hydrologia miejska, monitoring opadw,

opad frontalny, opad niowy, opad konwekcyjny

Monika NOWAKOWSKA, Andrzej KOTOWSKI*

BADANIA NIESTACJONARNOCI CZASOPRZESTRZENNEJ

OPADW NA POTRZEBY MODELOWANIA KANALIZACJI

Przedmiotowe badania przemieszczania si opadw konwekcyjnych, frontalnych i niowych nad obszarem miejskim, na potrzeby modelowania dziaania kanalizacji deszczowej i oglnospawnej
we Wrocawiu, wykonano dla wybranych opadw zarejestrowanych w okresie od 1.11.2012
do 31.10.2013 roku w sieci 6 deszczomierzy MPWiK S.A. Do opracowania wykorzystano take dane
meteorologiczne i aerologiczne z dwch stacji IMGW-PIB Wrocaw - Strachowice. Stwierdzono, e
wystpowanie i przemieszczanie si opadw nad Wrocawiem jest trudne do opisu i prognozowania,
bowiem zjawisko to ma charakter losowy, zakcany m.in. miejsk wysp ciepa. Prezentowana metodyka i wyniki bada, bdce kontynuacj pracy [7], znajduj zastosowanie w kalibracji i walidacji
hydrodynamicznych modeli typu opad-odpyw, gdzie konieczny staje si dynamiczny rozdzia opadw nad zlewni w czasie rzeczywistym.

1. WPROWADZENIE
Istotnym problemem przy kalibracji i walidacji modeli hydrodynamicznych typu opadodpyw jest zasig opadu niestacjonarnego, uwarunkowany kierunkiem i prdkoci przemieszczania si frontw opadowych nad dan zlewni miejsk [7, 9]. W przypadku duych
zlewni, przyjmowanie rwnomiernego rozkadu opadw prowadzi zwykle do bdnej oceny wielkoci spywu powierzchniowego i strumieni ciekw w modelowanych systemach
kanalizacyjnych. Std najczciej konieczny staje si dynamiczny rozdzia opadw nad
zlewni w czasie rzeczywistym (RTC) [12].
W efekcie kondensacji pary wodnej w atmosferze tworz si chmury, ktre przemieszczaj si wraz z prdami powietrza. Opady wystpuj najczciej w strefach frontw atmosferycznych, gdzie stykaj si ze sob masy powietrza o rnych temperaturach.
__________
* Wydzia Inynierii rodowiska Politechniki Wrocawskiej, Katedra Wodocigw i Kanalizacji,
50-370 Wrocaw, pl. Grunwaldzki 9, monika.nowakowska@pwr.edu.pl.

