn tannmas iin engeline ve
yana uygun destek sunulmasn salar.
Madde 8
Bilinlendirme
1. Taraf Devletler, aadaki amalar gerekletirmek iin acil, etkin ve uygun tedbirleri

almay taahht eder:

(a) Aile dahil toplumun her kesiminde engellilere ynelik bilinci arttrmak ve engellilerin
haklar ve insanlk onurlarna sayg duyulmasn tevik etmek;
(b) Yaamn her alannda engellilere ynelen klieler, nyarglar, incitici uygulamalar ile
cinsiyet ve ya temelli ayrmc davranlarla mcadele etmek;
(c) Engelli bireylerin kapasiteleri ve katklarna ilikin bilin yaratmak.
2. Bu amaca ynelik tedbirler aadakileri iermektedir:

(a) Toplumda bilin yaratmaya ynelik etkin kampanyalarn tasarlanmas, balatlmas ve

srdrlmesi:
(i) Engelli bireylerin haklarnn kabul edilebilirlii konusunda toplumun eitimi;
(ii) Engellilere ynelik olumlu yaklamlarn ve toplumsal bilincin artrlmas;
(iii) Engelli bireylerin becerileri, meziyetleri ve yeteneklerinin iyerlerine ve i piyasasna

katksnn toplumca tannmasn tevik etmek;

(b) Erken yatan itibaren tm ocuklarn eitim sisteminin her aamasnda engelli bireylerin
insan haklarna saygyla yaklamasn tevik etmek;
(c) Tm kitle iletiim aralarnda engellilerin ibu Szleme'nin amacna uygun bir yaklamla
tanmlanmasn cesaretlendirmek;
(d) Engellilere ve haklarna ilikin bilinci artrc eitim programlarn desteklemek.
Madde 9
Eriebilirlik
1. Taraf Devletler engellilerin bamsz yaayabilmelerini ve yaamn tm alanlarna etkin

katlmn salamak ve engellilerin dier bireylerle eit koullarda fiziki evreye, ulama,
bilgi ve iletiim teknolojileri ve sistemleri dahil olacak ekilde bilgi ve iletiim olanaklarna,
hem krsal hem de kentsel alanlarda halka ak dier tesislere ve hizmetlere eriimini
salamak iin uygun tedbirleri alacaklardr. Eriim nndeki engellerin tespitini ve ortadan
kaldrlmasn da ieren bu tedbirler dierlerinin yannda, aada belirtilenlere de uygulanr:
(a) Binalar, yollar, ulam aralar ve okullar, evler, salk tesisleri ve iyerleri dahil dier
kapal ve ak tesisler;
(b) Elektronik hizmetler ve acil hizmetler de dahil olmak zere bilgi ve iletiim aralar ile
dier hizmetler.
2. Taraf Devletler aadakileri gerekletirmek iin de uygun tedbirleri alacaklardr:

(a) Kamuya ak veya kamu hizmetine sunulan tesis ve hizmetlere eriime ilikin asgari
standart ve rehber ilkelerin gelitirilmesi, duyurulmas ve bunlara ilikin uygulamalarn
izlenmesi;
(b) Kamuya ak tesisleri ileten veya kamuya hizmet sunan zel giriimlerin engellilerin
ulalabilirliini her adan dikkate almalarnn salanmas;

(c) lgili kiilerin engellilerin karlat ulalabilirlik sorunlaryla ilgili olarak eitilmesi;
(d) Kamuya ak binalar ve dier tesislerde Braille alfabesi ve anlalmas kolay nitelik
tayan iaretlemelerin salanmas;
(e) Kamuya ak binalara ve tesislere eriimi kolaylatrmak iin rehberler, okuyucular ve
profesyonel iaret dili tercmanlar dahil eitli canl yardmlarn ve aralarn salanmas;
(f) Engellilerin bilgiye eriimini salamak iin onlara uygun yollarla yardm ve destek
sunulmasnn tevik edilmesi;
(g) Engellilerin nternet dahil yeni bilgi ve iletiim teknolojilerine ve sistemlerine eriiminin
tevik edilmesi;
(h) Eriilebilir bilgi ve iletiim teknolojileri ve sistemlerinin tasarm, gelitirme ve datm
almalarnn ilk aamadan balayarak tevik edilmesi ve bylece bu teknoloji ve sistemlere
engelliler tarafndan asgari maliyetle eriilebilmesinin salanmas.
Madde 10
Yaama Hakk

Taraf Devletler her insann yaama hakkna sahip olduunu yeniden onaylayarak engellilerin
bu haktan etkin ve dier bireylerle eit koullar altnda yararlanmalarn salayacak gerekli
tm tedbirleri alr.
Madde 11
Risk Durumlar ve nsani Bakmdan Acil Durumlar

Taraf Devletler silahl atma halleri, acil insani durumlar ve doal afetler de dahil olmak
zere risk durumlarnda engellilerin korunmas ve gvenliinin salanmas iin insancl
hukuk ve uluslararas insan haklar hukuku dahil uluslararas hukuk erevesindeki
ykmllklerini yerine getirmek iin gerekli tm tedbirleri alr.
Madde 12
Yasa nnde Eit Tannma
1. Taraf Devletler, engellilerin bulunduklar her yerde kii olarak tannma hakkna sahip

olduklarn yeniden onaylar.

2. Taraf Devletler engellilerin tm yaam alanlarnda dier bireylerle eit koullar altnda hak

ehliyetine sahip olduunu kabul eder.

3. Taraf Devletler engelli bireylerin hak ehliyetlerini kullanrken gereksinim duyabilecekleri

destei alabilmeleri iin uygun tedbirleri alr.

4. Taraf Devletler hak ehliyetinin kullanmna ilikin tm tedbirlerin uluslararas insan haklar

hukukuna uygun olarak istismar nleyici uygun ve etkin bir ekilde gvenceler salamasn
temin eder. Szkonusu gvenceler hak ehliyetinin kullanmna ilikin tedbirlerin kiinin
haklarna, iradesine ve tercihlerine saygl olmasn, kar atmasndan bamsz olmasn,
kiinin iradesine haksz bir mdahalede bulunmamasn, kiinin iinde bulunduu koullar ile
orantl olmasn ve bu koullar gzetmesini, mmkn olan en ksa sre iinde
uygulanmasn, yetkili, bamsz ve tarafsz bir merci veya yarg organ tarafndan srekli
olarak gzden geirilmesini salamaldr. Bu gvenceler sz konusu tedbirlerin kiinin hak ve

karlarn etkiledii derecede ll olmaldr.

