Przegld Naukowy Inynieria i Ksztatowanie rodowiska nr 69, 2015: 273285

(Prz. Nauk. In. Kszt. rod. 69, 2015)

Scientific Review Engineering and Environmental Sciences No 69, 2015: 273285
(Sci. Rev. Eng. Env. Sci. 69, 2015)

Mirosawa MALINOWSKA1, Ewa JAKUSIK2

1

Katedra Meteorologii i Klimatologii, Uniwersytet Gdaski

Department of Meteorology and Climatology, University of Gdask
2
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB, Centrum Monitoringu Klimatu Polski,
Warszawa
Institute of Meteorology and Water Management NRI, Center for Polands Climate
Monitoring, Warsaw

Charakterystyka opadw atmosferycznych w centralnej

czci Pojezierza Kaszubskiego w latach 19712010
Characteristics of precipitation in central part of Kashubian
Lake District, 19712010
Sowa kluczowe: sumy roczne, sezonowe
i miesiczne opadu atmosferycznego, opady
maksymalne, Pojezierze Kaszubskie
Key words: average monthly, seasonal and annual totals of precipitation, maximum precipitation totals, Kashubian Lake District

Wprowadzenie
Centralna cze Pojezierza Kaszubskiego to region uytkowany rolniczo,
ze znacznym odsetkiem powierzchni
pokrytym lasami (3153%) oraz wodami (ok. 4,4%) (Wirtualny atlas wojewdztwa pomorskiego, 2014). Obszar
ten pokrywaj osady czwartorzdowe
o miszoci 100200 m, bdce pozostaociami po kilku zlodowaceniach.
Przewaaj tu gleby sabe, gwnie bielicowe i pseudobielicowe, we wschod-

niej czci wystpuj gleby brunatne,

a miejscami szarobrunatne (Mirowski
i Witek, 1979). Dominujc klas gleb
jest klasa IVa i IVb. Rzeb terenu charakteryzuje due urozmaicenie. Znajduje si tu najwysze wzniesienie na Niu
Polskim szczyt Wieyca, pooony
w obrbie Wzgrz Szymbarskich, na
wysokoci 329 m n.p.m. Wysokoci
wzgldne sigaj 80 m, a maksymalne
deniwelacje nawet 160 m. W krajobrazie
dominuj wysoczyzny morenowe oraz
liczne jeziora, najczciej rynnowe. Rynny osigaj przecitnie gboko 20
40 m, nachylenie stokw siga miejscami 40 (Augustowski i Sylwestrzak,
1979).
Warunki opadowe obszaru bada w XX wieku opisyway Kwiecie
i Taranowska (1974) oraz Kwiecie

Charakterystyka opadw atmosferycznych w centralnej czci...

273

(1979). Najbardziej szczegow charakterystyk opadw atmosferycznych

w centralnej czci Pojezierza Kaszubskiego mona znale w pracach
Mitusa i innych (2005, 2006), niestety jest ona oparta tylko na danych
z jednej stacji Uniwersytetu Gdaskiego w Borucinie, pooonej w dnie rynny
polodowcowej. Charakterystyki opadu
w tym rejonie lub w jego bezporednim ssiedztwie zostay opisane
w pracach Ewerta (1984, 1998). Mitus
(1996a, 1996b, 1999) scharakteryzowa
zmienno opadw w Polsce Pnocno-Zachodniej i jej zwizki z cyrkulacj
atmosferyczn, podobnie jak Kirschenstein (2009), Kirschenstein i Baranowski (2009) oraz witek (2004, 2009).
Normy i anomalie opadowe w Polsce
Pnocnej w ujciu sezonowym opisali Kalbarczyk i Kalbarczyk (2010). Pilarski i inni (2011) scharakteryzowali
sumy i liczb dni z opadem na stacjach
pooonych wzdu poudniowego wy-

brzea Batyku w okresie 19712005.

Zmienno opadw i zachmurzenia na
obszarze Polski po 1950 roku scharakteryzowaa mudzka (2009), a wieloletni zmienno opadw sezonowych
w Polsce opisay Czarnecka i Nidzgorska-Lencewicz (2012). Najnowsze wyniki bada projektu KLIMAT (Limanwka
i in., 2012) rwnie prezentuj tendencje
sum obszarowych opadu atmosferycznego na obszarze Polski od poowy XX
wieku. Na uwag zasuguje ponadto seria
prac Kirschenstein (2008), Kirschenstein
i Baranowskiego (2008, 2009) i Baranowskiego i Kirschenstein (2010), analizujca warunki opadowe i ich zmienno
w Lborku, Koszalinie i Supsku.
Celem pracy jest charakterystyka
warunkw opadowych centralnej czci Pojezierza Kaszubskiego w latach
19712010. Obszar bada reprezentuj
stacje: Kocierzyna, Gorczyno, Luba, Borucino, Sominy i Karpno (rys. 1,
tab. 1).