282

M. NOWAKOWSKA, A. KOTOWSKI

W zalenoci od rodzaju frontu: ciepy, chodny czy okluzji, wystpujce opady maj rny charakter. Front ciepy oznacza, e masa ciepego powietrza wypiera chodn, nasuwajc si nad ni wzdu pochylonej powierzchni frontalnej [6]. Pierwszym zwiastunem s
tutaj chmury Cirrus, gstniejce i przechodzce w Cirrostratus, a nastpnie w Altostratus
i Nimbostratus, ktrym towarzysz ju opady. W przypadku frontu chodnego bardziej
aktywne jest cisze powietrze i to ono wypiera lejsz mas ciepego powietrza. W strefie
frontowej wystpuj tutaj wypitrzone chmury burzowe Cumulonimbus, ktrym towarzysz czsto gwatowne opady. Front okluzji wystpuje wwczas, gdy front chodny i wdrujcy przed nim front ciepy cz si. Moe on mie charakter frontu ciepego lub chodnego. Wyrnia si trzy typy genetyczne opadw: konwekcyjne (nawalne), frontalne oraz
niowe [10].
Efektem zmian klimatycznych i poza klimatycznych jest zjawisko wzrostu temperatury
powietrza w miecie (nawet kilkustopniowe) w stosunku do terenw otaczajcych. Z miejsk wysp ciepa (MWC) wie si czsto powstawanie charakterystycznych komrek
konwekcyjnych. Mianowicie, w centrum aglomeracji powstaje wwczas wznoszcy prd
termiczny, ktry powoduje, e chodniejsze i bardziej wilgotne powietrze z otoczenia miasta napywa w kierunku centrum. Lokalnie, nad MWC tworz si chmury, ktrym towarzysz czsto opady atmosferyczne [11].
Prezentowane badania, bdce kontynuacj tematu podjtego w pracy [7], na potrzeby
modelowania dziaania kanalizacji deszczowej i oglnospawnej we Wrocawiu, wykonano dla wyselekcjonowanych 6 zjawisk opadowych zarejestrowanych w sieci 6 deszczomierzy MPWiK S.A. Do opracowania wykorzystano take dane meteorologiczne i aerologiczne z dwch stacji IMGW-PIB Wrocaw na Strachowicach.
2. METODA I MATERIA BADA
W celu rozpoznania lokalnego zjawiska przemieszczania si komrek opadowych
nad obszarem miasta Wrocawia, zebrano i przeanalizowano dostpne dane meteorologiczne, w tym dotyczce wysokoci i intensywnoci opadw deszczowych, temperatury powietrza, wysokoci podstawy chmur oraz kierunkw i prdkoci wiatrw [8].
Odnonie opadw, materiaem badawczym byy wybrane pluwiogramy z okresu
1.11.2012 do 31.10.2013 r., zarejestrowane w sieci 6 deszczomierzy MPWiK S.A. [1].
Pozostae dane pozyskano ze stacji meteorologicznej IMGW-PIB Wrocaw, mieszczcej si na terenie Portu Lotniczego przy ul. Skaryskiego, oraz ze stacji aerologicznej mieszczcej si przy ul. Granicznej we Wrocawiu. Sondae aerologiczne wykonywane s dwa razy na dob, tj. o pnocy i w poudnie. W ten sposb otrzymuje si
pionowy profil wiatru, temperatury, cinienia i wilgotnoci powietrza do wysokoci
okoo 30 km.
Charakterystyk hydrologiczn opadw badanego okresu zinterpretowano na podstawie porwnania z danymi ze stacji IMGW Wrocaw-Strachowice z wielolecia

Badania niestacjonarnoci czasoprzestrzennej opadw na potrzeby modelowania kanalizacji

283

1960-2009. rednioroczna wysoko opadw w wieloleciu wyniosa 568 mm (min

380,8 mm, max 776,2 mm), a liczba dni z opadem (0,1 mm) miecia si w zakresie
118190 [5]. W badanym okresie (1.11.201231.10.2013 r.) wystpio 184 dni
z opadem, a roczna wysoko opadw wyniosa 668,1 mm, co jest wartoci o 17,6%
wysz od redniej z okresu 19602009. Badany rok mona zatem okreli mianem
roku mokrego, a przyjty okres badawczy mona uzna za odpowiedni do przeprowadzenia przedmiotowej analizy.
Do przeprowadzenia przedmiotowej analizy wybrano deszcze z dostpnego rocznego okresu, tj.: od 1.11.2012 do 31.10.2013 r., ktre speniay okrelone kryteria.
Gwnym kryterium byo wystpienie opadu nad ca zlewni miasta Wrocawia, co
musiao mie odwzorowanie w postaci cigego zapisu, w kadym z 6 deszczomierzy.
Kolejnym kryterium bya moliwie dua rnorodno typw genetycznych opadw.
Brano pod uwag zarwno deszcze konwekcyjne o czasie trwania do 2 godzin,
deszcze frontalne do kilku godzin, jak i opady niowe, trwajce kilka dni, ktrych
hietogramy miay moliwie zwart i cig posta. Wymienione kryteria spenio
6 zjawisk opadowych, mianowicie:
z dnia 1.11.2012 r. jako saby, krtkotrway opad frontalny (pochodzcy z frontu
chodnego),
z dni 24.05.2013 r. jako saby, dugotrway opad niowy (z frontu chodnego),
z dni 2425.06.2013 r. jako intensywny, dugotrway opad frontalny (z ciepego
frontu okluzyjnego),
z dnia 29.07.2013 r. jako bardzo intensywny opad konwekcyjny (z frontu chodnego),
z dnia 9.08.2013 r. jako rednio intensywny, krtkotrway opad frontalny (z ciepego frontu okluzyjnego),
z dni 1011.09.2013 r. jako rednio intensywny, krtkotrway opad frontalny
(z frontu chodnego).
Wybranym opadom przypisano nastpnie czsto ich wystpienia we Wrocawiu.
Jako kryterium do okrelenia czstoci wystpowania opadw o zarejestrowanej
wysokoci (h) w czasie trwania (t), przyjto probabilistyczny model maksymalnych
wysokoci (hmax w mm) we Wrocawiu dla zakresu t [5; 4320] minut i prawdopodobiestwa przewyszenia p = 1/C [1; 0,01], postaci [3, 4]:

hmax (t , p) 4,58 7,41t 0, 242 (97,11t 0,0222 98,68)( ln p)0,809

(1)

