3199 Instrukcja.16

POLITECHNIKA LUBELSKA
WYDZIA MECHANICZNY
KATEDRA INYNIERII
MATERIAOWEJ
Laboratorium
Inynierii
Materiaowej
Klasyfikacja i systemy oznaczania metali i stopw

w oparciu o aktualnie obowizujce polskie normy
PN-EN (Polska Norma-Europejska Norma) oraz
midzynarodowe normy ISO
Opracowa:
dr. in. Sawomir Szewczyk
Lublin 2011r.
Politechnika Lubelska, Katedra Inynierii Materiaowej, http://kim.pollub.pl/moodle/
Spis treci
1. Wstp ................................................................................. 3
2. Oglna klasyfikacja metali i ich stopw ............................ 5
3. Klasyfikacja i systemy oznaczania stali wglowych i
stopowych w oparciu o aktualne normy PN-EN oraz
PN-EN ISO......................................................................10
3.1 Klasyfikacja gatunkw stali........................................ 10
3.2 Systemy oznaczania stali.......................................... 16
4. Zestawienie wybranych gatunkw stali wglowych i
stopowych wedug norm krajowych, europejskich i
midzynarodowych........................................................ 40
5. Literatura ...................................................................... 58
Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011
1. Wstp
Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie problematyki zwizanej z koniecznoci zastpowania norm krajowych przez normy europejskie w zwizku z
wejciem Polski do Unii Europejskiej. Podstawowym zadaniem tej pracy jest pokazanie zasad wprowadzania norm europejskich do Polskich Norm, a take przedstawienie uregulowa prawnych dotyczcych normalizacji. Przedstawione zostan
oznaczenia wybranych gatunkw materiaw stosowane dotychczas przez polskich
producentw, w porwnaniu do oznacze gatunkw stopw metali zawartych w
normach europejskich oraz zgodno ich z midzynarodowymi normami ISO.
Wynikiem dziaalnoci ISO jest norma midzynarodowa, ktra stanowi pewien
wsplny model dla krajowych jednostek normalizacyjnych, ktre mog go wykorzysta jako wzorzec do opracowania wasnych norm krajowych, moe te by wykorzystana przez wadze krajowe w pracach legislacyjnych, jako podstawa przepisw technicznych. Nie ma tutaj obowizku penego wprowadzania norm ISO przez
ich czonkw do zbiorw norm krajowych, cho jest to usilnie zalecane dla uatwienia handlu globalnego. Dlatego Europejski Komitet Normalizacyjny przy opracowywaniu norm europejskich wzoruje si na midzynarodowych normach ISO i
stara si, aby normy europejskie byy zgodne z normami midzynarodowymi.
Obecnie wszystkie kraje rozwijajc si poszukuj drg umoliwiajcych stabilno ekonomiczn i wzrost gospodarczy, a podstawowy cel do jakiego d, wydaje
si by zbliony. Jest to wzrost zdolnoci produkcyjnej dbr i usug, ktre bd zaspokaja zarwno potrzeby lokalne, jak te odnios sukces na rynkach midzynarodowych. Aby zrealizowa ten cel, niezbdna jest wysoka produktywno i zapewnienie konkurencyjnoci wyrobw i usug. Innymi sowy, trzeba produkowa lepiej
i wicej. Oglnie uwaa si, e aby sprosta temu zadaniu, naley dziaa jednoczenie w dwch kierunkach.
W pierwszej kolejnoci naley stworzy takie warunki ekonomiczne, w ktrych
promowane jest inwestowanie w nowoczesne rodki produkcji oraz stworzony zostanie system zacht ekonomicznych dla przedsibiorstw do eksportowania wytwarzanych przez nie wyrobw. Tego typu dziaanie jest domen polityki makroekonomicznej. Typowymi krokami, jakie trzeba w tym zakresie podj s midzy innymi: kontrola i sterowanie poziomem inflacji, liberalizacja handlu, znoszenie subsydiw pastwowych i rozwj systemu bankowego. Dziaania takie pomagaj w
kreowaniu waciwych warunkw i stymuluj wzrost gospodarki.
Drugi niezbdny kierunek to promowanie transferu technologii, stworzenie wykwalifikowanej kadry pracownikw oraz doskonalenie organizacji produkcji i marketingu. Kadzie si tu nacisk na budowanie rnego typu infrastruktury: materiaowej, technicznej, naukowej, instytucjonalnej. W tym wanie obszarze normalizacja
odgrywa decydujc rol w stymulowaniu rozwoju ekonomicznego. Nie jest bowiem moliwe stworzenie w jakiejkolwiek dziedzinie nowoczesnych systemw wytwarzania bez udziau normalizacji.
Inynierowie i projektanci stosuj normy na kadym etapie procesu produkcyjnego. Normy powoywane s w kontraktach, w procesach kontroli stosowanych na
potrzeby wasne producentw, jak te do oceny przez stron trzeci. Pomagaj one
w podjciu decyzji o przyjciu lub odrzuceniu dostawy, pozwalaj dokona oceny
zgodnoci z przyjtymi powszechnie standardami pod ktem ochrony zdrowia, bezpieczestwa lub ochrony rodowiska. Normy stanowi wielkie uatwienie w handlu
midzynarodowym.
2. Oglna klasyfikacja metali i ich stopw

Klasyfikacja oglna metali i stopw, ich nazwy i okrelenia s zawarte w arkuszu
normy PN90/H01010/01. Jest to nadal aktualna norma dotyczca oglnej klasyfikacji, jednak pewne okrelenia s w niej zastpowane poprzez wprowadzanie nowych norm dotyczcych poszczeglnych metali i ich stopw.
Przy klasyfikowaniu i oznaczaniu metali uywamy nastpujcych poj podstawowych:
-
metal pierwiastek, ktrego opr elektryczny waciwy w warunkach normalnych mieci si w zakresie 10-6 10-8 m i zwykle zwiksza si liniowo z podwyszeniem temperatury;
pierwiastek pprzewodnikowy pierwiastek, ktrego opr elektryczny w

warunkach normalnych mieci si w zakresie 10-4 - 107 m i maleje wykadniczo z podwyszeniem temperatury;
stop tworzywo metaliczne otrzymane ze stanu ciekego, skadajce si z

dwch lub wicej metali lub metali i niemetali, wrd ktrych wyrnia si
skadniki stopu (metal podstawowy i dodatki stopowe) oraz zanieczyszczenia.
Stop jest wytwarzany celowo dla uzyskania danych wasnoci;
metal podstawowy metal, ktrego zawarto w stopie jest wiksza od kadego z pozostaych skadnikw stopu. W przypadku rwnej masy dwch lub
wicej metali w stopie za metal podstawowy przyjmuje si metal bardziej szlachetny, tzn. o mniejszym powinowactwie z tlenem;
dodatek stopowy skadnik stopu nie bdcy metalem podstawowym, celowo

dodany do stopu lub utrzymany w nim w sposb zamierzony, o okrelonych
granicznych zawartociach, konieczny do uzyskania wymaganych wasnoci;
gwny dodatek stopowy skadnik stopu wystpujcy w nim w najwikszej

masie poza metalem podstawowym. W przypadku rwnej iloci dwch lub
wicej dodatkw w stopie za gwny dodatek stopowy uwaa si pierwiastek o
mniejszym powinowactwie z tlenem. Te sam zasad stosuje si przy ustalaniu
kolejnoci dalszych dodatkw stopowych;
zanieczyszczenie pierwiastek obecny w metalu lub stopie, nie dodany celowo i nie utrzymany w nim w sposb zamierzony, o okrelonej maksymalnej
granicy zawartoci. Za zanieczyszczenie uwaa si rwnie pierwiastek uyty

do rafinowania metalu (np. odtleniania, odsiarczania itp.) nawet w przypadku
okrelenia jego maksymalnej i minimalnej granicy zawartoci.
Klasyfikacj metali i stopw przedstawiono na rys. 2.1. Ponadto z klasyfikacja
zwizane s nastpujce okrelenia:
-
elazo i jego stopy metal Fe i jego stopy, w ktrych metalem podstawowym

jest Fe;
metale nieelazne i ich stopy metale (z wyjtkiem elaza) i pierwiastki pprzewodnikowe oraz ich stopy.
Metale i stopy
elazo i jego stopy
Metale nieelazne i
ich stopy
Rys. 2.1. Klasyfikacja metali i stopw.[6]
elazo i jego stopy klasyfikujemy wedug rys. 2.2. Z klasyfikacj t zwizane s

nastpujce okrelenia:
-
elazo metal Fe zawierajcy zanieczyszczenia, a nie zawierajcy dodatkw

stopowych;
elazo wysokiej czystoci elazo o takiej czystoci, aby jego wasnoci odpowiaday wasnociom pierwiastka;
elazo technicznej czystoci elazo uzyskiwane w takich procesach metalurgicznych, aby zanieczyszczenia (wgiel i inne pierwiastki) nie przekraczay
cznie 0,15 %;
stopy elaza stopy, w ktrych metalem podstawowym jest elazo;
surwka stop elaza z wglem i innymi dodatkami stopowymi (gwnie

krzemem, manganem) zawierajcy wicej ni 2 % wgla, otrzymany w stanie
ciekym w wyniku redukcji rudy elaza w wielkim piecu lub niskoszybowym;
stal stop elaza z wglem i innymi dodatkami stopowymi zawierajcy do

okoo 2% wgla, otrzymany w procesach stalowniczych w stanie ciekym,
przeznaczony na pwyroby i wyroby przerabiane plastycznie;
staliwo stop elaza z wglem i innymi dodatkami stopowymi zawierajcy

do okoo 2% wgla, otrzymany w procesach stalowniczych w stanie ciekym,
przeznaczony na odlewy;
eliwo stop elaza z wglem i innymi dodatkami stopowymi o skadzie chemicznym zapewniajcym krzepnicie z przemian eutektyczn, przeznaczony
na odlewy;
elazostop stop metali lub niemetali z elazem sucy do wprowadzania

dodatkw stopowych do ciekej stali, staliwa lub eliwa, jak rwnie stosowany jako odtleniacz, modyfikator, czynnik odgazowujcy kpiel metalow w
procesach metalurgicznych.
elazo i jego stopy
elazo
Stopy elaza
elazo wysokiej
czystoci
Surwki
Stale
elazo technicznej
czystoci
elazostopy
Staliwa
eliwa
Rys. 2.2. Klasyfikacja elaza i jego stopw. [6]

Klasyfikacja metali nieelaznych i ich stopw przedstawiona jest na rys. 2.3.
W klasyfikacji tej uywamy nastpujce okrelenia:
metal nieelazny kady metal (z wyjtkiem elaza) i pierwiastek pprzewodnikowy zawierajcy zanieczyszczenia i nie zawierajcy dodatkw stopowych;
metal nieelazny wysokiej czystoci metal nieelazny o maej zawartoci

zanieczyszcze otrzymany lub oczyszczony specjalnymi metodami. Minimaln zawarto danego metalu oraz maksymalne zawartoci zanieczyszcze
okrelono w normach przedmiotowych;
Metale nieelazne i
ich stopy
Metale nieelazne
Metale nieelazne
wysokiej czystoci
Metale nieelazne technicznej czystoci
Stopy metali nieelaznych

