Professional Documents
Culture Documents
Ag Dağıtım Ve Kompanzasyon Panoları PDF
Ag Dağıtım Ve Kompanzasyon Panoları PDF
ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS
AG DAITIM VE KOMPANZASYON
PANOLARI
523EO0167
Ankara, 2011
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET -1 .................................................................................................... 3
1. ALAK GERLM (AG) DAITIM PANO VE MALZEMELER ................................... 3
1.1. Alak Gerilim Panosu ................................................................................................... 3
1.1.1. Grevi .................................................................................................................... 3
1.1.2. Boyutlar ................................................................................................................ 3
1.1.3. zellikleri .............................................................................................................. 4
1.2. Alak Gerilim Pano Malzemeleri ve zellikleri ........................................................... 6
1.2.1. Baralar ................................................................................................................... 7
1.2.2. alterler ................................................................................................................ 10
1.2.3. Akm Transformatrleri ....................................................................................... 17
1.2.4. Mesnet zolatrleri ............................................................................................... 19
1.2.5. Pano htiya Priz, Lamba ve Sigortas............................................................. 20
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 21
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 23
RENME FAALYET - 2 ................................................................................................. 24
2. AG DAITIM PANO MONTAJ VE BALANTILARI .................................................. 24
2.1. Alak Gerilim Datm Pano Malzeme Yerleim Plan .............................................. 24
2.2. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Standart Boyutlar ................................... 25
2.3. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Yerine Montaj ........................................ 26
2.3.1. Montaj lem Sras .............................................................................................. 26
2.3.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................... 30
2.4. Alak Gerilim Datm Pano Malzemeleri Prensip emalar ..................................... 30
2.5. Pano Balant emas.................................................................................................. 30
2.6. Malzeme Balantlar .................................................................................................. 32
2.6.1. Balant lem Sras ............................................................................................ 33
2.6.2. Balantda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................. 33
2.7. Alak Gerilim Pano Montaj Yerleri ............................................................................ 35
2.7.1. Dhil Tip Montaj ................................................................................................ 35
2.7.2. Harici Tip Montaj ................................................................................................ 35
2.8. Alak Gerilim Pano Montaj Platform zellii ........................................................... 36
2.9. Alak Gerilim Pano Yerine Montaj Yapma ............................................................... 36
2.9.1. Yerine Montaj lem Sras ...................................................................................... 36
2.9.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar .................................................................... 36
2.10. Alak Gerilim Pano Giri k Balantlar ............................................................ 37
2.11. Alak Gerilim Pano Malzeme alma Test ve Ayarlar .......................................... 37
2.12. Alak Gerilim Pano Emniyet ve Gvenlik Tedbirleri............................................... 38
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 40
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 43
RENME FAALYET- 3 .................................................................................................. 44
3. KOMPANZASYON PANO VE MALZEMELER ........................................................... 44
3.1. Kompanzasyon Panosu ............................................................................................... 44
3.1.1. Grevi .................................................................................................................. 44
3.1.2. Boyutlar .............................................................................................................. 45
3.1.3. zellikleri ............................................................................................................ 45
i
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK
MODLN AMACI
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME
523EO0167
Elektrik Elektronik Teknolojisi
Yksek Gerilim Sistemleri
AG Datm ve Kompanzasyon Panolar
AG datm ve kompanzasyon panolar sistemlerinin montaj
ve balantlarn yapma becerilerinin kazandrld bir
renme materyalidir.
40/32
Bu modln n koulu yoktur.
AG datm ve kompanzasyon panolar iin gerekli
malzemeleri seerek montaj ve balantlarn yapmak
Genel Ama
Standartlara, artnamelere, Gvenlii ile Kuvvetli Akm
Tesisleri ve Topraklamalar Ynetmeliine uygun ve hatasz
olarak AG datm ve kompanzasyon panolar malzemelerini
seebilecek, montaj ve balantlarn yapabileceksiniz.
Amalar
1. AG datm pano ve malzemelerini hatasz olarak
seebileceksiniz.
2. AG datm pano montaj ve malzeme balantlarn
hatasz olarak yapabileceksiniz.
3. Kompanzasyon pano ve malzemelerini hatasz olarak
seebileceksiniz.
4. Kompanzasyon pano montaj ve malzeme balantlarn
hatasz olarak yapabileceksiniz.