RYSUNEK 1. Lokalizacja stacji pomiarowych

FIGURE 1. Location of precipitation stations
274

M. Malinowska, E. Jakusik

TABELA 1. Charakterystyka posterunkw, z ktrych dane wykorzystano w pracy

TABLE 1. Characteristics of stations from which data were used in the work
Stacja
Station

Borucino

Karpno

Kocierzyna

Typ
posterunku
Type station

Wysoko Charakterystyka lokalizacji miejsca poWsprzdne

n.p.m.
miarw oraz daty jego przeniesienia
geograficzne
Height
Characteristics of the location of the
Geographical
above sea place of measurement and the date of his
coordinates
level
transfer

Stacja klimatologiczna III

rzdu

1759
5415

163

Posterunek klimatologiczny znajduje si

na obszarze Pojezierza Kaszubskiego na
przeweniu dzielcym rynny jezior Raduskie Grne i Raduskie Dolne. Rynny
obu jezior s zorientowane poudnikowo,
w kierunku S rozciga si J. Raduskie
Grne, a w kierunku N J. Raduskie
Dolne. Krajobraz typu modoglacjalnego
z cigiem moren porozcinanych rynnami
jezior. Teren wok posterunku od wschodu i zachodu zalesiony z przewag borw mieszanych. Obszar pokrywaj gliny
z przewag piaskw i wirw.

Stacja
opadowa
V rzdu

1748
5407

155

Posterunek usytuowany na Rwninie Charzykowskiej w rejonie Kaszub, w powiecie bytowskim, w gminie Lipnica.

Stacja klimatologiczna III

rzdu

1758
5408

190

Ogrdek oddalony od zabudowa miasta,

na terenie otwartym, o duych deniwelacjach, w niewielkiej formie dolinnej.

186

Miejscowo Luba pooona jest na Pojezierzu Kaszubskim, 13 km na wschd od

Kocierzyny. Teren o rzebie wybitnie polodowcowej i morfologicznie urozmaicony, z duymi obszarami lenymi. Wok
ogrdka meteorologicznego teren lekko
falisty.

150

Stacja pooona na pnocnym brzegu Jeziora Somiskiego, okolice dalsze tereny

lene. Deszczomierz ustawiony na terenie
posesji obserwatora, lokalizacja dobra.

Luba

Stacja
opadowa
V rzdu

Sominy

Stacja
opadowa
V rzdu

1810
5407

1739

Stacje pooone s na wysokoci

od 150 m n.p.m. (Sominy) do 190 m
n.p.m. (Kocierzyna). Rozcigo poudnikowa obszaru bada wynosi okoo
25 km, a rozcigo rwnolenikowa
okoo 37 km.

Materia i metody
Materia rdowy stanowiy dobowe sumy opadu atmosferycznego za
lata 19712010, pochodzce ze zweryfikowanej i zhomogenizowanej bazy
danych IMGW-PIB. Przeanalizowano

Charakterystyka opadw atmosferycznych w centralnej czci...

275

sumy roczne, proczne, sezonowe

i miesiczne opadu atmosferycznego.
Za procze ciepe przyjto okres od
maja do padziernika wcznie (Mitus
i in., 2005, 2006; Kirschenstein, 2008).
W odniesieniu do sum rocznych, procznych, sezonowych i miesicznych
opadu wyznaczono wspczynniki
zmiennoci waciwej. Ponadto wyznaczono ilorazy opadw procza ciepego i chodnego, lata i zimy oraz jesieni
i wiosny. Ilorazy te s stosowane jako
wskaniki kontynentalizmu pluwialnego
(Kouchowski i Wibig, 1988; Kirschenstein, 2007; Czarnecka i Nidzgorska-Lencewicz, 2012). Istotnym elementem
wspczesnych rozwaa klimatologicznych s obserwowane zmiany rednich
wartoci charakterystyk meteorologicznych na danym terenie. Dlatego przeanalizowano, wyznaczajc wspczynniki
kierunkowe rwna linii trendu, tendencje zmian opadw atmosferycznych
na Pojezierzu Kaszubskim w latach
19712010. Ich istotno statystyczn
zweryfikowano testem F-Snedecora.

Wyniki
rednie roczne sumy opadu atmosferycznego w latach 19712010 przyjmoway wartoci od 660,2 mm we wschodniej czci obszaru bada do 700 mm
w jego czci zachodniej (tab. 2). S to
opady wyranie wysze ni okrelone
w projekcie KLIMAT rednie obszarowe
dla Polski, wynoszce 623 mm, i zdecydowanie wysze ni rednie dla Pojezierzy Poudniowobatyckich, szacowane
na 594,2 mm (Limanwka i in., 2012).
Jednoczenie jednak wartoci rednich
rocznych sum opadw atmosferycznych
w latach 19712010 s mniejsze od
wartoci podawanych w pracach: witek (2009), Grskiego (2006) i Mitusa
z zespoem (2005, 2006), ktrzy okrelaj wysoko sum rocznych opadu
w wybranych fragmentach Pojezierza
Pomorskiego na 700800 mm.
Opady procza ciepego (VX)
w centralnej czci Pojezierza Kaszubskiego w latach 19712010 charakteryzoway si niewielkim zrnicowaniem
przestrzennym. Najmniejsze rednie
sumy proczne zanotowano na stacji