Std w odniesieniu do czstoci wystpowania opadw (C w latach):

hmax (t , C ) 4,58 7,41t 0, 242 (97,11t 0,0222 98,68)( ln

1 0,809
)
C

(2)

284

M. NOWAKOWSKA, A. KOTOWSKI

Dla opadw wystpujcych czciej ni raz w roku, jako kryterium przyjto fizykalny model wysokoci maksymalnych (hmax w mm) we Wrocawiu, opracowany
dla t [5; 360] minut i czsto wystpowania C [0,1; 1] lat, postaci [2]:

hmax (t , C ) 4,58 7,41t 0, 242 1,47t 0,330 ln C

(3)

Tabela 1. Kryterialne wysokoci opadw we Wrocawiu obliczone z modeli (2) i (3)

C,
lata

50

25

10

t,
min
5
15
30
60
120
180
360
720
1440
2880
4320
5
15
30
60
120
180
360
720
1440
2880
4320
5
15
30
60
120
180
360
720
1440
2880
4320

hmax
(2),
mm
12,28
23,10
30,52
38,50
47,12
52,50
62,35
73,14
85,05
98,25
106,66
11,41
21,14
27,86
35,13
43,02
47,97
57,07
67,12
78,25
90,67
98,62
10,21
18,42
24,17
30,44
37,32
41,67
49,75
58,74
68.81
80,15
87,46

C,
lata

t,
min
5
15
30
60
120
180
360
720
1440
2880
4320
5
15
30
60
120
180
360
720
1440
2880
4320
5
15
30
60
120
180
360
720
1440
2880
4320

hmax
(2),
mm
9,24
16,23
21,18
26,65
32,72
36,59
43,83
51,97
61,18
71,65
78,44
7,82
13,00
16,79
21,08
25,95
29,11
35,12
42,02
49,97
59,15
65,18
6,36
9,69
12,30
15,38
19,02
21,46
26,21
31,84
38.49
46,35
51,60

C,
lata

0,5

0,33

0,2

0,1

t,
min
5
10
15
30
45
60
90
120
180
360
5
10
15
30
45
60
90
120
180
360
5
10
15
30
45
60
90
120
180
360
5
10
15

hmax
(3),
mm
4,63
6,18
7,20
9,17
10,46
11,44
12,94
14,08
15,80
19,10
3,61
4,90
5,74
7,33
8,36
9,14
10,31
11,18
12,50
14,95
2,33
3,30
3,91
5,03
5,73
6,24
6,99
7,54
8,33
9,71
0.60
1,12
1,42

Badania niestacjonarnoci czasoprzestrzennej opadw na potrzeby modelowania kanalizacji

285

W tabeli 1 przedstawiono kryterialne wysokoci opadw maksymalnych we Wrocawiu, obliczone z modelu probabilistycznego (2) dla C [1; 50] lat i t [5; 4320]
min, oraz z modelu fizykalnego (3) - dla C [0,1; 1] lat i t [5; 360] min.
3. OPIS I ANALIZA WYBRANYCH ZJAWISK OPADOWYCH
W pracy zilustrowano dla przykadu metodyk analizy dwch charakterystycznych
zjawisk opadowych, mianowicie: z dnia 1.11.2012 r. jako sabego i krtkotrwaego
opadu frontalnego oraz z dni 2425 czerwca 2013 r. jako intensywnego i dugotrwaego opadu frontalnego. Na rysunku 1(af) przedstawiono hietogramy opadw w dniu
1.11.2012 r., zarejestrowane na poszczeglnych stacjach pomiarowych (w kolejnoci
przemieszczania si rodka cikoci hietogramw).
a)

c)

b)

d)

286

M. NOWAKOWSKA, A. KOTOWSKI

e)

f)

Rys. 1 (af). Hietogramy opadw z deszczomierzy typu TRwS 200/203 firmy MPS
(I w mm/min) w dniu 1.11.2012 r.

