Adikzioei Laguntza

adikzioei laguntza-sare bidez ekitea
Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea

Osakidetza
OSASUN SAILA
DEPARTAMENTO DE SALUD
Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea
Elida Grande Argudo

Koordinatzailea
OSASUN SAILA
DEPARTAMENTO DE SALUD

Egileak (alfabeto-ordenan):
Abeijn Merchan, Juan Antonio. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea.
Ajuriaguerra OMZ, Adikziok.
Alonso Ganuza, Zuria. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Otxakoaga OMZ.
Amann Mendieta, Juan. BFE. Psikiatra. Galdakao-Usansolo Ospitaleko Desintoxikazio
Unitatea. Barrualde-Galdakao ESI.
Barredo Cahue, Marta. Psikologo klinikoa. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Basauriko espetxeko osasun-zentroa. Urbi2 OMZ
Caballero Martnez, Patricia. Psikologo klinikoa. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Lehenak
programa. Lehenengo episodio psikotikoak.
Castieira Sancho, Mara Jess. Erizaina. Urbi-Basauriko espetxeko osasun-zentroa. BilboBasurtu ESI.
Echebeste Portugal, Mara. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Uribe eskualdeko burua.
Elortegi Kaiero, Izaskun. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Bermeoko OMZ.
Errasti Gochicoa, Antonio. Medikua. Lur Gizen elkartea. Arabako Zaballa espetxeko
osasun-zentroa.
Garca Fernndez, Leire. BFE. Psikiatra, Uribe-Kostako OMZ. Lehenak programa.
Garca Llorente, Cristina. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Basauriko OMZ.
Garca San Cornelio, Jernimo. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Novia
Salcedo OMZ, Adikziok.
Gonzlez Llona, Irantzu. BFE. Psikiatra. Gipuzkoako Osasun Mentaleko Sarea, Errenteriako OMZ.
Grande Argudo, lida. BFE. Psikiatra eta Familia-medikua. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea.
Basauriko espetxeko osasun-zentroa. Urbi2 OMZ
Gutirrez Antuano, Marina. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Durangoko
OMZ.
Hernani Burzaco, Mara Begoa. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Adikziok,
Barakaldo.
Irastorza Eguskiza, Mara Jess. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea.
Ajuriaguerra OMZ, Adikziok.
Landabaso Vzquez, Miguel ngel. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Uribeko
OMZ.
Landaluce Lauzurica, Jose Ignacio. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareko zuzendari medikoa.
Larraaga Garate, Idoia. BFE. Psikiatra eta Familia-medikua. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea.
Larrazabal Salazar, Luis Maria. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Gernikako
OMZ.
Lpez Morn, Pilar. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Novia Salcedo OMZ,
Adikziok.
Mingo Idoyaga, Argie. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Gernikako OMZ.
Mondragn Egaa, Marisol. BFE. Psikiatra. Galdakao-Usansolo Ospitaleko Desintoxikazio
Unitatea. Barrualde-Galdakao ESI.
Ogando Rodrguez, Javier. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Novia Salcedo
OMZ, Adikziok.
Oraa Gil, Rodrigo. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Ajuriaguerra OMZ,
Adikziok.
Pacheco Yez, Luis. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Bilbo eskualdeko burua.
Palacios Goi, Mikel. Psikologo klinikoa. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Ajuriaguerra OMZ,
Adikziok.
Prez Atxa, Joseba. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Portugaleteko OMZ.
Prez Espaa, Zurie. Farmazialaria. Bilbo-Basurtu ESIko Farmazia Zerbitzua. Urbi-Basauriko
espetxeko osasun-zentroa.
Periez Torrecilla, Naiara. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Otxarkoaga
OMZ.
Repeto Zilbermann, Lara. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Durangoko OMZ.
Retolaza Balsategui, Ander. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Basauriko OMZ.
Salazar Alday, Marian. Psikiatra. Lur Gizen elkartea. Arabako Zaballa espetxeko osasun-zentroa.
Salinas Muoz, Mara. BFE. Psikiatra. Gipuzkoako Osasun Mentaleko Sarea. Gipuzkoako
Martuteneko espetxeko osasun-zentroa.
Snchez Prez, Maider. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Ortuellako OMZ.
Sanz Echevarra, Juan. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Osasun Mentaleko
Unitateko burua. Barakaldoko OMZ.
Silva Gordon, Mara Natividad. BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Barakaldoko
OMZ, Adikziok.
Uriarte Larrea, Lamiaran. Erizaina. Urbi-Basauriko espetxeko osasun-zentroa. Bilbo-Basurtuko
ESI.
Uriarte Gonzlez, Laura, BFE. Psikiatra. Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Barakaldoko OMZ,
Adikziok.
Edizioa:
1.a. 2016ko apirilak 23
Tirada:
100 ale

Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea / Red de Salud Mental de Bizkaia (Osakidetza)
Internet: http://www.osakidetza.euskadi.net/r85-ghrsmb00/eu/
I.S.B.N.: 978-84-608-7041-8
D.L.:
BI 513-2016
Argitaletexea: Red de Salud Mental de Bizkaia (Osakidetza)

c/ M Daz de Haro, 58

48010 Bilbao
PVP:
5 euro (BEZ barne)
Azalaren diseinua: Borja Junguitu Castrillejo
Fotokonposaketa, inprimaketa eta koadernaketa:

Michelena Artes Grficas, S.L.

Astigarraga (Gipuzkoa)
Irakurleentzako oharra:
Medikuntza etengabeko bilakaera duen arlo bat da, eta, ezagutzak areagotu ahala, aldaketak egin
behar dira tratamenduetan, tratamendu farmakologikoetan, batez ere. Horrenbestez, irakurleei
gomendatzen zaie botika bakoitzari buruz dauden azken datuak eguneratu ditzatela, gomendatutako
dosiak, hartzeko bideak, tratamenduaren iraupena, kontraindikazioak eta interakzioak eta abar egiaztatzeko. Medikuaren ezinbesteko erantzukizuna da paziente bakoitzarentzako tratamendurik egokiena
zehaztea, bere esperientziaren eta kasu jakin bakoitzari buruz duen ezagutzaren arabera. Hori dela
eta, ez argitaratzaileek ez egileek ezin dute bere gain hartu lan honen edukiaren ondorioz hirugarrenek izan litzaketen kalteen gaineko erantzukizunik.
Gure pazienteei
Aurkibidea
Aurkezpena. M. Echebeste. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hitzaurrea. E. Grande . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
I. atala: Alderdi orokorrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
1. kap. Drogekiko adikzioa. Definizioak. E. Grande. C. Garca. . . . . . . .
15
2. kap. Substantziei lotutako nahasmenduak, DSM-5en arabera.

I. Larraaga, I. Gonzlez, N. Periez . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
3. kap. Kontratu terapeutikoa eta baimen informatua. L. Pacheco . . . .
25

4. kap. Adikzioen gaineko sareko lana: Zerbitzuen arteko komunika zioaren erronka. A. Retolaza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
5. kap. Ebaluazio neuropsikologikoa adikzioetan. P. Caballero . . . . . . .
51
II. atala: Espetxeetako osasun-zentroetako (EOZ) esku-hartzeak . . . . . . . . .
59
6. kap. Adikzioak tratatzeko lana EOZetan. M. Salinas . . . . . . . . . . . .
61

7. kap. EOZ bateko esku-hartze psikoterapeutikoko eredu bat. E. Grande

eta M. Barredo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
8. kap.
Erizaintzako kontsulta adikzioen alorrean. L. Uriarte,

M.J. Castieira . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
9. kap. EOZ bateko Farmazia-eredu bat. Z. Prez . . . . . . . . . . . . . . . .
83
III. atala: Eguneko ospitale bateko esku-hartzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
91
10. kap. Adikzioak tratatzeko Eguneko ospitale baten eredua. J. Abeijn,

M. Palacios, R. Oraa eta M. Irastorza . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
93
IV. atala: Intoxikazioen tratamendua adikziorik ohikoenetan . . . . . . . . . . . . 103

11. kap. Alkoholak, opiazeoek, kokainak eta gainerako psikoestimulatzai leek eragindako intoxikazioak. Lasaigarriak, hipnotikoak edo
antsiolitikoak. Kalamua (Cannabisa). A. Mingo, J.M. Larrazabal,

I. Elortegi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
V. atala: Adikziorik ohikoenekiko desintoxikazioa eta ordezko tratamenduak

eredu anbulatorioan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
12. kap. Alkoholarekiko desintoxikazioa. F.J. Ogando, P. Lpez eta

J. G. San Cornelio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

13. kap. Opiazeoen ordezko tratamendua. T. Errasti, M.A. Salazar . . . . 121
14. kap. Kokainarekiko eta gainerako psikoestimulatzaileekiko desintoxi kazioa. J. Sanz, L. Uriarte, B. Hernani, M. Silva . . . . . . . . . . . 129
15. kap. Estimulatzaileen etengabeko erabilerarako tratamendua.
Oldarkortasuna vs hiperaktibitatea. M. Landabaso, J. Prez Atxa . 139
16. kap. Lasaigarriekiko, hipnotikoekiko eta antsiolitikoekiko desintoxi kazioa. C. Repeto, M. Gutirrez . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

17. kap. Kalamuarekiko desintoxikazioa. M. Snchez, Z. Alonso . . . . . . 155
VI. atala: Adikziorik ohikoenekiko desintoxikazioa ospitalean . . . . . . . . . . . 161

18. kap. Alkoholarekiko, opiazeoekiko, kokainarekiko eta gainerako
psikoestimulatzaileekiko desintoxikazioa. Lasaigarriak, hipnoti koak edo antsiolitikoak eta kalamua. M. Mondragn, J. Amann . 163
Epilogoa Etorkizunari begira. J.I. Landaluce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
Aurkezpena
2013. urtean BOMSeko zuzendari medikoa nintzela, Elida Grande psikiatra lanean hasi berria zen Basauriko espetxeko Urbi-2 Osasun Mentaleko Zentroan;
gaur egun, han jarraitzen du lanean, Marta Barredo psikologoaren laguntzarekin.
Bi profesional horiek erakunde horretan sartzeak nabarmen hobetu du hango pazienteen Osasun Mentaleko asistentzia, eta horren adibide da, zalantzarik gabe,
argitaratu berri den monografia hau, zeinak mendekotasunen tratamendurako oinarrizko algoritmo batzuk biltzen baititu.
Testu honetan, BOMS mendekotasunen tratamenduan berariaz lan egiten duten
ia psikiatra guztiek hartu dute parte. Mota horretako pazienteek osasun-arreta
eskatzea eragiten duten patologia gehienak aztertu dituzte egileek; testuak ikuspegi zabal eta globala du, eta barnean hartzen ditu arreta anbulatorioko ereduak,
ospitaleetakoak eta komunitatekoak, bai eta espetxeetakoak ere, oraindik ere hara
bideratzen baitira, tamalez, paziente horietako asko.
Hori dela eta, lan hau egitea ahalbidetu duen lantaldearen koordinatzailea zoriondu behar dugu, eta lan honetan jaso dituen zenbait material aldian behin
berrikusten jarraitu dezan animatu; izan ere, zalantzarik gabe, material horiek nabarmen aldatuko dira Osasun Mentalaren eta, bereziki, mendekotasunen alorreko
ezagutzetan aurrera egin ahala.
Mara Echebeste Portugal
Uribe eskualdeko zerbitzuburua. BOMS
Hitzaurrea
Argitalpen honen bidez, modu erraz, praktiko eta profesionalean ezagutarazi nahi
dugu Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareko (BOMS) Osasun Mentaleko Zentroetan
(OMZ) adikzioen alorreko psikiatrek egiten dugun lana.
Proiektuaren hasierako aitzakia 2013ko urtarrilean Basauriko espetxean adikzioen alorreko OMZ berri bat ireki izana izan zen; zentro horri Urbi2 OMZ izena
eman zitzaion. Izaera medikokoa ez den erakunde batean lan egiteak gure eguneroko lanean pentsarazi zigun, eta gure lanaren edukia eta helburuak berrikusarazi
zizkigun. Horretarako, laguntza eskatu genien BOMSen lan egiten duten profesional guztiei. Guztiek eskaini zuten laguntza, gogo handiz eta eskuzabaltasunez.
Uste dugu OMZetan egiten diren esku-hartze medikoen algoritmoen argitalpen
eguneratu bat lagungarri izango dela, bai lanbide horretan hasi berri diren gazteentzat gure Egoiliarrak, bai gure lana ezagutu nahi duten edozein erakundetako pertsonentzat. Asmoa ez da, inondik inora, gaur egungo tratatuak eta arlo
horretan berriki argitaratutako gidak ordezkatzea. Liburu horiek dira, oraindik ere,
gure erreferentzia zientifiko argia.
Eskerrak eman nahi dizkiot Espetxeko Osasun Zentroko lehen mailako arretako
talde osoari, eta, bereziki, erizaintza-taldeari eta garai hartan Unitateko buru mediko zen Josune Caminos Otermini, Urbi2 OMZ sortzeko eta abian jartzeko emandako laguntzagatik eta gaur egun bi zerbitzuetan aktiboki laguntzeagatik. Eskerrak
eman nahi dizkiet, halaber, lan honen etengabeko berrikuspenean parte hartu
duten BOMSeko zenbait arlotako profesionalei; eskerrik asko, Enrique Gonzlez
Arza, Josune Martnez Magunacelaya, Laura Alonso Prez, Garbie Apraiz Irigen
eta Luis Pacheco Yaez.
Azkenik, adierazi nahi dut liburu hau gure ezagutzak eta eguneroko lana partekatzeko lankidetza-ekintza bat dela.
Elida Grande
BOMSeko Urbi2 OMZko psikiatra, Basauriko espetxean
Bilbon, 2015eko azaroaren 27an
11
I. atala
Alderdi orokorrak
1. kap. Drogekiko adikzioa: definizioak