TABELA 2. rednie roczne, proczne i sezonowe sumy opadu atmosferycznego w centralnej czci
Pojezierza Kaszubskiego, 19712010 [mm]
TABLE 2. Mean annual, half-year and seasonal precipitation totals in the central part of Kashubian
Lake District, 19712010 [mm]
Okres/Period
Rok/Year
Procze ciepe
Warm half-year
Procze chodne
Cold half-year
Wiosna/Spring

Sominy

Luba

Karpno

Borucino

Kocierzyna

700,0

687,1

698,9

687,9

660,2

404,9

413,8

425,9

401,9

395,4

294,8

272,9

272,3

285,2

264,6

138,9

141,0

146,2

139,0

138,2

Lato/Summer

222,5

231,5

233,1

212,4

216,6

Jesie/Autumn

186,8

177,5

189,4

192,4

173,0

Zima/Winter

153,0

137,9

131,1

144,9

133,3

276

M. Malinowska, E. Jakusik

w Kocierzynie (395,4 mm), a najwysze na stacji w Karpnie (425,9 mm).

rednie opady procza chodnego (XI
IV) w latach 19712010 wahay si na
analizowanym obszarze od 264,6 mm
w Kocierzynie do 294,8 mm na stacji
w Sominach.
rednie sumy opadu atmosferycznego w sezonie wiosennym w centralnej
czci Pojezierza Kaszubskiego charakteryzoway si niewielkim zrnicowaniem przestrzennym i przyjmoway w latach 19712010 wartoci od 138,2 mm
na stacji w Kocierzynie do 146,2 mm
na stacji w Karpnie. Byy zblione do
wartoci rednich dla Pojezierzy Poudniowobatyckich za lata 19612009,
uzyskanych przez Limanwk z zespoem (2012). rednie opady jesieni
na wszystkich stacjach byy wysze od
rednich opadw wiosny i plasoway si
na poziomie od 173 mm w Kocierzynie do 192,4 mm w Borucinie. Przewaga opadw jesieni nad opadami wiosny
jest cech charakterystyczn obszarw
pnocnej Polski. Ta cecha klimatu jest
tumaczona przez Baranowskiego i Kirschenstein (2010) z jednej strony czst
w sezonie jesiennym adwekcj ciepego i wilgotnego powietrza znad Morza
Batyckiego i Oceanu Atlantyckiego,
sprzyjajc powstawaniu opadw, z drugiej za strony ochadzajcym wpywem
wychodzonego po sezonie zimowym
Morza Batyckiego wiosn, co ogranicza rozwj konwekcji i tworzenie si
opadw. rednie opady sezonu letniego
w okresie 19712010 przekraczay na
wszystkich stacjach analizowanego obszaru 200 mm, wahajc si w granicach
od 212,4 mm na stacji w Borucinie do
233,1 mm na stacji w Karpnie. Opady
zimy plasoway si w analizowanym

wieloleciu na poziomie od 131,1 mm

w Karpnie do 153,0 mm w Sominach.
Uzyskane tu wartoci rednich sum
opadu atmosferycznego jesieni i zimy s
wiksze ni rednie dla Pojezierza Poudniowobatyckiego, gdzie s one szacowane na odpowiednio 146,7 mm oraz
112,5 mm (Limanwka i in., 2012), nie
odbiegaj jednak od wartoci sum sezonowych opadu atmosferycznego, uzyskanych przez Mitusa z zespoem (2005,
2006). Dwie z analizowanych stacji charakteryzoway si w okresie 19712010
pomorskim typem sezonowego rozkadu
opadw (Kouchowski i Wibig, 1988),
w ktrym to typie najwiksz wartoci
charakteryzuj si opady lata, nastpnie jesieni i zimy, a najmniejsz opady
wiosny (LJZW). Byy to stacje w Sominach i Borucinie. Taki typ sezonowego
rozkadu charakterystyczny jest dla pooonego na pnoc od obszaru bada
Lborka (Kirschenstein, 2008) i oglnie
dla obszarw pozostajcych pod wpywem Morza Batyckiego (Kirschenstein,
2007, Baranowski i Kirschenstein,
2010). Na stacjach w Lubaniu, Karpnie
i Kocierzynie rednie opady wiosny
byy wysze ni opady zimy, co sprawia,
e stacje te charakteryzoway si w analizowanym okresie typem sezonowego
rozkadu opadw waciwym dla centralnej Polski (LJWZ).
Stosunek sum opadu procza ciepego do sum opadu procza chodnego
przyjmowa wartoci od 1,4 w Borucinie
i Sominach do 1,6 w Karpnie (tab. 3).
Uzyskane wyniki s zblione do tych,
ktre przedstawia Kirschenstein (2008)
w odniesieniu do opadw Lborka
w okresie 18612000.
Iloraz opadw jesieni do opadw
wiosny by bardzo wyrwnany na caym

Charakterystyka opadw atmosferycznych w centralnej czci...