5. Taraf Devletler ibu Madde erevesinde engellilerin mlk edinmek veya mirasa hak

kazanmak, mali ilerini kontrol etmek ve banka kredileri, ipotekleri ve dier mali kredilere
eriim asndan dier bireylerle eit haklara sahip olmasn salamak iin uygun ve etkin bir
ekilde tm tedbirleri almal ve engellilerin mlklerinden keyfi olarak mahrum
braklmamasn salar.
Madde 13
Adalete Eriim
1. Taraf Devletler engellilerin dier bireylerle eit koullar altnda adalete etkin bir ekilde

eriimini salamaldr. Bunun iin usule ve yaa uygun dzenlemeler yaplmal ve soruturma
ve dier hazrlk aamalar ve tanklk dahil tm hukuki ilemlere dorudan ve dolayl
katlmlar kolaylatrlmaldr.
2. Taraf Devletler engellilerin adalete etkin bir ekilde eriimini salamak iin polis ve

cezaevi personeli dahil adalet sistemi alanlarnn gerekli eitimi almalarn salamaldr.
Madde 14
Kii zgrl ve Gvenlii
1. Taraf Devletler engellilerin dier bireylerle eit koullar altnda aadaki haklardan

yararlanmasn salar:
(a) Kii zgrl ve gvenlii hakkndan yararlanma;
(b) zgrlklerinden hukuka aykr veya keyfi bir ekilde mahrum braklmamalar,
zgrln kstland hallerin hukuka dayal olmas ve engelliliin, hibir koulda
zgrln kstlanmasnn gerekesi olarak gsterilmemesi.
2. Taraf Devletler engelli kiiler eer herhangi bir sre sonunda zgrlklerinden mahrum

edildiyse; bunun dier bireylerle eit koullar altnda yaplmasn; engellilerin uluslararas
insan haklar hukukuna uygun olarak gvencelere sahip olmasn ve makul dzenlemeye
ilikin hkmler dahil olmak zere Szleme'nin hedefleri ve ilkeleriyle uyumlu muamele
grmesini salar.
Madde 15
kence, insanlk D veya Aalayc Muamele veya Cezaya Maruz Kalmama
1. Hi kimse ikence veya zalimane, insanlk d veya aalayc muameleye veya cezaya

maruz kalmamaldr. zellikle, hi kimse rzas alnmakszn tbbi veya bilimsel deneye tabi
tutulmamaldr.
2. Taraf Devletler engellilerin ikence veya zalimane, insanlk d veya aalayc

muameleye veya cezaya kar dier bireylerle eit koullar altnda korunmasn salamak iin
etkin bir ekilde tm yasal, idari, yargsal ve dier tedbirleri alr.
Madde 16
Smr, iddet veya stismara Maruz Kalmama
1. Taraf Devletler engellilerin ev iinde ve dnda smrye uramasnn, iddete ve

istismara maruz kalmasnn, bu tutumlarn cinsiyete dayal hali dahil her biiminden korumak
iin uygun yasal, idari, sosyal, eitsel ve dier tm tedbirleri alr.

2. Taraf Devletler engellilere, ailelerine, onlarn bakmn salayanlara cinsiyetlerine ve

yalarna uygun yardm ve destei salayarak smr, iddet ve istismar vakalarnn nasl
nleneceine, tespit edileceine ve bildirileceine dair bilgi ve eitim vererek smrnn,
iddetin ve istismarn her biimini nleyici uygun tm tedbirleri alr. Taraf Devletler koruma
hizmetlerinin ya, cinsiyet ve engellilik konularna duyarl olmalarn salar.
3. Taraf Devletler smrnn, iddetin ve istismarn her biimini nlemek iin engellilere

hizmet etmeye ynelik tm tesislerin ve programlarn bamsz merciler tarafndan etkin bir
ekilde denetlenmesini salar.
4. Taraf Devletler koruyucu hizmetlerin sunulmas srasnda meydana gelenler de dahil olmak

zere smrnn, iddetin veya istismarn herhangi bir biiminin maduru olan engellilerin
fiziksel, zihinsel ve psikolojik olarak tedavisi, rehabilitasyonu ve sosyal adan yeniden
btnlemesini salayc uygun tm tedbirleri alr. Szkonusu iyileme ve yeniden
btnleme, kiinin salna, z saygsna, onuruna, zerkliine kavumasn salar ve ya ve
cinsiyetiyle balantl zel ihtiyalarn dikkate alr.
5. Taraf Devletler engellilere kar smr, iddet ve istismar vakalarnn tespiti,

soruturulmas ve gerekli hallerde kovuturulmasn salamak iin kadn ve ocuk merkezli

yasa ve politikalar dahil etkili yasa ve politikalar yrrle koyar.
Madde 17
Kiisel Btnln Korunmas

Engelli her kii, beden ve ruh btnlne dier bireylerle eit bir ekilde sayg duyulmas
hakkna sahiptir.
Madde 18
Seyahat zgrl ve Uyrukluk
1. Taraf Devletler engellilerin dier bireylerle eit koullar altnda seyahat ve yerleim yerini

seme zgrlne ve uyrukluk hakkna sahip olduunu kabul eder ve engellilerin aadaki
haklarn salar:
(a) Uyrukluk kazanma ve deitirme hakk olmas ve keyfi olarak veya engelli olmas
nedeniyle uyrukluktan mahrum braklmamas;
(b) Kiinin engelli olmas nedeniyle uyrukluuna veya kimliine ilikin dier belgeleri elde
etme, bu belgelere sahip olma ve bu belgeleri kullanma veya seyahat zgrlnden
yararlanmasn salamak iin gerekli olabilecek gmenlik ilemleri gibi sreleri yrtme
olanandan mahrum braklmamas;
(c) Kendi lkesi dahil herhangi bir lkeden ayrlma zgrlnn olmas;
(d) Kendi lkesine girme hakkndan engelli olmasna dayanlarak veya keyfi olarak mahrum
braklmamas.
2. Engelli ocuklar doum sonrasnda derhal nfusa kaydedilmeli ve doutan isim edinme,

uyrukluk kazanma ve mmkn olduu lde kendi ebeveynlerini bilme ve onlar tarafndan
baklma hakkna sahip olmaldr.
Madde 19

Bamsz Yaayabilme ve Topluma Dahil Olma

bu Szlemeye Taraf Devletler tm engellilerin dier bireylerle eit koullar altnda toplum
iinde yaama hakkna sahip olduunu kabul eder ve engellilerin bu haktan eksiksiz
yararlanabilmeleri ve topluma tam katlmlarn kolaylatrmak iin gerekli tedbirleri etkin bir
ekilde alr. Bu erevede aadaki noktalara dikkat edilmelidir:
(a) Engelliler dier bireylerle eit koullar altnda ikametgahlarn ve nerede ve kiminle
yaayacaklarn seme hakkna sahiptirler ve zel bir yaama dzenine zorlanamazlar;
(b) Engellilerin kiisel destek dahil olmak zere toplum iinde yaamak ve topluma dahil
olmak iin ihtiya duyduklar konut ii, kurum ii ve dier toplumsal destek hizmetlerine
eriimleri salanmal ve engellilerin toplumdan tecridi ve ayr tutulmas nlenmelidir;
(c) Kamusal hizmet ve tesisler engellilere dier bireylerle eit ekilde ak olmal ve onlarn
ihtiyalarna yant verebilmelidir.
Madde 20
Kiisel Hareketlilik