Stopy miedzi
Stopy aluminium
Metale surowe
Stopy niklu
Metale rafinowane
Metale przetopione
Stopy srebra
Stopy cynku
Stopy oowiu
Stopy cyny
Stopy ........
Rys. 2.3. Klasyfikacja metali nieelaznych i ich stopw.[6]
metal nieelazny technicznej czystoci metal nieelazny o zawartoci zanieczyszcze waciwej dla sposobu wytwarzania, otrzymany lub oczyszczony przemysowymi metodami metalurgicznymi. Minimaln zawarto danego
metalu oraz graniczne zawartoci zanieczyszcze okrelono w normach
przedmiotowych. Dodatki technologiczne (np. odtleniacz) nie mog by powodem zakwalifikowania metalu jako stopu;
metal surowy metal otrzymany zazwyczaj w procesie hutniczym, chemicznym lub elektrolizy z pierwotnych surowcw metalononych lub surowcw
wtrnych;
metal rafinowany metal oczyszczony zazwyczaj w procesie elektrorafinacji, rektyfikacji, rafinacji ogniowej lub chemicznej, otrzymany z metalu surowego, odpadw lub zomw;
metal przetopiony metal otrzymany przez przetopienie metalu surowego,

metalu rafinowanego, odpadw lub zomw metalicznych;
stop metalu nieelaznego stop, w ktrym metalem podstawowym jest dany

metal nieelazny. Wyjtek stanowi stopy srebra, zota i platynowcw, za ktre uwaa si stopy, w ktrych minimalna zawarto tych metali jest wiksza
ni 10%. W razie potrzeby w stopach poszczeglnych metali wyrnia si:
a) stop wstpny (zaprawa) pomocniczy stop wytwarzany celowo dla uatwienia wprowadzenia dodatkw stopowych lub technologicznych do waciwego
stopu;
b) metal stopowy stop metalu z ma zawartoci jednego lub wicej dodatkw stopowych; maksymaln zawarto dodatkw stopowych w metalu stopowym, stanowic sum ich nominalnych zawartoci, okrelono w normach
klasyfikacyjnych dla danego metalu podstawowego.
3. Klasyfikacja i systemy oznaczania stali wglowych i stopowych

w oparciu o aktualne normy PN - EN oraz PN EN ISO
3.1 Klasyfikacja gatunkw stali
Klasyfikacja stali wglowych i stopowych ujta zostaa w normie PN
EN 10020:2002U, ktra zastpia polska norm PN-91/H-01010/03. Przedmiotem niemniejszego arkusza normy jest podzia gatunkw stali wedug zawartoci pierwiastka, wedug stopnia odtlenienia, oraz podziau na gwne klasy jakociowe stali stopowych i niestopowych.
Przy klasyfikowaniu stali pod wzgldem chemicznym naley pamita o
przestrzeganiu kilku zasad. Jeeli zwarto pierwiastka w stali wg wymaga
dla analizy wytopowej okrelona jest w normie lub warunkach zamwienia wyrobu, wartoci minimaln lub zakresem, to podstaw klasyfikacji stanowi zawarto minimalna tego pierwiastka. Gdy w normie lub warunkach zamwienia
podano tylko skad chemiczny wyrobu, a nie podano skadu chemicznego wytopu, to zawartoci graniczne skadu chemicznego wytopowego naley ustali,
biorc za podstaw dopuszczalne odchyki od analizy wytopowej okrelone w
normach. Jeeli skad chemiczny stali nie jest okrelony w wyniku braku norm
lub dokadnie uzgodnionych warunkw zamwienia, do klasyfikacji naley
przyj analiz wytopu okrelon przez wytwrc. Gdy wyniki analizy kontrolnej wyrobu rni si od analizy wytopowej w stopniu dopuszczalnym przez
normy lub warunki zamwienia, to takie warunki nie wpywaj na klasyfikacje
stali. Dla wyrobw wielowarstwowych, z powok lub powlekanych warstwowo,
podstaw klasyfikacji stanowi skad chemiczny materiau podstawowego. Jeeli zawarto pierwiastka w stali wedug wymaga analizy wytopowej okrelana jest tylko wartoci maksymaln, wwczas do klasyfikacji stali naley
przyj 70% tej wartoci maksymalnej. Zawarto pierwiastkw wystpujcych
w skadzie chemicznym stali powinny by podane z tak sam liczb miejsc
po przecinku jak zawartoci graniczne podane w tablicy 3.1, np. zakres od
10
0,3% do 0,5% odpowiada przy stosowaniu normy zakresowi od 0,30% do

0,50%, podobnie wymagana zawarto 2% odpowiada 2,00%.
Tablica 3.1 Granica midzy stalami niestopowymi a stopowymi [13]
Symbol chemiczny
pierwiastka
Zawarto graniczna
% masy
Al
Aluminium
Bor
Bi
Bizmut
0,10
Co
Kobalt
0,30
Cr
Chrom
0,30
Cu
Mied
0,40
La
Lantanowce, kady
0,10
Mn
Mangan
1,652)
Mo
Molibden
0,08
Nb
Niob
0,06
Ni
Nikiel
0,30
0,3
0,0008
Pb Ow
0,40
Se
Selen
0,10
Si
Krzem
0,50
Te
Tellur
0,10
Ti
Tytan
0,05
Wanad
0,10
Wolfram
0,30
Zr
Cyrkon
0,05
Inne (oprcz wgla, fosforu,

siarki i azotu), kady
1)
0,10
1) wartoci graniczne wykorzystuje si do klasyfikacji stali porwnujc je z

wartoci minimaln stenia kadego pierwiastka podanego w normach
szczegowych, a jeli podana jest tylko warto maksymalna do klasyfikacji
(z wyjtkiem Mn) przyjmuje si warto stanowica 70% tego stenia maksymalnego.
2) jeeli wymagania dotycz manganu obejmuj wycznie stenie maksymalne, dopuszcza si wwczas warto 1,8%
11
Rodzaje stali wedug skadu chemicznego:

- stale niestopowe (wglowe) gatunki stali, w ktrych zawarto pierwiastkw przy zachowaniu zasad klasyfikacji, jest mniejsza od wartoci granicznych
podanych w tablicy 3.1.
- stale stopowe gatunki stali, w ktrych zawarto, co najmniej jednego z
pierwiastkw, przy zachowaniu zasada klasyfikacji, jest rwna lub wiksza od
zawartoci granicznej podanej w tabeli 3.1.
- stale nierdzewne zawierajce 10,5% Cr i 1,2% C.
Ze wzgldu na sumaryczny udzia pierwiastkw w skadzie chemicznym

stale stopowe dzielimy na grupy:
- niskostopowe gdzie zawarto jednego pierwiastka nie przekracza 2,0%,
a suma pierwiastkw cznie nie przekracza 3,5%.
- redniostopowe gdzie zawarto jednego pierwiastka mieci si miedzy
2,0% - 8%, a suma pierwiastkw cznie nie przekracza 12%.
- wysokostopowe - gdzie zawarto jednego pierwiastka przekracza 8%, a
suma pierwiastkw cznie nie przekracza 55%.
Rodzaje stali wedug stopnia odtlenienia:

- stal nieuspokojona stal, w ktrej przy krzepniciu we wlewnicy dochodzi
do reakcji wgla z rozpuszczonym tlenem, a tworzcy si w tej reakcji tlenek
wgla uchodzi ze stali wywoujc zjawisko wrzenia stali.
- stal puspokojona stal, w ktrej zawarto rozpuszczonego tlenu obniona tak, aby przy jej krzepniciu we wlewnicy dochodzio jedynie do ograniczonej reakcji wgla z tlenem.
- stal uspokojona stal, w ktrej przed odlaniem do wlewnicy zawartoci rozpuszczonego tlenu obniono tak, e przy jej krzepniciu we wlewnicy nie dochodzi do reakcji tlenu z wglem i stal po wlaniu do wlewnicy zachowuje si
spokojnie.
Stal niestopow dzieli si wedug wasnoci i zastosowania na dwie
klasy:
12
1) stale niestopowe jakociowe1 s to stale zwykle okrelone wymaganiami dotyczcymi tylko niektrych wasnoci (np. cigliwoci, podatnoci
na obrbk plastyczn, wielko ziarna). Do stali niestopowych jakociowych
zaliczane s wszystkie stale niestopowe, niezaliczone do stali specjalnych.
2) stale niestopowe specjalne s to stale, ktre charakteryzuj si duym stopniem czystoci pod wzgldem wtrce niemetalicznych. W wikszym
stopniu stale te s przeznaczone do ulepszania cieplnego bd te hartowania
powierzchniowego. W zalenoci od doboru skadu chemicznego i zastosowaniu odpowiednich warunkw wytwarzania, mona uzyska rne wasnoci
technologiczne.
Do stali niestopowych specjalnych zalicza si te stale, ktre speniaj
nastpujce kryteria:
- okrelon udarno w stanie ulepszanym cieplnie;
- okrelony zasig utwardzania powierzchniowego lub zakresu hartowania;
- szczeglnie nisk zawartoci wtrce niemetalicznych;
- maksymalna zawartoci fosfory i siarki;
0,020 % dla analizy wytopowej
0.025 % dla analizy kontrolnej
- ograniczonej zawartoci pierwiastkw (miedzi do 0,10 %, kobaltu i wanadu
do 0,05% w stalach na reaktory jdrowe);
- stale utwardzalne wydzieleniowo o wymaganej zawartoci wgla minimum
0,25% lub wikszej w analizie wytopowej i strukturze ferrytyczno-perlitycznej,
zawierajce jeden lub wicej mikrododatkw stopowych, takich jak niob albo
wanad, jednak ich zawarto powinna by nisza ni warto graniczna dla
stali stopowych.
W obowizujcej do roku 2002, a obecnie wycofywanej normie PN-EN10026:1996 wyrniono take klas
stali niestopowych podstawowych. W znowelizowanej normie PN-EN10026:2002U klasa ta zostaa wczona do
stali niestopowych jakociowych.
13
Stal stopow dzieli si wedug jakoci, wasnoci i zastosowania na

dwie klasy:
1) stale stopowe jakociowe s to stale, ktre klasyfikuje si podobnie jak
stale niestopowe jakociowe z uwzgldnieniem zwikszenia zawartoci pierwiastkw powyej wartoci granicznych podanych w tablicy 3.1. Wyroby ze stali stopowych nie s przeznaczone do ulepszania cieplnego ani do utwardzania
powierzchniowego.
Tablica 3.2 Stale stopowe drobnoziarniste spawanie. Granica skadu chemicznego midzy stalami jakociowymi i specjalnymi. [13]
Pierwiastek
Chrom
Mied
Mangan
Molibden
Niob
Nikiel
Tytan
Wanad
Cyrkon
Zawarto graniczna 1)
% masy
0,50
0,50
1,80
0,10
0,08
0,50
0,12
0,12
0,12
1) wartoci graniczne wykorzystuje si do klasyfikacji stali porwnujc je z

wartoci minimaln stenia kadego pierwiastka podanego w normach
szczegowych, a jeli podana jest tylko warto maksymalna do klasyfikacji
(z wyjtkiem Mn) przyjmuje si warto stanowica 70% tego stenia maksymalnego.
Stale stopowe jakociowe dzieli si w nastpujcy sposb:

- stale konstrukcyjne drobnoziarniste spawalne, w tym stale przeznaczone do
produkcji zbiornikw i rurocigw pracujcych pod cinieniem o minimalnej
granicy plastycznoci Re< 380 MPa dla produktw o gruboci do 16 mm, steniu pierwiastkw mniejszym od wartoci granicznych podanych w tablicy
3.2;
14
- stale elektrotechniczne zawierajce jako pierwiastki stopowe jedynie krzem i

aluminium, o specjalnych wymaganiach w zakresie ograniczonej stratnoci
magnetycznej i okrelonej indukcji magnetycznej.
- stale stopowe na szyny, grodzice lekkie, uki na obudowy grnicze
- stale stopowe na wyroby paskie walcowane na zimno lub na gorco, stosowane do dalszej trudniejszej obrbki na zimno.
- stale stopowe z zawartoci miedzi gdzie miedz stanowi tylko pierwiastek stopowy
2) stale stopowe specjalne s to stale, ktrym poprzez dokadne regulowanie skadu chemicznego oraz regulowaniem procesem wytwarzania, nadaje
si zrnicowane waciwoci przetwrcze oraz uytkowe. Obejmuj one
wszystkie gatunki stali, ktre nie zostay ujte w klasie stali nierdzewnych oraz
stopowych jakociowych.
Stale stopowe specjalne dzieli si w nastpujcy sposb:
- stale maszynowe;
- stale na urzdzenia cinieniowe;
- stale konstrukcyjne;
- stale szybkotnce;
- stale narzdziowe stopowe;
- stale na oyska toczne;
- stale o szczeglnych wasnociach fizycznych:
Stale nierdzewne wedug wasnoci i zastosowania dzieli si na:

- stale odporne na korozje;
- stale aroodporne;
- stale odporne na pezanie, okrelane take jako arowytrzymae;
15
3.2. Systemy oznaczania stali