Charakterystyk zjawiska opadowego z dnia 1.11.2012 r. przedstawiono w tabeli 2. Zawiera ona takie parametry opadw jak: czas wystpienia pocztku i koca,
cakowity czas trwania (t), sum wysokoci (H), redni intensywno (Ir), a take
przypisan czsto wystpowania (C) we Wrocawiu oraz czas przejcia rodka cikoci hietogramu opadu.
Tabela 2. Parametry opadw deszczu w dniu 1.11.2012 r.
Numer
deszczomierza
(w kolejnoci
czasu przejcia
rodka cikoci
hietogramu)
R07
R08
R05
R01
R04
R06

Rejestracja
opadu
(godz., min)

Czas
trwania
t

Parametry opadu
Suma
rednia
wysokoci intensywno
H
Ir

Czsto
wystpowania
C

Czas przejcia rodka

cikoci
hietogramu

od

do

min

mm

mm/min

lata

godz:min

7:52
7:48
8:49
8:54
7:54
9:20

11:28
11:29
11:23
11:22
11:43
11:25

217
222
155
149
230
126

7,71
6,86
3,84
3,61
4,52
2,04

0,036
0,031
0,025
0,024
0,020
0,016

0,18
0,16
0,12
0,11
0,12
0,09

9:38
9:56
10:08
10:14
10:16
10:34

Odnotowanym opadom, na podstawie modelu (3), przypisano statystyczn czsto

ich wystpowania: C = 0,20,1 (od 5 do 10 razy w roku). Dla kadego hietogramu
opadu wyznaczano rodek cikoci bryy wykresu rejestracji opadu, interpretowany
jako czas przejcia kulminacji opadu (tab. 2) wedug metodyki podanej w pracy [7].
Na tej podstawie wykrelono orientacyjne linie strefowe i wyznaczono prostopady,
uredniony kierunek przemieszczania si frontu opadu (rys. 2). Warto kta kierunkowego wektora przemieszczania si frontu opadu wynosi ok. 258 z WSW.

Badania niestacjonarnoci czasoprzestrzennej opadw na potrzeby modelowania kanalizacji

287

Rys. 2. Czasy przejcia i uredniony kierunek przemieszczania si opadu w dniu 1.11.2012 r.

W analizie uwzgldniano m.in. kierunki i prdkoci wiatru dolnego przyziemnego i grnego na wysokoci wystpienia podstawy chmur, przedstawione w tabelach
3 i 4.
Tabela 3. Parametry meteorologiczne w dniu 1.11.2012 r.
Wiatr dolny

Temp.
Godz. powietrza
7:00
8:00
9:00
10:00
11:00
12:00

C
5,0
5,2
4,7
4,5
5,3
6,9

kierunek
symbol
ESE
ESE
ESE
ESE
ESE
SE

stopnie
105114
115124
115124
115124
105114
125134

prdko
km/h
25,2
21,6
21,6
18,0
25,2
21,6

m/s
7,0
6,0
6,0
5,0
7,0
6,0

Wysoko
podstawy
chmur
km
2,5
0,6
1,0
1,0
0,3
1,0

Opad najwczeniej zosta zarejestrowany o godz. 7:48 (R08) i trwa do godz. 11:43
(R04), dlatego w analizie wzito pod uwag wiatry od godz. 8:00 do 12:00. rednia
prdko wiatru dolnego, w czasie trwania opadu, wynosia okoo 6,0 m/s z kierunku ESE (tab. 3). Zarejestrowana wysoko, na ktrej wystpia podstawa chmur
w czasie trwania opadu zmieniaa si w zakresie od okoo 300 m do okoo 1,0 km nad
poziomem terenu. Informacja ta pozwolia na przeanalizowanie wiatrw grnych,
ktre przypuszczalnie nadaway kierunek przemieszczania si chmur. Poniewa sondae aerologiczne wykonywane s dwa razy na dob, do analizy wykorzystano dane
z godziny 12:00, ktre przedstawiono w tabeli 4.

288

M. NOWAKOWSKA, A. KOTOWSKI
Tabela 4. Sonda aerologiczny wiatrw grnych w dniu 1.11.2012 r. z godz. 12:00
Cinienie

Wysoko

hPa
980
962
959
934
925
920
850
832
819
812
794
750

m n.p.m
122
274
299
516
596
640
1286
1460
1588
1658
1840
2300

Temp.
powietrza
C
5,6
4,6
4,4
6,8
6,6
6,4
3,4
2,8
3,2
3,5
4,4
1,6

Wiatr grny

kierunek
symbol
ESE
SE
SE
SE
SSE
SSE
S
S
S
S
S
SSW

stopnie
105
125
127
144
150
150
175
177
179
180
186
200

prdko
m/s
km/h
3,1
11,1
12,9
46,3
13,4
48,2
15,9
57,4
17,0
61,1
17,0
61,1
22,1
79,6
24,7
88,9
26,8
96,3
27,8
100,0
26,8
96,3
23,1
83,3

Zarejestrowane kierunki dla wiatru dolnego (w zakresie 105124) i grnego

(127175) s zblione i stanowi uoglniony kierunek SE, co przedstawiono na rysunku 3. Jednak informacje o kierunkach wiatru grnego nie s w peni miarodajne,
gdy sonda odby si ju po ustaniu opadw.