277

TABELA 3. Iloraz opadw procza ciepego do opadw procza chodnego, opadw jesieni do opadw wiosny i opadw lata do opadw zimy w centralnej czci Pojezierza Kaszubskiego w latach
19712010
TABLE 3. Quotients of warm and cold season, autumn and spring, summer and winter precipitation
totals in the central part of Kashubian Lake District, 19712010
Iloraz/Quotient
Procze ciepe/Procze chodne
Warm half-year/Cold half-year
Jesie/Wiosna
Autumn/Spring
Lato/Zima
Summer/Winter

Sominy

Luba

Karpno

Borucino

Kocierzyna

1,4

1,5

1,6

1,4

1,5

1,3

1,3

1,3

1,4

1,3

1,5

1,7

1,8

1,5

1,6

obszarze bada i wynis 1,3, z wyjtkiem stacji w Borucinie 1,4. Stosunek

opadw lata do opadw zimy waha si
od 1,5 na stacjach w Sominach i Borucinie do 1,8 na stacji w Karpnie. Zatem
na tej stacji wyraniej ni na pozostaych
stacjach analizowanego obszaru zaznacza si przewaga opadw procza ciepego nad opadami procza chodnego
oraz przewaga opadw lata nad opadami
zimy. Wartoci te s bardzo zblione do
wartoci tego wskanika, uzyskanych
przez Kirschenstein (2007) dla Koszalina oraz przez Czarneck i Nidzgorsk-Lencewicz (2012) dla pnocnej Polski,

cho autorki za procze ciepe przyjy

okres od kwietnia do wrzenia wcznie.
Roczne sumy opadu na analizowanym obszarze w latach 19712010
charakteryzoway si niewielk zmiennoci. Wspczynnik zmiennoci sum
rocznych opadu atmosferycznego przyjmowa wartoci od 17,0% na stacji Borucino do 18,9% na stacji Luba (tab. 4).
Sumy opadu atmosferycznego w proczu ciepym w centralnej czci Pojezierza Kaszubskiego charakteryzoway
si tylko nieco wiksz zmiennoci
(23,428,8%) ni sumy opadu w proczu chodnym (22,128,5%). W ujciu

TABELA 4. Wspczynniki zmiennoci sum rocznych, procznych i sezonowych opadu atmosferycznego w centralnej czci Pojezierza Kaszubskiego w latach 19712010 [%]
TABLE 4. Variability coefficients for annual, half-year and seasonal precipitation totals in the central
part of Kashubian Lake District, 19712010 [%]
Okres/Period

Sominy

Luba

Karpno

Borucino

Kocierzyna

Rok/Year
Procze ciepe
Warm half-year
Procze chodne
Cold half-year
Wiosna/Spring

17,6

18,9

17,6

17,0

18,2

28,8

26,4

27,0

23,4

25,9

23,4

22,1

28,5

24,5

24,9

31,7

31,6

32,4

31,9

31,8

Lato/Summer

38,2

38,9

36,4

31,3

36,1

Jesie/Autumn

31,3

29,1

31,2

31,7

28,4

Zima/Winter

33,4

33,5

38,9

35,0

35,8

278

M. Malinowska, E. Jakusik

W przebiegu rocznym sum opadw

atmosferycznych ujawniaj si dwa
minima (rys. 2): w lutym i w kwietniu, w ktrych rednia suma opadw
wyniosa okoo 35 mm. Miesicem
o najwyszych sumach opadu jest lipiec,
wartoci tego elementu klimatu sigaj
wwczas w centralnej czci Pojezierza
Kaszubskiego 8085 mm. W miesicach jesiennych (IXXI) sumy opadu
s wyrwnane i ksztatuj si na poziomie okoo 60 mm i s wyranie wysze
od sum opadw w miesicach wiosennych (IIIV). Opisany przebieg roczny
sum opadw jest bardziej zbliony do
przebiegu rocznego notowanego na Pobrzeu Poudniowobatyckim ni na Pojezierzu Poudniowobatyckim (Limanwka i in., 2012).
Najbardziej zmiennymi miesicami
pod wzgldem opadowym w analizowanym okresie byy stycze i padziernik,

rednie miesiczne sumy opadu

Average monthly precipitation totals [mm]

sezonowym najnisze wspczynniki

zmiennoci opadw charakterystyczne
byy dla jesieni, przyjmujc wartoci od
28,4 do 31,7%. Natomiast najmniejszym
zrnicowaniem przestrzennym zmiennoci opadw odznaczaa si wiosna, ze
wspczynnikami zmiennoci opadu plasujcymi si w granicach 31,632,4%.
Nieco wiksz zmiennoci charakteryzoway si opady lata (wspczynniki
zmiennoci opadu w granicach 31,3
38,9%) i zimy (33,438,9%). Wartoci
wspczynnikw zmiennoci opadw
w centralnej czci Pojezierza Pomorskiego w sezonach wiosennym, jesiennym i zimowym s wiksze ni wartoci
wyznaczone przez Czarneck i Nidzgorsk-Lencewicz (2012) dla obszaru Polski
w okresie 19512010. Wspczynniki
zmiennoci opadw lata maj wartoci
zblione do tych wyznaczonych przez
wymienione autorki.

miesic/month

RYSUNEK 2. Przebieg roczny sum miesicznych opadu atmosferycznego w centralnej czci Pojezierza Kaszubskiego w latach 19712010 [mm]
FIGURE 2. Annual course of monthly precipitation totals in the central part of Kashubian Lake District,
19712010 [mm]
Charakterystyka opadw atmosferycznych w centralnej czci...