System znakowania stali zosta ujty w arkuszy normy PN-EN 10027-1 oraz
PN-EN 10027-2. Pierwsza norma zawiera znaki stali i symbole gwne, druga
przedstawia system cyfrowy oznaczania stali.
Norma PN-EN 10027-1 ustala zasady oznaczania stali za pomoc symboli

literowych i cyfrowych. Symbole literowe i cyfrowe wskazuj na gwne cechy
stali, takie jak: zastosowanie stali, wasnoci mechaniczne lub fizyczne oraz
skad chemiczny stali, co pozwala w sposb uproszczony klasyfikowa gatunek stali. Aby unikn powtarzalnoci w znakowanie stali, konieczne jest
uzupenianie symboli stali znakami dodatkowymi, ktre pomocniczo charakteryzuj cechy stali lub wyrobw hutniczych, np warunki obrbki cieplnej, przydatno do pracy w wysokich lub niskich temperaturach. Wspomniane dodatkowe symbole zostay ujte w Oklniku Informacyjnym ECISS - IC10. Oklnik
Informacyjny jest uzupenieniem normy PN-EN 10027-1 i ma suy jako
podstawa do ustalania znakw stali ju ustanowionych w dotychczasowych normach. Zawiera dodatkowe znaki, ktre naley stosowa cznie z
symbolami gwnymi wg PN-EN 10027-1, jeeli te ostatnie nie wystarczaj do
cakowitej identyfikacji stali lub wyrobu stalowego.
Wedug normy PN-EN 10027-1 dla kadej stali powinien by ustalony
jeden jednoznaczny znak, ktry naley pisa bez spacji. Znaki stali mona podzieli na dwie gwne grupy:
-grupa 1 znaki i symbole stali, ktre wskazuj na zastosowanie oraz
mechaniczne lub fizyczne wasnoci stali.
-grupa 2 - znaki i symbole stali, ktre wskazuj na skad chemiczny (wyodrbnia si 4 podgrupy znakw).
16
Znak stali oznaczanych wg ich zastosowania i wasnoci mechanicznych

lub fizycznych posiadaj nastpujce symbole gwne:
S = stale konstrukcyjne
P = stale pracujce pod cinieniem
L = stale na rury przewodowe
E = stale maszynowe
B = stale do zbrojenia betonu, gdzie po symbolu literowym umieszcza si
liczb bdc charakterystyczn granic plastycznoci w N/mm2;
Y = stale do betonu spronego, gdzie po symbolu literowym umieszcza
si liczb bdc wymagan minimaln wytrzymaoci na rozciganie
w N/mm2;
R = stal na szyny lub w postaci szyn, gdzie po symbolu literowym umieszcza si liczb bdc wymagan minimaln wytrzymaoci na rozciganie w N/mm2;
H = wyroby paskie walcowane na zimno ze stali o podwyszonej wytrzymaoci przeznaczonych do ksztatowania na zimno, gdzie po symbolu
literowym umieszcza si liczb bdc wymagan minimaln granic
plastycznoci w N/mm2, albo jeeli jest wymagana tylko wytrzymao
na rozciganie, wtedy liter T, za ktr umieszcza si wymagan minimaln wytrzymao na rozciganie w N/mm2;
D = wyroby paskie ze stali mikkich przeznaczonych do ksztatowania na
zimno (z wyjtkiem wymienionych w pozycji 5), gdzie po symbolu literowym umieszcza si jedn z nastpujcych liter:
- C dla wyrobw paskich walcowanych na zimno;
- D dla wyrobw paskich walcowanych na gorco przeznaczonych do
ksztatowania na zimno;
- X dla wyrobw bez charakterystyki walcowania (na zimno lub na gorco); oraz dwa symbole cyfrowe lub literowe charakteryzujce stal,
ustalone przez jednostk ustalajc znak;
T = wyroby walcowni blachy ocynowanej (blacha i tama opakowaniowa),

za ktr umieszcza si:
17
- dla wyrobw o jednokrotnie redukowanej gruboci liter H, za ktr

umieszcza si liczb bdc wymagan nominaln twardoci wg
HR 30Tm;
- dla wyrobw o dwukrotnie redukowanej gruboci liczb bdc wymagan nominalna granic plastycznoci w N/mm2;
M = stale elektrotechniczne, za ktr umieszcza si:
- liczb bdc 100-krotn wymagan maksymaln stratnoci w
W/kg, odniesion do nominalnej gruboci blachy lub tamy, przy czstotliwoci 50 Hz i indukcji magnetycznej:
- 1,5 Tesla dla blach i tam niewyarzonych kocowo i wyarzonych kocowo o niezorientowanych i normalnie zorientowanych
ziarnach;
- 1,7 Tesla dla blach i tam o niskiej stratnoci lub wysokiej
przenikalnoci magnetycznej i zorientowany ziarnie;
- liczb bdc 100-krotn nominaln gruboci wyrobu w mm;
- liter oznaczajc rodzaj blachy lub tamy elektrotechnicznej, tj.
- A o niezorientowanym ziarnie;
- D ze stali niestopowych, niewyarzonych kocowo;
- E ze stali stopowych, niewyarzonych kocowo;
- N o normalnie zorientowanym ziarnie;
- S o zorientowanym ziarnie, obnionej stratnoci;
- P o zorientowanym ziarnie, wysokiej przenikalnoci magnetycznej
Symbole literowe za liter
dotyczc
stali
elektrotechnicznych
stosowanych przy czstotliwoci przemysowej 50 Hz, dla innych zastosowa

np. na przekaniki lub do wysokich czstotliwoci nie zostay dotychczas ustalone.
18
Znak stali ze wzgldu na ich skad chemiczny dzielimy na cztery podgrupy :

- podgrupa 1 - stale niestopowe (bez stali automatowych) o redniej zawartoci manganu <
1% - znak skada si z nastpujcych
symboli, umieszczonych kolejno po sobie:

a)
litery C
b) liczby bdcej 100-krotn redni wymagan zawartoci procentow wgla 2. Jeeli nie jest wymagana zawarto wgla w
okrelonych granicach, wwczas komitet techniczny opracowujcy
normy na wyrb powinien okreli reprezentatywn wielko.
- podgrupa 2 - stale niestopowe o redniej zawartoci manganu 1%.
niestopowe stale automatowe i stale stopowe (bez stali szybkotncych) o

zawartoci kadego pierwiastka stopowego < 5% - znak skada si z:
a) liczby bdcej 100-krotna wymagan redni zawartoci wgla2.
Jeeli nie jest wymagana zawarto wgla w okrelonych granicach,
wwczas instytucje odpowiedzialne za odpowiedni
norm na wyroby powinny okreli reprezentatywn wielko;

b) symboli pierwiastkw chemicznych oznaczajcych skadniki stopowe w stali. Symbole te porzdkuje si w kolejnoci malejcej zawartoci pierwiastkw; jeeli wystpuj identyczne zawartoci dwch lub wicej pierwiastkw, wwczas stosuje si porzdek
alfabetyczny;
c) liczb oznaczajcych zawartoci poszczeglnych pierwiastkw stopowych w stali. Kada liczba oznacza odpowiednio, redni procent zawartoci pierwiastka pomnoony przez wspczynnik wg tablicy 3.3
i zaokrglony do najbliszej liczby cakowitej Liczby dotyczce poszczeglnych pierwiastkw naley oddzieli kresk poziom.
W celu rozrnienia podobnych gatunkw stali, symbol liczbowy zawartoci wgla mona podwyszy lub
obniy o jedn jednostk liczbow
19
- podgrupa 3 - stale stopowe (bez stali szybkotncych) zawierajce

przynajmniej jeden pierwiastek stopowy 5% - znak skada si z nastpujcych symboli:
a) litery X;
b) liczby bdcej 100-krotn wymagan redni zawartoci wgla3. Jeeli nie jest wymagana zawarto wgla w okrelonych granicach,
wwczas instytucja odpowiedzialna za odpowiedni norm na wyroby powinna okreli reprezentatywn wielko;
c) symboli chemicznych oznaczajcych skadniki stopowe stali. Symbole te porzdkuje si w kolejnoci malejcej zawartoci pierwiastkw; jeeli wystpuj identyczne zawartoci dwch lub wicej
pierwiastkw, wwczas stosuje si porzdek alfabetyczny;
d) liczb oznaczajcych wielkoci zawartoci pierwiastkw stopowych.
Kada liczba oznacza odpowiednio, redni procent zawartoci
pierwiastka pomnoony przez wspczynnik wg tablicy 5.3 i zaokrglony do najbliszej liczby cakowitej. Liczby dotyczce poszczeglnych pierwiastkw naley oddzieli kresk poziom.
- podgrupa 4 - stale szybkotnce - znak skada si z symboli:
a) liter HS;
b) liczb oznaczajcych procentowe zawartoci pierwiastkw stopowych w nastpujcym porzdku: wolfram W, molibden -M, wanad V, kobalt - Co.
Kada liczba oznacza redni zawarto procentow odpowiedniego pierwiastka, zaokrglon do najbliszej liczby cakowitej; liczby oznaczajce
zawartoci poszczeglnych pierwiastkw naley oddzieli kresk poziom.
20
Tablica 3.3. Wspczynnik dla ustalenia symboli liczbowych pierwiastkw

stopowych [14]
Pierwiastek
Wspczynnik
Cr, Co, Mn, Ni, Si, W
4
Al, Be, Cu, Mo, Nb, Pb, Ta, Ti, V, Zr
10
Ce, N, P, S
100
B
1000
Norma wyodrbnia dwie grupy symboli dodatkowych:

a) dodatkowe symbole dla gatunkw stali, ktre dzieli si na dalsze dwie grupy, tj. grup 1 i grup 2. Symbole grupy 2 mona stosowa tylko w poczeniu z symbolami grupy 1 i umieszcza si je za symbolami grupy 1;
b) dodatkowe symbole dla wyrobw stalowych, ktre zestawione s w tablicach 3.4, 3.5, 3.6 Symbole te naley oddzieli od poprzedzajcych
symboli znakiem (+).
Schematy oznaczenia stali i wyrobw stalowych przedstawione zostay odpowiednio w tablicach 3.7.-3.21
Tablica 3.4. Przykady symboli oznaczajcych specjalne wymagania. [14]
SYMBOL
ZNACZENIE
+C
+F
+H
grube ziarno
drobne ziarno
hartowno
wasnoci okrelane na gruboci wyrobu; minimalne przew+ Z15
enie = 15%
enie = 25%
enie = 35%
wyej wymienione symbole oznaczaj specjalne wymagania stanowice
zwykle charakterystyk stali. Dla celw praktycznych uwaa si je jako symbole dotyczce wyrobw stalowych.
21
Tablica 3.5. Przykady symboli oznaczajcych rodzaj powoki. [14]
SYMBOL
ZNACZENIE
+A
+ AR
+ AS
powlekanie aluminium na gorco

platerowanie aluminium
powlekanie stopem aluminiowokrzemowym
powlekanie stopem aluminiowocynkowym (> 50% Al.)
powlekanie elektrolityczne
chrom/tlenek chromu (ECCS)
powlekanie miedzi
powoka nieorganiczna
powoka organiczna
powlekanie cyn na gorco
powlekanie elektrolityczne cyn
powlekanie stopem ow-cyna na gorco
powlekanie elektrolityczne stopem
ow-cyna
powlekanie cynkiem na gorco (galwanizowanie)
powlekanie stopem cynk-aluminium
(> 50% Zn) na gorco
powlekanie elektrolityczne cynkiem
powlekanie stopem cynk-elazo na
gorco (galwanizowanie)
powlekanie elektrolityczne stopem
cynk-nikiel
+ AZ
+ CE
+ CU
+ IC
+ oc
+S
+ SE
+T
+ TE
+Z
+ ZA
+ ZE
+ ZF
+ ZN
dla uniknicia pomylenia z innymi symbolami mona uy litery S jako

symbol poprzedzajcy np. +SA.
22
Tablica 3.6. Przykady symboli oznaczajcych stan obrbki cieplnej. [14]

SYMBOL
+ A
+ AC
+ AT
+C
+Cnnn
+ CR
+ HC
+ LC
+M
+N
+Q
+S
+U
PIERWIASTEK
wyarzanie zmikczajce
wyarzanie dla uzyskanych wglikw sferoidalnych
przesycenie
utwardzanie na zimno
utwardzany na zimno przy minimalnej wytrzymaoci na rozciganie nnn [N/mm 2]
walcowany na zimno
walcowany na gorco, a nastpnie utwardzony na zimno
utwardzony powierzchniowo, walcowany lub cigniony na zimno
walcowany termomechanicznie, obrbka cieplno-plastyczna
normalizowany lub walcowany na normalizujco
ulepszany cieplnie
obrbka umoliwiajca cicie na zimno
nieobrobiony
dla uniknicia pomylenia z innymi symbolami mona uy litery T, jako symbol poprzedzajcy np. +TA
23
Tablica 3.7. Schemat oznaczania stali konstrukcyjnych. [14]
Symbole dodatkowe
dla gatunkw stali
Symbole gwne
Symbole dodatkowe dla

wyrobw stalowych
1)
an ..........
Symbole gwne
Litery
G = staliwo
Symbole dodatkowe
Wasnoci me-
Dla stali
Grupa 12)
chaniczne
nnn = minimalna granica plastycznoci (Re)

N/mm2 dla najS = stal kon- mniejszego zakresu
wymiarowego
strukcyjna
+an +an ...............
Udarno (praca
amania) w dulach J
Grupa 23)
27J
40J
60J
Temperatura
prby
o
C
JR
KR
LR
20
J0
K0
L0
J2
K2
L2
-20
J3
K3
L3
-30
J4
K4
L4
-40
J5
K5
L5
-50
J6
K6
L6
-60
M = walcowanych termomechanicznie
N = normalizowanych lub
walcowanych normalizujco
Q = ulepszanych cieplnie
G = inne cechy (jeeli potrzebne) oznaczane dalej jedn lub dwoma
cyframi
Dla wyrobw stalowych
C = do formowania na zimno
D = do powlekania na gorco
E = do emaliowania
F = do kucia
L = do stosowania w niskich
temperaturach
M = walcowanych termomechanicznie
walcowanych normalizujco
O = na platformy morskie
P = na pale szalunkowe
Q = ulepszane cieplnie
S = do budowy statkw
T = na rury
X = odpornych na korozj
atmosferyczn
an = symbole chemiczne
wymaganych dodatkw
np. Cu z jedn cyfr
oznaczajc 10x redni
wymagan zawarto
pierwiastka (zaokrglone
do 0,1%)
1) n = symbole cyfrowe, a = symbole literowe, an = symbole alfanumeryczne.

2) symbole M, N i Q w grupie 1 dotyczc stali drobnoziarnistych.
3) symbole grupy 2 inne jak symbole chemiczne mona uzupeni jedn lub dwoma cyframi gatunkw w danej
normie przedmiotowej.
S185 (St0)
Przykady oznacze
S235JR (St3S)
(w nawiasach podano, jeli istniej,
S275J2G3 (St4W)
odpowiedniki z wczeniejszych PolS235J0 (St3W)
skich Norm)
24
Tablica 3.8. Schemat oznaczania stali do pracy pod cinieniem. [14]

Symbole dodatkowe
dla gatunkw stali
Symbole gwne
an ..........

wyrobw stalowych
+an +an ...............
1)
Symbole gwne
Litery
G= staliwo
(jeeli potrzebne)
Wasnoci
mechaniczne
Symbole dodatkowe
Dla stali
Grupa 12)
Grupa 23)
Dla
wyrobw
stalowych
nnn= minimalna
granica plastycznoci (Re)
N/mm2 dla najmniejszego zakresu wymiarowego
M = walcowanych termomeH = wysoka temperatura

Tablice
chanicznie
L = niska temperatura
5.4,
R = temperatura pokojoN = normalizowanych lub
5.5, 5.6
walcowanych normalizuwa
jco
X = wysoka i niska temperatura
T = na rury
P= stale do
B = na butle gazowe
pracy pod
S = na proste zbiorniki ciniecinieniem
niowe
G = inne cechy uzupenione,
jeli potrzeba, jedn lub
dwoma cyframi
1) n = symbole cyfrowe, a = symbole literowe, an = symbole alfanumeryczne
2) symbole M, N i Q w grupie 1 dotycz stali drobnoziarnistych.
3) symbole grupy 2 inne jak symbole chemiczne mona uzupeni jedn lub dwoma cyframi w celu odrnienia gatunkw w danej normie przedmiotowej.
P235 (K10)
Przykady oznacze
(w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych
Polskich Norm)
P235GH (St36K)
P265GH (St41K)
P275NH (St44K)
25
Tablica 3.9. Schemat oznaczania stali na rury przewodowe. [14]

Symbole gwne
Symbole dodatkowe
dla gatunkw stali
an ..........

wyrobw stalowych
+an +an ...............
1)
Symbole gwne
Litery
Wasnoci
mechaniczne
Symbole dodatkowe
Dla stali
Grupa 12)
Grupa 2
L = stal na
rury przewodowe
nnn = minimalna M = walcowanych termome- a = klasa wymaga uzugranica plastyczchanicznie

peniona, jeeli to konoci (Re)
nieczne, przez jedn
N/mm2 dla najwalcowanych normalicyfr
mniejszego zazujco
kresu wymiaroG = inne cechy uzupenione,
wego
jeeli potrzebne, jedn
lub dwoma cyframi
2) symbole M, N i Q w grupie 1 dotycz stali drobnoziarnistej.
L275N
Przykady oznacze
(w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych Polskich Norm)
Dla
wyrobw
stalowych
Tablice
5.4,
5.5,
5.6
L275M
L355N
26
Tablica 3.10. Schemat oznaczania stali maszynowych. [14]
Symbole gwne
Symbole dodatkowe
dla gatunkw stali
an ..........

wyrobw stalowych
+an +an ...............
1)
Symbole gwne
Litery
E = stale
maszynowe
Wasnoci
mechaniczne
Symbole dodatkowe
Dla stali
Grupa 1
Grupa 2
nnn = minimalna G = inne cechy uzupenione

granica plastyczjedn lub dwoma cyframi
noci (Re)
Dla
wyrobw
stalowych
Tablica
5.6

Przykady oznacze
E235 (St3)
(w nawiasach podano, jeli istniej, odpowiedniki z wczeniejszych

Polskich Norm)
E275 (St4)
E295 (MSt5)
E335 (MSt6)
E360 (MSt7)
27
Tablica 3.11. Schemat oznaczania stali do zbrojenia betonu. [14]

Symbole gwne
Symbole dodatkowe
dla gatunkw stali
an ..........

wyrobw stalowych
+an +an ...............
1)
Symbole gwne
Litery
B = stale
do zbrojenia betonu
Wasnoci
mechaniczne
nnn = minimalna
Symbole dodatkowe
Dla stali
Grupa 11)
Grupa 2
a = klasa cigliwoci, za
ktr umieszcza si, jeeli
to jest konieczne jedn
lub dwie cyfry
Dla
wyrobw
stalowych
Tablice
5.5, 5.6

Przykady oznacze
B235 (St3S-b)
B275 (St3SX-b)
28
Tablica 3.12. Schemat oznaczania stali do betonu spronego [14].

Symbole dodatkowe
dla gatunkw stali
Symbole gwne
an ..........

wyrobw stalowych
+an +an ...............
1)
Symbole gwne
Litery
Y = stale
do betonu
spronego
Wasnoci
mechaniczne
Symbole dodatkowe
Dla stali
Grupa 12)
Grupa 2
Dla
wyrobw
stalowych
nnnn3) = nominalna wytrzymao na rozciganie (Rm) N/mm2
C = drut cigniony na zimno

Tablica
H = prty walcowane na
5.6
gorco lub wstpnie
sprone
Q = drut ulepszany cieplnie
S = ksiska cige
Cr= inne cechy uzupenione,
jeli potrzeba jedn lub
dwoma cyframi
2) symbole M, N i Q w grupie 1 dotycz stali drobnoziarnistej.
3) jeeli wymagana wytrzymao na rozciganie skada si z 3 cyfr, to pierwsza cyfra nnn powinna by zero.
Y1770C
Przykady oznacze
29
Tablica 3.13. Schemat oznaczania stali na szyny lub w postaci szyn [14].
Symbole dodatkowe
dla gatunkw stali
Symbole gwne
an ..........

wyrobw stalowych
+an +an ...............
1)
Symbole gwne
Litery
R = stale
na szyny
lub w postaci szyn
Wasnoci
mechaniczne
nnnn = 2) minimalna wytrzymao na rozciganie (Rm) N/mm2
Symbole dodatkowe
Dla stali
Grupa 1
Mn= wysoka zawarto
manganu
Grupa 2
Dla
wyrobw
stalowych
Q = ulepszanie cieplne
Cr= dodatek stopowy

chromu
an= symbol chemiczny
wymaganego pierwiastka
stopowego np. Cu z jedn
cyfr oznaczajc 10x
redni wymagan zawarto (zaokrglona do
0,1%)
G= inne cechy uzupenione, jeli potrzeba, jedn
lub dwoma cyframi

2) jeeli wymagana wytrzymao na rozciganie skada si z 3 cyfr, to pierwsza cyfra nnnn powinna by zero.
R0900
Przykady oznacze
R0900Mn
30
Tablica 3.14. Schemat oznaczania wyrobw paskich, walcowanych na

zimno ze stali o podwyszonej wytrzymaoci do ksztatowania za zimno.
[14]
Symbole gwne
H
1)
Symbole dodatkowe
dla gatunkw stali
an ..........

wyrobw stalowych
+an +an ...............
Symbole gwne
Litery
H = wyroby paskie
walcowane
na zimno o
wysokiej
wytrzymaoci do toczenia na
zimno
Symbole dodatkowe
Dla stali
Wasnoci
mechaniczne
nnn = minimalna
N/mm2
Tnnn = minimalna wytrzymao
na rozciganie
(Rm) N/mm2
Grupa 12)
Grupa 22)
M= formowane termomechanicznie i
walcowane na zimno
D = powlekane na gorco
Dla
wyrobw
stalowych
Tablica
5.5
B = utwardzane
P = z fosforem
X = dwufazowe
Y = stal IF (Interstitial free steel)
G = inne cechy uzupenione, jeli
potrzeba jedn lub dwoma cyframi
1) n = symbol cyfrowy, a = symbol literowy, an = symbol alfanumeryczny.

2) symbole grupy 1 i 2 mona uzupeni jedn lub dwoma cyframi.
Przykady oznacze
H420M
31
Tablica 3.15. Schemat oznaczania wyrobw paskich do ksztatowania na

zimno[14]
Symbole gwne
Symbole dodatkowe
dla gatunkw stali
an ..........

wyrobw stalowych
+an +an ...............
1)
Symbole gwne
Litery
D = wyroby paskie
do toczenia na
zimno
Symbole dodatkowe
Dla stali
Wasnoci
mechaniczne
Cnn = walcowane na zimno,
uzupenione
przez dwie cyfry
Dnn = walcowane na gorco do
bezporedniego
formowania na
zimno, uzupenione przez
dwie cyfry
Grupa 12)
Grupa 2
Dla
wyrobw
stalowych
D = do powlekania na gorco
Tablice
EK = do konwencjonalnego emaliowania
5.5, 5.6
ED = do bezporedniego emaliowania
H = na ksztatowniki otwarte
T = na rury
an = symbol chemiczny wymaganego
pierwiastka stopowego np. Cu z jedn cyfr oznaczajc 10x redni wymagan
zawarto tego pierwiastka (zaokrglon
do 0,1%)

2) symbole grupy 1, inne ni symbole chemiczne, mona uzupeni jedn lub dwoma cyframi.
DC01
Przykady oznacze
DC03
DC04
DC05
DD11
32
Tablica 3.16. Schemat oznaczania wyrobw walcowni blach ocynowanych (stalowe wyroby pakunkowe). [14]
Symbole gwne
1)
Symbole dodatkowe
dla gatunkw stali
+an +an ...............
Symbole gwne
Litery
T = wyroby
walcowni
blach ocynowanych
(stalowe wyroby opakowaniowe
Wasnoci mechaniczne
Hnn = wymagana twardo
rednia HR30Tm dla wyrobw jednokrotnie walcowanych

wyrobw stalowych
Symbole dodatkowe
Dla stali
Grupa 1
Grupa 2
Nie przewiduje
si
Nie przewiduje
si
Dla wyrobw stalowych