E. Grande, C. Garca
Sarrera
Kapitulu honen helburua kontzeptuak definitzea eta droga-kontsumoaren alorrean
munduko eta tokiko errealitatean kokatuko gaituzten datuak ematea da.
1. Droga.
2. Adikzioa edo mendekotasuna.
3. Drogekiko adikzioa.
1. Droga
Droga modu errazean definitzeko, oinarri hartuko ditugu Osasunaren Mundu
Erakundearen (OME) termino-glosarioa eta Espainiako Hizkuntzaren Errege
Akademiaren hiztegia. Termino konplexua denez eta askotan gaizki erabiltzen denez,
bi iturri horietara mugatu gara azterketaren xedearekiko zorrotzagoak izateko.
15
Era berean, OMEk espezifikoki dio droga honako hau dela:
NBEk 2014an egindako txostenaren arabera:

Droga-kontsumo arazotsua, OMEren 2012ko datuen arabera, egonkor dago,
eta 16-39 milioi pertsonari eragiten die. Dena den, zerbitzuak ez zaizkie
denei berdin eman; munduan, urtean sei kontsumitzailetik batek baino ez
du jaso droga-mendekotasunarentzako tratamendua.
Polikontsumoa (aldi berean edo bata bestearen atzetik bi substantzia edo
gehiago hartzea) osasun-arazo larria da oraindik ere munduan, bai osasun
publikoari dagokionez, bai kontrolari dagokionez.
Espetxeratuen %50ek legez kanpoko drogak hartzen ditu. Datu hori herrialde askotan errepikatzen da.
Euskadi eta Drogak 2012 txostenaren arabera:

Euskal autonomia-erkidegoan, euskal biztanle helduen %28k probatu du
noizbait legez kanpoko substantziaren bat (kalamua barne), eta, %28 horretatik, %4,5ek aurreko hilean hartu dute.
Gehien hartzen diren legez kanpoko drogak hauek dira: kalamua lehenik,
eta, gero, speeda edo anfetamina (%6,5) eta kokaina (%5,5). Txostenaren
arabera, azken urteetan behera egin dute datu horiek.
16
2. Adikzioa edo mendekotasuna: Honela defini ditzakegu:
Zehazten ez bada, mendekotasuna elementu fisikoei eta psikologikoei, biei,

dagokie. Mendekotasun psikologiko edo psikikoa substantziaren kontsumoaren gaineko kontrol-galerari dagokio (konpultsioa, irrika, cravinga); mendekotasun fisiologikoa edo fisikoa, ordea, gehiago dagokie tolerantziari eta
abstinentziaren sintomei (neuroegokitzapena).
3. Drogekiko adikzioa
Kontzeptuen definizioak a prioiri errazak diren arren, drogekiko adikzioa oso gaixotasun konplexua da, eta haren tratamenduak zailtasun asko ditu, arlo askotako
ikuspegi asko behar baititu, eta ez medikuntzako ikuspegia soilik.
Konplexutasun-ikuspegi horretatik, National Institute on Drug Abuse (NIDA) elkarteak, 2010ean berrikusitako bere bigarren argitalpenean, zenbait drogarekiko
adikzioen tratamenduak aztertzeko eraginkorrak diren ikuspegiei buruzko ikerketak eguneratzea proposatzen du. Hemen adieraziko ditugu haietako batzuk, eta
gaixotasunari haiek ematen dioten definizioa aukeratuko dugu.
Adikzioa trata daitekeen gaixotasun konplexu bat da, eta garunaren funtzionamenduari eta jokabideari eragiten die; hori dela eta, aldaketak
gertatzen dira, eta droga-kontsumoa eten eta gerora ere jarraitzen dute aldaketa horiek. Horrek azaltzen du zergatik duten berriz drogak hartzen hasteko
arriskua noizbait droga-mendekotasuna izan duten pertsonek, baita abstinentzia-urte asko igaro ondoren eta ondorio kaltegarriak ezagutu arren ere.
17
1. Desintoxikazio medikoa lehenengo etapa baino ez da, eta hura bakarrik ez da nahikoa epe luzera droga-abusua aldatzeko. Pazientea
motibatzea lortu behar da tratamenduari behar beste denboran euts
diezaion, eta aldian behin ebaluatu eta kasu bakoitzerako behar den
atxikimendua lortu behar da.
2. Ez dago pertsona guztientzat eraginkorra den tratamendurik.
Paziente bakoitzaren azken lorpen arrakastatsua familian, lanean eta
gizartean berriz ere modu produktiboan funtzionatzea da.
3. Tratamenduak eskuratzen erraza izan behar du. Beste gaixotasun
kroniko batzuetan gertatzen den bezala, zenbat eta lehenago eskaintzen eta hasten den tratamendua, orduan eta probabilitate handiagoa izango da emaitza positiboak lortzeko.
4. Droga-abusua eta hari lotutako arazoak lantzea (arazo medikoak, psikologikoak, sozialak eta legalak). Drogak hartzeak eragindako nahasmendu mentalak edo gehitutako gaixotasun infekziosoak tratatzea,
hala behar denean.
5. Tratamenduak ez du zertan borondatez egina izan eraginkorra izan
dadin.
6. Toxikoen kontrolak eta monitorizazioak paziente askori laguntzen
diete beren burua kontrolatzen. Paziente bakoitzaren beharren arabera doitu behar dira.
Drogei buruzko Plan Nazionala:
http://www.pnsd.msc.es/Categoria2/publica/pdf/InformeDrogasEmergentes.pdf
Kalteak eta arriskuak txikiagotzeko politiketan interesgarriak dira, halaber,
webgune hauek:
http://www.ailaket.com/; http://energycontrol.org/
Bibliografia
OME. Terminoen glosarioa. De alcohol y drogas. WHO. 1994.
DRAE. Diccionario de la Real Academia de la Lengua Espaola. 23. argitalpena. 2014.
Drogei buruzko Plan Nazionala. http://www.pnsd.msssi.gob.es/home.htm. Drogas emergentes. Batzorde klinikoaren txostena. 2011.
UNODC. Drogaren eta delituen kontrako Nazio Batuen Erakundea. Egikaritzelaburpena. Drogei buruzko urteko txostena. 2014.
Euskadi eta drogak, 2012. http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.eus/r43-573/es/contenidos/informacion/dig_publicaciones_innovacion/es_otrosamb/adjuntos/promocion_salud/940012c_Euskadi_drogas_2012_c.pdf
VI. Adikzio Plana. 2011-2015. Droga-mendekotasunen Zuzendaritza. Eusko Jaur
laritzako Osasun eta Kontsumo Saila.
18
2. kap. Substantziei lotutako
nahasmenduak eta adikzionahasmenduak, DSM-5en

arabera
I. Larraaga, I. Gonzlez, N. Periez
Sarrera
DSM-5en arabera, substantzia batek eragindako nahasmendua zera da: kontsumoari lotutako arazo esanguratsuak izan arren pertsonak substantzia jakin bat
hartzen jarraitzen duela adierazten duten sintoma kognitibo, jokabidezko eta fisiologikoen multzoa.
DSMren azken edizioan, 10 substantzia mota sartu dira, eta substantzia batek
eragindako nahasmenduaren diagnostikoa egin daiteke haietan guztietan, kafeinaren kasuan izan ezik (intoxikazio- edo abstinentzia-diagnostikoak baino ez ditu).
Substantziak:
1. Alkohola.
2. Kafeina.
3. Kalamua.
4. Haluzinogenoak (feniziklidina edo arilziklohexaminak, eta beste zenbait).
5. Inhalatzaileak.
6. Opioideak.
7. Lasaigarriak, hipnotikoak edo antsiolitikoak.
8. Estimulatzaileak (substantzia anfetaminikoa, kokaina, beste zenbait).
9. Tabakoa.
10. Beste batzuk (ezezagunak).
19
Substantziei lotuta onartzen diren diagnostikoak bi taldetan banatzen dira:
A. Substantzia batek eragindako nahasmendua

A irizpidea bete behar du, hots, kontsumo-eredu arazotsu bat izatea, klinikoki
esanguratsua den narriadura edo ondoeza eragiten duena eta azken 12 hilabeteetan hamaika itemeko zerrenda bateko bi betetzen dituena gutxienez:
Kontrol defizitarioari dagozkion itemak (1-4)
Askotan, aurreikusitakoa baino kantitate handiagotan edo denbora gehiagoz kontsumitzen da.
Kontsumitzeari uzteko edo hura kontrolatzeko etengabeko nahia agertzen
da, edo ahalegin horretan porrot egin da.
Denbora asko ematen da substantzia lortzeko, kontsumitzeko edo haren
efektuak gainditzeko jardueretan.
Kontsumitzeko irrika, nahi edo behar handia.
Narriadura sozialari dagozkion itemak (5-7)
Kontsumo errepikatua, laneko, eskolako edo etxeko funtsezko betebeharrak ez betetzea eragiten duena.
Kontsumo jarraitua, toxiko horrek eragindako edo areagotutako arazo sozial edo pertsona arteko arazo iraunkorrak eta errepikatuak izan arren.
Kontsumoak jarduera sozial, profesional edo aisia-jarduera garrantzitsuak
uztea edo gutxitzea eragiten du.
Kontsumo arriskutsuari dagozkion itemak (8. eta 9. irizpideak)
Kontsumo errepikatua arrisku fisikoa eragiten duen egoeretan.
Kontsumitzen jarraitzen da, beharbada toxiko horrek eragin edo areagotu duen arazo fisiko edo psikologiko iraunkor edo errepikatu bat dagoela
jakin arren.
Alderdi farmakologikoei dagozkien itemak (10. eta 11. irizpideak)
Tolerantzia: intoxikazioa edo nahi den efektua lortzeko geroz eta kantitate
handiagoak behar izatea, efektu hori nabarmen gutxitu baita kantitate
bera etengabe hartzen aritu ostean. Opiazeoak eta lasaigarriak, hipnotikoak eta antsiolitikoak hartzearen ondoriozko nahasmenduetan, ez da
jotzen irizpide hau betetzen denik kontrol mediko egokiarekin opiazeoak/
lasaigarriak soilik hartzen dituzten banakoetan.
20
Abstinentzia: abstinentzia-sintomak agertzea edo sintoma horiek saihesteko dagokion substantzia hartzea. Opiazeoak eta lasaigarriak, hipnotikoak eta antsiolitikoak hartzearen ondoriozko nahasmenduetan, ez da
jotzen irizpide hau betetzen denik kontrol mediko egokiarekin opiazeoak/
lasaigarriak soilik hartzen dituzten banakoetan.
Diagnostikoa egin ondoren, A irizpidea betetzen bada, zenbait alderdi zehaztu
behar dira:
Indarra galtzeko hasierako fasean edo fase jarraituan: Aurrez substantzia
batek eragindako nahasmendu baten irizpide guztiak bete ostean gutxienez
3 hilabetez (12 hilabetera iritsi gabe) haietakorik izan ez bada (A 4 irizpidea, Kontsumitzeko irrika, nahi edo behar handia, izan ezik, litekeena baita
hura izatea), indarra galtzea hasierako fasean izango da. Gauza bera gertatzen
bada 12 hilabetez edo gehiagoz, indarra galtze hori jarraitutzat hartuko da.
Uneko larritasuna: arina izango da A irizpideko 2-3 item betetzen badira;
ertaina, 4-5 item betetzen badira; eta, larria, 6 item edo gehiago betetzen
badira. Puntu horretan, kafeina da salbuespena, haren sailkapenak ez baitu
barnean hartzen nahasmenduaren larritasuna.
Ingurune kontrolatu batean: toxikoa eskuratzeko aukerarik gabeko ingurune
batean badago.
Mantentzeko tratamenduan, opiazeoen eta tabakoaren kasuan.
B. Substantziek eragindako nahasmenduak

1. Intoxikazioa: substantzia bakoitzaren ezaugarri diren sintomak agertzea
substantzia hori hartu ondoren.
2. Abstinentzia: kontsumoa eteteak ezaugarri duen koadro klinikoa.
Abstinentziarako DSM 5 kodifikazioak kontsumoagatiko nahasmendu moderatu edo larri konkomitante bat dagoela adierazten du automatikoki, eta
horrek adierazten du toxikoa hartzeak eragindako nahasmendu moderatu
edo larri bat dagoenean soilik agertzen dela abstinentzia. Hala, ezin da
onartu substantzia bat hartzeak eragindako aldi bereko nahasmendu arin
bat substantzia horrekiko abstinentziarekin kodetzea.
3. Substantziek eragindako beste nahasmendu mental batzuk. Lehenagoko
sailkapen batzuetan, CIE-9-MC sailkapenean, kasurako, nahasmendu mental bat substantzia baten kontsumoak eragina bada, kode bat ematen zitzaion zehazki substantzia kontsumitzeagatiko nahasmenduari, eta, beste
bat, substantziak/medikamentuak eragindako nahasmendu mentalari;
DSM 5 sailkapenaren kasuan, kode bakarrak konbinatzen ditu substantzia
21
kontsumitzeak eragindako nahasmendu mentala eta substantzia hori kontsumitzeagatiko nahasmendua. Ez da adierazten substantzia bat hartzeak
eragindako nahasmendu konkomitantearen diagnostiko bereizi bat, nahiz
eta substantzia jakin hori (halakorik balego) hartzeak eragindako nahasmenduaren izena eta larritasuna erabiltzen diren substantzia/medikamentu
horrek eragindako nahasmendu mental bat gertatzen denean.
Substantzia batekin edo bestearekin lot daitezkeen diagnostikoak aldakorrak dira,
eta taula honetan jasota daude:
Desberdintasun aipagarriak
DSM-5ek aldaketa garrantzitsuak ekarri ditu aurreko sailkapenari dagokionez, eta,
aldaketa horiek, askotariko eztabaidak eragin dituzten arren, patologia adiktiboari
buruzko ikuspegi berri bat ekarri dute. Hau izango litzateke aurreko sailkapenarekiko desberdintasun nagusien laburpen bat:
22
DSM-5en desagertu egin dira abusu eta mendekotasun terminoak, eta

bi koadroak substantzia batek eragindako nahasmendua kontzeptuaren
barruan bildu dira. Kontzeptu zabalegia dirudien arren, zenbait zehaztapen
egiteko ahalegina egiten da, koadroa zehatzagoa izan dadin (larritasuna,
uneko egoera...).
Irizpidetzat onartzen da gogo bizia edo substantzia hori hartzeko premia,
zeina ez baitzen jaso aurreko sailkapenetan, eta iraupena azpimarratzen da,
indarra galtzeko hasierako fasearekin nahiz fase jarraituarekin bateragarri
den sintoma bakarra baita.
Aurreko sailkapenetan ez zeuden kalamuarekiko eta kafeinarekiko abstinentzia-koadroak jasotzen ditu.
Larritasuna nahasmendu horrek betetzen dituen A irizpideko item-kopuruaren araberakoa da.
Poliadikzio kontzeptua desagertu egin da, eta, harekin batera, askotariko
substantziekiko adikzioa diagnostikoa.
Espezifikatzaile berriak sortzen dira, ingurune kontrolatuan eta mantentzeko tratamenduan, esate baterako.
Atal berean jolas patologikoaren diagnostikoa sartu da, nahiz eta ez den
hartzen Substantzia batek eragindako nahasmendutzat, Nahasmendu adiktibotzat baizik.
Internet bidezko jokoen nahasmendua dago gehien ikertu beharreko patologien artean. Kasuen bilakaera naturalari buruzko ezagutza gehiago behar
da oraindik, kasu horiek tratamendua izan ala ez, eta prebalentzia-datuak
lortzeko abiapuntu litzatekeen definizio estandarrik ez izatearen hutsunea
nabari du bibliografiak.
Bibliografia
American Psychiatric Association (APA). Manual diagnstico y estadstico de los
trastornos mentales, 5. Edicin, DSM-5. Espainia eta Latinoamerika, Editorial
Panamericana, 2014.
Osasunaren Mundu Erakundea: The IDC-10 Classification of Mental and Behavioural
Disorders: Diagnosis Criteria for research. Gaztelaniazko edizioa, Meditor eta professor
J.J. Lopez Iborren eskutik. 1992.
American Psychiatric Association (APA). (2002). Manual Diagnstico y Estadstico de
los Trastornos Mentales DSM-IV-TR. Bartzelona: Masson.
23
3. kap. Kontratu terapeutikoa eta

baimen informatua
L. Pacheco
Sarrera
Kontratu terapeutikoak terapeutaren eta haren pazientearen arteko konpromisoa adierazten du; kasu honetan, dena den, egokiagoa litzateke paziente erabili ordez bezero erabiltzea, kontratu horrek lankidetza-konpromiso bihurtzen
baitu harreman terapeutikoa, zeinak bi aldeei berdin eragiten baitie, kontratuaren
helburuak direla eta. Osasun Mentalaren arloan, aipatu dugun hori adierazteko
eredu egoki bat Baimen informatua (BI) izango litzateke, non terapiaren zirkunstantziak, baldintzak eta helburuak zehaztu behar baitira, aliantza terapeutikoa, proaktiboa, borondatezkoa eta, batez ere, indarrean dagoen legedia oinarri
dituen testuinguru batean.
Baimen informatuari buruzko estatuko araudi nagusia 41/2002 Legeak jasotzen
du, hots, 2002ko Pazientearen autonomiari eta informazio eta dokumentazio
klinikoaren arloko eskubideei eta betebeharrei dagokien Legeak (1), eta gure
autonomia-erkidegoko araudi autonomikorik garrantzitsuena Eusko Jaurlaritzaren
38/2012 Dekretuan jasotzen da, hots, 2012. urtean aldarrikatutako Historia klinikoari eta osasun-arloko paziente eta profesionalek dokumentazio klinikoaren arloan dituzten eskubide eta obligazioei buruzkoan (2).
Osasun-arloko asistentzia jardueran, pazientearen eskubide eta profesionalaren
betebehar gisa arautzen du baimen informatua legediak. Eskubide/betebehar
hori paziente baten osasunari dagokion edozein esku-hartzeri dagokio, esku-hartze hori egiteko pazienteak libreki, berak hala nahita eta informazioa jaso ondoren baimena eman behar baitu. Oro har, eta aurrerago azalduko diren zenbait
kontsideraziorekin, informazioa emateko betebeharra zera izango litzateke: profesionalak duen betebeharra pazienteari jakinarazteko zein diren haren egoera klinikoa, diagnostikoa, egin ditzakeen tratamenduak, zein izango litzatekeen globalki
gomendagarriena eta zer arrisku eta ondorio nagusi izango lituzkeen tratamendu
horrek pazientearen osasunean eta gaixotasunean (3).
Gainera, prozedura gehienetan baimen informatu hori ahoz egitearen aldekoa
da legedia. Gure betebeharra pazienteari informazioa hitzez ematea da kasu
25
guztietan, salbuespen batzuetan izan ezik, eta, inoiz edo behin, senitartekoei edo
pazientearen legezko ordezkariei ere eman beharko diegu informazioa. Azkenik,
legediak berariaz adierazten du profesionalak historia klinikoan jaso behar duela
pazienteak baimen informatua eman diola, haren osasunaren gaineko inongo esku-hartzerik egin aurretik.
Noski, badira baimen informatua egiteko salbuespenak. Haietako lehena pazienteak informazioa jasotzeari uko egitea da; legeak argi adierazten du pazientearen
eskubidea den hori errespetatu behar dugula, baina hori ez da eragozpen bat
esku-hartze bat egin aurretik hari baimena eskatzeko, pazienteak hari buruzko informaziorik jaso nahi ez badu ere. Bigarren salbuespena gaixoaren segurtasun fisiko edo psikikoarentzat berehalako arrisku larria eragiten duten egoerak dira, non
ezinezkoa baita haren baimena lortzea; kasu horietan, pazientearen senitartekoei
edo izatez harekin lotura duten pertsonei galdetzea gomendatzen da, hori egin
ahal denean bederen. Hirugarren salbuespena osasun publikoarentzako arriskua
eragiten duten kasuak dira, Legeak ezarritako osasun-arrazoiak direla eta.
Halaber, batzuetan derrigor eman behar zaie informazioa pazientearen senitartekoei edo izatez harekin lotura duten pertsonei ere. Lehenik eta behin, pazientea
legez desgaitua baldin badago, haren legezko ordezkariari eman behar diogu informazioa. Dena den, kasu horietan, pazienteari ere informazioa ematera behartuta
gaude hura desgaitua egon arren, eta haren ulermen-aukeretara egokituta eman
behar diogu informazio hori. (Pazientearen autonomiari buruzko legearen 5.1.art.).
Bigarrenik, ordezkatze bidezko baimena ematen denean egin behar da
(Pazientearen autonomiari buruzko legearen 9.3.art. eta Historia klinikoari eta
osasun-arloko paziente eta profesionalek dokumentazio klinikoaren arloan dituzten
eskubide eta obligazioei buruzko legearen 25.7.art.), eta, besteak beste, asistentziaren ardura duen medikuaren iritziz pazientea erabakiak hartzeko gai ez den edo
haren egoera fisikoak edo psikikoak egoeraren jabe egiten uzten ez dion kasuetan.
Azkenik, informazioa eman behar dugu pazienteak inplizituki horretarako baimena
ematen digunean, betiere esplizituki debekatu ez badigu informazioa ematea.
Era berean, kontuan izan behar da baimen informatua botikak agintzeko orduan
soilik erabiltzen den arren legeak adierazten duela hura derrigor eskatu behar dela
osasun-arloko edozein esku-hartze egiteko. Horrenbestez, badirudi derrigor
eskatu behar dela pazienteari psikoterapia egiteko ere; kasu horretan, psikoterapia egiten hasi aurretik azaldu beharko litzaioke pazienteari zer teknika erabiliko
den, ordezko zer aukera dauden, psikoterapia egiteko arrazoiak, arriskuk eta abar,
psikofarmakoak erabiltzean egingo genukeen bezalaxe.
Adierazitako hori guztia hala izan arren, argi dago zenbait kasutan idatziz eskatu behar dugula baimen informatua (Pazientearen autonomiari buruzko legearen 10.art. eta Historia klinikoari eta osasun-arloko paziente eta profesionalek
26
dokumentazio klinikoaren arloan dituzten eskubide eta obligazioei buruzko legearen

