SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |1

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |2

SylwiaGliniewicz

IKI
JAPOSKAFILOZOFIA
CODZIENNOCI

CopyrightbySylwiaGliniewicz,Martawicek&ebookowo2008
Projektokadki:Martawicek
ISBN9788361184188

HHU

www.ebookowo.pl
U

Kontakt:wydawnictwo@ebookowo.pl

Wszelkieprawazastrzeone.
Kopiowanie,rozpowszechnianieczcilubcaocibezzgodywydawcyzabronione

WydanieI2008
www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |3

SPISTRECI:

Wprowadzenie........................................................................................................4
I.Ikiwhistorycznymifilozoficznymujciu............................................................5
KukiipierwszadefinicjaIki..................................................................................6
CharakterystykapojciaIki..................................................................................7
PodziaIki.............................................................................................................8
KrytykaIkinokozo...........................................................................................9
II.Estetykacodziennoci.......................................................................................10
DlaczegoIkiniemawMuzeum?........................................................................11
Piknowprostocie.............................................................................................12
Sugestywno,czyliospojrzeniuitajemnicy.....................................................13
Ikijakoniesztuka..............................................................................................14
III.PrzejawyIkiwcodziennymyciu....................................................................15
Ceremoniaherbaciana.......................................................................................16
Drogakwiatw...............................................................................................17
Kaligrafia............................................................................................................18
wiatkwiatwiwierzb......................................................................................19
Tokonoma..........................................................................................................20
IV.Ikijakordoinspiracji..................................................................................21
Zakoczenie...........................................................................................................23
Bibliografia............................................................................................................24

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |4

Wprowadzenie

Nie ma na wiecie drugiego takiego kraju jak Japonia, ktry budziby tyle
skrajnych uczu i przywoywa tyle sprzecznych obrazw. Mylc o Japonii widzimy
oczami wyobrani gronych samurajw i walecznych kamikadze gotowych odda
swojeyciewobroniehonoruiojczyzny,zawszeposusznychBushido 1 ,japoskiemu
kodeksowi samuraja. Przypominaj si nam pikne Gejsze w bajecznych kimonach,
ktre mona spotka spacerujc ulicamiKioto. Widzimy setki Japoczykw, rodzin z
dziemi, zakochanych czy samotnych odpoczywajcych kadej wiosny w cieniu
rozkwitajcych wini. Mylimy o japoskiej celebracji kadej chwili i upikszaniu
chociaby, tak zdawaoby si prostej czynnoci, jak na przykad picie herbaty, ktra
urasta do rangi niezwykego wydarzenia poprzez szereg starannie wykonywanych
rytuawzgodnychzSad2 ,drogherbaty.Mylimyowypielgnowanychjaposkich
ogrodach zen, ktrych blade imitacje moemy spotka take i w europejskich
miastach. Przykady takich bajkowych obrazw zatrzymanych w naszej pamici jak
kadryzfilmumonabyprzywoywawnieskoczono.

1Bushido,wdosownymtumaczeniuoznaczaDrogwojownika.Jesttojaposkikodeksetyczny
powstaymiedzyIXaXIIwiekiem,ktryczstoporwnywanybywadoeuropejskiegokodeksurycerskiego.
Bushidpodkrelaznaczenietakichwartociuwojownikajak:posuszestwo,honorilojalnowobecwasala.
WdzisiejszejJaponiimonamwiowciywejtradycjiBushidwrelacjachmidzypracodawca
pracownikiem,gdzierwnieobowizujelojalnoiniekwestionowaneposuszestwopodwadnegowobec
pracodawcy.

2SadooznaczaDrogherbaty.OdkdwVIwiekuherbataprzywdrowaazChinwrazzBuddyzmem
zyskaaogromnapopularno.Drogaherbatytonietylkoszeregczynnocimajcychnaceluprzygotowanie
filiankiherbaty,aleprzedewszystkimpielgnowanieczystegoumysuoraztakichwartocijak:harmonia,
szacunekwobecinnych,spokoju.ZamistrzaceremoniiherbacianejuwaanybySenRikyu(15111591).

