T.C.

YILDIZ TEKNK NVERSTES

GEM NAATI VE DENZCLK FAKLTES
GEM MAKNELER LETME MHENDSL BLM
DZLEMSEL HOMOTETK HAREKETLER ALTINDAT.C.
YILDIZ TEKNK NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

KURU YK GEMLER N SOUK HAVA

DEPOLARI TASARIMI

RIFAT YATKIN
AGAH HAN ARI

110A3023
110A3048

DANIMANNURTEN BAYRAK
GEM MAKNELER TASARIM PROJES

DANIMAN
YRD. DO.DR. LKNUR KESKN
STANBUL, 2011DANIMAN
DO. DR. SALM YCE
STANBUL, 2015
STANBUL, 2011

NDEKLER
NDEKLER..........................................................................................II
SMGE LSTES......................................................................................V
TABLO LSTES.....................................................................................VI
EKL LSTES.....................................................................................VII
ZET.....................................................................................................1
BLM 1...............................................................................................2
1. SOUTMA
SSTEMLER..2

(BUZLUK)

1.1 SOUTMA SSTEM LE LGL TANIM VE KAVRAMLAR...........3

1.2 SOUTMA SSTEMNN ELEMANLARI....................................5
1.2.1 BUZLUK
(SOUTMA)
KOMPRESR..5
1.2.1.1 Vidal kompresr............................................................7
1.2.1.2 Pistonlu Kompresr...................................................9
1.2.2 YA
SEPERATR
(YA
AYRITIRICISI)
.15
1.2.3 YOUTURUCU
(KONDENSER)
VE
RESVER.17
1.2.4 KURUTUCU
FLTRE..18
1.2.5 KISILMA VALF VE BUHARLATIRICI (EVAPORATR)..20
1.3 BUZLUK
SSTEM
KONTROL
ELEMANLARI23
1.3.1 SELENOD
VALF
24
1.3.2
TERMOSTAT
..25
1.3.3 BASIN KONTROL (PROSESTAT VEYA BASIN ALTER)
..25
II

1.3.3.1 Yksek Basn

Prosestat..25
1.3.3.2 Alak Basn
Prosestat..26
1.3.3.3 Ya Basn (veya Diferansiyel Basn)
Prosestat.27
1.3.4 EMNYET
VALF
27
1.3.5 AKI
VEYA
RENK
GSTERGES..28
1.3.6 BASIN
AYAR
VALF..29
1.4 BUZLUK
SSTEMNN
ALIMASI30
1.5 YKSZLETRME
CHAZI34
1.6 SOUTUCU
AKIKANLAR.
35
1.7 GAZ
EKTRME
VE
KAAK
KONTROL40
1.7.1 Sistemdeki
Soutucu
Akkann
Youturucuda
Toplanmas..40
1.7.2 Sisteme
Gaz
ektirilmesi.41
1.7.3 Sistemdeki
Soutucu
Akkann
Tahliye
Edilmesi..41
1.7.4 Gaz
Kaa
Kontrol42
1.7.4.1 Propan Dedektr ile Kaak Arama.........................42
1.7.4.2 Elektronik El Dedektr ile Kaak Arama................43
1.7.4.3 Kpk Yntemi ile Kaak Kontrol...........................43
1.8 BUZLUK KOMPRESR YALARI..........................................44
1.8.1 Karter
Yann
Tamamlanmas.44
BLM 2.............................................................................................45
2. SOUK
PROJELENDRLMES.45

DEPOLARIN

2.1 Souk Deponun Projelendirilmesi iin Gerekli lemlerin Sras

45
2.2 PROJE HESAPLARI YAPILIRKEN KULLANILACAK VERLER....47
2.2.1 Souk
Hava
Deposunun
zolasyonu48
2.3 SOUTMA YK HESABI....................................................49
2.3.1 Transmisyon
Iss..49
III

2.3.2 nfiltrasyon-Hava
Deiimi
Issnn
Hesab..53
2.3.3 Mal
Issnn
Hesab..55
2.3.4 Soutulan
Hacmin
ersinde
Meydana
Gelen
Islar..59
2.3.4.1 nsanlardan Gelen Is...............................................59
2.3.4.2 Aydnlatma Armatrleri...........................................59
2.3.4.3 Elektrik Motorlar.....................................................60
2.3.4.4 Defrost Srasnda Verilen Is ( Elektrik Defrostlu
Sistemler )..........................................................................60
2.3.4.5 Scak Gaz Defrostlu Sistemlerin Verecei Is Yk...61
BLM 3.............................................................................................62
3. PROJE
N
YAPILAN
HESAPLAMALAR..62
3.1 ETLK N YAPILAN HESAPLAR..........................................62
3.1.1 letim
ve
Tanlma
Olan
Transmisyon
Kazanc..62
3.1.2 Hava
deiiminden
gelen
kazanlar.64
3.1.3 rnlerden
(maldan)
Gelen
Kazanc.65
3.1.3.1 Donduktantan Sonra Derin Soutma......................65
3.1.4 Aydnlatmadan
Gelen
Kazanc..67
3.1.5 nsanlardan
Gelen
Kazanc..67
3.1.6 Vantilatr
Motorundan
Gelen
Kazanc68
3.1.7 Elektrikli
Buz
zme
Srasndaki
Kazanc.68
3.2 SEBZELK N YAPILAN HESAPLMALAR.............................69
3.2.1 letim
ve
Tanlma
Olan
Transmisyon
Kazanc..69
3.2.2 Hava
Deiiminden
Gelen
Kazanc.72
3.2.3 rnlerden
Gelen
Kazanlar.72
3.2.4 Aydnlatmadan
Gelen
Kazanc..75
3.2.5 nsanlardan
Gelen
Kazanc..75
3.2.6 Vantilatr
Motorundan
Gelen
Kazanc76
3.2.7 Elektrikli
Buz
zme
Srasndaki
Kazanc.76

IV

Is
s
Is
Is
Is
Is
Is
Is
Is
Is
Is
Is
Is
Is

4. SOUTMA
DEVRES
N
SEM77

EKPMAN

4.1 KOMPRESR SEM..........................................................77

4.2 EVAPORATR SEM........................................................79
4.2.1 ETLK
EVAPORATOR
SEM..84
4.2.2 SEBZELK
EVAPORATR
SEM..84
4.3 KONDENSER SEM..........................................................85
SONULAR..........................................................................................86
KAYNAKLAR.........................................................................................87
ZGEM..........................................................................................88

SMGE LSTES
T0

:D tasarm scakl

A
m2

Alan

zolasyon Kalnl

Is letim Katsays

Kcal/m h C

Yzey Film Katsays

Kcal/m2 h C

Toplam Is leti Katsays

Is Miktar

Scaklk Fark

zgl Hacim

m3/kg

Ktlesel Debi

cp

Sabit Basnta zgl Is

Basn

kpa

Entalpi

kj/kg

Wl

Kompresrn Teorik i

Nl

Kompresrn Teorik Gc

ndike Verim

Mekanik Verim

Hz

Boru ap

kW

Kcal/h

kg/s

Metre

Milimetre

Newton

STK

Soutma Tesir Katsays

ABK

Alak Basn Kompresr

YBK

Yksek Basn Kompresr

SF

Evaporatr Scaklk Fark

ITK

Istma Tesir Katsays

SC

Eurovent Standard

KI

Scaklk Dzeltme Faktr

kj/kg
kw

mm

DWT

Kcal/kg C

m/s

Kilowatt
:

Kcal/m2 h C

Deadweighton

VI

TABLO LSTES
Sayfa
Tablo 1-1: Buzluk Sistemindeki Basn ve Scaklk Deerleri...33
Tablo 1-2:Soutucu Akkanlarn Genel Snflandrlmas.....37
Tablo 2-1: Souk Depolar in Tavsiye Edilen Minimum Yaltm Kalnlklar .50
Tablo 2-2:Komu Hacim ve Deme Scaklklar(T0 ).51
Tablo 2-3:Ksa Sreli Muhafaza Odalar in artlar ...51
Tablo 2-4:Gda Maddeleri in Uzun Sreli Souk Oda Muhafazas Verileri 52
Tablo 2-5:Oda kap almalarndan gelen hava deiimi(*)...54
Tablo 2-6: Meyve ve Sebzelerin Gnlk rettikleri Olgunlama Islar57
Tablo 2-7:Elektrik Motorlarndan Gelen Is Yk.60
Tablo 3-1:Depoda kullanlacak malzemelerin s iletim katsaylar...62
Tablo 3-2:Sebzelik transmisyon s kazanlar.64
Tablo 3-3:Etlik Ksm in Seilen Miktarlar...65
Tablo 3-4:Sebzelik Tasarmnda Kulanlan Malzemelerin Is letim Katsyalar...69
Tablo 3-5:Sebzelik Is Transmisyon Kazan Tablosu..71
Tablo 3-6:Sebzelik Ksm in Seilen rn Miktarlar..73
Tablo 4-1:Friterm Evaporatr Kapasitesi Tablosu.81
Tablo 4-2: Evaporatr seiminde Eurovent Standarlar.82
Tablo 4-3: Oda Scaklna Bal Olarak Tavsiye Edilen Lamel Aralklar.82
Tablo 4-4: Scaklk Dzeltme Faktr..83
Tablo 4-5: Soutucu Dzeltme Faktr83
Tablo 4-6: Lamel malzemesi in Dzeltme Faktr..83
Tablo 4-7: Frascold Kondenser Katalou.85

VII

EKL LSTES
ekil 1.1: Soutma evriminin temel elemanlar..........................................................4
ekil 1.2: Teorik ve gerek buhar sktrmal soutma evrimleri............................5
ekil 1.3: Buzluk kompresrleri eitleri......................................................................7
ekil 1.4: Vidal kompresr............................................................................................7
ekil 1.5: Vidalarn hareketi ve soutucu akkann emilmeye balanmas...............8
ekil 1.6: : Sktrma ilemi...........................................................................................8
ekil 1.7:Basma ilemi.....................................................................................................9
ekil 1.8:Pistonlu kompresr........................................................................................10
ekil 1.9:Pistonlu kompresrn almas...................................................................10
ekil 1.10: Hermetik kompresr..................................................................................11
ekil 1.11:V Tipi kompresr.........................................................................................11
ekil 1.12: Pistonlu kompresr.....................................................................................12
ekil 1.13: Valf kaldrma mekanizmas.......................................................................13
ekil 1.14: Yalama sistemi...........................................................................................14
ekil 1.15: Ya pompas, filtreler ve ya kontrol sistemi...........................................15
ekil 1.16:Ya Ayrc.....................................................................................................16
ekil 1.17:Ya ayrcnn almas...............................................................................17
ekil 1.18: Youturucu (kondanser-resiver)..............................................................18
ekil 1.19:Kurutucu Filtre............................................................................................19
ekil 1.20: Silikajel........................................................................................................19
ekil 1.21:Evaporatr...................................................................................................20
ekil 1.22: Klcal boru...................................................................................................21
ekil 1.23:Mekanik Kumandal Ksma Valfi..............................................................22
ekil 1.24:Is Duyarl Kslma Valfi..............................................................................22
ekil 1.25:ten ve Dtan Dengelemeli Kslma Valfi.................................................23
ekil 1.26:Selenoid Valf.................................................................................................24
ekil 1.27: Selenoid Valfin alma Prensibi..............................................................24
ekil 1.28: Yksek Basn Prosestat...........................................................................26
ekil 1.29: Alak basn prosestat...............................................................................27
ekil 1.30:Emniyet Valfi................................................................................................28
ekil 1.31: Basn Ayar Valfi.........................................................................................29
ekil 1.32: Buzluk Devresi............................................................................................30
ekil 1.33: Buzluk Devresi-2.........................................................................................31
ekil 1.34: Ykszletirmede Emme Valfinin Kaldrma Mekanizmas....................34
ekil 1.35: Kompresr Basma Valfi.............................................................................35
ekil 1.36: El Tipi Elektronik Gaz Kaak Dedektrleri............................................43
ekil 3.1:Et Odasnn duvar kalnl..........................................................................62
ekil 3.2:Sebze Odasnn Duvar Kalnl...................................................................69
ekil 3.3:Etlik ve Sebzelik Krokisi...............................................................................71
VIII

IX

ZET

Gemi tamacl dnya zerinde ilk sralarda yer almaktadr. Uluslararas

sefer yapan gemilerin bir limandan dier bir limana gitmeleri gnler srmektedir. Bu sre
iinde personelin yaamn devam ettirmesi gerekmektedir. Personellerin yiyecek ve
ieceklerinin bozulmadan korunmas gerekir. Bunun iinde gemilerde soutma sistemleri
kurulmutur. Bu sistemler sayesinde her trl yiyecein bozulmas engellenmitir.

BLM 1
1.

SOUTMA (BUZLUK) SSTEMLER

Gemilerde, gemi alanlarnn beslenme ihtiyac iin gerekli gdalarn korunduu

yerlere kumanyalk,soutma odalar veya ksaca buzluk nitesi denir.
Gemilerde soutma odalar, genellikle drt ayr odadan olumaktadr. Bunlar
aadaki gibi sralanmtr:
Kuru Kumanyalk: Genellikle patates, soan gibi gdalarn korunduu odadr. Fazla
soutulmas gerekmeyen bir yer olup nemden arndrlmas ve serin olmasnn yeterli olduu
bir odadr. Buzluk iinde genellikle girite bulunduu iin bu odaya giri anlamna gelen
antre veya lobi ad da verilmektedir.
Sebzelik: Buzlukta bulunan bir dier oda ise st, ya, yourt, peynir, meyve ve sebze
gibi gdalarn soutularak sakland yer olup sebzelik olarak adlandrlmaktadr. Sebzelikte
bulunan gdalarn, zellikle sebzelerin donmas sonucu bozulmalarnn sz konusu
olmasndan dolay bu oda +2 ile +8C arasndaki bir scakla kadar soutulmaktadr.
Etlik ve Balklk: Et ve balk gibi gdalarn soutularak sakland yerdir. Ancak baz
gemilerde bu iki oda yerine her iki tr gdalarn soutularak sakland sadece etlik de
yaplmaktadr. Etlik ve balklk gibi odalar -18 ile -30C arasnda soutulduundan byle bir
scaklk seviyesinde saklanan etlerin aylarca korunabilmesi mmkndr. Bu ar soutmann
zaman zaman mmkn olmamas nedeniyle en byk sorunlar bu oda da yaanmaktadr.

zetle, yukarda anlatld gemilerde ksaca buzluk adyla anlan odalardan kuru
kumanyalk genellikle nemsiz ve serin; sebzelik bir miktar souk; etlik ve balklk ise 0 C
altnda tutulan bir yerdir.