25.4.art.). Bi legediek adierazten dute derrigor eskatu behar dela kasu hauetan:
1. Ebakuntza kirurgikoetan.
2. Prozedura diagnostiko eta terapeutiko inbasiboetan.
3. Oro har, pazientearen osasunean eragin negatibo nabarmena izan lezaketen arrisku eta eragozpenak eragin litzaketen prozedurak egitean.
Eta kontuan izan behar da Pazientearen autonomiari buruzko legeak zera adierazten duela: Mediku arduradunak kasu bakoitzean aztertu beharko du zenbat eta
zalantzagarriagoa izan esku-hartze baten emaitza orduan eta beharrezkoagoa dela
pazienteak aurrez baimena idatziz ematea (Pazientearen autonomiari buruzko
legearen 10.2.art.).
Legedi autonomikoak estatuko legediak erabiltzen dituen kontsiderazio berak
erabiltzen ditu, eta besteren bat ere gehitzen du, baina, kasu honetan, ez du
idatzizko baimen informatuarentzat soilik egiten, baizik eta hitzezko baimen informatuarentzat eta idatzizkoarentzat (Historia klinikoari eta osasun-arloko paziente
eta profesionalek dokumentazio klinikoaren arloan dituzten eskubide eta obligazioei buruzko legearen 25.2.art.). Hauek dira:
25.2.art. Pazienteak, baimena eman aurretik, oinarrizko informazio hau jasotzeko eskubidea du:
a) Esku-hartze terapeutikoaren helburuak eta harekin lortzea espero den
onurak.
b) Esku-hartze jakin batekin lotura duten ondorio aipagarri edo garrantzitsuak.
c) Pazientearen zirkunstantzia pertsonal edo profesionalekin lotura duten
arriskuak
d) Profesionalaren esperientziaren eta zientziaren egoeraren arabera baldintza
normaletan izan litezkeen arriskuak, edo zuzenean esku-hartze motarekin
lotura dutenak.
e) Kontraindikazioak.
f) Ordezko tratamendu-aukerak.
Azkenik, bada arreta jarri behar zaion alderdi bat, arauketa autonomikoan jasota dagoena baina ez estatukoan, esku-hartze terapeutiko bat egin aurretik informazioa zenbateko aurrerapenarekin eman behar den adierazten duena. Zentzu
horretan, Historia klinikoari eta osasun-arloko paziente eta profesionalek dokumentazio klinikoaren arloan dituzten eskubide eta obligazioei buruzko legearen
25.3. artikuluak adierazten du informazioa behar besteko aurrerapenez eman
27
behar dela, dagokion prozedura egin baino 24 ordu lehenago gutxienez, baldin eta
premiazko jarduerak ez badira. Ohartu artikulu horretan ez dela inongo bereizketarik egiten baimen informatu idatziaren eta ahozkoaren artean, eta, beraz, biei
dagokiela uler daiteke.
1. Botika bat haren indikazio terapeutikoetatik kanpo erabiltzea

Atal hau aipatu nahi dugu, agindu-mota hori askotan erabiltzen delako adikzioak
tratatzeko kontsulta medikoetan (pentsa dezagun, adibidez, topiramatoan; haren
fitxa teknikoak ez du baimentzen indikazio psikiatrikorik). Literatura anglosaxoiak
off-label terminoa erabiltzen du kasu horietarako, hots, botikak haien fitxa teknikoak adierazten dituen baldintza eta/edo indikazioez bestelakoetan erabiltzea. Hau
da, baimendutako erabileratik kanpo. Gai horri buruzko Espainiako gaur egungo
erregulazioa berariaz jasota dago 1015/2009 (4) Errege Dekretuan, zeinak honako
hauek adierazten baititu botikak off-label erabiltzeko ezinbesteko baldintza gisa:
Mediku arduradunak neurria idatzi eta justifikatu beharko du historia
klinikoan.
Pazienteari behar bezala emango dio informazioa.
Haren baimen informatua lortuko du.
Medikamentu hori agintzeari eta/edo emateari lotuta ezarri diren mugak
eta osasun-zentroko asistentzia-protokoloa errespetatu beharko ditu
Era berean, araudia kontuan hartuta, izan litezkeen kontrako erreakzioen berri eman beharko du.
Gainera, aipatutako ED horrek berariaz azpimarratzen du botikak baimendutako
baldintzetatik kanpo erabiltzea jarduera klinikoaren barruan sartzen dela, eta,
beraz, agindua eman duen medikuaren ardurapean geratzen dela (4).
ED hori 16/2012 Errege Dekretuak / legeak osatzen du, zeinak, 4.5 artikuluan,
Medikamentuen bermeei eta arrazoizko erabilerari buruzko 29/2006 legearen
85.artikulua (5) aldatzen baitu, eta honako hau adierazten:Nolanahi ere, sendagaia fitxa teknikoan adierazitakoa ez den beste erabilpen baterako preskribatuko balitz, erabilpen horrek protokolo terapeutikoetako batzorde arduradunaren
edo autonomia-erkidego bakoitzeko organo kolegiatu baliokideen oniritzia jaso
beharko luke aurrez. Ez dakigu gure autonomia-erkidegoan halako batzorderik ba ote den; ez dugu, behintzat, badenik entzun, eta argitu beharra dago
halako batzorderik ez balego beharrezkoa ote litzatekeen Ikuskaritza medikoak aurrez baimena ematea sendagaiak off-label erabiltzeko, antipsikotikoak 75 urtetik
gorako pertsonetan dementziak tratatzeko erabiltzen direnean egiten den antzera,
adibidez.
28
Azkenik, off-label botikak erabiltzeko baimen informatua lortzeko protokoloari dagokionez, uste dugu aski litzatekeela baimen hori ahoz ematea; dena den, zenbait
egilek kasu horietarako idatzizko eredu bat proposatu dute, patologia dualean
erabiltzeko. Adikzioen esparruan izan lezaketen interesagatik, Patologia Dualeko
Espainiako Elkarteko Indikazioz kanpo erabiltzen diren botikei buruzko lantaldeak berriki argitaratu dituen bi artikulu monografiko (6,7) arretaz irakurtzea
gomendatzen dugu.
2. Idatzizko baimen informatuaren eredu bat

Metadonarekin egiten den tratamendua ardatz duen eredu bat aukeratu dugu,
uste baitugu pazientearen osasunean eragin negatibo garrantzitsuak izan litzaketen arriskuak dituen prozedura bat dela, pazienteak tratamendua behar bezala
egiten ez badu bederen. Dena den, ia jarduera profesional guztietan bezala, ezinezkoa da ehuneko ehunean zehaztea helburuak, zirkunstantziak, ondorio garrantzitsuak, arriskuak, eta abar. Horregatik, hemen aurkezten dugun eredua irekia
da, mediku bakoitzak egoki jotzen duen moduan zehaztu dezan.
Metadonarekin tratamendua egiteko baimen informatua
A.Identifikazio-datuak:
Osasun Mentaleko Zentroa/Kontsulta pribatua:
Informazioa eman dizun medikuaren izen-abizenak:
Informazioa eman zaizun eguna eta ordua:
B. Tratamenduari buruzko informazio orokorra:
Tratamenduaren helburua: Tratamendu hau, zeinak barnean hartzen baitu
metadona (botika agonista opiazeoa) modu kontrolatuan agintzea eta
ematea, opiazeoekiko mendekotasuna duten pazienteentzat erabiltzen diren
tratamenduen artean dago.
Tratamenduak barnean hartzen du medikuak agindutako dosia hartzea
egunero, adierazitako lekuan eta posologiarekin, pazienteari heroinarekiko eta
beste opiazeo batzuekiko mendekotasuna kontrolatzen laguntzeko.
Espero diren onurak: Metadonarekin egiten den tratamenduaren azken
helburua pazientearen errehabilitazioa eta droga oro uztea da (ahal balitz,
baita metadona bera ere).
Oro har, ez da zehazten tratamenduaren iraupena. Medikuak baloratuko ditu
bilakaera klinikoa eta tratamenduaren hasieran ezarri diren helburuen lorpenmaila, eta, pazientearen borondatearen arabera, tratamenduarekin jarraitu
behar den ala ez erabakiko du.
29
Tratamenduaren parte dira aurrez jakinarazi gabeko odol- eta gernu-analisiak,

pazientearen gorputzean metadonaz gainera beste substantzia adiktiborik ba
ote dagoen jakiteko.
Pazienteak edozein unetan eten ahal izango du metadonarekin egiten den
tratamendua, hala nahi izanez gero, baina jakin behar du horrek substantzia
horrekiko desintoxikazio-prozesu bat dakarrela; tratatzen duen taldeak
emango dizkio prozesu horretarako behar dituen bitartekoak.
C. Metadonarekin egindako tratamenduaren arriskuak eta albo-ondorioak:
Metadonarekin egindako tratamenduak dituen ondorio garrantzitsuei
dagokienez, honako hauen berri eman zait:
Mendekotasuna sortzen du, eta medikuak gainbegiratu gabe hartuz gero
arriskutsua izan daiteke. Hipotentsioa eta asma-krisiak izateko arriskua
areagotu dezake. Logura eta euforia eragin ditzake, eta, beraz, gidatzeko eta
makina arriskutsuak erabiltzeko gaitasuna gutxitu.
Era berean, metadonak eragin ditzakeen kontrako erreakzio hauen berri
eman zait:
Kasuen %10ean baino gehiagotan: goragaleak, goitikak, idorreria,
beherakoak, aho lehorra, buruko mina, urduritasuna, depresioa, euforia,
sexu-grina gutxitzea, inpotentzia, logura, negalak, ikusmen lausoa,
hipotentsioa eta zorabioak.
Honako sintoma hauetakoren bat edo zuretzat ohiz kanpokoa den besteren
bat adibidez, arnasa hartzeko zailtasuna, logura izugarria, arnasketa mantso
edo azalekoa, bihotz-erritmo bizkorra edo mantsoa, palpitazioekin edo
irregularra, konorte-galera, zorabio larriak eta nahasmendua izanez gero,
deitu eta/edo joan larrialdi medikoen zerbitzuren batera, edo deitu iezaguzu
berehala telefono-zenbaki honetara: .
Kontraindikazioak: Aldi berean beste substantzia batzuk erabiltzeak
(adibidez, beste droga batzuk, hala nola alkohola eta opiazeoak eta zenbait
psikofarmako) areagotu egin dezake gaindosia izateko arriskua, eta horrek
ondorio oso larriak izan ditzake, baita heriotza eragin ere. Era berean,
dosietako bat hartzea ahaztuz gero edo behar bezalako efektua ez duela
iruditzen bazaizu, ez hartu beste dosi bat.
Arren eskatzen zaizu beste gaixotasunen batzuk tratatzen ari zaizun
mediku orori jakinaraz diezaiozula botika hau hartzen ari zarela drogamendekotasuna tratatzeko; izan ere, beste botika batzuek eragina izan
dezakete tratamenduan, edo ustekabeko efektuak edo efektu kaltegarriak,
batzuetan oso larriak, eragin.
Nire zirkunstantzia pertsonal edo profesionalei lotuta, honako hau jakinarazi zait
(zehaztu kasu bakoitzean)
Ordezko tratamendu-aukerei buruz: Beste tratamendu-metodoei buruzko
informazio osoa ere jaso dut, eta izan litezkeen ordezko aukerei buruzko
informazioa eskatu ahal izan dut.
30
D. Tratamendua egin ahal izateko konpromisoak:

1. Osasun-taldeko kide guztiak eta programa terapeutikoan zehar haiek
hartzen dituzten erabakiak errespetatzeko konpromisoa hartzen dut,
zentroan inolako eraso fisikorik edo hitzezko erasorik ez egiteko
konpromisoa, eta zentroan armarik ez izateko eta metadona-dosiekin ez
trafikatzeko konpromisoa. Jakinarazi didate gisa horretako jokabideak
programatik baztertua izateko arrazoi direla.
2.
Eskatzen didaten orotan gernu-kontrolak egiteko eta programaren
segimendu-kontsultetara joateko konpromisoa hartzen dut. Hala egin
ezean, programatik kanpo geratuko nintzateke.
Azkenik, adierazten du jakinarazi dizkidatela metadonarekin egindako
tratamenduak dituen ezaugarriak, ondorioak, arriskuak, abantailak eta
eragozpenak, baita hari dagozkion jokabide-arauak ere; era berean, adierazten
dut jasotako informazio guztia ulertu dudala, nola hitzez emandakoa hala orri
honetan jasotakoa, eta egoki iruditu zaizkidan galdera guztiak egin ahal izan
ditudala.
Adostasuna adierazteko, honako hitzarmen hau sinatzen dut.
Pazientearen Izena, Abizenak, NAN-zk. eta sinadura:
Mediku arduradunaren Izena, Abizenak, NAN-zk., elkargokide-zk. eta
sinadura:
Legezko ordezkariaren Izena, Abizenak, NAN-zk. eta sinadura (pazientea
ezgaitua bada):
Senitartekoaren Izena, Abizenak, NAN-zk., ahaidetasuna eta sinadura
(halakorik balego, lekuko gisa):
Datu pertsonalak babesteari buruzko 1999ko abenduaren 13ko 15/1999 Lege
organikoa betez, jakinarazten dizugu zuk ematen dituzun datu pertsonalak
titulartasun hau duen historia klinikoan gordeko direla:
Nahi izanez gero, informazioa eskuratzeko, zuzentzeko, ezeztatzeko edo

kontra egiteko eskubideak balia ditzakezu, helbide honetara joz:
.
31
Bibliografia
Pazientearen autonomiari eta informazio eta dokumentazio klinikoaren arloan dauzkan
eskubideei eta betebeharrei buruzko Oinarrizko Legea. 41/2002 Legea, 2002ko azaroaren 14koa. BOE, 274. zk. 2002-11-15.
Historia Clnica y derechos y obligaciones de pacientes y profesionales de la salud en
materia de documentacin clnica. 38/2012 Dekretua, 2012ko martxoaren 13koa,
Eusko Jaurlaritzarena. EHAA, 65. zk. 2012-3-23.
Domnguez Luelmo, A. Derecho sanitario y responsabilidad mdica. 2002ko azaroaren
14ko 41/2002 Legeari, pazientearen eskubideei, informazioari eta dokumentazio klinikoari buruzkoari, egindako oharrak. 2. arg. Lex Nova. Valladolid. 2007.
Medrano, J.; Pacheco, L.; Zardoya, M.J. Uso No Autorizado de Psicofrmacos. El
nuevo Real Decreto 1015/2009. Norte de Salud Mental. 2009; 35: 79-88. Eskuragarri
hemen: http://revistanorte.es/index.php/revista/article/view/619
16/2012 Errege Dekretua / legea, 2012ko apirilaren 20koa, Osasun Sistema
Nazionalaren jasangarritasuna bermatzeko eta hark ematen dituen zerbitzuen kalitatea
eta segurtasuna hobetzeko premiazko neurriei buruzkoa. BOE, 98. zk. 2012-4-24.
lvarez Gonzlez, F. J. La prescripcin de frmacos fuera de indicacin en patologa
dual: Hoja de informacin al paciente y consentimiento. Revista de Patologa Dual
2014; 1(3):12. Eskuragarri hemen: http://www.patologiadual.es/profesional_revista_
v001n003.html
lvarez, F. J.; Roncero, C. Patologia dualean indikazioz kanpo erabiltzen diren botikei buruzko Patologia Dualeko Espainiako Elkarteko lantaldea. Argitaletxea. Revista de
Patologa Dual 2014; 1(3):9. Eskuragarri hemen: http://www.patologiadual.es/profesional_revista_v001n003.html
32
4. kap. Adikzioen gaineko sareko

lana: zerbitzuen arteko
komunikazioaren erronka
A. Retolaza
Sarrera
Gaur egun, oraindik ere, droga-mendekotasunen arretarako sare paraleloak daude.
Kasu askotan, izaera erlijiozko edo altruista duten elkarteek sortutako eta zuzendutako asistentzia-zerbitzuak dira, eta, erabat edo hein batean, asistentzia-sare
publikotik kanpo funtzionatzen dute, sare psikiatrikotik kanpo, bereziki. Askotan,
adikzioen arreta-zerbitzua sare publikoaren parte izan arren, zerbitzu horretan artatzen diren pazienteak bereiz tratatzen dira, gainerako pazienteak artatzen diren
zirkuitutik kanpo. Egoera horrek zerbitzuen arteko koordinazio-zailtasunak eta disfuntzionalitateak eragiten ditu, eta, ondorioz, ezin zaie osotasunean heldu drogen
erabilerak eragindako nahasmenduei.
Berriki argitaratutako lan batean, Mental Health and Poverty (2014), egileek
Diagnostiko Duala, Drogek eragindako nahasmenduak eta antzeko etiketekin lotura estua duten estigmak nabarmentzen dituzte. Gogorarazten digute zenbait kontzeptuk, hala nola substantzia-abusuak eta adikzioak, gaitzespen- eta
zigor-judizioei lotzen zaien dimentsio moral bat gordetzen dutela gehienetan.
Osasun-arloko profesional asko bereziki deseroso sentitzen dira gisa horretako pazienteekin, eta, kasu batzuetan, okerreko pazientetzat edo ez-pazientetzat hartzen
dituzte; izan ere, hein batean, substantziak hartzeak eragindako arazoen gaineko
ardura egozten zaie.
Adikzioak ez dira inoiz bakarrik etortzen, eta horrek eragiten du, medikuntzan askotan gertatzen den bezala, droga-mendekotasunari sare paralelo edo gutxi koordinatutako batetik arreta egokia emateko zailtasuna. Bada denbora argi geratu zela
gisa horretako patologiek arazo medikoekin duten lotura arazo horiek, batzuetan,
oso larriak dira edo beste nahasmendu psikiatriko batzuekin izaten den komorbilitatea direla klinikoek landu behar ditugun egoeren artean ohikoenetakoak.
Aurreko horri erantsita, problematika psikosozial handi bat dugu asistentzia-esparru horretan, zeinak zalantzan jartzen baitu modu integralean baino ulertu
ezin den arreta egoki bat emateko gizarte-sareekin edo sare soziosanitarioekin
33
koordinatuta lan egiteko beharra. Beste behin ere, ohiko jardueran egin ohi dugunarekiko desberdin lan egitea eskatzen digu ikuspegi biopsikosozialak.
Zenbait ikerketak erakutsi dute mendekotasunak dituzten pertsona helduen
%50ek baterako nahasmendu mentalen bat dutela. Nerabeetan eta gazteetan
substantzien kontsumoak duen komorbilitatea aztertzen duen literatura berrikustean, ikus da kasuen %61etik %88ra bitartean agertzen direla beste nahasmendu psikiatriko batzuk (Couwenbergh eta beste, 2006). Gainera, zenbait
ikerketatan aldeak ikusi dira gizonen eta emakumeen artean; hala, gizonen kasuan maizago gertatzen da komorbilitatea kanporatze-nahasmenduekin (Arretadefizitaren trastornoa, hiperaktibitatearekin; Jokabidearen nahasmenduak), eta,
emakumeetan, barneratze-nahasmenduekin (Depresio- eta herstura-nahasmenduak). Antzeko datuak aurkitu zituzten Turnerrek eta haren laguntzaileek (2004)
substantziak hartzeak eragindako nahasmenduengatik artatutako nerabeen lagin
kliniko bat aztertu zutenean; izan ere, aurkitu zuten %74k baterako beste nahasmenduren bat zuela, eta, %44k, baterako zenbait nahasmendu.
Gauza bera gertatzen da patologia mediko elkartuarekin. Galdakao-Usansoloko
Ospitaleko Psikiatria Zerbitzuko Droga-mendekotasunen Unitatean egindako
ikerketa batean (2010), ikusi zen ospitaleratutako paziente drogazaleen %66k
patologia mediko larriak zituztela. Patologia horietatik, gehienek CHB eta GIBa
zituzten, eta, horien ondoren, zenbait hepatopatia. Oso ohikoak izan ziren, halaber, BGBK, diabetesa, asma, dislipemiak eta garun-atrofia. Ikerketa horretan
bertan, ikusi zen komorbilitate psikiatriko elkartua pazienteen %70ek zuela; kokaina hartzen zutenetan zen nagusi (kasuen %92), eta, haien ondoren, zenbait
substantzia hartzen zituztenetan (%89). Oro har, eta beste zenbait ikerketatan
bezala, ikusi zen B taldeko Nortasun-nahasmenduak nagusitzen zirela, eta, bereziki, Mugako nortasun-nahasmendua.
Herrialderik gehienetan, droga-abusua ohikoa da gizarte-maila guztietan. Dena
den, heroinaren erabilerak lotura estua du gabezia sozialarekin, bazterketarekin
eta delinkuentziarekin. Gisa bertsuan, crackarekiko eta beste estimulatzaile batzuekiko adikzioak heroinaren antzeko patroiak ditu. Epidemiologoek eta zenbait
osasun-kudeatzailek sinetsarazi digute itzulera zaila duen eta delinkuentziarantz
doan nolabaiteko bidea eragiten duela heroina erabiltzeak. Zalantza gutxi dira gai
horren sinesgarritasunaren inguruan. Hala ere, egia da gizarte-bazterketa eta delinkuentzia, askotan, heroinarekiko harremanaren hasierako urratsak direla. Zenbait
gizarte-arlotan, gazteek etengabe dute kontsumoa beren inguruan eta kontsumitzeko arriskua dute, eta oso zaila da giro hori saihestea,, ingurune horretan zenbait
aldaketa sozial gertatu ezean. Langabezia, familiako zailtasunak, zailtasun ekonomikoak eta bizitzeko leku duinik ez izatea drogaren mende dauden pertsona askok
bizi dituzten egoerak dira, baita substantziak hartzen hasi aurretik ere. Eta, emakumeen kasuan, prostituzioa, amatasun goiztiarra eta tratu txarrak kontuan hartu
beharreko gaiak dira. Arazo horiek guztiek esku-hartze argia eskatzen dute ikuspegi
psikosozialetatik; esku-hartze horiek atal bat gehiago izan behar dute errehabilitazio-tratamenduetan, eta arreta integral bateko oinarrizko osagaia.
34
Asistentziarako baliabideak
Bestalde, asistentzia psikiatrikoko sareak, adikzioen asistentziari dagozkionak
barne, konplexuak dira, eta baliabide asko dituzte; eta hori beharrezkoa da elkarren artean koordinatzeko eta integratzeko. Baliabideen zerrenda bat, osagabea
beharbada, hau izango litzateke:
Tratamendurako zentro anbulatorioak
Ospitalizazio Unitateak, bai desintoxikatzeko eta mendekotasuna
gainditzeko zentro espezializatuak, bai psikiatria-unitate orokorrak.
Eguneko ospitaleak eta zentroak
Komunitate terapeutikoak
Errehabilitazio-fasean dauden toxikomanoentzako etxeak eta egoitzak
Laneko errehabilitaziorako zentroak
Espetxeak
Eskema honetan, adikzioen arreta antolatzeko erabiltzen diren lau asistentziamaila ikus ditzakegu (Markez eta beste, 2012):
35
Adikzioen esparruan dagoen tratamendu-eskaintza non-nahiko errealitate bat izan

