PRACE ORYGINALNE

ORIGINAL PAPERS

Przegld Naukowy Inynieria i Ksztatowanie rodowiska nr 69, 2015: 209223

(Prz. Nauk. In. Kszt. rod. 69, 2015)
Scientific Review Engineering and Environmental Sciences No 69, 2015: 209223
(Sci. Rev. Eng. Env. Sci. 69, 2015)

Mariusz BARSZCZ
Katedra Inynierii Wodnej SGGW w Warszawie
Department of Hydraulic WULS SGGW

Zastosowanie modelu SWMM do prognozy przepyww

prawdopodobnych w zlewni miejskiej
The application of the SWMM model to forecast probable
flows in urban catchment
Sowa kluczowe: zlewnia miejska, podtopienia, opady i przepywy prawdopodobne, model
SWMM
Key words: urban catchment, flooding, probable flows, SWMM model

Wprowadzenie
Postpujcy wzrost udziau powierzchni szczelnych i skanalizowanych
w zlewniach miejskich przyczynia si
do zwikszenia odpywu wywoanego
opadami deszczu. Ze wzgldu na ograniczon przepustowo kanalizacji deszczowej i kanaw otwartych dochodzi na
obszarze zlewni do wylewania wd opadowych i zwizanych z tym utrudnie
w komunikacji, strat materialnych i szkd
rodowiskowych. Wobec wystpowania przytoczonych konsekwencji podtopie, pojawiajcych si po intensywnych
deszczach, take w badanej zlewni, stajemy przed koniecznoci zmniejszenia

czstoci ich wystpowania. Jedn z metod prowadzcych do redukcji odpywu

(czstoci wystpowania podtopie) jest
zwikszenie moliwoci zatrzymywania
wody w zlewni, gwnie poprzez budow zbiornikw retencyjnych lub innych
typw obiektw sucych do retencji
i infiltracji wd opadowych, takich jak:
zielone dachy, ogrody deszczowe, rowy
i studnie chonne, komory rozsczajce.
Analiz efektywnoci tego typu obiektw w redukcji odpywu mona znale przykadowo w pracach Barszcza
(2014a, 2015) oraz Sakson i Zawilskiego
(2013).
Podstaw zarwno do oceny czstoci wystpowania podtopie w zlewni,
jak i do projektowania obiektw retencjonujcych wody opadowe s przepywy o zadanym prawdopodobiestwie
przekroczenia. Okrelenie przepyww
z wystarczajco du dokadnoci jest
trudne w zlewni miejskiej ze wzgldu

Zastosowanie modelu SWMM do prognozy przepyww prawdopodobnych...

209

na du zmienno obszarow odpywu

(wynikajc ze zrnicowania uytkowania zlewni czstkowych), jak rwnie
ze wzgldu na wystpowanie licznych
obiektw, budowli i urzdze ksztatujcych odpyw (przepustw, zbiornikw,
zastawek, sieci kanalizacyjnej i kanaw
otwartych).
Niektre modele o parametrach skupionych umoliwiaj obliczenie przepyww ze stosunkowo du dokadnoci, ale nie uwzgldniaj transformacji
przepyww w kanaach i zbiornikach
oraz przestrzennej zmiennoci modelowanych procesw. Wyniki potwierdzajce przydatno jednego z takich modeli do symulacji przepyww w zlewni
miejskiej, a mianowicie modelu SBUH
(Santa Barbara Unit Hydrograph) o parametrach skupionych, mona znale
w pracach autora (Barszcz, 2014b, c).
W niniejszym artykule przedstawiono wyniki zastosowania modelu SWMM
(Storm Water Management Model),
uwzgldniajcego przestrzenn zmienno procesw hydrologicznych i hydraulicznych do prognozy przepyww
o okrelonym prawdopodobiestwie
w 10 przekrojach na obszarze zlewni
Potoku Suewieckiego. Przedstawione obliczenia zostay uwzgldnione
w koncepcji pt. Przebudowa ukadu
hydrologicznego obejmujcego Potok
Suewiecki i Rw Wolica w celu zabezpieczenia przeciwpowodziowego rejonu
dolnego biegu Potoku Suewieckiego.
Etap II, opracowanej przez firm Waga-Bart dla czci zlewni Potoku Suewieckiego (obejmujcej potok na odcinku od
km 0+000 do 6+576). Celem tej koncepcji byo okrelenie dziaa praktycznych,
prowadzcych do redukcji przepyww
w dolnej czci zlewni. Jednym z dzia210

a w tym zakresie bdzie budowa zbiornikw retencyjnych Staw Suewiecki

i Ksiy Staw.