Rys. 3. Opis zjawiska opadowego w dniu 1.11.2012 r.

Nastpnie przeprowadzono porwnanie kierunkw wiatrw (dolnych i grnych)

wzgldem kierunku przemieszczania si opadw, wyznaczonych na podstawie rodkw cikoci hietogramw. Z rysunkw 2 i 3 wynika, e kierunek przemieszczania

Badania niestacjonarnoci czasoprzestrzennej opadw na potrzeby modelowania kanalizacji

289

si frontu opadowego mieszczcy si w zakresie 248267 (rednio 258), tj.

z kierunku WSW, nie jest zgodny z kierunkiem wiatrw dolnego i grnego (oglnie
z SE). Prba okrelenia kierunku przemieszczania si opadu na podstawie rejestracji
pocztkw opadu nie jest jednoznaczna oglnie z kierunku zblionego do WNW.
Tak wic, kierunki przemieszczania si opadu w dniu 1.11.2012 r. nie miay cakowicie zwizku z kierunkami wiatrw grnych czy te dolnych.
Na podstawie informacji o temperaturze powietrza i podstawie chmur (tab. 3 i 4)
wysunito wniosek, e przedmiotowy opad pochodzi z chmur typu Cumulonimbus.
Zarejestrowane temperatury powietrza i prdkoci wiatru na rnych wysokociach
sugeruj nasuwanie si powietrza chodnego na cieplejsze masy, co jest charakterystyczne dla przechodzenia frontu chodnego.
Kryterialnym na potrzeby modelowania dziaania kanalizacji we Wrocawiu okaza
si intensywny i dugotrway opad frontalny, zarejestrowany w dniach 2425 czerwca
2013 r. (C = 264 lat), o hietogramach podanych na rysunku 4 i parametrach zamieszczonych w tabeli 5.
Tabela 5. Parametry opadw deszczu w dniach 24-25.06.2013 r.

Numer
deszczomierza
R07
R08
R05
R01
R04
R06

Rejestracja
opadu
(godz., min)
od
20:07
20:05
21:32
21:34
19:51
21:28

do
9:43
9:43
9:30
9:02
9:41
9:07

Czas
trwania
t
min
817
819
719
689
831
700

Parametry opadu
Suma
rednia
wysokoci intensywno
H
Ir
mm
mm/min
65,00
0,080
77,43
0,095
60,10
0,084
66,41
0,096
53,53
0,064
41,08
0,059

Czsto
wystpowania
C
lata
16,2
64,1
11,6
24,9
4,9
1,9

Czas przejcia rodka

cikoci
hietogramu
godz:min
3:14
2:59
2:10
2:42
2:08
2:02

Zjawisko opadowe (tab. 5) rozpoczo si najwczeniej o godzinie 19:51 w rejonie deszczomierza R04, a najpniej o 21:34 w rejonie R01 (ok. 1,7 godz. rozpitoci czasowej). Podczas trwania deszczu, przez okoo 11,514 godzin, zarejestrowano
opad w zakresie wysokoci od 41,1 do 77,4 mm i intensywnoci od 0,059 do 0,096
mm/min. Opad ten, spord przyjtych do analizy 6 zjawisk, charakteryzowa si
najwyszymi wartociami czstoci wystpowania: od okoo raz na 2 lata (R06)
do nawet raz na 64 lat (R08).

290

M. NOWAKOWSKA, A. KOTOWSKI

a)

b)

c)

d)

e)

f)

Rys. 4 (af). Hietogramy opadw z deszczomierzy typu TRwS 200/203 firmy MPS
(I w mm/min) w dniach 2425.06.2013 r.