da hasieratik asistentzia-eremu honetan. Azken urteotan, horrek aberastasuna
eta aukera ekarri ditu eskaintzan, eta, ondorioz, gure gizarteko zenbait sektore
garrantzitsu mugiarazi ditu, eta esku-hartzeetan sormen, gogo eta berrikuntza
garrantzitsuak sustatu. Askotariko aukera terapeutikoak, askotariko ideia eta balio-sistematan oinarrituak, erabiltzaileen eta haien familien eskura dauden tratamendu-aukeren askatasun-berme gisa mantendu behar dira. Dena den, horrek
zailtasun handiak eragin ditu jarduerak eta baliabideak koordinatzeko eta integratzeko, eta, kasu batzuetan, asistentzia-eskaintzaren kalitatea mediatizatu egin du.
Duela gutxi arte, borondatea eskatzen zuen erronka garrantzitsua zen sarean lan
egitea. Gaur egun, izaera etikoa duen betebehar bat da.
Eskaintza eta baliabide terapeutikoak geroz eta hobeto integratzea da
erronka, eta, horretarako, lana erraztuko duten eta kontaktuak eta pazienteen bideratzeak erraztuko dituzten protokoloak landu eta abian
jarri behar dira.
Helburua baliabideak arrazionalizatzea eta errentagarri bihurtzea da, pazienteei
eskaintzen zaien aukera-aberastasunari kalterik egin gabe.
Kartzeletako lana zabaltzea eta hobetzea ere erronka bat da. Espetxeratuen %33
osasun publikoaren kontra egindako delituengatik dago zigortuta, estupefazienteak egitearekin, trafikatzearekin eta saltzearekin lotutako delituengatik, funtsean.
Aurreko horrekin bat etorriz, giltzaperatuen herenak jaso du noizbait espetxean
adikzioarentzako tratamendua. Europako zenbait txostenek adierazten dute herrialde batzuetan presoen %10 - %36k drogak hartu ohi dituztela espetxean.
Zerbitzuen eta programen hedapena eta haien ezartze-erritmoa hobeto ulertzeko,
droga-mendekotasunen arretak Euskal Herrian eta, bereziki, Bizkaian izan duen
bilakaera hobeto irudikatzen lagunduko diguten zenbait gertaera historiko aipatuko ditugu orain.
70eko
hamarkada.
Alkoholismo Unitateak sortu ziren Zamudioko eta Zaldibarko

ospitaleetan.
Kontsulta anbulatorio bat sortu zen Arbieto kalean (Bilbo).
Modulu psikosozialak sortu ziren hamarkadaren amaieran.
1980
Eusko Jaurlaritzak droga-mendekotasunen koordinaziorako

zentroa (Droga Arazo Koordinakundea, DAK) sortu zuen.
1982
Psikiatria Unitatea sortu zen Basurtuko ospitalean.
1980-1987
36
Asistentzia psikiatrikoko ospitaleaz kanpoko sarea garatzen

joan zen.
1983
Asistentzia psikiatrikorako eta osasun mentalerako lehenengo plana euskal autonomia-erkidegoan. Droga-men
dekotasunen arreta plan horretan jaso zen.

Osakidetza zerbitzua sortzeko legea.
1985
Lurralde historikoen legea sortu zen, eskumen sozialak eta

osasun-arlokoak banatzen eta zehazten dituena.
Asistentzia psikiatrikoa Bizkaiko Aldundiaren eskuetatik
Osakidetzaren eskuetara igaro zen.
1986
DAK Osakidetzaren eskuetara igaro zen.
1987
Drogei buruzko Plan Nazionala.

Galdakao-Usansolo Ospitaleko Desintoxikazio Unitatea sortu
zen.
1988-1989
Euskal Autonomia Erkidegoko Osasun Mentaleko zerbitzuak berritzeko Batzordearen txostenak egin ziren. Drogamendekotasunei buruzko programa espezifikoak hartzen
dituzte barnean.
Insalud Osakidetzaren eskuetara igaro zen.
1990
Modulu psikosozial gehienak eta Uribe Kostako partzuergoa

Osakidetzan integratu ziren.
Oinarri teknikoak eta Plan estrategikoa. Droga-mendekota
sunentzako programa espezifiko bat proposatu zen.
1991
Bitarteko helburuen programa ezarri zen (mantentze-tratamendua metadonarekin).
1991-1995
Helburuen araberako Urteko kudeaketa-planak egin ziren.

Barnean hartzen dituzte toxikomaniei buruzko programak
eta protokoloak.
1994
Osasuna Zainduz. Euskal Autonomia Erkidegoko Osasun Erre

formarako plana. Osasun-plana. - Kalitateko plan integrala.
1997
Osasun Antolamenduko legea.
2003-2007
Kalitate-plana. Osakidetza.
2004-2008
Asistentzia psikiatrikoko eta osasun mentaleko plan estrategikoa.
2005-2009
Bizkaiko ospitaleaz kanpoko asistentzia psikiatrikoko eta

osasun mentaleko plan estrategikoa.
2010
Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea sortu zen.
2012
Psikiatria eta Adikzio Unitate bat sortu zen Basauriko

espetxean.
37
Programak koordinatzeko eta integratzeko zailtasunaz jabetuta, batez ere zerbitzu-eskaintzaren zati bat ez delako Osakidetzaren sare publikoan egiten, 2011.
urtean, Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareko Zuzendaritzak diziplina anitzeko lantalde bat sortu zuen, toxikomanien tratamenduan esperientzia handia duten profesionalekin, paziente horiei ematen zaien arreta-eredua aztertzeko.
Lantaldeari honako helburu zehatz hauek helarazi zitzaizkion:
Paziente-profilak zehaztea, uneko pazienteena eta etorkizunekoena, baliabideak behar bezala esleitzeko zerbitzuei.
Zehaztutako profilei arreta emateko behar diren ospitaleko nahiz komunitateko egitura-baliabideak eta giza baliabideak zehaztea. Hobetzeko esparruak zehaztea.
Asistentzia-sare publikoko droga-mendekotasunen programarentzako gutxieneko zerbitzu-zorro bat ezartzea, eta zerbitzu horiek eskuratzeko aukera-berdintasuna bermatzea.
Pazienteen profilak deskribatu aurretik, laguntza eskatzen duten paziente toxikomanoekin eskuarki egiten diren jardueren sekuentzia berrikusi eta adostu zen:
1. Lehenengo harremana
Nagusiki, familia-medikuak edo beste profesionalen batek bideratua izaten da, hark egindako txostenarekin. Bideratu duen profesionalari Osabide
Global programaren bidez jakinarazten zaio tratamenduari ekin zaiola.
Pazienteak berak eskatuko balu: OTIa edo NANa eskatu.
Medikuak historia klinikoa ireki behar du.
2. Diagnostikoa
Ebaluazio diagnostikoko kontsultak.
Proba diagnostikoak (analisiak, balorazio organikoa...).
Diagnostikoaren berrespena: Adikziok. Okerreko bideratzeak birbideratu.
Ebaluazio biopsikosoziala (soziala, psikologikoa, psikiatrikoa eta organikoa).
3. Banakako proiektu terapeutikoa
Proposatzen den segimendu-mota.
Banakako Arreta Planaren (BAP) helburuak.
38
Parte hartzen duten profesionalak.

Esku-hartzeak:
1. Osasun-egoera orokorra baloratzeko kontsultak, beste espezialista batzuekin eta/edo lehen mailako arretarekin elkarlanean (txertoak,
hepatitisa...).
2. Tratamendu farmakologikoa.
3. Aginduak eta aldian behingo kontrolak.
4. Tratamenduarekiko atxikimendua.
5. Beste osasun-agente batzuekiko koordinazioa (farmaziak).
6. Tratamendu psikoterapeutikoa.
7. Psikohezkuntzako esku-hartzea.
8. Gizarteko eta komunitateko esku-hartzeak. Informazio garrantzitsua
biltzea, eta beste bitarteko batzuekiko koordinazioa (Justizia, Udalak,
Aldundia, elkarteak, komunitateko erakundeak...).
Komunitate terapeutikoko protokoloetan eta/edo programetan sartzea (alkohola, opiazeoak, MTD...).
4. Egonkortzea eta ebaluazioa
Banakako arreta-planean zehaztutako helburu zehatz eta neurgarrien arabera.
Urteko gutxieneko ebaluazioa.
5. Alta/Bideratzea
Bere lanaren elementu nagusitzat, taldeak lau paziente-profil zehaztu zituen pazienteen ezaugarrien, patologiaren eta haiek tratatzeko behar ziren baliabideen
arabera, eta, gizarte-egoera bereziei zegozkien beste lau profil, aurrekoekin konbina zitezkeenak (emakumeak, etorkinak, eta abar). I. eranskinean jaso dira profil
horietako bakoitzaren ezaugarriak, taula batean.
Hobetzeko esparruak
Hobetzeko esparruei eta horretarako egin beharreko ekintzei zegokienez, eta egindako gogoetaren azken ondorio gisa, lantaldeak zenbait proposamen eta gomendio
egin zituen, eta horietako batzuk laburbildu ditugu hemen:
39
1. Nerabeentzako tratamendu goiztiarreko programa bat hedatzea sare

osoan. Programa hori haur eta gazteen arretako taldeekin modu koordinatuan egituratzea.
2. Asistentzia-eskualde bakoitzean baliabide bat antolatzea, alkoholarekin estimulatzaileak hartzen dituzten heldu eta gazteei arreta emateko.
3. Paziente dualen arretarako sarean dauden baliabide guztiak erabilgarri
izatea, Eguneko ospitalea, ACT, Ohiko ospitalizazioa eta Komunitate
Terapeutikoa barne. Larrialdi-egoeretarako eta beste baliabide batzuen
bidez kontrolatzen zailak diren egoeretarako zenbait ohe izatea gomendatzen da.
4. Adikzioa duten pazienteentzako eguneko ospitaleak izatea.
5. Gernu-kontrolen fidagarritasuna bermatzea.
6. Zentroen segurtasuna berrikustea.
7. Sistema judizialarekin hobeto koordinatzea ezaugarri horiek dituzten
pazienteekin egiten diren esku-hartzeak.
8. Lehen mailako arretarekiko koordinazioa hobetzea. Droga-mende
kotasunak sail arteko programetan sartzea.
9. Sareko profesionalek (BAME, BAPE, BAEE), lehen mailako arretako
profesionalek eta droga-mendekotasunen arloko udal-teknikariek toxikomanien alorrean duten trebakuntza hobetzea.
10. Trebakuntzan eta jarduera klinikoan genero-sentsibilizazioa sartzea,
droga-mendekotasunei lotuta.
11. Droga-mendekotasunak dituzten pazienteentzako paziente aktiboa
eta gisa horretako beste jarduera autogestionatuak aztertzea.
12. Jardunbide klinikorako gida adostuak izatea.
13. Balorazio soziala sistematizatzea paziente dualetan, mendekotasunak
dituzten pazienteetan (3 eta 4 profilak) eta arreta berezia behar duten
taldeetan (etorkinak, emakumeak eta abar).
14. Proposatutako hobekuntzei segimendua egiteko plan bat lantzea eta
ezartzea.
40
Baliabideen arteko komunikazioa hobetzea: Banakako Arreta Plana (BAP)