Opis zlewni i systemu

pomiarowego
Zlewnia Potoku Suewieckiego jest
pooona w poudniowej czci Warszawy i obejmuje cao lub fragmenty
dzielnic: Ochota, Wochy, Mokotw,
Ursynw i Wilanw. Jej powierzchnia
wynosi 55,2 km2. Na obszarze zlewni
wystpuj liczne przepusty i zbiorniki,
ktre maj duy wpyw na ksztatowanie
si przepyww w poszczeglnych czciach zlewni.
Zbiorniki zamknite, znajdujce si
na obszarze portu lotniczego Okcie,
posiadaj pojemno retencyjn wynoszc cznie 42 490 m3. Staw Berensewicza (zbiornik boczny), zlokalizowany
w miejscu dopywu Rowu Grabowskiego
do potoku, posiada rezerw powodziow
wynoszc ok. 11 000 m3. Rezerwa powodziowa stawu Wycigi (zbiornik przepywowy) wynosi ok. 17 700 m3. Niej
pooony Staw Suewiecki funkcjonuje
jako suche zagbienie terenowe, przez
ktre przepywa potok (trwaj prace budowlane majce na celu nadanie zbiornikowi funkcji retencyjnej).
Potok Suewiecki jest kanaem
zamknitym w grnej czci zlewni
(rys. 1). Na odcinku od wylotu z obszaru portu lotniczego Okcie do ujcia
w Jeziorze Wilanowskim jest kanaem
otwartym, do ktrego sieci kanalizacyjn odprowadzane s wody opadowe
z obszaru zlewni. Dugo tego odcinka potoku wynosi 9,0 km. Cakowita
dugo Potoku Suewieckiego wynosi
M. Barszcz

14,3 km. Jego gwnymi dopywami s

Rw Grabowski i kana Wolica. Drugi
z wymienionych ciekw jest zasilany
wodami opadowymi odprowadzanymi
za pomoc sieci kanalizacyjnej ze zlewni
o powierzchni 6,23 km2.
Na rysunku 1 przedstawiono lokalizacj posterunkw wodowskazowych
i opadowych, w ktrych hydrogramy
stanw wody i wysokoci opadw s
rejestrowane za pomoc elektronicznych urzdze (czujnikw typu Diver
i deszczomierzy korytkowych) w przyjtych 10-minutowych przedziaach cza-

sowych. Stany wody, mierzone za pomoc czujnikw Diver, s przeliczane na

przepywy za pomoc krzywej natenia
przepyww, opracowanej dla kadego
profilu wodowskazowego.
Wskazane na rysunku posterunki
(poza jednym opadowym) zainstalowano w ramach projektu badawczego
COST/210/2006. Posterunek opadowy
Okcie naley do sieci pomiarowej
IMGW. Profile wodowskazowe w Potoku Suewieckim, oznaczone numerami od 3 do 8, posiadaj nastpujcy kilometra: 0+150, 1+300, 4+910,

Potok Suewiecki
kana zamknity
closed channel

Wisa
Vistula River
Potok Suewiecki
kana otwarty
open channel
J. Wilanowskie
Wilanw Lake

4
3

1
9
10

kanay otwarte / watercourses

kanalizacja deszczowa / storm sewer
zbiorniki zamknite / closed reservoirs
zbiorniki otwarte / open reservoirs
posterunki opadowe / rainfall station
posterunki wodowskazowe / water gauge
skrajne profile obl. / limit calc. profiles

Kana Wolica

Rw Grabowski

RYSUNEK 1. System odprowadzania wd opadowych w zlewni Potoku Suewieckiego

FIGURE 1. The storm drainage system in the Suewiecki Stream catchment
Objanienia/Explanations: Posterunki opadowe i wodowskazowe / Rainfall and water gauge stations:
1 SGGW, 2 Okcie, 3 park Wilanw, 4 Wilanowska, 5 Rosoa, 6 Staw Suewiecki, 7 Staw
Berensewicza, 8 Kobucka, 9 Rw Grabowski, 10 Paskowicka

Zastosowanie modelu SWMM do prognozy przepyww prawdopodobnych...

211

RYSUNEK 2. Potok Suewiecki w profilu wodowskazowym Rosoa (fot. M. Barszcz)

FIGURE 2. The Suewiecki Stream at the water
gauge station of Rosoa (photo M. Barszcz)

6+050, 7+840, 8+650. Na rysunkach

23 przedstawiono widoki wybranych
przekrojw wodowskazowych w Potoku
Suewieckim.

Model zlewni Potoku

Suewieckiego
Do modelowania transformacji opadu w odpyw w badanej zlewni zosta wykorzystany model SWMM (Storm Water
Management Model) w wersji 5.0.022,
opracowany przez Agencj Ochrony
rodowiska Stanw Zjednoczonych
(U.S. Environmental Protection Agen212

RYSUNEK 3. Potok Suewiecki w profilach wodowskazowych Wilanowska i Park Wilanw

(fot. M. Barszcz)
FIGURE 3. The Suewiecki Stream at water gauge stations of Wilanowska and Park Wilanw
(photo M. Barszcz)

cy EPA). Szeroki opis modelu mona

znale w pracach Barszcza (2009) oraz
Zawilskiego i Sakson (2008), a przykad
jego zastosowania w pracy Chowa i in.
(2012).
Model SWMM, adaptowany dla
zlewni Potoku Suewieckiego, umoliwi analiz w dowolnym punkcie zlewni
procesw hydrologicznych (odpywu,
retencji, infiltracji) oraz hydraulicznych
warunkw przepywu w przewodach
sieci kanalizacyjnej (z uwzgldnieniem
pracy pod cinieniem) i kanaach otwartych, jak rwnie transformacji przepy-