Ortam:
gvenlii tedbirleri alnm snf, atlye, laboratuvar,
ktphane, bilgi teknolojileri ortam ( nternet ) vb. kendi
kendinize veya grupla alabileceiniz tm ortamlar
Donanm:
AG datm panosu ve malzemeleri, kompanzasyon panosu
ve malzemeleri, pano balant emas, montaj ara gereleri,
emniyet ve gvenlik malzemeleri, bunlarla ilgili kataloglar
Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra,
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru- yanl testi, boluk doldurma vb.) kullanarak modl
uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi
deerlendirecektir.
iii
iv
GR
GR
Sevgili renci,
Panolar, elektrik tesislerine enerjinin datm ve kontrol merkezleridir. Teknolojinin
geliimi ile panolarda kullanlan malzemelerin eitleri artp fonksiyonlar gelise de temelde
yaptklar i hep ayn kalmtr. Gnmzde elektrik panolarnda kullanlan kontrol ve
koruma malzemelerinde, analog yapdan dijital sistemlere doru ynelmitir. Bu gelimeler
panolarn besledii sistemleri ve insan hayatn korumada daha hassas malzemelerin
retilmesine yol amtr.
Yenilenen sistemler ile birlikte pano sistemlerni tesis ve kontrol edebilecek,
teknolojik gelimeleri takip edebilen ve bunlar becerileri ile birletirip sunabilen teknik
elemanlara ihtiya domutur.
Bu modlde kazanacanz bilgi ve becerilerle alak gerilim pano ve kompanzasyon
pano malzemelerini tanyacak, iletme artlarna gre seecek ve panoyu tesis
edebileceksiniz.
RENME FAALYET -1
RENME FAALYET -1
AMA
AG datm pano ve malzemelerini hatasz olarak seebilme bilgi, beceri ve deneyime
sahip olacaksnz.
ARATIRMA
1.1.2. Boyutlar
skeletleri profil veya kebent demirden, sac ksm ise en az 2 mm kalnlnda,
keleri yuvarlatlm DKP sacdan yaplr. Ana datm panolarn boyutlar tesisin
byklne yani tesis gcne gre deimektedir. Tesis gc ne kadar fazla olursa alter ve
bara boyutlar da byyeceinden, panonun boyutlar bymektedir. Ana datm pano
3
1.1.3. zellikleri
Ana datm pano iskeleti iin 40x40x4 mm kebent veya benzeri profil demir
kullanlr. Pano sac zerine mekanie etki edecek alter ve kumanda eleman yerletirilecek
ise sac kalnlnn 3 mm seilmesi daha iyi olmaktadr. Ana datm panolar 1600 kVA ya
kadar standart olarak TS 3367 ve IEC 439a uygun olarak imal edilir. Pano ii, d ve
iskeleti bir kat slyen (anti pas) boya ile boyandktan sonra iki kat frnlanm mat pskrtme
boya ile boyanr.
Ana datm panolarnn kullanlaca tesise gre zellikleri deimektedir. Su kuyu
pompalar gibi yerlerde harici zellikte ve lm panosu, datm panosu ve kompanzasyon
panosu birlikte tesis edilir. Kk tesislerde elektrik sayacl ana datm panosu,
kompanzasyon panosu birliktedir. Eski ynetmeliklere gre yaplm tesislerde de elektrik
sayal ana datm panosu ve kompanzasyon panosu birliktedir. Yeni ynetmeliklere gre
eer direk tipi trafolu tesis ise elektrik sayac direk yannda montajl lm panosunda
bulunacaktr. Eer bina tipi trafolu tesis ise modler lm hcresinde elektrik sayac
bulunacaktr (ekil 1.2 baknz.). Eski ynetmeliklere gre yaplm direk tipi trafolu
tesislerde ana datm panosunda bulunan elektrik sayacnn darda direk dibinde bulunan
lm panosuna konulmas gerekmektedir.
Byk tesis ana datm panosunda bakr baralar, ana alter, k alterleri, akm
trafolar bulunmaktadr. Eer datm panolar bina dna montaj yaplacak ise harici tip
zellikte olmaldr. Bina iinde montaj iin dhili zellikte doal havalandrmal veya
aspiratrl soutmal olarak montaj yaplmaldr. Gerekli olan durumlarda i aydnlatma da
konulabilir. Ana datm panolarna l aletleri de monte edilebilmektedir. Panolarda
bulunan baralara dokunmay nlemek iin effaf fiberglas cam ile baralarn st muhafaza
altna alnmaldr.
Datm panolar, bir atlyenin veya bir tesisin datm tablolarnn enerji ald ana
birimdir. Bu bakmdan datm panolar tesis veya atlyedeki elektrik enerjisinin tmn
kontrol altnda tutar. Herhangi bir blme ait datm tablosunun enerjisisinin kesilmesi
gerektiinde datm panolarnn zerindeki alter kapatlarak bu ilem ksa srede
gerekletirilebilir. Tehlikeli bir durumda tm birimin enerjisini buradan kesmek
mmkndr. Ayrca zerinde bulunan l aletleriyle akm ve gerilim bilgilerini de okumak
mmkndr.
