Professional Documents
Culture Documents
Tarık Ali. Komünizm Düşüncesi
Tarık Ali. Komünizm Düşüncesi
Tarık Ali. Komünizm Düşüncesi
O S M A N A K IN H A Y
1960, zm ir, d e m i d o u m lu . 1976d a SBFye, 1980de hap se girdi. e
rid e evirm enlie balad, 9 0 a k n k ita p evirdi. Gn A anm sa (2 0 0 2 ),
lm e B akm ak (2 0 0 5 ) ve llerim iz B ir T utar B izi (2 0 1 0 ) a d l ro m a
n; Piyasa Sosyalizm i Tartm as (1 9 9 1 ) ve zcan z erile b irlik te h a zrla
d eenistan: Yok Saylan lke (2 0 0 2 ) ve D nyann Btn Sokaklar s
y a n d a (2 0 0 3 ) balkl derlem esi, M e h m et U urla yapt M zakereler
den yelie: A B -T rk iy e G ndem indeki S o m u la r (2 0 0 5 ) ve k r A rgrila
yap t Yalanan nsanlk, Genleen K apitalizm (2 0 0 9 ) balkl iki sylei
k ita b b u lu n u y o r. A gora K itapl ile Mesele k ita p d e rg isin in ed it r .
Tank Ali
KOMNZM
DNCES
Trkesi: Osman Aknhay
Siyaset/nceleme - 57
Komnizm Dncesi
Tark Ali
Kitabn zgn ad:
The Idea oj Communism
Seagull Books, Kalkta, 2009
Bu kitap, Tark Alinin editrln stlendii
W hat was Communism? / Komnizm Neydi?
serisi ierisinde yaynlanmtr.
ngilizceden eviren: Osman Aknhay
Grsel kavram: Mithat nar
Mizanpaj: Sibel Yurt
2009; T ank Ali
2011; bu kitabn Trke yayn haklar
O nk Ajans araclyla Agora Kitapl na aittir.
Birinci Basm: Mart 2011
ISBN: 978-605-103-108-8
AGORA KTAPLII
Kulolu Mah. Turnacba Cad.
No: 54, ukurcuma-Beyolu/ISTANBUL
Tel: (0212) 243 96 26 - (0212) 251 37 04 Fax: (0212) 243 96 28
www.agorakitapligi.com
e- posta : agora@agorakitapligi.com
KOMNZM
DNCES
BR
E &
1) Lucio Magri, The T ailor of U lm , New Left Review, No: 51, M ays-Haziran
2008, s. 47-62.
7) Kari M arx ve F riedrich Engels, Burjuvazi ve Proleterler blm , The Communist Manifesto, ev. Sam uel M oore; Londra: Penguin, 1967, s. 80-86.
13
14
16
17
18
[...]
Eski hkmet gcnn salt baskc organlar yok edilip
ortadan kaldrlrken, meru ilevleri toplumun kendisi s
tnde stnlk kurmu bir otoriteden geri alnacak ve tekrar
toplumun sorumlu mensuplarna devredilecekti. Parlamen
toda halk ynetici snfn hangi yesinin kendi aleyhlerine
temsil edeceine ya da alt ylda bir karar vermek yerine,
genel oy hakk Komnlerde birlemi halka hizmet edecekti
-tpk bireysel oy hakknn kendi iyerine ii ve ynetici ara
yan patronlarn iine yaramas gibi.H
19
21) Kari M arx ve Friedrich Engels, Critique o f the Gotha Programme (Selected
W orks iinde), M oskova, Progress Publishers, Cilt 3, s. 13-30, vurgular asl m e
tindedir. Ayrca bkz m arxists.org/archive/m arx/w orks/1875/gotha/index.htm .
23
22) Riazanov, Kari M arx and Friedrich Etgels, s. 96. Ayrca bkz. www.workers.org/cm /ch05.htm l. [Pasajn T rke evirisi iin bkz. K. M anc/F. Etgels, Ha
yat ve Eserlerine Giri, ev. Ragp Zarakolu, Belge Yaynlar, stanbul, 1978, s. 93.]
26
24) E.H. Carr, The USSR and the W est, New Left Review, 1 (111), Eyll 1978,
s. 25-36.
27
25) Vladim ir 1. Lenin, Seventh All-Russia Congress of Soviets (D ecem ber 5-9
1919), Collected Worls, Cilt 30, Moskova, Progress Publishers, 1965 iinde, s.