Taraf Devletler engellilerin olanaklar erevesinde azami lde bamsz hareket

edebilmesini salamak iin etkin bir ekilde gerekli tm tedbirleri alr. Bu tedbirler unlardr:
(a) Engellilerin istedikleri ekil ve zamanda ve karlanabilir bir maliyetle hareket
edebilmelerinin kolaylatrlmas;
(b) Engellilerin hareketi kolaylatrc kaliteli ara ve gerece, yardmc teknolojilere, yardm
sunan insanlara ve aralara karlanabilir bir maliyetle eriiminin kolaylatrlmas;
(c) Engellilere ve engelli kiilerle alan uzman personele engellilerin hareket becerilerinin
gelitirilmesi konusunda eitim verilmesi;
(d) Harekete yardmc ara ve gerelerle yardmc teknolojileri retenlerin engellilerin her
trl ihtiyacn dikkate almalar hususunda tevik edilmesi.
Madde 21
Dnce ve fade zgrl ile Bilgiye Eriim

Taraf Devletler engellilerin ibu Szleme'nin 2. Maddesinde tanmlanm tm iletiim

aralarn tercihe bal kullanabilmesi, bilgi ve fikir aratrma, alma ve verme zgrl dahil
dnce ve ifade zgrlnden dier bireylerle eit koullar altnda yararlanabilmesi iin
uygun tm tedbirleri alr. Bu tedbirler aadakileri iermelidir:
(a) Kamuya sunulmas amalanan bilginin engellilerin eriebilecei biimlerde ve farkl
engelli gruplarna uygun teknolojilerle gncel olarak ve ek bir bedel alnmakszn sunulmas;
(b) Engellilerin resmi temaslarda iaret dillerini, Braille alfabesini, beden dilini ve tercih
ettikleri dier tm eriilebilir iletiim ara ve biimlerini kullanmalarnn kolaylatrlmas;
(c) Kamuya ak hizmet sunan zel kurulularn internet dahil olmak zere, engellilerin
eriilebilecei ve kullanlabilecei biimde bilgi ve hizmet sunmalarnn tevik edilmesi;
(d) nternet araclyla bilgi sunanlar dahil olmak zere kitle iletiim hizmeti sunan
kurumlarn hizmetlerini engellilerin eriebilecei ekillerde sunmalarnn tevik edilmesi;

(e) aret dili kullanmnn kabul ve tevik edilmesi.

Madde 22
zel Hayata Sayg
1. kametgah ve yaama biimi ne olursa olsun hibir engelli bireyin zel hayat, ailesi,

konutu, haberlemesi ve dier iletiimlerine keyfi veya hukuka aykr ekilde mdahale
edilemez ve eref ve haysiyetine ynelik hukuka aykr uygulamalarda bulunulamaz.
Engelliler sz konusu mdahale veya saldrlardan hukuken korunma hakkna sahiptir.
2. Taraf Devletler engellilerin kiisel, salk ve rehabilitasyon bilgilerinin gizliliini dier

bireyler ile eit koullar altnda korur.

Madde 23
Hane ve Aile Hayatna Sayg
1. Taraf Devletler evlilik, aile, ebeveynlik ve zel ilikilere dair meselelerde engellilere kar

ayrmcl ortadan kaldrmak iin uygun tedbirleri etkin bir ekilde ve engellilerin dier
bireylerle eit olduunu gzeterek alr. Bu erevede aada belirtilenler salanmaldr:
(a) Evlilik ana gelmi engellilerin evlenme ve aile kurma hakknn tannmas ve bu hakkn
evlenmek isteyen elerin serbest iradeleri ve rzalar dorultusunda kullanlmas;
(b) Engellilerin ocuklarnn saysna ve ya aralna, serbeste ve sorumluluunu tayarak
karar verme hakknn tannmas ve yalarna uygun bilgiye, reme ve aile planlamas
eitimine eriim hakknn tannmas ile bu haklarn kullanmalar iin gereken aralarn
oluturulmas;
(c) ocuklar dahil olmak zere engellilerin dier bireylerle eit koullar altnda
dourganlklarndan mahrum braklmamas.
2. Taraf Devletler, velayet, vesayet, kayymlk, evlat edinme veya ulusal mevzuatta bu

kavramlarn benzerlerinin yer ald kurumlar hususunda-her durumda ocuklarn yararlarnn

stn tutulmas artyla-engelli haklar ve sorumluluklarn gvence altna alr. Engelliler
ocuklarnn bakm sorumluluklarn yerine getirirken Taraf Devletler uygun destei sunar.
3. Taraf Devletler, engelli ocuklarn aile yaamlaryla ilgili olarak dier bireylerle eit

haklara sahip olmasn salar. Taraf Devletler bu haklar yaama geirmek ve engelli
ocuklarn saklanmas, terk edilmesi, ihmal edilmesi ve ayr tutulmasnn nne gemek zere
engelli ocuklara ve ailelerine erken ve kapsaml bilgi, hizmet ve destek sunar.
4. Taraf Devletler, bir ocuun ailesinin istemi olmadan ailesinden ayrlmamasn salar.

Bunun istisnas yargsal denetime tabi yetkili mercilerin ocuun stn yarar gereince
ailesinden ayrlmasnn gerekli olduuna uygulanan yasa ve usuller uyarnca karar vermesidir.
Hibir koulda ocuun veya ebeveynlerinden biri ya da hepsinin engelli olmas nedeniyle
ocuk anne ve babasndan ayr tutulamaz.
5. Taraf Devletler, engelli ocuun ekirdek ailesinin ocua bakamamas durumunda, ocua

geni anlamda aile yeleri, bunun mmkn olmad takdirde aile ortamn salayacak bir
sosyal evrede alternatif bakm salanmas iin her trl abay gstermeyi taahht eder.
Madde 24

Eitim
1. Taraf Devletler engellilerin eitim hakkn tanr. Taraf Devletler, bu hakkn frsat eitlii

temelinde ve ayrmclk yaplmakszn salanmas iin eitim sisteminin btnletirici bir

ekilde her seviyede engellileri iine almasn ve mr boyu renim imkan salar. Bunun
iin aadaki hedefler gzetilmelidir:
(a) nsan potansiyelinin, onur ve deer duygusunun tam geliimi ve insan haklarna, temel
zgrlklere ve insan eitliliine sayg duyulmasnn glendirilmesi;
(b) Engellilerin; kiiliklerinin, yeteneklerinin, yaratclklarnn, zihinsel ve fiziksel
becerilerinin potansiyellerinin en st derecesinde geliiminin salanmas;
(c) Engellilerin zgr bir topluma etkin bir ekilde katlmlarnn salanmas.
2. Taraf Devletler bu hakkn yaama geirilmesi iin aada belirtilenleri salar:

(a) Engelliler engelleri nedeniyle genel eitim sisteminden dlanmamal ve engelli ocuklar
engelleri nedeniyle parasz ve zorunlu ilk ve ortaretim olanaklarnn dnda tutulmamaldr;
(b) Engelliler yaadklar evrede btnletirici, kaliteli ve parasz ilk ve orta retime dier
bireylerle eit olarak eriebilmelidir;
(c) Bireylerin ihtiyalarna gre makul dzenlemeler yaplmaldr;
(d) Engellilerin genel eitimden etkin bir ekilde yararlanabilmeleri iin genel eitim sistemi
iinde ihtiya duyduklar destei almaldr;
(e) Engellilere ynelik bireyselletirilmi etkin destekleyici tedbirler, engellilerin tam katlm
hedefine uygun olarak, akademik ve sosyal geliimi artrc ortamlarda salanmaldr.
3. Taraf Devletler engellilerin toplumun eit yeleri olarak eitime tam ve eit katlmlarn

kolaylatrmak iin yaam ve sosyal geliim becerilerini renmelerini salar. Taraf Devletler
bu amala aada belirtilen tedbirleri alr:
(a) Braille ve dier biimlerdeki yazlarn okunmasnn renilmesi, beden dilinin ve
alternatif iletiim aralar ve biimleri ile yeni evreye alma ve bu evrede hareket etme
becerilerinin renilmesi, akran destei ve rehberlik hizmetlerinin kolaylatrlmas;
(b) aret dilinin renilmesine, iitme ve konuma engellilerin dilsel kimliinin geliimine
yardmc olunmas;
(c) Grme, iitme veya hem grme hem iitme-konuma engellilerin zellikle ocuklarn
eitiminin en uygun dille, iletiim ara ve biimleriyle, onlarn akademik ve sosyal geliimini
artrc ortamlarda sunulmasnn salanmas.
4. Taraf Devletler bu hakkn yaama gemesini salamak iin, engelli olanlar dahil olmak

zere, iaret dilini ve Braille alfabesini bilen retmenlerin ie alnmas ve eitimin her
dzeyinde alan uzmanlarn ve personelin eitimi iin uygun tedbirleri alr. Szkonusu
eitim engellilie ilikin bilincin artrlmasn, alternatif iletiim ara ve biimleri ile
destekleyici eitim tekniklerinin ve materyallerinin kullanlmasn iermelidir.

5. Taraf Devletler engellilerin genel yksek okul eitimine, mesleki eitime, erikin eitimine

ve mrboyu sren eitime ayrmcla uramakszn dier bireylerle eit koullar altnda
eriimini salar. Taraf Devletler bu amala engellilerin ihtiyalarna uygun makul
dzenlemelerin yaplmasn temin eder.
Madde 25
Salk

Taraf Devletler engellilerin engellilie dayal ayrmcla uramakszn ulalabilir en yksek

salk standardndan yararlanma hakkn tanr. Taraf Devletler engellilerin salkla ilgili
olarak rehabilitasyon da dahil olmak zere, cinsiyete duyarl salk hizmetlerine eriimini
mmkn klmak iin uygun tm tedbirleri alr.
Taraf Devletler;
(a) Parasz veya karlanabilir bir maliyetle salanan salk bakm ve programlarnn,
engellilere dier bireylerle ayn kapsam, kalite ve standartta salanmasn ve bu hizmetlerin
cinsel ve reme sal ile halk sal programlarn da iermesini salar;
(b) Engellilerin zellikle engellilikleri nedeniyle gereksinim duyduu salk hizmetlerini
salar. Bu salk hizmetleri erken tan ve mmknse mdahaleyi, ocuklar ve yallar dahil
olmak zere, engelliliin azaltlmasn ya da artmasn nlemeyi hedefleyen hizmetleri
kapsamaldr;
(c) Salk hizmetlerini krsal alanlar dahil olmak zere mmkn olduu kadar kiilerin
yaadklar yerlerin yaknna gtrlmesini temin eder;
(d) Salk profesyonellerinin engellilere sunduu tbbi bakmn dier bireylere sunduklar
bakmla ayn kalitede olmasn ve bu bakmn hastalarn bamsz ve aydnlatlm onaylarna
dayanmasn salamak amacyla dier tedbirlerin yansra eitim vererek, kamu kurumlar ile
zel kurumlar tarafndan sunulan salk bakmnn etik standartlarn yaymlayarak
engellilerin insan haklar, onuru, zerklii ve ihtiyalar hakknda bilin yaratr;
(e) Ulusal mevzuatn salk ve yaam sigortasn dzenledii hallerde engellilerin bu
sigortalardan yararlanmalar bakmndan ayrmclk yaplmasn yasaklar ve sigortann adil ve
makul olmasn salar;
(f) Engellilie dayal olarak salk bakm veya hizmetlerinin sunulmamasn veya yiyecek ve
iecek verilmemesini nlemek zere gerekli tedbirleri alr.
Madde 26
Habilitasyon ve Rehabilitasyon
1. Taraf Devletler engellilerin azami bamszln, tam fiziksel, zihinsel, sosyal ve mesleki

becerilerini elde etmelerini ve yaamn her alanna tam katlmlarn salamak iin akran
destei dahil uygun tedbirleri etkin bir ekilde alr. Bu bakmdan Taraf Devletler zellikle
salk, istihdam, eitim ve sosyal hizmetler alanlarnda kapsaml habilitasyon ve
rehabilitasyon hizmetlerini sunar; mevcut hizmetleri glendirir ve geniletir. Bunun iin
yle bir yol izlemelidirler:
(a) Habilitasyon ve rehabilitasyon hizmet ve programlar mmkn olan en erken evrede
balamaldr ve bireylerin ihtiyalarnn ve gl olduu ynlerin ok-disiplinli bir erevede
deerlendirilmesine dayanmaldr;

(b) Engellilerin topluma katlmn ve toplumla btnlemesini destekleyen habilitasyon ve

rehabilitasyon hizmet ve programlarna katlmak rzaya dayal olmaldr ve bu hizmet ve
programlar krsal alanlar dahil olmak zere, engellilerin yaadklar yerlerin mmkn olduu
kadar yaknnda sunulmaldr.
2. Taraf Devletler habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetlerinde alan profesyoneller ve

personel iin, temel ve srekli eitim programlar gelitirilmesini destekler.