Pano, dz zemin zerine 10 cm yksekliinde beton kaide yaplp bu kaide zerine
balanr. Pano, arkasnda 75 cm geniliinde geit braklarak duvar kenarna yerletirilir.
ekil 1.1de AG datm panosunda 630 A ana alter kullanlmtr. Kompanzasyon panosu
iinde 250 alak alter kullanlmtr.
ekil 1.2: Bina tipi trafolu tesis AG panosu ve kompanzasyon pano yerleimi( dzenleyenlerin
isimleri olmayacak.)
1.2.1. Baralar
Baralar, saf elektrolitik bakrdan yaplmaldr.
1.2.1.1. Grevi
Baralar elektrik enerjisinin kontrol ve kumanda edilebilmesinde kullanlan tehizat ve
malzemelerin birbirleri ile irtibatn salayan iletkenlerdir. Bara malzemeleri iletme
gerilimine, akmna ve bulunduu yere gre seilir. Baralarn birbirine balantlar gevek
olmamaldr. Baralar genellikle krmz, mavi, sar, siyah, yeil renklerinde boyanmaktadr.
Datm panolar teknik artnamesine gre 100 amper zerinde olan akmlar iin pano
balantlar kesinlikle baralarla yaplmaldr.
rnek: 400 kVA trafolu bir tesisin kurulu gc 325 KWtr. Bu tesisin ekecei akm
bulunuz (Cos = 0,97 alnacaktr.).
zm:
N
= 325000 / 1,73 x 380 x 0,97
1,73.V .Cos
I= 325000 / 637,678 = 509,661 A
Bu tesisin akm ana datm panosundaki ana baradan geecei iin bu akma uygun
baralar seilmelidir. Tablo 1.1.den 510 ampere uygun tek boyal 40 x 5 bara kullanlmaldr.
Tablo 1.1e bakldnda baralar boyal olduunda daha fazla akma dayanmaktadr.
Baralar zerine srlen boya, s intiar (yaylma) direncini artrd iin ( s
transferini kolaylatrd iin ) barann soumas daha kolay olur. Bu nedenle boyal barann
akm tama kapasitesi daha yksek olur.
Boyut
(mm)
Kesit
(mm2)
Arlk
(kg/m)
12X2
15X2
15X3
20X2
20X3
20X5
25X3
25X5
30X3
30X5
40X3
40X5
40X10
50X5
50X10
60X5
60X10
80X5
80X10
100X5
100X10
120X10
160X10
24
30
45
40
60
100
75
125
90
150
120
200
400
250
500
300
600
400
800
500
1000
1200
1600
0,21
0,27
0,40
0,36
0,54
0,89
0,67
1,12
0,80
1,34
1,07
1,78
3,56
2,23
4,45
2,67
5,34
3,56
7,12
4,45
8,90
10,68
14,24
I
125
155
185
205
245
325
300
385
350
450
460
600
835
720
1025
825
1200
1060
1540
1310
1880
2200
2880
IIII
2500
2100
3000
2400
3400
2900
4200
3400
4800
5500
7000
1.2.2. alterler
Ana datm panolarnda giri alteri olarak yk alteri, kompakt alter ve byk
glerde ak tip otomatik alterler kullanlmaktadr. k alterleri olarak kk panolarda
pako alter, byk akmlar iin kompakt alter veya ak tip otomatik alterler
kullanlmaktadr. Eski tip panolarda zengili alterler kullanlmtr. Pako alterler
kullanld zaman ayrca sigortalar da (anahtarl otomatik sigorta veya bakl sigorta)
kullanlmaldr.
1.2.2.1. Yk Kesici
Grevi
10
Yk kesicisinin sigorta tayc ile elle tahrik veya yayl mandal mekanizmas ile
elle tahrik olarak eitleri vardr. Sigortal yk kesicisi standart anma akmlar, 160- 250400- 630 amperdir.
Yk ayrcs, yk var iken devreyi ap kapama yapabilmektedir. Standart anma
akmlar 160- 250- 315- 400- 630- 800- 1000- 1250- 1600- 2000- 2500- 3150 amperdir.
12
Grevi
13
Termik ve manyetik korumann yan sra limitr zellii en nemli koruma sistemidir.
Limitr zellii olarak da adlandrlan akm snrlama zelliinde sabit kontaa verilen U
formu sayesinde kontaklardan akmlar ters ynde akar.
Ksa devre esnasnda sabit kontakla hareketli kontak arasnda oluan ters manyetik
alan etkisiyle aralarnda bir itme kuvveti oluur ve hareketli kontak sabit kontaktan ayrlr,
araya ark direncinin de eklenerek ksa devre akmn %75 orannda azaltarak alterin ve
devreye bal cihazlarn ksa devre esnasnda zarar grmesini engeller.
14
Byk gl tesis panolarnda daha hassas kumanda etme zellii olan alterlerdir.