1.1 SOUTMA SSTEM LE LGL TANIM VE KAVRAMLAR

Soutma: Bir maddenin veya bir ortamn scakln, onu evreleyen hacim
scaklnn altna indirmek ve orada muhafaza etmek zere ssnn alnmas ilemine
soutma denir. Soutma tekniinde en sk kullanlan terimler aada aklanmtr.
Is: ki sistem arasnda (veya sistem ile evresi arasnda) scaklk farkndan dolay
gereklesen enerji geiidir. Dier bir deyile s bir molekler harekettir. Is, bir enerji
trdr. Bundan dolay l cihazlaryla dorudan olarak llmesi mmkn deildir.
Is doal artlarda, yksek scaklktaki bir ortamdan dk scaklktaki bir ortama
kendiliinden gemektedir. Bu nedenle bir ortamdan daha yksek scaklktaki bir ortama s
geii kendiliinden olamaz, bu ilemin gerekletirilmesi iin dardan enerji verilmesi
gerekmektedir. Dardan enerji verilmek suretiyle bir ortamdan daha yksek scaklktaki bir
ortama s geii salayan makinelere soutma makineleri denir.
Soutma makinelerini alt evrim iinde dolaan akkana soutucu akkan
denir. Bir soutma sisteminin soutma yk veya soutma kapasitesi, soutulan ortamdan
birim zamanda ekilen s enerjisi olarak tanmlanmakta ve ton soutma olarak ifade edilir.
Bir ton soutma,0C scaklktaki1 ton suyu 24 saatte 0 C scaklndaki 1 ton buza
dntrmek iin sistemden alnmas gereken s miktardr.
Gnmzde kullanlan soutma evrimlerinin balcalar buhar sktrmal soutma
evrimi, sourmal soutma evrimi, gaz akl soutma evrimi ve termoelektrik soutma
evrimidir. Sanayi uygulamalar esas alndnda yukarda bahsedilen soutma evrimlerinden
en yaygn olarak kullanlan buhar sktrmal soutma evrimidir.
Buhar sktrmal soutma evrimi, gemilerin hemen hemen tamamna yaknnda
kullanlmaktadr. Bu nedenle bu evrimin temel prensipleri aada aklanacaktr. ekil 1de

grld zere soutma evrimi genel olarak; drt ana niteden olumaktadr. Bunlar
srasyla buharlatrc, kompresr, youturucu, ve kslma valfidir.

ekil 1.1: Soutma evriminin temel elemanlar

Teorik olarak, ideal evrimde soutcu akkan kompresre doymu buhar olarak
girmekte ve kzgn buhar olarak basnc ve scakl ykselen soutucu akkan soutucu
akkan, youturucuda, soutulan ortamdan alm olduu sy, evre veya gemi uygulamas
iin gz nne alndnda deniz suyuna aktarmakta ve youturucudan doymu sv olarak
kmaktadr. Doymu sv halindeki soutucu akkan daha sonra kslma valfinde buharlama
basncna kadar kslmaktadr. Buharlama basncna kadar kslan soutucu akkan
buharlatrcda, soutulan ortamdan en az 8-10C daha dk scaklkta olduundan,
soutulan ortamdan s ekmekte ve tamamyla buharlaarak kompresrde verilmekte ve
bylece evrim tamamlanmaktadr.
Teorik evrim ile gerek evrim arasndaki temel fark; teorik evrimde kompresre
giren soutucu akkan doymu buharken gerekte bir miktar kzgn buhar olarak kompresre
girmesi tercih edilmektedir. Bunun nedeni buharlatrcdan kan soutucu akkann devre
zerindeki ak srtnmesi ve s geii sebebiyle doymu buhar olarak kontrol edilmesi kolay
olmayacaktr. Benzer ekilde youturucudan kan ve kslma valfine giren soutucu
akkann doymu sv olmas teorik evrim iin geerli iken, gerek evrimde soutucu
4

akkan sktrlm sv blgesinde kslma valfine girmekte ve bylece buharlatrcya daha

dk entalpide girmesi salanarak soutucu akkann, soutulan ortamdan daha ok s
ekmesi amalanmaktadr. Teorik evrim ile gerek evrim arasndaki bir dier fark, teorik
evrimde soutucu akkan kompresrde izantropik olarak sktrlrken, gerekte sktrma
hal deiimine gre olmakta ve soutucu akkan sktrma ilemi srasnda souyarak
kompresr ii azalmaktadr.

ekil 1.2: Teorik ve gerek buhar sktrmal soutma evrimleri

1-2: Kompresrde, izantropik sktrma

2-3: Youturucuda, sabit basnta darya s verilmesi
3-4: Genleme valfinde, sabit entalpi de genleme
4-1: Buharlatrcda, sabit basnta dardan s alnmas

1.2 SOUTMA SSTEMNN ELEMANLARI

Gemilerde

gdalarn

bulunduu

soutma

odalarnda,

istenilen

soutmann

yaplabilmesi iin buzluk sistemini veya devresini oluturan baz elemanlar kullanlmaktadr.
1.2.1 BUZLUK (SOUTMA) KOMPRESR
Kompresr evaporatrden kan doymu buhar, sktrarak kzgn buhar haline
dntrr. Kompresrn sistemdeki grevi, evaporatrdeki s ykl soutucu akkan
5

buradan uzaklatrmak ve bylece arkadan gelen, henz s yklenmemi akkana yer temin
ederek akn srekliliini salamak ve buhar haldeki soutucu akkann basncn,
kondenserdeki youma basncna ulatrmaktr. Soutma kompresrlerinin ilk modelleri tipik
amonyak makinalardr. O dnemlerde amonyak en ok tutulan soutucu akkan olduu iin
kompresrler ok yksek basnlar karlayabilmek iin ok ar yaplrd, modern
kompresrlere oranlar ok yava alrlard. Valf tasarm, kompresr mil contalar, yataklar
ve yalama sistemindeki ilerlemeler tasarm hznn kademeli olarak artmasn salamtr. Bu
da belli bir beygir gc iin kompresrlerin daha kk olmasna olanak salamtr. Ayrca
yeni soutucu akkanlarn kullanlmas kompresrlerin tasarmlarn ve gelimelerini nemli
lde etkilemitir. Amonyak kullanm srasnda kompresrn soutucu akkan ile temas
eden ksmlarnn elikten yaplmas gerekirken, yeni soutucu aklarda, yzeyler demir d
metallerle de retilmeye balanmtr. Kompresrler pozitif sktrmal kompresrler (paletli,
vidal ve pistonlu kompresrler) ve santrifj kompresrler olmak zere ikiye ayrlr.
deal bir buzluk kompresrnde bulunmas gereken zellikler:
1-Dk maliyetli olmaldr,
2-Az gle uygun sktrma ilemi salayabilmelidir,
3-Uzun mrl olmal ve arzasz almaldr,
4-Ksmi yklerde dahi verimleri dk olmamaldr,
5-Yk deiimi ve kapasite kontrol ile almaya uygun olmaldr,
6-Deiik artlarda bile titreim ve grlt seviyelerinin, makul seviyeler
zerine kmamaldr.
Buzluk kompresrleri; santrifj ve pozitif sktrmal (hacimsel) kompresrler olmak
zere iki snfa ayrlmaktadr. Pozitif sktrmal kompresrlere paletli, vidal ve pistonlu
kompresrler rnek verilebilir. Genelde kullanlmakta olan kompresrler bakmndan
snflandrma aada gsterilmektedir.

ekil 1.3: Buzluk kompresrleri eitleri

1.2.1.1 Vidal kompresr
Vidal kompresrlerde bazen bir, bazen iki vida bulunmaktadr. Daha ok
kullanlmakta olan iki vidal bir buzluk kompresr ekil 3te gsterilmektedir. ki vidal
buzluk kompresrlerinde rotorlardan biri erkek, dieri dii tipte die sahip olup her iki vida da
u tarafndan yataklanmakta ve sk bir toleransa sahip silindir bloklar iinde almaktadr.

ekil 1.4: Vidal kompresr

Vidal kompresrlerde genellikle erkek rotor, tahrik aft grevini stlenmekte olup
drt ya da be adet lob ad verilen die sahiptir. Erkek rotor, genellikle alt ya da yedi adet
lob bulunduran dii rotora hareket verdiinde ise dii rotorun devri erkek rotordan daha dk
olmaldr. Baz tasarmlarda ise dii rotor, tahrik eleman olarak kullanlmaktadr.

Vidal kompresrlerde soutucu gaz, birlikte alan iki helisel rotor vastasyla
sktrlp devreye verilmektedir. Soutucu gaz, rotor helisi ile silindirik gvde arasnda
eksenel olarak tanmaktadr.

ekil 1.5: Vidalarn hareketi ve soutucu akkann emilmeye balanmas

ekil 5te grld gibi erkek rotorun, dii rotor yivleri arasnda dnmesi esnasnda
dilerin birbirinden ayrlmas sonucunda soutucu akkan ieri emilmeye balanmaktadr.
Erkek rotor lobu, emme sonunda ekil 5te grld gibi dii rotorun yivine
girmektedir. Her rotora ait olan silindirlerin V eklinde birlemi olmasndan dolay, dn
hareketiyle birlikte hacim daralmas olmaktadr. Bu hacim daralmas ile de soutucu akkan
sktrlmaya balanmaktadr.

ekil 1.6: : Sktrma ilemi

Vidal kompresrlerde basma ileminin sona erdiini belirleyen basma valfleri
bulunmamaktadr. Burada basma ileminin bittiini belirleyen basma portlarnn konumudur.
Basma portunun almasnda, V ekilli yerde kontrol altnda bulunan gaz hacmi, basmadaki
8

hacmi belirlemektedir. Kap eklindeki valflerin k ularnda radyal basma portu; basma
sonu duvarlarnda ise eksenel port kullanlmaktadr. Bu iki port, ieride sktrlm olan
soutucu gazn devreye baslmasna izin vermektedir. erideki basnc kontrol etmek
bakmndan bu k portlarnn konumu ok nemlidir.

ekil 1.7:Basma ilemi

Vidali kompresrlerde basma ileminin sonunda herhangi bir boluk kalmadndan
tm soutucu gaz basma portlarndan darya baslabilmektedir. Bu da vidal kompresrlerin,
pistonlu kompresrlere nazaran daha yksek bir sktrma oranna sahip olduunu gstermesi
bakmndan dikkate deerdir.
1.2.1.2 Pistonlu Kompresr
Gemilerde buzluk kompresr denilince akla ilk gelen ve en ok kullanlan, pistonlu
kompresrlerdir. Bu neden dolay pistonlu kompresrler zerinde daha ok durulacaktr.
Pistonlu kompresrn almasnda, pistonlarn dorusal hareketi nem kazanr.
Pistonun aaya doru hareketi ile zerinde bulunan emme valfi alarak ieriye soutucu
akkan emilmektedir. Pistonun aa hareketi srerken emme valfi ak kalmaya devam
etmekte ve pistonun alt l noktaya gelmesiyle emme valfi kapanmaktadr. Bu durum vidal
kompresrlerdeki gibi emme hacminin maksimum olduu konumdur.

ekil 1.8:Pistonlu kompresr

Elektrik motorunun dnmesiyle hareketine devam eden piston, bu kez yukarya
harekete balamaktadr. Pistonun yukarya hareketiyle birlikte, pistonun st tarafna silindir
iine emilmi soutucu akkan sktrlmakta olduundan basnc ve dolaysyla scakl
artmaktadr. st l noktaya yakn tere kadar bu sktrma devam etmekte ve akkann
basn ve scakl da artmaktadr. Soutucu gaz basncnn, basma valfi zerinde bulunan yay
basncn yenmesiyle birlikte, kompresrn basma ilemi de balamaktadr. Piston, st l
noktaya ulatnda ise, basma valfi kapanarak basma ilemi sonlandrlmaktadr.

ekil 1.9:Pistonlu kompresrn almas

Dorusal hareketli (pistonlu) kompresrlerde piston ile kaver arasndaki boluk
nedeniyle her zaman bir miktar soutucu gaz ieride kalmakta ve devam eden emme
strokunda genileyerek daha ok gazn ieriye ekilmesine yardm etmektedir.
Buzluk kompresrleri gemi uygulamalarnda ak tip (szdrmazlk eleman)olarak
kullanlmaktadr. Bu kompresrlerin bir ksm direk olarak elektrik motoruyla tahrik
10

edilmektedir. Tahrik eleman (motor) ile gaz sktran paralarn (kompresrn) bir arada
olduu, daha ok evlerdeki buzdolaplarnda kullanlan kapal ve szdrmaz nitelere hermetik
kompresr ad verilmektedir.

ekil 1.10: Hermetik kompresr

Buzluk kompresrlerine ait silindir yaplarnda da farkllklar bulunmakla birlikte bu
kompresrler genellikle V tipinde veya sra (dz) tipli olarak yaplmaktadr.

ekil 1.11:V Tipi kompresr

11

Devir saylar deimekle birlikte 600-1500 d/dak dolaynda oluphava ile rnein
37,5 bar test ve 26 bar(a) tasarm basnc uygulandktan sonra gemilere montaj iin teslim
edilir. Buzluk kompresrleri hem tek hem de iki kademeli olabilmektedirler.

ekil 1.12: Pistonlu kompresr

Buzluk kompresrlerini ilk altrlmasnda,

silindirleri ksmen veya tmyle

ykszletirmek amacyla valf kaldrma mekanizmas kullanlmaktadr. Silindir gmlekleri,

silindir gmlek bileziindeki yuvasndan emme valf ringini kaldrabilmek iin itme pinleri ile
donatlmaktadr. Ayrca her silindire, silindir gmlei etrafnda dnebilen kem ringleri monte
edilmektedir. Kem ringinin dnmesiyle itme pinleri, yukarya (yaya kar) veya aaya doru
hareket etmektedir. Silindir ceketinin d tarafnda bulunan hidrolik silindir iindeki bir piston

12

ile tahrik edilen eksenel bir pin, kem ringini dndermektedir. Piston yay kuvvetiyle d tarafta
tutulurken ya pompasyla baslan ya tarafndan i tarafa doru hareket ettirilmektedir.

ekil 1.13: Valf kaldrma mekanizmas

Emme ve basma odalar, kompresr devrelerine flenle balanmaktadr. Alak basn

emme balants, ya pompas tarafnda bulunan ve emme gazn filtrelemekte kullanlan
emme filtresi yuvasnn zerine yerletirilmektedir. ki kademeli kompresrlerde ise, ilave bir
alak basn basma ile yksek basn emme balants salanmakta ve ara soutucu
vastasyla itiraklenmektedir. Yksek basn emme balants harici harici bir emme gaz
filtrenine ihtiya duymaktadr. Emme filtre yuvas ile karter arasna, piston kaandan dolay
artan karter basncn nlemek amacyla bir dengeleme hatt salanmaktadr. Bu nedenle, iki
kademeli kompresrlerde olduu gibi tek kademeli kompresrlerde de karter basnc, emme
basncna eit olmaktadr.
Kompresrdeki ar basn farkn nlemek iin, kompresr tipine bal olarak bir
veya daha fazla emniyet valfi kullanlmaktadr. Tek kademeli kompresrlerde emniyet valfinin
tipine bal kar basn, basma ve emme basnlar arasndaki farka gre; iki kademeli

13

kompresrlerde ise, alak basn kademesindeki ara ve emme basnlar arasndaki farka gre
hareket etmektedir.

ekil 1.14: Yalama sistemi

Emniyet valfi, kartere kar harici olarak donatlmakta olan yay ykl valfler olup
alma durumunda ayarlanmaktadr.

Ya pompas, ya basnc salamann yannda, kapasite kontrol ve kompresrn ilk

altrmas esnasnda her silindir zerine monte edilmi valf kaldrma mekanizmas iin de
kontrol ya basnc salamaktadr. Ya emme ve basma filtreleri, ya pompa yuvasna harici
olarak monte edilmektedir. Ya filtre eleman zerindeki basn farknn maksimum deeri
amas durumunda, yuvasna yay basncyla basan filtre eleman yuvasndan kaldrlmakta ve
ya, filtre elemanndan by-pass olmaktadr.