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |5

I.Ikiwhistorycznymifilozoficznymujciu

Filozofia Iki powstaa w Edo w XVIII wieku. Edo stanowio wwczas stolic
Japonii (w 1896 roku Edo zostao przemianowane na Tokio). Miasto to liczyo na
pocztku XVIII wieku ponad 1,3 miliona ludzi i byo powszechnie uznawane za
najwikszemiastonawiecie 3 .MiejscenarodzinfilozofiiIkibyodoniezwyke,jeli
wemiemy pod uwag gdzie wykluway si wczeniejsze koncepcje o doniosym
znaczeniu filozoficznym i kulturowym, bo Iki wywodzi si z dzielnicy uciech. I to nie
arystokracja ducha stworzya ten koncept, ale ludzie nalecy do klasy redniej i
niskiej. Ale ostatecznie, kto powiedzia, e filozoficzne idee maj prawo powstawa
tylkoi wycznie naUniwersytetach czy innych miejscach uznawanychzawaciwe?
Gdyby przyjrze si uwanie narodzinom naszej zachodniej filozofii zauwaylibymy,
e co jak co ale filozofia ceni sobie ponad wszystko wolno. W niewoli zamiast
filozofii rodzi si tylko ideologia. Filozofia nie patrzy czy jeste arystokrat czy
niewolnikiem, czy jeste biedny czy bogaty, wierzysz w Boga albo wrcz przeciwnie
odrzucasz cakowicie jego istnienie, itd. Dla niej liczy si tylko to, jak wielkim jeste
mionikiemmdroci.

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.7

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |6

KukiipierwszadefinicjaIki

Pomimo swojej niesychanej popularnoci w Japonii Iki nie byo przez duszy
czas przedmiotem powanych akademickich bada czy studiw. Pierwsze naukowe
opracowanie dotyczce Iki pojawio si dopiero w 1930 roku w ksice Kuki Shuzo
zatytuowanej Struktura Iki (Iki no kozo) 4 . Kuki naley do grona tych pisarzy,
filozofw, ktrych osobiste dowiadczenia powizane s silnie z ich twrczoci.
Urodzi si w okresie, kiedy bardzo silny w Japonii by nacjonalizm, ktry stanowi
prb przezwycienia wpyww zachodnich. Jego ojciec, ktry mia na Kukiego
ogromny wpyw, by zagorzaym zwolennikiem nacjonalistycznej ideologii. Take
bliski i niezwykle wpywowy przyjaciel rodziny, Okakura Tenshin, popiera
nacjonalizm. Nie dziwi wic fakt, ze ju w modoci Kuki by dumny z tego, e jest
Japoczykiemiuwaa,ekulturajaposkajestowielelepszaodkulturyzachodniej.
T dum ze swojego pochodzenia i kultury mona odnale na kartach jego ksiki.
Poza tym autor ,,Struktury Iki studiowa w Europie zachodnia filozofi w latach
dwudziestych.Zauroczonyfilozofieuropejsk,zwaszczaBergsonemiHeideggerem,
postanowiwswoichbadaniachnadstrukturIkiwykorzystametodzaczerpnitejz
filozofiiZachodu,akonkretniezhermeneutykiMartinaHeideggera.