279

TABELA 5. Wspczynniki zmiennoci opadu atmosferycznego w ujciu miesicznym w centralnej

czci Pojezierza Kaszubskiego w latach 19712010 [%]
TABLE 5. Variability coefficients of monthly precipitation totals in the central part of Kashubian Lake
District, 19712010 [%]
Miesic
Month
I
II

Sominy

Luba

Karpno

Borucino

Kocierzyna

64,2

63,0

76,2

65,6

67,4

52,2

48,4

59,8

55,7

55,7

III

58,1

59,0

55,7

57,3

56,3

IV

60,6

58,2

63,2

59,0

56,2

56,4

53,2

50,9

48,3

51,3

VI

61,4

64,6

58,2

58,2

60,4

VII

61,2

56,4

51,3

50,5

58,0

VIII

57,0

60,4

54,3

52,2

53,6

IX

53,1

50,6

55,5

57,7

50,0

75,6

59,0

60,9

66,4

63,1

XI

47,7

47,9

52,1

47,1

42,7

XII

44,6

43,9

52,4

44,6

44,5

a najmniej zmienne okazay si opady listopada i grudnia (tab. 5). Wspczynniki zmiennoci opadu w centralnej czci
Pojezierza Kaszubskiego w latach 1971
2010 przyjmoway wartoci od 42,7%
w Kocierzynie w listopadzie do 76,2%
w Karpnie w styczniu.
Maksymalne dobowe sumy opadu
zanotowane na analizowanym obszarze
w latach 19712010 maj przebieg roczny zbliony do przebiegu rocznego rednich miesicznych sum opadu atmosferycznego (rys. 2).
Najmniejsze maksymalne sumy dobowe notowano w lutym (14,120,9
mm), najwiksze w czerwcu i lipcu od okoo 55 do powyej 100 mm
(tab. 6). Naley zwrci uwag na fakt,
e maksymalne sumy dobowe opadu
atmosferycznego notowane w centralnej czci Pojezierza Kaszubskiego
przewyszay niekiedy wartoci rednie
miesiczne. Taka sytuacja miaa miej280

sce na stacji w Sominach w lipcu, na

stacji w Lubaniu w czerwcu i sierpniu,
na stacji w Borucinie w czerwcu, lipcu
i wrzeniu oraz na stacji w Kocierzynie
w maju i czerwcu.
Tendencje zmian sum rocznych, procznych i sezonowych opadu atmosferycznego w centralnej czci Pojezierza
Kaszubskiego w latach 19712010 s
pozytywne. Jedynym wyjtkiem jest stacja w Sominach, w ktrej jesieni wspczynnik kierunkowy rwnania linii trendu jest ujemny (tab. 7).
Istotne statystycznie na poziomie
istotnoci 1 = 0,05 dodatnie tendencje zmian wykazuj roczne sumy opadu atmosferycznego oraz sumy opadu
w sezonie wiosennym na stacjach w Borucinie i Kocierzynie. Dodatnia tendencja zmian sum rocznych opadu w Borucinie utrzymuje si od lat 60. XX wieku
(Mitus i in., 2005, 2006) i pokrywa si
z tendencjami zmian opadu obszaroM. Malinowska, E. Jakusik

TABELA 6. Ekstremalne wartoci sum dobowych opadu atmosferycznego na obszarze bada w latach
19712010 [mm]
TABLE 6. Extreme daily precipitation totals in the central part of Kashubian Lake District, 19712010
[mm]
Miesic
Month
I

Sominy

Luba

Karpno

Borucino

Kocierzyna

26,1

22,5

26,1

31,8

24,3

17,0

17,1

14,1

20,9

17,9

II
III

24,6

26,2

34,2

30,5

25,5

IV

26,0

24,0

19,1

25,2

19,2

44,5

38,3

38,9

56,4

62,0

VI

60,0

104,8

54,9

75,9

100,8

VII

88,8

66,0

64,1

82,3

79,5

VIII

47,9

79,3

53,0

41,2

38,6

IX

57,0

49,4

63,1

77,9

46,4

55,5

41,0

28,9

47,4

34,5

XI

28,5

33,0

46,9

26,3

22,2

XII

28,3

46,6

24,5

42,6

45,6

TABELA 7. Wspczynniki kierunkowe rwna linii trendu dla sum rocznych, procznych i sezonowych opadu atmosferycznego w centralnej czci Pojezierza Kaszubskiego w latach 19712010,
istotne statystycznie na poziomie 1 = 0,05 pogrubiono
TABLE 8. Linear trends for annual, half-year and seasonal precipitation totals in the central part of
Kashubian Lake District, 19712010, statistically significant at significance level 1 = 0,05 bolded
Okres/Period
Rok/Year
Procze ciepe
Warm half-year
Procze chodne
Cold half-year
Wiosna/Spring

