UNIVERZITET ZA POSLOVNE

STUDIJE BANJA LUKA

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA :

UPRAVLJANJE I NAPLATA JAVNIH PRIHODA

TEMA: MATERIJALNI ELEMENTI OPOREZIVANJA

MENTOR: Prof.dr. Jovan Sejmenovi

Erna Tabak

SADRAJ:

UVOD

SADRZAJ:
Materijalni (objektivni) elementi oporezivanja.
Vrste poreznih stopa:
Lini elementi

Student:

Lini elementi
Poresni obveznik
Porezni platac
Porezni destinator
Porezni jamac

UVOD

Porezi su osnovni oblik ili instrument formiranja javnih prihoda, pokria

budetskih rashoda i zadovoljavanja javnih potreba. Porezi, kao i ostali oblici javnih
prihoda (prihodi od javne imovine, doprinosi, takse, carine, parafiskaliteti, novac iz
primarne emisije centralne banke, javni dug drave, pokloni i dr.), Novanas r e d s t v a
koja drava, odnosno drutvena zajednica i druga javno-pravna tijela
p r i k u p l j a j u r a d i pokrivanja rashoda.Javni prihodi predstavljaju sredstva koja
imaju osnovnu namjenu - pokrivanje ili finansiranje javnih funkcija. To su

sredstva

koja

slue

za

zadovoljavanje

potreba

organa

dravne

uprave,

vojske, policije, kolstva, socijalne zatite i drugih javnih potreba.Porezima se u

razvijenim privredama danas formira preko 85% javnih sredstava, od ega 5875% otpada na direktne poreze, a ostalo na indirektne poreze.Porezima, kao redovnim
izvorima javnih sredstava u razvijenim privredama (bez uplata za socijalno
osiguranje) najveim delom se pokriva neto preko 50% javnih rashoda. Ostalo su
sredstva javnog duga i sredstva socijalnog osiguranja.
Svaki

porez

se

odraava

na

cijene .

Indirektni

ili

posredni

p o r e z i - r e d o v n o , d i r e k t n i u odreenim uslovima. Indirektni porezi,

kroz prevaljivanje i ugraivanje u cijenu proizovda ili usluga,dovode do porasta
cijena. Direktni sistem, kroz tenju da se kompenzuje poreski teret subjekta, dovodi do
poveanja cijena. Promjenom stope oporezivanja i optereenja, drava moe
dijelovati na razvoj odreenih grana i oblasti, bilo optereenjem, bilo povlasticama.
Smanjenje

poreskog

tereta,

odlaganje plaanja,

ubrzana

amortizacija,

oslobaanje

amortizacije od oporezivanja odreenih grana, oblasti i

sl.moe stimulisati njihov razvoj i modernizaciju.
Poreskom politikom (subvencijama, olakicama, oslobaanjem
oporezivanja) drava moe dijelovati na ubrzavanje ekonomskog razvoja
odreenih regiona, zaostalih podruja, ali i spreavati preteranu koncentraciju
industrije u pojedinim regionima ili industrijskim centrima, i to putem dodatnih oblika poreza
na tako locirane kapacitete.

1. Materijalni (objektivni) elementi oporezivanja

Porezni IZVOR sva dobra, koje porezna vlast zahvati prilikom oporezivanja, koja zapravo
pripadaju poreznom obvezniku, a predmet su poreznog optereenja, pa su najei izvori
prihod, dohodak, dobit, imovina, promet proizvoda/roba i sl.

Porezni OBJEKT predstavlja predmet oporezivanja, to je poblie definiran ili obiljeen

porezni izvor za koji se vezuje porezna obveza (porezni objekt moe biti definiran kao
imovina, a porezna osnovica je prihod od imovine).
Porezna OSNOVICA predstavlja kvantitativno i kvalitativno definiran porezni objekt (koji
je zakonom ureen), predstavlja neku odreenu vrijednost (veliinu) najee se izraava u
novcu na temelju koje se izraunava porezni dug. Nekad moe biti definirana po koliini
(ako je porezni objekt zgrada onda je porezna osnovica novana vrijednost te zgrade).
Porezna SPOSOBNOST (ili porezni kapacitet) predstavlja ekonomsku osnovicu iz koje
proizlazi visina poreznog optereenja. Vano je procijeniti poreznu sposobnost svojih
poreznih obveznika. Porezna STOPA u novcu izraen dio koji se izdvaja iz porezne
osnovice, a plativi ga porezni je obveznik izvrio svoju poreznu obvezu.