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.5

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |7

CharakterystykapojciaIki

Wbrew temu, co na temat Iki sdzi Kuki nie jest atwo poda jedn
uniwersaln definicj Iki. Trudno jednoznacznego zdefiniowania tego pojcia
wynika z jego zoonej natury. Kuki w swojej ksice Iki no kozo prbowa za
wszelkcenpokazaIkijakopojcieuniwersalneidogbijaposkie.Niedocenia
faktu, e Iki stanowio wany element codziennego ycia dla Edokko. Pomija take
rol mieszkacw Edo w stworzeniu i pielgnowaniu tradycji Iki. Moliwe, e Kuki
poprzez pokazanie Iki jako pojcia niezmiennego, staego i wycznie japoskiego
stara si w jaki sposb obroni japosk tradycj przed niszczycielskim wpywem
kultury Zachodu. Nie wiadomo, jakie byy jego intencje. Wiadomo natomiast, e
badanianadtradycjIkimogwzbogacinietylkokultursamejJaponii,alerwnie
kulturZachodu.
Jednoznaczne zdefiniowanie Iki sprawia trudno, podobnie zreszt jak i
zdefiniowanieinnychfilozoficznychpoj.Ikiniejestpojciemuniwersalnym.Wbrew
temu, co moemy przeczyta w Strukturze Iki, to pojcie relatywne i do
elastyczne. Pod wzgldem etymologii Iki jest pojciem niezwykle rnorodnym. Iki
wystpuje generalnie w jzyku japoskim jako rzeczownik, ktrego najbliszym
odpowiednikiem mogoby by sowo szyk. Jednak sowo szyk jest pewnym
uproszczeniem,ktrenieprzybliaznaczeniaIki,ajedynieodzwierciedlajedenzjego
aspektw.

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |8

PodziaIki

GeneralniemonapodzieliIkinadwarodzaje.Jedenznichuwzgldniaaspekt
formalny Iki, a drugi aspekt sytuacyjny. Podzia ten zaproponowa w swojej pracy
zatytuowanej Estetyka codziennego ycia Yuiji Yamamoto. Wedug niego formalne
aspekty Iki manifestuj si w wygldzie konkretnych obiektw, ich kolorze,
strukturze,formie,etc 5 .ZupenieinaczejprzejawiasisytuacyjnyaspektIki,wktrym
uwaga nie skupia si na wygldzie i formie poszczeglnych obiektw, ale na caej
szeroko pojtej sytuacji. Pierwotnie ten drugi aspekt Iki stosowano w kontekcie
zachowania dyskrecji w sprawach miosnych, zachowania, charakteru czy sposobu
ycia danej osoby jak rwnie do fenomenw i zjawisk przyrody 6 . Uwaa, e oba
przejawyIkiszesobcilezwizane,choniejestkoniecznoci,abysytuacyjneIki
poprzedzaoformalne.Chozdrugiejstronyuwaa,etowaniesytuacyjnyaspekt
Ikinajlepiejoddajeniepowtarzalnycharaktertegozjawiska.

5
6

Ibidem,s.16
Ibidem,s.16

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |9

KrytykaIkinokozo

Niektrzybadacze 7 twierdz,ejedynieKukidogbniezrozumiaizdefiniowa,
czym tak naprawd jest Iki. Wedug Yasudy jedynym rzetelnym opracowaniem na
temat Iki jest dzieo Kukiego Struktura Iki. Chocia trudno zaprzeczy, e ksika
KukiegomaogromneznaczeniedlazrozumieniaIki,tojednakniejesttodzieowolne
odswkrytyki.

Najpowaniejszy zarzut wobec koncepcji Iki opracowanej przez Kukiego

dotyczyniemonocizrozumieniategonawskrojaposkiegopojciaprzezludzinie
bdcychJapoczykami.WedugautoraStrukturyIkitylkoJapoczycyswstaniew
peni zrozumie Iki. Co wicej, Kuki uwaa, e niemono zrozumienia Iki przez
obcokrajowcw jest czym, czego nie mona zmieni, poniewa Iki nie mona si
nauczy, a wic ten, kto nie jest Japoczykiem nigdy nie bdzie w stanie go
zrozumie.