Aurreko lanaren jarraipen gisa, 2013. urtean, mota horretako pazienteetan izan
litezkeen alderdi biomedikoak eta psikosozialak barneratzeko eta integratzeko
aukera emango lukeen Banakako Arreta Planeko Eredu (BAP) bat egituratzeko
adostasun bat garatu zen, Bizkaian hura ere. Asmoa zen asistentzia hobetzen
aurrera egitea sistematika baten bidez, zeinak kasu bakoitzarentzat esplizituak
eta espezifikoak izango liratekeen helburuak (ikuspegi kliniko batetik ebaluatzeko modukoak izan behar luketenak) planteatzen lagunduko bailuke uneko arazoen erregistro zorrotz bat eginez. Oraingoan, asistentzia-sare publikotik etorritako
profesionalak eta hitzartutako beste zerbitzu batzuetatik etorritakoak sartu ziren
lantaldean. Baliabide askotako profesionalek hartu zuten parte, nola arreta anbulatoriokoek hala ospitalekoek, zeinek funtzio klinikoak, sozialak edo laguntzafuntzioak baitzituzten. Metodo horrek aukera eman zuen arreta-plan ohikoenen
interfaseei buruzko eztabaida egiteko; interfase horiek askotariko profesional
eta zerbitzuen parte-hartzea behar izaten dute, eta horrek ezinbesteko egiten du
zeharkako koordinazio ona izatea; zeharkako koordinazio horrek, hain zuzen, zailtasunak eta porrotak eragiten ditu kasurik konplexuenetan. Asmoa ez zen, hasiera
batean behintzat, BAPeko eredu hori paziente guztiei aplikatzea, konplexutasun
handiena zuten haiei soilik baizik. Dena den, azkenean ez zen ezarri plan hori;
beharbada, sistematikoki betetzeko zorrotzegia zelako. Nolanahi ere, uste dugu
arreta modu integralean lantzeko erreferentziatzat erabil daitekeen eredu bat izan
daitekeela behar bezala landuz eta sinplifikatuz gero, eta, horregatik, II. eranskinean sartu dugu.
Bukatzeko, esan beharra dago adikzioen esparruan dugun erronkarik garrantzitsuena paziente horiei ematen zaien arreta normalizatzea dela oraindik ere, eta
beste edozein paziente bezala, asistentzia-zirkuitu zehaztu eta argietan sartzea.
Ororen gainetik, erabiltzaile horien eskubideak errespetatu behar dira, eta haiek
baztertzea saihestu. Erronka zaila da paziente horien ezaugarri psikosozialak kontuan hartuz gero, batzuetan haiek baztertzea eragiten baitute ezaugarri horiek.
Aurreko hori lortzen badugu, hurrengo urratsa, ez aurrekoa baino garrantzi gutxiagokoa, sektore edo lurralde jakin batean arreta ematen ari diren programa eta
baliabide guztiak modu eraginkorrean integratzea da. Ongi funtsatutako asistentzia-egitura eta -antolaketa behar dituen helburu bat da, baina, horrez gainera,
talde profesionalen konpromisoa ere behar du, komunikazioari eta baliabideak
integratzeari dagokienez. Guztiok gara beharrezkoak. Eta pazienteak dauden lekuan egon behar dugu.
41
Bibliografia
Poole, R.; Higgo, R.; Robinso,n C.A. Mental Health and Poverty. 75-92. or. Cambridge
University Press. 2014.
Markez, I.; Perez del Ro, F. Atencin al Problema de las Adicciones. In (Desviat, M;
Moreno A; Arg.): Acciones de Salud Mental en la Comunidad. 635-646. or. AEN.
2012.
Couwenbergh, C.; van den Brick, W; Zwart, K.; Vreugdenhil, C; van WijngaardenCremers, P.; van der Gaag, R.J. Comorbid psychopathology in adolescents and young
adults treated for substance use disorders. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2006; 15:
319-328.Doi: 10.1007/s00787-006-0535-6.
Turner, W.C.; Muck, R.D.; Muck, R.J.; Stephens, R.L.; Sukumar, B. Co-Occurring
Disorders in the Adolescent Mental Health and Substance Abuse Treatment Systems.
Journal of Psychoactive Drugs. 2004; 36(4): 455-462.
Mateu, G.; Astals, M.; Torrens, M. Comorbilidad psiquitrica y trastorno por dependencia de opiceos: del diagnstico al tratamiento. Adicciones (2005), 17. lib., 2. gehig.
Mondragn, M. Estudio retrospectivo de 257 pacientes ingresados en la Unidad de
Desintoxicacin durante el ao 2009 y situacin en Octubre 2010. Komunikazioa.
Argitaratu gabeko datuak. 2010.
Martn Zurimendi, J.A. Implantacin y desarrollo del programa de objetivos intermedios (Mantenimiento con metadona). In (Meana JJ; Ballesteros J; Pantoja L, arg.)
Tratamientos sustitutivos en dependencia a opiceos: metadona, LAAM, herona.
Avances en farmacologa de drogodependencias. Droga-mendekotasunen Deustuko
Institutua. Deustuko Unibertsitatea. Bilbo. 1997.
Euskal Autonomia Erkidegoko droga-mendekotasunei buruzko V. Plana. 2004-2008.
Eusko Jaurlaritzako Argitalpen Zerbitzua. Vitoria-Gasteiz. 2004ko iraila.
Euskal Autonomia Erkidegoko Adikzioei buruzko VI. Plana. 2011-2015. Osasun eta
Kontsumo Saila. Droga-mendekotasunen Zuzendaritza.
Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Toxikomanietako taldea. Asistentzia-ereduaren berrikuspen-proiektuaren txostena. 2011ko abendua.
42
Zerbitzu eraginkorrena
(adierazi zer den: sanitarioa - soziosanitarioa
- soziala)
Prebentzioa: udalak
(prebentzio-teknikariak), hezkuntza-esparrua (psikologoak,
ikastetxeetako orientadoreak, irakasleekin
koordinatuta).
Tratamendua: OMZ
programa, Aldundiarekin koordinatuta. Komunitate terapeutikoa.
OMZ.
Behar diren zaintzak/tratamenduak/programak
Prebentzio selektiboa.
Agindutako prebentzioa:.
Tratamendu terapeutikoa, farmakologikoa,
banakako terapia,
taldekoa, familiakoa.
Gernu-kontrolak.
Kontsumoa ebaluatzea.
Tratamendu farmakologikoa.
Gernu-kontrolak.
Erizaintzako esku-hartze psikohezitzailea
(taldean, 40-60 minutuko 6 saio).
Laguntzako esku-hartze
psikoterapeutikoa (taldean/bakarka, 40-60
minutuko 6-8 saio)
Psikologoa (autoestimua indartzea,
kontrola, frustrazioak
kudeatzea, arrisku-jokabideak).
Pazienteen profila
(egungoa)
1. Nerabeak (14-17 urte)

eta nerabe berantiarrak (18-23 urte)
izaten dira. Toxikomano izatera iritsi gabe
droga-kontsumitzaile
dira, eta jokabide-trastornoak dituzte (oldarkortasuna, arazoak
eskolan)
2. Heldu gazteak dira,

estimulatzaileak
kontsumitzen dituzte
alkoholarekin batera,
talde-giroan eta aisialdian, eta beraiek
edo familiak eskatuta
etortzen dira
I. ERANSKINA. Pazienteen profilen taulak
Taldeak sortzeko gutxieneko populazioa:

10-12 lagun.
Beste toki batera bideratzeko irizpideak.

Zirkuituari buruzko
informazioa zabaltzea.
Trebakuntza: OMko
profesionalak, lehen
mailako arretaren profesionalak, udaletako
prebentzio-teknikariak.
OMko langileei toxikomanien trebakuntza
berariazkoa ematea
(balio anitzeko profila).
Koordinazio-premiak eta
abar
Esku-hartze indibidualizatuko OMZ.
Hitzartutako zentroak
Programa berariazkoak
dituzten OMZk.
Egun dagoen arreta-zerbitzua
Eskualdeko zerbitzua.
Arratsaldeko ordutegia
eskaintzea.
Lehen mailako arretari
informazioa ematea.
OMZ espezializatuen
programak lurraldearen
osora zabaltzea.
Programa berrietan
behar diren baliabideak:.
1 lokal.
2 terapeuta.
1 erizain.
1 gizarte-langile
Zerbitzu eta/edo baliabide

berrien premiak
Errehabilitazioko Unitate Polibalentea.

Akutuen/azpiakutuen
unitateak eta errehabilitazio-unitatea.
Komunitate terapeutikoak.
OMZ (adikzioak/toxikomaniak/droga-mendekotasunak).
Tratamendu asertibo
komunitarioa.
Eguneko ospitalea.
Lehen mailako arreta.
Lehen gertakarien
programa.
Kontsumoak pazientean eragiten duen

psikopatologia baloratzea.
Diagnostiko psikiatriko
eta organikoa baloratzea eta ebaluatzea.
Banakako tratamendua
egitea egonaldi labur
eta ertaineko unitateetan (substantzien kontsumoa kontrolatzea,
kontzientziazio-taldeak,
programa espezifiko
bat).
Errehabilitazioko
Unitate Polibalentera
deribatzea.
Eguneko ospitalean
artatzea.
Komunitate terapeutikoan artatzea.
Tratamendu asertibo
komunitarioa.
Krisialdietan esku
hartzea.
Berriro ez gaixotzeko
prebentzioa.
Autolaguntza-taldeen
laguntza.
Programa kronikoak.
3. Buruko nahasmendu
larria dute, eta drogak
hartzen dituzte adikzioz/adikziorik gabe
(duala).
Izendapen egokiago bat

emateko gogoeta egitea
proposatzen du taldeak.
Komorbilitate psikiatrikoa
izaten du pazienteak
- soziala)
Pazienteen profila
(egungoa)
Oinarrizko trebakuntza
profesional guztientzat,
eta kontzientziazioa.
Koordinazio sistematikoa: lehen mailako
arreta, OMZk eta ospitaleak.
Zerbitzu sozialekiko
eta soziosanitarioekiko
koordinazioa.
abar
Errehabilitazioko Unitate Polibalentea.

Ospitaleko Desintoxikazio Unitatea (DU).
OMZ.
Tratamendu asertibo
komunitarioa.
Zerbitzu sozialak eta
soziosanitarioak: Liza
programa (gizarteratzeko pisuak), atxilotua
artatzeko zerbitzuak
(ofizioz).
Paziente kontsumitzaileei komunitate

terapeutikoetan arreta
psikiatrikoa bermatzea.
Alkoholismoaren tratamendua komunitate
terapeutikoetan sartzea.
Toxikomanoentzako
programa berariazko
bat eguneko ospitaleetan eta egonaldi ertaineko unitateetan.
Behar beste arreta-langile.
Balorazio soziala formalizatzea.

berrien premiak
5. Eskasia soziofamiliar
latza dute (etxebizitza,
elikadura, etab.)
Oinarrizko baliabide
sozialak berehala eskaintzea.
Arreta berezia behar duten taldeak:
OMZ.
Ospitaleko larrialdiak.
Zerbitzu soziosanitarioak (autolaguntza-elkarteak).
Diagnostiko psikiatriko
eta organikoa baloratzea eta ebaluatzea.
Plan terapeutiko indibidualizatua: tratamendu
farmakologikoa, psikiatrikoa, psikoterapeutikoa (banaka, taldean
eta familiarekin),
tratamendu psikohezitzailea, psikosoziala.
Krisialdietan esku
hartzea.
Berriro ez gaixotzeko
prebentzioa.
Autolaguntza-taldeen
laguntza.
Programa kronikoak.
Adikzioaren kontrola
(analisiak).
4. Pazienteak adikzioa
du: kokaina, alkohola,
heroina, bentzodiazepinak, ludopatia edo
beste adikzio batzuk
ditu
Zerbitzu soziosanitarioak:
Aterpeak.
Gizarteratze-pisuak
Etxerik ez dutenentzako udal programak.
Desintoxikazio Unitatea.
Paziente akutuen unitateak.
Lehen mailako arreta.
GIBa duten pazienteen
egoitzetako arreta.
- soziala)
Pazienteen profila
(egungoa)
Zerbitzu sozialekiko
koordinazio hobea.
Erabiltzaileei baliabide
soziosanitarioak eskuratzen laguntzea.
Itxarote-zerrendak
saihestea.
Analisiak: emaitzen
fidagarritasuna, konfidentzialtasuna eta
berehalakotasuna bermatzea.
Lehen mailako asistentziarekiko koordinazioan toxikomaniak ere
sartzea (koordinatzailearen figura, laguntza
informatiko arrunta,
kasu-azterketen elkarrekiko bilerak).
Trebakuntza lehen mailako arretako sendagileentzat.
Infekziodunen unitateetiko koordinazioa.
Farmaziekiko koordinazioa.
Substantziarik gabeko
adikzioen intzidentzia
ezagutzea.
Osasun mental orokorrarekiko koordinazioa.
abar
GKEak: Anesvad (errezetak) Munduko Medikuak, Critas, etab.

Udal aterpeak.
Pisu babestuak.
Gizarte-jantokiak.
Oinarrizko gizarte-zerbitzuak.
Droga-mendekotasunen
OMZ.
Desintoxikazio Unitatea.
Paziente akutuen unitateak (deskonpentsazio larriak).
Eskuliburu bateratua:
Osakidetza, Aldundia
eta udalak
Enplegu babestuaren
programa.
Balorazio soziala.
Paziente horien irisgarritasuna bermatzea
Tarteko zerbitzu bat:

eguneko ospitalea.
Gernu-kontrolerako
osasun-langileak eta
toki egokia izatea.
Langileen segurtasuna bermatuko duten
baliabideak (kamerak,
zaindariak, alarmak...).

berrien premiak
abar
Sistema judizialari
kasuan-kasuan ditugun
mugak jakinaraztea
txosten baten bidez.
Osasun-lantalde bat
sortzea (kostua sistema judizialak hartzea
bere gain), hasieratik
bereiziko dituena kontroletara bakar-bakarrik
doazen pazienteak eta
tratamendua onartzen
dutenak.
- soziala)
OMZ.
Elkarteetako eguneko
zentroak.
Balizko tratamenduari
ekiteko pazientearen
nahia, premia eta
motibazioa ebaluatzea.
Balorazio soziala.
Sistema judizialera
txostenak bidaltzea
epaileak adierazitako
maiztasunarekin.
Analisien emaitzen
txostenak egitea.
Epaileak erabakiak
hartu ahal izateko
lankidetza-txostenak
egitea (seme-alaben
zaintza, pazientearen baldintzapeko
askatasuna, trafikoa,
armak...).
Sistema judizialari pazientearen bilakaeraren
berri ematea.
Analisi-kontrol zorrotzak.
Pazienteen profila
(egungoa)
6. Judiziala
OMZ.
Elkarteetako eguneko
zentroak.
Analisiak fidagarritasunez tratatzeko baliabideak.