Sominy

Luba

Karpno

Borucino

Kocierzyna

1,88

3,30

2,43

3,46

4,59

1,14

1,48

0,97

1,77

2,49

0,37

1,37

1,18

1,27

1,72

0,97

1,13

0,48

1,25

1,20

Lato/Summer

0,61

0,94

0,61

0,96

1,70

Jesie/Autumn

-0,38

0,01

0,11

0,36

0,44

Zima/Winter

0,58

1,04

1,17

0,70

1,13

wego obserwowanymi na obszarze

Polski od drugiej poowy XX wieku
(Limanwka i in., 2012) oraz z tendencjami opisanymi przez Kirschenstein
i Baranowskiego (2008, 2009) w Lborku, Koszalinie i Supsku. Podobne

wyniki uzyskaa Banaszkiewicz z zespoem (2007, 2008, 2009), analizujc trendy zmian sum rocznych i sezonowych
opadu atmosferycznego na Pojezierzu
Suwalskim, Pojezierzu Mazurskim oraz
Pojezierzu Iawskim i Chemisko-Do-

Charakterystyka opadw atmosferycznych w centralnej czci...

281

brzyskim. Uzyskane wyniki nie potwierdzaj doniesie wspomnianych autorw

o spadku sum opadw atmosferycznych
w sezonie letnim w drugiej poowie XX
wieku.
Obszar bada, cho niewielki przestrzennie, charakteryzuje si duym
zrnicowaniem tendencji zmian sum
miesicznych opadu zarwno co do
wielkoci, jak i znaku (tab. 8). Na analizowanym obszarze w latach 19712010
stwierdzono istnienie istotnych statystycznie dodatnich trendw zmian sum
miesicznych opadu w lutym na stacjach
Luba i Kocierzyna, w marcu na stacjach Luba, Borucino i Kocierzyna
oraz w sierpniu na stacji w Kocierzynie. W kwietniu, czerwcu, wrzeniu,
listopadzie i grudniu obserwowane s
tendencje negatywne zmian sum opadu
atmosferycznego lub utrzymywanie si
sum opadu miesicznego na niezmienio-

nym poziomie (wspczynnik kierunkowy rwnania linii trendu dodatni, lecz

bliski 0). Sytuacja, w ktrej na niewielkim obszarze na stacjach ssiadujcych
ze sob obserwowane s odmienne tendencje zmian opadu atmosferycznego,
jest opisywana w literaturze (Mitus,
1996a) i wynika z tego, e opady atmosferyczne s elementem meteorologicznym niezwykle zmiennym w czasie
i przestrzeni.

Podsumowanie i wnioski
Przeprowadzona analiza wykazaa,
e sumy roczne opadw w pnocno-wschodniej czci Pojezierza Pomorskiego nale do najwikszych na Pojezierzu Pomorskim. Zrnicowanie
przestrzenne opadw atmosferycznych

TABELA 8. Wspczynniki kierunkowe rwna linii trendu dla sum miesicznych opadu atmosferycznego w centralnej czci Pojezierza Kaszubskiego w latach 19712010, istotne statystycznie na
poziomie 1 = 0,05 pogrubiono
TABLE 8. Linear trends for monthly precipitation totals in the central part of Kashubian Lake District,
19712010, statistically significant at significance level 1 = 0,05 bolded
Miesic
Month
I

Sominy

Luba

Karpno

Borucino

Kocierzyna

0,48

0,64

0,64

0,59

0,64

II

0,44

0,51

0,50

0,40

0,55

III

0,56

0,71

0,54

0,86

0,73

IV

0,15

0,05

0,28

0,02

0,04

0,56

0,46

0,22

0,38

0,43

VI

0,24

0,15

0,09

0,10

0,26

VII

0,22

0,08

0,09

0,35

0,44

VIII

0,63

1,02

0,43

0,71

1,00

IX

0,16

0,01

0,12

0,21

0,23

0,19

0,09

0,01

0,22

0,13

XI

0,35

0,07

0,02

0,07

0,08

XII

0,24

0,07

0,08

0,11

0,05

282

M. Malinowska, E. Jakusik

jest bardzo silnie zalene od czynnikw

dziaajcych w skali lokalnej (np. wysoko n.p.m., efekt cienia opadowego,
szata rolina, uytkowanie terenu, obecno zbiornikw wodnych). Pomimo
pooenia obszaru bada w niewielkiej
odlegoci od morza stosunek opadw
procza ciepego do opadw procza
chodnego jest dosy duy i dosy zrnicowany, jak na tak niewielki obszar,
z wartociami od 1,4 do 1,6, podczas gdy
w Polsce przyjmuje on wartoci od 1,4
na pnocy do 2,0 na poudniu (Czarnecka i Nidzgorska-Lencewicz, 2012).
Przewaga opadw sezonu jesiennego
i zimowego nad opadami wiosny
w dwch z piciu analizowanych stacji
oraz przebieg sum miesicznych opadu atmosferycznego wiadcz o oddziaywaniu Batyku na stosunki pluwialne obszaru bada, ale s rwnie
charakterystyczne dla caej Polski Pnocnej i Centralnej (Kouchowski, 2011).
W pozostaych trzech stacjach przewaga
opadw wiosny nad opadami zimy moe
wiadczy o duym wpywie czynnikw
lokalnych (np. wysoko n.p.m., ekspozycja stoku, cie opadowy, szata rolinna, zbiorniki wodne, ekspozycja stacji
w stosunku do przewaajcych kierunkw wiatru i urozmaicona rzeba terenu)
i sabncych wpywach oceanicznych.
Obserwowane w drugiej poowie XX
wieku tendencje zmian sum rocznych
i sezonowych opadu, wykazujce ich
wzrost (z wyjtkiem sezonu letniego),
utrzymyway si rwnie w pierwszej
dekadzie XXI wieku. W okresie 1971
2010 sumy opadu atmosferycznego
w sezonie letnim rwnie charakteryzoway si tendencjami dodatnimi.