14

ekil 1.15: Ya pompas, filtreler ve ya kontrol sistemi

Karterdeki basncn artmas veya scakln azalmas ya da karter ve buharlatrc

(evaporatr) arasnda olas bir scaklk fark gibi durumda ve kompresrn almad
konumda soutucu akkan, karterdeki ya iinde zlebilmekte (eriyebilmekte) veya
youabilmektedir. Uzun bir bekleme sresinden sonra kompresrn altrlmas sonucunda
greli olarak dk ya scakl nedeniyle karterdeki ya da ar bir kprme olmaktadr.
Bunlarn sonucunda yalama ilemi olmamakta ve kompresr de yaszlk nedeniyle zarar
grebilmektedir. Ayrca dk ya scakl, yksek vizkoziteye bu da ilk altrmada
sorunlara neden olmaktadr. Tm bu olas nedenlerden dolay kompresr karterine elektrikli
bir stc konulmaktadr.
1.2.2 YA SEPERATR (YA AYRITIRICISI)
Ya ayrtrcsnn grevi, basma devresindeki soutucu akkann iindeki ya
ayrtrarak kompresr karterine dnmesini salamaktr. Ayrtrlm yan kartere dn ya
kk apl klcal boru vastasyla kontrol edilmeden ya da bir selenoid valf ile kontroll bir
15

ekilde yaplmaktadr. Her iki metotta da ayrtrc ile kompresr arasna bakm tutum
durumlarnda ayrtrc ile kompresrn ilikisini kesmek amacyla bir kapama valfi
kullanlmaktadr.

ekil 1.16:Ya Ayrc

Kompresrn emdii soutucu akkan gaz halinde olup karterdeki ya
nedeniyle bir miktarda yalama ya iermektedir. Kompresrn emdii soutucu akkann
basnc, silindir iinde ykseltilmekte ve yksek basnl gaz halinde youturulmak zere
kondensere gnderilmektedir. Youturucuya gnderilecek olan soutucu gaz, ya
ayrtrcsndan geirildiinde gazn ayrtrc iindeki levhalara arpmasyla daha ar olan
ya, dibe kmekte ve yadan arndrlan soutucu gaz ise youturucuya gitmektedir.
Ayrtrc iinde artan ya seviyesi, amandra sayesinde selenoid valfe kumanda ederek valfi
amakta ve yan, kompresr karterine geri dnmesini salamaktadr.

16

ekil 1.17:Ya ayrcnn almas

1.2.3 YOUTURUCU (KONDENSER) VE RESVER
Buzluk kompresr tarafndan basn ve scakl artrlan gaz halindeki soutucu
akkann hava veya su ile soutularak youturulduu s deitiriciye youturucu veya
kondenser ad verilmektedir. Soutucu akkan olarak gemilerde tatl su veya deniz suyu
kullanmaktadr.
Youturucuda kullanlan deniz suyunun, temininin kolay ve ucuz oluu ile s
transferininin yksek olmas avantaj salarken korozyon etkisi ile kirlilii de dezavantaj
salamaktadr. Soutucu akkann youturulmasnda kullanlan tatl suyun soutma verimi
deniz suyuna nazaran dezavantaj salarken souturucu ise kolay kolay kirlenmemektedir. Bu
nedenlerle gemilerde soutucu akkann youturulmasnda daha ok deniz suyu
kullanlmaktadr.

17

ekil 1.18: Youturucu (kondanser-resiver)

Youturucularn d zarf, karbon eliinden ve dikisiz elik borudan yaplrken
youturucu iindeki tp borular ise yksek perfomansl bakr, bakr-nikel, elik veya
titanyum malzemlerden yaplabilmektedir. Tp borular arasndaki perdeler(levhalar), elik
veya titanyum kapl elik malzemeden yaplmakla beraber youturucunun su kapaklarda
grafitli dkme demirden yaplamaktadr. Youturucunun, soutucu akkan tarafnda
msaade edilen alma basnc 28 bar ve msaade edilen alma scakl 100 C olup
soutan sv (genellikle deniz suyu)tarafnn msaade edilen alma basnc 10 bar ve
msaade edilen alma scakl da 50Cdir. Bu youturucunun gaz taraf 40 bar, deniz suyu
taraf ise 14,3 bar basnca test edilmektedir.
Youturucu zerinde ar basnl soutucu akkann tahliyesi iin bir emniyet
valfi ile ar gazn el ile boaltma valfi; deniz suyu tarafnda ise hava firar valfleri ile su
tahliye valfleri bulunmaktadr.
1.2.4 KURUTUCU FLTRE
Herhangi bir nedenle soutma devresine girmi olan nemin (suyun) muhtelif yerlerde
donarak tkanmalara ve gereksiz s kayplarna neden olmalarn nlemek amacyla

18

youturucu klarnda kullanlan filtreleme ve nem alma elemanlarna kurutucu veya

kurutucu filtre ad verilmektedir.

ekil 1.19:Kurutucu Filtre

Klima ve soutma devrelerinde kullanlan kurutucularda, youturulmu soutucu
akkan iinde bulunan nem (su) ile kimyasal reaksiyona girerek suyu bertaraf etmek amacyla
baz kimyasal maddelerden en ok kullanlanlara rnek olarak silikajel ve aktif alminyum
oksit verilebilir.
Silikajel; zehirli ve korozif olmayan, gzenekli ve silikann granl (tanecikli)bir
formu olup sentetik olarak sodyum silikattan retilmektedir. Paralanm cam tanecikleri
grnmnde olan silikajelin geni bir absorbsiyon (ekim) alan bulunmaktadr.

ekil 1.20: Silikajel

Tamamen su ile doymu silikajeli kullanmakta mmkndr. Tekrar kullanm iin
silikajeli,120C scaklkta 8 saat kadar stmak yeterli olmaktadr.

19

1.2.5 KISILMA VALF VE BUHARLATIRICI (EVAPORATR)

Bir soutma sisteminde soutma serpantini olarak da adlandrlan evaporatrler,

ierisindeki sv soutucu akkann, buharlarken bulunduu ortamdan sy ekmesi esasna
dayanan cihazlardr. Soutucu akkann beslemesine, alma artlarna, soutulmak istenen
sv veya havann sirklasyon yntemine, soutucu akkann kontrol tipine ve uygulamaya
gre pratikte ok deiik konstrksiyonlarda ve boyutlarda evaporatr tipi bulunmaktadr.
Evaporatr bir maddeyi, soutucu akkann buharlama gizli ssn kullanarak soutur.
Soutma miktar; evaporatr yzey alanna, toplam s transfer katsaysna ve soutucu
akkan ile soutulan madde arasndaki scaklk farkna bagldr.

ekil 1.21:Evaporatr
Sekil 1.21 de sv soutucu akkan A noktasnda kslma vanasna girer. Uygun
artlar altnda, bu noktada doyma scakl altna soutularak ar soutulan soutucu akkan
saf sv halde kslma vanasna girmektedir. B noktasnda dk basnta evaporatre giren
sv soutucu akkann bir ksm evreden s ekerek buharlamaya balar. Bylece B
noktasnda evaporatr ierisinde dk basnl sv soutucu akkan yannda az miktarda
buhar zerrecikleri de grlmeye balanr. Sv halde evaporatr serpantinlerinden geen
soutucu akkan, srekli olarak serpantin cidarlarndan soutulacak ortamn veya maddenin
ssn eker. Bylece srekli kaynar ve buharlar. C noktasnda, sv soutucu akkan
tamamen buhar hale gelir. Soutucu akkan basncnn drlmesi eitli yntemlerle
olmaktadr.
Bu yntemlerden en fazla kullanlanlar aada sralanmaktadr.
20

1- Klcal boru,
2- Mekanik (el) kumandal kslma valfi
3- Termostatik (sya duyarl) kslma valfidir.

ekil 1.22: Klcal boru

Klcal boru, soutma sisteminde yksek basn tarafndan alak basn tarafna
yeterli basn dm salamak iin kullanlan kk apl ( 0,762,16 mm arasnda
deien) bakr borudur.
Klcal boru ap kk ve boyu gerektii ekilde uzun tutulmu bir boru olup
akkann geiini snrlayarak basncn drmektedir. Klcal boru i ap ile boyu,
kullanlaca soutucu akkann trne, soutma kapasitesine ve alma scaklk artlarna
gre deimektedir. Soutucu akkann en byk basn dm klcal borunun son ksmnda
ve sv ksmen buharlamaya baladnda meydana gelmektedir.
Klcal boru. kondenserin k ile evaporatrn girii arasna evaporatre yakn
yere balanr. Bu balantnn kondenser k tarafna bir soutkan filtre-kurutucusu
konulmas faydaldr. Filtre kurutucunun konmas soutucu akkanda olabilecek pislik ve su
buharnn klcal boru ucunda donmasn veya klcal borunun tkanmas nlenir.
Mekanik kumandal kslma valfi, soutma sistemlerinde kullanlan ilk valf
olup gnmzde nemini kaybetmi olmakla birlikte yine de baz yerlerde hala
kullanlmaktadr. El genleme valfleri soutma yk fazla deimeyen, stabil sitemde basn
drme ilemi salamaktadr. Bu valfler by-pass, kompresre ya dn, hatlar gibi yerlerde
21

kullanlmaktadr. Valften geen sv debisi, valfteki basn dmne baldr. Sekil1.23'de el

genleme valfinin sekli grlmektedir.

ekil 1.23:Mekanik Kumandal Ksma Valfi

Gnmzde soutma sistemlerinde ve gemilerde sabit entalpide basn drme
eleman olarak termostatik (s duyarl) kslma valfleri kullanlmaktadr.

ekil 1.24:Is Duyarl Kslma Valfi

Kslma valfinin s duyar, buharlatrcnn kna yerletirilmekte ve ar
stmann artmasna gre de valfi amaktadr. Gvdesi; termal balk (s duyar) elik ve valf
giri- k balantlar yine pirin malzemeden yaplmaktadr.
22

Kslma valfleri, basn dengeleme konumuna gre iten ve dtan basn

dengelemeli olarak yaplmaktadr. Basn dmesinin byk olduu buharlatrclar iin her
zaman dengelemeli kslma valfleri kullanlmaldr. Sv datcl buharlatrclarda basn
dmesi fazla olduu iin bu buharlatrclarda da her zaman dtan dengelemeli kslma
valfleri kullanlmaktadr.
Bir soutma sisteminde kullanlacak s duyarl kslma valfinin seimi iin
aadaki zelliklere dikkat etmek gerekmektedir.
1234-

Sistemin soutma yk,

Valf giri ve k boru aplar
Valf giri ve k arasndaki basn fark
D dengelemeye gereksinim olup olmad.

ekil 1.25:ten ve Dtan Dengelemeli Kslma Valfi

Dtan dengelemeli s duyarl kslma valfine dikkatle bakldnda, valf zerinde
harici (dtan) devre iin monte edilmi bulunan bir nipel olduu grlecektir.
1.3 BUZLUK SSTEM KONTROL ELEMANLARI
Kontrol eleman denildiinde buzluk sisteminin normal ve ayarlanan deerler
arasnda almasn salayan ve her hangi bir olumsuzluk durumunda sitemi koruyabilen
elemanlar anlalmaktadr. Bu nedenle de kontrol elemanlar olarak selenoid valf, termostat,
basn alteri (prosestat),emniyet valfi, ykszletirici, kar basn ayarlama valfi ve ak
gstergeleri saylabilir.

23

1.3.1 SELENOD VALF

Bir selenoid valf, soutma uygulamalarnn ounda kullanlmaktadr. Selenoid
valfler, istenen soutma etkisini oluturmak iin soutucu akkan evrimini otomatik olarak
kapatmakta ya da amaktadrlar. Kolaylkla monte edilmekte ve sadece basit elektrik kontrol
devresi kullanlmaktadr.

ekil 1.26:Selenoid Valf

Sarm enerjilendiinde, manyetik armatr, sarmn merkezi dorultusunda yukar
doru hareket etmektedir. Devre aldnda, sarmn enerjisi kesilmekte ve bu yzden
manyetiklik kaybolmaktadr. Yay ve armatr arl valf yatana doru valfi zorlamaktadr.

ekil 1.27: Selenoid Valfin alma Prensibi

Bir soutma sisteminde kullanlan selenoid valf ap, kullanlan sv hatt boru apna
eit olarak seilmektedir.
1.3.2 TERMOSTAT
Soutulacak hacim, soutulacak akkan veya evaporatr gibi ksmlarn scaklklarn
belirli deerler arasnda kalmasn temin eden kumanda kontrol cihazlardr. Soutma
termostatlar stma termostatlarndan farkl alr. Istma termostatlar yksek scakla
24

ulaldnda sistemi durdurur ve scaklk dnce altrrlar. Soutma termostatlar ise

istenilen souklua dnce sistemi durdurur ve scaklk ykselince sistemi altrrlar.

1-Ayar dmesi
2-Scaklk ayar gstergesi
3-Scaklk
dmesi

fark

ayar

4-Klcal tp boru

1.3.3 BASIN KONTROL (PROSESTAT VEYA BASIN ALTER)

Buzluk sisteminde kullanlan prosestatlar;

1-Yksek basn
2-Alak basn ve
3-Diferansiyel basn kontrollerinde kullanlmaktadr.
1.3.3.1 Yksek Basn Prosestat

1.3.3.1 Yksek Basn Prosestat

Yksek basn taraf akkan basnc anormal ekilde artarsa, yksek basn
prosestat almay otomatik olarak durdur ve herhangi bir arzay nler.
Grevleri;
Yksek basn taraf ayar deerine ulatnda kompresr motor devresini
keser.
Sistemin valf bulunmayan yksek ksmna balanr.
klimlendirme ve soutmada kullanlr.
El veya otomatik kurmal olabilir.

25

ekil 1.28: Yksek Basn Prosestat

1.3.3.2 Alak Basn Prosestat

Alak basn taraf akkan basnc anormal ekilde derse, alak basn prosestat
almay otomatik olarak durdur ve herhangi bir arzay nler.

Grevleri;
Alak basn taraf ayar deerinin altna dtnde kompresr motor
devresini keser.
klimlendirme sisteminde evaporatr zerinde donmay nler.
Soutmada; kabin scaklk kontrolnde,
Kompresr alak basn tarafna balanr.