M. Barszcz

ww przez zbiorniki, przepusty i urzdzenia do regulacji przepywu. W tych

analizach do ustalenia wielkoci opadu
efektywnego (odpywu wody) wybrano
metod SCS (USDA-SCS, 1975, SCS,
1986), a do obliczenia transformacji fal
wezbraniowych w kanaach zastosowano model fali dynamicznej.
Wielko opadu efektywnego w metodzie SCS jest uzaleniona gwnie od
rodzaju gleb (w zalenoci od wspczynnika filtracji gleby jest ona zaliczana do grupy A, B, C lub D) i uytkowania terenu oraz od uwilgotnienia gleb w
zlewni przed wystpieniem badanego
opadu. Wszystkie te czynniki ujmuje parametr CN, ktrego wartoci okrelano
z tablic w odniesieniu do rodzajw uytkowania terenu, wyrnionych w zlewni
na podstawie ortofotomapy (zdjcia lotniczego przedstawiajcego uytkowanie
zlewni w 2013 roku), i rodzajw gleb
okrelonych na podstawie map opracowanych przez Instytut Geologiczny oraz
dla zaoonych przecitnych warunkw
wilgotnociowych zlewni.
Adaptacja modelu SWMM dla zlewni Potoku Suewieckiego polegaa na
utworzeniu w modelu obiektw, ktre reprezentuj fizyczne skadniki rzeczywistego systemu hydrologicznego
i hydraulicznego zlewni, a nastpnie
na okreleniu wartoci ich parametrw,
bdcych w wikszoci przypadkw
fizycznie mierzalnymi charakterystykami. Model SWMM adaptowano dla
trzech scenariuszy obliczeniowych, ktre uwzgldniaj obliczenie przepyww
o prawdopodobiestwach 50, 10 oraz 2
i 1% poprzez dostosowanie parametrw
modelu. Pierwsz adaptacj modelu
dla badanej zlewni autor przeprowadzi
w 2009 roku, publikujc jej wyniki we

wczeniejszej pracy (Barszcz, 2009).

W celu przeprowadzenia analiz, przedstawionych w niniejszej pracy, opracowano od podstaw model badanej zlewni. Zakres aktualnej adaptacji modelu
SWMM dla badanej zlewni Potoku Suewieckiego, metodyk identyfikacji parametrw i wyniki weryfikacji modelu
przedstawiono w dalszej czci pracy.
Do oszacowania i identyfikacji parametrw obiektw modelu wykorzystano
pomierzone w terenie i zidentyfikowane
na podstawie dostpnych materiaw
(projektw, opracowa) charakterystyki rzeczywistych obiektw oraz wartoci parametrw zalecane w tabelach
podrcznika modelu (Rossman, 2005).
Obiekty, ktre uwzgldniono w modelu
zlewni:
1. Sumy opadw rzeczywistych wykorzystanych do kalibracji i weryfikacji
modelu oraz sumy opadw prawdopodobnych (obliczonych ze wzoru Bogdanowicz i Stachego) zastosowanych
do prognozy przepyww okrelono
we waciwociach obiektu nazwanego
w modelu posterunkiem opadowym,
w przyjtych 10-minutowych przedziaach czasowych. Do obliczania przepyww o okrelonym prawdopodobiestwie wystpienia, w reakcji na opady
obliczone wedug formuy Bogdanowicz
i Stachego, przyjto rozkad warstwy
opadu deszczu o intensywnoci staej
w czasie (opad blokowy). W systemie
zlewni uwzgldniono dwa posterunki,
ktre s zlokalizowane na obszarze portu
lotniczego Okcie i kampusu SGGW
w Warszawie.
2. Obszarow zmienno spywu
powierzchniowego uwzgldniono przez
podzia zlewni na 3386 zlewnie czstkowe. Gwnym kryterium podziau by

Zastosowanie modelu SWMM do prognozy przepyww prawdopodobnych...

213

charakter uytkowania (zidentyfikowany na podstawie zdjcia lotniczego wykonanego w 2013 r.) i zwizany z nim
procentowy udzia powierzchni nieprzepuszczalnych (udzia powierzchni okrelono na podstawie analiz w programie
ArcGis). Podzia na zlewnie czstkowe
ilustruje rysunek 4, odpowiadajcy schematowi przyjtemu w modelu SWMM.
Dla kadej zlewni czstkowej okrelono
wartoci 13 parametrw wykorzystywanych do obliczenia iloci spywu wd
deszczowych.

3. Odpyw wd deszczowych ze
zlewni poprzez sie kanaw otwartych
i przewodw kanalizacyjnych modelowano za pomoc wydzielenia 2265 odcinkw kanaw i 2259 wzw (umieszczonych w miejscu okrelajcym zmian
charakterystyki kanaw lub rozgazienia/poczenia kanaw), definiujc ich
parametry geometryczne i inne parametry wpywajce na warunki hydrauliczne
przepywu wd opadowych. Przekroje
poprzeczne Potoku Suewieckiego na
odcinku od km 0+000 do 6+576 oraz na

RYSUNEK 4. Zlewnia Potoku Suewieckiego w modelu SWMM z podziaem na zlewnie czstkowe

oraz plan sytuacyjny sieci kanalizacyjnej i kanaw otwartych
FIGURE 4. The Suewiecki Stream catchment in the SWMM model divided into subcatchment areas
as well the plan of the storm sewer system and open watercourses