630 Aden 6300 ampere kadar akm deerlerinde retilir. zellikleri unlardr:
440 V AC'de, 3 boy ile 6 tip ksa devre kesme kapasitesinde 50, 55, 65, 80, 100 ve 150
kA. dir.
Kontrol devresi zellikleri: Koruma fonksiyonlar, ar yk, uzun ters zaman
gecikmeli, ksa ters zaman gecikmeli, ksa zaman gecikmeli, sabit zaman erileri gibi deiik
fonksiyonlar, deiiklik koruma zellikleri isteyen kullanclar iin mmkndr. Gsterge
fonksiyonu, akm ayar gstergesi ve iletme akm gstergesi vardr.
Alarm zellii: Ar yk durumunu gsterir. Otokontrol zellii, ar snmaya kar
koruma ve mikrolojik kontrol niteleriyle ile kendi kendini sistemden ayrr.
15
Test zellii: Kesicinin zelliklerini test etmek iindir. (Kesici bir haberleme a ile
bilgisayar zerinden uzaktan kontrol, uzaktan ayarlama ve grntleme ilemlerini 1 km
mesafeye kadar yapabilir.)
Ampermetre zellii: Ampermetre ana devre akmn display ekranda gsterir. SELECT
butonuna baslnca LEDi yanan fazn akmn veya maksimum faz akmn gsterir. Tekrar
butona basldnda dier fazn akmn gsterir.
Ayarlama zellii: Kullancnn taleplerine gre akm ve gecikme zaman, +/ butonlarna
basarak ayarlanr. stediiniz akm veya gecikme zamann ekranda grdnzde
STORAGE butonuna basp kaydedin. Ar akm olutuunda, bu fonksiyon otomatik
olarak kesilir.
16
Tablo 1.2de kompakt termik manyetik alterin standart akm deerleri verilmitir,
inceleyiniz.
alter Anma Akm (In)
20
32
40
50
63
80
100
125
160
200
250
315
400
500
630
800
1000
1250
1600
16- 20 A
25- 32
32- 40
40- 50
50- 63
63- 80
80- 100
100- 125
125- 160
160- 200
200- 250
250- 315
315- 400
400- 500
500- 630
320- 800
400- 1000
500- 1250
640- 1600
300 A
300
600
600
600
1000
1000
1000
1500
1000- 2000
1200- 2500
1000- 2000
1200- 2500
2500- 5000
3250- 6300
8 x In
11 x In
10 x In
9 x In
18
ap
(mm)
20
30
40
Boyu
(mm)
25
25
40
zolatr Ba
Cvata ap (mm)
4
6
6
20
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
AG datm pano termik manyetik alter testini ( altrma) ve akm ayarn yapnz.
lem Basamaklar
neriler
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
22
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
23
RENME FAALYET - 2
RENME FAALYET - 2
AMA
AG datm pano montaj ve balantlarn hatasz olarak yapabilme bilgi, beceri ve
deneyime sahip olacaksnz.
ARATIRMA
24
25
26
Baralarn montaj:
Kompakt altere giri, baralar ile yaplmaktadr. Tesisin akmna gre bara boyutlar
seilir(Tablo 1.1den faydalannz.).
Baralar uygun boyda kesilir.
Baralarn pano malzemelerine balant amac ile bklp ekillendirilmesi esnasnda
kesitinin incelmemesine ve atlamamasna dikkat edilmelidir. Standartlara gre baralar 45
dereceden daha fazla a yapacak ekilde bklmemelidir.
Malzemelerin yerletirilecekleri blmn deliklerinin bu montaj malzemelerine uygun
olarak delinmi olmas gerekir.
Baralarn her iki ularndan, uygun ekilde balant cvatalarnn girebilecei
genilikte delikler matkapla alr. Delme ilemi matkap tezghnda yaplmaldr(Resim
2.2ye baknz.).
Ayrca kompanzasyon ve saya kablo balantlar iinde uygun delikler delinmelidir.
Baralar sar, krmz, mavi veya siyah standart renk olmak zere boyanr, balant
yerleri boyanmaz.
alter k baralar ile olacaksa baralar mesnet izolatr ile panoya tutturulmaldr.
(Resim 2.3e baknz.)
27
Akm trafolar sekonder sarg balant terminallerinden herhangi bir tanesi mutlaka,
muhtemel primer kaaklara kar topraklanmaldr. Sekonder devre ak braklmamaldr
nk nve ar derecede snabilir. Akm trafolar etiketleri karlmamaldr.
28
29
30
31
33
34
35
Ana panoda gerilim tayan plak ksmlar dokunmaya kar muhafaza altna
alnmaldr.
Gerilim tayan ksmlar muhafaza altna alnmam ise plak ksmlar ile oda
hududu arasnda en az 1 metre mesafe braklacaktr. Her iki yanda plak ksm
mevcut ise ara yerin genilii 2 metre olmaldr. Panonun nnde en az 90
38
39
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
40
lem Basamaklar
Pano balant emasn okuyunuz.