26

ekil 1.29: Alak basn prosestat

1.3.3.3 Ya Basn (veya Diferansiyel Basn) Prosestat
Basnl yalamal soutma kompresrlerinde yalamann iyi olup olmad ya
basncnn llmesiyle belirlenir. Ya basncnn sadece ya pompas knda llmesi,
kompresr karter basnc sistemin alma artlarna gre deieceinden yeterli olmayacaktr.
Bu nedenle ya basn anahtarnn yan pompa k basnc ile emi/karter basncnn
lerek alan bir kontrol yapmas gerekir. Ayrca yalama pompas kompresr milinden
tahrik edildii iin ve kompresr almadan ya pompas bir mddet alp ya basncn
istenen seviyeye getiremeyecei iin ya basn anahtarnn ya basncna bal kalmakszn
ya pompasnn yeterli ve ksa bir sre almasna imkn vermesi gerekir. Bu nedenle ya
basn anahtarnn bir s rlesi konmutur. Rle ya basn fark istenen seviyeye ulamazsa
kompresr daha uzun sre altrarak yalama yetersizliinden kompresrn zarar
grmesini engeller. Ya basn anahtarlar elle kumandaldr.
1.3.4 EMNYET VALF
Buzluk sistemleri, belirli bir basnca dayanacak ekilde dizayn edilir. Eer bu snr
alrsa sistem zerindeki baz elemanlar zarar grebilir. Bu durumu nlemek iin, buzluk
kompresr ve youturucular bir emniyet valfi ile donatlmaktadr.
Emniyet valfleri 3 ekilde olmaktadr. Bunlar;
1-Yay ykl emniyet valfleri,
2-Patlamal diskler,
3-Eriyebilir tapalar seklindedir.
Kural olarak bir emniyet valfi, att zaman sistemdeki gaz atmosfere tahliye etmek
zorundadr.

27

ekil 1.30:Emniyet Valfi

Gemilerde en ok kullanlan emniyet valfi yay ykl olup hem kompresrde hem de
youturucuda olabilecek ar basnca kar gvenlik salamaktadr.

1.3.5 AKI VEYA RENK GSTERGES

Buzluk sistemindeki soutucu akkann akn ve akkan iinde nem (su) olup
olmadn gsteren elemanlara

ak veya renk gstergesi denir. Buzluk devresinde

kurutucu filtreden sonraki devreye monte edilen ak veya renk gstergesi, soutucu akkan
iindeki nem miktarnn kritik seviyeyi amas durumunda sar renge dnerek iletmeciyi

28

uyarmaktadr. Kurutucu filtrenin yenilenmesiyle akkan iindeki nem alndktan sonra ise
gsterge, akkann nemsiz olduunu ifade eden yeil renge geri dnmektedir.
1.3.6 BASIN AYAR VALF
Bu valf, kompresr emme basncna bal olmakszn evaporatr iinde sabit bir
basn ve scaklk salamak zere tasarlanmtr. Valfin alma basnc, zerindeki yay
basncnn deitirilmesiyle ayarlanmaktadr.
Bu valfler evaporatr kna koyulur ve scaklk ve nem kontrolnn nemli olduu
yerlerde yararlanlr. Su soutucularda suyun donmasn nler. Evaparatr serpantininin
karlanmasn nler ve scaklk-nem deerinin sabit olmas istenen yerlerde kullanlr.

ekil 1.31: Basn Ayar Valfi

Sabit basn valfi, ayn zamanda basncn ayarlanan deerin altna dmesi
durumunda ok dk buharlama basncna kar koruma grevini zerine almaktadr.
Buharlatrcda

kullanlan

bu

ayar

valfi,

yalnzca

giri

basncn

denetleyerek

dzenlemektedir. Sabit basn ayar valfinin d tarafndaki basn deiimleri, dengeleme

krkleriyle donatlm valfin a derecesini etkilememektedir.

29

1.4 BUZLUK SSTEMNN ALIMASI

Buzluk sistemi temel olarak buzluk kompresr, youturucu (resiver), kslma valfi
ve buharlatrc gibi elemanlardan olumaktadr. Bu elemanlara yardmc olarak da ya
ayrtrcs, kurutucu filtre, kapama valfleri, gaz ektirme valfi, sabit basn ayarlama valfi,
prosestat, termostat, basn ve scaklk gstergeleri gibi elemanlarla devre tamamlanmaktadr.

ekil 1.32: Buzluk Devresi

Buzluk odalarn soutmu ve grevini yapm olan soutucu akkan, buhar (gaz)
halinde ve alak basnla buzluk kompresrne gelmektedir. Kompresre gelen soutucu
akkan, gaz halinde olduu iin kompresr tarafndan sktrlarak basnc ykseltilmekte ve
scakl da artm olarak k devresine gnderilmektedir. Kompresr tarafndan
sktrlarak k tarafna gnderilen soutucu akkann scakl 60-80 C ve basnc da 1017 bar arasndadr.

30

Kompresr knda gaz halinde bulunan soutucu akkan, ilk olarak ya

ayrtrcsndan geerek akkan iinde emilmi olan kompresr karter yan ayrtrarak
youturucuya doru ynelmektedir. Ayrtrcdan geen soutucu akkan iindeki karter
ya, akkandan ayrlmakta ve ayrtrcnn alt ksmnda toplanmaktadr. Ayrtrcnn alt
ksmnda toplanan yan seviyesi arttnda, ayrtrc ile kompresr arasnda bulunan
selenoid valf elektriklenerek almakta ve bylece ayrtrcdaki yan kompresr karterine
dnmesi salanm olur.
indeki yadan ayrtrlan soutucu akkan daha sonra genellikle deniz suyu ile
soutulmakta olan youturucuya girmektedir. Yksek basn ve scaklkta bulunan gaz
fazndaki soutucu akkan, ssn deniz suyuna vermek suretiyle youmakta ve bu s
transferi ile yksek basnl sv fazna gemektedir. Sv fazdaki soutucu akkan daha sonra
resiverde toplanmaktadr.
Youturucudan yksek basnl sv faznda kan soutucu akkan, kurutucu
filtreden geirilerek iindeki nemden arndrlr. Ak veya renk gstergesinin iinden geirilen
soutucu akkann iinde nem bulunmamas halinde gsterge yeil renktedir.

ekil 1.33: Buzluk Devresi-2

31

Ak gstergesinden geen yksek basnl ve sv fazndaki soutucu akkan,

scaklklar yksek olan soutma odalarna (etlik, balklk, sebzelik ve kuru kumanyalk)
girmektedir. Bunu iin soutucu akkan ncelikle selenoid kumandal valften, daha sonra da
s duyarl kslma valfinden gemektedir. Kslma valfinden geerken soutucu akkann
basnc drlmekte ve akkann, odadan s alarak dk basnl gaz fazna gemektedir.
Kslma valfinden geen soutucu akkan, elektrik motoru ile altrlan bir fan sayesinde
odann ssn da alarak buharlatrcda (serpantinlerde) tamamen buhar fazna gemektedir.
Oda scaklklar bir termostat ile ayarlanmakta ve yksek scaklklarda
soutucu akkann geiine izin verilmekte, termostat da ayarlanan deere ulaldnda
akkann geiine izin verilmemektedir.
Serpantinlerde dolaarak odalar soutan soutucu akkan, tekrar kompresre
dnmekte ve soutma evrimi bu ekilde devam etmektedir.

Buharlatrc ile kompresr arasnda bulunan s deitiricide, youturucu knda

sv faznda bulunan soutucu akkan ile buharlatrc knda gaz faznda bulunan
soutucu akkan arasnda s transferi gereklemektedir. Bu s deitiricinin grevi, sv
fazdaki soutucu akkan ar soutarak soutma nitesinin verimini arttrmak ve kslma
valfinin de fonksiyonunu daha dzgn olarak yerine getirmesini salamaktr.
Ayrca bu s deitiricinin bir dier grevi de, buharlatrc knda bulunan gaz
fazndaki soutucu akkana ar stma uygulayarak onun kompresre sv fazda girmesini ve
zarar vermesini nlemektedir.

Tablo 1-1: Buzluk Sistemindeki Basn ve Scaklk Deerleri

32

Para ad

Bulunduu yer

Ayar deeri

Yksek basn presostat

Kompresr k taraf

Durdurma 18 bar

Alak basn presostat

Alak
basn
kontrol iin

kapasite

Termostat

Kompresr giri taraf

Kompresr giri taraf

Sebzelik

Sabit basn ayarlama valfi

Sebzelik

Durdurma 0,3 bar

altrma 1,0 bar
altrma -18 C
Durdurma -21 C

Balklk

Termostat

altrma 1,2 bar

Durdurma -21 C

Etlik

Termostat

Durdurma 0,1 bar

altrma -18 C
Durdurma +2 C
altrma +5 C
3,4 bar
8 saatte bir kez ve 40 dk.

Defrost

Istma sresi 30 dk.

Yukardaki Tablo 1-A gz nne alndnda kompresr k basncnn 18 bar a

ulamas durumunda sistemin durduu grlmektedir. Soutma suyunun gelmemesi veya ar
soutucu akkan gibi nedenlerle kompresr durduu zaman, k basnc de dahi devreye
sokmak mmkn deildir. Byle durumlarda sorun giderilmeli ve basn dtkten sonra da
presostat resetlenmelidir.
Etlik ve balkln 0 C altnda almas nedeniyle buharlatrclarda karlanma
durumuna gre eritme ilemi yaplmaktadr. Buharlatrc (serpantin) borularnn zerinde
oluan karlarn bir elektrikli stc ile stmak suretiyle eritmesi ilemine defrost denir.

1.5 YKSZLETRME CHAZI

33

Buzluk kompresrleri ilk alma annda genellikle % 50, ayrca normal alma
srasnda % 25, 50 ve 75 gibi belirli deerlerdeki yklerle altrlmakta yani
ykszletirilmektedir. Bu ykszletirme, ok silindirli buzluk kompresrlerinde baz
silindirlerin devreden karlmas anlamna gelmektedir.
Ykszletirme iin uygulanan yntem, ya basncyla alan bir mekanizmas
sayesinde, emme yuvasndan kaldrlarak devre d braklmas eklinde uygulanmaktadr.
Emme basncyla harekete geirilen krkl bir cihaz, bir ya da daha fazla silindirli devre d
brakmaktadr. Bylece emme basncnn dmesi, sistemdeki azalan yk gstermekte ve bu
yke kar gereken saydaki kompresr silindirinin almas salanmaktadr.
Basma valfi, kompresre sv fazda soutucu akkan gelmesi durumunda
valfin tmyle kalkabilmesi iin st tarafta bir emniyet yay ile donatlmaktadr. Basma valfi,
iinde dairesel plaka bulundurulmakta ve emme valfinin st tarafna monte edilmektedir.

ekil 1.34: Ykszletirmede Emme Valfinin Kaldrma Mekanizmas

Btn buzluk kompresrlerinde kapasite kontrol bulunmaktadr. Bu durumda

kompresr ilk almada da ykl olarak altnda kompresrn elektrik motoru, ok daha
fazla yk ekecei iin bu sistemlerde ok daha gl elektrik motorlar kullanlmaktadr.
Byle bir durum iin dier bir alternatif de, emme ve basma devreleri arasna geri dndrmez
nitelikli ve selenoid valfli harici bir devre ekmektedir. Bu devrede kullanlan selenoid
kumandal valf, kompresrn ilk almas esnasnda elektriklenmektedir.
34

ekil 1.35: Kompresr Basma Valfi

1.6 SOUTUCU AKIKANLAR

Soutma evriminde snn bir ortamdan alnp baka bir ortama verilmesi ara madde
olarak faydalanlan kimyasal maddelere soutucu akkan ad verilmektedir. Soutucu
akkanlar, s alveriini genellikle buharlatrclarda sv halden buhar haline ve
youturucularda ise buhar halden sv hale dnerek salamaktadr. Bu akkanlara rnek
olarak R22, R134a, R404A, R507 ve amonyak gsterilebilir.
Soutma sanayinde ilk zamanlar karbondioksit, hava, su, amonyak gibi doal
doal maddeler soutucu olarak kullanlmtr. Daha sonra yapay olarak elde edilen
kloroflorokarbon ve hidrokloroflorokarbonlar bu maddelerin bir ksmnn yerini alm ve
youn ekilde kullanlmtr. Balca soutuculara R11, R12, R22, R502 rnek olarak
verilebilir.
Soutucu akkanlarn zaman iinde evreye atlmas ve atmosfere karmas;
evre kirlenmesine, atmosferde sera etkisinin artmasna ve ozon tabakasnn tahribatna neden
olmutur. Bu nedenlerle ozon tabakasnn tahrip olmas, tm dnyada nemle ele alnmtr ve
baz lkeler tahribat nlemek iin birlikte harekete gemilerdir. Bu hareket sonucunda
1987ylnda Montreal Protokol 43 lke tarafndan imzalanm olup bu protokol ile birlikte
lkeler, ozon tabakasna ve evreye zarar veren gazlarn retiminin azaltlmas ve zamanla da
kullanmn sonlandrma karar almtr.
Soutucu akkanlarn, grevlerini ekonomik ve gvenilir bir ekilde yerine
getirebilmesi iin baz kimyasal ve fiziksel zelliklere sahip olmas gerekmektedir. Bu
35

zellikler, uygulama ve alma artlarnn durumuna gre deiecei gibi her zaman bu
zelliklerin hepsini yerine getirmek de mmkn olmayabilir.
Soutucu akkanlarda aranan zellikler aada sralanmaktadr.
1. Buharlama basnc pozitif olmaldr. nk hava szmas dolaysyla havann getirdii

su buharnn, souk ksmlarda donmas iletme aksaklklarna meydan vermemesini

nlemek iin buharlama basncnn evre basncndan bir miktar fazla olmas
gerekmektedir.
2. Az bir enerji harcam ile daha ok soutma elde edilmelidir.
3. Youma basnc dk olmaldr.
4. Yanc, patlayc ve zehirli olmamaldr.
5. Ucuz ve temin edilmesi kolay olmaldr.
6. Is tanm katsays yksek olmaldr.
7. zgl hacmi kk olmaldr.
8. Viskozitesi dk olmaldr.
9. Kritik scakl yksek olmaldr.
10. Donma noktas dk olmaldr.
11. Buharlama gizli ss yksek olmaldr.
12. Sistemden kamas durumunda zellikle gda maddeleri zerinde zararl etki
yapmamaldr.
13. Tesisat malzemelerinin etkinmemesi, korozif olmamas, yalama yann zelliini
deitirmemesi gerektiinden kimyasal olarak aktif olmamaldr.
14. Koku ve renk gibi zellikleriyle kaaklarn kolay tesbitine imkan vermelidir.
15. Sistemden kaarak havaya karmas durumunda evredeki canllara
vermemelidir.
16. Ozon tabakasna zarar vermemelidir