TadaiYasuda

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |10

II.Estetykacodziennoci

Kolejn istotn cech charakterystyczn Iki jest jego zanurzenie w

codziennoci. Wbrew temu, co pisa Kuki w Iki no kozo Iki nie stanowi tylko i
wycznie artystycznego przeycia, ale przede wszystkim dotyczy codziennych
dowiadcze. Tada nazywa nawet Iki ,,wieck estetyk 8 wanie ze wzgldu na
afirmacjcodziennychprzeywtradycjiIki.WtymupodobaniuJapoczykwwobec
codziennoci wida wyranie rnic, jaka dzieli japosk estetyk od estetyki
Zachodu,wktrejcodziennonigdynieodgrywaatakznaczcejroli.
Niesposbpodacisejdefinicjicodziennoci.Trudnopodacharakterystyk
codziennoci, bo wanie to, co j wyrnia to brak jakiejkolwiek charakterystyki 9 .
Codzienno wcale nie musi oznacza stagnacji, zwaszcza wtedy, kiedy poda si
drogIki.PrzejawyIkinieniszczcodziennocitak,jaktoczyniniektreartystyczne
ruchy na Zachodzie, tylko po to, aby zabi codzienno w imi wielkiej sztuki.
ZnaczenieIkiniejesttakepomniejszanewjakikolwieksposbprzezcodzienno.
Iki zostao stworzone przez zwykych, prostych ludzi, ktrzy z umiowania
codziennoci i celebracji chwili uczynili sztuk. I cho wydawa by si mogo, e nie
manicbanalniejszegoniwaniecodzienno,toniejesttodokocaprawd,jeli
przyjrzymy si uwanie tradycji Iki. Umiejtno cieszenia si chwil, odnajdywania
piknawtym,cowydajesipospoliteibanalnejestnieladawyzwaniem.Jakto,co
zwyczajne zamieni w cos niezwykego? Jak to, co trwa teraz przemieni w cos
wiecznego?

8
9

TadaiYasuda,Japoskaestetyka,s.45
Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.27

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |11

DlaczegoIkiniemawMuzeum?

Wanie w tradycji Iki mona odnale codzienno zamienion w tworzywo

sztuki. Iki pokazuje, e codzienno nie musi by synonimem banalnoci, ani
przecitnoci. Wrcz przeciwnie codzienno moe by niezwykle pasjonujc
przygod. Wystarczy odrobina fantazji, zachwytu nad ulotnym piknem wiata,
wiadomo niepowtarzalnoci kadej chwili, aby z tego, co zwyke uczyni sztuk,
sztukycia.
Waniedlatego,ecodziennobyatraktowanajakosztukaniepotrzebabyo
w Japonii tworzy adnych specjalnych miejsc, ktre prezentowayby sztuk takich,
jaknaprzykadmuzea.OdwrotnieninaZachodzie,gdziemuzeamajdugtradycj
isztukazawszepotrzebowaaszczeglnegomiejsca,abyzaistnie.WEuropiehistoria
muzeumsigaadoczaswOwiecenia.WXVIIwiekuwBazyleiotwartezostaodla
publicznoci pierwsze Muzeum, ktrego zbiory znajdoway si wczeniej w rkach
prywatnegokolekcjonera.

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |12

Piknowprostocie

Prostotajestjednzkategoriiestetycznych,ktrecharakteryzujIki.Niejest

ona cech przypisan tylko i wycznie Iki. Mona j odnale rwnie w innych
japoskichideaachtakichjak:wabiczysabi,wktrychrwnieodgrywaistotnrol,
cho rni si w znaczcy sposb od pojcia prostoty zgodnego z Iki. Idea wabi
podkrelaznaczenie pikna odkrywanego wprzemijaniu, wyrzebionego rk czasu,
ktrysprawia,ekadykwiatwkocuusycha,akadyprzedmiotwkocutraciswj
blask.Ideaemczowiekajestten,ktopotrafizaakceptowaycietakimjakimonojest
nie tylko w peni jego rozkwitu, ale rwnie w jego ganiciu, przemijaniu. Wabi
pokazuje, e pikno wcale nie musi kry si w zewntrznym bogactwie czy
wspaniaoci przedmiotw, zjawisk czy ludzi, ale wrcz przeciwnie w ich prostocie i
niedoskonaoci. Zblionym ideaem pikna do ideau wabi jest sabi, w ktrym
dostrzegasipiknowstarzeniusiprzedmiotw,ktrezczasemzachodzpatyn,
zyskujc tym samym niepowtarzalny urok. Jak wida na przykadzie ideau wabi czy
sabi pikno nie oznacza wcale doskonaoci czy niezmiennego trwania w czasie, ale
wrcz przeciwnie pikne jest to, co niedoskonae, sabe, bo podlegle czasowi i jego
niszczcemu wpywowi. Natomiast pojcie prostoty w Iki zawiera w sobie
geometryczn prostot na poziomie wizualnym, jak i na poziomie abstrakcyjnym,
prostotstruktury10 .

10

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.17

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |13

Sugestywno,czyliospojrzeniuitajemnicy

Wszyscy ci, ktrzy spodziewaj si odnale w koncepcji Iki oczywiste i

rzucajce si w oczy pikno bd srogo zawiedzieni. Iki uczy dostrzega pikno w

pcieniach,aniewpenymolepiajcymsocu.Pokazujepiknowyczytanemidzy
wierszami, skryte w cieniu lub profilu, ptonie, etc. Dosowno, bezporednio,
oczywisto i nadmiar sw czy obrazw nie nale do cech wiata widzianego z
perspektywyIki.
Cho dla niektrych stwierdzenie Jestem pikny albo pikna nie niesie
negatywnychkonotacji,tonikt,ktopodadrogIkinieodwaybysipowiedzieo
sobie,ejestIki.ZpojciemIkijestpoczcitak,jakzokreleniemsamegosiebiejak
skromnego. Jest pewna wewntrzna niekonsekwencja midzy byciem skromnym, a
nazywaniem samego siebie skromnym. Tak samo jest z Iki. To, e kto jest Iki po
prostuwidawjegosposobiezachowania,wysawianiasi,ubierania,wcaymjego
sposobie ycia. Estetyka Iki nie skupia si na twarzy ludzi i rzeczy, ale na tym, co
widzimy zza plecw przedmiotw i ludzi. Spotkanie twarz w twarz jest zbyt
oczywiste. Odbiera odbiorcy ciekawo poznania i smak tajemnicy pyncej z
odkrywaniatego,conieznane.

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |14

Ikijakoniesztuka

Ikiniemonascharakteryzowajakosztukilubprzeciwniejakoantysztuki.Na

prnobyobyszukadefinicjiIkiwjakimkolwieksownikudotyczcymhistoriisztuki
pomimofaktu,zeIkistanowiwanyideawjaposkiejestetyce.Tawydawaobysi
paradoksalnasytuacjawynikazfaktu,eIkiuznawanejestzaprzejawniesztuki.Cho
terminniesztukawydajesiwskazywanajakikolwiekbrakzwizkuzesztukibrak
jakichkolwiekartystycznychzaoe,toniejesttoprawd.Kadyruch,ktrywswoich
zaoeniach wystpowa przeciwko sztuce lub jako niesztuka by rwnie ruchem
artystycznym.Wkulturzezachodniejdadaizmczysurrealizm,ktrenapocztkubyy
przeciwne wszelkim prbom utosamiania ich za sztuk stworzyy wanie poprzez
ten sprzeciw wobec dotychczasowych prdw w sztuce now sztuk. Takim
przykadem niesztuki, ktra z biegiem czasu zostaa uznana za sztuk s np. dziea
Duchampa,ktrenapocztkubudziyszokizgorszeniepublicznoci,azbiegiemczasu
przestayszokowaiwyldowaywszufladzieznapisemsztukawspczesna,cho
trwaoto,bagatela,prawieosiemdziesitlat.

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |15

III.PrzejawyIkiwcodziennymyciu

Japoczycy nie oddzielali od siebie sztuki i ycia dziki czemu udao im si

stworzyzsamejmateriiycianajwikszedzieosztuki.Myl,eludzienaZachodzie
mogliby si pod tym wzgldem wiele nauczy od Japoczykw, ktrym udao si
codziennoprzemieniwsztukdzikiodpowiednimrytuaomiceremoniom.Cho
japoskie ideay mog wydawa si osobom niewtajemniczonym teatralne i
pozbawione gbszego znaczenia, to z pewnoci taka ocena jest niewaciwa. To
wanie dziki powtarzaniu okrelonych czynnoci, ktre wykonywane s z trosk o
najmniejszyszczeg,codziennozamieniasiwsfersacrum,miejscepenepiknai
niezwykoci. Pikno rytuaw i ceremonii tkwi zarazem w dokadnoci ich
wykonywania oraz, co moe wydawa sie paradoksalne, wanie w ich
powtarzalnoci. Gocie odwiedzajcy herbaciarnie czy hanamachi nie szukaj
niespodziewanych sytuacji, zaskoczenia, ale wrcz przeciwnie spokoju, ukojenia i
harmonii od zgieku otaczajcego wiata. Japoskie ceremonie sprawiaj wraenie
pewnegomikrokosmosu,wktrymwcielasiwyciepodstawowejaposkieideay
estetyczne i prawdy religijne 11 . Kady nowicjusz praktykujcy okrelone rytuay i
ceremoniezbiegiemczasuprzyswajasobiejetakdoskonale,eichwykonywanienie
wymaga od niego adnego wysiku, wrcz przeciwnie przychodzi mu to z cakowit
naturalnocijakoddychanie.

11

J.Gallager,Gejsza.wiatjaposkiejtradycji,elegancjiisztuki,s.88

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |16

Ceremoniaherbaciana

Wedug chiskiej legendy w 2737 roku p.n.e. pewnego piknego dnia

wczesny cesarz, Szen Nung, ktry by cenionym uczonym i zielarzem, wypoczywa
pod herbacianym krzakiem popijajc dla celw zdrowotnych przegotowan wod.
Kiedy cesarz delektowa si piknem otaczajcej go przyrody niepostrzeenie kilka
listkwherbatyzerwanychdelikatnympodmuchemwiatruwpadododzbanazwod.
Cesarz sprbowa napoju i zakocha si w jego smaku. Tak narodzi si w Chinach
zwyczajpiciaherbaty,ktrypotemrozprzestrzenisinapobliskiekraje.
ChopierwszelistkiherbatytrafiyzChindoJaponiidowczenie,bowepoce
Heian (7941185), to przez dugi okres byy traktowane tylko i wycznie jako
lekarstwo i rodek wzmacniajcy. Dopiero w VIII wieku szogun Murata Yuko zacz
praktykowa sado. Nastpnie Sen no Rikyu doda do caej ceremonii nutk
filozoficznychiestetycznychideiitaknarodziatradycja,ktrapraktykowanajestdo
dziwJaponii.
Ceremonia herbaciana nazywana jest w Japonii sado, czyli Drog Herbaty.
Ceremonia herbaciana nie jest okrelon metod przygotowywania herbaty, ale
waniedrog.Jejprzejciejestdugieiwymagajcewielulatpraktyki.Niematutaj
miejsca na improwizacje czy spontaniczno. Kady ruch jest dokadnie
wyszczeglniony.

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |17

Drogakwiatw

,,Wradociczysmutkukwiatysnaszymiwiernymiprzyjacimi 12

Znana rwnie na Zachodzie i cieszca si spor popularnoci sztuka

ukadaniakwiatwzwanaikebanoznaczadosownieyjcekwiaty.Okrelanajest
czsto jako kado, czyli Drog kwiatw. Pod wzgldem semantycznym nie s to
jednak pojcia jednoznaczne. O ikebanie powinnimy mwi, gdy mamy na myli
techniczne lub wizualne waciwoci sztuki, a o kado, gdy zwracamy uwag na
filozoficznoestetyczny charakterteje sztuki 13 . Droga kwiatw wraz zceremoni
herbacianmasuyduchowemurozwojowi.

12
13

O.Kakuzo,KsigaHerbaty,s.21
J.Gallagher,Gejsza.wiatjaposkiejtradycji,elegancjiisztuki,s.91

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |18

Kaligrafia

SztukakaligrafiiprzybyadoJaponiizChinwVIwiekuwrazzBuddyzmemZen.

Popularno zyskaa dopiero w epoce Heian (7941185), kiedy zaczto j traktowa

jako sztuk. Pismo w Japonii nie suy tylko i wycznie komunikacji midzy ludmi.
Oprcz funkcji praktycznych peni ono rwnie funkcje estetyczne. Cho dla
niewprawnegookaprzybyszazZachodujaposkiepismomoenieodrazumoeby
rdem estetycznych wrae. Wrcz przeciwnie te zakrzywione smugi czy
rozprynitekanciastelinie 14 pismajaposkiegomogniepokoi.Myl,espord
japoskich sztuk, to wanie kaligrafi najtrudniej doceni ludziom spoza krgu
kultury japoskiej. Kaligrafia nazywana jest w Japonii shado, czyli Drog Pisma.
Kade dzieo sztuki kaligraficznej jest niepowtarzalne i jedyne w swoim rodzaju.
Kontrolujcswjoddechidcdozachowaniawewntrznejrwnowagiartystapod
wpywem nastroju uwiecznia w kaligrafii niepowtarzaln chwil. Jego dzieo jest
niezwykleosobistepodobniejakjegoodbir.Dzieosztukikaligraficznejniemusiby
czytelne. Wrcz przeciwnie znaki tworzone s za pomoc umoczonego w tuszu
pdzelka, aby ,,przekaza nie tyle tre, ile przede wszystkim estetyczne wartoci
estetyczne 15 .

14
15

Ibidem,s.92
K.Aihara,Gejsza,s.86

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |19

wiatkwiatwiwierzb

jestdoskonaymprzykademdoskonaejrozkoszy.Sprawiaprzyjemno,aniezaspokaja.

Czegchciewicej? 16

Dookoa peno nowoczesnych biurowcw i mieszka. Wszechobecny tum.

Popiech. wiat sprowadzajcy si do litery m, czyli miasto, masa, maszyna.
Porodku tego nowoczesnego wiata znajduje si wiat gejsz przypominajcy grski
staw porodku betonowej dungli albo wysp, na ktrej zatrzyma si czas. Stroje,
gesty,jzykstakiejaposkie,aprzeciemaoktryJapoczykpotrafizrozumieten
japoski jzyk (to dialekt miasta Kioto, skadajcy si z prawdopodobnie z dawnego
jzykadworskiego17 ),niekadypotrafidocenitradycyjnestrojeiokrelonysposb
zachowania. eby w peni doceni wiat gejsz trzeba by nie tylko bogatym, ale
przede wszystkim wyksztaconym, trzeba nauczy si na nowo patrze, sucha i
mwi.Wwieciegejszpanujeodmiennystylycianiwotaczajcymjewiecie.To
wiatniezwykleskomplikowanyicilezhierarchizowany.

16
17

O.Wild,PortretDorianaGraya,s.8
K.Aihara,Gejsza,s.34

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |20

Tokonoma

Jeszcze innym przykadem poczenia codziennego ycia ze sztuk jest

japoska tokonoma. To pokj urzdzony w tradycyjnym japoskim stylu, ktry
moemy odnale w kadym japoskim domu bez znaczenia czy jego wystrj
odpowiada japoskiej tradycji czy wrcz przeciwnie inspirowany jest kultur
zachodni. Tokonoma znajduje si zawsze od strony poudniowej domu. Widok z
tokonomyrozcigasinawspaniayjaposkiogrd,awsamymjejwntrzuznajduje
sialkowa,wktrejumieszczasiwazzpiknaranacjkwiatoworazdekoracj
nazywanokimono 18 .Najczciejfunkcjedekoracyjnepenikamienieonaturalnych,
finezyjnych ksztatach oraz zwoje kaligrafii lub japoskie obrazy powieszone na
cianach. Oprcz tego w tokonomie znajduje si buddyjski otarz (butsudan), gdzie
umieszcza si posgi Buddy, kwiaty, kadzideka i tabliczki z imionami zmarych
przodkw.PierwowzoremalkowyjestotarzwwityniZen.Wszystkieprzedmiotyw
tokonomie musz harmonizowa nie tylko ze sob, ale rwnie z por roku. To
wanie zachowanie harmonii, umiaru jest najwaniejsze. Tokonoma nie jest
miejscem,wktrymtoznajdujcesiwniejprzedmiotymajnajwikszwarto.

18

Y.Yamamoto,AnAestheticsofEverydayLife,s.24

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |21

IV.Ikijakordoinspiracji

Myl, e spotkanie Wschodu z Zachodem jest jak najbardziej moliwe, a

nawet wskazane. Kultura nie jest zamknitym i stabilnym systemem, ktry nie
podlega adnym zmianom i wpywom. Te wpywy mog z jednej strony zagraa
tosamoci danej kultury, a z drugiej strony mog dan kultur wzbogaci o nowe
idee, inny sposb patrzenia na wiat. Gboko wierz w to, e otwarcie na nowe
kultury nie jest zagroeniem i niebezpieczestwem, ale raczej lekcj, wyzwaniem i
inspiracjdlanaszejwasnejkultury.

VincentvanGogh,Drzewomigdaowe,1890 19

19

VanGoghMuseum,Amsterdam

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |22

wiatodkrykulturJaponiidopierowXIXwieku.Poznawanietejegzotycznej
kultury stao si moliwe dziki przeamaniu w poowie XIX wieku polityki
izolacjonizmu w Japonii. Stopniowe otwieranie si Japonii na wiat wie si z
podpisaniemprzezKrajKwitncejWiniszereguumwhandlowychigospodarczychz
zachodnimi pastwami (1854), obaleniem szogunatu (1868), ktry sprawowa rzdy
przez ponad dwa wieki i wstpieniem na tron Japonii cesarza Mutsuhito. Pocztek
panowania tego cesarza zapocztkowa okres Meiji (18681912), japoskiego
Owiecenia. To wtedy wanie nastpio otwarcie Japonii na wiat i to nie tylko w
sensiegospodarczym,alerwniekulturalnym.

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |23

Zakoczenie

Zobaczywiatwziarenkupiasku,
Niebiosawjednymkwieciezlasu
Wcinitejdonizamknbezmiar
Wgodzinienieskoczonoczasu 20

Wielkimgrzechemfilozofiijestzarzucanajejnierzadkonieyciowo.Zgadzam
sipoczciztymzarzutem,chozracjimoichfilozoficznychstudiwiszacunku,jaki
ywi do filozofw, ktrzy tworzyli dziea o wybitnej wartoci, przychodzi mi to z
wielkim trudem. Wiele o filozofii zostao jak dotd napisane, najwyszy czas
natomiastprzejdoczynw.Zanieyciowofilozofiiwinniswduejmierzesami
filozofowie, ktrzy w swoich dzieach wznieli si czsto na wyyny intelektu
zapominajc o zwykych ludziach i ich zwykym yciu. Zdarzao si filozofom
postpowa wbrew reguom i wartociom, ktre w swoich dzieach zalecali. Moe
waniedlategofilozofiaz,,matkiwszystkichnaukstaasinaukniechcianimao
komupotrzebn.

20

W.Blake,Wrbyniewinnoci,w:Poezjezebrane,s.21

www.ebookowo.pl

SylwiaGliniewicz:IKIJAPOSKAFILOZOFIACODZIENNOCI S t r o n a |24

Bibliografia

www.ebookowo.pl