3. Taraf Devletler engelliler iin hazrlanm, habilitasyon ve rehabilitasyonla ilgili yardmc

cihazlar ve teknolojilerin eriilebilirliini, bunlara ilikin bilgiyi ve bunlarn kullanmn

tevik eder.
Madde 27
alma ve stihdam
1. Taraf Devletler engellilerin dier bireylerle eit koullar altnda alma hakkna sahip

olduunu kabul eder. Bu hak, engellilerin, ak, btnletirici ve eriilebilir bir i piyasas ve
alma ortamnda serbeste setikleri bir ile hayatlarn kazanmalar frsatn da ierir. Taraf
Devletler alrken engelli olanlar dahil olmak zere tm engellilerin alma hakknn
yaama gemesini yasama almalarn da ieren uygun tm tedbirleri alarak gvence altna
alr. Taraf Devletler bunlarn yansra;
(a) e alm ve istihdam edilme koullarnda, istihdamn sreklilii, kariyer geliimi ve
salkl ve gvenli alma koullar dahil olmak zere, istihdama ilikin her hususta,
engellilie dayal ayrmcl yasaklar;
(b) Frsat eitlii, eit deerde ie eit cret ilkesi, tacizden korunma ve maduriyetin
giderilmesi, gvenli ve salkl alma koullar dahil olmak zere dier bireylerle eit
koullar altnda adil ve uygun alma koullarnn salanmasna ilikin olarak engellilerin
haklarn korur;
(c) Engellilerin i ve sendikal haklarn dier bireylerle eit koullar altnda kullana
bilmelerini salar;
(d) Engellilerin genel teknik ve mesleki rehberlik programlarna, yerletirme hizmetlerine,
mesleki ve srekli eitime dier bireylerle eit koullar altnda etkin bir ekilde eriimini
salar;
(e) piyasasnda engellilerin istihdam olanaklarnn ve kariyer geliiminin desteklenmesine
ve engellilerin i aramasna veya ie balamasna, almaya devam etmesine ve ie geri
dnmelerine yardm eder;
(f) Serbest alma, giriimcilik, kooperatif kurma ve kendi iini kurma konusundaki frsatlar
gelitirir;
(g) Engellileri kamu sektrnde istihdam eder;
(h) Olumlu eylem programlar, tevikler ve dier tedbirleri de ierebilecek uygun politika ve
nlemlerle, engellilerin zel sektrde istihdam edilmelerini destekler;
(i) Engellilerin alt iyerlerinde makul dzenlemelerin yaplmasn salar;

(j) Engellilerin ak i piyasasnda i deneyimi kazanmasn temin eder;

(k) Engelliler iin mesleki rehabilitasyon, ite kalma ve ie dn programlar yrtr.
2. Taraf Devletler engellilerin klelik altnda tutulmalarn engeller ve engellileri zorla veya

mecburi almaya kar dier bireylerle eit koullar altnda korur.

Madde 28
Yeterli Yaam Standard ve Sosyal Korunma
1. Taraf Devletler, engellilerin yiyecek, giysi ve barnma dahil kendileri ve aileleri iin yeterli

yaam standard hakkn ve yaam koullarnn srekli olarak iyiletirilmesi hakkn tanr.
Taraf Devletler bu hakkn engelli olmalar nedeniyle ayrmcla uramakszn tannmasn
temin etmek iin gerekli admlar atar.
2. Taraf Devletler engellilerin sosyal korunma ve engellilie dayal ayrmcla uramadan bu

haktan yararlanma hakkn tanr ve aada belirtilen tedbirler dahil olmak zere bahsekonu
hakkn tannmasn temin etmek ve gelitirmek iin gerekli admlar atar:
(a) Engellilerin temiz su hizmetlerine, uygun ve bedeli denebilir hizmetlere eit eriimlerini
salamak ve engellilerin ihtiyalarna ilikin ara-gere ve dier yardmlara eriimlerini temin
etmek;
(b) zellikle engelli kadn ve kzlar ve engelli yallar dahil olmak zere, engellilerin sosyal
koruma programlarna ve yoksulluk azaltc programlara eriimini salamak;
(c) Yoksulluk koullarnda yaayan engellilerin ve ailelerinin uygun eitim, danmanlk, mali
yardm ve sreli bakm dahil engellilie ilikin harcamalarnda devlet yardmna eriimini
salamak;
(d) Engellilerin toplu konut programlarna eriimini salamak;
(e) Engellilerin emeklilik frsatlar ve programlarna eit eriimini salamak.
Madde 29
Siyasal ve Toplumsal Yaama Katlm

Taraf Devletler, engellilerin siyasi haklarn ve dier bireylerle eit koullar altnda bunlardan
yararlanma frsatn gvence altna alr ve aada belirtilenleri yerine getirir:
(a) Dierlerinin yansra aada belirtilenler yoluyla, engellilerin dier bireylerle eit koullar
altnda seme ve seilme haklar dahil olmak zere siyasi ve kamusal yaama etkin ekilde ve
tam katlmn dorudan veya serbeste seilmi temsilciler araclyla salamak,
(i) Seim usullerinin, tesislerinin, materyallerinin uygun, eriilebilir ve anlalmas ve
kullanlmasnn kolay olmasn salamak,
(ii) Engellilerin, seimlerde ve referandumlarda baskya uramadan, gizli oy kullanarak, aday
olma ve etkili bir mevkide grev alma ve devletin tm kademelerinde tm kamu grevlerini
yerine getirme haklarn koruyarak, uygun olan yardmc ve yeni teknolojilerin kullanlmasn
kolaylatrmak,

(iii) Engellilerin semen olarak tercihlerini zgrce ifade edebilmelerini gvence altna alarak
ve bu amala gerektiinde, talep etmeleri durumunda oy kullanrken kendi setikleri bir
kiinin desteini almalarna izin vermek,
(b) Engellilerin ayrmcla uramadan, dier bireylerle eit koullar altnda, kamu ilerinin
idaresinde etkin ve tam katlmlarnn salanaca bir ortam yaratmak ve aada belirtilenler
de dahil olmak zere, kamu ilerine katlmlarnn cesaretlendirmek;
(i) lkenin kamusal ve siyasi yaam ile ilgili sivil toplum kurulular, dernekler ve siyasi
partilerin etkinliklerine ve ynetimine katlm;
(ii) Engellileri uluslararas, ulusal, blgesel ve yerel dzeylerde temsil eden engelli
rgtlerinin kurulmas ve engellilerin iinde yer almalarnn salanmas.
Madde 30
Kltrel Yaama, Dinlenme, Bo Zaman Aktiviteleri ve Spor Faaliyetlerine Katlm
1. Taraf Devletler engellilerin dier bireylerle eit koullar altnda kltrel yaama katlm

hakkn tanr ve engellilerin aada belirtilenlerden yararlanmasn salamak iin gerekli tm

tedbirleri alr:
(a) Kltrel materyallere ulalabilir biimleri araclyla erimek;
(b) Televizyon programlarna, filmlere, tiyatroya ve dier kltrel etkinliklere ulalabilir
biimleri araclyla erimek;
(c) Tiyatro, mze, sinema, ktphane ve turistik hizmetler gibi kltrel etkinliklerin yapld
veya hizmetlerin sunulduu yerlere ve ayrca mmkn olduu lde ulusal kltr asndan
nemli antlar ve alanlara erimek.
2. Taraf Devletler, sadece engellilerin yarar iin deil, toplumu zenginletirmek amacyla da

engellilerin yaratc, sanatsal ve entelektel kapasitelerini gelitirme ve kullanma imkanna

sahip olmalarn salayc gerekli tedbirleri alacaklardr.
3. Taraf Devletler, uluslararas hukuka uygun olarak, fikri mlkiyet haklarn koruyan

yasalarn, engellilerin kltrel materyallere eriimine uygun olmayan veya ayrmclk yaratan
bir engel karmamas iin tm uygun tedbirleri alr.
4. Engelliler, dier bireylerle eit koullar altnda, kendilerinin zel kltrel ve dil

kimliklerinin, rnein iaret dilleri ve iitme engelliler kltr, tannmas ve desteklenmesi

hakkna sahiptir.
5. Taraf Devletler, engellilerin elence, dinlenme ve spor etkinliklerine dier bireylerle eit

koullar altnda katlmn salamak amacyla aada yazl tedbirleri alr:

(a) Engellilerin her seviyedeki genel spor etkinliklerine mmkn olduunca tam katlmn
cesaretlendirmek ve artrmak;
(b) Engellilerin, zel spor ve elence etkinliklerini rgtleme, gelitirme ve bu etkinliklere
katlma imkanna sahip olmasn temin etmek ve bu nedenle, dier bireylerle eit koullar
altnda onlara uygun bilgi ve eitimin verilmesini ve kaynaklarn sunulmasn salamak;

(c) Engellilerin spor, elence yerleri ile turistik alanlara eriimini salamak;
(d) Engelli ocuklarn, okullardaki etkinlikler dahil olmak zere, oyun, elence, bo zaman
aktiviteleri ve spor etkinliklerine eit ekilde katlabilmelerini salamak;
(e) Elence, turistik, bo zaman aktiviteleri ve spor etkinliklerini organize edenlerin sunduu
hizmetlere engellilerin eriebilmesini salamak.
Madde 31
statistikler ve Veri Toplama
1. Taraf Devletler bu Szlemenin uygulanmas asndan gerekli politikalar formle etmeleri

ve gelitirmelerinde kendilerine yol gsterecek, istatistik veriler ve aratrmalar da dahil

olmak zere uygun bilgileri toplar. Bilgi toplama ve bilginin srdrlebilirlii iin aadaki
noktalar dikkate alnr:
(a) Verinin korunmas, engelli kiilerin zel yaamlarna sayg ve gizliliin salanmasna
ilikin yasal olarak oluturulmu gvenlik tedbirlerine uygun olmaldr.
(b) statistiklerin toplanmas ve kullanmnda insan haklar, temel zgrlkler ve etik ilkelerin
korunmas konularndaki uluslararas dzeyde kabul edilen normlara uygunluk aranmaldr.
2. Bu Maddeye gre toplanan bilginin, uygun olmas halinde, datlmas ve mevcut szleme

kapsamnda taraf devletlerin uygulamalarnn deerlendirilmesi ve engellilerin haklarn

kullanrken karlatklar glklerin ortaya konulmasnda kullanlmas salanmaldr.
3. Taraf Devletler topladklar istatistiklerin datlmas konusunda sorumluluk almal ve bu

verilerin engelli kiiler ve dierleri iin eriilebilir olmasn salamaldr.

Madde 32
Uluslararas birlii
1. Taraf Devletler bu szlemenin ama ve ykmllklerinin yerine getirilmesine ynelik

olarak ulusal abalarn desteklenmesi konusunda uluslararas ibirliinin nemini kabul eder
ve tevik eder. Bu dorultuda devletleraras ve devletler dzeyinde, gerektiinde ilgili
uluslararas ve blgesel rgtler ve sivil toplumla zellikle engellilere ynelik rgtlerle
ibirliini salamak zere gerekli tedbirleri alr. Bu tedbirler dierlerinin yan sra unlar
ierir:
(a) Uluslararas kalknma programlar da dahil olmak zere uluslararas ibirliinin, engellileri
kapsamasn ve engelliler iin eriilebilir olmasn gvence altna almak,
(b) Bilgi, deneyim ve eitim programlar ve iyi uygulamalarn deiimi ve paylam
araclyla kapasite gelitirmeyi tevik etmek ve desteklemek,
(c) Aratrma, bilimsel ve teknik bilgiye eriim konularnda ibirliini gelitirmek,
(d) Eriilebilir ve destek salayc teknolojilere ulamn salanmas araclyla ve teknoloji
transferi yoluyla uygun grlen teknik ve ekonomik yardm salamak.
2. Bu Maddenin hkmleri, her taraf devletin mevcut szlemenin getirdii ykmllkleri

yerine getirmesini gzard etmez.

Madde 33
Ulusal Uygulama ve Denetim
1. Taraf Devletler kendi rgtlenme biimlerine uygun olarak mevcut szlemenin

uygulanmasyla ilgili konular iin hkmet iinde bir veya daha fazla kilit nokta tahsis eder
ve hkmet iinde farkl sektrler ve farkl dzeylerdeki konuyla ilgili faaliyetlerin tevik
edilmesi iin koordinasyon mekanizmas kurar.
2. Taraf Devletler, kendi bnyeleri ierisinde, ibu Szlemeyi tevik ve temin edip dzeltmek

amacyla kendi yasal ve idari sistemlerine uygun olan ve bir veya daha fazla bamsz
mekanizmay ieren bir yap bulundurur veya kurar ve bu yapy glendirir. Taraf Devletler
bu yapy kurarken, insan haklarnn teviki ve korunmas iin ulusal kurumlarn stat ve
ileyiine ilikin ilkeleri de gznnde bulundururlar.
3. Taraf Devletler, bata engelliler ve onlar temsil eden kurulular olmak zere sivil toplumun

denetim srecine tam katlmn salar.

Madde 34
Engelli Haklar Komitesi
1. bu Szlemede verilen grevleri yerine getirmek zere bir Engelli Haklar Komitesi

kurulur (bundan sonra "Komite" olarak adlandrlacaktr).