Literatura
Augustowski, B. i Sylwestrzak, J. (1979). Zarys
budowy geologicznej i rzeba terenu. W:
B. Augustowski (red.), Pojezierze Kaszubskie
(s. 4971). Gdask: GTN.
Banaszkiewicz, B., Grabowska, K. i Suchecki,
S. (2007). Charakterystyka warunkw opadowych Pojezierza Suwalskiego w latach
1971-2000. Przegld Naukowy Inynieria
i Ksztatowanie rodowiska, 3 (37), 2332.
Banaszkiewicz, B., Grabowska, K. i Szwejkowski,
Z. (2008). Characterisation of variability of
atmospheric precipitation at selected stations
of the Mazury lake District in the years 1951
2000. Acta Agrophysica, 12(1), 1927.
Banaszkiewicz, B., Grabowska, K. i Panfil, M.
(2009). Characterisation of atmospheric precipitation of Iawa and Chemisko-Dobrzynskie Lake Distrocts in the years 19512000.
Acta Agrophysica, 13(3), 575585.
Baranowski, D. i Kirschenstein, M. (2010). The
climate of Supsk. Baltic Coastal Zone, 14,
99120.
Czarnecka, M. i Nidzgorska-Lencewicz, J. (2012).
Wieloletnia zmienno sezonowych opadw
w Polsce. Woda rodowisko Obszary
Wiejskie, 2(38), 4560.
Ewert, A. (1984). Opady atmosferyczne na obszarze Polski w przekroju rocznym. Supsk:
WSP.
Ewert, A. (1998). Korelacja i spektrum wieloletnich serii opadw atmosferycznych
w pnocno-zachodniej Polsce. Badania
Fizjograficzne nad Polsk Zachodni, XLIX,
A, Geografia fizyczna, 1927.
Grski, T. (2006). Klimatologiczny model sum opadw atmosferycznych Polsce. W: K. Migaa
(red.) i P. Ropuszyski, Wspczesna meteorologia i klimatologia w geografii i ochronie rodowiska (s. 4357). Wrocaw: Wydawnictwo
PTGeogr, Oddzia Wrocawski.
Kalbarczyk, E. i Kalbarczyk, R. (2010). Ocena
warunkw opadowych w polskiej strefie
Pobrzey Poudniowobatyckich. Przegld
Naukowy Inynieria i Ksztatowanie rodowiska, 2 (48), 2334.

Charakterystyka opadw atmosferycznych w centralnej czci...

283

Kirschenstein, M. (2007). Zastosowanie danych

wieloletnich sum opadw atmosferycznych
do oceny stopnia kontynentalizmu pluwialnego w Koszalinie. W: M. Mitus (red.)
i J. Filipiak, A. Wyszkowski, 200 lat regularnych pomiarw i obserwacji w Gdasku.
(s. 116134). Warszawa: IMGW, UG, GTN.
Kirschenstein, M. (2008). Annual variations and
tendencies of changes in atmospheric fall
sums in Lbork in 18612000. Baltic Coastal
Zone, 12, 97111.
Kirschenstein, M. (2009). Extreme twenty-four
hour precipitation sums in north-western
Poland. Baltic Coastal Zone, 13, 5365.
Kirschenstein, M. i Baranowski, D. (2008). The
frequency of normal and abnormal sums of
atmospheric falls in Lbork in 18612000.
Baltic Coastal Zone, 12, 8595.
Kirschenstein, M. i Baranowski, D. (2009).
The influence of North Atlantic Oscillation
(NAO) on the air temperature and the total
precipitation in Koszalin in 18612007. Baltic Coastal Zone, 13, 6784.
Kouchowski, K. (2011). Klimat Polski. Nowe
spojrzenie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kouchowski, K. i Wibig, J. (1988). Kontynentalizm pluwialny w Polsce: zrnicowanie
geograficzne i zmiany wieloletnie. Acta
Geographica Lodziensia, 55, 9102.
Kwiecie, K. (1979). Warunki klimatyczne. W:
B. Augustowski (red.), Pojezierze Kaszubskie. (s. 95120). Gdask: GTN.
Kwiecie, K. i Taranowska, S. (1974). Warunki
klimatyczne. W: J. Moniak (red.), Studium
geograficzno-przyrodnicze i ekonomiczne wojewdztwa gdaskiego (s. 93143). Gdask:
GTN.
Limanwka, D., Biernacik, D., Czernecki, B.,
Farat, R., Filipiak, J., Kasprowicz, T., ,
Wjcik, R. (2012). Zmiany i zmienno klimatu od poowy XX w. W: J. Wibig (red.) i E.
Jakusik, Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Batyku Poudniowym.
Spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce
krajowej (s. 733). Monografie. Warszawa:
IMGW-PIB,
Mitus, M. (1996a). Zmienno temperatury
i opadw w rejonie polskiego wybrzea Morza Batyckiego i jej spodziewany przebieg
do roku 2030. Materiay Badawcze IMGW,
Meteorologia, 26, 172.
284