205-252; bkz. s. 207. Ayrca bkz. w w w .m arxists.org/archive/lenin/w orks/1919/
dec/05.htm . [Bu pasajn T rke evirisinin alnd yer iin bkz. Vladim ir llyi
Lenin, Sovyet ktidar ve Dya Devrimi - Devrim Yazlan 1, der. ve ev. Ferit Bu
rak Aydar, Agora Kitapl, stanbul, 2010, s. 246.]
31
32
33
35
36
37
38
32) Hdfene Carrere DEncausse, Stalir: Order Through Terror, Londra: Longm an,
1981. Akt. Tark Ali (ed.), The Impact o f the Stalinist Legacy: lts lmpact on Twentieth-century World Politics, Londra: Penguin, 1984, s. 12.
39
41
42
43
36) T ony Cliff, Britanyaya kinci Dnya Savandan sonra yerlem i Filistinli
bir M arksist olan Ygael G luckstein'n m stear ismiydi. Cliff, T rokist ortodoks
izgiden 1950lerin balarnda kopacak ve Britanya Sosyalist iler Partisi,
SWPnin ncleri olan E nternasyonal Sosyalistler grubunu kuracakt. En nl
alm as Russia: A Marxist Analysis (Londra: M ichael Kidron, 1955) pek ok
bask yapt. Sre iinde Jam es B urnham , Max Shachtm an ve Milovan Djilasla
keskin bir gr ayrlna den Cliff, hep sosyalizm in zaferine inanl b ir dev
rim ci olarak kald.
37) Lenine gre, devlet kapitalizm i yeni bir sosyo-ekonom ik oluum a iaret etm i
yor, ii devletinin denetim i altndaki bir kapitalist ileyi tarzn gsteriyordu.
46
m anlar ABDn in T rokist entelektelleri olan Jam es Burnham ile M ax S hachtm and. B urnham m Managerial Revolution: W hat is Happening in the W orld (1 9 4 1 )w balkl a
lm as, ilk Souk Sava (1948-1968) srasnda k lt b ir k i
tap haline gelm iti; yazarn kendisiyse m r n ar sac
Jo h n Birch D ernein in destekisi olarak tam am layacakt.
Shachtm an, SSCBn in totaliteryan bir b ro k ra tik kolektivizm i tem sil ettiini savunm ay s rd rd , fakat eski yol
a rk a d a n d a n farkl o larak saa fazla kaym ad. Kenned y n in uu rsu z Kba istilasn savunup ABDn in V iet
n am a m d ah alesin in ilk destekilerinden oldu. H em bu
grler o n u n teorik inanlaryla tutarsz saylm azd: Eer
A m erikan dem okrasisi bu gezegenin st n d e k i en ileri si
yasal biim i tem sil ediyor idiyse, yleyse bu lk en in kendi
hayat tarzm ihra etm e giriim lerini d estek lem en in y an
l ya da ahlkszca bir taraf olam azd.
Bu gelenekteki n c nem li teorisyen M ilovan Djilast. Yugoslav K om nist Partisinin m erkez kom ite yele
rin d e n ve anti-faist direniin partizan nderlerin d en olan
Djilas, ken d i SSCB analizini Tito-Stalin ayrlndan sonra
gelitirm i ve grlerini, Souk Savan baka bir ok-satar kitap larn d an olan Yeni Snf: Bir Komnist Sistem AnaliZnde (1957) toplam t.19 Yine de Djilas, defalarca hapse
atlm asna ram en Yugoslavyay terk etm eye yanam ad,
fakat inand g rlerden de pim anlk duym ad; l m
38) Jam es Burnham , The Managerial Revolution: W hat is Happenig in the World,
N ew York: Jo h n Day Co., 1941.
39) M ilovan Djilas, The New Class: An Analysis o f the Communist System, New
York: Frederick A. Prager, Inc., 1957.
47
48
55
56
gelim esine katkda bulu n acak hayati nem de bir ham ley
di. O n be yl kadar sonra in-Sovyet ideolojik kavgas pat
lak verdiinde, Sovyetlerin yapt her trl yardm bak
gibi kesildi ve ine gnderilen b t n ekonom i danm an
lar geri arld. in Devrim i hem dnya leindeki hem
de kapitalist olm ayan blok iindeki gler ilikisini batan
aa deitirdi. stelik, d n y an n en byk devleti olan
ine kim se D oun u n Yugoslavyas m uam elesi yapam azd.