2. Komite, ibu Szleme'nin yrrle girdii tarihte 12 uzmandan oluur. 60 onay veya

katlmdan sonra, Komite'nin ye says alt kii arttrlarak azami ye says olan 18e ulalr.
3. Komite yeleri kiisel kapasiteleri lsnde almal ve ahlaki deerleri yksek,

szlemenin ierdii alanlarla ilgili baarlar ve deneyimleri kabul gren kiiler arasndan
seilmelidirler. Taraf Devletler, adaylarn belirlerken bu szlemenin 4. Maddesinin 3.
paragrafndaki hkmleri gz nnde bulundurmaya davet edilir.
4. Komite yeleri Taraf Devletlerce seilir. Taraf Devletler komite yelerinin seiminde eit

corafi dalm, farkl medeniyetlerin ve yasal sistemlerin temsil edilmesi, kadn-erkek

temsilinin dengeli olmas ve engelli uzmanlarn katlm hususlarn dikkate alr.
5. Komite yeleri, Taraf Devletler Konferans srasnda, Szlemeye Taraf Devletlerin

vatandalar arasndan belirledii adaylardan oluan bir listeden gizli oyla seilir. Taraf Devlet
saysnn 2/3'nn karar yeter says olduu bu toplantlarda, en fazla oyu alan ve temsil
edilen devletlerin oylarnn mutlak ounluuna ulaan kiiler seimi kazanrlar.
6. lk seim, Szlemenin yrrle giriinden itibaren alt ay iinde yaplr. Birlemi

Milletler Genel Sekreteri, her seimden en az drt ay nce Taraf Devletlere yaz gndererek
iki ay iinde adaylarn bildirmelerini ister. Genel Sekreter, taraf devletlerce gsterilen ve
szlemeye uygun olan adaylarn adlarn alfabetik sraya gre, kendisini aday gsteren Taraf
Devletin adyla birlikte listeler ve Szlemeye taraf devletlere gnderir.
7. Komite yeleri drt yllk bir dnem iin seilir. yeler, sadece bir dnem daha tekrar

seilebilirler. Ancak, ilk seimlerde seilen alt yenin dnemi iki yl sonunda biter. Bu alt
ye, ilk seimlerin hemen ardndan, bu maddenin 5. paragrafnda bahsekonu oturum bakan
tarafndan kura yntemiyle belirlenir.
8. Alt yeni yenin seimi, bu Maddenin ilgili hkmlerine gre gerekletirilen dzenli

seimlerle yaplr.
9. Komite yelerinden biri lm, istifa ya da baka herhangi bir nedenle sresi dolmadan

grevinden ayrlrsa, temsil ettii Taraf Devlet, bu Maddenin ilgili hkmlerinde aranan
nitelik ve yeterliliklere sahip bir baka uzman atar. Yeni ye kalan sreyi tamamlar.
10. Komite almalaryla ilgili kurallarn kendisi belirler.
11. Komitenin bu Szlemeyle verilen grevlerini etkin olarak yerine getirebilmesini teminen

gereksinim duyaca personel ve dier ihtiyalar Birlemi Milletler Genel Sekreteri

tarafndan salanr. Ayrca, Genel Sekreter Komite'yi ilk toplant iin toplar.
12. Bu Szleme hkmlerine gre kurulan Komitenin yeleri, Genel Kurulun kararyla,

Birlemi Milletler kaynaklarndan bir cret alr. Genel Kurul bu karar verirken Komite'nin
sorumluluklarn dikkate alr.
13. Komite yeleri, Birlemi Milletler misyonlarnda grevli uzmanlar olarak Ayrcalk ve

Baklklar Szlemesinin ilgili ksmlarnda yer alan imkan, ayrcalk ve baklklardan

yararlanrlar.
Madde 35
Taraf Devletlerce Sunulacak Raporlar
1. Her Taraf Devlet, Szlemenin ilgili Devlet iin yrrle girmesinden sonra iki yl

ierisinde Birlemi Milletler Genel Sekreteri araclyla Komiteye Szlemenin gereklerinin

yerine getirilmesi iin alnan nlemeler ve kaydedilen gelimeler hakknda kapsaml bir rapor
sunar.
2. Bundan sonra, Taraf Devletler en az drt ylda bir ve buna ilave olarak zamana bal

olmakszn Komitenin talep etmesi durumunda mteakip raporlar sunar.

3. Komite, raporlarn ierii iin bavurulabilecek temel noktalar belirler.
4. Komiteye ilk kapsaml raporunu sunan bir Taraf Devletin mteakip raporlarnn eski

bilgileri iermesine gerek yoktur. Taraf Devletler komiteye rapor hazrlarken, ak ve effaf
bir yntem izlemeli ve bu Szlemenin 4. Maddesinin 3 paragrafndaki hkmleri gznnde
bulundurmaldr.
5. Raporlar, Szleme ykmllklerinin yerine getirilme dzeyini etkileyen glkleri ve

etkenleri de ierebilir.
Madde 36
Raporlarn Deerlendirilmesi
1. Komite, her raporu inceler, varsa nerilerini ve genel yorumlarn da ekleyerek ilgili devlete

geri gnderir. Taraf devlet, setii herhangi bir bilgiyle komiteye yant verir. Komite,
Szlemenin uygulanmasna ilikin ek bilgileri Taraf Devletlerden isteyebilir.
2. Bir Taraf Devlet, raporunu sunmada kaydadeer lde ge kalmsa Komite, ilgili devlete,

raporun sunulmas ynnde arda bulunabilir. Bu ary takip eden ay ierisinde

szkonusu rapor Komite'ye iletilmezse, Komite szleme hkmlerinin bahsekonu lkede
yerine getirilmesine ynelik almalarn gzden geirilmesi ihtiyacnn ortaya kt ynde

bildirimde bulunabilir. Taraf Devlet bu bildirime szkonusu raporu sunarak yant verirse, bu
maddenin birinci paragrafnn hkmleri uygulanr.
3. Birlemi Milletler Genel Sekreteri raporlarn eriilebilir olmasn salar.
4. Taraf Devletler raporlarnn, kendi lkelerindeki kamuoyu iin geni lde eriilebilir

olmasn salar ve szkonusu raporlara tavsiye ve nerilerin getirilmesini tevik eder.

5. Komite, uygun grd takdirde, iinde teknik yardm talebi ya da belirtisi bulunan

raporlar, kendi gr ve nerileriyle Birlemi Milletler ihtisas kurulular, fon ve

programlar ile ilgili dier kurululara iletebilir.
Madde 37
Taraf Devletler ve Komite Arasndaki birlii
1. Taraf Devletlerin her biri Komite'yle ibirlii yapmal ve yelere grevlerini yerine

getirmede yardmc olmaldr.

2. Komite, Taraf Devletlerle ilikisi erevesinde, bir devlete szlemenin uygulanmas iin

ulusal kapasitesini gelitirici yollar ve aralar konularnda uluslararas ibirlii de dahil

sorumluluklar verir.
Madde 38
Komitenin Dier Organlarla likisi

Szleme hkmlerinin etkin olarak yerine getirilmesinin glendirilmesi ve szlemenin

kapsad alanla ilgili uluslararas ibirliinin tevik edilmesi asndan:
1. Birlemi Milletler'in ihtisas kurulular ve dier organlar, szlemenin, kendi alma

alanlarna giren hkmlerinin uygulanmasnn incelenmesi srasnda temsil edilmelidir.