36

zarar

Tablo 1-2:Soutucu Akkanlarn Genel Snflandrlmas

FREON-11
Yksek soutma gcne sahiptir. Lastie zarar verdiinden kompresrlerde
kullanlmaz. Daha ok Turbo kompresrlerde kullanlr. Freon-11nin kimyasal forml
CCl3Fdir.
FREON-12
Freon12 iklimlendirme sistemlerinde ve souk depo tesislerinde geni bir kullanma
sahiptir. Az miktarda iken tamamen kokusuzdur. FREON-12nin kimyasal forml
(CF2Cl2)dir. Bileiminde karbon, klor ve flor vardr. Atmosferik basnta kaynama noktas (29.8 C) ve donma noktas da (-157.78 C)dr. 5-6kg/cm2 basn altnda 20C'de svlar.
Normal basn ve scaklkta gaz halinde bulunan Freon-12nin zgl arlnn havann zgl
arlndan daha byktr. Suda g eridiinden, buharlatrcdaki dk basn nedeniyle
sisteme szacak havann getirdii su buhar katlaarak alma dzensizliklerine yol aabilir.
Suyun soutucu akkandan ayrlmas iin kurutucu kullanlmaldr. Sistemin hava
37

szdrmamas gerekir. Renksiz olan Freon-12 gz, burun, bogaz ve cierleri tahri etmez,
yanici ve patlayc deildir. Ya ile F12 kolayca karabildiinden sistemde ya ayrcs
kullanmak zorunluluu yoktur. F12 nispeten ar bir akkan olduundan byk yk
kayplarna sebebiyet vermemek iin kompresr emiinde ve knda hzlar 7-12m/s ve1215m/s arasnda tutulur.
FREON-13
Genellikle ok kademeli sistemlerin alak basn kademesinde kullanlr. ok dk
basnl bir gaz olduu iin santrifj kompresrler iin elverilidir. ok byk kapasitedeki
air-condition tesislerinde, ok dk scaklklara inilmesi istenen yerlerde, daha ok kimya
sanayiinde ve aratrma labaratuvarlarnda kullanlr. Freon-13nn kimyasal forml
(CF3CL)dir. Atmosfer basncnda buharlama scakl -82C civarndadr. Soutma
makinesinin durmas halinde basn ykselmesini nlemek iin tesiste genileyen akkan
buharn alacak dengeleyici kaplar bulundurur. F13 yada erimez ve sistemde ya ayrcs
kullanmak zorunlu olur.
FREON 114
Hermetik rotatif kompresrlerde kullanlmtr.
FREON-22
Freon22 ise prensip olarak dk scaklklarda soutma elde etmek iin gelitirilmi
bir soutucu akkandr. Freon22, genellikle, derin dondurucu tesisatnda ok dk
buharlama scakl elde etmek iin kullanlr. Bileiminde karbon, hidrojen, klor ve flor
bulunan Freon22nin kimyasal forml (CHF2Cl)dir. Daha yksek scaklklarda soutma elde
etmek iin de kullanlabilmesine ramen esas olarak kullanlma alan scakl -30 Cnin
altnda olan soutma sistemleridir. Atmosfer basncnda-40C'de kaynar.
FREON-502
Freon502 zellikle, dk scaklklarda soutma etkisi byktr. Freon22 trnden
bir soutucudur ve kaynama scakl atmosferik basnta -45C'dir.-40C ve -20C
scaklklar arasnda ki soutma scaklklarnda kullanld zaman kompresyon sonu scakl
Freon22'ninkinden daha dk olur.
AMONYAK
38

Gnmzde florokarbon ailesinin dnda geni olde kullanlmaya devam edilen

tek soutucu akkan amonyaktr. Ozon tabakasna zarar vermeyen ve sera etkisi olmayan
amonyak, CFC ieren soutucu maddelere nemli bir alternatiftir. Ekonomik olmas ve kolay
temin edilmesi ayr bir avantajdr. Zehirleyici, bir lde yanc ve patlayc olmasna
ramen, sahip olduu termodinamik zellikler nedeniyle birok alanda kullanlmaktadr.
Ozon tabakas ve doal evre zerinde etkisi olan soutucu akkanlar aadaki ana
balklar altnda snflandrmak mmkndr:
1- Bromoflorokarbonlar veya dier adyla halonlar (BFC); karbon, flor, brom veya
klordan oluan bileikler olup bu grupta yer alan maddelere rnek olarak halon1301
verilebilir. Halonlar, ozon tabakasna en ok zara veren maddedir.
2- Kloroflorokarbonlar (CFC); klor, flor ve karbondan oluan bileikler olup halon dan
sonra ozon a zarar veren ikinci soutucu maddelerdir.rnek olarak R11 ve R12
verilebilir.
3- Hidrokloroflorokarbonkar (HCFC);klor, flor, hidrojen ve karbon ieren bileikler olup
ozon a dk zarar vermekle beraber olduka yksek sera etkisine sahiptirler. Bu
grupta yer alan maddelere rnek R22 verilebilir.
4- Hidroklorokarbon (HFC); hidrojen, flor ve karbon ieren bileikler olup ozon a zarar
vermeyen maddelerdir.
Gnmzde kullanlmakta olan soutucu akkanlarn yerine alternatif olarak
kullanlacak soutucu akkanlarn seiminde aadaki baz ltlere dikkat etmek
gerekmektedir.
123456-

Temininin kolay olmas,

Termodinamik ve fiziksel zellikler,
Yanma zellikleri,
Ozon tketim katsaylar,
Sera etkisi,
Soutucu akkann fiyat

1.7 GAZ EKTRME VE KAAK KONTROL

Gereksinim duyulmas halinde buzluk sistemindeki soutucu akkan, bazen

youturucuda toplanmakta; bazen de youturucudaki akkan, gaz tpne doldurulmaktadr.
39

Ayrca bazen sisteme gaz ektirilmekte, bazen de sistemdeki gazn az veya ok tahliye
edilmesi gerekmektedir.

1.7.1 Sistemdeki Soutucu Akkann Youturucuda Toplanmas

Buzluk kompresrlerinin veya kondanser sonrasndaki devrelerinin bakmnn

yaplmas ya da dier nedenlerle bazen soutucu akkann youturucuda toplanmas
gerekmektedir. Soutucu akkann youturucuda toplanmas iin aadaki ilemler
yaplmaktadr.
1- Youturucuya soutma suyu ak tutulur.
2- Kompresrn emi tarafndaki ve youturucu giriindeki stop valfler alr.
3- Youturucu kndaki sv fazdaki soutucu akkann k valfi kapatlr ve sv hat
zerindeki selenoid valf el ile veya elektrikli olarak alr.
4- Alak basn presostat ksa devre yaplarak devre d braklr.
5- Kompresr altrlarak alak basn devresindeki akkan ekilmeye allr.
6- Alak basn tarafndaki basn gstergesinde emme basnc 0,1 bar okunduunda
kompresr durdurulur. Bir sre beklenerek alak basn tarafnda basncn ykselmesi
gzlenir ve kompresr tekrar altrlr. bu ilem veya drt kez tekrarlanr.
7- Kompresr durdurularak youturucu giri, kompresr emi ve youturucuya su giri
valfleri kapatlr. Bylece kompresr veya gerekli yerlerde bakm yaplabilir

1.7.2 Sisteme Gaz ektirilmesi

Buzluk sisteminde bulunan soutucu akkan miktarnda herhangi bir nedenle

eksilme olduunda sisteme yeniden soutucu akkan doldurulmas ilemine gaz ektirme
ilemi denir. Gaz ektirme ilemi iin aadakiler yaplmaldr:
1- Youturucuya soutma suyu salanr.

40

2- Soutucu akkan (gaz) tp, bir hortum ile youturucu kndaki gaz ektirme
devresine balanr ve tpn valfi bir miktar alr.
3- Hortum bir miktar gevetilip soutucu akkan grlene kadar devrenin havas atlr
ve hortum bu kez nipele skca balanr.
4- Youturucu k valfi yarm alr.
5- Sv hat zerindeki selenoid valf kapatlarak soutucu akkann sv fazda
buharlatrcya girmesi nlenir.
6- Gaz tp dik konumda tutulmayp yatrldktan sonra tpn valfi tamamen alr. Bu
durumda tp iindeki basn, sistemdekiyle dengelenene kadar sisteme gaz
doldurulmu olur.
1.7.3 Sistemdeki Soutucu Akkann Tahliye Edilmesi

Sisteme ar gaz ekilmesi sonunda soutucu akkann az veya ok miktarda

sistemden tahliyesi gerekebilir. Eer boaltlacak gaz az ise youturucudaki tahliye valfi
almas yeterlidir. Fakat sisteme bakm yaplacaksa gazn tekrar tpe doldurulmas gereklidir.
Soutucu akkann, gaz tpne doldurulmasnda aada sralanmakta olan ilem sras
uygulanmaktadr.
1- ncelikle tp hazrlanmaldr. Tpn iindeki basn 5 mmHg deerinin altnda
olmaldr.
2- Youturucu giri valfi almal ve servis portu kapal tutulmaldr.
3- Tp yksekliinin su iinde kalacak ekilde souk su kab hazrlanmal ve tp,
kabn iine konmaldr.
4- Youturucu giri valfi bir miktar alarak balant gevetilmeli ve devrenin havas
atlmaldr.
5- Buzluk sisteminde, giri valfi dnda tm valfler kapatlmal ve kompresr
altrlmaldr.
6- Emme basncnn gstergede 0,1 bar deerinde dengede kald durumda soutucu
akkan tpnn valfi kapatlmal ve balant sklmelidir

1.7.4 Gaz Kaa Kontrol

41

Buzluk sistemindeki soutucu akkann miktar, sistemin almad ve akkann

youturucuya topland durumlarda genellikle youturucu seviye camnn 2/3 veya 1/2'si
kadardr. Sistem altrldnda ise bu miktar seviye camnn 1/3 seviyesine dmektedir.
Buzluk sistemindeki bu gaz miktarnn azalmas veya mevcut akkan ile yeterli soutma elde
edilmemesi gibi durumlarda sisteme gaz ektirilmektedir. Daha ncesinde sistemde gaz
kaann nereden olduu tesbit edilip onarlmas gereklidir.

1.7.4.1 Propan Dedektr ile Kaak Arama

Yanc olmayan kloroflorokarbon (CFC) ve hidrokloroflorokarbon (HCFC) bileikler

olan soutucu akkanlarda kullanlmaya uygun bir dedektrdr. Dedektr iinde bulunan
propan yaklarak gaz kaa olan yere getirilir bylece alevin rengi mavi den yeile
dnmektedir. Bu yntem CFC ve HCFC trndeki soutucu akkanlarn 20 ppm kadar kk
olan kaaklar bile saptanabilmektedir.

1.7.4.2 Elektronik El Dedektr ile Kaak Arama

Bir dier gaz kaak kontrol aleti de pilli el dedektrleridir. Bu dedektrlerin basit
yaplar ve hassasiyetlerinin ayarlanabilir olmas gibi avantajlar vardr. Dedektrlerin esnek
duyu ular gaz kaak olasl olan yerlere yaklatrlmakta ve gaz kaa alglandnda ise
iletmeciye sesli ve kl uyarda bulunmaktadr.

42

ekil 1.36: El Tipi Elektronik Gaz Kaak Dedektrleri

1.7.4.3 Kpk Yntemi ile Kaak Kontrol

Gemide dedektr bulunmad durumlarda gaz kaak kontrol, bir kap iinde su ve
sabun ile hazrlanan kpk ile yaplmaktadr. Kap iinde oluturulan kpk, snger ile gaz
kaak olas yere srlmektedir. Eer kpkte hareketlenme olursa, kpk srlen yerde kaak
var demektir.
Buzluk sisteminde gaz kaak olasl olan yerler genellikle mekanik salmastra,
youturucu tesviye iesi, tm valflerin glendleri ile filtre temizlii amacyla sk dklen
kslma valfi ve evresindeki balant elemanlardr.

1.8 BUZLUK KOMPRESR YALARI

Buzluk kompresrlerinde kullanlan yalama yalarnn dier yalara oranla ok daha

fazla zellikte olmaldr.
1- Yalama ya, sktrlan soutucu akkann basn tarafndan emme tarafna
szmasn nlemelidir.
Soutmaya yardmc olmal, evreye iletilmelidir.
Soutucu akkan ile kartnda yalama ya zelliini kaybetmemelidir.
Hareket eden paralar arasndaki grlty ksmen de olsa yok etmelidir.
Dk scaklklarda da yeterince akc olmaldr.
6- Ya iinde yabanc madde, pislik bulunmamaldr. Bunun amac klcal borular iinde
2345-

birikerek s transferini engeller

43

1.8.1 Karter Yann Tamamlanmas

Karter yan tekrar doldurmadan nce sistemdeki akkann resiverde toplanmas
gerekmektedir. Kompresr emme tarafndaki gsterge de basn 0,1 bar deerinde kald
zaman kompresr valfi ile youturucu giri valfi kapatlmaldr. Daha sonra karterin st
tarafna yerletirilmi olan ya doldurma kapa sklerek ieri hava girmeden ya
doldurulur. Ya ikmalinden sonra, ya doldurma kapa kapatlr ve valfler tekrar alr.

BLM 2

2.

SOUK DEPOLARIN PROJELENDRLMES

2.1 Souk Deponun Projelendirilmesi iin Gerekli lemlerin Sras

Bir soutma tesisatnn planlanmas ve hesabnn yaplabilmesi iin nce eldeki

verilerin ortaya konmas gerekir. rnein soutulacak maddenin tr, hangi scaklkta
saklanaca, saklanma yerinin yaps, ka gnde bir yklenecei, soutmann dorudan ya da
dolayl yaplp yaplmayaca, soutma tesisatnn otomatik alp almayaca, soutma
suyunun nitelik ve nicelii, hep saptanmas, belirlenmesi ve bilinmesi zorunlu olan verilerdir.

44

Bir soutma tesisatnn planlanmasna ve hesabna geilmeden nce yaplmas

zorunlu iler ile saptama ve belirlemeleri nemine gre yle sralayabiliriz:

1)

Soutma tesisleri yalnzca besin maddelerinin saklanmasnda ve korunmasnda deil

baz kimyasal ve endstriyel maddelerin de saklanmasnda ve korunmasnda kullanlr. Bu

neden ile her eyden nce saklanacak ve korunacak maddelerin tr belirlenir.
2)

Saklanacak ve korunacak maddelerin nicelik ve niteliklerine gre, souk ortamn

boyutlar hesaplanr.
3)

eitli besin maddeleri ile kimyasal ve endstriyel maddelerin hangi scaklkta

saklanma ve korunmasnn uygun olduu aratrlr.

4)

Saklama ve koruma scaklna gre, souk ortamn konstrksiyon ve izolasyon

kalnl saptanr
5)

Souk ortam gnlk olarak yerletirilecek maddelerin miktar aratrlr.

6)

Is transmisyon hesab yaplr.

7)

Soutmann nasl yaplaca belirlenir.

8)

Soutmann ortamla, buharlatrcdaki soutucu akkan arasnda bulunmas istenilen

scaklk farkna gre, bal nem, buharlatrc ve kompresr kapasitesi hesaplanr.

9)

Kompresr kapasitesine uygun bir kompresr seilir.

10)

Kondenser kapasitesi belirlenir ve soutma suyunun niteliine gre kondenser tipi

saptanr.
11)

Saat bana kullanlacak soutma suyu miktarna gre, su pompasnn boyutlar

hesaplanr.
12)

Salamural yani dolayl soutma sistemi kullanlacaksa salamura tanknn boyutlar

belirlenir.

45

13)

Hava soutucusunun kullanm amacna gre tr saptanr.

14)

Gnderilen havann miktar ve karlat direnler gz nnde bulundurularak

vantilatr kapasitesi hesaplanr.

15)

Hava dolam ve datm borularnn ap belirlenir.

16)

Soutma tesisat otomatik alacaksa, gerekli mekanik ve elektronik dzenleme

aralar seilir.
17)

Son olarak tesisatn yapm ve montaj resimleri izilir.

2.2 PROJE HESAPLARI YAPILIRKEN KULLANILACAK VERLER

NOT 1
Projede 22 personele 2 ay yetecek kadar eitli meyve, sebze ve et miktarlar
belirlenerek depo tasrm ele alnmtr.

NOT 2
Soguk hava deposunun yaplaca yer: 57000 dwt Bulk carrer (geminin ekvator
civarnda bulunulduu varsaylacaktr.)