2. Vrste poreznih stopa:

a) Proporcionalne primjenjuje se ista porezna stopa na rastuu poreznu osnovicu;

primjenjuje se u RH za posebne vrste poreza; nepromijenjen karakter.
b) Progresivne poveavaju se uz rast porezne osnovice; razlikujemo vie vrsta (zavisno o
progresiji):
a. DIREKTNA progresija najvie se koristi u svijetu
1. PUNA ili STALNA
2. RALANJENA ili LOMLJENA
b. INDIREKTNA progresija primjenjuje se na poveanu poreznu osnovicu od kojih se
oduzima stalno isti iznos (odbitak). U RH se ne primjenjuje, ali se o tome razmilja.
c) Degresivne progresivno nasuprotan nain.
d) Regresivne porezna stopa se smanjuje poveanjem porezne osnovice- poticajni
(stimulirajui) za ulaganje.

Porez predstavlja instrument javnih prihoda kojim drava, ukljuujui i nie oblike politiko teritorijalne organizovanosti, od subjekata pod njenom poreskom vlau prinudno uzima

novana sredstva, bez neposredne protivusluge, u svrhu pokrivanja svojih finansijskih potreba
i postizanja drugih, prvenstveno ekonomskih i socijalnih ciljeva.
Porezi u svome sastavu sadre vie elemenata. Najznaajniji elementi bez kojih porez ne bi
bio porez su: izvor, predmet, osnovica, stopa i obveznik poreza.
Elemente poreza moemo podeliti u dve osnovne grupe:
Lini elementi poreza - odnose se na fizika i pravna lica koja imaju aktivnu ulogu u

oporezivanju.
Materijalni elementi poreza - odnose se na podruja finansijskih tokova u procesu

oporezivanja i zahvatanju dohotka.

Lini elementi poreza:

Poreska vlast - obuhvata javnopravna tijela u iju se korist naplauje porez i

organe koji razrezuju i naplauju porez.

Poreski obveznik, dunik je opti pojam koji obuhvata: poreskog obveznika,

poreskog platca, poreskog destinara, poreskog jemca i dr.

Poreski obveznik je fiziko ili pravno lice koje je obavezno da plati

odreeni porez

Poreski platac je lice koje de facto plaa porez, to moe ali ne mora biti
obveznik (npr. porez na zarade)

Poreski destinar je lice koje snosi poreski teret tj. lice iju ekonomsku
snagu porez treba da umanji (poreski obveznik u nekim situacijama prevaljuje
poreski teret na poreskog destinara (PDV, akcize i drugi posredni porezi)).

Poreski jemac je lice koje garantuje plaanje poreza ako to ne uini

poreski obveznik.

kopi

3. Materijalni elementi poreza:

Poreska sposobnost - ekonomska mogunost poreskog obveznika da odgovori

svojoj obavezi plaanja poreza.

Poreski izvor - oznaava sve ono ime poreski obveznik raspolae, a iz ega se

moe platiti porez (predstavlja osnovicu za odmeravanje poreza).

Poreski objekat ili predmet oporezivanja - ekonomsko stanje koje zakonodavcu

daje osnovu (pravo) da uvede neki poreski oblik.

Poreska osnovica - vrednost koja slui za utvrivanje poreske obaveze,

najee u novcu izraena vrednost ekonomske snage subjekta koja se meri

visonom dohotka, imovine, potronje i dr..
Poreska stopa - oznaava iznos poreza u odnosu na poresku osnovicu, moe se

iskazati na dva naina:

u procentima (%) (ad valorem) - proporcionalne, progresivne i

regresivne stope;
u nominalnom iznosu (specifina stopa).

Poreska tarifa - pregled poreskih osnovica sa odgovarajuim poreskim stopama

(carinska tarifa, tarife kod taksi i dr.).

4. Lini elementi

Porezna sposobnost
Porezna sposobnost ili porezna snaga poreznog obveznika oznauje njegovu ekonomsku
mogunost da udovolji svojoj obavezi u plaanju poreza. Porezna sposobnost poreznog
obveznika to je vea to je vei njegov dohodak odnosno imovina. O pravilnoj ocjeni porezne
sposobnosti ovisi i ostvarivanje mnogih ciljeva koji se ele postii oporezivanjem. Pri ocjeni
porezne snage poreznog obveznika treba voditi brigu o svim injenicama koje odreduju tu
snagu: o izvorima (fundirani ili nefundirani izvori), o osobnim svojstvima koja su relevantna