Tablice
5.5,5.6
Uwaga: nie
ustalono
symbolu dla
blachy czarnej
nnn = nominalna granica plastycznoci (Re) N/mm2 dla

wyrobw dwukrotnie walcowanych

Przykady oznacze
TH52
T660
TH52+CE
T660+CE
33
Tablica 3.17. Schemat oznaczania stali elektrotechnicznych. [14]

Symbole dodatkowe
Symbole gwne
1)
Symbole gwne
Litery
M = stal
elektrotechniczna
Wasnoci
nnnn = maksymalna wymagana stratno w W/kg x
100
Rodzaj wyrobu (blacha lub

tama)
Symbole dodatkowe
Dla indukcji magnetycznej (przy czstotliwoci 50Hz):
- 1,5 Tesla:
A = o niezorientowanym ziarnie;
D = ze stali niestopowych, nie wyarzonych
kocowo;
Te dwie wasnoci powinna
E = ze stali stopowych, nie wyarzonych
rozdziela kreska pozioma
kocowo;
N = o normalnie zorientowanym ziarnie;
- 1,7 Tesla:
S = o zorientowanym ziarnie, obnionej
stratnoci;
P = o zorientowanym ziarnie, wysokiej przenikalnoci magnetycznej.
nn = 100 x nominalna grubo w mm
Przykady oznacze
M235-35A
M530-50A
M080-23N
M111-35P
M120-23S
34
Tablica 3.18. Schemat oznaczania stali niestopowych (bez automatowych)

o redniej zawartoci manganu < 1%. [14]
Symbole dodatkowe
dla gatunkw stali
Symbole gwne
an ..........

wyrobw stalowych
+an +an ...............
1)
Symbole gwne
Litery
G = staliwo (gdy
potrzebne)
C = wgiel
Zawarto
wgla
nnn = 100 x
wymagana
rednia zawarto wgla.
Jeeli jest wymagany zakres
zawartoci wgla naley wybra warto
reprezentatywn.
Symbole dodatkowe
Dla stali
Grupa 12), 3)
E = z wymagan maksymaln zawartoci siarki
R = z wymaganym zakresem zawartoci siarki
D = do cignienia drutu
C = do formowania na zimno, np.
spczanie, wyciskanie na zimno
S = na spryny
U = na narzdzia
W = na walcwk, prty i druty do
spawania
Grupa 2
an = symbol chemiczny pierwiastka dodatkowego specjalnego, np. Cu
z jedna cyfr jeli
potrzeba, reprezentujc 10 x
redni (zaokrglon do 0,1%)
wymaganego zakresu tego pierwiastka
Dla
wyrobw
stalowych
Tablica
5.6
G = inne cechy uzupenione, jeli

potrzeba, jedn lub dwoma cyframi
2) symbole grupy 1 inne jak E, R, i G mona uzupeni jedn lub dwoma cyframi.
3) symbole E i R grupy 1 mona uzupeni jedn cyfr oznaczajc 100x max. lub redni zawarto siarki
zaokrglon do najbliszej 0,1%.
C22 (20)
Przykady oznacze
C25 (25)
C40E (40)
C50R (50)
C60E (60)
35
Tablica 3.19. Stale niskostopowe o redniej zawartoci manganu 1%,

niestopowe stale automatowe i stale stopowe (bez szybkotncych) o zawartoci kadego pierwiastka stopowego < 5%. [14]
Symbole dodatkowe
dla gatunkw stali
Symbole gwne

wyrobw stalowych
a ... n-n..
+an +an ...............
1)
Symbole dodatkowe
Symbole gwne
Dla stali
Litery
Zawarto
wgla
Pierwiastki stopowe
G=
staliwo
(gdzie
potrzeb
ne)
nnn = 100 x wymagana rednia

zawarto wgla.
a = symbol chemiczny pierwiastkw stopowych, ktre charakteryzuj stal, uzupeniony przez:
Jeeli jest wymagany zakres zawartoci wgla

naley wybra
wielko reprezentatywn.
n-n = cyfry oddzielone kresk

oznaczajce redni procentow
zawarto pierwiastkw pomnoon przez wspczynniki
Grupa
1
Grupa
2
Dla
wyrobw
stalowych
Tablice
5.4, 5.6
Pierwiastek
Wspczynnik
Cr, Co, Mn, Ni, Si, W
Al., Be, Cu, Mo, Nb,

Pb, Ta, Ti, V, Zr
10
Ce, N, P, S
100
1000

Przykady oznacze
18NiCr5-4 (15HGN)
17CrNi6-6 (15HN)
20NiCrMo2-2 (20HNM)
18CrNiMo7-6 (17HNM)
31CrMo12 (25H3M)
36
Tablica 3.20. Stale stopowe (bez szybkotncych) zawierajce przynajmniej jeden

pierwiastek stopowy 5 %[14]
Symbole dodatkowe
dla gatunkw stali
Symbole gwne
a ... n-n...
Symbole dodatkowe
dla wyrobw stalo+an +an ...............
1)
X
Symbole dodatkowe
Symbole gwne
Dla stali
Litery
Zawarto
wgla
G = staliwo (gdzie
potrzebne)
nnn = 100 x wymagana rednia

zawarto wgla.
X = zawarto przynajmniej
jednego
pierwiastka
stopowego
5%
Jeeli jest wymagany zakres zawartoci wgla

naley wybra
wielko reprezentatywn.
Pierwiastki stopowe
Grupa
1
Grupa
2
a = symbol chemiczny pierwiastkw stopowych, ktre

charakteryzuj stal, uzupeniony przez:
Dla
wyrobw
stalowych
Tablice
5.4,5.6
n-n = cyfry oddzielone kresk

oznaczajce redni procentow zawarto pierwiastkw

Przykady oznacze
X6Cr13 (0H13)
X2CrNi19-11 (00H18N10)
X6CrNiTi18-10 (0H18N10T)
X45CrSi8 (H9S2)
X10CrAlSi13 (H13JS)
37
Tablica 3.21. Schemat oznaczania stali szybkotncych. [14]

Symbole gwne
Symbole dodatkowe
dla gatunkw stali
n-n .............

wyrobw stalowych
+an +an ...............
1)
Symbole gwne
Litery
HS = stale
szybkotnce
Zawarto pierwiastka stopowego
Symbole dodatkowe
Dla stali
Grupa 1
Grupa 2
n-n = cyfry oddzielone kresk, oznaczajce procentow zawarto pierwiastkw stopowych w nastpujcym
porzdku:
Dla wyrobw
stalowych
Tablica 5.6
wolfram (W)
molibden (Mo)
wanad (V)
kobalt (Co)
Przykady oznacze
HS 18-0-1 (SW18)
HS 6-5-2 (SW7M)
HS 6-5-2-5 (SK5M)
HS 7-4-2-5 (SK5MC)
HS 2-9-1-8 (SK8M)
38
W normie PN-EN 10027-2 ustalono system umoliwiajcy cyfrowe

oznaczanie gatunkw stali. Norma zawiera postanowienia dotyczce budowy
numerw stali i organizacji ich rejestrowania, ustalania i rozpowszechniania.
System cyfrowy stali uzupenia system oznaczania stali ustalony w PN-EN
10027-1. Stosowanie wymaga niniejszej normy jest obowizkowy w odniesieniu do gatunkw stali ujtych w normach europejskich i nadprogramowy w
odniesieniu do krajowych gatunkw stali oraz stali wasnych. Numery stali tego systemu maj sta liczb cyfr (tablica 5.22) i s one bardziej uyteczne do
przetwarzania danych ni znaki stali wg PN-EN 10027-1.
Tablica 5.22. Schemat budowy numerw stali.
1 XXX
XX(XX)
Kolejny numer [ uwaga 2]
Numer grupy stali
Numer grupy materiau 1 stal [ patrz uwaga 1]
Uwaga 1 - Numery od 2 do 9 mona przeznaczy dla innych materiaw.

Uwaga 2 - Obecnie kolejny numer" skada si z dwch cyfr. Jeeli zajdzie
potrzeba zwikszenia liczby cyfr w zwizku ze zwikszeniem si liczby gatunkw stali, przewidziano kolejny numer", zawierajcy do czterech cyfr. W
tym przypadku nastpi nowelizacja niniejszej normy.
39
4. Zestawienie wybranych gatunkw stali wglowych i stopowych

wedug norm krajowych, europejskich i midzynarodowych.
W rozdziale zestawione zostay gatunki stali wglowych i stopowych

wystpujcych w Polskich Normach oraz ich odpowiedniki w normach europejskich i midzynarodowych ISO. Zestawienie gatunkw stali zostao przedstawione w tablicach:
- tablica 4.1 stale konstrukcyjne wglowe
- tablica 4.2 stale konstrukcyjne stopowe
- tablica 4.3 stale narzdziowe
- tablica 4.4 stale odporne na korozje, aroodporne, arowytrzymae, zaworowe i oyskowe
- tablica 4.5 stale o specjalnych zastosowaniach
W tablicach znajduj si dodatkowe oznaczenia:

- symbol ,,- oznacza, ze w normach europejskich bd midzynarodowych
nie wystpuje dany gatunek materiau
- symbol ~ oznacza, e gatunek stali wystpujcy w normach europejskich
lub midzynarodowych rni si skadem chemicznym od gatunku materiau
wystpujcego w normach polskich.
40
Tablica 4.1. Zestawienie gatunkw stali konstrukcyjnych niestopowych. [11]
Przeznaczenie
1
do nawglania
do normalizowania lub
ulepszania
cieplnego
oglnego przeznaczenia
niskowglowa
zwykej jakoci
niskowglowa
wyszej jakoci
okrelonego
zastosowania
Stale konstrukcyjne niestopowe

Gatunek w Polskich Normach
Odpowiednik w EN
Gatunek
Norma
Gatunek
Norma
Odpowiednik w ISO
Gatunek
Norma
2
09A
10
15G
15
20G
20
25
30
35
40
45G
45
50G
50
55
60G
60
65
MSt5
MSt6
MSt7
St0S
St3S
St3W
St4S
St4W
St0
St1X
St2NY
St2SX
St3M
St3NY
St44N
06XA
06X
08XA
09P
12X
14P
16G2Nb
16G2
18A
6
~C10
C10
C15
C20
C25
C30
C35
C40
C45
C50
C55
C60
~Fe490
~Fe590
~Fe690
~E185
~E235
~E235
~E275A
~E275
~E185
~F9
~E355
-
3
PN-93/H-84019
4
~C10E
C10E
C15E
C22E
PN-93/H-84019
C25
C30
C35
C40
C45
C50
C55
C60
PN-88/H-84020
~E295
~E335
~E360
~S185
~S235JR
~S235J0
~S275J0
PN-88/H~S185
84023/04
PN-88/H~FeH40FF
84023/05
~FeH40FF
~FeH40FF
~S355J2G3
-
5
EN 10084:1998
EN 100832:1991
EN 10025:1993
EN 10025:1993
EN 46:1968
EN 10025:1993
7
ISO 683-18:1996
ISO 683-18:1996
ISO 1052:1982
ISO 630:1995
ISO 630:1995
ISO 2604-1:1975
ISO 630:1995
41
niskowglowa
wyszej jakoci
okrelonego
zastosowania
1
zrwnowaona o
podwyszonej
wytrzymaoci
20P
22G2A
25G2NbY
25G2Y
34GJ
20G2Y
20G2AY
20G2ACuY
20G2AVCuY
20G2VY
20G2ANbY
20G2AVY
sprynowa
65G
(resorowa)
65
75
85
specjalna do
C22E
ulepszania cieplC25E
nego
C30E
C35E
C40E
C45E
C50E
C55E
C60E
jakociowa do
C22
ulepszania cieplC25
nego
C30
C35
C40
C45
C50
C55
C60
jakociowa na
DC01
wyroby paskie
DC03
walcowane na
DC04
zimno
DC05
jakociowa na
DX51D
tamy i blachy do
DX52D
obr. plast. na
DX53D
zimno
DX54D
grodzice walcoS240GP
wane na gorco
S270GP
S320GP
S355GP
PN-86/H-84016
~2CS67
~2CS75
~2CS85
C22E
C25E
C30E
C35E
C40E
C45E
C50E
C55E
C60E
C22
C25
C30
C35
C40
C45
C50
C55
C60
DC01
DC03
DC04
DC05
DX51D
DX52D
DX53D
DX54D
S240GP
S270GP
S320GP
S355GP
~CS70
~CS75
~CS85
C25E4
C30E4
C35E4
C40E4
C45E4
C50E4
C55E4
C60E4
C25
C30
C35
C40
C45
C50
C55
C60
CR22
CR24
-
PN-88/H-84032
PN-EN 100831+A1:1999
PN-EN 100832+A1:1999
PN-EN
10152:1997
PN-EN
10142+A1:1997
PN-EN 102481:1999
EN 132:1979
PN-EN 100831:1991
EN 10083-2:1991
EN 10152:1993
EN 10142:1991
EN 10248-1:1995
ISO 4960:1986
ISO 683-18:1996
ISO 683-18:1996
ISO 6932:1986
42
niskowglowa
walcowana na
gorco do obrbki na zimno
niskowglowa
walcowana na
zimno do obrbki
na zimno
niskowglowa
wyszej jakoci
okrelonego
zastosowania
DD11
DD12
DD13
DD14
DC01
DC03
DC04
DC05
08
08Y
10X
10Y
15X
15Y
1
2
okrelonego
18G2-b
zastosowania (do 20G2VY-b
zbrojenia betonu)
okrel. zastos. (na