D hava scakl

: +35C

D hava bal nemi

: % 47

Ya termometre scakl

: +24C
46

Izafi nem

: % 63

Souk odalar i nemi

: % 80

Kompresr odas scakl

: 38 C

D ortam ve komu hacim scakl

: +25 C

Et ve balklarn depoya giri scakl

: + 18 C

Etin muhafaza scakl

: -15 C

Sebzelerin muhafaza edilen oda scakl

: +5

C alnmtr.

NOT 3
Etlik iin: 1250 kg et soutulacak 1 m2 ye den et miktar 125 kg olarak alacak
olursak, souk odamzn 1250 kg et iin 10 m2 alana ihtiyac vardr. %25 oda kullanma
faktr eklenirse;10x1,2=12 m2 alana ihtiya duyulur.

Etlik deposu i hacmi: en x boy x ykseklik: 4mx3mx3m=36m3

Sebzelik iin ise; 1100 kg sebzenin kasa ierisinde saklanmas gz nnde

bulundurularak oda alann biraz daha byk seeriz.

Sebzelik iin dnlen hacim: en x boy x ykseklik: 4m x 4m x 3m=48m3 olur.

2.2.1 Souk Hava Deposunun zolasyonu

Souk depoculukta yaltm malzemesinin cinsi ve ekonomik kalnlk deeri son derece
nemlidir.
Souk depo izolasyonlar genelde iki ekilde yaplmaktadr. Bunlardan ilki klasik
(inai tip) souk depo izolasyonudur, inai tip izolasyonda;
Styrofor plakalar (min.20 kg/m younlukta)
47

 Extrude polystyren plakalar (25-35 kg/m younlukta)

Poliretan plakalar (35-42 kg/m younlukta) kullanlan balca malzemelerdir.
Souk depo izolasyonunda kullanlan ikinci ve modern yntem poliretan dolgulu
prefabrik panel uygulamasdr.
Pratik, hzl montaj ve demontaj zellii,
Yerden ve zamandan tasarruf salamas,
%40'a varan enerji tasarrufu,
Kolay temizlenebilire zellilii,
Hijyenik ve dayankl yzey malzemesi kullanm,
Yeniden kullanlabilir ve tanabilir olmas

Gzle kolayca kontrol edilebilir olmas, panel izolasyonunu vazgeilmez hale

getirmitir.

2.3 SOUTMA YK HESABI

Soutma yknn hesaplanmasndaki gaye soutma sistemi elemanlarn doru ve
ekonomik bir ekilde seebilmektir. Soutma elemanlarnn doru seimi ile sistemin verimli,
bekleneni verecek tarzda ve aksamadan senelerce almas salanm olabilecektir. Soutma
ykn meydana getiren s kazanlar;

1) Soutulan hacmi evreleyen duvar, deme ve tavandan geen s, transmisyon ss,

2) Soutulan hacme, kapnn alp kapanmasyla dardan scak havann girmesiyle meydana
gelen s yk, enfiltrasyon ss
3) Mallardan gelen s,

48

4) Oda iinde meydana gelen muhtelif slar ( alan insanlardan, aydnlatmadan, evaporatr
fan iin gerekli elektrik motorundan, defrostattan, forklift motorundan vs. ) olarak
snflandrlr.

2.3.1 Transmisyon Iss

Transmisyon ssnn mmkn olduunca kk tutulmas salanmal ki bu durum

duvarlarla, tavan ve demenin s gei katsaylarnn dk tutulmas ile mmkn olabilir.
Transmisyon ssnn hesaplanabilmesi iin yaltm malzemesi cinsinin ve kalnlnn, yap
konstrksiyonun, soutulacak hacmin fiziksel llerinin ve soutulacak hacmin ve dndaki
hacimlerin scaklklar ile gne nlarnn etkisinin bilinmesi gerekir.

Souk hava deposunu evreleyen duvar, deme ve tavandan olan s kazanlar,

binann konstrksiyonuna, yaltm malzemesinin cinsine ve kalnlna, i ve d scaklk
farkna baldr.

Q= KA (Td-Ti )

(2,1)

Burada;
Q : Transfer olan s (W )
Td : D ortam veya komu hacim scakl (C )
Ti : oda scakl (C )
K : Toplam s gei katsays ( W / m2 K ) olup n adet katmandan meydana gelen
dzlem bir cidar iin aadaki denklem yardmyla hesaplanr.
1 1 n i 1

K hi i 1 ki hd
(2.2)

49

Burada;
hi : yzeydeki s tanm katsays (W / m2 K )
hd : D yzeydeki s tanm katsays (W / m2 K )
: Is akna dik kalnlk ( m )
ki : i tabakasnn iletim katsays (W / mK ) olarak tanmlanr.
Tablo 2-3: Souk Depolar in Tavsiye Edilen Minimum Yaltm Kalnlklar
Odascakl
(0C)

Poliretan panel (=0,023

Strofor panel (=0,041

W/mK)

W/mK)

+10/+16

60

80

+4/+10

80

100

-4/+4

100

100

-24/-18

150

200

-40/-24

200

300

Tablo 2-4:Komu Hacim ve Deme Scaklklar(T0 )

KomuHacminTarifi

Scakl
(0C )

Toprak deme scakl(ok souk iklimler)

+7

Toprak deme scakl(Souk iklimler)

+15

Toprak deme scakl(Serin iklimler)

+20

Toprak deme scakl(Scak iklimler)

+25

klimlendirilen veyasoutulan komu odahacimleri

Toprak altnda kalan klimasz, soutulmam hacimlerile

odascakl
T0-10

toprakla temastaki duvarlar

klimlendirilmeyen normal kullanma amalhacimler

T0-5

Cebri ekildehavalandrlmayan hacimler; depo, atlye, vb.

T0

Kompresr makine dairesi (sulukondenser)

T0
50

Kompresr makine dairesi (havalkondenser)

T0+5

Mutfak, amarhane, kazan dairesi, stma santrali, vb.

T0+10

ok ar scak hacimler, ar syayanyerler

T0+15

Tablo 2-5:Ksa Sreli Muhafaza Odalar in artlar

Gda
cinsi

scaklk (0C)

maddesinin

Odascakl /buharlama scakl

fark
Cebri
havadolaml

Sebzeler

0/+
2
0/+
2
0/+
2
0/+
2
1/+1,5
+1,5/+4,5

Meyveler
Et (blnm)
Et (btn)
Tavuk-hindi
Balk

Doal
hava

3,5-5

8-10

5-6,5

10-12

5-6,5

10-12

6,511
3,5-5

1215,5
8-10

3,5-5

8-10

Tablo 2-6:Gda Maddeleri in Uzun Sreli Souk Oda Muhafazas Verileri

Gda
maddesi

Muhafaza
scakl
(0C)

Oda
nemi
(%)

Muhafaza
sresi

indeki
su
miktar
(%
arlk)

Isnmass,Kcal/kgK
Donma
noktas
(0C)

(kJ/kgK)
Donmadan

Donmadan
sonra

nce

C2

Donmass
kcal/kgK
(kJ/kgK)

nsoutmaodalar
iin

Soutma
sresi
(saat)

Ykleme
katsays

C1
Armut-

90-95

1-2H

74

-1

0,79(3,30)

0,42(1.75)

59,4(248,7)

24

1,25

+7

85-90

2-4H

85

-1

0,88(3,68)

0,46(1.92)

68,3(285,97)

1,50

Bal

<+10

1Y(+)

18

0,34(1,42)

0,26(1,08)

13,6(56,94)

Balk-taze

-1/+2

90-95

5-51G

60-80

-2,2

0,7-0,9

50/68,3(209,35

normal-yeil
Ananasolgun-taze

(2,93-3,76)
Balk-

-23/-29

90-95

6-12A

62-85

dondurulmu

51

/285,97)
0,38/0,45

50/68,3(209,35

(1,59/1,88)

/285,97)

Balksalamura

+4/+10

90-95

10-12A

0,76(3,18)

0,41(1.71)

56(234,47)

Balkaba

+10/+13

70-75

2-3A

91

-1

0,93(3,89)

0,48(2)

72,8(304,81)

18

1,43

Bamya-taze

+7/+10

90-95

7-10G

90

-2

0,92(3,85)

0,47(1,96)

72(301,46)

18

1,43

Bezelye-yeil

95

1-3H

74

-0,6

0,80(3,35)

0,42(1.75)

59,2(247,87)

20

1,50

Cier-taze

0/+1

90

1-5G

70

-1,7

0,76(3,18)

56(234,47)

18

1,43

Cier-

-12/-18

90-95

2-4A

70

-1,7

0,41(1.71)

56(234,47)

+13/+21

85-90

1-3H

93

-0,6

0,95(3,97)

0,48(2)

74,5(311,93)

34

1,0

+7/+10

85-90

4-7G

94

-0,5

0,95(3,97)

0,48(2)

75,2(314,86)

34

1,0

Dondurma

-25/-29

3-20A

63

-5,6

0,71(2,97)

0,39(1,63)

50,4(211,02)

1,33

Elma-golden

-1/+4

90

3-8A

84

-1,1

0,88(3,68)

0,45(1.88)

67,2(281,36)

24

1,50

Enginar

0(-)

90-95

1-2H

84

-1,6

0,87(3,64)

0,45(1.88)

67,2(281,36)

18

1,43

Erik

0(-)

90-95

3-4H

86

-0,8

0,46(1.92)

1,50

0/+1

88-92

1-6H

62-77

-2

68,9(288,48)
49,6/61,6
(207,67/257,91)

20

Et-sr-taze

0,89(3,64)
0,7/0,8
(2,93/3,34)

18-24

1,50

90-95

9-12A

0,39/0,43

49,6/61,6

(1,63/1,80)

(207,67/257,91)

0,39/0,43

49,6/61,6

(1,63/1,80)

(207,67/257,91)

48/56

1,33

(tuzlu)

dondurulmu
Domatesyeil
Domateskzarm

Et-sr-donmu -18/-23

Et-sr-donmu -12

Et-kuzu-taze

0/+1

90-95

85-90

4-10A

5-12G

60-70

-2

0,68/0,76
(2,84/3,18)

Et-kuzu-donmu -18/-23

90-95

8-10A

(200,97/234,47)

0,38/0,41

48/56

(200,97/234,47)
48/56
(200,97/234,47)

25,8/35,3

14-18

1,50

Et-kuzu-donmu -12

90-95

3-6A

(1,59/1,71)
0,38/0,41
(1,59/1,71)

Et-domuz-taze

85-90

3-7G

32-44

-2

0,46/0,55

0/+1

(1,92/2,3)
Et-domuz

-18/-23

90-95

4-6A

donmu

(108,02/147,8)
0,30/0,33

(1,25/1,38)

2.3.2 nfiltrasyon-Hava Deiimi Issnn Hesab

Souk oda kapsnn her defa alp kapatlnda bir miktar d scak hava souk
odaya girerek ek bir soutma yk oluturur. D havada daha fazla olan su buhar da bu
soutma yknn bir parasn oluturur. Bu ykn salkl bir ekilde saptanmas, gerek
52

kullanma durumunun bilinmesi ile mmkndr. Bu ise ou zaman kullanann tutumu ve

ihtiyacna gre deimektedir. Bu sebeple, infiltrasyon ykn tam olarak hesaplamak gtr.
Uygulamada yaplan deneyler infiltrasyon ykn meydana getiren oda hava deiiminin oda
hacmine bal olduunu gstermitir.

Hava deiimi deerlerine gre souk odaya giren d havann entalpisi ile souk
artlarndaki havann entalpi fark ve havann younluu yardmyla infiltrasyon ss
hesaplanr.

nfiltrasyon ss = Hava deiimi x Oda net hacmi x ( hd-ho ) x h

(2,3)

Burada;
hd : D havann entalpisi (kj /kg )
ho: havann entalpisi (kj /kg )
h : Havann younluu ( kg / m3 )

Souk oda her hangi bir sebep ile bir havalandrma sistemiyle havalandrlyorsa, bu
takdirde havalandrma sisteminin hava debisi ile infiltrasyon hava deiimi karlatrlarak
byk olan deeri kullanmak suretiyle infiltrasyon s kazanc deeri hesaplanr.

Tablo 2-7:Oda kap almalarndan gelen hava deiimi(*)

Odai
hacmi
(m3)
5
10

24
saattehavadeiimi
Odascakl Odascakl

00Cni
n
stn
50,
1
31,
1

00Cni
n
altnd
38
24,
2
53

Odai
hacmi
(m3)

24
saattehavadeiimi
Odascakl Odascakl

500

00Cni
n
stn
3,7

00Cni
n
altnda
2,8

625

3,3

2,5

15

25,
3
21,
2
18,
7
16,
7
14,
3
12,
8
10,
1
8,7

20
25
30

19,
6
16,
9
14,
9
13,
5
11,
7
10,
2
8,0

750

2,9

2,3

100
0
125
0
180
0
240
0
300
0
400
0
500
0
600
0
800
0
10000

2,5

1,9

2,2

1,7

1,6
1,42
6
40
1,4
1,22
3
50
1,3
1,11
5
75
1,2
0,99
3
100
6,7
1,1
0,93
7
125
7,7
6,0
1,1
0,86
1
150
7,0
5,4
1,0
0,85
5
200
5,9
4,6
0,9
0,83
7
250
5,3
4,1
12000
0,9
0,81
1
375
4,2
3,2
14000
0,8
0,80
7
(*) ar kullanma halinde verileri 2 ile arpn. Uzun sreli muhafaza
odalar iin verilen deerleri 0,6 ile arpn.

2.3.3 Mal Issnn Hesab

Souk depoya konulan mallarn meydana getirdikleri soutma ykn drt safhaya ayrmak
gerekir.
1)

Donma noktasnn stndeki scaklklarda soutma;

Depoya alnan mallarn donma noktasnn zerindeki bir scakla kadar soutulurken
verdikleri s miktardr.

Q1

GxC1 x (T2 T1 )
xYkleme katsays
so .zaman

(2.4)
Burada;
Q1 : Donma noktasnn stndeki scaklklara soutma yk ( kcal / h )
G : Souk odaya konulan mal miktar ( kg )
54

C1 : Donmadan nce snma ss ( kcal / kgC )

T1 : Maln son scakl (C )
T2 : Maln souk odaya konmadan nceki scakl (C )
Soutma zaman : ( saat ),
Ykleme katsays : Yalnz n soutma odalar iin uygulanacak
2)

Donma srasnda alnacak s ;

Donma noktasna kadar soutulan maln donmas srasnda ekilmesi gereken s miktardr.

Q2

GxDon.ss
Don.zaman

(2.5)

Burada;
Q2 : Donma srasnda alnacak s yk ( kcal / h )
G : Souk odaya konulan mal miktar ( kg )
Donma ss : ( kcal / kg )
Donma zaman : (saat)

3)

Donduktan sonra derin soutma;

Donmu mallarn donma scaklnn altnda scaklklara kadar soutulmalar srasnda

verdikleri s miktardr.

Q3
(2.6)
Burada;
Q3 : Donduktan sonra derin soutma yk ( kcal / h )
G : Souk odaya konulan mal miktar ( kg )
C3 : Donduktan sonraki snma ss ( kcal / kgC )
Td : Donma scakl (C )
Tm : Muhafaza scakl (C )
55

GxC3 x(Td Tm )
So .zaman

Soutma zaman : ( saat )

4)
Q4

Muhafaza srasnda reyen s, olgunlama ss;

GxCresp
1000x 24

(2.7)

Burada;
Q4 : Muhafaza srasnda reyen s yk ( kcal / h )
G : Souk odaya konulan mal miktar ( kg )
Cresp : Olgunlama ss ( kcal / ton x 24 saat )

Eer soutulan maddeler sandk, kasa, kutu, vs. iersinde souk odaya konuluyorsa,
bunlarn sl ykleri de dikkate alnmas gerekir. Yukarda saylan ve drt safhada meydana
geldii belirtilen soutma yklerinden bir veya birka maln muhafaza scakl ve durumuna
gre mevcut olmayabilir. rnein +2 C de muhafaza edilmesi istenen elma iin sadece (1)
ve (4) sra numaral soutma ykleri mevcut olacaktr.

Tablo 2-8: Meyve ve Sebzelerin Gnlk rettikleri Olgunlama Islar

Meyve ve
sebzenin cinsi

Verilen muhafazascaklnda 1000kg.nn gnde

rettiis(Kcal/tonx24saat)(W/kg)
00C
+50C
+100C
+150C
Armut(deiiktrl 150-375(2000280-860
430-1180
840-2970
eri)
5000)
(4000-12000)
(6000-16000)
(11000-40000)
Ayva

250(4000)

395(5000)

1609(21000)

Bamya

3045(41000)

4820(65000)

8050(108000)

Bezelye

2270(31000)

10960(147000)

Brksellahanas

860-1325

1775-2670

3475-4670

5270-5900

Biber

764

2394

ilek

675-975(900013000)

900-1030

2710-5230

3925-5100

(12000-14000)
-

(36000-70000)
785(11000)

(53000-68000)
1475(20000)

Domates

56

Elma(deiiktrler 190-225(3000)
i)
Enginar
1250-2485

280-395(5000)

766-1140(15000) 765-1720(22000)

1755-3310

3000-5435

4280-8000

(40000-73000)
505-635(70009000)
30003215(42000)
375-500

(57000-108000)
655-690(9000)

Erik

(17000-34000)
110-170(2000)

Fasulye (yeil)

1320(18000)

Greyfurt

(24000-44000)
225-505(30007000)
18901925(25000)
289

Havu

860(12000)

1085(15000)

1740(24000)

2190(30000)

Hurma (taze)

186

247

475

Ispanak

2540(15000)

6110(82000)

10000(134000)

ncir(taze)

600-730(9000)

Karnabahar

121527101270(17000)
3500(40000)
280-320(14000) 355-500(20000) 620-1050(34000) 11802000(54000)
990-1330
1140-15145
1870-2700
2540-4520

Kavun

280-320(4000)

490-560(7000)

860(12000)

Kabak

655-710

785-1030

1925-2020

18702130(27000)
4150-5000

Karpuz

170-225(3000)

410(5000)

Kiraz

225-300(4000)

525-785(8000)

Kukonmaz

1515-4430

3000-7530

5025-16850

13802500(33000)
8800-18120

Lahana
Limon

225-750(10000) 525-1180(13000) 675-1610(20000) 12353160(40000)

170(2000)
280(4000)
620(8000)
880(12000)

Mantar

1550-2410

3925

5550

Marul

1270(16000)

1625(21000)

2170(28000)

3475(46000)

Msr(tatl)

2335

4300

6185

9000

Muz

Pancar

743

1135

12152170(27000)
-

16253065(40000)
2000

Portakal

170-220(3000)

260-355(5000)

655-750(10000) 710-1250(16000)

Prasa

525-900

1085-1610

2950-3755

4580-6465

Patates

320-375(5000)

375-560(7000)

375-655(8000)

Salatalk

1270-1610

1325-1830

Sarmsak

170-600

320-540

500-545

600-1515

Soan(taze)

580-1235

955-3755

2000-3250

3645-5380

Soan(kuru)

130-170

190-375

395

615

eftali

210-355(4000)

355-505(7000)

860(11000)

Tatlpatates

970

18302335(30000)
-

zm(taze)

75-130(2000)

170-320(4000)

450(6000)

560-655(8000)

Vine

320-730(7000)

710-730(10000) -

Kays

(1Kcal/tonx24saat=48.46W
57

47005160(68000)
640-710

15152765(34000)

2.3.4 Soutulan Hacmin ersinde Meydana Gelen Islar

Bunlar soutulan hacminde zaman zaman bulunabilecek insanlar ile bu
hacimdeki aydnlatma armatrleri, elektrik motorlar, elektrikle veya scak gaz ile
defrost ilemi ve s nereden cihaz ve elemanlardan olumaktadr.

2.3.4.1 nsanlardan Gelen Is

Soutulan hacimde bulunan insanlarn neretmi olduu s miktar bu hacmin

scaklna, alan insanlarn bedensel gayretine ve giyimine, saysna, hacmin iinde
kaldklar sreye, hacmin byklne, dardan souk hacme giri k scaklklarna
ve daha bir ok etkene bal olarak deimektedir. TS 4855 ise alma durumuna gre
souk depo iisinin, fork-lift operatr olmas durumunda 230W, el arabas ile alan
ii olmas durumunda 290 W ve srt ile alan ii olmas durumunda ise 435 W s
yaydn belirtmitir.

2.3.4.2 Aydnlatma Armatrleri

Aydnlatma armatrnn inkandensant veya fluoresant tipi oluuna gre

hesaplanr ve gnde ak tutulduu saat ile arplarak bulunur. Aydnlatma
armatrlerinin sadece deponun doldurulmas ve boaltlmas srasnda ak olaca
unutulmamaldr.

nkandensant tip iin gnlk s ( kcal / gn ) : 1000 Watt x 0,86 Kcal / h x saat /gn

(2,8)

Fluoresant tip iin gnlk s ( kcal / gn ) : 1000 Watt x 1,06 Kcal / h x .... saat / gn (2,9)

58

2.3.4.3 Elektrik Motorlar

Elektrik motorunun gcne ve tipine gre g faktr deieceinden sya
dnen g oran da deiecektir. Ayrca, elektrik motorunun gce dntrd
enerjinin kullanld mahal, soutulan hacmin iersinde ise bu takdirde tm enerji oda
iersinde kalyor demektir.

Tablo 2-9:Elektrik Motorlarndan Gelen Is Yk

Motor gc(BG)

Motor vetahrik
edilen eleman
souk odaiinde

Tahrik edilen
elemann
bulunduu
hacim(ayr)

1/81/2
2,0
3,0-20,0

1070

640

430

930

640

290

740

640

100

2.3.4.4 Defrost

Srasnda

Verilen

Is

Motorun
bulunduu
hacim(ayr)

Elektrik

Defrostlu

Sistemler )
Soutulan hacimde bulunan evaporatr soutucularn iersinde bulunan
elektrikli defrost stclarn Watt olarak gleri ve gnde ka saat altklar belli ise
defrost srasnda verilen s yle hesaplanabilir.

Qed = n(adet) x Watt x 0,86 (Kcal / watt) x H (saat / gnde) x F

F: Defrost Faktr

59

(2.10)

Defrost faktr ( F ), elektrik enerjisinin souk odaya s yk olarak ksmn

ifade eder ve elektrikli defrost iin 0,5 alnabilir. Bunun anlam, verilen snn dier
blmnn eritilen buzun su haline dnmesiyle darya drenaja intikal etmekte
olduudur.
Defrost stcnn gc ve gnlk alma sresi bilinemiyorsa bu takdirde
evaporatrn 5,5 C evaporasyon oda scaklk farknda verecei her 3000 kcal / h iin
2800 W stc gc veya takriben, beherkcal / h evaporatr kapasitesi iin 1 W stc
gc alnabilir.
2.3.4.5 Scak Gaz Defrostlu Sistemlerin Verecei Is Yk

Scak gaz ile verilen defrost ss, sistemin kondenserinden atlan sya yakn
olacaktr ve ayn kabul edilebilir. Ancak bir kompresre birden fazla sayda evaporatr
bal ise bunlara srayla defrost uygulanyorsa bu takdirde toplam kondenser ssn
evaporatr saysna blmek gerekir. Elektrikli defrost sisteminde olduu gibi burada da
defrost faktr ( F ) uygulanmaldr ve scak gazla defrost iin F = 0,4 alnr. Bylece;

Qsgd ( kcal / gn ) = n(adet) x Qevap(kcal / h) x KEVS x h ( saat / gn) x F

(2.11)

ok sk rastlanmamakla beraber uygulama olana bulmakta olan scak hava

veya su pskrtmek suretiyle yaplan defrost usullerinde defrost ile verilen s yknn
byk bir ksm souk odann dna intikal ettirilir. Zira scak hava, defrost ilemi
srasnda evaporatre verilip tekrar hava damperleriyle darya yneltilir. Su pskrtme
halinde ise drenaj yolu ile oday terk etmektedir. Heri iki defrost usulnde de hava ile
veya su ile verilen snn takriben % 10 unun souk odaya intikal ettii kabul edilir.
Qsc.hava = V ( m3 / h) x ( Thava- Toda ) x 0,3 ( kcal / m3 ) x h ( saat / gn ) x 0, 1

(2,12)

Qsu psk. = G ( kg / h ) x ( Tsu 0 C ) x h ( saat /gn ) x 0,1

(2,13)

Burada 0,1 defrost faktr olarak, 0,3 ise yaklak olarak havann snma ss
kg ) x zgl arl ( kg / m3 ) arpm olarak kullanlmaktadr.

( kcal /

60

BLM 3
3. PROJE N YAPILAN HESAPLAMALAR
3.1 ETLK N YAPILAN HESAPLAR
3.1.1 letim ve Tanlma Olan Transmisyon Is Kazanc

Tablo 3-10:Depoda kullanlacak malzemelerin s iletim katsaylar

Malzeme

K (W/m2K)

Strafor

0,037

Krom-Nikel-elik

16,3

ekil 3.37:Et Odasnn duvar kalnl

61

DI DUVAR

1/Kdd=1/12+0,01/16,3+0,12/0,037+0,01/16,3+1/12
Kdd=0,29 W/m2K

DUVAR
1/Kid=1/12+0,01/16,3+0,12/0,037+0,01/16,3+1/12
Kid=0,29 W/m2K
TAVAN
1/Kt=1/12+0,01/16,3+0,12/0,037+0,01/16,3+1/12
Kt=0,29 W/m2K
TABAN
1/Ktb=1/12+0,01/16,3+0,12/0,037+0,01/16,3+1/12
Ktb=0,29 W/m2K

62

Tablo 3-11:Sebzelik transmisyon s kazanlar

Yzeyin
cinsi

Yn EnBoy
m

Yk Yzey
.
alan
2
m m

K
W/m2
K

T(Td-Ti)
K

Is
kazanc
W

D duvar K

12

0,29

313

duvar

12

0,29

313

duvar

0,29

313

1089,2
4
1089,2
4
816,93

D duvar B

0,29

313

816,93

Tavan

12

0,29

313

1089,24

Taban

12

0,29

313

1089,24
5990,82

TOPLAM
Qtrans=5,99082

(KW)

3.1.2 Hava deiiminden gelen s kazanlar

Not: Hava deiim says gemiler iin saatte 10-20 arasnda alnmtr.
Qe=(Hava
(KW)

deiim

says/sn)xoda

Qe=(13*36*(289,184-258,083)*1,225)/86400
(KW)

Qe=0,2171

(KW)

63

hacmix(hd-hi)xp

3.1.3 rnlerden (maldan) Gelen Is Kazanc

Tablo 3-12:Etlik Ksm in Seilen Miktarlar

SIIR ET

800 KG

KOYUN-KUZU ET

200 KG

KMES HAYVANLARI ET

100 KG

SUCUK-SOSS

50 KG

BALIK

100 KG

TOPLAM

1250 KG

3.1.3.1 Donduktantan Sonra Derin Soutma

Q=mxC2x(tdon-tm)/soutma
(KW)

zaman(sn)

C2: Donmadan sonraki snma ss(KJ/KG.K)

Tdon: rnn donma scakl(C)
Tm: rnn donma sonu scakl(C)
Qsr= m x C1 x (t2 t1) / soutma zaman(sn) (kw)
Qsr= 800 x 3,34 x (-2-(-15)) / 18x3600

64

Qsr=0,5360
Qkoyun-kuzu= m x C1 x (t2 t1) / soutma zaman(sn) (KW)
Qkoyun-kuzu= 200 x 3,18 x (-2 (-15)) / 5 x 3600
Qkoyun-kuzu= 0.4593
Qtavuk-hindi= m x C1 x (t2 t1) / soutma zaman(sn) (KW)
Qtavuk-hindi = 100 x 3,35 x (-3 - (-15)) / 5 x 3600
Qtavuk-hindi = 0,223
Qsucuk-soss = m x C1 x (t2 t1) / soutma zaman(sn) (KW)
Qsucuk-soss = 50 x 1,55 x ( -2 (-15)) / 2 x 3600
Qsucuk-soss = 0,139
Qbalk = m x C1 x (t2 t1) / soutma zaman(sn) (KW)
Qbalk = 100 x 3,76 x ( -2 (-15) / 3600
Qbalk= 1,357
Qmal, toplam = 0,5360 + 0,4593 + 0,223 + 0,139 + 1,357
= 2,714

(KW)

65

3.1.4 Aydnlatmadan Gelen Is Kazanc

Odada 120 Wlk 2 adet lamba gnde 1 saat yanmaktadr.

QA = ...(Ad) x ..(W) x . (ZO)

(W)

QA = 2(ad) x 120 (W) x (1/24)(ZO)

QA= 10

(W)

3.1.5 nsanlardan Gelen Is Kazanc

Odaya bir ac ve bir kamarot gnde

girmektedir.

Qi = (kii) x ..(W) x (ZO)

belirli aralklarla 1,5 saat

(W)

Qi = 2(kii) x 300(W) x 1,5/24 (ZO) =

Qi= 37,5

(W)

3.1.6 Vantilatr Motorundan Gelen Is Kazanc

66

Odada bir adet 100 watlk vantilator motoru srekli almaktadr.