Badania niestacjonarnoci czasoprzestrzennej opadw na potrzeby modelowania kanalizacji

291

Dla opadu w dniach 2425.06.2013 r. przeanalizowano kierunki i prdkoci wiatrw dolnego i grnego uwzgldniajcego wysoko, na jakiej wystpia podstawa
chmur. rednia prdko wiatru dolnego, w czasie trwania opadu, wynosia okoo
5 m/s z kierunku pnocny zachd rednio 315 NW. Zarejestrowana wysoko
podstawy chmur w czasie trwania opadu zmieniaa si w przedziale od okoo 0,1
do okoo 1,0 km nad poziomem terenu (tab. 6).
Tabela 6. Parametry meteorologiczne wiatry dolne w dniach 2425.06.2013 r.

Data

24.06.2013

25.06.2013

Godz.

Temp.
powietrza
T

19:00
20:00
21:00
22:00
23:00
0:00
1:00
2:00
3:00
4:00
5:00
6:00
7:00
8:00
9:00
10:00

C
14,8
14,6
13,8
13,5
13,5
13,8
13,8
14,1
13,7
13,3
13,0
13,0
13,2
12,9
13,5
13,9

Prdko
wiatru

Kierunek
wiatru
symbol
WNW
WNW
WNW
WNW
WNW
NW
NW
NW
NNW
NNW
NW
NW
NW
WNW
WNW
WNW

stopnie
295304
295304
285294
295304
295304
305314
305314
315324
335344
325334
315324
315324
305314
295304
295304
295304

km/h
14,4
18,0
18,0
18,0
14,4
21,6
21,6
21,6
18,0
21,6
21,6
21,6
14,4
21,6
18,0
21,6

Wysoko
podstawy
chmur

m/s
4
5
5
5
4
6
6
6
5
6
6
6
4
6
5
6

km
0,3
0,3
1,0
0,3
0,2
0,2
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1

Tabela 7. Sonda aerologiczny wiatrw grnych w dniu 25.06.2013 r. z godz. 0:00

Cinienie

Wysoko

hPa
994,0
928,0
925,0
910,0
890,0
872,0

m n.p.m.
156
736
763
899
1084
1254

Temp.
powietrza
T
C
13,1
10,7
10,6
9,8
9,5
9,3

Wiatr
- prdko

- kierunek
symbol
NW
N
N
N
NNE
N

stopnie
310
0
0
8
20
10

knot
23
37
37
35
33
31

m/s
11,8
19,0
19,0
18,0
17,0
15,9

km/h
42,6
68,5
68,5
64,8
61,1
57,4

292

M. NOWAKOWSKA, A. KOTOWSKI

W zwizku z faktem, e sondae aerologiczne wykonywane s dwa razy na dob,

do analizy wykorzystano dane z godziny 00:00 w dniu 25.06.2013 r. (tab. 7). rednia
prdko wiatru grnego wynosia okoo 15 m/s z kierunku w zakresie 310-20, a jego
uredniona warto to okoo 345 NNW. Tak wic, zarejestrowane kierunki wiatrw
s zblione - czciowo si nakadaj i stanowi uoglniony kierunek NNW (rys. 5).

Rys. 5. Opis zjawiska opadowego w dniach 2425.06.2013 r.

Trudny do wyprowadzenia by kierunek wektora przemieszczania si opadu wedug wyznaczonego rodka cikoci hietogramw, gdy zakcony by czasem jego
wystpienia dla deszczomierza R05 (efekt MWC). Ustalono jednak, e warto tego
wektora (z pominiciem R05) mieci si w zakresie od 60 do 85. Na podstawie ustalonych czasw przejcia rodka cikoci hietogramw wyznaczono uredniony kierunek przemieszczania si deszczu na okoo 73, tj. na ENE (tab. 5, rys. 5). Prba
ustalenia kierunku przemieszczania si opadu na podstawie godziny jego rozpoczcia
bya rwnie trudna do ustalenia. Moliwa jedynie po wyeliminowaniu wskazania
czasu dla deszczomierza R06 (zakcenie lokalne pocztku wystpienia opadu MWC). Wyznaczony kierunek to ok. 330 NNW, ktry pokrywa si z kierunkiem
wiatru grnego, a take dolnego. Analiza temperatury powietrza pozwolia na stwierdzenie, e przy powierzchni terenu nie ulegaa ona wikszej zmianie (tab. 5 i 6). Bya
to chodna masa powietrza, na ktr napyway jednoczenie masy powietrza ciepego
i chodnego, tworzc warunki odpowiadajce frontowi okluzji o charakterze frontu
ciepego. Temu frontowi towarzysz chmury typu Nimbostartus, dajce dugotrwae
opady frontalne.
Biorc pod uwag caociowe wyniki analiz 6 wybranych opadw, stwierdzono
[11], e czasy przejcia frontw opadw nad zlewni miejsk Wrocawia, rejestrowa-