acuchy ogniwowe)
okrelonego
zastosowania na
blachy i tamy
okrelonego
zastosowania na
rury
na blachy
grube i uniwersalne
do budowy
statkw
20G2Y-b
35G2Y-b
St0S-b
St3S-b
St3SX-b
St3SY-b
St1E
St1Z
15GJ
08J
08JA
08XA
08YA
08F
06JA
R35
R45
12X
A
AH32
AH36
AH40
B
D
DH32
DH36
DH40
E
EH32
EH36
EH40
PN-EN
10111:2001
PN-EN
10130+A1:1999
PN-88/H84023/05
DD11
DD12
DD13
DD14
DC01
DC03
DC04
DD14
~C10E
~DD11
-
EN 10111:1998
EN 10130-1:1998
EN 10084:1998
EN 10111:1996
~S185
EN 10025:1993
~S235JR
~S235JRG1
~S235JRG2
PN-89/H84023/08
PN-89/H84023/03
PN-89/H84023/07
PN-93/H-92147
-
HR2
HR4
CR22
CR24
~C10
~HR3
HR2
-
ISO 3573:1998
ISO 6932:1986
ISO 683-18:1996
ISO 3573:1986
~E185
~E235
~E235
~E235
-
ISO 630:1987
PN-89/H84023/06
43
dla kolejnictwa
na koa bose
dla kolejnictwa
na odkuwki
dla kolejnictwa
na szyny normalnotorowe
automatowa
jakociowa spawalna drobnoziarnista na urzdzenia cinieniowe
1
na zwyke zbiorniki cinieniowe
P16G
P45A
P30G
P45
P35
St70P
St72P
St90PA
St90PB
A10X
A10XN
A11
A11X
A45
A35
P275N
P275NL1
P275NL2
P275NH
P355N
P355NL1
P355NL2
P355NH
2
P235S
P265S
P275SL
jakociowa drobS275N
noziarnista spaS275NL
walna
S355N
S355NL
na wyroby walFe310-0
cowane na gorco
Fe360B
Fe360C
Fe360D1
Fe430B
Fe430C
Fe430D1
Fe510B
Fe510C
Fe510D1
Fe510DD1
Fe490-2
Fe590-2
Fe690-2
na ksztatowniki
S275J0H
zamknite wyko- S355J0H
nane na
S275J2H
gorco
S355J2H
PN-84/H84027/01
PN84/H-84027/02
~C1
~C3
~C2
-
PN-84/H84027/07
C55
EN 10083-2:1991
C55
C55
C55
PN-73/H-84026 ~11SMn30
~HSMn30
~10S20
-10S20
~46S20
-46S20
~35S20
-35S20
PN-EN 10028P275N
EN 10028-3:1992
3:1996
P275NL1
PL285TN
P275NL2
P275NH
PH285TN
P355N
P355TN
P355NL1
PL355TN
P355NL2
P355NH
PH355TN
3
PN-EN 10088
1998
PN-EN 101132:1998
PN EN-10025
PN-EN 102101:2000
P235S
EN 10207:1997
P265S
P275SL
S275N
EN 10113-2:1993
S275NL
S355N
S355NL
S185
EN 10025:1993
S235J0
S235J2G3
S275J2G3
S275J2G3
S355J0
S355JO
S355J2G3
S355J2G3
E335
E360
S275J0H EN 10210-1:1994
S275J0H
S275j2H
S355J2H
ISO 1005/4:1986
ISO 683-18:1996
ISO 683-9:1988
ISO 9328-4:1991
E235
El85
E235
E235
E235
E275
E355
E355
E355
E355
E355
E355
Fe490
Fe590
E355
-
ISO 630:1995
ISO 630:1995
ISO 1052:1982
44
na grodzice walcowe
na walcwk do
produkcji drutu
1
automatowa
S390GP
S430GP
D35
D38
D40
D43
D53A
D55A
D58A
D65
D65A
D68
D68A
D70
D70A
D73
D73A
D75
D75A
DS75
D78
D78A
D80A
DS80
DS85
DS90
DS95
D83
D83A
D85
PN-EN 102481:1999
PN-91/H-84028
S390GP
S430GP
C38D
C42
~C52D2
C56D2
C58D2
C66D
~C66D2
C68D
~C68D2
C70D
~C70D2
C73D
~C73D2
C75D
~C75D2
~C76D2
C78D
~C78D2
~C80D2
C82D2
C86D2
C92D2
C98D2
C82D
~C82D2
C86D
EN 102480-1:1995
EN 10016-2:1994 2CD35A
2CD38A
2CD40A
2CD43A
EN 10016-4:1994 3CD53A
3CD55A
3CD58A
EN 10016-2
2CD65A
EN 10016-4
3CD65A
EN 10016-2
2CD68A
EN 10016-4
3CD68A
EN 10016-2
2CD70A
EN 10016-4
3CD70A
EN 10016-2
2CD73A
EN 10016-4
3CD73A
EN 10016-2
2CD75A
EN 10016-4
3CD75A
~3CD75A
EN 10016-2
2CD78A
3CD78A
EN 10016-4
3CD80A
~3CD83A
~3CD85A
EN 10016-2
2CD83A
EN 10016-4
3CD83A
EN 10016-2
2CD85A
11SMn30
11SMnPb30
11SMn37
11SMnPb37
10S20
10SPb20
15SMn13
35S20
36SMn14
36SMnPb14
38SMn28
38SMnPb28
44SMn28
44SMnPb28
46S20
46SPb20
PN-EN
10087:2000
11SMn30
EN 10087:1998 11SMn30
11SMnPb30
11SMnPb30
11SMn37
12SMn35
11SMnPb37
10S20
10S20
10SPb20
10SPb20
15SMn13
35S20
36SMn14
36SMnPb14
38SMn28
38SMnPb28
44SMn28
44SMnPb28
46S20
46S20
46SPb20
-
ISO 8457-2:1989
ISO 683-9:1988
45
Tabela 4.2. Zestawienie stali konstrukcyjnych stopowych.[11]
Przeznaczenie
1
o podwyszonej wytrzymaoci
walcowana
termomechanicznie do
obrbki plastycznej na
zimno
normalizowana
przeznaczona
do obrbki na
zimno
o podwyszonej wytrzymaoci ulepszane
cieplnie
Stale konstrukcyjne stopowe

Gatunki w Polskich Normach
Odpowiednik w EN
Gatunek
Norma
Gatunek
Norma
2
09G2Cu
09G2
15GA
15G2ANb
15G2ANNb
18G2ACu
18G2ANb
18G2AVCu
18G2AV
18G2A
18G2
S315MC
S355MC
S420MC
S460MC
S500MC
S550MC
S600MC
S650MC
S700MC
S260NC
S315NC
S355NC
S420NC
S460Q
S460QL
S460QL1
S500Q
S500QL
S500QL1
S550Q
S550QL
S550QL1
S620Q
S620QL
S620QL1
S690Q
S690QL
S690QL1
S890Q
S890QL
S890QL1
3
PN-86/H84018
PN-EN
101492:2000
PN-EN
101493:2000
PN-EN
101372:2000
4
~P355NL1
~P355NL1
~P460N
~P460N
S315MC
S355MC
S420MC
S460MC
S500MC
S550MC
S600MC
S650MC
S700MC
S260NC
S315NC
S355NC
S420NC
S460Q
S460QL
S460QL1
S500Q
S500QL
S500QL1
S550Q
S550QL
S550QL1
S620Q
S620QL
S620QL1
S690Q
S690QL
S690QL1
S890Q
S890QL
S890QL1
5
EN 101133:1993
EN 101492:1996
EN 101493:1995
EN 101372:1996
Odpowiednik w ISO
Gatunek
Norma
6
~E355E
~E390
~E355E
~E460
~E460
FeE355
FeE3420
FeE3490
FeE3560
E460-E
-
7
ISO 49502:1995
ISO 6930
:1983
ISO 4950
:1995
E550-E
E550-E
E690-E
-
46
S960Q
S960QL
o podwyszonej wytrzymaoci utwardzana wydzieleniowo
S500A
S500AL
S550A
S550AL
S620A
S620AL
S690A
1
maszynowa do
ulepszania
cieplnego
38CrS2
46CrS2
34CrS4
37CrS4
41CrS4
25CrMoS4
34CrMoS4
42CrMoS4
16HSN
do okrelonego
22G2SA
zastosowania
18G2AA
25HGNMA
na walcwk i
20HNMA
prty wal23GHNMA
cowane na
23G2NMHA
gorco
23GHNMVTA
23G2NMHVTA
do nawglania
15HGM
15HGN
15HN
15H
16HG
17HGN
17HNM
18HGM
18HGT
18H2N2
20HG
20HNM
20H
22HNM
do azotowania
25H3M
33H3MF
38HMJ
do ulepszania
20HGS
cieplnego i
25HGS
hartowania
25HM
powierzch30G2
niowego
30HGS
PN-EN
101493:2000
PN-EN
101373:2000
S960Q
S960QL
EN 101493:1995
S500A
S500AL
S550A
S550AL
S620A
S620AL
S690A
EN 101373:1995
PN-EN
100831+A1:1999
38CrS2
46CrS2
~20NiCrMo2-2
~18CrMo4
~18NiCr5-4
~17CrNi6-6
~17Cr3
16MnCr5
~16NiCr4
~18CrNiMo7-6
~18CrMo4
20MnCr5
~20NiCrMo2-2
~20Cr4
~20NiCrMo2-2
~31CrMo12
~41CrAlMo7
~25CrMo4
~28Mn6
-
EN 100831:1996
37Cr2E
46Cr2E
34CrS4
37CrS4
41CrS4
25CrMoS4
34CrMoS4
42CrMoS4
E355
~20NiCrMo2
-
ISO
4954:1993
ISO
683:1987
PN-88/H84023/05
PN-89/H84023/08
PN-H93028/A1:
1997
PN-89/H84030/02
PN-89/H84030/03
PN-89/H84030/04
EN
10084:1998
EN
10084:1998
EN
10084:1998
EN 100831:1991
~18CrMo4
~C16E4
16MnCr5
17NiCrMo6
~18CrMo4
~18CrMo4
~20NiCrMo2-2
~20Cr4
~20NiCrMo2-2
~31CrMo12
~41CrAlMo7-4
~25CrMo4
~28Mn6
-
ISO
630:1995
ISO 68311:1987
ISO 68311:1987
ISO 68310:1987
ISO 6831:1987
47
do ulepszania
cieplnego i
hartowania
powierzchniowego
1
do ulepszania
cieplnego i
hartowania
powierzchniowego
do
ulepszania
cieplnego z
borem
na cinieniowe zbiorniki stae