Mitus, M. (1996b). Zmienno lokalnej cyrkulacji atmosferycznej nad Pnocn Polsk i jej
zwizek z elementami klimatu. Wiadomoci
IMGW, XIX (1), 930.
Mitus, M. (1999). Rola regionalnej cyrkulacji
atmosferycznej w ksztatowaniu warunkw
klimatycznych i oceanograficznych w polskiej strefie brzegowej Morza Batyckiego.
Materiay Badawcze IMGW, Meteorologia,
29, 1157.
Mitus, M., Filipiak, J., Jakusik, E., Malinowska,
M., Marosz, M., Korzeniewski, J., , Sobieraj, M. (2005). Wybrane zagadnienia klimatu
lokalnego rejonu Stacji Limnologicznej
UG w Borucinie, 19612000. W: W. Lange
(red.), Jeziora grnej Raduni i jej zlewnia
w badaniach z udziaem Stacji Limnologicznej w Borucinie. Badania Limnologiczne,
3, 75126.
Mitus, M., Filipiak, J., Jakusik, E., Malinowska, M., Marosz, M., Korzeniewski, J., ,
Sobieraj, M. (2006). Klimat rynny Jezior
Raduskich. Warszawa: IMGW.
Mirowski, Z. i Witek, T. (1979). Gleby i ich przydatno rolnicza. W: B. Augustowski (red.),
Pojezierze Kaszubskie. (s. 7393). Gdask:
GTN.
Pilarski, M., Wjcik, R., Biernacik, D., Filipiak,
J., Jakusik, E., Marosz, M., , Mitus, M.
(2011). Warunki klimatyczne. W: M. Mitus
(red.) i M. Sztobryn, Stan rodowiska polskiej strefy przybrzenej Batyku w latach
19862005. Wybrane zagadnienia (s. 1955).
Warszawa: IMGW-PIB.
witek, M. (2004). Effects of zonal circulation
over the Southern Baltic on precipitation at
Polish coastal stations. Baltic Coastal Zone,
8, 2335.
witek, M. (2009). Wpyw cyrkulacji atmosferycznej na zmienno opadw na polskim
wybrzeu Batyku. Rozprawy i Studia
Uniwersytetu Szczeciskiego, DCCCXXVI.
Szczecin: Wydawnictwo USz.
Wirtualny atlas wojewdztwa pomorskiego
(2014). Urzd Marszakowski Wojewdztwa
Pomorskiego. Pobrano z lokalizacji: http://
www.midwig.pomorskie.eu/assets/images/
AtlasII/powiaty/1.jpg
mudzka, E. (2009). Wspczesne zmiany klimatu
Polski. Acta Agrophysica, 13(2), 555568.

M. Malinowska, E. Jakusik

Streszczenie
Charakterystyka opadw atmosferycznych w centralnej czci Pojezierza
Kaszubskiego w latach 19712010. Artyku
prezentuje podstawowe charakterystyki opadu atmosferycznego w pnocno-wschodniej czci Pojezierza Pomorskiego. Roczne
sumy opadu przyjmuj wartoci od okoo
660 mm do okoo 700 mm. Opady procza
ciepego szacowane s na okoo 400 mm,
a opady procza chodnego na okoo
270 mm. Dominuj opady w sezonie letnim
(212233 mm). Opady jesieni (173189
mm) przewyszaj opady wiosny i zimy
(133153 mm), co dowodzi wpywu Morza
Batyckiego na stosunki pluwialne obszaru
bada. Lata 19712010 charakteryzoway
si pozytywnymi tendencjami zmian sum
rocznych, procznych i sezonowych opadu
atmosferycznego.

Summary
Characteristics of precipitation in
central part of Kashubian Lake District,
19712010. This article presents the main
characteristics of precipitation in the north-

-eastern part of the Pomeranian Lake District. Total annual precipitation ranges from
about 660 mm to 700 mm. Warm period and
cold period precipitation totals account for
about 400 mm and 270 mm respectively. The
highest values of seasonal precipitation are
characteristic for summer (212233 mm).
Autumn precipitation totals (173189 mm)
exceed both spring and winter precipitation
totals (133153 mm) which reveals the influence of the Baltic Sea on the course of precipitation in this region. There are positive
trends in changes of annual, warm and cold
half year and seasonal precipitation totals
observed in investigated area in the period
19712010.

Authors addresses:
Mirosawa Malinowska
Katedra Meteorologii i Klimatologii IG UG
ul. Bayskiego 4, 80-309 Gdask
Poland
e-mail: miroslawa.malinowska@univ.gda.pl
Ewa Jakusik
IMGW PIB
ul. Waszyngtona 42, 81-342 Gdynia
Poland
e-mail: ewa.jakusik@imgw.pl

Charakterystyka opadw atmosferycznych w centralnej czci...

285