Qv=(Ad)x(W)x.(ZO)

(W)

QV= 1x120x24/24
QV =120

(W)

3.1.7 Elektrikli

Buz zme Srasndaki Is Kazanc

Odada bir adet 100 Wlk elektrikli stcy bir eveporator gnde
toplam 1,5 saat buz zme ilemi iin altryor.
Qed = n(adet) x Watt x 0,86 (Kcal / watt) x H (saat / gnde) x F
Qed=1 x 100 x 0,86 x(1,5/24) x 0,5
Qed=2,6875

(W)

QTOPLAM=Qtrans+Qe+ Qmal, toplam+QA+Q+ QV+ Qed

QTOPLAM=8,972
E

(KW)

mniyetli toplam s kazanc(QET)= QTOPLAM X1,1

=9,8694

67

(KW)

(W)

3.2 SEBZELK N YAPILAN HESAPLMALAR

3.2.1 letim ve Tanlma Olan Transmisyon Is Kazanc

Tablo 3-13:Sebzelik Tasarmnda Kulanlan Malzemelerin Is letim Katsyalar

Malzeme

K (W/m2K)

Strafor

0,037

Krom-Nikel-elik

16,3

ekil 3.38:Sebze Odasnn Duvar Kalnl

DI DUVAR
68

1/Kdd=1/12+0,01/16,3+0,12/0,037+0,01/16,3+1/12
Kdd=0,29 W/m2K

DUVAR

1/Kid=1/12+0,01/16,3+0,12/0,037+0,01/16,3+1/12
Kid=0,29 W/m2K

TAVAN
1/Kt=1/12+0,01/16,3+0,12/0,037+0,01/16,3+1/12
Kt=0,29 W/m2K

TABAN

1/Ktb=1/12+0,01/16,3+0,12/0,037+0,01/16,3+1/12

Ktb=0,29 W/m2K

69

ekil 3.39:Etlik ve Sebzelik Krokisi

Tablo 3-14:Sebzelik Is Transmisyon Kazan Tablosu

Yzeyin
cinsi

Yn EnBoy
m

Yk Yzey
.
alan
2
m m

K
W/m2
K

T(Td-Ti)
K

Is
kazanc
W

D duvar K

12

0,29

293

duvar

12

0,29

293

duvar

12

0,29

293

D duvar B

12

0,29

293

Tavan

16

0,29

293

1019,6
4
1019,6
4
1019,6
4
1019,6
4
1359,52

Taban

16

0,29

293

1359,52
6797,6

TOPLAM
3.2.2 Hava Deiiminden Gelen Is Kazanc

70

Qe=(Hava
(KW)

deiim

says/sn)xoda

Qe=20 x 64 x(289,184-278,12)x1,089

Qe=0,1784

(KW)

3.2.3 rnlerden Gelen Is Kazanlar

Q
(2,7)

GxCresp
1000x 24

Burada;
Q

: Muhafaza srasnda reyen s yk ( kcal / h )

: Souk odaya konulan mal miktar ( kg )

Cresp : Olgunlama ss ( kcal / ton x 24 saat )

71

hacmix(hd-hi)xp

Tablo 3-15:Sebzelik Ksm in Seilen rn Miktarlar

ANANAS

30 KG

Q2

0,625

ELMA SARI

20 KG

Q3

0,275

ELMA YEL

20 KG

Q4

0,275

ELMA KIRMIZI

20 KG

Q5

0,275

KAYISI

10 KG

Q6

0,175

AVOKADO

10 KG

Q7

0,164

MUZ

30 KG

Q8

2,125

LAHANA KIRMIZI

30 KG

Q9

0,937

LAHANA

30 KG

Q10

0,937

HAVU

20 KG

Q11

0,904

KARNABAHAR

15 KG

Q12

6,250

KEREVZ KK

10 KG

Q13

0,541

SALATALIK

50 KG

Q14

2,916

PATLICAN

30 KG

Q15

1,418

TAZE FASULYE STANDART

20 KG

Q16

1,583

SARIMSAK

5 KG

Q17

0,085

ZM

20 KG

Q18

0,224

GREYFURT

10 KG

Q19

0,120

KV

15 KG

Q20

0,264

PIRASA

15 KG

Q21

0,943

LMON

30 KG

Q22

0,350

MARUL

10 KG

Q23

0,677

KIVIRCIK SALATA

5 KG

Q24

0,350

MANDALNA

25 KG

Q25

0,328

72

MANGO

10 KG

Q26

0,147

KAVUN

40 KG

Q27

0,933

KARPUZ

50 KG

Q28

0,298

MANTAR

10 KG

Q29

1,635

BAMYA TAZE

15 KG

Q30

1,903

SOAN TAZE

10 KG

Q31

1,564

SOAN KURU

100 KG Q32

1,562

PORTAKAL

40 KG

Q33

0,583

MAYDANOZ

5 KG

Q34

0,338

EFTAL

10 KG

Q35

0,210

ARMUT

10 KG

Q36

0,358

BBER

25 KG

Q37

2,493

ERK

15 KG

Q38

0,315

PATATES

150 KG Q39

2,343

KABAK (BALKABAI)

20 KG

Q40

0,858

TURP

10 KG

Q41

0,156

ISPANAK TAZE

10 KG

Q42

1,058

DOMATES

100 KG Q43

3,270

KABAK DOLMALIK

10 KG

Q44

0,429

BAKLA

10 KG

Q45

1,125

TOPLAM

QTOPLAM-OLGUNLAMA = 0,44274

1100
KG

(KW)

73

44,274

3.2.4 Aydnlatmadan Gelen Is Kazanc

Odada 120 Wlk 2 adet lamba gnde 1,5 saat yanmaktadr.

QA = ...(Ad) x ..(W) x . (ZO)

(W)

QA = 2(ad) x 120 (W) x (1,5/24)(ZO)

QA= 15

(W)

3.2.5 nsanlardan Gelen Is Kazanc

Odaya bir ac ve bir kamarot gnde belirli aralklarla 1 saat

girmektedir.
Qi = (kii) x ..(W) x (ZO)

(W)

Qi = 2(kii) x 300(W) x 1/24 (ZO)

Qi= 25

(W)

3.2.6 Vantilatr Motorundan Gelen Is Kazanc

74

Odada 1 adet 100 watlk vantilator motoru srekli almaktadr.

Qv=(Ad)x(W)x.(ZO)

(W)

QV= 1x120x24/24
QV =120

(W)

3.2.7 Elektrikli

Buz zme Srasndaki Is Kazanc

Odada 1 adet 100 Wlk elektrikli stcy bir eveporator gnde toplam
1 saat buz zme ilemi iin altryor.
(W)

Qed = n(adet) x Watt x 0,86 (Kcal / watt) x H (saat / gnde) x F

F:Defrost Faktr
Qed=1 x 100 x 0,86 x(1,5/24) x 0,5
Qed=1,791

(W)

QSebzelik,toplam=QTrans.+QMal ss+QA+Q
QSebzelik,toplam=7,5805

ed

+Q+Qv+Qe

(KW)

(KW)

EMNYETL TOPLAM ISI KAZANCI(QET=1,1QT)=8,3385

TOPLAM SOUTMA YK = 18,2079

(KW)

4. SOUTMA DEVRES N EKPMAN SEM

75

(KW)

4.1 KOMPRESR SEM

Kompresrn gnlk alma sresi: 21,5 saat

Soutucu akkan: R404a
Evaporatr scakl Te: -15 C
Kondenser scakl Tk: 35 C
Emme hatt scakl Te: 15 C

Kompresrn gnde 21,5 alaca varsaym ile kompresr seimine

esas alnacak soutma kapasitesi iin dzeltme yaplrsa:
QK=QexZaman oran

QK=18,2079x24/21,5=20,32
kapasitesi bulunur.

kW

olarak

dzeltilmi

soutma

Sistem iin ZBD76KCE-TFD model Hermetic scroll compresr

seilmitir.

76

77

4.2 EVAPORATR SEM

Evaporatr seiminde gerek duyulacak bilgiler aada sralanmtr.

1. Oda scakl ve bal nem seviyesi
2. Oda scakl-evaporasyon scaklk fark
3. Oda scakl-hava fleme scakl
4. Oda boyutlar(En xBoy x Genilik)/fleme mesafesi
5. Gerekli hava debisi

Eurovent standartlar dorultusunda her hangi bir firmann rettii standart oda
soutucular kapasite tablosu Tablo 4-1de verilmitir. Bu tabloda evaporatr seimi
yapabilmek iin aadaki sra takip edilmelidir.
1. malat firma kataloundan oda llerine gre soutucu grubu seilir.
2. Oda scakl(T1) ve buharlama scaklnn(T2) Tablo 4-2de verilen eurovent
standardna (SC1,SC2,SC3,SC4) uygunluu kontrol edilir.
a. Eer mevcut artlar Tablo 4-2de verilen eurovent standardna uygunsa
evaporasyon scakl(T2) ve evaporatr scaklk fark(T1) kullanlarak
Tablo 4-4dan eurovent standart artlarndaki scaklk dzeltme faktr
ile scaklk dzeltme faktr eit(K1SC=K1) olacak ekilde alnr.
b. Mevcut artlar Tablo 17de verilen eurovent standardna uygun deilse ,o
zaman Tablo 19dan mevcut artlara en yakn eurovent standard (SC),
mevcut artlara en yakn eurovent standart artlarndaki scaklk
dzeltme faktr(K1SC) ve scaklk dzeltme faktr (K1) alnr.
3.Tablo 4-3ten oda scaklna bal olarak lamel aral seilir.
4.Soutucu akkan cinsine gre Tablo 4-5de dzeltme faktr(K2) belirlenir.

78

5. Lamel malzemesi iin dzeltme faktr(K3) Tablo 4-6dan seilir.

6.Oda soutma yk(QODA), mevcut artlar eurovent standardna uygunsa scaklk
dzeltme faktr K1=KSC) , mevcut artlar eurovent standardna uygun deilse
K1,K1SC soutucu akkan katsays K2 ve lamel malzemesi iin dzeltme faktr K3
formlde yerine konularak katalog kapasitesi(QKAT) hesaplanr.
7.Seilen soutucu serisinde seilen lamel aralna ve hesaplanan katalog
kapasitesine uygun soutucu seilir.

QODA: stenen Kapasite

QKAT: Katalog Kapasitesi
T1

: Oda scakl

T2

: Evaporasyon Scakl

SC1,SC2,SC3,SC4 Eurovent Standart artlar

K1

: Scaklk Dzeltme Faktr(Tablo 4-4)

K1SC: Mevcut artlara en yakn EUROVENT Standart artlardaki Scaklk

Dzeltme Faktr(Tablo 4-4)
K2 : Soutucu Akkan Katsays (Tablo 4-5)

79

Tablo 4-16:Friterm Evaporatr Kapasitesi Tablosu

80

Tablo 4-17: Evaporatr seiminde Eurovent Standarlar

Tablo 4-18: Oda Scaklna Bal Olarak Tavsiye Edilen Lamel Aralklar

81

Tablo 4-19: Scaklk Dzeltme Faktr

Tablo 4-20: Soutucu Dzeltme Faktr

Tablo 4-21: Lamel malzemesi in Dzeltme Faktr

Lamel
Malzemesi

Alminyu
m

Kapal
Alminyu
m

Bakr

K3

1,00

0,97

1,03

82

4.2.1 ETLK EVAPORATOR SEM

Mevcut artlar
Oda scakl T1 = -15C/-18C
Evaporasyon scakl T2= -23C
Evaporasyon scaklk fark T=T1-T2=8C
malat firmadan Tablo 4-1 den SC2 ve 6 mm lamel aral dikkate alnarak
11,775
kWlk soutma kapasitesine uygun Friterm FEA 35.32(11,775 kW) standart
soutucu modeli seildi.

4.2.2 SEBZELK EVAPORATR SEM

Mevcut artlar
Oda scakl T1 = +1C/+5C
Evaporasyon scakl T2= -4C
Evaporasyon scaklk fark T=T1-T2=+5C
malat firmadan malat firmadan Tablo 4-1 den SC2 ve 6 mm lamel aral
dikkate
alnarak 10,275 kWlk soutma kapasitesine uygun Friterm FEA 35.31(10,275 kW)
standart soutucu modeli seildi.
83

4.3 KONDENSER SEM

Tablo 4-22: Frascold Kondenser Katalou

Sistem iin FRASCOLD markasna ait SH 10 39 S-Y modeli

seilmitir.
Sistem iin DN 50 apnda boru kullanlmtr.

84

SONULAR
Proje almasnda 57000 DWTluk bir kuru yk gemisi iin 2 ay boyunca
ortalama 22 personelin ihtiyalarn karlayabilecek dzeyde etlik ve sebzelik tasarm
yaplmtr. Saklanacak gda madeleri iin sistemin toplam soutma yk hesaplanm
ve sistemin temel elemanlar olan kompresr, kondenser, evaportor ve soutucu akkan
eitli firma kataloglarndan standartlara uygun olarak seilmitir.
Soutma sisteminin verimli almas asndan aadaki neriler gz nnde
bulunulmaldr;
1- Kslma valfinin s duyarndaki soutucu akkan karyor ise, kslma
valfinin yenisiyle deitirilmesi gerekmektedir.
2- Kslma valfinin s duyar yanl yere balanm ise, s duyarnn doru
yere balanmas gerekmektedir.
3- Kslma valfi arzal veya yanl ayarlanm ise, valf arzasnn giderilmesi
veya doru ayarlanmas gerekir.
4- Kslma valfi tkal ise, temizlenmesi gerekmektedir.
5- Kompresr emme veya basma valfleri bozulmu ise, onarlmal veya
yenisiyle deitirilmelidir.
6- Kslma valfi donarsa, scak bir bezle stlmal ve kurutucu filtre devreye
sokulmaldr.
7- Buharlatrcya verilen hava yetersiz ise, fanlar kontrol edilmelidir.
8- Buharlatrc karla kaplanm ise, defrost yaplmas gerekmektedir.
9- Kurutucu filtre tkal ise, temizlenmeli veya yenisiyle deitirilmelidir.
10- Ak olmas gereken stop valfler kapal veya kslm ise, almas
gerekmektedir.
11- Soutucu akkan miktar az ise, sisteme gaz ektirilmelidir.
12- Basma basnc yksekse sistemde hava olabilir, youturucuya gelen
soutma suyu scak veya yetersiz olabilir. Ayrca soutucu akkan miktar
fazla olabilir.
85

KAYNAKLAR

1 - KKAHN, Fahrettin. Soutmave klimlendirme. stanbul : Birsen Yaynevi;

Ocak 2011
2 - ENGEL, Yunus A. Is ve Ktle Transferleri. zmir : zmir Gven Kitabevi, 2011
3 - Gemilerde Soutma Deposu Tasarm Konulu Bitirme Tezi [ Fatih DEMR, Serta
GR]
4 - DEMREL, Kemal ve ER , smail Deha. Gemi yardmc Makineleri. stanbul :
Birsen Yaynevi
5 - Bir Soutma evriminin Deneysel Olarak ncelenmesi Konulu Bitirme Projesi
[ Emrah Karamanl ]
6 - Marine Auxlary Machinery [ H. D. MCGEORGE ]
7 - Gemi Soutma Sistemleri ve Gemi Buzluk Sistemlerinin ncelenmesi
[ Mersin niversitesi M.Y.O. / Durmu Kaan TATAR ]
8 - KKAHN, Fahrettin. Gemi Yardmc Makineleri ve Sistemler. stanbul
Akademi Yaynevi; 2001
9 - TRK STANDARTLARI ENSTTS,TS-825 EK-A5
10- http://www.elektronika-sa.com.pl
11 - http://www.friterm.com
12 - http://www.emersonclimate.com
13 - http://www.frascold.it
14 - http://www.daikin-marine.com
15 -http://www.hcsteknik.com.tr
16 - http://www.frigomekanik.com

86

ZGEM

KSEL BLGLER

FOTORAF

Ad Soyad

:RIFAT YATKIN

Doum Tarihi ve Yeri

:30.01.1991/KORKUT

Yabanc Dili

:NGLZCE

E-posta

:rfatyatkn@gmail.com

Ad Soyad

:AGAH HAN ARI

FOTORAF

Doum Tarihi ve Yeri

:02.05.1992/HALKAPINAR

Yabanc Dili

:NGLZCE

E-posta

:agahhari@gmail.com

87