Badania niestacjonarnoci czasoprzestrzennej opadw na potrzeby modelowania kanalizacji

293

ne wg pocztkw wystpienia czy te rodkw cikoci hietogramw (tj. kulminacji

intensywnoci), byy bardzo rne: od nagego wystpienia nad caym obszarem miasta w przecigu kilku czy kilkunastu minut do dugotrwaego przebiegu nawet do
okoo 4 godzin (tab. 8).
Tabela 8. Zestawienie i opis parametrw badanych zjawisk opadowych
Parametry badanych opadw
Czas
trwania
t
h
1.11.
2,1
2012
3,8
24.05.
47,3
2013
47,9
2425.06. 11,5
2013
13,9
29.07.
1,6
2013
1,8
9.08.
3,4
2013
3,8
1011.09.
4,4
2013
5,1
Data
opadu

Wysoko
H
mm
2,0
7,7
41,4
52,3
41,1
77,4
15,4
17,5
8,4
12,3
10,1
17,3

rednia
intensyw.
Ir
mm/min
0,016
0,036
0,015
0,018
0,059
0,096
0,14
0,19
0,040
0,060
0,038
0,058

Czsto
wystp.
C
lata
0,10,2
0,81,3
1,964
0,61,0
0,20,4
0,20,5

Kierunek przemieszczania si opadw

Wedug
Wedug
pocztku
rodkw
/czas
cik./czas
przejcia
przejcia
WNW
WSW
/92 min
/56 min
SSW
NE
/14 min
/240 min
NNW
ENE
/90 min
/72 min
WSW
WSW
/9 min
/10 min
SSE
SW
/30 min
/13 min
NW
SSW-SW
/27 min
/20 min

Kierunek wiatrw

Grnych

Dolnych

SSE

ESE

NE

NNE

NNW

NW

NNE,
W, ESE

NNW

WNW

NNE

NW

W pracy wykazano, e dla opadw stosunkowo krtkotrwaych (do 4 godzin), wyznaczone na podstawie czasw pocztku wystpienia opadu oraz rodkw cikoci
hietogramw, kierunki przemieszczania si opadw nad ca zlewni w duej mierze
si pokryway. Wynika to z faktu, e wartoci te wystpuj w niewielkiej rozpitoci
czasowej. W pozostaych przypadkach dla duej trwajcych opadw, ustalone
na podstawie pocztkw wystpienia i rodkw cikoci hietogramw, kierunki
przemieszczania si opadw nad zlewni, wykazyway ju due zrnicowanie,
a nawet przeciwstawnoci.
4. PODSUMOWANIE I WNIOSKI KOCOWE
Do przeprowadzenia przedmiotowej analizy wybrano 6 deszczy z dostpnego
rocznego okresu rejestracji, tj.: od 1.11.2012 do 31.10.2013 r., ktre speniay przyjte
w pracy kryteria. Podstawowym kryterium byo wystpienie opadu nad ca zlewni
miasta Wrocawia. Brano pod uwag zarwno deszcze nawalne - o krtkim czasie
trwania, jak te opady trwajce kilka db, ktrych hietogramy miay zwart i cig
posta. Wybranym opadom przypisywano czsto ich wystpowania (od C = 0,1 rok
do C = 64 lat) na podstawie modeli opracowanych dla Wrocawia z wielolecia 1960-