sa stajalita oporezivanja, kao i o drugim obavezama poreznog obveznika (npr. o plaanju

raznih doprinosa, samodoprinosa, lanarina i si.). Pri ocjeni porezne sposobnosti poreznog
obveznika treba voditi racuna da se o tome ne moe zakljuivati bez rezerve samo na osnovi
nekih vanjskih manifestacija. Tako, na primjer, obujam potronje ne mora posve izraavati i
poreznu sposobnost (npr. kupovanje na kredit ). Ako je hladnjak, krzneni kaput, automobil,
luksuz za jedne, ne mora biti za druge. Dok za jedne kupovanje automobila govori o visokoj
ekonomskoj snazi, za druge to stanuju u predgradu koje nije dobro povezano sredstvima
javnog prometa s dijelom grada u kojem rade, automobil je prijeko potreban, jedan od
preduvjeta za ostvarivanje prihoda. Nabava rashladnih ureaja u domainstvu poreznog
obveznika koji ivi u toplim i vlanim krajevima ne pridonosi manifestaciji ekonomske snage
poreznog obveznika na isti nain kao kad te ureaje kupuje osoba u krajevima gdje nisu
velike vruine i gdje je koncentracija vlage u zraku takva da se lako podnosi.

5. Poresni obveznik
U grupu poreskih obveznika ubrajaju sve svi oni graani koji se smatraju dunim da plate bilo
koju vrstu poreza, a najee isplauju imovinski porez, dakle poreski obveznici su svi
punoletni graani sa imovinskim dobrom.
postupku i poreskoj

administraciji (Sl.

1Na

glasnik

osnovu odredaba Zakona o poreskom

RS,

br.

80/02...62/06), poreski

identifikacioni broj (PIB) Poreska uprava dodeljuje fizikim licima, preduzetnicima i pravnim
licima u cilju identifikacije poreskih obveznika

_______________________________________________________________________
1

Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji (Sl. glasnik RS, br. 80/02...62/06), poreski identifikacioni broj (PIB

Obveznik PDV-a definisan je kao

lice koje samostalno obavlja promet dobara i usluga uokviru obavljanja djelatnosti. Djelatnost
predstavlja trajnu aktivnost proizvoaa, trgovca ilipruaoca usluga u cilju ostvarivanja
prihoda.
Poreski obveznik se definie kao
lice u ije ime iza iji raun se vri isporuka dobara ili pruanje usluga.
Sva
lica koja samostalno obavljaju promet dobara i usluga u cilju ostvarivan
j a prihoda,
jesu poreski obveznici nezavisno od toga da li je promet oporeziv ili je
z a t a j p r o m e t propisano poresko osloboenje.
Zakon razlikuje poreskog obveznika i poreskog dunika.
Dakle, poreski obveznik jeuvijek i poreski dunik, ali poreski dunik
n e m o r a d a b u d e i o b v e z n i k . O b v e z n i k P D V-a j e : p r o i z v o a , t r g o v a c n a
veliko, trgovac na malo, prualac usluge, odnosno lica koja
o b a v l j a j u djelatnost iz oblasti proizvodnje, trgovine, uslunih djelatnosti, poljoprivrede i
umarstva, rudarstvai dr. privrednih djelatnosti, kao i preduzetnici samostalne
trgovinske radnje,
ugostiteljske radnje, p r o i z v o d n o i u s l u n o z a n a t s t v o , s a m o s t a l n e i p r o f e s i o
n a l n e d j e l a t n o s t i , a d v o k a t i , p r e v o d i o c i , konsultanti, udruenja graana, fizika lica
i dr. lica

6. Porezni platac
Porezni

platac je fizika

ili

pravna

osoba

koja

mora

obraunati

uplatiti duni porez koja stvarno dolazi u kontakt s poreznim organima.

Osobe

poreznog

platca

poreznog

obveznika ne moraju

se

nuno

podudarati. Ako radna organizacija, na primjer, plaa porez na osobne

dohotke osoba koje su kod nje zaposlene ili ako izdavako poduzee plaa
porez na honorar koji je autor dobio za napisanu knjigu i si. (tzv. porez po
odbitku), onda se navedena radna organizacija, odnosno spomenuto
izdavako poduzee javlja u ulozi osobe koja je za poreznog obveznika
(zaposlenog radnika, odnosno pisca knjige) obraunala i platila porez. Iz
porezno-tehnikih razloga porezni je platac osoba razliita od poreznog

obveznika. Meutim, ako autor knjige, odnosno zaposleni radnik iz svog

honorara, odnosno iz isplaenog osobnog dohotka sam neposredno plati
porez (poreze) koji tereti isplaeni honorar, odnosno osobni dohodak, u
tom sluaju porezni obveznik i porezni platac ista su osoba. Praktinost
(nii trokovi obrauna i plaanja poreza, olakana kontrola naplate,
ugodnost plaanja poreza) je najei razlog da dolazi do razlikovanja
izmeu osobe poreznog obveznika i poreznog platca

