SYAH DER BEYAZ MASKE Frantz Fanon

Hazrlayan: M.Fatih mleki

Frantz Fanonun kitabn giriinde ortaya koyduu bir bak as var: lk fatihlere,
misyonerlere, smrgecilere, hem zencilere hayranlk duyan hem de onlardan tiksinen
kimselere, rkn Beyazlatrmaya alanlara, Beyazlara kin tleyenlere acmayacan
ifade ediyor. Bu bakmdan, Fanonun anavatan Antiller zelinde Siyah-Beyaz ilikilerini
konu alan kitapta, tm yamalama-smrgeletirme ilikilerine ramen, Siyah insann
derisinin rengi nedeniyle yceltilmesi ya da aalanmas fikrine dorudan kar klyor.
Fanon psikolojik ve toplumsal tespitlerin yan sra, eylem boyutuna da geerek, Siyah insann
kendisini normal hissetmek iin takmaya eilimli olduu Beyaz maskeyi de yrtp atmay
hedeflediini sylyor.
BLM 1 ZENC VE DL
Dili ete saplanm Tanr olarak niteleyen Paul Valerynin dedii gibi, dil hakimiyeti
ve dil ustal sahibine nemli bir g/iktidar getirmektedir. Bu yzden Fransay grm ve
bir Fransz gibi konumay renmi Antilliye kendi lkesinde bir yar-tanr gzyle baklr
(Beyaz adam gibi konuuyor); ancak ayn Antilli Zenci, Fransadaki Beyaz adamn gznde
Beyazlamaya alan karikatr bir taklit olarak kalmaktadr. leri dzeyde eitimi olan ve
Fransada yaayan Zenci her ne kadar yzne bir Beyaz maske taksa da; ne anavatannda ne
de bulunduu Beyazlarn arasnda tam olarak kabul gr(e)memenin dramn yaar.
Beyaz adam her adan kendisini Siyahtan stn grr, onunla tepeden ve babacan bir
slupla konuur, karsndaki bir siyahsa rahatlkla argo kelimeler kullanabilir, Zenciyle
konuurken zihinsel bir hazrla ya da szlerini tartma zahmetine girmeye gerek grmez. Bu
yapmack babacan tavrn arkasnda byklk kompleksi yatmaktadr. Zenciyle Zenci azyla
ve lakayt bir ekilde konuulur; nk ondan yerini hibir zaman unutmamas istenir. Siyah
adamdan evcil bir hayvan gibi akll ve uslu davranmas beklenir. nemli olan Zenciyi Beyaz
adamn izdii bu sanal arketipin tutsa yapmaktr, onlarn Zenci ruhu dedikleri ey Beyaz
adamn marangoz kalemiyle yontulmu bir tahta kukladan ibarettir.
Antilli Zenci Beyaz olmak ve Beyazlamak istemektedir. Ona gre bunun tek yolu da
Beyaz adamn diline ve kltrne btn incelikleriyle hakim olabilmekten geer. Bunu gren

Beyaz adam da Siyahn bu rpnlarndan adeta zevk alr ve Siyaha kendi yerini gstermek
iin hibir frsat karmaz.
BLM 2 SYAH KADIN BEYAZ ADAM
Fanona gre birinin siyahlna kar beyazl; tekinin beyazl karsnda da
siyahl ne karmak, narsistik bir biimde kendi biricikliimiz iine hapsolmak doru
deildir. Siyah-beyaz birliktelii/evlilii uzun yllar tabu olarak kalmtr. Beyaz adamn
Siyah kadnla birlikte olmas ok yadrganmaz; ama tam tersi bir durum kabul dahi edilemez.
Bu yzden Beyaz bir bykanneye Beyaz bir bykbaba kadar sk rastlanmaz. Antilli kadn
da evlenecei erkei en az siyah olandan seme eilimindedir.
Siyah bir adamn Beyaz bir kadnla birlikte olma istei ise kendini bilmez bir
cretkarlk olarak alglanagelmitir. Siyah adamn beyaza ak olduu iin zr dilemesi
gerekir, bu konudaki korku ve ekingenlik iine ilemitir. Zenci kadn ise kendini kk
grr ve Beyazlarn dnyasnda kabul grmek iin Beyaz bir adamla evlenmek ister; bu onun
iin arzu ettii snfa ykselme anlamn tar. Kendisi gibi Zenci olan bir erkein evlenme
teklifini bir hakaret olarak addeder.
BLM 3 SYAH ERKEK BEYAZ KADIN
Zenciler arasnda en sk grlen durumlardan biri, kendileri iin dklen teki
kalplarn iselletirmek olmutur. Duygusal z-deer eksiklii ie kapank ve soyutlanm
nevrotik bir sre yaratr; zenci kendisini dnyada bir fazlalk olarak grmeye meyleder.
tekilii kabullenmi bu tip kendini hep soyutlanmaya, alaa edilmeye ve dlanmaya hazr
durumda bekletir. Bu korku bir sre sonra kiinin kendini yiyip bitirmesine ve zorunlu olarak
bu soyutlanma durumuna kendisini hapsetmesine yol aar. Siyah adam srekli kendisinden
phe eder vaziyettedir.
Aslnda Zenci adamn baarszlklarnn derisine renk veren maddenin okluuyla ya
da azlyla herhangi bir ilgisi yoktur. Zencilerde bir beyaz ten tutkusu gzlemlenmektedir.
Ancak bu yabanclamann bir sonucudur ve bu olgunun salkl dnme/kavrama yetisini
dumura uratmamas gerekir. Derinin rengi bir eksiklik ya da kusur olarak grlmemelidir.
Siyah erkein beyaz bir kadna yaknlamasnn tehlikesi her ne kadar tarihsel bir gereklik

olarak nmze ksa da, bu Beyaz medeniyetin toplumsal bir inasdr. Avrupallarn
dayatt bu Zenci-Beyaz ayrmn kabul ettii srece, Siyah adamn nefes alma ans kalmaz.
Byle bir durumda, Siyah adam Beyaz olarak (Beyaz maske takarak) toplumsal basamaklar
trmanma ve renk hiyerarisinde ykselme gibi beyhude/mantk d bir aba iine girer.
Siyah erkek Beyaz kadn ilikisinde kadn negro-fobik bir davran sergiler. Irklk,
Beyazn Siyah insana baktnda duyduu cinsel ekimin reddi ve kabullenilememesinde
yatmaktadr. Zenci erkee hep doast bir cinsel g atfedilmitir, bu vahi ve snr tanmaz
bir gtr. Beyaz kadn onu arzular, ancak bu arzusunun genel toplumsal kodlara uymadn
bildii iin onu canavarlatrr ve/veya ondan nefret etme yoluna gider. Yahudiden farkl
olarak, Zencinin bedenine ve biyolojik yapsna ynelik bir nefret sz konusudur. Zenci fobisi
biyolojik bir fobidir. Zenci, srf biyolojik bir varlk olarak alglanr nk. Beyaz adama gre
Zenci, Beyaz kadna dokununca onun safln geri dndrlememecesine bozacak bir etki
yaratr.

BLM 4 SMRGEL NSANIN SZDE BAIMLILIK KOMPLEKS

ZERNE
Fanona gre rkln gzlemlenmesi iin ok zgl toplumsal koullar ve
dnemsellik gerekmez; ona gre aalk-pasakl zenci motifinin kolektif bilinaltna
yerletii Fransa da rk bir toplumdur. Avrupalnn ykseklik duygusu, rk kibirlilerin
tavrlar, smrgeli insann aalk duygusunun bileenlerini oluturur. Ayn ekilde Yahudi
stereotipini reten de anti-semit tavrdr. Ortada, Zenci adamn iyi ve gzel eyleri
baarmasn engelleyecek biyolojik engeller yoktur; sadece bu frsatlar ou zaman elinden
alnm bir halk vardr. Smrgecilik smrge toplumlarnda yaayan yerli halkn psikolojisini
altst etmitir. Siyah adamn kiilik eksenini kendisi deil Beyaz adam belirler olmutur.
Anavatanlarn igale uramas sonucu, buradaki sosyal ve kltrel yap temellerinden
sarslmtr. Bu sadece psikolojik deil ayn zamanda ekonomik/kltrel bir ykma da yol
amtr.
Beyaz adam stn bir rk ve medeniyet olgusunu dayatm, smrgeletirme dzeniyle
kendisi dndaki tm zgllkleri ve gzellikleri yok etmi ve Zenciye dnyadaki bir
parazitten baka bir ey olmad duygusunu dayatmtr. Zencinin nne sunulan tek seenek

Beyaz uygarla hayran olmas ve kendisini ona adamas olmutur. Onun dnyadaki varlk
sebebi Beyaz adam iin almak ve durmadan retmek olarak tanmlanmtr. Bylece bu
kitleler Beyaz olmamann acsn ekmekle cezalandrlmlardr. Bu beyaz olma istei,
yalnzca bireysel psikolojik travma ve eziklik duygularyla aklanamaz; ortada bu travmay
yaratan toplumsal deikenler ve kurulan eitsiz smr dzeni mevcuttur. Bununla
savamann tek yolu, bu eitsiz dzeni oluturan toplumsal yapya saldrmaktan geer.
Toplumun ryalarndan bireyin ryalar gibi, toplumun iktidar tutkusundan ise bireyin
cinsel drtlerinden sz eder gibi bahsetmek doru olmaz. nk gerekte bu bireysellikleri
belirleyen snflar aras atmann ekonomik ve sosyal artlardr. Bireye ait ryalar, korkular,
elikiler de son tahlilde iinde yaanlan kltr ve uygarln genel koullaryla ilintilidir. Bu
noktada Marksist bir perspektiften yola kan Fanon, bireylerin ryalarndaki korku
elerinin, hep ana yoldan, kurulu dzenden sapma korkusuyla kesitiini tespit eder. Anaakm olmak, konformist olmak her zaman toplumsal bir gven duygusuyla ba baa gider ve
bu izginin dna kanlar da yola getirilmelidir. Yani sonuta, Siyah insanda gzlemlenen
bamllk duygusu ve aalk kompleksi, Beyaz adamn bu topraklar igal ederek
smrgeletirdii dnemlerle kesimektedir.
BLM 5- SYAHLARIN GERE
Siyah insan, iinde yaad gelenek ve adetleri silip spren, bilmedii, tanmad
ancak nnde eilmek durumunda kald bir uygarln istilasna maruz kalmtr. Siyah
insan teki olmaya ve yoklua mahkum edilmi, edilgen bir nesne konumuna indirgenmitir.
Dnya ile btnlemek isteyen Zenciye durduu yerde durmas, Zenci gibi davranmas ve
haddini bilmesi tembihlenmitir. Siyah kendi grnnn tutsa haline getirilmitir. Eer
onu severlerse rengine ramen sevdiklerini, nefret ederlerse ise bunun rengi ile alakal
olmadn zellikle belirtirler. Senegalli bir tarih profesrmz var, bir zenci ancak bu
kadar zeki olabilir Doktorumuz Zenci, ama ok kibar.
Kara by, ilkellik, hayvansal erotizm Bunlarn hepsi, Zenciyi tanmlamak iin
kullanlagelmitir. Adeta Zenci insan evriminin ilk evrelerini temsilen buradadr; insanln en
alt seviyedeki halk olarak tanmlanr. Oysa dnyadaki tek ve en adil uygarln Bat toplumu
olduu, herhangi bir gereklii yanstmaz. Bat o ilk ocukluk evresini, kirlenmemi byy,
kendi akl ve teknik ilerlemesinin kenara koyduu sahtelikten uzak maneviyat, hep tekide,

yani Zencide arar. Ancak buna karlk vcuda gelen Zenci davas, ou zaman rk olmayan,
hatta rkla kar olan bir rklk biiminde tezahr etmektedir. nk evrensel insani
deerlerin hayata geebilmesi iin ncelikle rk ayrmnn ortadan kalkmas gerekir. Bu adan
Zenci davas sadece bir gei aamas olabilir; nihai ama deil.
BLM 6 ZENC VE PSKOPATOLOJ
Psikanalist, belli bir davran zmleyebilmek iin, ncelikle kiiliin belirdii
ortam olan aile zerine younlaacaktr. Ancak aile, toplumdan yaltk bir birimi temsil etmez.
Aile yaps ile ulus yaps arasnda yakn iliki vardr. Bir lke militarize olduka, otorite
merkeziletike, ataerkil otorite de ar boyutlara trmanr. Uygar lkelerde aile, toplumun
minyatr durumdandr. Aile ortamndan dar kan ocuk, burada da benzer ilkelerle
hemhal olur.
Burada, Jungun kolektif bilinalt kavramsallatrmas devreye girer. Kolektif
bilinaltn biyoloji belirlemez; o nyarglarn, mitlerin ve kolektif tutumlarn bir eseridir. Her
toplumda, her kolektif insan biriminde, saldrganlk formunda bir enerji birikir ve bunun da
bir tahliye kanal olmak zorundadr. Bu saldrgan enerji de Siyahlara ynelir. Ancak Siyahlar
asndan durum biraz farkldr. Siyahlar aalanmay, kk grlmeyi ve ezilmeyi
bilinaltnda deil, her gn, bilin dzeyinde ve bir dram olarak yaarlar. Zenci Beyaz adamn
kolektif bilincinde fobi yaratan bir nesnedir. Modern iletiim aralar ile de bu kolektif
bilinalt ve Beyaz-Zenci kartl yeniden retilir. teki olan Zencinin snrlarn izen ve
ona anlamn veren Beyaz adamdr. Bat akl ve tekniinin ilerlemesine ta koyan, onun
yksek ideallerini sekteye uratan gnah keisi Zencidir.
Adalet, ahlak, bekaret ve gerein, tm bu iyi kavramlarn Beyazla; ktnn ve
irkinin ise Siyahla zdeletirilmesi bir rastlant deil, Beyaz adam tarafndan kurgulanm
bir olgudur. Siyah, Beyaz toplum iin gnah keisidir, paranoyalarn aktarlabilecei bir
btndr, gnah ve sululuk duygular ona boaltlabilir. Avrupa kltrnde Zenci, kiiliin
kt ve olumsuz yann sergiler. Batl insan kendinde grd tm ktlklerin yknden
kurtulmak iin bunlar Zencilere atfederek rahatlamak istemitir. lgin olan, rnein bir
Antilli de, Avrupal ile ayn kolektif bilinaltn paylar ve bir Senegalliyi zenci olarak
grerek tm kt zellikleri ona atfeder. Bu durumda kendisi zenci olan Antilli de bir
negrofob durumuna der. O kendi varln kk grerek tiksinir ve kafaca Beyaz olarak