214

M. Barszcz

caej dugoci kanau Wolica uwzgldniono w modelu na podstawie danych

opracowanych przez firm Waga-Bart
(dane uzyskano w ramach wsppracy autora z firm przy opracowywaniu
koncepcji opisanej we wprowadzeniu).
Parametry sieci kanalizacyjnej uwzgldniono w modelu na podstawie danych
z mapy zasadniczej, wasnych pomiarw lub dokumentacji powykonawczej
(w przypadku kanaw pooonych na
obszarze lotniska Okcie). W modelu
uwzgldniono du liczb kanaw sieci kanalizacyjnej (kolektorw i kanaw
bocznych), aeby przyczy zlewnie
czstkowe do kanau, ktry w rzeczywistoci odbiera wody opadowe z okrelonej zlewni czstkowej. Uwzgldniona
w modelu trasa kanaw precyzyjnie
odzwierciedla pooenie rzeczywistych
kanaw na obszarze zlewni. W modelu uwzgldniono wszystkie wzy sieci
kanalizacyjnej, w ktrych nastpuje poczenie kanaw (wzy w miejscu studzienek poczeniowych) lub nastpuje
wspomniana wczeniej zmiana charakterystyki kanaw.
4. Przepusty drogowe i inne obiekty
infrastruktury komunikacyjnej zlokalizowane w Potoku Suewieckim na odcinku od km 0+000 km do 6+576 i kanau Wolica uwzgldniono w modelu na
podstawie danych firmy Waga-Bart.
5. Zbiorniki powierzchniowe (Staw
Berensewicza i staw Wycigi), zbiorniki
zamknite na obszarze portu lotniczego Okcie i jeziora. Charakterystyki
zbiornikw zamknitych i ich urzdze
do regulacji przepywu uwzgldniono
w modelu na podstawie dokumentacji
powykonawczej, uzyskanej od waciwych sub ds. zarzdzania sieci
odwadniajc lotnisko (dokumentacj

uzyskano w ramach wsppracy autora

z tymi subami).
6. Regulatory przepywu: klapy
zwrotne w kanaach, urzdzenia (budowle) upustowe i przelewowe zbiornikw, pompy i zastawki wsppracujce
ze zbiornikami zamknitymi.
Jednym z etapw adaptacji modelu
SWMM dla zlewni Potoku Suewieckiego bya kalibracja i weryfikacja modelu. W tym celu prowadzono symulacj
hydrogramw w 8 profilach wodowskazowych (ich pooenie wskazano na
rys. 1), dla ktrych dysponowano zrnicowan liczb danych pomiarowych
hydrogramw przepywu wywoanych
opadami o rnym czasie trwania i o
rnych wysokociach, a hydrogramy
rzeczywiste i symulowane byy porwnywane, zwaszcza ich przepywy maksymalne. Do kalibracji i weryfikacji
modelu wykorzystano zdarzenia opad
odpyw pomierzone przez Katedr
Inynierii Wodnej SGGW w okresie od
2006 do 2009 roku. Wysokoci opadw
zarejestrowano za pomoc deszczomierzy zlokalizowanych na posterunkach
SGGW i Okcie.
Poniewa
parametry
obiektw
uwzgldnionych w modelu zlewni, opisane w podrczniku do modelu przez
Rossmana (2005), s w wikszoci przypadkw fizycznie mierzalnymi charakterystykami, a jednoczenie ich wartoci mieszcz si w stosunkowo maym
zakresie zmiennoci i w praktycznych
obliczeniach cz z tych parametrw
jest przyjmowana jako standardowa
warto, wic w procesie kalibracji modelu wprowadzano jedynie niewielkie
korekty wartoci parametrw. Najwikszy wpyw na wartoci symulowanych
przepyww mia parametr Width

Zastosowanie modelu SWMM do prognozy przepyww prawdopodobnych...

215

(szeroko drogi spywu powierzchniowego), bdcy jednym z kilkunastu

parametrw dla poszczeglnych zlewni czstkowych w modelu. Przyblione
wartoci tego parametru obliczono, stosujc si do zalecenia podanego w podrczniku modelu SWMM, a mianowicie
dzielc powierzchni zlewni czstkowej
przez redni maksymaln dugo drogi
spywu powierzchniowego w tej samej
zlewni. Wartoci parametru Width
ustalono oddzielnie dla kadego z szesnastu rodzajw uytkowania terenu,
ktre zidentyfikowano na obszarze caej zlewni (obliczono wartoci rednie
dla duej liczby zlewni czstkowych).
Pozostae parametry modelu, ktre podlegay kalibracji, to: Dstore-Imperv,
Dstore-Perv oraz parametr CN w metodzie SCS do obliczania warstwy opadu
efektywnego. Pierwsze dwa wymienione parametry oznaczaj wysoko warstwy opadu zatrzyman w zagbieniach
(nierwnociach) terenowych, wystpujcych odpowiednio na powierzchni
nieprzepuszczalnej i przepuszczalnej
w zlewni czstkowej o okrelonym rodzaju uytkowania. Typowe wartoci
tych trzech parametrw mona znale
w tablicach w podrczniku do modelu,
a wic w procesie kalibracji modelu ich
wartoci ulegay maym zmianom. Inny
parametr modelu spadek terenu na obszarze zlewni czstkowych, ustalono na
podstawie numerycznego modelu terenu.
Procentowy udzia powierzchni nieprzepuszczalnych w zlewniach czstkowych
o okrelonym rodzaju uytkowania terenu ustalono na podstawie szczegowej
analizy struktury uytkowania dla reprezentatywnych zlewni czstkowych,
przy wykorzystaniu narzdzi programu
ArcGIS.
216

Ostatnim etapem adaptacji modelu

dla zlewni Potoku Suewieckiego bya
jego weryfikacja, ktra pozwolia okreli przydatno modelu do prognozy
przepyww o okrelonym prawdopodobiestwie wystpienia. Do weryfikacji
modelu wykorzystano hydrogramy przepywu wywoane opadami, ktrych wysoko wynosia co najmniej 5,0 mm dla
opadw zarejestrowanych na posterunku
opadowym SGGW. W poszczeglnych profilach wodowskazowych dysponowano zrnicowan liczb hydrogramw przepywu. W profilach Rosoa
i Paskowicka do weryfikacji modelu wybrano odpowiednio czternacie
i osiem hydrogramw. W kadym z pozostaych szeciu profili wodowskazowych dysponowano picioma hydrogramami przepywu.
Profil wodowskazowy Rosoa jest
gwnym profilem badawczym w zlewni
Potoku Suewieckiego, natomiast profil Paskowicka ma istotne znaczenie
w kontekcie opracowywanej koncepcji przebudowy Potoku Suewieckiego. Sumy opadw dla czternastu deszczy (tych, ktre wywoay hydrogramy
w profilu Rosoa wybrane do weryfikacji modelu), zarejestrowanych na posterunku opadowym SGGW, zawieray si w zakresie od 8,1 do 44,1 mm,
a ich czas trwania wynosi od 30 do 290
minut. rednia suma opadu dla analizowanych deszczy wynosia 19,1 mm.
Wartoci przepyww, ktre obserwowano w profilu Rosoa w reakcji na
analizowane opady, wynosiy od 4,462
do 22,066 m3s1 (przy wartoci redniej 10,688 m3s1). Wartoci najmniejszego i najwikszego bdu wzgldnego
(procentowego), ustalone na podstawie
pomierzonych i symulowanych przepyM. Barszcz

ww dla analizowanych zdarze w profilu Rosoa, wynosiy odpowiednio 1,2

i 32,0%. redni bd, obliczony przy
uwzgldnieniu wartoci bezwzgldnych
bdw symulacji dla poszczeglnych
zdarze (zaniedbano znaki minus dla
ustalonych bdw wzgldnych), wynosi 10,3%. redni bd symulacji, obliczony w adekwatny sposb dla omiu
zdarze w profilu Paskowicka, wynosi 11,4%. Wartoci najmniejszego i najwikszego bdu wynosiy odpowiednio
0,1 i 39,8%.
Przykadowe hydrogramy przepywu, tj. hydrogram obserwowany w profilu wodowskazowym Rosoa i hydrogram uzyskany w wyniku symulacji
przy weryfikacji modelu w reakcji na
opad zarejestrowany w dniu 15.08.2008
roku (wysoko opadu na posterunku
SGGW wynosia 44,1 mm odpowiadaa w przyblieniu opadowi o praw-

dopodobiestwie 10%, a na posterunku

Okcie wynosia 24,2 mm oszacowane prawdopodobiestwo wynosi
20%), przedstawiono na rysunku 5.

Obliczenie przepyww
prawdopodobnych
Jako zasadniczy cel artykuu przyjto prognoz przepyww o prawdopodobiestwach przekroczenia 50, 10,
2 i 1%, wywoanych opadami deszczu
o tym samym prawdopodobiestwie.
Wykorzystujc model SWMM adaptowany dla badanej zlewni, przeprowadzono prognoz przepyww w 8 przekrojach Potoku Suewieckiego (przekroje
o numeracji: IV, VIIIX) i w 2 przekrojach kanau Wolica (VI, VII), zlokalizowanych w charakterystycznych punktach
tych ciekw. Pocztek i koniec analizo-

25.0
Hydrogram obserwowany
Observerd hydrograph
Hydrogram symulowa ny
Simulated hydrograph

Przepyw/ Flow Q [m 3 s-1 ]

20.0

15.0

10.0

5.0

0.0
0:00

2:00

4:00
6:00
8:00
Czas od pocztku zdarzenia / Duration t [h]

10:00

RYSUNEK 5. Hydrogramy obserwowany i symulowany w profilu Rosoa

FIGURE 5. Hydrographs observed and simulated in the profile of Rosoa
Zastosowanie modelu SWMM do prognozy przepyww prawdopodobnych...

217

wanego odcinka Potoku Suewieckiego

znajduje si pomidzy 6+576 i 0+000 km
(od stawu Wycigi do ujcia w Jeziorze
Wilanowskim). Przekrj numer III znajduje si na odcinku ujciowym kolektora deszczowego, odwadniajcego doln
cz obszaru dzielnicy Ursynw. Jeden
z przekrojw w kanale Wolica jest pooony tu poniej wylotu kolektora deszczowego, a drugi przy ujciu do Potoku
Suewieckiego. Lokalizacj przekrojw
obliczeniowych przedstawiono na rysunku 6 (na tle zdjcia lotniczego), a ich
kilometra podano w tabeli 1.
W analizach za pomoc modelu
SWMM przyjmowano opady o rnym
czasie trwania w relacji do okrelonego
prawdopodobiestwa i prognozowano
hydrogramy przepywu, ktre rniy si
wartociami przepywu kulminacyjnego.
W ten sposb ustalono w kadym przekroju obliczeniowym przepywy o prawdopodobiestwach 50, 10, 2 i 1%, ktre
odpowiadaj najwikszej wartoci przepywu kulminacyjnego hydrogramu, obliczonej w reakcji na opad o krytycznym
czasie trwania i okrelonym prawdopodobiestwie. Do obliczenia wysokoci

opadw wykorzystano formu zaproponowan przez Bogdanowicz i Stach

ego (1997). Bardzo wanym elementem
w prognozie przepyww byo przyjcie
zaoenia o rwnomiernoci wysokoci
opadu deszczu w caej zlewni. Charakterystyki opadw obliczeniowych i wartoci prognozowanych przepyww prawdopodobnych zestawiono w tabeli 1.
Przykadowe hydrogramy przepywu,
ktre prognozowano w przekroju obliczeniowym numer IV (zlokalizowany
w pobliu profilu wodowskazowego
Rosoa) w reakcji na opady o rnych
prawdopodobiestwach, przedstawiono
na rysunku 7. Hydrogramy przepywu,
obliczone dla opadu o prawdopodobiestwie 10% w czterech wybranych przekrojach obliczeniowych Potoku Suewieckiego, zamieszczono na rysunku 8.
Najwiksze wartoci prognozowanych przepyww prawdopodobnych wystpuj w profilach obliczeniowych IV i V (tab. 1). Gwatowny
wzrost przepyww w profilu IV (km
4+976), w stosunku do przepyww
obliczonych w wyej pooonych profilach Potoku Suewieckiego (I, II), jest
Potok Suewiecki
Suewiecki Stream

V
II
I

IV

VII

VIII

III

IX
X

Kana Wolica
Wolica Channel
VI

RYSUNEK 6. Lokalizacja przekrojw obliczeniowych w Potoku Suewieckim i kanale Wolica

FIGURE 6. Location of calculations profiles in the Suewiecki Stream and the Wolica Channel
218

M. Barszcz

TABELA 1. Charakterystyki opadw obliczeniowych i wartoci przepyww prawdopodobnych

TABLE 1. Characteristics of calculating rainfalls and values of probable flows
Nazwa
kanau
Name of
channel

Numer
przekroju
Profile No.

Kilometra
Kilometr

Potok
Suewiecki

6+576

Potok
Suewiecki

II

5+900

Potok
Suewiecki
kolektor/
collector

III

4+976

Potok
Suewiecki

IV

4+976

Potok
Suewiecki

4+267

Kana
Wolica

VI

2+318

Kana
Wolica

VII

0+000

Potok
Suewiecki

VIII

2+591

Potok
Suewiecki

IX

0+726

Potok
Suewiecki

0+000

[km]

Prawdopodo- Krytyczny
biestwo
czas opadu
Probability Critical time
[%]
[min]
50
180
10
180
2
170
1
170
50
150
10
150
2
150
1
150
50
50
10
40
2
30
1
30
50
110
10
120
2
150
1
150
50
130
10
140
2
150
1
150
50
80
10
80
2
80
1
80
50
130
10
130
2
160
1
160
50
240
10
240
2
170
1
120
50
260
10
260
2
240
1
240
50
260
10
260
2
240
1
240

Wysoko
opadu
Rainfall
[mm]
25,8
44,0
56,7
61,6
25,0
42,9
55,8
60,6
19,1
31,1
37,3
40,6
23,5
41,5
55,8
60,6
24,4
42,5
55,8
60,6
21,7
37,6
49,0
53,3
24,4
42,0
56,2
61,1
27,1
45,8
56,7
58,8
27,5
46,3
59,3
64,4
27,5
46,3
59,3
64,4

Zastosowanie modelu SWMM do prognozy przepyww prawdopodobnych...

Przepyw
Flow
[m3s1]
2,137
4,979
5,702
5,797
6,981
12,348
15,860
16,802
7,733
11,648
13,328
13,924
13,345
22,451
27,807
29,387
13,863
23,019
28,825
30,500
8,005
9,770
11,958
12,402
2,373
4,080
5,563
5,759
8,898
16,075
20,902
20,907
8,027
13,275
18,025
18,640
7,811
13,075
17,833
18,440

219

30.0
p = 50%
p = 10%
p = 2%

25.0

p = 1%

Przepyw/ Flow Q [m 3 s-1 ]

20.0

15.0

10.0

5.0

0.0
0:00

2:00

4:00
6:00
8:00
Czas od pocztku zdarzenia/ Duration t [h]

10:00

RYSUNEK 7. Hydrogramy obliczone w przekroju IV w reakcji na opady o rnych prawdopodobiestwach

FIGURE 7. Hydrographs calculated in profile IV in response to rainfalls with different probability