7.Porezni destinator
Porezni destinator je osoba koja je po namjeri zakonodavca pozvana da snosi porezni teret, da
plaa porez iz svog dohotka odnosno imovine. Da bi se moglo govoriti o poreznom
destinataru, nije dovoljno da se unaprijed predvidi tko treba da snosi porezni teret ili pak iji
dohodak ili imovina treba dasu stvarno optereeni, ve je potrebno da se ispune oba uvjeta, tj.
da po intencijama propisa predvidena osoba zaista i snosi porezno optereenje. Zato se ne
moe govoriti o poreznom destinataru ako npr. porez na promet ne snosi krajnji potroa
oporezivih proizvoda. Naime, ako proizvoa koji je utvren kao obveznik poreza na promet
ne uspije u poveanoj cijeni svog proizvoda prevaliti porez na kupca krajnjeg potroaa
koji po intencijama propisa treba da snosi teret tog poreza, ne govorimi o poreznom
destinataru. Isto tako ne moe se govoriti o poreznom destinataru ni onda kada npr. obrtnik
svoju poveanu obavezu prevali u vioj cijeni svojih usluga odnosno proizvoda na kupce,
premda to nije bila intencija zakonodavca.

8.Porezni jamac
Porezni jamac je osoba koja jami da e porezni obveznik udovoljiti svojoj poreznoj obavezi
pa e u sluaju da to on ne uini, umjesto njega platiti porez. Pri oporezivanju branih
drugova moe biti propisano da jedan brani drug jami za poreznu obavezu drugog. U
starom Rimu postojala je institucija poreznogjam- stva gdje su bogati graani koji su
upravljali gradom jamili cjelokupnom svojom imovinom da e porezni obveznici uredno i na

vrijeme podmiriti svoju obavezu. Zakonom se moe propisati, na primjer, da od dviju osoba
koje zajedniki obavljaju neku privrednu djelatnost i plaaju porez razmjerno svom udjelu u
ostvarenom prihodu, svaka od njih jami za poreznu obavezu druge. U tom sluaju govorimo
o zakonskom poreznom jamcu. Isto tako moe biti propisano u sluaju kad se porez ne
moe naplatiti od poreznog obveznika da se naplata tog poreza izvri od lanova njegove
obitelji koji su od poreznog obveznika ostvarili neki dohodak ili imovinu bilo po kojoj osnovi.
Materijalni elementi oporezivanja

9.Porezni izvor
Porezni izvor ine sva ona dobra koja pripadaju poreznom obvezniku i iz kojih porezni
obveznik plaa porez. Izvor plaanja poreza moe biti prihod, dohodak i imovina.
Oporezivanjem se zahvaa samo dio prihoda, odnosno dohotka. Samo u iznimnim
sluajevima porezna obaveza podmiruje se iz imovine (realni porez na imovinu). U praksi
susreemo raznovrsne poreze na imovinu. Kod tih je poreza, dodue visina porezne obaveze
utvrena ovisno o vrijednosti imovine, ali porezni obveznici porez na imovinu plaaju iz
svojih prihoda, odnosno iz dohodaka (porez na imovinu)
Pri oporezivanju prihoda kao porezni izvor slui prinos ostvaren obavljanjem odreene
djelatnosti (npr. prihod iz poljoprivrede), odnosno prihod dobiven od imovine ili na osnovi
vlasnikog prava (npr. prihod: od autorskih prava). Ako kao izvor plaanja poreza slui
dohodak poreznog obveznika. oporezuju se svi njegovi prihodi neovisno o tome odakle oni
potiu.
10. Predmeti oporezivanja

Predmet oporezivanja PDV-a, je: isporuka dobara i pruanja usluga (promet dobara
iusluga) koje poreski obveznik izvri u Republici uz naknadu, u okviru obavljanja djelatnosti iuvoz dobara u
Republiku.
Da bi neka isporuka dobara i usluga bila predmet oporezivanja potrebno
j e d a s u Kumulativno ispunjeni sledeci uslovi:
Da je izvrena isporuka dobara ili pruena usluga
Da je isporuka dobara ili pruanje usluga izvrio obveznik PDV-a
Da je promet izvren u Republici