grr kendisini. Ancak dramatik olan, onun da derisi siyahtr ve siyah olarak kalacaktr, Beyaz
adamn gznde bu deimeyecektir.
BLM 7 ZENC VE TANIMLAMA
Fanona gre Antilli Zenci, kendine zg ve bamsz bir z-deer duygusundan
yoksundur. O her zaman bakasnn varlna gre kendisini konumlandrr. Bu da bir aalk
duygusunu beraberinde getirir. Nevrotik bir yapya brnen Antil toplumu, kendisini srekli
bakalaryla kyaslar ve byle ayakta kalabileceine inanr. Bu umutsuzluk durumunda,
ayakta kalabilmek iin, kendisinden baka herkese kar Beyaz olduunu ispata alr. Bu
Adleryen emaya gre, aalk kompleksine den Zenci, bunu telafi edebilmek iin kendi
tekisini yaratr. Antilli kendisini Beyaz adamla zdeletirdikten sonra, kendisini dier
Zencilerden stn grr. Bu elikili duruma neden olan, Antillinin iine dt smrge
zellikleri tayan toplumsal yapdr.
Kendini teki zerinden tanmlama ve ktlkleri tekine atfetme ksr dngs,
ancak tekini kendi zgl gereklii iinde tanma ve onunla iletiime geme sayesinde
krlabilir. Amerikan Zencisinden farkl olarak Fransz Zencisine zgrl bahedilmitir.
Bir gn ona denmitir ki: Sen artk bizimle ayn masada yiyebilirsin. Bu ani ve tepeden bir
komutla, savalmadan edinilmi klelikten kurtulma durumu, Zenci iin psikoz ve karmaa
yaratmtr. O kendi zgrl iin deil, zaman zaman Beyaz zgrlk ve Beyaz adalet iin
kavgaya girmitir. Ona Beyaz kavram ve idealler empoze edilmitir.
Zenci-Beyaz olarak deil, insani bir ekilde tavr gelitirilmelidir: Hor grye hayr.
Nefrete hayr. nsann insan tarafndan smrlmesine hayr. nsann en insan yan olan
zgrlnn elinden alnmasna hayr. Elbette Zenci haklar iin eyleme bavuracaktr;
ancak bunu insan insan yapan temel deerlerle balantsn kesmeden yapabilmelidir.

BLM 8 SONSZ
Zencinin iine dt yabanclama, kendisini zgl toplumsal balarndan
soyutlayarak Avrupa kltrn benimsemeye zorlad andan itibaren balamaktadr.
Yabanclama, bir rkn bakasn smrmesine dayanan toplumlarn bir eseridir. Ortada daha

stn olduunu ileri sren bir uygarlk ve onun baka dnyaya olan hogr/horgr karm
baknn getirdii bir yabanclama mevcuttur.
Siyah insan ncelikle, gemiin klesi olmaktan, gemiin kleci-smrgeci anlar ve
onun yaratt olumsuz psikolojiden kurtulmaldr. Mesajn srf derisi renkli insanlarn
gemiine dayanarak oluturmamaldr. Eer bir halkn gemiine dayanmak gerekiyorsa, bu
hibir halk kleletirilmesin diye omuz omuza alan bir topluluun gemiine dayanmak
olmaldr. Kimse yznn rengine gre deerlendirilmemeli; Zenci misyonu ya da Beyaz su
gibi kavramlar ortadan kalkmal. nemli olan insan olduunu kefetmek ve sadece kendine
insanca davranlmasn beklemek olmal.
On yedinci yzyln kle gemilerinin hesab 20. yzyl Beyaz adamndan sorulamaz
Fanona gre. Beyazlar rksal aalama ve horgr tavrlarn bugn de srdrseler de, Zenci
adamn kendisini srekli Beyazlar ve smr gemii zerinden tanmlamas ona hibir ey
kazandrmyor. Fanon derisi kara bir adam olarak unu istemektedir: Hibir ara insana
hakim olmasn. nsann insana kulluu son bulsun. Her koulda insan sevmeme ve onu
kefetmeme izin verilsin. Beyaz-Siyah arasnda gerek bir iletiimin domas iin, her ikisi de
atalarnn kard yabanl sesleri ve hoyrata baklar bir kenara braksnlar. nsan
benliini yeniden ele geirsin, yabanclamadan kurtulsun. Evrensel bilin daima ak
tutulsun.