25.0
Profil/ Profile I
Profi/ Profile II
Profil/ Profile IV

Przepyw/ Flow Q [m 3 s-1 ]

20.0

Profil/ Profile VIII

15.0

10.0

5.0

0.0
0:00

2:00

4:00
6:00
8:00
Czas od pocztku zdarzenia/ Duration t [h]

10:00

RYSUNEK 8. Hydrogramy obliczone w czterech przekrojach w reakcji na opad o prawdopodobiestwie 10%

FIGURE 8. Hydrographs calculated in four profiles in response to rainfall with probability of 10%

220

M. Barszcz

spowodowany dopywem duej iloci wd opadowych z czci obszaru

dzielnicy Ursynw (zlewnia czstkowa
z rozbudowan sieci kanalizacyjn).
Wartoci przepyww prawdopodobnych w przekroju III, zlokalizowanym
na odcinku ujciowym kolektora deszczowego odwadniajcego cz obszaru Ursynowa, s tego samego rzdu jak
przepywy prognozowane w profilu II.
W przekrojach obliczeniowych VIIIX
obliczono mniejsze wartoci przepyww prawdopodobnych ni w wyej
pooonym przekroju Potoku Suewieckiego. Przyczyn redukcji przepyww na odcinku od przekroju V do
ujcia w Jeziorze Wilanowskim jest
transformacja przepyww w kanale,
a przede wszystkim wylewanie wd
opadowych z koryta i ograniczenie odpywu przez liczne przepusty drogowe.
Opisany przebieg zmiennoci przepy-

ww prawdopodobnych w 7 przekrojach Potoku Suewieckiego (III, IVV,

VIIIX), zlokalizowanych na odcinku
od km 6+576 do 0+000, zilustrowano na
przykadzie przepyww o prawdopodobiestwach 10 i 1% (rys. 9).
Ze wzgldu na zbyt ma przepustowo koryta Potoku Suewieckiego na
odcinku od przekroju V do ujcia w Jeziorze Wilanowskim w ramach koncepcji pt. Przebudowa ukadu hydrologicznego (Waga-Bart, 2014) opracowano
trzy warianty rozwiza technicznych,
ktre pozwol zredukowa przepywy
prawdopodobne do wartoci mniejszej
ni przepyw brzegowy. Zaproponowane
warianty przewiduj przerzut wd kanau Wolica oraz czci wd Potoku Suewieckiego poprzez przepompownie
i rurocig toczny bezporednio do Wisy,
przebudow koryta potoku na odcinku
od km 3+340 do 4+060 w celu zwiksze-

35.0
p = 10%

p = 1%

30.0

Przepyw/ Flow Q [m 3 s-1 ]

25.0

20.0

15.0

10.0

5.0

0.0
0+000

1+000

2+000

3+000

4+000

5+000

6+000

7+000

Kilomera/ Kilometers [km]

RYSUNEK 9. Ksztatowanie si przepyww prawdopodobnych w przekrojach Potoku Suewieckiego

FIGURE 9. Formation of probable flows in profiles of the Suewiecki Stream
Zastosowanie modelu SWMM do prognozy przepyww prawdopodobnych...

221

nia jego przepustowoci, retencjonowanie wody w dwch suchych zbiornikach

o cznej pojemnoci retencyjnej
250 tys. m3 i jednym zbiorniku wodnym (Ksiym Stawie) z rezerw powodziow wynoszc okoo 20 tys. m3.

Wnioski
1. Opracowanie modelu zlewni
miejskiej wymagao uwzgldnienia
w nim duej liczby obiektw (w tym sieci
kanalizacyjnej, przepustw drogowych
i zbiornikw retencyjnych) oraz podziau zlewni na zlewnie czstkowe (charakteryzujce si odmiennymi warunkami transformacji opadu w odpyw),
aby najlepiej odwzorowa proces opad
odpyw oraz zidentyfikowa parametry
systemu hydrologicznego i hydraulicznego badanej zlewni.
2. Najwiksze wartoci przepyww
prognozowano w profilach obliczeniowych IV i V. Wartoci przepyww
prawdopodobnych w przekroju Potoku
Suewieckiego numer V (km 4+267)
wynosz: Q50% = 13,863, Q10% = 23,019,
Q2% = 28,825 i Q1% = 30,500 m3s1
(wartoci przepyww dla wszystkich
profili zestawiono w tab. 1).
3. Gwatowny wzrost przepyww
w profilu IV (km 4+976) w stosunku do
przepyww obliczonych w wyej pooonych profilach Potoku Suewieckiego
numer I oraz II (km 6+576 i 5+900)
jest spowodowany dopywem duej iloci wd opadowych poprzez kolektor
usytuowany na obszarze dzielnicy Ursynw. Przepywy w kolektorze (przekrj
III) s tego samego rzdu wielkoci jak
przepywy prognozowane w profilu II.

222

4. W przekrojach obliczeniowych
VIIIX (odcinek Potoku Suewieckiego od km 2+591 do ujcia w Jeziorze
Wilanowskim) obliczono mniejsze wartoci przepyww prawdopodobnych ni
w wyej pooonych przekrojach potoku. Przyczyn redukcji przepyww jest
ich transformacja w kanale, a przede
wszystkim wylewanie wd opadowych
z koryta i ograniczenie odpywu przez
liczne przepusty drogowe.

