zbucak Sanayi ve Ticaret A..

irket Hakknda Bilgiler :

zbucak, Sanayi ve Ticaret alannda faaliyet gsteren iplik, dokuma ve boya
terbiye iletmelerinden oluan entegre tekstil fabrikasdr.
irketin Tarihesi :
irket 1953 ylnda ZAHNLER KARABUCAKLAR ortakl olarak
kurulmu olup 1970 ylndan itibaren zbucak A.. olarak faaliyetini srdrmektedir.
Fabrika kalite politikasna uygun olarak 1990 ylnda ihracata ynelik almaya
balamtr.
1995 ylnda retiminin % 80-85lik blm ihra edilebilir duruma gelmitir.
Btn blmlerde teknoloji yenileme almalar devem etmektedir.
9 Nisan 1997 ylnda ISO Kalite Gvence Belgesi almaya hak kazanmtr. irketin
kalite politikas Toplam Kalitedir.
Ortalama Gnlk retim Kapasitesi :
plik

: 11.500 kg/gn

Dokuma

: 30.000 m/gn

Boyahane

: 40.000 m/gn

retilen Mamller :
Polyester, viskon, keten ve elastan liflerinin farkl kombinasyonlar kullanlarak
iplik, bobin ve kuma elde edilebilmektedir. Genellikle kadn giysilik iin alldndan
zellikle elastan karml kumalar retilmektedir.

BOYA-TERBYE LETMES (hrazat ve Dz Boya Blm)

hzarat Blm:
hzarat blm, boya-terbiye iletme bnyesinde hazrlk ilemlerinin yapld
blm olarak faaliyet gstermektedir. hrazat blmne kuma; dz boya, jet boya, apre,
ham bez ama blmlerinden ve iade olarak gelir. Kuma aada aklanan proseslerden
ilgili olanlar grr.
Ham Kuman Boya-Terbiye letmesine Gelii:
Kuma ihrasat blmne ham kalite kontrol dairesi tarafndan Proses Takip Formu
ile birlikte teslim edilir. Kuman boya-terbiye iletmesine giriinin uygunluu gzle
incelenir. zbucak Standart Proses deerlerine gre ilem admlar ve artlar Proses Takip
Formuna yazlr.
Boya-terbiye iletmesine giren kuma eer boya-terbiye iletmesine ilk defa giriyor
ise bu kuman prosesine ait bilgiler rn Gelitirme efliinden istenir. r-Ge efliinin
vermi olduu proses referans alnarak sz konusu kuma, retim faaliyetlerine girer.
Osthof Yakma:
hrasat dairesinin ilemleri genellikle yakma+hal skme, yakma+ya skme,
yakma, hal skme ve ya skmdr.
Kontinu (Babcock, Brugman) Ykama Makinesinde Yaplan lemler:
hrasat dairesinin ikinci ilemi ykama ilemidir. Ama; istenmeyen yabanc
maddeleri kuma zerinden uzaklatrmaktr. letmede hal skme ykamas, harman
boyal halsz kumalarn ykanmas, boya sonras kuru yakma ykamas, ham olarak ya
skmne sarlm kuman ykamas ve ykamalar yaplmaktadr.
Brugman Pime-Kasar Makinasnda Yaplan lemler:
Bu makine; souk kasar, scak kasar, piirme, ya skm ve hal skme
ilemlerinin yaplabildii bir makinedir. Piirmede ama pamuklu veya ketenlerde bulunan
mum, vaks, epel, bit v.b. yabanc maddeleri uzaklatrmaktr. Kasarda ama; elyafa
beyazlk kazandrmaktr.

Brugman Merserize Makinas :

zbucak Boya-Terbiye iletmesinde merserize ilemi; pamuk ve tencel elyaf
ieren kumalar iin yaplr. Amac; elyafn boyut stabillii ve boya alma zelliini
artrmaktr.
Dz Boyama Blm :
Dz boyama blmnde ak en kumalarn boyama ve ykamalar, kostikleme,
termofikse ilemleri yaplr. Bu blm Hot-flue , babcock ykama makinas, Kusters
Fluard ve Pad- Batch boyama makinalarndan oluur.
MH Boyama Makinasnda Yaplan lemler:
Bu makinede polyester, pamuk, viskon ve keten karml kumalarn zerine
dispers,

indanthren

yada

reaktif

boyarmaddeler

pigment

halde

emdirilir.

Bu

boyarmaddeler kuma zerinde kurutularak daha ilerdeki safhada termofikse, alkali ve

inkiaf gibi proseslerle sabitletirilir. MH boyama makinasnda indanthren, dispers ve
reaktif boyama ilemleri yaplr.
letmede genellikle emdirmeden ok, ektirme yntemine gre alan jet boyama
makinalar almaktadr.
Hot-flue (Germe-ekme) Makinasnda Yaplan lemler:
Hot-flue makinasnda elyaf fikse, kurutma, polyester optii, polyester optii fiksesi
ve dispers boya fiksesi ilemleri yaplr.
Dispers / ndanthern Tek Banyo Boyama (MH) :
Bu boyama yntemi; PES / Pamuk / Viskon / Keten elyaf karmlarndan oluan
kumalara uygulanr. Dispers / ndanthren veya karmlarndan oluan boya zeltisi ile
fluarlanan kuma, kurutma ileminden sonra Hot-flueda dispers termofikse ve padsteamde indanthren inkiaf ilemlerine tabi tutulur.

Dispers Boya Fiksesi :

Hot-flue makinasnda PES elyaf 180-225 C scaklk aralndaki s ile 60 ile 90

saniye muamele edilir. Bylece dispers boyarmadde partiklleri elyaf iine difzlenerek
fikse olur.
Elyaf Fikse :
Hot-flue makinasnda PES elyaf 190-210 C scaklk aralndaki s ile 45-90 sn
muamele edilir. Bylelikle PES elyaf boyama srasndaki krlmalara kar stabil hale
gelir.
Kurutma :
Hot-flue makinesinde yaplan kurutma ilemlerinde; 160 -190 C scaklk
aralndaki s ile kuman zerindeki nemin uzaklatrlmas salanr.
plik Boya Blm :
plik / Dokuma Grup Mdrlne bal olan iplik Boya blmnde 12 kii
almaktadr.
plik boya iletmesinde;
2 adet 300 kglk Boyama Makinesi
1 adet 100 kglk Boyama Makinesi
1 adet 25 kglk Boyama Makinesi
2 adet 300 kglk Boyama sonu Kurutma Makinesi
1 adet 3 bobin Boyama Makinesi
2 adet 1 bobin Boyama Makinesi
1 adet santrifj mevcuttur.
plik Boya Dairesine plik / Dokuma Planlama eflii tarafndan iplik Boya
stihsal Program Formu gnderilir. Form da boyanmas istenilen iplie ait renk no, elyaf
kodu, kullanlaca desenin ad ve mterisi (firma ad) gibi bilgiler belirtilir. Boyanmas
istenilen reete bulunur. Reetedeki iplik nosu, elyaf kodu istenilene uymakta ise Emri

Formu hazrlanr. Usta, reete zerindeki boyama ekline gre makine zerindeki mevcut
programlardan gerekli olan boyama metodunu seer. Makinede bulunan programlar;
1-

Dispers-kkrt Boyama

2-

ndanthren (Kp) Boyama

3-

ndanhren (Pigment) Boyama

4-

Dispers + ndanthren (Pigment) Boyama

5-

Dispers + ndanthren (Kp) Boyama

6-

Kasar

7-

Dispers +- Reaktif

Bu boyama programlarndan en youn olarak kullanlan dispers+ reaktif boyama

programdr. Dierleri ok nadiren farkl siparilerde kullanlmaktadr.
Seilen program makineye verilir. boyanmas istenen renk numaras ariv
reetelerinden, bulunmuyorsa Desen Bro efliinden ablon yaplmas iin gnderilen
renk almas istek fylerinin dosyaland arive baklr. Reetedeki bilgilerin istenilen
bilgilere uygun olup olmadna baklr. Bilgiler uygun ise tek bobin numune aparatnda
boyanp, onaylanan reeteye kart alr.
Boyanmas istenilen ipliin elyaf kodu reetedekilere uymuyorsa plik Boya efi
numune aparatnda rengi yakalayana kadar tek bobin boyatr. Onaylanan reeteye parti
boyanr.
plik boya ustasna teslim edilen Emri Formu ile, boyama ileminin n hazrl
balam olur. Bobin dairesinden Yumuak Bobin Teslim Formu ile gelen yumuak
bobinler usta nezaretinde nakliyeciler tarafndan hazrlanr.
Bobinler hazrlanrken bobinlerin yumuakl elle, bykl gzle kontrol edilir.
Kullanma uygun bobinler kafeslere taklr. Gerekli boya program seilerek makineye
verilir. Ardndan boyama ilemine geilir. Boyama bittikten sonra bobinler kurutma
aparatna konulur.

Dispers boyama ncesi pHnn 4,5-5e ayarlanmas gereklidir. Bu ayar iin Asetik
Asit miktar her boyama iin sabit olmayp pHnn 4,5-5 olmas esas alnarak gerektii
kadar kullanlr.
Dispers boyama sonunda iplik boya operatr renk numunesi alr. Numunesi
alnm ipliin PES rengini grebilmek iin boya operatr selloz ekstraksiyonu yapar.
Numune renk bu ilem sonucu onaylanrsa sonraki proseslere geilir.
Bu ilemler bittikten sonra onaylanan rengin bobinleri kurutulur. Boyanan partiden
numune alnarak plik Boya-Renk Takip Formuna parti devamllnn kontrol iin
yaptrlr.
Onaylanm olan partideki her bobinin zerine, sras gelmi parti numaras etiketle
yaptrlr. plik boya ustas, teslim formu hazrlar. Formun bir nshas Bobin Dairesi
efliine teslim edilir. 2. Nshas bobin ambarna, 3. Nshas plik / Dokuma Planlama
efliine teslim edilir. 4. Nsha plik / Boya dairesinde arivlenir.
plik-Boya dairesinde bir gn iinde hazrlanan parti boyama reetelerinin bir
nshas, plik-Boya-Kimyevi Sarf Formu ile Boya Mutfa Brosuna verilir.
letmede Uygulanan Proses Basamaklar:
letmede, dokumada iplii boyal olarak dokunmu kumalara plii Boyal
Kumalar, dokumadan renksiz olarak gelen ve jetlerde dz boyama yaplarak
renklendirilen kumalara Topu Boyal Kumalar denilmektedir. Proses admlar bu
ifadelere gre 2ye ayrlr.

Topu Boyal Kuamalar

plii Boyal Kumalar

Yakma

Yakma

Hal Skme

Hal Skme

Ykama

Ykama

* Merserizasyon

Kurutma

* Piirme

Elyaf Fikse

* Kasar

* Buharlama

* Ntr Ykama

Apreleme

Kurutma

Sanfor

Elyaf Fikse

Maml Kalite Kontrol

Boyama (Jet Boyama)

Boyama Sonu Kurutma
* Buharlama (Stabilo)
Apreleme
Sanfor lemi
Maml Kalite Kontrol
Bu proses emasndaki sralama en genel haliyle belirtilmitir. Kuman doku
yaps, kullanlan ipliin numaras ve hammaddenin farkl olmasna gre proses
basamaklarnn sras deiebilmektedir veya bazlar atlanabilmektedir.
(*) iareti olan prosesler; siparite istenilen zelliklere gre veya kuman
hammaddesine bal olarak uygulanabilir veya uygulanmayabilir. letmede uygulanan bu
prosesler ve detaylar aada aklanacaktr.

n Terbiye lemleri:

Yakma Prosesi:
Yakmann amac, dokunmu kuma zerinde bulunan lif ularnn boyama
srasnda

boyama

hatalarna

neden

olmas

ve

maml

kumata

lif

ularnn

boncuklamasn nlemektir.
zbucak Boya-terbiye iletmesinde 1 adet Osthoff Senge gazl yakma makinesi
bulunmaktadr.
Yakma makinesinin en hassas yerleri beklerdir. Dzgn bir yakma etkisi
salanabilmesi iin alev enerjisinin uzunluunun devaml olarak btn en boyunca sabit
tutulmas arttr. Yakma makinasndan kan kumata kalabilecek kvlcmlarn yanmaya
neden olmasn nleyebilmek iin kuma makineyi terk etmeden nce iki tane merdane
arasndan geirilir. letmede genellikle yakmadan sonra hal skme ilemi yapldndan
yakma makinesinden kan kuma hemen hal skme flottesinin bulunduu tekneye
sokularak

kumata

kalabilecek

kvlcmlarn

emin

bir

ekilde

sndrlmesi

salanmaktadr.
Kuma yanma odasna girmeden nce bir fralama tertibatyla zerindeki uuntu,
toz, vb. yabanc maddeler uzaklatrlr. Ve kuma zerindeki tyckler belli bir yne
oryante edilerek dzgn bir yakma etkisi salanr.
letmedeki Osthoff-Senge yakma makinas iki sra bek iermekte olup kuman
geirili ekline gre ya her iki yz de yaklmakta veya bir yz iki kere yaklmaktadr.
Yakma makinesinde elde edilen etki u faktrlere baldr.

Alev kuvveti (younluu)

Kuma gei hz

Kuma ile bek arasndaki mesafe

Beklerin pozisyonu

letmedeki Osthoff-Senge yakma makinasnda 3 adet bek pozisyonu vardr.

1 Nolu pozisyon : Teet Yakma

2 Nolu pozisyon : Val stnde yakma
3 Nolu pozisyon : kuma stnde yakma
Yakma ilemi admlar u ekildedir :
Makinenin yakma pozisyonu ayarlanr (1-2-3). Kuman yakma yaplacak yz
ayarlanr. Kuman doru yz ham kontrolde yazlan pafta numarasnda baklarak
anlalr. Pafta numaralar ters yze yazlr. Makinann arkasna rolik yerletirilir. Tansiyon
ve hz ayar yaplr. Makinann yakma girii ve k fralar ve hava emme fanlar
altrlr. Makinann hav-gaz karm giri vanas alr. Beklerden gaz k beklenir ve
ateleme dmesine baslr. Bekler zerinde mavi renkte dzgn ayn alev boyunda alev
gzlenir gzlenmez makinaya hz verilir ve makine hz ayarlanr. Yakma ilemi sresince
kuman makine ierisinde durup beklememesine zen gsterilir. lem boyunca alev boyu
kontrol edilir.
Hal Skme:
Hal skmenin amac, dokunmu kuma zerinde bulunan hal maddelerinin
aartma veya boya ilemlerinden nce kuma zerinden uzaklatrlmaldr,bunlar
aartcnn veya boyarmaddenin kumaa nfuziyetini gletirdiklerinden dzgn boyama
ve aartmay engellerler. Bunun iin aartmaya veya boyamaya balamadan nce hal
maddelerinin kuma zerinden uzaklatrlmas gerekir.
Dokunmu kuma zerinde bulunan lif uuntularnn, boyama srasnda boyama
hatalarna neden olmasn ve maml kumata lif ularnn boncuklamasn nlemek
gerekir.
zbucak Boya-Terbiye iletmesinde hal skme ve yakma ilemlerinden varlacak
amalara tek proses kullanarak varmak iin yakma + hal skme ileri ard arda ayn
makinede yaplabilmektedir.
letmede hal skme maddesi olarak enzimler kullanlmaktadr. Enzimler bitkisel
veya hayvansal canllar tarafndan retilen mikroorganizmalardr ve organik katalizr
olarak birok kimyasal reaksiyonlarda zellikle canllarn bnyelerinde meydana gelen

sindirim, assimilasyon .. vb. proseslerde nemli rol oynarlar. Niastann paralanmasnda

etkili olan enzimlere amilaz denir. Amilazlar yalnz niasta makromolekllerini paralayp
selloz ve dier liflere liflere hibir ekilde zarar vermediklerinden en gvenli niasta
hal skme yntemi bunlarla yaplr. zbucakta yaplan ve bugn iin niasta hal
skmede tavsiye edilebilecek tek yntem amilazla yaplandr.
Haln son bir durulamayla kumatan kolaylkla uzaklatrlabilecek hale gelmesi
iin kuman balangta hal skme flottesiyle yaplan emdirme srasnda yeterli
miktarda su alm olmas gerekir. Tekstil maml hal skme flottesine daldrldnda
srasyla :
1)- Tekstil mamlnn slanmas
2)- Su ve terbiye maddelerinin tekstil mamlnn ierisine difzyonu
3)- Lif kesidinin imesi
olaylar meydana gelmektedir. Lif kesidinin imesinin tamamlanmas iin belli bir
sre gereklidir. Bu sre pamuk liflerinde 30 sn kadardr. Liflerin imesi iin gerekli su
miktar ise pamuk liflerinden arlklarnn % 30u civarndadr.
Hal skmede genellikle yakma makinasnda yksek hzla gelen kuma ayn hzla
hal skme flottesinden geirilir, sklr ve herhangi bir rolike sarlarak 6-8 saat rotasyon
parknda beklemeye braklr. Flotteden bu hzla gei sonunda alnabilen flotte miktar
birok durumlarda % 60-70i pek amaz. Flotteyle emdirilip skma ilemi sadece birka sn
srdnden bu arada daha liflerde imelerini tamamlayamamlardr. Bir sre sonra
(yaklak 30 sn sonra) liflerin imesi tamamlanacak ve alnan suyun (flottenin) % 30
kadar bunun iin kullanlacaktr. Bylece empegrinasyon srasnda alnan % 60-70
flottenin (suyun) sadece % 30-40 kadar haln znmesi iin serbest durumda
kalacaktr.
Merserizasyon :
Merserizasyonun

amac;

dokunmu

pamuk,

tencel

karml

kumalarn

parlakln artrmak, ykama ilemi sonu ekmezlii salamak, boyama ilemi srasnda
canl ve derin renklerin elde edilmesini salamaktr.

10

Merserizasyon srasnda misellerin iine ve arasnda giren sudkostik, lifleri

iirmekte ve daha ak bir yap kazanmalarna yol amaktadr. Bunun sonucu, merserize
edilmi pamuk liflerinin boyarmadde alma yetenei artmaktadr. Merserizasyonun
enteresan bir etkisi, merserize edilmi pamuklularda ayn koyulukta bir boyamann
salanmas iin tketilen boyarmadde miktarnn normal pamukluya nazaran % 15-40
kadar daha dk olmasdr. Bunun nedeni geometriktir. Merserize lifler daha dzgn
yzeye sahip olduklarndan nlarn lif ierisinde getikleri yolun uzunluu artmakta,
dolays ile daha koyu grnmektedir.
zbucak Boya-Terbiye iletmesinde merserize prosesi nadiren pamuk ve tencel
karml kumalarda uygulanmaktadr. Fabrikann izledii merserizasyon proses admlar
aada bahsedilmektedir.
Hazrlanan 28-30 Be kostik merserize makinesinin stabilize 1 ksmna ekilir.
Makinann stabilize 2 ksmna yumuak su alnr. Makinenin buharlatma ksm 50 Cye
stlr. 20 m/dk hz ile almaya balanr. Merserize ilemi srasnda kuma doka sarlr.
Kostikleme :
Kostiklemenin amac; ilem gren kuman kapilaritesinin artrlmasdr.
Kostikleme ilemi iletmede, kontinu ykama makinasnda uygulanmaktadr.
Makinenin ykama artlar ayarlanr. Fulara 70 lt 8 Belik kostik doldurulur. Besleme
kazanna 9 Belik kostik alnr ve yarm saat kadar proses esnasnda buradan fulara
beslenir. 9 Belik kostiin yarm saat boyunca fulara beslenmesi bittikten sonra, besleme
kazanna 10 Belik kostik alnr. Ve proses boyunca ilem bitene kadar fulara beslenir.
lem srasnda kuman ntr olup olmad makine knda kuma zerine fenolftalein
zeltisi damlatlarak kontrol edilir. Fenolflatein rengi pembe tonlarnda ise kumata bazik
kalntlar olduu anlalr ve ilgili amire haber verilir. Amirin talimatlar dorultusunda
ileme devam edilir veya pH kad ile kontrol edilir. PH 7 salanr. Kostikleme ilemi
esnasndaki makinenin fiili deerleri ilgili yerlere kaydedilir.
Scak Aartma lemi (.Scak Kasar) :
Dokunmu pamuk, keten, tencel karml kumalar zerinde siyah noktalar
eklinde grlen baz yabanc maddeler vardr. Bu maddeler boyanm kuma zerinde de
grlecei iin kumaa ho olmayan bir grnm verirler. Bu nedenle kumaa zarar
11

vermeden bu maddeleri paralamak ve kuman beyaz grnmesini salamak iin aartma

ilemi uygulanr.
Scak kasar ilemi yaplacak olan makinann mahll hazrlama kazanna,
hazrlanan scak kasar zeltisi kasar makinasnn teknesine ilave edilir. Scak kasar ilemi
yaplacak olan kuma 50 m/dk hz ile mahll teknesindeki kasar mahllnden geirilerek
teknedeki mahll kuma zerine emdirilmesi salanr. Mahlln kuma zerine
emdirilmesi srasnda kuma buhar beslemeli kamaralara sarlr. Kamaralara sarlm
kuma kamara dnderme istasyonlarna gtrlerek scak kasar reetesindeki artlar
dahilinde, rotasyonda dndrlmek suretiyle scak kasar ilemi iin bekletmeye braklr.
zbucak Boya-Terbiye iletmesinde polyester/viskon/keten/tencel liflerin eitli
kombinasyonlarndan oluan kumalar aartma prosesine tabi tutulur.
Sentetik elyaf beyaz olarak retilir. Bu nedenle doal liflerin aartlmas
sentetiklere nazaran daha gereklidir. Aartclar lif ierisindeki renk bileikleri ile
tepkimeye girerek onlar renksiz hale getirir. Kuma beyaz olarak satlacak ise aartma
kanlmaz bir ilemdir. Koyu renklerde aartma hi yaplmayabilir veya yarm reete
geilebilir.
Sellozik liflerin aartlmas hidrojen peroksit ile yapldnda alkali zeltilerde
kaynama noktas veya yaknnda yapldnda piirme + aartma prosesi ile beraber
uygulanabilir. Bu da ekonomi salar.
Hidrofilletirme Piirme :
Hidrofilletirme, tekstil mamlne hidrofobluk kazandran boyama, bask gibi ya
ilemleri, gletiren doal yalar, bal mumu, proteinler, kir, toprak, sv ya ve dier
yabanc maddeleri gidermek iin tekstil materyalini sulu ortamda kimyevi maddeler ile
muamele ederek hidrofil hale getirme ilemidir. Bu ileme kostik piirme de
denilmektedir.
zbucak Boya-Terbiye iletmesinde bu prosesin uygulama ekli scak kasar
prosesinin uygulamasna benzer bir ekildedir. Emdirme + Buharlama eklindedir.

12

Ykama Prosesi:
Ykamann Mekanizmas :
Ykama ve durulamada ama tekstil mamllerindeki rahatsz edici, kirlilik yaratan
ve dier prosesleri glgeleyecek yabanc maddeleri uzaklatrmaktr. Yabanc maddeler
liflerin yapsndan ileri gelebilecei gibi mamln grd ilemler srasnda mamle
gemite olabilirler.
Basitletirilmi olarak terbiye dairesinde yaplan ykamalar 3 gruba ayrlabilir.
1)- Ecza maddelerinin ykanmas : Tekstil maml zerindeki asit, baz, tuz, kasar
maddeleri, fikse olmam suda znebilen boyarmaddeler gibi her trl suda zlen
kimyasal ecza maddesinin uzaklatrlmas.
2)- Kollid ykama: tekstil maml zerindeki hal artklar, patlar, sv ve kat
yalar, mumlar... gibi suda zlmeyen fakat kolloid olarak dalabilen maddelerin
uzaklatrlmas
3)- Pigment ykama : tekstil maml zerindeki her trl suda zlmeyen organik
ve anorganik pigmentlerin (pigment halindeki kir, fikse olmam suda zlmeyen
boyarmadde artklar ... gibi) uzaklatrlmas
zbucak Boya-Terbiye iletmesi kapsamnda bu 3 ykama mekanizmas da farkl
isimlendirmeler altnda uygulanabilmektedir. zbucakta Boya-Terbiye iletmesidne
uygulanan ykama mekanizmalar unlardr.

Hal skm sonras ykama ilemi

Ya skm sonras ykama ilemi

Harman boyal halsz kumalarn ykanmas

Halsz, iplii boyal kumalarn ykanmas

Piirme ve kasar sonu ykama

Ntr (Asit) ykama

13

Boyama sonras, yakma ilemi sonrasnda ykama

Ya skm olmu maml kumalarn ykanmas

Boya-Terbiye iletmesinde 2 adet ykama makinas olup, bunlardan birisi Babcock

ykama makinesi, dieri ise Brugman ykama makinesidir.
Babcock ykama makinesinin terazi ve basklar, ykama makinesi giriindedir.
1. Terazi

: 4 bar

2. Terazi

: 3 bar

3. Terazi

: 4 bar

4. Kelebek ac : 1 2 bar
Ykama teknelerinin
Alt teraziler : 2 7 bar
st teraziler : 3 10 bar
Bask valleri : 3 bar
Son tekne skma vali basnc : 2 3,5 bar
1. ve 7. Tekne skma val basnc : 3 3,5 bar
Is gstergesi : Krmz Ayarlanacak sy,
Siyah Makine iindeki gerek suyun scakln gsterir.
Rolik sarma val basnc : 2 bar
Makinenin ilgili ksmlarna ait basn deerleri yukarda verilmektedir.
Vallere ve terazilere yapm olan elyaflar kumata leke yaratabilir. Bunlarn
dnda kumata leke olumamas iin makine iinin ve suyunun temiz olmas arttr.

14

Ykama makinesi 7 adet kamaradan olumutur. Girite ve kta rolikler bulunur.

Kuma her kamaradan knda sklr ve dier kamaraya sevkedilir. Son kamarada souk
su ile durulama yaplr. Dier 6 kamara ise kimyevi ilavesi yaplacak ekildedir. Bu
kamaralar kimyevi kazan ile irtibatldr. Her bir kamaraya buhar beslenmektedir. Basn
ve s gstergeleri ile scaklk ve basn her zaman kontrol edilmektedir. Ters ykama
prensibine gre ykama etkisinin iyiletirilmesi iin kamaralar arasnda alt taraftan su
seviyeleri bileik kaplar prensibine gre birbirine balantldr. Kuma giriten ka
doru hareket ederken su ise tam tersi ynde kamaralar arasnda hareket eder ve trblans
oluturarak ykama tesirinin artmas salanr. Makinadan kuma gei hz 25 30 m/dk
dr.
zbucak Boya-Terbiye iletmesinde uygulanan ykama mekanizmalarndan biri
olan (ntr) asit ykama reetesi ve uygulamas aada verilmektedir.
Ntr (Asit) Ykama :
Bu ykama ilemi kuma zerinde kalabilecek bazik kalntlarn kuma zerinden
uzaklatrlmas iin uygulanr.
Asetik Asit :5 cc/sr/lt
Besleme

: 10 cc/sr/lt

Bu kimyevi 4. Tekneye verilir.

1.Tekne : 60 70 C Tamal Ykama
2.Tekne : 60 70 C Tamal Ykama
3.Tekne : 60 70 C Tamal Ykama
4. Tekne : 50 C
5. Tekne : 50 60 C
6. Tekne 50 60 C Tamal Ykama
7. Tekne : 20 25 C SoukTamal Ykama

15

Kuma zerinde kimyevi kalp kalmad pH kad ile kontrol edilmektedir.

Ykama soncunda PH deeri 6 olmaldr. Bunun dnda yine pHy kontrol etmek iin
kumaa fenolftalein zeltisi damlatlr. Kuma zerine damlatlan zelti pembe olursa
kalevi olduu anlalr. Bir kez daha ykama yapmak gereklidir.
Asit ykamalarda asetik asit % 35lik 5 cc/ltdir. Besleme 10 cc/lt yaplr. Bu
yzden asit ykamalarda tekne scaklklar 60 70Cyi amaz. nk kuma zerindeki
kostik miktar fazla olduundan 70 Cnin zerinde ykanmaz.
Kurutma Prosesi :
zbucak Boya-Terbiye iletmesi kapsamnda 3 adet ramz (gergefli kurutucu)
makinas mevcuttur. Bunlardan birincisi 1974 model, ikincisi 1981 model Krantz kurutma
makinasdr. Dieri ise 2002 Babcock kurutma makinasdr.
zbucakta Boya-Terbiye iletmesinde germe-ekme makinalar drt eit proses
iin kullanlmaktadr.
1- Boyama ncesi , ykama sonu kurutma
2- Termofikse (elyaf fikse)
3- Boyama sonu kurutma
4- Boyama sonu apre kondenzasyonu
Bu drt prosese gre makine artlar deiebilmektedir. Kumaa apre flottesinin
kondenzasyonu; boyamadan gelen kuman kurutmadan ktktan sonra tekrar kurutmaya
girmesi eklinde veya boyamadan gelen kuman ya olarak apre flottesine daldrlp
kondanse edilmesi eklinde salanabilir.
Jet boyama dairesine gidecek btn kumalar kurutma prosesinden sonra
termofikse (elyaf fikse ) prosesi iin bir daha germe-ekme (ramz) makinasndan geer.
Babcock germe-ekme makinasnda 10 kamara mevcuttur. Makine ne + paletli
tamaldr. Makine kontrol bilgisayar destekli olup, dokunmatik ekrandan makine
ayarlar verilebilmekte ve makinann alma srasnda alma deerleri ekrandan
okunabilmektedir. Kuma germe-ekme makinasna girmeden nce atk dzeltici sisteme

16

(mahloya) girer. Mahlo atk dzeltici bir sistemdir. Makine fotoselle kuman eni boyunca
makineye giriini kontrol eder. Beslemede atk erilii olduu zaman giri vallerini
yukar-aa hareket ettirerek atk eriliini giderir. Eer kuma germe-ekme ye atks
eri bir ekilde girerse o ekilde fikse olur. Bu da istenmeyen bir durumdur. Bundan dolay
germe-ekme makinasnda mahlo kullanmak zorunludur.
Kuma mahloya girmeden nce bir tekneden geer ve sklr. Eer kuma
kurutmaya veya elyaf fikseye giriyorsa bu teknede sadece su bulunur. Kuma slatlr,
sklr, nce mahloya ve sonra germe-ekmeye girer. Bu slatmann ve skmann amac;
kuman her tarafndaki su miktarnn eit olmas ve optimum ve dzgn kurutmann
yaplabilmesidir. Eer bu slatma + skma yaplmazsa kuman her taraf ayn ekilde
kurumayacak ve kuman farkl blgeleri farkl miktarda ekmeye maruz kalacak ve bu
sayede boy-en fark oluacak, gramajda devaml deiecektir. Bu da istenmeyen bir
durumdur. Eer boya sonu kurutma yaplyorsa, bu tekneye apre flottesi de ilave edilebilir.
Kuma mahlodan ktktan sonra, kuma germe-ekme makinesinin ierisine
sevk eden sonsuz bant zerindeki inelere: kuma, avansl besleme prensibine gre taklr.
Kuman ekme pay hesaplanarak besleme avans olarak yaplr. Dnen bir ift fra
kuma inelere takar. Eer fra tama bandndan daha hzl dnerse kuma inelere
avansl (boluklu) olarak beslenecektir. Bu ekilde boyuna ekme kontrol edilmektedir.
ift tarafl ineler arasndaki mesafe artrlarak veya azaltlarak atk ynndeki ekme
avans da ayarlanabilmektedir.
Kuman kurutulmas konveksiyon prensibine yaplmaktadr. Kamaralar giren
kuma kzgn ya ile stlm hava ile kurutulur. Kamaralarn iinde biri stte dieri altta
silindirik delikli metal bir tabla bulunmaktadr. Kzgn ya ile stlan hava fanlar
yardmyla bu delikli tabla kuman zerine dik olarak pskrtlr. Scak hava kuman
zerindeki suyu buharlatrr. Buharlaan su ve souyan hava zel bir emme tertibatyla
ortamdan uzaklatrlr.
Kuma kta ii suyla devaml sirkle edilen bir ift soutma silindirinden geer.
Veya rolike sarlr veya bir sallama mekanizmasyla arabalara aktarlr.
Kamara scaklklar ve hzlar yaplacak ileme gre deiir. Kumalarn hammade,
doku konstrksiyonlar ve benzeri zelliklerine bal olarak kumatan uzaklatrlacak su

17

buhar miktar, kuman gei hz ve kamara scaklklar belirlenir. Kamaralarn iinden

geen kuma mterinin isteine bal olarak istenilen ene alabilir veya daraltlabilir.
Jet Boya Dairesi :
Boyama, tekstil materyalinin elyaf, tops, iplik, kuma, hazr para formunda
renklendirilmesi boyama ve bask yntemleriyle olmaktadr. Boyama tm yzeyin
renklendirilmesidir.
Jet boya dairesinde ektirme (HT) yntemine gre boyama yaplmaktadr.
letmedeki makineler;
5 adet Thies jet boyama makinesi
5 adet Then air-flow jet boyama makines
1 adet Sclavos jet boyama makines
1 adet Scholl jet boyama makines
1 adet Thies numune boyama makinesi
1 adet Doytex numune boyama makinesi
1 adet Maxi-flow ykama makines
Boyama yntemi HT prensibine gre, ektirme esasna uygun olarak yaplr. Yani
uzun

sre,

uzun

flotte

esastr.

Genellikle

PES/Viskon/Keten/Elastan

elyaf

kombinasyonundan oluan kumalarn boyanmas jet dairesinde gerekletirilir. letmede

PES boyamaya alt boyama, viskon / keten boyamaya da st boyama ad verilmektedir.
Ayrca polyesteri harmandan boyal olup sadece viskonu boyanacak ise zel kimyasallar
verilerek sanki alt boya yaplyormu gibi ilem grr. Buna su fskiyesi veya kr banyo
ad verilmektedir. Boyama ileminden sonraki ara ykamalarda jet boyama makinesinde
yaplr. Uygulanan ykamalar; scak ykama, kaynar sabun ykama, durulama (souk
ykama), ENL (hyrocol sun) ykamas vb.dir.
HT yntemine gre 120 130 C de 2-3 at basn altnda yaplan boyamalarda
her eit boyarmadde ile boyama yaplabilmektedir.

18

HT boyamada kullanlan makineler yksek basnca dayankl pahal makinelerdir.

Bu makinelerde olduka yksek basnta buhara ihtiya vardr. Bu boyama maliyeti iin
ve genel olarak boyama iin bir dezavantaj ise de, HT boyamann carier yntemine gre
salad avantajlar bu dezavantajlar fazlasyla karlar. HT boyama ile;

Carrier kullanmnn getirdii maliyetler ve carrier artklarnn uzaklatrmak

iin yaplan uzun ykama srelerinin de ksaltldndan maliyet der.

Renk verimi daha iyidir.

Pes / selloz karmnn boyanmasnda sellozu kirletme (lekeleme) daha az

Dzgn boyama ve tekrarlanabilirlik daha iyidir.

Carrier artklarnn neden olduu migrasyon tehlikesi yok olur.

Dzgnsz boyanma tehlikesi fazla olan mamller HT yntemi ile daha

olur.

dzgn boyanr. nk yksek scaklkta migrasyon fazladr.

Boyama sresi daha ksadr.

Boyama sresi sonunda eer nanslama yapmak gerekiyorsa scaklk 90 Cye

kadar drlerek Boyarmadde ilavesi yaplr. Ve tekrar 130 Cye kadar klarak bu
scaklkta bir sre daha boyama devam edilir.
Kuma boyanrken boya boaltlmadan nce eer uygun bir hzda banyo
soutulmazsa zellikle hassas kumalarda krklar oluabilir.
HT boyama sonunda eer indirgen ykama gerekmiyorsa 1 2 g/lt deterjan ile 70
80 Cde 20 30 dk sreyle bir ykama yaplabilir.
Jet boyama makineleri hem boyanacak kuman hem de flottenin ayn anda
hareketli olduu makine tipleridir. Bu makinelerde kuma mmkn olduu kadar az
gerilimle ilem grr. Bu nedenle elastan karml kumalarn boyanmas iin en uygun
yntemlerden birisidir.

19

PES-Vis karml kumalar boyanrken nce PES boyanr. nk viskon boyama

80 85 Cde yaplmaktadr. PES ise 130 Cde basnl ortamda boyanr. Viskon boyama
srasnda dispers boyann polycoterden kmas imkansz gibi bieydir. Dispers boyamas
yaplm kuma viskon boyama artlarnda (10-11 pH ve 80-85 C) yapdan ayrlmaz.
Jetlerde boyama halat formunda gerekleir. Boyamaya girecek parti tartlr ve ka
kg geldiyse boyanacak ilgili jet boya makinasnn kamara saysna blnr. Ve o
miktardaki (kg) kuma bir kamaraya verilir. Tartlan paralar araba ile makinenin nne
getirilir. Parann bir ucuna bir ip balanr ve kuman iki ucu dikilerek her bir kamaraya
bu ekilde besleme yaplr. Boyama sonunda halat formundaki kuma makinedan
karrken diki yerini bulabilmek iin diki yerine bir mknats dikilir. Makine alt
boyama programna gre kimyevi alm zaman geldiinde yanndaki kimyevi kazannda
beslemeyi yapar. Sadece viskon boyamada soda zaman geldiinde soda beslemesi st
kattaki boya mutfandaki soda besleme kazanlarndan yaplr.
Dier bir jet konstrksiyonu da Then airflowdur. alma prensibi Thies ile
ayndr. Fark, flottenin aktarlmasndadr. THIES jetlerde kuma flotte iinden gemez.
Flotte dzelerden kuma zerine pskrtlr. Kuma hareketi flottenin tahriki ile deil de
air-jetlerden yollanan 5 6 barlk basnl hava ile olur. Daha narin kumalar iin tercih
edilir. nk flotte ile youn bir ekilde muamele olmaz. Bu da krk riskini azaltr. Flotte
oran 1 / 10 olarak allr.
Dier bir jet boyama makinesi olan SCLAVOSun alma mekanizmas dier jet
boyama makinelerinden biraz farkldr. Sclavos makinas 1080 kg kapasiteli, tam otomatik
jet boyama makinesidir. Sclavos makinas jet dairesinde mevcut olan THEN HT ve THIES
HT makinelerine gre parti boyama sresinin daha ksa, elektrik ve su sarfiyatnn daha az
olmas avantaj vardr. Sclavosda kuma kamaralara gre tartlp kesilmez. Olduu gibi
makineye verilir. Buda zaman kaybn azaltmaktadr.
letmede 2 adet numune jet boyama makinas mevcuttur. Bu makineler tek
kamaradan oluurlar ve her kamara 150 kglk kuma boyayabilir.
Stabila Buharlama :
Boya-Terbiye dairesinde son ilem olarak uygulanabilecek proses buharlamadr.
Bu ilem iin Stabila markal makine kullanlmaktadr. Makine, 2001 model bir egalize

20

(ak) ramzdr. plii boyal, pamuklu, elastan karml mamllerin ekme, buhar,
potluk ve krk problemlerini ortadan kaldrmak iin yaplr. Kuman tutumunu
dzgnletirir. Burada kuma belirli bir miktar da buhara doyurulur. Ve ilerde herhangi bir
sl ilemde ekmesi engellenir. Buharlama yapldktan sonra kuma rolie sarlr.
Kuma herhangi bir nedenle kesik geldii zaman sensrler yardm ile makinenin
durmas salanr. Belli aralkla makineden kan kumaa test yaplr. Eni ve elastikiyeti
llr.
Apre (Bitim lemleri):
Mekanik yolla veya kimyasal maddelerle emdirme, daldrma veya pskrtme,
svama esaslar ile mamle daha iyi grnm , tutum ve kullanm zellii kazandrmak
iin uygulanan son terbiye ilemleridir.
Apre ilemlerinin temel amac kuma yapsnda mevcut zellikleri gelitirmek
yada kumaa yeni zellikler kazandrmak suretiyle maml kuma kullanm yerine ve
istee gre uygun hale getirmektir.
Tekstil endstrisinde uygulanan en nemli bitim ilemleri genel olarak 2 ekilde
snflandrlabilir.
1 ) Grnm ve Tutumun yiletirilmesi in Uygulanan Apre lemleri

Sert tutum veren bitim ilemleri

Dolgun tutum veren bitim ilemleri

Yumuak tutum veren bitim ilemleri

Dekatr vs...

2- Mamle Yeni Kullanm zellikleri Kazandrmak in Uygulanan Apre lemleri

:

ekmezlik bitim ilemleri

Burumazlk bitim ilemleri

21

Ya iticilik bitim ilemleri

Su iticilik bitim ilemleri

Kaymazlk bitim ilemleri

Kimyasal

bitim

ilemlerini

mekanik

bitim

ilemlerinden

ayran

temel

farkllklardan biride bu ilem sonucunda kuman belirli oranda arlk kazanmasdr.

bunun temel sebebi uygulamada kullanlan kimyasal maddelerin aditif olarak maml
kuma bnyesine girmesi veya yzeyde tutunmasdr.
zbucak

Boya-Terbiye

iletmesi

bnyesinde

kimyasal

bitim

ilemleri

uygulanmaktadr. Germe-ekme makinelerinin teknesine apre zeltisi ilave edilir ve

kuma apre zeltisini emdirilerek germe-ekme makinasna girer.
Boya-Terbiye iletmesinde ok eitli apre uygulamalar gerekletirilmekte olup
burada ok sk uygulananlarndan bahsedilecektir.
Ar-Ge laboratuarnda yeni apre reeteleri denenmektedir. Eer istenen efekt ve
sonu elde edilirse apre reetesi iletmenin speklerine kaydedilir.
ekmezlik Bitim lemleri (Sanfor) [Mekanik Apre lemi]
Bilindii gibi selloz liflerinden yaplm kumalarn sulu ortamlarda rnein;
yamurda veya ykanrken ekme (bzlme) zellii vardr. ekme her ne kadar hem atk
ynnde hem de zg ynnde olmaktaysa da genellikle zg ynnde grlen ekme
atk ynndeki ekmeye nazaran olduka daha fazladr. Kumalarn ekmesinin balca 2
nedeni vardr.
1) Bir kumataki zg ve atk iplikleri tamamen dz bir ekilde olmayp
birbirlerinin altndan ve stnden hafif dalgal bir ekilde gemektedir. Sulu ortamlarda su
moleklleri selloz liflerinin ve dolaysyla ipliklerin enine kesitlerinin imesine yol
amaktadr. pliklerin apnn bymesi ise bunlarn birbirlerinin altndan ve stnden
geebilmek iin daha dik dalgal bir ekil almalarn gerektirmektedir. pliklerin boyu sabit
olduuna gre bu daha kvrml durum, atk ipliklerinin etrafn dolatklar imi zg
iplikleri zg ipliklerinin de etrafn dolatklar imi atk ipliklerini birbirine daha fazla

22

yaklatrmasyla mmkn olmaktadr. zg ipliklerinin birbirlerine

yaklamas da

kuman boyunun ksalmasna neden olmaktadr.

2) Kumalar daha dokumalar srasnda zg ynnde bir gerilim altndadr.
Terbiye dairesinde de kuma zg ynnde ekerekten, gererekten makinelerden
geirildiinden bu gerilim daha da artmaktadr. Ya ilemlerden sonra yaplan ve kuman
zg ynnde gergin durumda bulunduu kurutmalar ve kalandrlama srasnda ise bu
gerilim fikse olmaktadr.
Byle bir kuma veya bundan dikilmi maml kullanma srasnda ykandnda,
slandnda lifler ve dolay ile iplikler imekte ve kumata bir hareketlilik balamaktadr.
Su ayn zamanda kayganlatrc bir madde olarak da bu hareketlilii desteklemektedir.
Artk zg ipliklerini geren bir kuvvette olmadndan bu iplikler gerilimli durumdan
kurtulacak ekilde hareket etmek istemektedirler. Bunun sonucu da kuman zg
ynnde ekmesi olmaktadr.
Sanforizasyonun esas, kuman konstrksiyonunun terbiye dairesinde yaplan bir
ilem sonucu bunun birok ykamadan sonra alaca ekle sokmaktr. Yani kuma daha
terbiye dairesinde iken ektirmektir.
Bilinmesi gereken bir husus da sanforizasyon ilemi srasndaki ektirmenin
miktarnn iyi bir ekilde hesaplanmas gerektiidir. Sanforizasyon sonucu gereinden
fazla ektirilen kumalar bu seferde, ykarken esnemektedirler. Bu nedenle bir kuman
sanfor etiketini tamaya hak kazanabilmesi iin zg ve atk ynndeki ekme veya
esneme miktarnn % 1den az olmas gerekir. zbucak Boya-Terbiye iletmesinde bu
mterinin isteine baldr. Dolays ile ekme ve esneme % 1den az veya fazla olabilir.
Gvenli bir alma ekli; kumatan alnacak boyutlar belli bir numuneyi bir veya
birka kere ykayarak kuman zg ve atk ynndeki ekme miktarlarn saptadktan
sonra sanforizasyon srasndaki ektirmeyi de buna gre ayarlamaktr. zbucak BoyaTerbiye iletmesinde sanfor makinesine ksa metrajda numune beslenip ilem grr ve
maml kuma laboratuarna sevk edilir. Eer istenilen ekmezlik deeri salanmsa parti
makineye girilir.
zbucak Boya-Terbiye iletmesinde sanfor makinesinde grd ilemler
aadaki gibidir.

23

Sanforun amac, kumalarn bitiminde ykandktan sonra zgsnde ekme ve

uzama olmamasn salamak ve ayn zamanda tleme ile tue ilemini yapmak.
Kuma sanfor makinesinde, srasyla buharlatma silindirinden, atk dzelticiden
(enine acdan), sanfor silindiri ve kauuk blanket arasndan ve keeli kalandr ksmndan
geer. Kuma atk ynnde toplatlmak istendiinde buharlatma silindirinin buhar vanas
alr. Buharlatma tamburundan geen kuma atk dzelticiye gelir. Atk dzeltici ile
kuman sanfora dzgn bir atk ile girmesi salanr. Atk dzelticinin evirme kolu
evrilerek atknn durumuna gre atk dzeltici silindirinin aa-yukar hareketi sayesinde
atk dzeltilmi olur.
Sanfor ksmna gelen kuman % ekmesi kuma sanfor silindiri ile kauuk blanket
arasndan geerken bask ve scaklk altnda ayarlanr. Bask, blanketin yanndaki bask
gsterme kadranndan artrlp azaltlarak ayarlanr. Kauuk blanket sanfor silindiri
vastasyla kumaa verilen basknn kuma zerinde iz yapmasn nleyerek % ekmeyi
salar. Blanketin kalnl 65 mm ile 35 mm arasnda olabilir. Blanketin kalnl 35
mmden az ise ilevini yitirir. Kauuk blanketin sertlii shoremetre ile kontrol edilir.
(Yaklak 40 shore olmal) . Kauuk blankette yumuama ve atlaklar olumusa bunlar
kumata iz yapacandan kauuk blanket talanmak suretiyle bu izler giderilir. Bu
ilemden sonra kauuk blanket sfrlanr. lem annda herhangi bir aksaklktan dolay
sanfor bekleyecekse kuma kesilir ve kuma sanfordan geirildikten sonra iaretlenen l
sanforun zel cetveli ile tekrar llr. Kumata ekmezliin salanabilmesi iin sanforda
kuman toplatlmas gerekmektedir.
Bu yzden sanfor k, iaretli olan mesafenin bir miktar ksalmas beklenir.
(rnein 48 cm gibi ) zel cetvelde ksalma miktar 1,-2 gibi deerlerde okunur.
Burumazlk Apresi:
Genellikle selloz esasl elyaftan oluan kumalara (pamuk, keten, viskon..)
kullanm srasnda burumazlk, krmazlk zellii veren bir apre ilemidir. zellikle
selloz mamllerin sentetiklerle yarabilmesi iin burumazlk apresi kurtarc bir
ilemdir. Burumazlk ilemi burumazlk salad kadar mamln deformasyonunu nler
ve pilling olumasnda azalmaya neden olur. Boyutlar stabil yani az eken kumalar elde
edilir.

24

Buruma, dtan gelen bir kuvvet etkisi ile lif elementlerinin birbirlerine gre
kayarak yeni bir denge oluturmas ve bu kuvvet kalktnda oluan dengenin eski
gelmemesi olarak aklanabilir. Burumay nlemek iin 2 yntem mevcuttur.
1 ) Lifin amorf blgelerinin reine ile doldurulmas
2) Kovalent ba oluumudur.
Yumuaklk Apresi :
Tekstil mamlne yumuak tutum vermek amac ile yaplan ilemlerdir. Baz
durumlarda yumuama mekanik etkilerle elde edilebilirse de genellikle tatmin edici apre
ilemi, flottesine eklenen yumuatma maddeleriyle elde edilir. Yumuatc maddeler
kuman belirli bir yumuaklk ve dkmlle sahip olmasn salar. iirici ve
kayganlk artrc etki gsterirler.
Yumuatclar kimyasal yap itibariyle yzey aktif maddelerdir. Yumuatc olarak;
ya, mum, sabun, ya da bunlarn deiik trevleri ile asl nemli grubu oluturan sentetik
esasl yumuatclar ve silikonlar kullanlr.
Tutum Apresi :
Ham pamuklu kumalar olduka gzel bir tutuma sahipseler de n terbiye srasnda
liflerdeki ya, mum gibi maddeler uzaklatrldnda bu gzel tutum ortadan kalkar. Bu
nedenle tekstil mamlne son ilem olarak bu grnmn ve tutumun tekrar
kazandrlmas ilemine tutum apresi denir.
Tutum apresinde kullanlan maddeleri, sertlik kazandran maddeler, arlatrc ve
doldurucu maddeler, yumuatc, higroskobik maddeler, antiseptik snfna giren ecza
maddeleri snflarna ayrabiliriz. Btn bu grup maddelerden ne miktarlarda kullanlaca
tekstil mamllerine kazandrlmak istenen tutuma gre byk farkllklar gsterebilir.

Anti Pilling Apresi :

25

Tekstil

mamllerinde

sk

karlalan

problemlerden

birisi

pilling

(boncuklanma)dir. Mamln yzeyinde yzen lifler olarak adlandrlr, ipliin yapsna

dahil olmayan yzeyde serbest olarak dolaan lifler kumata tl bir yapnn olumasna
olanak vermektedir. Bu tllk ipliin kalite deerlerinden kaynaklanabilecei gibi dier
proseslerden

(bobinleme,

hallama,

dokuma..

vs)de

kaynaklanabilir.

Kuman

yzeyindeki bu tyllk boya terbiye ilemlerinde byk sorunlara yol amaktadr.

Kuman kullanm srecinde ise bu tyckler srtnme etkisi ile topak topak olurlar. Buna
pilling oluumu denir. Bu durumu nlemek iin kuma terbiye ilemlerine balamadan
nce yakma prosesine girer. Kuma maml kuma haline geldii halde hala tyl ise antipilling apresi uygulanarak bu durum giderilmeye allr.
letmede Kullanlan Reetelerin Hesaplama yntemi ve rnek Reeteler :
letmede Kullanlan Reetelerin Hesaplama Yntemi :
Kuma Miktar (kg) x % Pick-up(70 grzelti/100 kg kuma) + 70 lt emniyet ilavesi

Hazrlanmas gereken toplam zelti miktar (lt)

u halde hazrlanan zelti miktarna (lt) bal olarak kullanlacak kimyevi madde
miktarnn hesab aadaki forml ile yaplr.
T gr kimyevi madde / 1 lt zelti x [Toplam zelti miktar (lt)]

Kullanlacak kimyevi madde miktar (gr)

Zoom Apresi :

26

Zoom apresi kumaa yumuaklk, kayganlk, ho tutum veren ve ok sk uygulanan

bir apredir.
Pymafex VK

30 gr/lt

Knittex FPC

10 gr/lt

160 Cde 2 dk.

MgCl2

3 gr/lt

kurutma yaplmaldr.

Asetik Asit

1 cc/lt

Antipill Apre :
Pymaflex VK

25 gr/lt

Asetik Asit

1 cc/lt

130 Cde 5 dk kurutma

180 Cde 1 dk fikse yaplmal
Burumazlk Apre:
Knittex FPC

40 gr/lt

MgCl2

8 gr/lt

Asetik Asit

1 cc/lt

130 Cde 2 dk kurutma

180 Cde 1 dk fikse yaplmal
Su Geirmezlik Apresi :
Oleophobol SL

20 gr/lt

Asetik Asit

1 cc/lt

130 Cde 2 dk kurutma

180 Cde 1 dk fikse oldu

27

ekme Stabilitesi + Burumazlk Apresi :

Asetik Asit

1 gr/lt

Dicrylan WK

30 gr/lt

Dicrylan KAT

3 gr/lt

Asetik Asit : Souk suya ilave edilip kartrlr.

Dicrylan WK : Souk su ile alr, szlr ve kazana ilave edilir.
Dicrylan KAT : Souk su ile alr, szlr ve kazana ilave edilir.

BOYA LABORATUAR BLM

Boya laboratuarnda yrtlen almalar renk almalar ve renk konusu
dndaki almalar olarak iki ana grubta toplanabilir.
Renk almalar :
Renk almas istekleri, Pazarlama Mdrlnden, Boya-Terbiye Planlama
efliinden, rn Gelitirmeden (R-GE) veya Desen Bro efliinden gelmektedir.
Pazarlama Mdrlnden gelen renk almalar mteri istei olan almalardr. Renk
almas istek formuyla Boya Laboratuar efliine iletilir.
Boya-Terbiye Planlama efliinden gelen renk alma istekleri, makine
deiiklii, elyaf deiiklii, boya deiiklii, boyama yntemi deiiklii gibi nedenlere
dayanmaktadr. Siparii alnm ve boyanmas devam eden renklerde reete deiiklii
gerekebilir. Byle durumlarda eski reete yeniden allr. Hazrlanan reetelerin renk
numaralar gnlk olarak i yazma formuyla Planlama efliine bildirilir.
Desen Bro ve r-Ge iin yaplan renk almalar iplik boyama, numune olarak
yaplan kumalarn boyanmas veya ablona yaplan renk almalardr. Renk almas
istek formu veya i yazma formuyla laboratuar efliine iletilmektedir.
Boyama reetesi hazrlamak iin kuman zg ve atksnda bulunan elyaf
cinsinin ve harman oranlarnn bilinmesi gereklidir. Boyanacak kuma Boya-Terbiye
28

Planlama efliinden ve hzarat efliinden istenir. Kuma hzarat eflii tarafndan

laboratuara gnderilir. Kumala ilgili tantc bilgiler usta tarafndan boyama hazr kuma
bilgi kartna yazlr.
Kuma boyamann hangi metoda gre yaplacanda karar verirken elyaf cinsine,
harman oranna, numune renk tonuna, boyalarn haslk deerlerine, mterilerin zel
isteklerine nem verilir.
letmede boyanmas devam eden reeteler boya laboratuar efi tarafndan eitli
nedenlerle yeniden allabilir. Bu nedenle u ekilde saylabilir.
a) Reetedeki boyalarn retilmemesi
b) Boya hatas veren boyamalarda boya deiiklii
c) Boyama reetesinin uzatlmas
d) Haslk deerlerinin iyiletirilmesi
e) Boyama ynteminin (boyama makinesinin) deitirilmesi
Laboratuarda yaplan tm renk almalarnda renk onayna; k kutusunda gzle
kontrol

ederek

ve

spektrofotometrede

renk

lm

yaplarak

karar

verilir.

Spektrofotometrede karlatrma sonucunda renk farkll kabul snrlarndaysa

almaya son verilir, reete belirlenmi olur. Spektrofotometrede renk fark tespiti,
iletmedeki parti boyamadan sonra da yaplr. letmeden gelen apreli veya apresiz kuma
numuneleri spektrofotometre sorumlusu tarafndan, kondisyon dolabnda kondzyonlanr
ve lm yaplr. sonular bilgisayar yazcsndan alnan rapor eklinde Renk Kontrol
efliine gnderilir.
Laboratuarda renk tutturma almalarnda klasik yntem ve spektrofotometreden
reete almak eklinde iki yntem kullanlr.
Klasik yntemde ariv renklerinden yararlanlarak deneme reetesi hazrlanr,
numune renge ok yaknlancaya kadar almaya devam edilir.
Spektrofotmetreden reete alabilmek iin tm boyalar ve tm elyaflarla ilgili ok
fazla sayda datalar hazrlanmas gereklidir.

29

Renk Konusu Dndaki almalar

Boyahane iletmesinden, Desen Brodan, rn Gelitirme ve Kalite Kontrol
dairelerinden gelen isteklere ynelik almalardr.
Boyahane iletme iin u gibi almalar yaplr:
letmedeki skma silindirlerinin pick-up kontrol, iletmede kullanlacak iyot
zeltisi ve sabun zeltisinin hazrlanmas, kumata hal kontrol, apre denemeleri,
harman oran tayini, kumataki hata nedenlerinin aratrlmas, boyanm kumalara
dzeltme verilmesi gibi.
Boya laboratuarndaki makineler;
1 adet ROACHES Numune Boyama Makinesi
1 adet ROTAOYEL Numune Boyama Makinesi
1 adet ERNST BENZ A6 Pad-steam
1 adet WERNER MATHIS A6 Skma (fluard)
1 adet WERNER MATHIS A6 Kurutma Makinesi
1 adet ROACHES Kurutma Makinesi
Roaches Boyama Makinesi :
Jet dairesinin deneylerinin yaplmas iin kullanlan ektirme prensibine gre
alan bir makinedir. Makinenin iki adet haznesi vardr. Burada hem kuma, hem de elyaf
boyanabilir. Boyama flotteleri 10 gr kuma iin reetelere gre hazrlanr. 1:8 flotte oran
ile allr. Istma ilemi elektrik ile yaplmaktadr.
Rotaoyel Boyama Makinesi:
Roaches boyama makinesi ile hemen hemen ayn ekilde kullanlrlar. Bu
makinede ektirme yntemine gre boyama yaplr. Elyaf iplik ve kuma formundaki
tekstil materyalinin boyanmasnda kullanlr. erisinde etilen glikol olan bir hazne ve bu
haznenin iinde de rotasyon eklinde dnen bir mil ve bu milin zerinde taklabilen 12
adet tp vardr. 2 adet haznesi vardr. Makine bilgisayar kontrolndedir. Makinenin
30

monitrne boyama ile ilgili scaklk ve sre deerleri girilerek boyama grafikleri
yklenir.
Polyester Exhaust Boyama Yntemi :
Polyester materyalinin ektirme esasna gre boyanmas amacyla uygulanr.
Dispers Boyarmadde 50 Clik yumuak suyla zlr. 1 gr boya + 200 cc suda
znmesi prensibi esas alnr.
Reetedeki miktara gre boyalar uygun pigmentler kullanlarak behere alnr.
Reetede belirtilen kimyevi maddeler flotte miktarna gre behere alnr.
1 gr/lt Dispergatr
x cc/lt Asetik asit
0,5 gr/lt pH ayarlayc
pH metre boya zeltisine batrlarak pH 4,5 5e ayarlanr.
Boya zeltisi 1/8 oranna gre ayarlanr. 1 : 8 flotte oran 1 gr materyal 8 cc boya
zeltisi denektir. Boyanacak materyal istenen arla tartlr.
Kuma ise 10 gr
plik ise 5 gr
Elyaf ise 2,5 gr tartlr.
Kuma tpe rahata girecek ekilde rulo yaplr. plik ile halinde boyama teline
dolanr. Elyaf tpe rahata girecek ekilde boyama teline dolanr. zerine pamuk iplikle
hafife sarlarak tpn ierisine konulur.
Hazrlanan boya zeltisi tpn iine dklr.
Tpn az kapatlr ve makinenin yuvasna yerletirilir.
Boya program makineye verileri.

31

60
2 C/dk
10

30
130 C

80 C

40-50 C
Boyama takip edilerek boyama sresinin bitmesi beklenir. Boyama sresi
bittiinde sinyal sesi duyulur ve makine durdurulur.
Tpler yuvalarndan karlr
Tplerin kapaklar alarak boyanan materyaller karlr.
Selloz boyamas yaplacak olanlar varsa durulanr.
Sadece polyesteri boyanacak olanlar proseste istenildii ekilde ykanr.
Materyal makine veya tyle kurutulur.
PES rengini kontrol etmek amacyla ekstrakte yaplr.
Ekstrakte ileminden sonra materyalin selloz ksm erir, polyester iskeleti kalr.
PES iskeletinin rengi PES exhaust boyama sonucu elde edilen renktir.
Selloz Ekstraksiyonu :
Selloz karml bir materyalin selloz ksmnn (pamuk, viskon, keten,..)
ayrlmas
zc sv olarak deriik fosforik asit kullanlr.
Materyalin miktarna gre yeterli miktarda fosforik asit cam bir behere alnr.
90-105 Cye kadar stlr.
Ekstrakte edilecek materyal stlm asit iine atlarak kartrlr.

32

15 20 dk sreyle kartrmaya devam edilir.

Bu sre tamamlandnda materyalin yapsnda bulunan selloz aside gemi
demektir.
Materyal asitten karlarak bol souk suyla ykanr. Kurutulur.
Procion M-E Boyarmaddeleri ile Exhaust Boyama Yntemi :
Selloz materyalinin ektirme yntemine gre boyanmas amacyla uygulanr.
Procion M-E boyalar 1 gr boya + 200 cc su olacak ekilde 50 C yumuak suyla
znr.
Reetedeki miktara gre boyalar uygun olan pipetlerle behere konur.
Reetedeki tuz, antioksidan ve sertlik giderici madde asetik asit 1 : 8 flotte
orannda behere konur.
Boya zeltisi istenilen flotteye ayarlanr.
Boyanacak materyal gerekli arlkta tartlr.
Kuma ise 10 gr
plik ise 5 gr
Elyaf ise 2,5 gr
Kuma tpne rahata girecek ekilde rulo yaplr.
plik ile halinde boyama teline dolanr.
Elyaf tpe rahata girecek ekilde boyama teline dolanr.
Hazrlanan boya zeltisi tpn ierisine konur.
Tpn kapa kapatlarak makinedeki yuvasna yerletirilir.
Boyama program makineye girilir.
Soda verildikten sonraki sre boya konsantrasyonuna bal olarak deiir.
33

80 C
30
2 C/dk

30

70 C

50 C

Tamal Ykama
Soda verilir
10

Boyama programnda soda verme zaman geldiinde boyama tp makineden

karlr.
Gerekli miktardaki; soda, zelti olarak pipetle tp ierisine ilave edilir.
Tpn az kapatlarak makinedeki yuvasna yerletirilir.
Boyama programna kalnd yerden devam edilir.
Boyama izlenerek programn sona ermesi beklenir. Boyama sresi bittiinde sinyal
sesi duyulur ve makine durdurulur.
Boyama tp yuvalardan karlr.
Materyal tp iinden kartlarak 40 45 Clik lk suda durulanr.
60 Cde durulama yaplr.
2 cc/lt asetik asit ile ntralize edilir. PH (6-7)
Souk durulama yaplr.
120 130 Cde kurutulur.
Dispers Boyama Yaplm PES/Selloz Karml Kumalarn Redktif Ykanmas:
PES boyama sonunda fikse olmam dispers boyalar kuman selloz ksmn
kirletir. Kumaa redktif ykama ilemi yapldnda selloz zerindeki artk PES
boyalarn uzaklatrlmas salanr. Bu da boya haslklarn daha iyiye gtrr.
PES boyamas tamamlanm PES/Vis karml kuma bol souk suyla durulanr.
Aadaki reeteye gre redktif ykama zeltisi hazrlanr.

34

6 cc/lt kostik 38 Belik

3 cc/lt sodyum hidroslfit
kuma bu zelti iinde 60 Cde 3 dk muamele edilir, durulanr, asetik asit
ntralize edilir ve durulanr, kurutulur.
Drimaren Wet-Steam Boyama :
Selloz karml kumalarn kontinu ynteme gre boyanmas amacyla uygulanr.
Emdirme yntemine gre boyama yaplr.
Reetede belirtilen miktarlara gre boyalar tartlr.
Boya hazrlama kabna 50 Cde yumuak su alnr.
Tartlan boyalar hazrlanan suyla ilave edilerek kartrlr.
Reetedeki kimyeviler aadaki sraya gre boya zeltisine ilave edilerek
kartrlr.

re 50 gr/lt

ludigol 10 gr/lt

sodyum slfat 30 gr/lt

rapid slatc 1 gr/lt

hazrlanan boya zeltisi souk yumuak suyla 1 ltye tamamlanr.

Steamer fluar boyamaya hazr duruma getirilir. (Val basnc 10 olarak ayarlanr)
(Buharlama sresi 90 sn iin ve hz ayar 4 m/dk, 120 sn iin 3 m/dk olarak ayarlanr)
Boyanacak kuma steamer astara dikilir.
Fluarlama zaman geldiinde boya zeltisine Sodyum bikarbonat ilave edilerek
kartrlr.
Sodyum bikarbonat ilavesi aadaki tabloya gre yaplr.

35

;Boya (gr/lt)

Sodyum Bikarbonat (gr/lt)

0 - 20

10

20 - 60

15

60 - t

20

hazrlanan boya zeltisi fluar teknesine dklr makine altrlr.

Kuma hz ayarlanarak buhar kamarasna 102 Cde 150 sn kalmas salanr.
Buharlanan boyal kuma souk suyla durulanr.
5 dk sreyle kaynar derecede scak suyla ykama yaplr.
Durulanr ve kurutulur
Scak Kasar (Aartma) :
Amac; pamuklu, keten veya viskonlu kumalarda bu hammaddeden gelen plerin
giderilmesi ve boyamaya hazr hale getirilmesidir.
Scak kasar zeltisi aadaki reeteye gre hazrlanr.
Hidrojen peroksit % 50

20 gr/lt

Sodyum Silikat 38 Be 6 gr/lt

Sodyum Hidroksit 38 Be

10 gr/lt

Hidrojen Peroksit Stabilizitr (Gemstab 624)

5 gr/lt

Islatma, piirme, ykama maddesi (Ruesgen WGR) 2 gr/lt

Selloz iin optik beyazlatc

2 gr/lt

Hidrojen peroksit en sonunda ve suyla kartrlmadan dier kimyevilerin

bulunduu zeltiye ilave edilir.
Hazrlanan kasar zeltisi sert suyla 1 ltye tamamlanr.

36

Kasarlanacak kuma fluarddan geirilerek fularlanr.

Fluarlanan kuma rulo yaplarak elik boyama tpne yerletirilir.
Scak kasar zeltisinden 15 20 cc alnp boyama tp iine konur. Tpn kapa
kapatlarak numune jet boyama makinesindeki yerine yerletirilir.
Makine program 100 Cde 4 saat stma yapacak ekilde ayarlanr.
Sre dolduunda tp ierisindeki kuma kartlr.
Durulanr, asetik asitle ntralize edilir ve scak sabun ykama yaplr ve kurutulur.
Viskon boyamada boyarmadde markasna gre boyama ynteminde ufak
farkllklar olmaktadr. Ama temelde Procion M-E boyama yntemine benzemektedir.
rnek Boyama Reeteleri :
PES Vis karml Exhaust Boyama Reetesi:
Alt Boya (PES Boyama)

Dianix Gelb Brown Xf

0,171

Foron Rubin SWF

0,056

Dianix Blau K26

0,147
Gr/lt

Stelan SW

Asetik Asit

0,8

Rucoasit COS

Verolan NBO

0,5

Palatex PC

Rucagol SBM

37

st Boyama (Viskon Boyama)

Procion Yellow HEXL

0,105

Procion Karmin HEXL

0,09

Amfibix HERO

0,35
Gr/lt
Tuz

45

Soda

15

Durgol

Verolan NBO

1,5

Palatex PC

PES / Vis Karml Kumaa Alt Boyama Reetesi:

Alt Boyama (PES)

Dispersol Plavine XF

0,32

Dianix Rubin 150

0,50

Dispersol Violet CvS

0,01
Gr/lt

Setlean SW

Asetik Asit

0,8

Rucoasid

Verolan NBO

0,5

Palatex PC

38

Unvadine PB

0,5

Wet-Steam (Drimaren) Boyamaya rnek:

Wet-Steam Boyama

gr/lt

Drimaren Bill Galb K-3GL

12

Drimaren Balu R-GL

Durgol

10

re

50

Sodyum Slfat

30

Grmwet RPO

Sodyum Bikarbonat

10

Pamuk Viskon Boyama Testi :

%100 pamuk ve % 100 viskon olan 2 numune kuma ayn tp ierisinde (5 gr
pamuk, 5 gr viskon kuma eklindedir) boyayarak, boyama sonu kumalarda grlebilecek
renk farklln gzlemlemek iin yaplr. Ayn reete kullanlmakta.
Procion (st) boyama

Euer Yellow ESL

1,32

Procion Karmin HEXL

0,4

Euercion Navy Blue MER

2,1

Serilen Black XYE

0,03

Pamuk Viskon Boyama Testi :

% 100 Viskon ve % 100 pamuklu iki ayr numune ile toplam 6 adet boyama yaplr.
3 adet viskon numunesinin reetesinde birinin tuz ve sodas olmas gerektii kadar
kullanlr, dierinde tuz fazla katlr, tekinde ise sodas fazla katlr. Ayn ilem 3 adet %

39

100 pamuk numune kuma iin yaplr. Bu deneyle rnek kumalarn renk
varyasyonlarnn boyama koullarna gre nasl deitii aratrlr.
Viskon (Reaktif) Boyama

Remazol Yellow KB

0,1

Remazol Red RR

0,1

Remazol Black NE

0,015

Normal(gr/lt)

Soda fark (gr/lt)

Tuz fark (gr/lt)

Tuz

20

20

30

Soda

15

Durgol

Verolan NBO

0,5

0,5

0,5

Palatex PC

0,5

0,5

0,5

Kostik 38 Be

0,5

0,5

0,5

FZK LABORATUARI BLM

Kalite kontrol mdrl bnyesinde vardiya olarak almakta olan fizik
laboratuarnda vardiyal, 3 gndzc ve bir teknisyen olmak zere 7 kii almaktadr.
Fizik laboratuarnn amac istenen standartlarda kaliteli bir iplik retimi iin,
retimin her aamasnda (tarak, cer eridi ve fitil) ve sonunda yaplan testlerde iplik
iletmesine k tutmak, zbucak retimli ve fason ipliklerin tm kalite testlerini yaparak
uygun olup olmadklarn tespit etmektir.
Laboratuarda yaplan testlerde standart atmosfer artlarnda (20 2 C scaklk % 65
+-2 rutubet) yaplmas gerekmektedir. Laboratuarda bu artlar scaklk ve rutubet

40

ayarlamal klima ile salanmakta olup, termohigrograf cihaz ile sreklilik kontrol
edilmektedir.
Fizik laboratuarnda bulunan cihazlar;
1 adet Zweigle Bronca marka manuel iplik bkm cihaz
1 adet Zweigle marka iplik tyllk tespit cihaz
1 adet Zweigle iplik anma cihaz
1 adet Zweigle erit ve fitil numara tespit cihaz
1 adet Zweigle iplik numara tespit cihaz
1 adet Uster Tester 3 dzgnszlk cihaz
1 adet Uster Tensorapid 3 iplik mukavemet cihaz
1 adet Uster Classimat 3 iplik hata snflandrma cihaz
letmede allan yar maml ve maml iplikler iin i ak
Ak

plikhaneden Test Numuneleri alnr

Alnan yar maml ve maml ipliklere kalite

planna uygun olarak testler yaplr.

Yaplan test sonular ilgili raporlara geilir

Hayr

plikhane tarafndan
yaplan dzeltici ilem
sonras tekrar test
yaplmas

Evet
Test sonular speklere gre iyi mi?
Alnan numunelerin yeil veya krmz
alanlara konulmas
Test sonularnn iplikhaneye verilmesi
41

Speki aan
testler iin
ikaz/ihtar
yazlmas

Laboratuarda yaplan belli bal testler unlardr.

Numara Kontrol : numara sapmalarn tespit etmek ve asgariye indirmek iin
erit, fitil, ve ipliklerden numara kontrol vardr.
Neps kontrol : iplikte oluabilecek nepsleri asgariye indirebilmek iin tarak ve cer
eritlerine yaplr.
Bkm kontrol : ipliklerde bkmdeki sapmalar tespit ederek standartlara uygun
kmasn salamak iin yaplr.
Hall iplik kontrolleri : ipliklerde haldan sonraki mukavemet art, elastikiyet
kayb ve anmaya dayanmlar test edilir.
Uster Kontrolleri : eritlerde, fitil ve ipliklerde dzgnszln tespiti iin Uster
testleri yaplr.
Mukavemet Kontrolleri : ipliklerin kopmaya kar dayanmlarn ve bu esnadaki
uzamalarn tespit etmek iin yaplr.
Hatal Kuma Analizleri : kalite kontrol srasnda hatal grnen kumalarda
gerektii takdirde hatalarn kaynann tespiti iin, bkm, numara kontrol, lycra ekimi
gibi bir takm testler yaplr.
Tyllk Testi : pliklerde meydana gelen tylenmenin derecesi tespit edilir.
Classimat Testi : ipliklerdeki hatalar uzunluk incelik ve kalnlklarna gre saysal
olarak snflandrmak amacyla kops ve bobinlere uygulanr.
Lycra ekim kontrol : Lycral ipliklerde lycra ekim miktarn tespit etmek iin
yaplr.
Subjektif Dzgnszlk Kontrolleri : pliklerdeki dzgnszlkleri gzle grmek
amac ile iplikler eit aralklarla ve dzgn olarak konik levhaya sarlarak yaplr.
antuklu plik Kontrol : antuklu ipliklerdeki antuklarn dizilimini ve
dzgnszlklerinin gzle ve makine ile kontrol, antuk says, antuk boyu ve antuk
kalnlklarnn kontrol yaplr.

42

Maml Kuma Laboratuar :

Kalite Kontrol Mdrl bnyesinde 3 vardiya olarak 6 adet alan
bulunmaktadr. Maml kuma laboratuarnn amac iletmede retilen maml kuma
haline gelmi kuman kullanm zellikleriyle ilgili olan haslk testlerini yaparak kumatan
beklenen performans ortaya koymaktr.
Fabrika, mteri siparilerine gre almaktadr. Bu nedenle maml kuma
laboratuarnn asl amac;

mterinin sipari ettii kuman kendi belirledii haslk

deerleri arasnda olup olmadna bakmaktr. Maml kuma laboratuar dnya apnda
tannm kabul edilmi laboratuardan agredite almtr. Ayrca mteriler haslk testlerinin
standartlarn kendileri belirlemitir. Testlerin uygulan prensipte ayndr. Fakat numune
alnda ve srelerde farkllklar olmaktadr.
Maml kuma laboratuarnda 4 temel test vardr. Bunlar genellikle btn
kumalara uygulanr. Dier bir ok haslk testi ise mterinin isteine gre yaplr.
Temel haslk testleri :

Kopma mukavemeti

Elongation (Lycral Kumalarda)

Ykama ile boyut stabilitesi (Sanfor Testi)

Yrtlma Mukavemeti

Mteri isteine gre yaplan haslk testlerinden bazlar unlardr.

Diki kaymas

Pilling testi

Ykama hasl

Su hasl

Martindale Pilling testi

43

Kuru temizleme hasl

Perborata kar renk hasl v.b.

t ile buruma testi

Termal stabilite testi

Buhar stabilite testi

Ik hasl testi

Sonular deerlendirme metodlar haslk testinin cinsine gre deiiklik

arzetmektedir. Haslk testleri anlatlrken kendine zg deerlendirme metodundan da
bahsedilecektir.
Kopma Mukavemeti Testi :
Amac; kumalarn kopmaya kar dayanmlarn tespit etmektir.
Numune hazrlanmas : Test istenen ynde 300 mm x 60 mm boyutlarnda metal
ablon kullanarak 3 numune hazrlanr. Enleri iki taraf eit iplik kartlarak 50 mmye
getirilir. (ki kenarda 5 mm saak braklr).
Numune kuma kenarlarndan en az 150 mm uzaktan alnmal ve her biri farkl atk
zg iplik gruplarn iermelidir.
Numunelerin zerine atk zg ynlerini belirten iaretler konur.
Kondisyonlama:
Kuru Test :
Test numuneleri 20 2 C scaklk ve % 65 2 rutubetli ortamda en az 4 saat
kondsyonlanr. Test bu artlarda yaplmaldr.
Islak Test :

44

Test numunelerinden slak mukavemet istendii takdirde test numuneleri 20 2 C

saf suda stlp, suyun fazlas bir havlu ile sklarak uzaklatrlr. Ve bekletmeden 20 2
C ortamda test edilir.
Testin Yapl :
Bilgisayar ve cihaz alr. Cihazn zerinde options dmeleri ile load cycleda
ykn st limiti 100 kgfe

alt limiti 0a ve enelerin hareket says 1e ayarlanr.

Extension cycleda ise st limit 150 mmye alt limit 0 mmye ayarlanr. Cihaza kopma
mukavemeti iin 75 mmlik srtnme yzeyi olan eneler taklr. eneler arasndaki
mesafe 200 mmye, test hzn ise 100 mm/dkya ayarlanr. Ekran options dmeleri ile
Autoreturne ayarlanr. Siyah hassasiyet dmesi maksimum konumuna getirilir.
Bilgisayardan kopma mukavemeti test program arlr. Tensile strength test ekran
grldkten sonra test edilecek kuma ile ilgili bilgiler bilgisayara girilir. Ve ekran test
programna getirilir. Numuneler eneler arasna tam ortalanacak ekilde yerletirilir. st
ene skldktan sonra Tare tuu ile ekran sfrlandktan sonra alt ene sklr ve dmeye
baslarak test balatlr. eneler kopma gerekletikten sonra otomatik olarak eski
pozisyonuna dnecektir. Atk yn iin 3 toplam numune ayn ekilde test edildikten sonra
yazcdan sonular rakamsal ve eer istenirse grafiksel olarak alnr. Ayn ilemler kuman
zg yn iinde yaplr ve sonular yazcdan alnr.
Elongation Testi :
Amac; lycral kumalarn elastikiyetini tespit etmektir.
Numunelerin Hazrlanmas : Lycral ynde 330 mm x 60 mm boyutlarnda metal
ablon kullanlarak iki numune hazrlanr. ablonun uzun kenar lycra yn paralel
gelecek ekilde yerletirilir. Numuneler kuma kenarndan en az 15 cm ieriden olmak
art ile alnmal ve her biri farkl atk zg iplik gruplarn iermelidir. Numunelerin
zerine lycra yn hangisi ise (atk veya zg) yn belirtici iaretler konur. Kesilen
numunelerin eninden ve boyundan eit iplik kartlarak eni 50 mmye drlr.
Kondsyonlama : Test numuneleri 20 2 C scaklk, % 65 2 rutubetli ortamda en
az 4 saat kondsyonlanr. Test bu artlarda yaplmaldr.
Testin Yapl :

45

Cihaz alr, Duponta ait program seilir. Ykn alt limiti 0a, 1 st limiti 3 kga
ayarlanr. enelerin gidip gelme says da 3e ayarlanr. Cihaza elongation testi iin bir
taraf dz metal dier taraf silindirik metal olan eneler taklr. eneler arasndaki mesafe
250 mm, test hz 300 mm/dk ayarlanr. Siyah hassasiyet dmesi en alt konuma getirilir.
Bilgisayara numune ile ilgili veriler girilir ve ekran test programna getirilir. Numuneler
eneler zerindeki izgiler zerinden yerletirilir. Tare tuu ile ekran sfrlanr ve balama
dmesine A baslarak test balatlr. Test bittikten sonra otomatik olarak cihaz duru.
Fakat ilk pozisyonda durmaz. dmesine baslarak eneler ilk pozisyona getirilir. 2
test de ayn ekilde yaplr. Sonular rakamsal ve eer istenirse grafiksel olarak alnr.
Dier ilemlere geilir (testin kaytlara gemesi)
Ykama ile Boyut Stabilitesi (Sanfor Testi) :
Amac; kumalarn ykandklar zaman meydana gelebilecek boyutsal deimeleri
tespit etmek.
Numune Hazrlama : Test edilecek kuman yerinden eni llerek ortalama eni
bulunur. Kuman eninde tutarszlk yada herhangi bir yerinde hata var ise test iin dzgn
yerinden para istenir. Sanfor ve wira stabilite testi

bildirim formuna test edilecek

kuman ad, zellikleri, test ncesi eni, firmas v.s. gerekli yerlere yazlr. Test edilecek
kuma zerine 50 x 50 cmlik test ablonu , kenardan en az 15 cm ieride ve zg
ipliklerine paralel gelecek ekilde yerletirilir. ablonun zerindeki iaretler kumaa
iaretlenir. ablonun evresi izilir. ablon alndktan sonra kuman zg yn belirtilir.
ablon izgisinin 1 2 cm dndan kuma kesilir. Overlok makinasnda kenarlar tam
izgi boyunca dzgnce kesilerek dikilir.
Testin Yapl :
Makineye hangi firmaya gre yaplacaksa onun belirledii standarda gre program
kasedi seilir ve makineye yerletirilir. Hazrlanan numune tartlr. Numune ile birlikte
toplam yk 2 kg olacak ekilde her biri 50 gr olan PES makeweightlerden sayarak alnr.
Alacamz numune says 1den fazla ise ve hepsi ayn programda test edilecek ise
numuneler en fazla 1 kg olacak ekilde hepsi bir seferde alnr. Ayrdmz
makeweightlerle numune kuma makineye, kuma ste gelecek ekilde yerletirilir ve
makine kapa kapatlr. Mteri istei olan durumlarda Mteri Test stekleri Tablolarna
gre olmayan durumlarda ve zbcak ykama hasl ve ykama ile boyut stabilitesi test
46

dereceleri tablosundaki scakla gre uygun program seilir. M85 iin 50 gr Persil
deterjan 0,5 lt lk suda zlerek makine yanndaki cam tpte su grld anda,
makinenin deterjan gzne konur. Program bittiinde kumalar makineden karlr.
Mteri isteine gre drip dry (asarak kurutma) veya flat dry (yatarak kurutma) yaplr.
Eer numune tumble dry (makinada kurutma) olacak ise numune ile 1 kg olacak ekilde
PES makeweightler konarak makineye yerletirilir. Kuman elyaf karmna gre 45-70
dk arasnda (PES/Vis) 70 dk (ve bunun 10 dk souk olacak ekilde ) . ?? Kurutma
bittikten sonra numuneler makinenin iindeyken souk ayarda 10 dk bekletilir. Numuneler
makineden alndktan sonra en az 4 saat dinlenmeye braklr. Sonra lm ilemlerine
balanr. Atk ve zg ynndeki 3er tane iaretler arasndaki ekme deeri % cetveli ile
okunduktan sonra atk ve zg ortalama ekme deeri bulunur. Wira testi bildirim
formuna ekmeler iin (-) iareti ile uzamalar iin (+) iareti belirtilerek yazlr.
Yrtlma Mukavemeti Testi :
Amac; dokuma kumalarn yrtlmaya kar direncini tespit etmektir.
Test Numunesi : Kuma kenarndan en az 5 cm ieriden olacak ekilde M85 test
metodunun 80 x 63 mmlik metal test ablonunu kullanarak atk ve zg ynlerinde beer
adet numune kesilir. Numuneler biraz pay braklarak kesilmelidir. Numunelerin her
birinin farkl atk ve zg gruplarn iermesi iin kuman farkl yerlerinden kaydrmal
olarak alnr. Numunelerin atk ve zg ipliklerine paralel olmasn iplik kartarak
salanr. Ve numuneler atk ynnde 80 x 63 mm, zg numuneleri ise zg ynnde 80
x 63 mm boyutlarna getirilir. Numunelerin her birine

atk veya zg numunesi

olduunu belirtici iaretler konur.

Kondsyonlama : Test numuneleri 20 2 C scaklk, % 65 2 rutubetli ortamda en
az 4 saat kondsyonlanr. Test bu artlarda yaplmaldr.
Testin Yapl :
Test cihaz sarka balang konumuna ve skala ibresi durdurma noktasnda
getirilir. Cihaz zerindeki su terazisi kontrol edilir. 50 x 50 mm boyutlarnda beyaz
pamuklu bez (srtme bezi) ile bak ayar, 150 mmlik bir n kesme yapacak ekilde
ayarlanr. Ayarlamalar yapldktan sonra numune 63 mmlik kenar baa dik ve 80
mmlik kenar enenin altna paralel olacak ekilde sktrlr. Sarka balang

47

pozisyonuna ve skala ibresi durdurma noktasnda getirildikten sonra numune bak ile 190
mmlik bir n yrtlma verilir. Sarka tutucusuna baslr ve sarka 1 defa gidip gelme
hareketi yapana kadar basl tutulup sonra braklr. Sarka durduktan sonra skaladan
yrtlma deeri mN olarak okunur ve yrtlma defterine kaydedilir. Atk ynnde ayn
ilemleri 5 numune iin de tamamladktan sonra ortalama deeri grf olarak bulmak iin;
skaladan okunan deerin toplam, sarka faktr olan 64 ile arpldktan sonra 9,81 ile test
numune says arpmna blnr. Ayn ilemler zg numuneleri iinde yaplarak
ortalama yrtlma mukavemeti grf cinsinden bulunur ve sonular yrtlma testi kayt
defterine yazlr.
Su Tasfiye lemleri :
Tekstil iletmelerinde deiik proseslerde suyun yksek metal iyon ierdiinden
kaynaklanan bir ok problemle karlalr. ebekeden gelen sudaki znmemi metal
paralar veya keltileri filtrasyon yntemi ile kolayca uzaklatrlr. Fakat suda
znm ve anyonlar / katyonlar eklinde bulunan metal tuzlar, proses ortamnda
bulunan dier reaktif maddelerle birleme imkanna sahiptirler. Bu reaktif ksmlar niasta
ve PVAnn hidroksil gruplar (-OH); yn ve nylon lifleri ile akrilik sabunlar ve dier
materyallerin karbosilik asit gruplar; akriliklerin, sabunlarn, boyarmaddelerin ve benzer
maddelerin slfonik (-SO3 ) ve slfat (-SO4) gruplar olabilirler. Aada terbiye esnasnda
deiik proseslerde alkalite ve metal iyonlarndan kaynaklanan eitli problemler
sralanmtr.
Proses
Hal skme:

Enzim aktivitesinin dmesi

Niasta ve PVA gibi maddelerin suda znm ekle dnmesi

Pime :

Sabunla reaksiyon sonucu metal organik asitlerin olumas ve kmeler. Bunun

sonucunda;

Beyazn kirlenmesi veya sararma oluumu

48

Ykama veriminin azalmas

Kuman hidrofiletisinin zayflamas

Kasar :

Banyoda peroksitin paralanmas

Merserize :

znmeyen metal oksitlerin olumas

Kapilaritenin ve parlakln azalmas

Boyama :

Boyalarla temasta renk sapmalaryla karlalmas

Boya znrlnn dmesi

Abrajl boyamalar

Boya difzyonu zayflamas

Bask :

Emlsiyon krlmas

Kvamlatrcnn veriminin ve viskozitenin dmesi

Boyarmadde bahsedilen problemlere sebep olmas

Apre :

Katalizrlere negatif etki etmesi

Reineler ve dier katk maddelerinin reaktivitelerinin kaybolmas

Emlsiyon krlmalar

49

Suyun ierdii metal iyonlar su tasfiye ilemleri ile tekstil terbiyesi iin gerekli
olan snrlar ierisine ekilebilmektedir. Bu ekilde 0 5 d H (Alman sertlii) arasnda
iletme sular elde edilir. Dolays ile sudan kaynaklanabilecek bu sorunlar byk oranda
nlenmi olur. Fakat iletmelerde genellikle bilerek veya bilmeyerek gz ard edilen iki
nemli metal iyonlar kayna vardr ki dikkate alnmadklar takdirde ok ciddi
problemlere neden olurlar. Bunlar;
-

Tekstil materyalinin (zellikle sellozik elyaf) kendisi,

Tuzlardr (NaCl, Na2SO4)

zbucak Boya-Terbiye iletmesinde su tasfiye dairesinde alt adet su artma tank

(deposu) bulunmaktadr. Bunlar ikierli gruplar halinde rezerveli olarak almaktadr. Su
tanknn en alt ksmnda akl ta bulunmaktadr. Fincann stnde fincana benzer delikli
bir malzeme katman bulunmaktadr. Fincann stnde kum tabakas bulunur. Kumun
stnde bir tr sellozik reine tabakas bulunur. Sert su tankn alt ksmndan verilir. Ve
st ksmndan yumuak su alnp iletmeye datlr. Tanklar ikierli gruplara ayrlmtr.
Biri tuz ykama yaplrken dieri almaktadr. 6 tank bu ekilde rezerveli olarak su
tasfiye ilemini gerekletirmektedir.
Su Tanklarnn altrlmas :
Su tasfiye dairesinin amac; iletmeye dzenli olarak yumuak su vermektir.
Btn vanalarn kapal olduu kontrol edilir. Sert su (4a) ve yumuak su (4b)
vanalar alr. Su yumuatma ilemi balam olur. Su yumuatma sresince numune su
alma musluundan 15 dkda bir su numunesi sertlii kontrol edilir. Numune suyu sert
karsa yumuak su kulesine su verme ilemi sert su 4a ve yumuak su 4b vanalar
kapatlarak durdurulur. Ters ykama ilemine geilir.
Ters Ykama :
Ters ykamann amac; su yumuatma tanknn normal almas srasnda suyun
reine, kum ve akl ierisinden geerken brakt tortuyu atmak ve skm olan reineyi
kabartmak iin ters ykama yaplr.

50

Btn vanalarn kapal olduu kontrol edilir. Ters ykama 2a ve 2b vanalar alr.
2a ve 2b vanalar yarm alarak reine ierisinden sert su geirilir. Bu ilem 15 dk yaplr.
2 a ve 2b vanalar kapatlr. Ters ykamadan tuz ykama ilemine geilir.
Rejenerasyon (Tuz Ykama) :
Tuz ykamann amac, normal alma da su yumuatma tesirini kaybetmi olan
reineyi yeniden etkili hale getirmek iin tuz ykama ilemi yaplr.
Btn vanalarn kapal olduu kontrol edilir. Tuz eritme tankndaki 3a ve yumuak
su tankndaki 3b ve 3 c vanalar alarak sistemden su geirilir. Tuzlu su 30 dk yumuak su
tankndan geerek ekilde 3a, 3b, 3c vanalar ayarlanr. 30 dknn sonunda (5) vanasndan
su numunesi alnarak kondktometre ile iletkenli llr. letkenlik 2 ms veya daha kk
ise rejenerasyon (tuz ykama) ilemi bitmitir. 3a , 3b ve 3c vanalar kapatlr. Temizleme
ilemine geilir. Bundan sonraki rejenerasyona (tuz ykama) hazrlkl olmak iin tuz
kalbna 600 kg tuz ve 1 dk su vanas alarak su ikmali yaplr.
Su Serlii Kontrol :
Ama; buhar kazan ve iletmeye yumuak su vermek.
Su yumuatma tanknn numune suyu alma musluu alr. Su 1 dk aktlr,
hidrometre iesi ierisine 4 damla sabun eriyii damlatlr. Hidrometre iesi kapa
kapatlp alkalanr. Numune suyun zerinde 1 cmlik kpk var ise su yumuaktr.
Numune suyun zerinde kpk yoksa su serttir.

51