Da je promet izvren uz naknadu i

Da je promet izvren u okviru obavljanja delatnosti.
Promet dobara i usluga
Pitanje razgranienja prometa dobara od prometa usluga je bitno za utvrivanje jednog od
uslovak o j i d e f i n i u p r e d m e t o p o r e z i v a n j a P D V-a . O v o i z r a z l o g a t o
Z a k o n r a z l i i t o d e f i n i e m j e s t o prometa dobara od mjesta prometa usluge, na
osnovu kojeg se utvruje da li je taj promet izvren nateritoriji Republike ili u inostranstvu,
odnosno da li taj promet podlee oporezivanju PDV-a

Poreska osnovica kod uvoza dobara

Osnovica poreza pri uvozu dobara,
vrijednost uvezenog dobra,
utvrenog prema carinskim propisima,
uveana za iznos carine i drugih uvoznih dabina, akciza i ostalih
j a v n i h prihoda, izuzev PDV, kao i svih sporednih trokova koji su nastali u vezi sa uvozom
dobrado prvog odredita, ili prvog pretovara u Republici, ukoliko u prevoznom dokumentu
nijenavedeno odrediste.Prvim odreditem,
u smislu stava 2. taka 2) ovog lana zakona, smatra se
mesto koje jenaznaeno u otpremnici ili drugom prevoznom dokumentu, a ako nije
naznaeno mestoprvog pretovara dobara u Republici (lan 19. stav 3. zakona).
Prema odredbi lana 20.Zakona,
o s n o v i c u p o r e z u k o d u v o z a d o b a r a k o j e o b v e z n i k privremeno izvez
ao,
radi oplemenjvanja,obrade,dorade,prerade,opravke ili ugradnje,
ininaknada koju je obveznik platio ili trba da plati za izvrsene radove,uveana za iznos carinei drugih
uvoznih dabina,akcize i drugih javnih prihoda,izuzev PDV-a,kao i svih sporednihtroskova
koji su nastali u vezi sa uvozom dobra do prvog odredista,ili prvog
p r e t o v a r a , u Republici.Ukoliko se naknada za oplemenjivanje,opravku ili ugradnju ne
plaa,osnovicu poreza ini porastv r e d n o s t i n a s t a o o p l e m e n j v a n j e m , o p o r a v k o m
i l i u g r a d n j o m u v e a n z a i z n o s c a r i n e i d r u g i h uvoznih dazbina,akcize i ostalih
javnih prihoda,izuzev PDV-a,kao i svih sporednih troskova kojisu nastali u vezi sa uvozom
dobra do prvog odredita, ili prvog pretovara, u Republici.
3.1.Poreska osnovica kod razmjene i prometa slinih razmjeni

Ukoliko se promet vri razmjenom dobara ili usluga,

osnovica poreza je neto trinavreijdnost,
utvrena u smislu napred navedenog
svakog proizvoda ili usluge koji su predmetrazmjene, odnosno obe isporuke podlijeu
oporezivanju.
A k o s e p r i l i k o m r a z m j e n e v r i i doplata u novcu, radi se o prometu slinih
razmjeni, i u naknadu se ukljuuje, pored primljenog dobra i usluge i primljeni
novani iznos. Najei primjer prometu slinih razmeni je zamena motornih vozila staro za
novo, kada se zanovo vozilo daje staro vozilo i doplata u novcu pri emu naknadu
za novo vozilo ini trinavrednost starog vozila uveana za iznos davanja u
novcu, a naknadu za staro vozilo ini iznos davanja za novo vozilo, po odbitku doplate
u novcu i PDV za staro vozila.
3.2.Poreska osnovica kod licitacije
U sluaju prodaje dobra putem licitacije, odnosno aukcijske prodaje,
poresku osnovicu cinikrajnja cena dobra postignuta na licitaciji bez PDV-a.
O s n o v i c a z a o b r a u n p o r e z a n e umanjuje se za iznos aukcijske provizije, tj.
predstavlja trokove prometa dobara i kao takva inideo naknade za promet dobara.
3.3.Poreska stopa
Opta stopa PDV-a iznosi 17% a posebna 7%.
lanu 23.stav 2. Zakona
po posebnoj stopi PDV-a od 7%
oporezuje se promet dobara iusluga ili uvoz dobara.

ZAKLJUAK: