GRAEVINSKI FAKULTE

Ketedra za geodeziju i geoinformatiku

METODE OBELEAVANJA I
PRORAUN TANOSTI OBELEAVANJA

Doc. dr Zagorka Gospavi, dipl.geod.in.

kolska 2010/11

1. Projekat geodetskog obeleavanja sadri:

Osnovne

podatke o objektu,
Izbor metode obeleavanja,
Analitiku razradu geometrije projektovanog objekta,
Elemenati za obeleavanje
karakteristinih taaka objekta
- osnovno obeleavanje,
- detaljno obeleavanje,
Proraun tanosti obeleavanja,
Izbor instrumenata i pribora za obeleavanje,
Nain fiksiranja (materijalizacije) taaka objekata,
Nain kontrole obeleavanja.

1.1. Metode geodetskog obeleavanja

- polarna metoda
- metoda presecanje pravaca
- ortogonalna metoda
- slobodno pozicioniranje
- direktno obeleavanje - GPS navigacija

1.1.1. Polarna metoda obeleavanja

Izvor slike: od Prof. Ninkov

1.1.2. Metoda presecanja pravaca

1.1.3. Ortogonalna metoda

1.1.4. Slobodno pozicioniranje stanice

1.1.5. Direktno obeleavanje GPS navigacija

Radio
stanica

Rover

Sistem veze:
- radio modem
- SMS
- GPRS

Bazna stanica
sa radio modemom

1.1.5.1.Rover u procesu navigacije

Ekran za
navigaciju

Metode
navigacije
x
X

(y,x,z)proj

(y,x,z)mer

- Programi za razliita obeleavanja linije prave - krive,

- Povrine sa kordinatama projektovanih temena grid - profili-itd

Metoda obeleavanja
Zavisi od:

potrebne tanosti obeleavanja definisana u

projektnom zadatku geodetskog obeleavanja
dinamike radova na gradilitu

raspolozivih resursa (kadrovi i oprema)

klimatskih uslova
drugih parametara koji se razlikuju od gradilita do
gradilita

2. Uticaji na tanost merenja i obeleavanja ugla

elektronski instrumenti - eliminisana

2.1. Obeleavanje ugla

- Sa obinom tanou
- sa poveanom tanou (u dva poloaja)
- sa visokom tanou

obina tanost

poveana tanost

- visoka tanost

2.2. Tanost centrisanja instrumenta i signala

1.
2.

3.
4.

2.3. Raunanje debljine signala i greka viziranja

-

''

s2
m
60
= tg (mV ) = V'' =
D

V ''

60''
s = 2D
V ''

2.4. Greka centrisanja instrumenta

se menja

mogunost beskonano mnogo eksc. A

Greka ugla usled greke centrisanja instrumenta, zavisi od:

- Veliine linearne greke centrisanja
- Duine strana D1 i D2
- Veliine samog ugla koji se meri ili obeleava (c malo ugao otar i obrnuto)

2.5. Greka centrisanja signala

- greka pravca usled
greske centrisanja signala

S' se menja

mogunost beskonano mnogo eksc. S

predstavlja greku pravca usled greke centrisanja signala

Tada je uticaj greka centrisanja signala na mereni ugao:

Greka ugla usled greke centrisanja signala, zavisi od:

- Veliine linearne greke centrisanja signala
- Duine strana D1 i D2

2.6. Greka usled nevertikalnosti alhidadine osovine

mPa

- greka pravca usled odstupanja alhidadne osovine

od vertikale za ugao V nevertilanost alhidade

Zakljuak: Uticaj nevertikalnosti alhidadine osovine na opaani pravac ili merni

ugao nepovoljniji ukoliko je vizura strma.
- Greka se moe umanjiti (svesti na sluajnu) ponovnim centrisanjem posle
svakog girusa,
- Savremeni elektronski instrumenti imaju elektronski vertikalni kompezator koji
alhidadu dovodi u vertikalni poloaj sa deklarisanom tanou instrumenta.

3. Srednja greka (standard) merenja ugla - ponavljanje

s broj girusa
r broj opaanih taaka
- Srednja greka (standard) merenog ugla u jednom girusu

- Srednja greka (standard) merenog ugla u s girusa (aritmetike sredine)

Primer: Knjiga Cvetkovi 74 str.

4. Proraun potrebene tanosti merenja i obeleavanja ugla

Niz uticaja na tanost merenja i obeleavanja ugla:

5. Razliite oznake i nazivi za istu veliinu

Cvetkovi
2
2
2
2
2
2
UG
= ( UG
) R + ( UG
) + ( UG
)CI + ( UG
)CS1 + ( UG
)CS 2

Oznake
mu

UG

mZ

( UG )CI

mS
mi

Zbirka

Nazivi
- ukupna srednja greka ugla
- ukupno standardno odstupanje ugla
- greka ugla usleg greke centrisanja instrumenta
- standardno odstupanje ugla

( UG )CS - greka ugla usled greke centrisanja signala

- standardno odstupanje ugla

( UG )