Pano iinde malzemelerin montaj yerini
uygun standartlara gre tespit ediniz.
alterin montaj yerlerini markalaynz ve
deliniz.
alteri yerine montaj ediniz.
41
neriler
Proje ve emalar okurken sembollere
dikkat ediniz.
Malzeme montaj yerlerini tespit ederken
yerletirilecek malzemenin boyutlarn
gz nnde bulundurunuz.
Montaj yerlerini markalamadan nce
llerin tam alndna emin olunuz.
Markalanm yerlere delik aarken
uygun lde matkap ucu kullannz.
El matkab kullandnz yerlerde delici
ucun malzemeye dik konumda
almasn salaynz. Ucun kayarak
kazaya sebep olmasn engellemi
olursunuz.
Malzemeleri yerine monte etmeden nce
ayrlan yerdeki deliklere uygunluunu
kontrol ediniz.
Montaj srasnda malzemelere zarar
verecek darbelerden kannz.
gvenlii tedbirlerine uyunuz.
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
42
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
( ) Ana datm pano alter klar NYY kablo ile ilgili tali datm tablosuna
balanrDatm pano l aleti boyutlar standart olarak 72x72 mm veya 96x96
mmdir.
7.
8.
9.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
43
RENME FAALYET- 3
RENME FAALYET- 3
AMA
Standartlara- i gvenlii ynetmelii, elektrik ile ilgili ynetmeliklere ve tekniine
uygun olarak kompanzasyon pano ve malzemelerini hatasz olarak seebilme bilgi, beceri ve
deneyime sahip olacaksnz.
ARATIRMA
3. KOMPANZASYON PANO VE
MALZEMELER
3.1. Kompanzasyon Panosu
3.1.1. Grevi
Tesisin g kat saysn dzeltmek iin gerekli cihaz, kondansatr ve l aletlerinin
bulunduu panodur. Endktif ykler (motorlar, trafolar, balastlar vb.) reaktif g de eker.
Reaktif gcn ihtiya duyulduu noktaya en yakn yerde retilmesinde, elektrik sisteminin
en iyi artlarda altrlmas asndan byk yararlar vardr.
Kompanzasyon olay ksaca yledir: Elektrik sisteminin ve yklerin reaktif g
ihtiyalarnn belirli teknikler kullanlarak karlanmasna reaktif g kompanzasyonu
denir.
44
Dier bir tanmlama ile bobinli bir ykn kk olan g kat saysnn daha byk bir
deere ykseltilmesi ilemine g kat saysnn dzeltilmesi veya kompanzasyon denir. G
kat saysnn dzeltilmesi ile Cos 1e yaklatrlr fakat tam 1 yaplmas ekonomik
olmadndan genellikle 0,95- 0,99e kartlr.
G kat saysn dzeltmekle reaktif g, dolaysyla akmn reaktif (Ir) bileeni
kltlr. Bylece devre akm (I2) klerek ayn i daha kk akmla yaplr. Bu srada
aktif akm (Ia) bileeninde ve aktif gte bir deiiklik olmaz.
ekil 3.1 incelendiinde, Ir (reaktif akm) kompanzasyondan nce daha fazladr,
kompanzasyondan sonra (Ir) akm klmtr. Kompanzasyon ncesi devre akm (I1)nn
kompanzasyondan sonra (I2) olarak daha kld grlmektedir.
3.1.2. Boyutlar
Daha nceden de belirtildii gibi kompanzasyon panolar genellikle tesislerde ana
datm panolar ile birlikte montaj yaplr. Biz de ana datm panosu ve kompanzasyon
panosu birlikte olan tipte panolar inceleyeceiz. Kompanzasyon panolar ykseklii 200210 cm, derinlii 40 cmden az olmayacak ekildedir. Eni ise tesisin gcnn byklne
gre deimektedir.
3.1.3. zellikleri
Kompanzasyon panolar harici ve dhili olarak montaj yaplabilir. Harici panolarn
st eimli olarak at yaplmal ve havalandrma pancurlar olmamaldr. Dhili tip panoda
havalandrma pancurlar bulunmal, byk panolarda kondansatrlerin havalandrlmas iin
aspiratrler konulmaldr (Resim 3.1e baknz). Kondansatrlerin konulaca yeterli
zellikte raflar bulunmaldr. Ana datm panosundan bara ile (byk gllerde) veya
kablo gei yerleri bulunmaldr. Ana datm panosunda kompanzasyon iin termik
manyetik alter konulmas tercih edilmelidir.
45
Resim 3.1: Kompanzasyon pano kapak topraklamas, pano aspiratr, panonun eimli st
3.2.1. Baralar
Baralar olarak elektrolitik bakr baralar kullanlmaktadr.
Grevi
Ana datm panosu ile kompanzasyon panosu birlikte olan panolarda, kompanzasyon
panosuna enerji alter kndan sonra datm panosundan baralar veya kablolar ile
verilebilir ( Resim 3.2ye baknz).
Boyutlar
Tesisin gcne gre baralarn boyutu veya kablolarn kesiti deiebilir. Tablo 3.1de
enerji besleme bara boyutlar ve kablo kesitleri verilmitir.
rnek: Toplam kondansatr gc 150 kVAR iin kondansatr normal artlarda
yaklak 216 A. eker. Kompanzasyon pano otomatik alteri standart akm kapasitesi 300 A.
olmal, besleme kablosu 3x95 mm NYY, kompanzasyon pano ana besleme baras 30x5
boyutunda olmaldr.
rnek: 350 kVAR iin besleme hatt, otomatik alter, bara ve kablo deerlerini
bulunuz?
46
Nominal
Akm
Otomatik
alter
Kablo
NYY
Ana
Bara
Kademe
Baras
kVAr
mm2
mm2Cu
mm2 Cu
7,6
16
3x2.5
10
15
25
3x4
15
22
40
3x6
20
29
63
3x6
25
36
100
3x6
30
43
100
3x6
40
58
100
3x10
25x3
25x3
50
72
125
3x16
25x3
25x3
60
87
125
3x25
25x3
25x3
80
115
160
3x35
25x3
25x3
100
144
200
3x50
25x3
25x3
125
180
250
3x70
30x5
150
216
300
3x95
30x5
200
288
400
2x(3x50)
30x5
250
361
400
2x(3x70)
40x5
300
433
630
2x(3x95)
40x5
350
505
630
3x(3x70)
40x5
400
577
800
3x(3x95)
40x5
450
650
800
3x(3x95)
40x10
500
722
1000
3x(3x95)
40x10
550
793
1000
4x(3x70)
40x10
600
866
1000
4x(3x95)
40x10
47
3.2.2. letkenler
l aletleri ve reaktif g rlesi iin ok telli ( 1,5- 2,5- 4- 6- 10- 16 mm) kablolar
kullanlr. Kondansatrler iin en az 2,5 mm kesitinde H07V-K (NYAF) kablolar ve
kondansatr gc arttka kaln kesitli kablo kullanlmaldr.
(H07V-K: H= Harmonize, 07= 450/750 V, V= pvc, K= nce ok telli)anlamna
gelmektedir.
48
3.2.4. alterler
Grevi
Termik manyetik alterler 20A, 32A, 40A, 50A, 63A, 80A, 100A, 125A, 160A, 200A,
250A, 315A, 400A, 500A, 630A, 800A, 1000A, 1250A, 1600A standart akm deerlerinde
retilir.
3.2.5. Ampermetre
Grevi
Tesis faz ana akmlarnn llmesi iin kullanlr. Akm trafosu ile birlikte
kullanlr. Tesis akmna uygun deerde seilmelidir. Djital veya analog tipleri kullanlabilir.
Son zamanlarda ampermetre ve voltmetrelerin yerine multimetreler kullanlmaktadr.
Multimetrelerin gerilimi, g deerini, akm ve frekans lebilme zellikleri vardr.
49
Standartlar
3.2.6. Kondansatrler
Grevi
50
Cos =1 olursa 400 V trifaze ana hatlarda 500 kWn iletimi 722 A akma ihtiya
duyar. Cos =0,6daki ayn efektif gcn iletimi ok daha yksek akma (1203 A) ihtiya
duyacaktr. (P=VxIx Cos )
Bundan dolay besleme trafolar gibi datm ve iletim ekipmanlar da bu yksek yk
iin boyutlandrlmak zorundadr. Fazla masrafn nedeni, trafo ve jeneratrlerin sarglar
olduu gibi, sistemin tm akmnn neden olduu iletkenlerde oluan sdan kaynaklanan
kayplardr.
Genel artlarda, bir trifaze sistemin g faktr derken akm artar. Sistemdeki s
kayb akm artnn karesine orantl olarak artar. Kondansatrn sisteme salad kart
kapasiteli reaktif g, elektrik yknn ihtiya duyduu endktif reaktif gle telafi
edilebilir. Bu ebekeden ekilen reaktif g de bir d temin eder ve g faktr
dzeltme (GFD) adn alr.
G faktr dzeltmenin (kompanzasyon) en yaygn metotlar:
Tek veya sabit kompanzasyon (byk gte tek alclar iin)
Grup kompanzasyon (grup alan endktif ykler iin)
Merkezi kompanzasyon (reaktif g rlesi kontrol ile)
52
G deerleri
3.2.7. Sigortalar
Grevi
eitleri
NH sigortalar standart olarak 00- 0- 1- 2- 3 boy olarak retilir ( Tablo 3.3e baknz).