Literatura
Barszcz, M. (2009). Prognoza maksymalnych
przepyww prawdopodobnych wywoanych
ulewami w zurbanizowanej zlewni Potoku
Suewieckiego. Przegld Naukowy Inynieria i Ksztatowanie rodowiska, 4 (46),
323.
Barszcz, M. (2014a). Analiza wpywu zastosowania obiektw do infiltracji i retencji wd
deszczowych na ksztatowanie odpywu ze
zlewni Potoku Suewieckiego w Warszawie.
Gospodarka Wodna, 74 (4), 134140.
Barszcz, M. (2014b). Zastosowanie modelu Santa
Barbara Unit Hydrograph do symulacji hydrogramu przepyww w zlewniach zurbanizowanych. Przegld Geograficzny, 86 (3),
381391.
Barszcz, M. (2014c). Adaptacja modelu Santa
Barbara Unit Hydrograph do obliczania
hydrogramu przepyww w zurbanizowanej
zlewni Potoku Suewieckiego. Czasopismo
Inynierii Ldowej, rodowiska i Architektury / Journal of Civil Engineering, Environment and Architecture, JCEEA, XXXI, 61 (4),
2134.
Barszcz, M. (2015). Influence of applying infiltration and retention objects on the runoff
of rainwater on a plot and catchment scale
case study of the Suewiecki Stream
subcatchment in Warsaw. Polish Journal of
Environmental Studies, 24 (1), 5765.
Bogdanowicz, E. i Stach, J. (1997). Maksymalne opady deszczu w Polsce, charakterystyki
projektowe. Materiay badawcze IMGW, 23.
Hydrologia i Oceanologia 85.
M. Barszcz

Chow, M.F., Yusop, Z. i Toriman, M.E. (2012).

Modelling runoff quantity and quality in
tropical urban catchments using Storm Water
Management Model. International Journal
of Environmental Science and Technology,
9, 737748.
Rossman, L.A. (2005). Storm water management
model user`s manual version 4. Cincinnati:
National Risk Management Research Laboratory.
Sakson, G. i Zawilski, M. (2013). Wpyw zastosowania obiektw LID na funkcjonowanie
miejskich systemw kanalizacyjnych. Gaz
Woda i Technika Sanitarna, 6, 246248.
SCS (Soil Conservation Service) (1986). Urban
Hydrology for Small Watersheds. SCS (Soil
Conservation Service). Technical Release, 55.
USDA-SCS (U.S. Department of Agriculture,
Soil Conservation Service) (1975). National
Engineering Handbook. Section 4. Washington: D.C: USDA-SCS (U.S. Department of
Agriculture, Soil Conservation Service.
Waga-Bart (2014). Przebudowa ukadu hydrologicznego obejmujcego Potok Suewiecki
i Rw Wolica w celu zabezpieczenia przeciwpowodziowego rejonu dolnego biegu Potoku
Suewieckiego. Etap II. Warszawa: Waga-Bart.
Zawilski, M., i Sakson, G. (2008). Wykorzystanie
programu SWMM w modelowaniu systemw kanalizacyjnych. W: J. omotowski
(red.). Problemy zagospodarowania wd
opadowych (s. 155169). Warszawa: Wydawnictwo Seidel-Przywecki Sp. z o.o.

Streszczenie
Zastosowanie modelu SWMM do
prognozy przepyww prawdopodobnych
w zlewni miejskiej. W niniejszym artykule
przedstawiono wyniki zastosowania modelu
SWMM, adaptowanego dla zurbanizowanej

zlewni Potoku Suewieckiego w Warszawie, do obliczenia przepyww o prawdopodobiestwach 50, 10, 2 i 1% wywoanych
ulewami. Przepywy prawdopodobne obliczono w omiu przekrojach Potoku Suewieckiego (zlokalizowanych na odcinku od
km 0+000 do 6+576) i dwch przekrojach
Kanau Wolica (dopyw Potoku Suewieckiego). Najwiksze wartoci przepyww
obliczono w Potoku Suewieckim w profilu numer V: Q50% = 13,863, Q10% = 23,019,
Q2% = 28,825 i Q1% = 30,500 m3s1.

Summary
The application of the SWMM model
to forecast probable flows in urban catchment. The article presents the results of an
application of the SWMM model, adapted for
the urbanized catchment of the Suewiecki
Stream in Warsaw, to calculating flows with
probability of 50, 10, 2 and 1% caused by
heavy rains. Probable flows were calculated
in eight profiles of the Suewiecki Stream
(located on the section from km 0+000 to
6+576) and two profiles of the Wolica Channel (a tributary of the Suewiecki Stream).
The highest values of flows were calculated in the Suewiecki Stream in the profile
number V: Q50% = 13,863, Q10% = 23,019,
Q2% = 28,825 and Q1% = 30,500 m3s1.

Authors address:
Mariusz Barszcz
Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego
Katedra Inynierii Wodnej
ul. Nowoursynowska 159, 02-787 Warszawa
Poland
e-mail: mariusz_barszcz@sggw.pl

Zastosowanie modelu SWMM do prognozy przepyww prawdopodobnych...

223