Komite, uygun grmesi halinde, ihtisas kurulular ve dier organlar, bu Szlemenin
alanlaryla ilgili hkmlerin nasl yerine getirilecei hakknda uzman grne bavurmak
zere arabilir. Komite, ihtisas kurulular ve dier organlardan, szlemenin kendi faaliyet
alanlaryla ilgili uygulamalarna ilikin rapor sunmalarn isteyebilir.
2. Komite, yetkisini kullanrken, raporlama ilkeleri, nerileri ve genel yorumlarnda tutarll

salayabilmek, yetki ve grev alanlarnn atmasndan kanmak asndan, uygun grmesi

halinde, uluslararas insan haklar anlamalaryla oluturulan dier ilgili organlara danr.
Madde 39
Komitenin Raporu

Komite, her iki ylda bir, faaliyetleri hakknda, Genel Kurul ve Ekonomik ve Sosyal Konsey'e
rapor sunar. Komite raporunda ayrca, Taraf Devletlerden alnan bilgiler ve raporlarn
incelenmesi dorultusunda ortaya kan neri ve genel yorumlar da belirtebilir. Bu neri ve
deerlendirmeler, Taraf Devletlerin olabilecek yorumlaryla birlikte Komite raporunda yer
alr.
Madde 40
Taraf Devletler Konferans
1. Taraf Devletler szleme hkmlerinin yerine getirilmesi ile ilgili konular tartabilmek

iin dzenli aralklarla Taraf Devletler Konferansnda biraraya gelir.

2. Szlemenin yrrle girmesini takip eden alt ay iinde ilk Taraf Devletler Konferans

Birlemi Milletler Genel Sekreteri'nin arsyla toplanr. Bundan sonraki toplantlar

Birlemi Milletler Genel Sekreteri tarafndan iki ylda bir ya da Taraf Devletler
Konferansnn kararyla toplanr.
Madde 41
Depozitr

Szlemenin depozitrlk grevini Birlemi Milletler Genel Sekreteri yrtr.

Madde 42
mzalanma

bu Szleme, 30 Mart 2007 tarihinden itibaren, New York'taki Birlemi Milletler Genel
Merkezi'nde, tm devletler ve blgesel btnleme rgtlerinin imzasna alr.
Madde 43
Balanma radesi

bu Szleme, imzac Devletlerin onaylamasna ve blgesel btnleme rgtlerinin resmi

teyidine tabidir. Szlemeyi imzalamam devlet veya blgesel btnleme rgtlerinin
katlmna aktr.
Madde 44
Blgesel Btnleme rgtleri
1. "Blgesel btnleme rgt", belirli bir blgedeki bamsz devletlerce kurulan ve bu

szleme kapsamndaki konulardaki yetkilerini devrettikleri rgt ifade etmektedir. Bu

rgtler, onay veya katlm belgelerinde Szleme kapsamna giren konulardaki yetki
dzeylerini aklarlar. Sonrasnda, bu yetki dzeylerinde deiiklik olduu takdirde
depozitor bilgilendirirler.
2. Mevcut Szlemede Taraf Devletlere yaplan atflar, yetkileri dahilinde bu rgtlere

uygulanacaktr.
3. 45. maddenin 1. paragraf, 47. maddenin 2. ve 3. paragraflar alarndan, blgesel

btnleme rgtlerince depozit edilen belgeler sayma dahil edilmez.

4. Blgesel btnleme rgtleri, Taraf Devletler konferansnda yetkileri kapsamndaki

konular hakknda oy kullanabilirler. Oylar, bu Szlemeye taraf yelerinin says kadardr.

Bnyesindeki Taraf Devletlerden birinin oy kullanmas durumunda bu rgtler oy haklarn
kullanamazlar. Bu kural, tersi iin de geerlidir.
Madde 45
Yrrle Girme
1. bu Szleme, 20. onay veya katlm belgesinin depozit edilmesini takip eden 30. gn

yrrle girer.
2. Szkonusu 20. belgenin depozit edilmesinin ardndan Szleme, onu imzalayan, resmen

teyid eden veya ona katlan herhangi bir devlet ya da blgesel btnleme rgt iin, onay
belgelerini depozit etmelerini takip eden 30. gn yrrle girer.
Madde 46
ekinceler

1. Mevcut Szlemenin kapsam ve amalaryla uyumlu olmayan ekinceler kabul edilemez.

2. leri srlen ekinceler her zaman geri ekilebilir.
Madde 47
Deiiklikler
1. Herhangi bir Taraf Devlet Szleme zerinde bir deiiklik nererek, bunu Birlemi

Milletler Genel Sekreterine bildirebilir. Genel Sekreter, neriyi Taraf Devletlere bildirerek,
tartlp karara balanmas iin bir konferans toplanmas hakkndaki grlerini sorar.
Bildirimi takip eden drt ay iinde Taraf Devletlerin en az 1/3' konferansn toplanmasndan
yana gr bildirirse, Genel Sekreter, Birlemi Milletlerin himayesi altnda Taraf Devletleri
toplantya davet eder. Szkonusu deiiklik tasars, toplant srasnda mevcut bulunan ve oy
kullanan Taraf Devletlerin 2/3'nn desteini almas durumunda kabul edilir ve Genel
Sekreter tarafndan, onay iin Genel Kurul'a, daha sonra ise kabulleri iin tm Taraf
Devletlere iletilir.
2. Paragraf 1'e gre kabul edilen ve onaylanan bir deiiklik, anlan deiikliin kabul

srasnda hazr bulunan Taraf Devlet saysnn 2/3' kadar onay belgesinin depozit edilmesini
takip eden 30. gnde yrrle girer. Daha sonra, bahsekonu deiiklik herhangi bir Taraf
Devlet iin, kendi onay belgesini depozit etmesini takip eden 30. gnde yrrle girer. Bir
deiiklik, sadece onu kabul eden devletleri balar.
3. Taraf Devletler konferans srasnda oybirliiyle karar verildii takdirde, Paragraf 1

erevesinde kabul edilen ve onaylanan ve Szlemenin sadece 34, 38, 39 ve 40. maddelerine
ilikin bir deiiklik, anlan deiikliin kabul srasnda hazr bulunan Taraf Devlet saysnn
2/3' kadar onay belgesinin depozit edilmesini takip eden 30. gnde tm Taraf Devletler iin
yrrle girer.
Madde 48
ekilme

Herhangi bir Taraf Devlet, Birlemi Milletler Genel Sekreteri'ne yazl olarak bildirmek
suretiyle szlemeden ekilebilir. Bu ekilme, sz konusu bildirimin Birlemi Milletler
Genel Sekreterince alnndan 1 yl sonra geerlilik kazanr.
Madde 49
Eriilebilir Format

Bu szleme eriilebilir formatlarda hazr bulundurulur.

Madde 50
Orijinal Metinler

Bu szlemenin Arapa, ince, ngilizce, Franszca, Rusa ve spanyolca metinleri

orijinalinin ayndr.
Aada imzalar bulunan ve temsil ettikleri devletlerce tam olarak yetkili klnm
katlmclar ibu Szleme'yi temsil ettikleri Devlet namna imzalamlardr.