63 amperden sonra kesinlikle NH sigorta kullanlmaldr.
Anahtarl otomatik sigortalar C, B ve G tipi olmak zere tipte standart olarak
retilir. B tipiler sabit i tesisatlarda, C tipiler motor devrelerinde, G tipiler gecikme istenen
devrelerde kullanlr. Kondansatrler iin G tipi sigortalar kullanlmaldr. Kondansatrler ilk
alma annda yksek akm eker. Anahtarl otomatik sigortalarn standart akm deerleri,
6- 10- 16- 20- 25- 32- 40- 50- 63 amperdir.
54
Buon Akmlar
BOY
Altlk
Akm
00
6A
10
16
20
25
32
36
40
50
63
80
100
125
160
160 A
25 A
32
36
40
50
63
80
100
125
160
80 A
100
125
160
200
250
125 A
160
200
250
315
400
500 A
630
160 A
250 A
400 A
630 A
55
3.2.8. Kontaktrler
Grevi
zellii
56
57
Kompanzasyon panosunda
verilmitir, inceleyiniz.
Tablo 3.4te
Sigorta
(kVAr)
NH tip
(A)
Dearj Direnleri
Otomatik
Sabit
KOhm
KOhm
16
16
3x2.5
31
205
10
25
16
25
3x4
15
102
15
36
32
40
3x6
10
68
20
50
32
50
6.8
51
10
25
63
40
63
1.5
41
12
30
80
45
80
1.5
34
15
40
100
63
100
10
1.5
25
20
50
125
80
125
16
1.5
20
25
60
160
90
25
12
17
30
80
200
115
35
12
14
34
100
250
160
50
12
10
50
125
185
150
225
Tablo 3.4: Kompanzasyon pano devre elemanlar seim tablosu
Grevi
Voltmetre komitatr, tek bir voltmetre ile fazlar aras ve faz ntr aras gerilimleri
lmemizi salayan paket alter tipleridir. Voltmetre, fazlar aras ve faz ntr aras gerilimleri
lmek iin panoda bir adet bulundurulur.
zellii
Panoya gelen gerilimleri voltmetre komitatr yardm ile analog veye dijital olarak
gsterir. Yeni teknolojide akmn yannda gerilim ve frekans gibi deerleri de len
multimetreler gelitirilmitir. 1 veya 1,5 hata snfnda 0- 500 volt lme alanl olarak seilir.
58
3.2.10. Kosinsfimetre
Bal bulunduu tesisin g kat saysn lmekte kullanlr. Aletin doru lm
yapabilmesi iin akm bobini ularnn uygun polaritede balanm olmas gerekir. Alet hata
mesaj veriyorsa (Analog ise ters sapar.) akm bobini giri ularnn yerlerinin deitirilmesi
sorunu zer. Dijital veya analog tipte kullanlabilir. Regler akm trafosunun sekonder ucu
kosinsfimetre akm bobini ucuna balanr, daha sonra akm bobininin k regler akm
bobinine balanr. Regler akm bobini dier ucu, akm trafosu sekonder dier ucuna balanr.
Bylece regler ile kosinsfimetre akm bobinleri birbirine seri balanm olur. Yeni
nesil reaktif g rlelerinde kosinsfimetre zellii vardr. Ayrca kompanzasyon
panolarnda kosinsfimetre kullanlmasna gerek yoktur.
59
Grevi
60
1.
2.
3.
4.
5.
kademe 5 kVAR
kademe 10 kVAR
kademe 10 kVAR
kademe 10 kVAR
kademe 10 kVAR
61
Bu formlden elde edilen akm deerlerine en yakn bir st standart akm trafosu
seilir. rnekte 100/ 5lik trafo kullanmak yeterlidir.
imdiki Cos
0.85
0.90
0.95
0.54
0.81
0.94
1.08
1.23
1.56
0.56
0.73
0.86
1.00
1.15
1.48
0.58
0.66
0.78
0.92
1.08
1.41
0.60
0.58
0.71
0.85
1.01
1.33
0.62
0.52
0.65
0.78
0.94
1.27
0.64
0.45
0.58
0.72
0.87
1.20
0.66
0.39
0.52
0.66
0.81
1.14
0.68
0.33
0.46
0.59
(K) 0.75
1.08
0.70
0.27
0.40
0.54
0.69
1.02
0.72
0.21
0.34
0.48
0.64
0.96
0.74
0.16
0.29
0.43
0.58
0.91
0.76
0.11
0.23
0.37
0.53
0.86
0.78
0.05
0.18
0.32
0.47
0.80
0.80
0.13
0.27
0.42
0.75
0.82
0.08
0.21
0.37
0.70
0.84
0.03
0.16
0.32
0.65
62
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Multimetre ve regler
neriler
Proje ve emalar okur iken sembollere
dikkat ediniz.