drobnoziarnista spawalna
trudno rdzewiejca
30HM
30H
34HNM
35HGS
35HM
35SG
36HNM
37HGNM
37HS
38HNM
40HM
40HNMA
40H2MF
2
40H
45G2
45HNMF
45HN2A
45HN
45H
50H
20MnB5
30MnB5
38MnB5
27MnCrB5-2
33MnCrB5-2
39MnCrB6-2
28Mn6
30G2F
34CrMo4
S420N
S420NL
S460N
S460NL
08HA
10H
10HA
10HAV
10HAVP
10HNAP
12HNANb
S235J0W
S235J2W
S355J0W
S355J0WP
S355J2G1W
S355J2G2W
S355J2WP
S355K2G1W
S355K2G2W
~25CrMo4
~34Cr4
~34CrNiMo6
~34CrMo4
~36CrNiMo4
~42CrMo4
3
PN-H93011:1998
PN-83/H84017
PN-EN
10155:1997
~25CrMo4
~34Cr4
~34CrNiMo6
~34CrMo4
~36CrNiMo4
~42CrMo4
-
41Cr4
~41Cr4
20MnB5
3OMnB5
38MnB5
27MnCrB5-2
33MnCrB5-2
39MnCrB6-2
S420N
S420NL
S460N
S460NL
S235J0W
S235J2W
S355J0W
S355J0WP
S355J2G1W
S355J2G2W
S355J2WP
S355K2G1W
S355K2G2W
EN 100833:1995
EN 101132:1993
EN
10155:1993
41Cr4
~41Cr4
E420
E420
E420
~HSA355W1
FeE490
HSA355W1
-
ISO 49502:1995
ISO 5952
ISO 6930
ISO 5952
48
sprynowa
(resorowa)
do nawglania
1
do ulepszania
cieplnego
specjalna do
ulepszania
cieplnego
specjalna spawalna na
urzdzenia
cinieniowe
okrelonego
zastosowania
na rury
40S2
45S
50HF
50HG
50HS
50S2
50S
55S2
60SGH
60SG
60S2A
60S2
12HN3A
12H2N4A
18H2N4WA
20H2N4A
PN-74/H84032
20HN3A
25H2N4WA
30HGSNA
30HN2MFA
30HN3A
30H2N2M
37HN3A
65S2WA
25CrMo4
30CrNiMo8
34Cr4
34CrMo4
34CrNiMo6
36CrNiMo6
36NiCrMo16
37Cr4
38Cr2
41Cr4
46Cr2
51CrV4
42CrMo4
50CrMo4
P460N
P460NH
P460NL1
P460NL2
19G2FA
20GB
32HA
PN-72/H84035
30CrNiMo8
25CrMo4
30CrNiMo8
34Cr4
34CrMo4
34CrNiMo6
36CrNiMo6
36NiCrMo16
37Cr4
38Cr2
41Cr4
46Cr2
51CrV4
42CrMo4
50CrMo4
P460N
P460NH
P460NL1
P460NL2
-
PN-72/H84035
51CrV4
50Si7
55Si7
60Si7
~60Si7
60Si7
~15NiCr3
EN 100831:1991
51CrV4
~55Cr3
~59Si7
~15NiCr3
-
ISO 6831:1987
EN 100831:1991
30CrNiMo8
25CrMo4
30CrNiMo8
34Cr4
34CrMo4
34CrNiMo6
36CrNiMo6
37Cr4
41Cr4
51CrV4
42CrMo4
50CrMo4
P460TN
P460TN
PL460TN
~34Cr4
ISO 6831:1987
EN 89:1971
EN 101324:1997
EN 89:1971
EN
10084:1998
PN-EN
100831:1997
PN-EN
100283:1996
PN-89/H84023/07
EN 100831:1991
EN 100283:1992
ISO 68314:1992
ISO 68311:1987
ISO 6831:1987
ISO 93284:1991
ISO 6831:1987
49
Tablica 4.3. Zestawienie stali narzdziowych.[11]

Stale narzdziowe
Przeznaczenie
Gatunek
2
gboko hartujca si
N5
N6
N7
N7E
N8
N8E
N9
N9E
N10
N10E
Nil
N11E
N12
N12E
do pracy na
zimno
NV
NMV
NCV1
NW1
NWC
NMWC
NC4
NC5
NC6
NCMS
NCLV
NC10
NC11
NC11LV
NW9
NPW
NZ2
NZ3
WLB
WNL
WNL1
WNLV
WNLB
WCL
WCLV
WLV
WLK
WWS1
WWV
WWN1
do pracy na
gorco
Odpowiednik w EN
Norma
Gatunek
Norma
3
4
5
Stale narzdziowe niestopowe
PN-84/HEN 96-79
85020
C70U
C70U
C80U
C80U
C90U
C90U
C105U
C105U
C120U
C120U
Stale narzdziowe stopowe
PN-86/H102V2
EN 96-79
90MnV8
85023
107WCr5
95MnWCr5
102Cr6
X100CrMoV5-l
X210Crl2
X160CrMoV12-l
45WCrW8
55WCrV8
PN-86/H~35CrMo8
EN 96-79
~55NiCrMoV7
85021
~55NiCrMoV7
55NiCrMoV7
X37CrMoV5-l
X40CrMoV5-l-l
30CrMoV12-ll
~X3OWCrV5-3
X30WCrV9-3
-
Odpowiednik w ISO
Gatunek
6
Norma
7
TC70
TC70
TC80
TC80
TC90
TC90
TC105
TC105
TC120
TC120
ISO 4957
TCV105
90MnV8
107WCrl
95MnWCr5
102Cr6
100CrMoV5
210Crl2
160CrMoV12
45WCrV8
M5OWCW8
~35CrMo2
~55NiCrMoV2
~55NiCrMoV2
55NiCrMoV2
37CrMoV5
40CrMoV5
30CrMoV3
~30WCrV5
30WCrV9
-
ISO 4957
ISO 4957
50
stale szybkotnce
SW12
SW18
SW2M5
SW7M
SK5
SK5M
SK5MC
SK8M
SK5V
SK10V
PN-86/H85022
Stale szybkotnce
EN 9679
HS 18-0-1
HS 6-5-2
HS 6-5-2-5
HS 7-4-2-5
HS 2-9-1-8
HS 12-1-5-5
HS 10-4-3-10
HS 18-0-1
HS 6-5-2
HS 6-5-2-5
HS 2-9-1-8
HS 10-4-3-10
ISO 4957
51
Tablica 4.4. Zestawienie gatunkw stali odpornych na korozj, aroodpornych,

arowytrzymaych, zaworowych i oyskowych. [11]
Stale odporne na korozj, aroodporne, arowytrzymae, zaworowe i oyskowe

Przeznaczenie
1
odporne na
korozj

2
3
Odpowiednik w EN
4
5
Odpowiednik w ISO
6
7
0H13
PN-71/HX6Cr13
EN
86020
10088/10H13J
X6CrAl13
1
3:1995
H17
X6Cr17
8
1H13
X10Cr13
3H13
X30Cr13
0H17T
X3CrTi17
H18
H13N4G9
00H18N10
X2CrNi19-11
10
0H18N9
X5CrNi18-10
11
0H18N10T
X6CrNiTi18-10
15
0H18N12Nb
X6CrNiNb18-10
H18N10MT
X6CrNiMoTi17-12-2
21
1H18N9
X12CrNi18-8
14
1H18N9T
X10CrNiTi18-10
15
1H18N12T
13
2H18N9
X12CrNi18-8
00H17N14M2
X2CrNiMo17-2-2
19a
0H17N4G8
A-2, A-3
0H17N16M3T
25
H17N13M2T
X6CrNiMoTi17-12-2
21
1H17N4G9
0H22N24M4TCu
0H23N28M3TCu
PN-EN
EN
X2CrNiN18-7
X2CrNiN18-7
10088:
10088:1995
X2CrNi18-9
X2CrNi18-9
1998
X2CrNi19-11
X2CrNi19-11
X2CrNiN18-10
X2CrNiN18-10
X2CrNiN1810
X5CrNi18-10
X5CrNi18-10
X5CrNi1810
X8CrNiS18-9
X8CrNiS18-9
X6CrNiTi18-10
X6CrNiTi18-10
X6CrNiTi1810
X6CrNiNb18-10
X6CrNiNb18-10
X6CrNiNb1810
X4CrNi18-12
X4CrNi18-12
X5CrNi1812E
X1CrNi25-21
X1CrNi25-21
X2CrNiMo17-12-2
X2CrNiMo17-12-2
X2CrNiMo1712
X2CrNiMoN17-11-2
X2CrNiMoN17-11-2
X5CrNiMo17-12-2
X5CrNiMo17-12-2
X5CrNiMo17122E
X1CrNiMoN25-22-2
X1CrNiMoN25-22-2
X6CrNiMoNb17-12-2
X6CrNiMoNb17-12-2
X2CrNiMo17-12-3
X2CrNiMo17-12-3
X2CrNiMo17-13-3
X2CrNiMo17-13-3
X2CrNiMo17133E
X3CrNiMo17-13-3
X3CrNiMo17-13-3
-
ISO 68313:1986
ISO
9328T.5:
1991
ISO 4954
ISO
9328T.5
ISO 4954
52
odporne na
korozj
1
odporne na
korozj
X2CrNiMo18-14-3
X2CrNiMoN18-12-4
X2CrNiMo18-15-4
X2CrNiMoN17-13-5
X1CrNiSi18-15-4
X12CrMnNoN17-7-5
X2CrMnNiN17-7-5
2
X3CrNiCu18-9-2
X6CrNiCuS18-9-2
X3CrNiCu18-9-4
X2CrNiN23-4
X3CrNiMoN27-5-2
X2CrNiMoN22-5-3
X2CrNiMoN25-7-4
X2CrNi12
X2CrTi12
X6CrNiTi12
X6Cr13
X6CrAl13
X2CrTi17
X6Cr17
X3CrTi17
X3CrNb17
X6CrMo17-1
X6CrMoS17
X2CrMoTi17-1
X2CrMoTi18-2
X2CrMoTiS18-2
X6CrNi17-1
X6CrMoNb17-1
X2CrNbZr17
X2CrAlTi18-2
X2CrTiNb18
X2CrMoTi29-4
X12Cr13
X12CrS13
X20Cr13
X30Cr13
X29Cr13
X39Cr13
X46Cr13
X50CrMoV15
X70CrMo15
X14CrMoS17
X39CrMo17-1
X105CrMo17
X90CrMoV18
X17CrNi16-2
X2CrNiMo18-14-3
X2CrNiMoN18-12-4
X2CrNiMo18-15-4
X2CrNiMoN17-13-5
X1CrNiSi18-15-4
X12CrMnNoN17-7-5
X2CrMnNiN17-7-5
3
X3CrNiCu18-9-2
X6CrNiCuS18-9-2
X3CrNiCu18-9-4
X2CrNiN23-4
X3CrNiMoN27-5-2
X2CrNiMoN22-5-3
X2CrNiMoN25-7-4
X2CrNi12
X2CrTi12
X6CrNiTi12
X6CrAl13
X2CrTi17
X3CrTi17
X3CrNb17
X6CrMo17-1
X6CrMoS17
X2CrMoTi17-1
X2CrMoTi18-2
X2CrMoTiS18-2
X6CrNi17-1
X6CrMoNb17-1
X2CrNbZr17
X2CrAlTi18-2
X2CrTiNb18
X2CrMoTi29-4
X12CrS13
X20Cr13
X30Cr13
X29Cr13
X39Cr13
X46Cr13
X50CrMoV15
X70CrMo15
X14CrMoS17
X39CrMo17-1
X105CrMo17
X90CrMoV18
X17CrNi16-2
X2CrNiMo1713
ISO
9328T.5
X3CrNiMo18164
X2CrNiMoN17135
5
X3CrNiCu1893E
~X6CrTi12E
X6Cr13
X6Cr17
X6CrMo171E
X12Cr13E
~110CrMo17
-
ISO 4954
ISO 4955
ISO 4954
ISO 4957
53
odporne na
korozj
X3CrNiMo13-4
X3CrNiMo13-4
X4CrNiMo16-5-1
X4CrNiMo16-5-1
X5CrNiCuNb16-4
X5CrNiCuNb16-4
X7CrNiAl17-7
X7CrNiAl17-7
X8CrNiMoAl15-7-2
X8CrNiMoAl15-7-2
X10CrNi18-8
X10CrNi18-8
aroodporna
H5M
PN-71/HEN
86022
10095:1995
H6S2
2H17
H13JS
X10CrAlSi13
H18JS
X2CrNiMo17-2-2 EN 100881:1995
H24JS
X10CrAlSi25
1
arowytrzymaa
zaworowe
na oyska
toczne
H25T
H26N4
H18N9S
H23N13
H20N12S2
H23N18
H25N20S2
H18N25S2
H16N36S2
H9S2
H10S2M
4H14N14W2M
50H21G9N4
H15
H15SG
LH20M
PN-71/H86022
PN-71/H86022
PN-74/H84041
PN-H94021:1997
EN
10095:1995
X15CrNiSi20-2
X15CrNiSi25-21
X12NiCrSi35-16
EN
X45CrSi8
90:1971
X40CrSiMo10
X53CrMnNiN21-9
100Cr6
EN
94:1973
100CrMn6
-
X10CrNi189E
19a
-
ISO 4954
ISO68313:1986
1
3
ISO 68317:1976
54
Tablica 4.5. Zestawienie gatunkw stali o specjalnych zastosowaniach [10]