294

M. NOWAKOWSKA, A. KOTOWSKI

2009. Przyjty okres badawczy, o ponad przecitnej rocznej wysokoci opadw

(668,1 mm) i liczbie dni z opadem (184), uznano za miarodajny do przeprowadzenia
przedmiotowej analizy.
Analizowane czasy przejcia badanych opadw nad zlewni miejsk Wrocawia,
wg pocztkw wystpienia deszczw oraz wg rodkw cikoci hietogramw, byy
bardzo zrnicowane od nagego wystpienia deszczu nad caym miastem (w przecigu kilku minut) do dugotrwaego przejcia (do kilku godzin). Tak wyznaczone
kierunki nie miay na og cisego odniesienia do kierunkw wiatrw grnych czy te
dolnych, wystpujcych w czasie trwania analizowanych deszczy. Jednak to wiatry
grne wystpujce na wysokoci zalegania podstawy chmur opadowych, powoduj
ich przemieszczanie si, ale niekoniecznie z rwnoczesnym wystpieniem opadw
deszczu nad zlewni. Przemieszczanie si opadw jest wic trudne do opisu i prognozowania, bowiem podobnie jak i same opady, zjawisko to ma charakter losowy - zakcany m.in. miejsk wysp ciepa (MWC). Prezentowana metodyka i wyniki bada
znajduj zastosowanie zwaszcza do kalibracji i walidacji hydrodynamicznych modeli
typu opadodpyw.
Praca wspfinansowana w ramach bada statutowych S40-029.
LITERATURA
CNTiR: Sie deszczomierzy MPWiK S. A., Wrocaw 2012.
KAMIERCZAK B., KOTOWSKI A.: Depth-duration-frequency rainfall model for dimensioning
and modelling of Wrocaw drainage systems. Environment Protection Eng. 2012, vol. 38, no. 4,
s. 127138.
[3] KOTOWSKI A.: Podstawy bezpiecznego wymiarowania odwodnie terenw. Tom I i II. Wyd.
Seidel-Przywecki, (wydanie II rozszerzone), Warszawa 2015.
[4] KOTOWSKI A., KAMIERCZAK B.: Probabilistic models of maximum precipitation for designing sewerage. Journal of Hydrometeorology 2013, Iss. 6, Vol. 14, pp. 19581965.
[5] KOTOWSKI A., KAMIERCZAK B., DANCEWICZ A.: Modelowanie opadw do wymiarowania
kanalizacji. Wyd. Komitet Inynierii Ldowej i Wodnej PAN. Studia z Zakresu Inynierii nr 68,
Warszawa 2010.
[6] KOUCHOWSKI K. (red.): Meteorologia i klimatologia. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007.
[7] NOWAKOWSKA M., KAMIERCZAK B., KOTOWSKI A.: Metodyka analizy przestrzennej
zmiennoci opadw na przykadzie Wrocawia. Interdyscyplinarne zagadnienia w inynierii
i ochronie rodowiska, EKO-DOK (red. T. M. Traczewska). Oficyna Wyd. Politechniki Wrocawskiej 2013, Tom 3, s. 465472.
[8] NOWAKOWSKA M., KOTOWSKI A.: Analiza przemieszczania si opadw deszczowych nad
obszarem Wrocawia. Instytut Inynierii Ochrony rodowiska PWr. Raport serii SPR nr 8/2014.
[9] NOWAKOWSKA M., KOTOWSKI A., KAMIERCZAK B.: Problemy badawcze w modelowaniu
hydrodynamicznym odwodnie terenw. Forum Eksploatatora 2012, nr 4, s. 7279.
[10] SULIGOWSKI R.: Struktura czasowa i przestrzenna opadw atmosferycznych w Polsce. Prba
regionalizacji. Prace Instytutu Geografii Akademii witokrzyskiej nr 12, Kielce 2004.
[1]
[2]

Badania niestacjonarnoci czasoprzestrzennej opadw na potrzeby modelowania kanalizacji

295

[11] SZYMANOWSKI M.: Miejska wyspa ciepa we Wrocawiu. Studia Geograficzne nr 77, Wyd.
Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2004.
[12] ZAWILSKI M.: Analiza obcienia hydraulicznego systemu kanalizacyjnego w skali duej zlewni
miejskiej. Infrastruktura komunalna i gospodarka wodna, INFRAEKO. Oficyna Wyd. Politechniki
Rzeszowskiej 2012, s. 311320.

STUDY OF SPATIOTEMPORAL NONSTATIONARITY OF RAINFALL

FOR SEWER SYSTEM MODELING
These studies of movements of the convective, frontal and low pressure rainfall over the area
of the city, for the modeling purpose of activities the rainwater and combined sewer system the Wrocaw
city, were performed for selected rainfall and recorded in the period of time from 1.11.2012
to 31.10.2013, in the network of six rain gauges, which are belongs to the MPWiK S.A. For the study,
were used meteorological and aerological data from two stations IMGW-PIB Wroclaw - Copernicus.
It was found that the occurrence and movement of precipitation over Wrocaw is difficult to describe
and forecast, because of this phenomenon is random in nature, and is disturbed by urban heat island.
The presented methodology and results of the research, which are a continuation of the previous work [7],
are used in the calibration and validation of the hydrodynamic models of rainfall-runoff type, where
necessary becomes dynamic distribution of precipitation over the basin in the real time (RTC).