Malzemeleri tesis edilecek pano gcne
ve cinsine gre seiniz.
Kompanzasyon pano malzemelerinin
etiket deerlerinden zelliklerini seiniz.
Pano malzemelerini seerken panonun
alma ltlerini gz nnde
bulundurunuz.
Kompanzasyon pano malzemeleri
seiminde modlmzde verilen tablo
ve ekillerden, rn katologlarndan
faydalannz.
1 ve 3 fazl reglerin yaplarnn farkl
olduunu hatrlaynz.
63
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
64
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
65
RENME FAALYET- 4
RENME FAALYET- 4
AMA
Kompanzasyon pano montaj ve balantlarn hatasz olarak yapabilme bilgi, beceri ve
deneyime sahip olacaksnz.
ARATIRMA
eni ise tesisin gcnn byklne gre deimektedir. ekil 4.1de bir tesisin
kompanzasyon panosu yerleimi verilmitir, inceleyiniz.
67
68
69
Reaktif g
kontrol
rlesi
Akm
trafolar
Sigortalar
Voltmetre
komtatr
Reaktif
rolenin I-k
ularna
I
k
_
Ana
kesici alter
Kompanzasyon kontaktrleri
Kondansatrler
Ntr baras
Mesnet
izolatr
Topraklama baras
Datm panosundan gelen faz balantlarn sigorta zerinden ana kesici altere
balaynz.
Kesici alter kn pano faz baralarna balaynz.
Akm trafosunu, ana alter kna veya ana giri sigortalarndan birinin
ayana balaynz. En ok karlalan hata, akm trafosunun kompanzasyon
panosundan sonra balanmasdr. Bu durumda rle almaz.
birer
tanesini
topraklama
71
ile
72
73
74
5
0.25
100 / 5
olarak bulunur ve bu ayar reglerde 0.25e getirilir. Yeni nesil reglerler c/k ayarn
otomatik olarak yapabilmektedir.
78
Akm
Trafosu
1. Kademedeki Kondansatr Gc
5
10
15
20
25
30
40
50
100
30/5
0.83
50/5
0.50
75/5
0.33
0.67
100/5
0.25
0.50
0.75
150/5
0.17
0.33
0.50
0.67
0.83
200/5
0.13
0.25
0.38
0.50
0.63
0.75
300/5
0.08
0.17
0.25
0.33
0.42
0.50
0.67
0.83
400/5
0.06
0.13
0.19
0.25
0.31
0.38
0.50
0.63
600/5
0.08
0.13
0.17
0.21
0.25
0.33
0.42
0.83
800/5
0.06
0.09
0.13
0.16
0.19
0.25
0.31
0.63
1000/5
0.05
0.08
0.10
0.13
0.15
0.20
0.25
0.50
0.05
0.07
0.08
0.10
0.13
0.17
0.33
0.05
0.06
0.08
0.10
0.13
0.25
1500/5
2000/5
Arza 2: Rle alyor. Kademelerin devreye girdii rle zerindeki klardan belli
oluyor. Kontaktrler ekiyor fakat Cos ykselmiyor ve rle kondansatr almak istiyor.
79
Sebepleri:
Arza 4: Ayn akm trafosundan hem rle hem de cos metre besleniyor ancak her iki
cihaz da dzgn almyor.
Sebepleri:
Balant hatas vardr. Rle ve cos metre akm devreleri seri balanmaldr
(ekil 4.6ya baknz.). Yeni nesil reglerler cos metrelidir.
Akm trafosu byk seilmitir.
Cos metre gerilim devresi balants R fazndan alnmtr. (Reaktif g
kontrol rlesinin tersine cos metrenin gerilim devresi, akm trafosu ile ayn
faza balanmaldr.)
83
84
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
neriler
Btn malzemelerin katalog ve varsa CDlerini
inceleyiniz.
rnek olarak 45kVARlk kondansatrleri seiniz (510-10-10-10).
Kondansatrler iin kablolar seiniz.
Kablo seiminizde faaliyette verilen tablolardan
faydalannz.
Kablolar kondansatr terminallerine balaynz,
balantlarnzda kablo pabucu kullannz.
Kablonun dier ularn kontaktrlere balaynz.
Kontaktr bobinlerini 8-12 numaral reglere
balaynz.
6 kademeli regler seiniz.
Uygun balant kablolarn seiniz.
Akm trafosundan gelen ular reglere balaynz. (46)
1 ve 3 numaral regler klemensine faz ve ntr
balaynz.
Balantlarnzda resim 4.9dan faydalannz.
Regler c/k ayarn yapnz.
Balantlar yaparken i gvenlii tedbirlerine uyunuz.
85
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Evet
Hayr
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
86
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
87
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
88
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl (80)
Yanl(0,2)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
89
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
90
KAYNAKA
KAYNAKA
91