Stale o specjalnych zastosowaniach
Przeznaczenie
Gatunek
niestopowa do
pracy w podwyszonej
temperaturze
St36K
St41K
St44K
K10
K18
niestopowa do
P235GH
pracy w podP265GH
wysz. temp.
P295GH
P355GH
stopowa do
19G2
pracy w pod16M
wyszonej
20M
temperaturze
15HM
20HM
10H2M
13HMF
20MF
21HMF
20HMFTB
15NCuMNb
26H2MF
30H2MF
22H2NM
33H2NMJ
20H2MWF
32HN3M
34HN3M
15H11MF
15H12MWF
20H12M1F
23H12MNF
stopowa spe- 10CrMo9-10
cjalna do pracy 13CrMo4-5
w podwy.
16Mo3
temp.
11CrMo9-10
stopowa nieTS47
rdzewna na rury
TS60
dla przemysu
TS61
spoywczego
TW47
TW60
TW61
Norma
PN-85/H-84024
Odpowiednik w EN
Gatunek
~P235GH
~P265GH
~P285NH
~P235
P235GH
PN-EN 100282:1996
P265GH
P295GH
P355GH
PN-75/H-84024
16Mo2
~16Mo3
13CrMo4-5
~25CrMo4
10CrMo9-10
~14Mo6
9NiCuMoNb5-6-4
X20CrMoV11-1
PN-EN 1002810CrMo9-10
2:1996
13CrMo4-5
16Mo3
11CrMo9-10
PN-H~X5CrNi18-10
74247:1996
~X5CrNi18-10
-
Norma
Odpowiednik w ISO
Gatunek
~P235
~P265
EN 10222-4
~F13
EN 10216-2
~PH23
~PH29
P235
EN 100282:1992
P265
P290
P355
EN 10028-2
~PH35
16Mo3
~F26
~14CrMo45
EN 10083-1
~F31
EN 10028-2 ~11CrMo910
EN 10222-2
F33
~F33
EN 10216-2
EN 10222-2
~F40
~F40
EN 10028-2
TS34
14CrMo45
16Mo3
13CrMo910
EN 10088/1-3
~11
~11
EN 10028-2
Norma
ISO 93282:1991
ISO 2607-1
ISO 9329-2
ISO 93282:1991
ISO 9329-2
ISO 2604-1
ISO 9328-2
ISO 2604-1
ISO 9329-2
ISO 2604-1
ISO 2604-2
ISO 9328-2
ISO 683-10
55
nierdz. na
wszczepy dla
chirurgii
o wysokiej
opornoci elektrycznej
1
stopowa magnetycznie twarda
D
E
PN-ISO 58321:1997
E
-
H13J4
H17J5
H20J5
0H23J5
PN-87/H-92610
W6
H6K6
H9K15M2
na blachy i
M235-35A
PN-EN
tamy stalowe
10106:1998
M250-35A
elektrotechM250-50A
nicznie walM270-35A
cowane na
M270-50A
zimno
M290-50A
M300-35A
M310-50A
M310-65A
M330-35A
M330-50A
M330-65A
M350-50A
M350-65A
M400-50A
M400-65A
M470-50A
M470-65A
M530-50A
M530-65A
M600-100A
M600-50A
M600-65A
M700-100A
M700-50A
M700-65A
M800-100A
M800-50A
M800-65A
M940-50A
M1000-100A
M1000-65A
M1300-100A
na blachy i
080-23-N5 PN-IEC 404-8tamy stalowe
7+A1
089-27-N5
magnetyczne o
097-30-N5
ziarnie zo103-27-P5
rientowanym
105-30-P5
M235-35A
M250-35A
M250-50A
M270-35A
M270-50A
M290-50A
M300-35A
M310-50A
M310-65A
M330-35A
M330-50A
M330-65A
M350-50A
M350-65A
M400-50A
M400-65A
M470-50A
M470-65A
M530-50A
M530-65A
M600-100A
M600-50A
M600-65A
M700-100A
M700-50A
M700-65A
M800-100A
M800-50A
M800-65A
M940-50A
M1000-100A
M1000-65A
M1300-100A
M080-23N
M089-27N
M097-30N
M103-27P
-
EN
10106:1995
ISO 58321:1987
56
na blachy i
tamy stalowe
magnetyczne o
ziarnie zorientowanym
1
na blachy i
tamy stalowe
magnetyczne o
ziarnie zorientowanym
106-23-M6
111-30-P5
111-35-N5
117-27-N6
117-30-P5
120-23-S5
125-35-P5
128-30-N6
130-27-S5
135-27-P6
135-35-P5
138-30-P6
2
140-30-S5
146-30-P6
146-35-N6
154-30-P6
155-35-S5
157-23-S6
164-35-P6
168-27-S6
177-35-P6
183-30-S6
207-35-S6
M111-30P
M111-35N
M117-30P
M120-23S
M130-27S
3
M140-30S
-
57
5. Literatura
1.
Praca zbiorowa pod redakcj A. Weroskiego: wiczenia laboratoryjne z inynierii materiaowej, Wyd. Politechniki Lubelskiej, Lublin
2002.
2.
Poradnik mechanika, Tom I.: Nauki matematyczno fizyczne. Materiaoznawstwo.

WNT, Warszawa 1998.
3.
Blicharski M.: Inynieria materiaowa, stal. WNT, Warszawa 2004.
4.
Przybyowicz K.: Metaloznawstwo. WNT, Warszawa 2007.
5.
Dobrzaski L.: Podstawy nauki o materiaach i metaloznawstwo. WNT, GliwiceWarszawa 2001.
6.
Krzemie E.: Metaloznawstwo. Wyd. Politechniki lskiej, Gliwice 2001.
7.
Dobrzaski L.: Metaloznawstwo i obrbka cieplna metali. Wyd. Politechniki lskiej, Gliwice 1995.
8.
Zarzdzenie nr 5 Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego z

dnia 12 kwietnia 1995 r. w sprawie trybu, organizacji i szczegowego zakresu dziaania Normalizacyjnych Komisji Problemowych
(tekst ujednolicony na podstawie Zarzdzenia nr 20 Prezesa PKN
z dnia 28 grudnia 1995 r. zmieniajcego Zarzdzenie Prezesa
PKN w sprawie trybu, organizacji i szczegowego zakresu dziaania
Normalizacyjnych Komisji Problemowych, z uwzgldnieniem zmian
wprowadzonych zarzdzeniem nr 21 z dnia 17 grudnia 2001 r.)
9.
Ustawa z dnia 12 wrzenia 2002 o normalizacji.
10. Praca zbiorowa pod redakcj L. A. Dobrzaskiego: Leksykon materiaoznawstwa, Wyd. Verlag Dashofer, Warszawa, Kwiecie 2011.
11. PN-90/H-01010/01. Metale. Klasyfikacja
12. PN-71/H-01016. Metale nieelazne. Klasyfikacja oglna
13. PN-EN 10020:1996. Stal. Klasyfikacja
14. PN-EN 10027-1: Systemy oznaczania stali. Znaki stali i symbole
gwne
58
15. PN-EN 10027-2: Systemy oznaczania stali. System cyfrowy oznaczania staliPN-93/H-84019. Stal niestopowa do utwardzania powierzchniowego i ulepszania cieplnego. Gatunki.
16. PN-88/H-84020. Stal niestopowa konstrukcyjna oglnego przeznaczenia. Gatunki.
17. PN-89/H-84023/04. Stal okrelonego zastosowania. Stal niskowglowa zwykej jakoci. Gatunki.
18. PN-89/H-84023/05. Stal okrelonego zastosowania. Stal niskowglowa wyszej jakoci, niskostopowa i stopowa. Gatunki.
19. PN-EN 10083-1+A1:1999. Stale do ulepszania cieplnego. Techniczne warunki dostawy wyrobw ze stali specjalnych.
20. PN-EN 10083-2+Al: 1999. Stal do ulepszania cieplnego. Techniczne warunki dostawy wyrobw ze stali niestopowych jakociowych.
21. Adresy stron internetowych
www.pkn.com.pl
www.tevo.net
www.dashofer.pl
59

3199 Instrukcja.16

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

3199 Instrukcja.16

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

3199 Instrukcja.16

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

POLITECHNIKA LUBELSKA

Klasyfikacja i systemy oznaczania metali i stopw

Politechnika Lubelska, Katedra Inynierii Materiaowej, http://kim.pollub.pl/moodle/

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

2. Oglna klasyfikacja metali i ich stopw

pierwiastek pprzewodnikowy pierwiastek, ktrego opr elektryczny w

stop tworzywo metaliczne otrzymane ze stanu ciekego, skadajce si z

dodatek stopowy skadnik stopu nie bdcy metalem podstawowym, celowo

gwny dodatek stopowy skadnik stopu wystpujcy w nim w najwikszej

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

granicy zawartoci. Za zanieczyszczenie uwaa si rwnie pierwiastek uyty

elazo i jego stopy metal Fe i jego stopy, w ktrych metalem podstawowym

elazo i jego stopy

Rys. 2.1. Klasyfikacja metali i stopw.[6]

elazo i jego stopy klasyfikujemy wedug rys. 2.2. Z klasyfikacj t zwizane s

elazo metal Fe zawierajcy zanieczyszczenia, a nie zawierajcy dodatkw

stopy elaza stopy, w ktrych metalem podstawowym jest elazo;

surwka stop elaza z wglem i innymi dodatkami stopowymi (gwnie

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

stal stop elaza z wglem i innymi dodatkami stopowymi zawierajcy do

staliwo stop elaza z wglem i innymi dodatkami stopowymi zawierajcy

elazostop stop metali lub niemetali z elazem sucy do wprowadzania

Rys. 2.2. Klasyfikacja elaza i jego stopw. [6]

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

metal nieelazny wysokiej czystoci metal nieelazny o maej zawartoci

Metale nieelazne technicznej czystoci

Stopy metali nieelaznych

Rys. 2.3. Klasyfikacja metali nieelaznych i ich stopw.[6]

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

metal przetopiony metal otrzymany przez przetopienie metalu surowego,

stop metalu nieelaznego stop, w ktrym metalem podstawowym jest dany

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

3. Klasyfikacja i systemy oznaczania stali wglowych i stopowych

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

0,3% do 0,5% odpowiada przy stosowaniu normy zakresowi od 0,30% do

Inne (oprcz wgla, fosforu,

1) wartoci graniczne wykorzystuje si do klasyfikacji stali porwnujc je z

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Rodzaje stali wedug skadu chemicznego:

Ze wzgldu na sumaryczny udzia pierwiastkw w skadzie chemicznym

Rodzaje stali wedug stopnia odtlenienia:

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Stal stopow dzieli si wedug jakoci, wasnoci i zastosowania na

1) wartoci graniczne wykorzystuje si do klasyfikacji stali porwnujc je z

Stale stopowe jakociowe dzieli si w nastpujcy sposb:

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

- stale elektrotechniczne zawierajce jako pierwiastki stopowe jedynie krzem i

Stale nierdzewne wedug wasnoci i zastosowania dzieli si na:

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

3.2. Systemy oznaczania stali

Norma PN-EN 10027-1 ustala zasady oznaczania stali za pomoc symboli

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

Znak stali oznaczanych wg ich zastosowania i wasnoci mechanicznych

T = wyroby walcowni blachy ocynowanej (blacha i tama opakowaniowa),

Copyright by S. Szewczyk, Lublin University of Technology, 2011

- dla wyrobw o jednokrotnie redukowanej gruboci liter H, za ktr