- greka ugla usled preostalih greaka instrumenta

- standardno odstupanje ugla usled sluajnih greaka radne mere

mSP

( UG )R

- greka ugla usled uticaja spoljnih prilika

- odstupanje ugla usled uticaja refrakcije

ma

----

- greka ugla usled samog merenja (greke viziranja i itanja)

- ne razmatra

6. Merenje duina na gradilitu

- Pantljike (25m, 50m,)
- standardna tanost (oko 1cm)
- precizne (oko 1mm)
- Elekrooptiki daljinomeri
- rasponi tanosti 0.1mm - 1cm
- Runi daljinomeri tanosti od 3mm do 1 cm

6.1. Uticaji na tanost merenja i obeleavanja duina

Disperzija duine dominantno zavisi od greke centrisanja instrumenta i signala i

od sluajne greke radne mere instrumenta (deklarisane tanosti instrumenta)
2
D2 = ( CI2 + CS
) / 2 + 2D

2D = ( a + b D )2

7.

TOLERANCIJA GRAENJA

T ukupna tolerancija graenja za razliite objekte i konstruktivne elemente

T u sebi sadri : Tm geodetsku toleranciju obeleavanja i
Ta - toleranciju izvoenja radova.

Principom jednakih uticaja, dolazimo do geodetske tolerancije ili

esto nazivane vrednosti dozvoljeno odstupanje
=

T
2

Standardno ostupanje obeleavanja poloaja take, za verovatnou 95%, (99%),

rauna se:

pol =

2(3)

7.1. Mogui sluajevi odnosa tolerancije i najverovatnije vrednost

7.2. PRORAUN TANOSTI OBELEAVANJA

analiza uticaja greaka na tanost obeleavanja
Definisana graevinska tolerancija T ili dozvoljeno odstupanje

T
2

pol =

2(3)

Recimo primer:

= 20mm

Disperzija obeleavanja poloaja taaka sastoji se od tri komponente

(standardnih odstupanja: datih veliina, obeleavanja i fiksiranja poloaja taaka).

2
Pol

2
DV

2
OB

2 .
FIX

Pretpostavka je da poznajemo:

Y = X = poznato

FIX = poznato

2
2
2
2
OB
= Pol
DV
FIX
= 46mm2 OB = 6,78mm

Za polarnu metodu obeleavanja:

Recimo primer:
Y = X = 5mm

FIX = 2mm

2
2

( OB ) ( OB )

UG

2
+ OB

( )

2
OB UG

( )

2
OB UG

2
UG

2
DPROS

[ "]

l2

2
OB

46mm 2
= =
=
= 23mm 2
2
2
2
i

[ "] =

DPROS = 127,83m

= 23mm

2
UG

23mm 2

2
PROS

( )

2
OB d

(127830mm )

[ "] = 59,99 ["] UG = 7, 74"

2

= d2 = 23mm 2 d2 = 23mm 2 d = 4, 79mm

2
OB d

Ukupna disperzija ugla je:

2
2
2
2
2
2
UG
= ( UG
) R + ( UG
) + ( UG
)CI + ( UG
)CS1 + ( UG
)CS 2
2
2
2
2
2
2
( UG
)CI + ( UG
)CS1 + ( UG
)CS 2 = UG
( UG
) R ( UG
)

) = 2 = 2 (0, 6")

2
UG R

3 =
2
l

2
R

2 2

2
UG

2
R

53 ["]

l2 =

2
nGIR

( UG ) = 2
2

= 59,99 ["] 2 ( 0, 6 )
2

= 17, 67 ["] l = 4, 20"

2

2
nGIR

= 3( l

(2,504")
2
= 2
= 6, 27 ["]
2

( 2, 504 )
2
2

= 53 ["]

2 CI2
) =
2

2
UG CI

2
CI

1 2 cos
1
2
2

17,
67
"

+
=
=
[
]
2

l
D1 D2
D22
D1

2 l2
1 2 cos
1

+
2
D1 D2
D22
D1

13
D1 = D676
= 158,32m
S2
D2 = D676
= 77, 43m

'
"
= 460 2110

= 8,81mm 2 CI = 2,97 mm

2 D12 l2
2
CS
2
2
2
1
( UG )CS 1 = 2 = l = 17, 67 ["] CS =
= 20,82mm 2 cs1 = 4,56mm;
2
1 ,

2 D1
2
( UG )CS
2

2
CS

2 D22 l2
2
2
2
2
= 2 = l = 17, 67 ["] CS =
= 4,98mm 2 CS2 = 2, 23mm
2
2

2 D2

Zakljuak:
- obeleiti ugao sa tanou od 7,74"
(ovo standardno odstupanje u sebi sadri komponente i to:
- standardno odstupanje refrakcije 0,60",
- standardno ostupanje uticaja sluajnih greaka 2,5",
- standardno odstupanje centrisanja instrumenta od 3mm, i
- standardna odstupanja centrisanja signala 1 i 2 od 2,2mm).
- obeleiti duinu sa tanou od 4,97mm.

Pitanja
za
diskusiju