Sekizinci Yol O rd u su n u n grkem li ilerleyii tek lkede
sosyalizm i pratik olarak topraa gm m t. M oskovann
hegem onyasna u z u n yllar hi kim se itiraz edem em iken,
alttan alta etkisini s rd rm ek te olan gerilim ler, yetkin g
m erkezlerinin oalm as so n u cu n d a Stalinin m iraslar
n n bana daha ilk adm dan itibaren gerek belaler getire
ceini gsterm ekteydi.
H er t rl ideolojik tartm a n n sakince halledilebilece
i tek rgtsel ereve de o k ta n d r o rta d a n kalkm t.
K om intern 1943te, daha Yugoslav, in ve V ietnam devrim le rin in gereklem esinden nce lavedilm iti. U lusla
raras k o m n ist harek etin , h er t rl gr ayrlnn ta r
tlm asn salayacak m erkezi b ir yayn organ ve basn
aralar y o k tu . phesiz bu da S talinizm in m iraslar ara
sn d a yer alyordu. T ito ile M ao p ra tik te klasik S taliniz
m in b iro k eilim ini krm ay baarm olsalar da, o n larn
ideolojik form asyonlar da Stalinist ailenin iinde k alm ak
tayd; dolaysyla, gem ilerinden tam olarak kopm alar
asla m m k n deildi. Bu d u ru m u n baka b ir ifadesi, dev
leti idare etm ek b ak m n d an tam am en farkl l tleri dev
58
63
65
46) 1977 Anayasasncla sovyetler, kt stnde bile olsa tek b ir kez dahi anl
m am t. Devletin biricik siyasal organizm as olarak Parti grlyordu. Partinin
ye says 1952de 19. Parti Kongresi srasnda 7 m ilyonun biraz altndayken,
1981de 26. Kongre srasnda neredeyse 18 m ilyona km t! ye artnn en
ok gze arpt yer kolektif tarm sektr ile byk ehirlerdeki sanayi iile
riydi. Bu yzden toplum sal gerginliklerin oalm as ve kkl siyasal taleplerin
bir patlam a halinde gndem e getirilm esi SBKP iinde de dorudan bir karlk
bulacakt.
67
68
tin i ekm edi deil, an cak o n larn k o lek tif vicd an larn d a
ciddi bir yara at da sylenem ezdi. u satrlar kalem e
alrk en , A m erika B irleik D evletleri hl B ritanyan n ve
zel firm alarla zelletirilm i dev letlerd en devirdii k ira
lk glerin yardm yla A fganistan igali altn d a tutm aya
devam ediyor.
O dnem de derginin editr olan Robin Blackburn, Ber
lin D u v an n n yklnn hem en ard n d an Ne w Left Reviewda kan bir m akalesinde, d u ru m u kalc grm em ekle
birlikte yenilginin leini etkili bir dille zetlem iti:
Stalinizmin bozgunu reformcu komnizmi de beraberin
de srkledi; ne Trokizme bir fayda getirdi, ne sosyal de
mokrasiye, ne de herhangi bir sosyalist akma. Lenin ve Ma
onun mumyalan hl Moskova ve Pekindeki mozolelerinde,
usulne uygun biimde gmlmeyi bekleyen eski bir dze
nin nianeleri olarak sergilenmeye devam ediliyor. te yan
dan, bugnn can ekime halindeki Byk Devlet Kom
nizmi, yeryzne dadanm bir hortlak deil, artk sadece
huzur iinde lmek iin yalvaran, mutsuz bir ruhtur. Buna
ramen, tarihle yzlemeyi ve sosyalizm projesinin en sivri
dilli eletirmenleriyle diyaloga girmeyi arzu eden bir sosya
lizm yeni bir balangcn yaplmasn salayabilir. Bazs ko
mnist gelenekten etkilenen kayda deer lde anti-kapitalist hareketlerin varln bugn de grebiliyoruz, ancak bu
akmlar bizi kapitalizmin tesine tayabilecek bir program
dan yoksundurlar. Yine, kendilerine komnist ya da sosyalist
diye niteleyen rejimler yok deildir, ancak bu rejimler gerek
baarlar elde edebilmi olsunlar olmasnlar (diyelim, halk
sal ve eitim alanlarnda Kbann ulat parlak dzey
73
48) Robin B lackburn, Fin de Siede: Socialism after the C rash, Nevv Left Review, 1 (185), O cak-ubat 1991, s. 5-66.
74
49) H ans M agnus E nzensberger, Kari H einrich M arx, Selected Poems, ev. Michael H am burger, F red Viebhan ve Rita Dove, Riverdale, NY: Sheep Meadovv
Press, 1999 iinde, s. 55-58.
te&at
83
87
88
89
91
94
95