Sistema judizialari
txostenak bidaltzeko
baliabideak.
Sistema judizialak bere
gain hartu behar ditu
zeregin juridiko-administratiboetatik eratorritako kostuak.
Gai juridiko-administratiboetarako soilik den
zerbitzu bat (kontrolak), tratamenduarekin
zerikusirik ez duena.

berrien premiak
- soziala)
Gizarte-elkarteak, kultura-elkarteak, GKEak.
OMZ.
Berariazko taldeak udalerrietan
Ospitalea (haurdunaldieta droga-unitateak)
Emakume-elkarteak.
Hizkuntza- eta kultura-desberdintasunetatik

datozen oztopoak desagerraraztea.
Oinarrizko baliabide
sozialak berehala eskaintzea.
Kontsumoarekin erlazionatutako tratu

txarren egoerak detektatzea
Genero-ikuspegia tratamenduaren aplikazioan
(emakume-taldeak,
ahal den neurrian).
Pazienteen profila
(egungoa)
7. Etorkina (desberdintasun kulturalak, hizkuntza-arazoak, arazo

sozialak)
8. Emakumea
Polizia, epaitegiak,
oinarrizko zerbitzu
sozialak, elkarteak.
Arriskuko haurdunaldien zerbitzua ospitaletan.
Kasu horien intzidentziari buruzko txostenak edo ikerketak

izatea.
abar
OMZ.
Berariazko taldeak
OMZ batzuetan
Ospitalea (haurdunaldi-unitatea).
Emakume-elkarteak.
Larrialdian aldibereko
itzulpen-sistema bat
badago.
Profesionalak generokontuetan sentsibilizatzea.
Itzulpen-zerbitzu
bat, itzultzaileekiko,
GKE-ekiko edo gizarte-elkarteekiko lankidetzarekin.

berrien premiak
II. ERANSKINA. BAP - Adikzioetarako Banakako Arreta Plana

A. Uneko ebaluazioa
1. Adikzioak
AZKEN HILABETEAN BIZITZAN BIDEA

1. Alkohola
2. Heroina
3. Metadona
4. Beste opiazeo batzuk eta analgesikoak

5. Bentzodiazepinak, barbiturikoak eta beste lasaigarri batzuk
6. Kokaina
7. Anfetaminak
8. Kalamua
9. Haluzinogenoak
10. Inhalatzaileak
11. Ketamina
12. Tabakoa
13. Substantziarik gabeko adikzioak
14. Beste batzuk
Zehaztu
Azken hilabetean: Egun-kopurua

Hasiera-adina:
BIDEA: 1. Ahotik; 2. Sudurretik; 3. Erreta; 4. Injektatuta
2. Psikopatologia
1. Sintoma psikotikoak
48
Haluzinazioak; Eldarniozko ideiak; Erreferentzia-ideiak; S. negat.
2. Sintoma afektiboak
Depresioa; Hipomania; Mania
3. Sintoma kognitiboak
Narriadura arina; Ertaina; Larria; Adimen-defizita
4. Herstura eta beste zenbait
Tentsioa eta estresa; Herstura; Fobiak; S. obsesiboak; Somatizazioa
5. Suizidio-ideiak
Bai; Ez
6. Jokabidea
Autoagresiboa, Heteroagresiboa; Disruptiboa; Aztoratua
7. Gaixotasunaren kontzientzia
Bai; Ez
8. Beste zenbait.
Zehaztu
Puntuatu larritasuna
0-1-2-3-4-5
3. Gaixotasun fisikoa
1. Hepatopatia
2. Bronkopatia, BGBK
3. GIB
4. Tuberkulosia
5. Sifilisa
6. Arrisku kardiobaskularra
7. Beste batzuk
Puntuatu larritasuna
Zehaztu
0-1-2-3-4-5
4. Arlo soziala
1. Norberaren zaintza
2. Ohiko jarduera sozialak, lana eta ikasketak barne
3. Harreman pertsonalak eta sozialak
4. Jokabide aztoragarriak eta oldarkorrak

Ez dago halakorik; Arina; Agerikoa; Nabarmena; Larria; Oso larria
TARTEA 1-100
PSP PUNTUAZIOA GUZTIRA
(Ondoko hauetan, baloratu arlo bakoitzean esku hartzeko beharra; 0 = ez dago beharrik,
5 = behar maximoa)
5. Lanerako gaitasuna
0-1-2-3-4-5
6. Lanerako motibazioa
0-1-2-3-4-5
7. Familiaren laguntza
0-1-2-3-4-5
8. Autonomia ekonomikoa
0-1-2-3-4-5
9. Egoitzako laguntza
0-1-2-3-4-5
49
10. Gizarte-prozesuetan duen barneratze-maila
0-1-2-3-4-5
11. Lege-egoera:

Auzirik ez; Bete gabeko zigorrak; Ordezko neurriak; Baldintzapeko askatasuna; Espetxean
5. Aldaketarako motibazioa
Puntuatu motibazioa
0-1-2-3-4-5
B. Plan terapeutikoa
1. Tratamendua betetzen dela bermatzea (tratamenduarekiko atxikimendua)

EKINTZAK, PERTSONA ARDURATSUA
2. Substantzia-kontsumoa gutxitzea
3. Psikopatologia gutxitzea
4. Patologia organiko garrantzitsuak kontrolatzea (pisua eta aldagai metabolikoak barne)

5. Jarrera oldarkorrak eta nork bere burua zauritzea kontrolatzea

6. Oinarrizko baldintza ekonomikoak eta bizileku-baldintzak izateko aukera bermatzea

7. Gaixotasunaren kontzientzia garatzea
8. Norberaren zaintza normalizatzea
9. Familiako eta gizarteko funtzionamendua hobetzea

10. Lanerako gaitasuna eta motibazioa hobetzea EKINTZAK, PERTSONA ARDURATSUA
C. Berrikuspen-aldia
Denbora
D. Kasuaren kudeatzailea
Izena
50
5. kap. Ebaluazio neuropsikologikoa

adikzioetan
P. Caballero
Sarrera
Azken urteetan, nahasmendu adiktiboen azpian dauden oinarri neurologikoen
azterketak garrantzi berezia hartu du. Ikerketa neurozientifikoak agerian utzi du
jokabide adiktiboaren eta garuneko eskualde askoren egituran eta funtzionamenduan izaten diren nahasmenduen arteko lotura. Testuinguru horretan, neuropsikologiak ezagutza asko eman ditu ondorio kliniko garrantzitsuak dituzten adikzioen
fenomenoaren inguruan.
1. Nahasmendu adiktiboak ikuspegi neuropsikologikotik

Ikuspegi neuropsikologikotik egindako ikerketaren ildo nagusietako batek ardatz izan du zenbait substantziarekiko mendekotasuna duten pertsonek drogak
hartzearen ondorioz dituzten nahasmendu kognitiboen azterketa. Zenbait azterketaren datuetan oinarrituta, jotzen da mendekotasuna duten pertsonen %30
- %80k dutela narriadura kognitiboa. Lan asko saiatu dira substantzia bakoitzarekin mantendu diren edo erasanak izan diren funtzio kognitiboen patroi espezifikoa
eta substantzia horiek hartzeak maila neuropsikologikoan dituen eragin orokorrak
zehazten (berrikusi nahi izanez gero, ikus Fernndez Serrano, Prez Garca &
Verdejo Garca, 2011). Mota horretako ikerketak zailtasun metodologikoak dituzten arren eta nahasmendu-maila eta -mota zehaztea zaila den arren, ikerketa
adostasun handi samar batera iritsi da zenbait substantzia modu kronikoan hartzeak funtzionamendu kognitiboan dituen eraginei dagokienez (Landa Gonzlez,
Lorea eta Lpez Goi, 2011).
Era berean, nahasmendu kognitiboek jokabide adiktiboak garatzeko arrisku-faktore gisa duten egitekoa interes-puntu izan da adikzioen ikerketan, ikuspegi
neuropsikologikotik. Zentzu horretan, neuropsikologiaren ikuspegitik, jokabide
adiktiboaren hasiera eta jokabide horrekin jarraitzea ardatz duten zenbait eredu
51
esplikatibo postulatu dira (berrikuspen baterako, ikus Verdejo Garca eta TirapuUstarroz, 2011). Gehienek postulatzen zuten inhibizioa kontrolatzeko eta erabakiak hartzeko prozesuek behar bezala ez funtzionatzea kontsumitzen hasteko
arrisku-faktore bat zela.
Azkenik, nahasmendu adiktiboen tratamenduan eta pronostikoan nahasmendu
neuropsikologikoek dituzten ondorioak ere ikertu dira. Ildo horretan, ondorio kliniko garrantzitsuak dituzten aurkikuntzak egin dira, hala nola tratamenduarekiko
atxikimendu txikiagoa izatea, abstinentzia-tarte laburragoak, insight-gaitasun txikiagoa eta adikzioa ukatzeko joera handiagoa.
2. Ebaluazio neuropsikologikoa adikzioetan: estrategia eta tresna espezifikoak

Azaldu den bezala, adikzioen tratamenduan ikuspegi neuropsikologikoa sartzea funtsezkoa izan da aipatu ditugun ondorio klinikoak kontuan hartuta. Ildo
horretatik, Toxikomanien Espainiako Elkarteak adikzioak neurozientziatik lantzeko adostasun-dokumentu bat egitea sustatu zuen (Toxikomanien Espainiako
Elkartea, 2009), eta dokumentu hartan jaso ziren azalpen-eredu nagusiak
eta haien lantze terapeutikoa ikuspegi neuropsikologikotik. Dokumentuan gomendatzen da ebaluazio neuropsikologikoa sartzea adikzioen tratamenduan
pazienteek ebaluazio- eta tratamendu-prozesuan duten bilakaera ebaluatzeko metodo objektibo osagarri gisa, zeina pronostikorako faktore bat eta tratamenduen eraginkortasuna ebaluatzeko metodo osagarri bat izango baita
(Toxikomanien Espainiako Elkartea, 2009). Hain zuzen, adikzioen alorrean
ebaluazio neuropsikologikoa erabiltzeak askotariko helburuak ditu esku-hartzeari eta tratamenduari dagokienez (Tirapu Ustrroz eta Ruiz Snchez de
Len, 2011).
Mendekotasunak dituzten pazienteetan ebaluazio neuropsikologikoak duen garrantzia kontuan hartuta, eta ebaluazio-prozesua sistematizatze aldera, mendekotasunen ebaluazio neuropsikologikorako Ruiz Snchez de Lenek eta
beste zenbaitek egindako protokolo espezifikoa proposatzen da gida honetan
(Ruiz Snchez de Len eta beste zenbait, 2011). Egileek adierazten duten
bezala, nahasmendu adiktiboei aplikatutako ikerketaren arabera mendekotasunak dituzten pertsonetan modu espezifikoagoan erasanak dauden domeinu
kognitiboetan oinarritzen da ebaluazio-prozesua (arreta, oroimena eta funtzio
betearazleak). 50 minutuko bi saiotan banatutako protokolo bat da, eta bigarren saioa aukerakoa da. Bi saio horiek eta probak zer ordenatan aplikatu
behar diren 1. taulan jaso dira.
52
Ruiz Snchez de Lenek eta beste zenbaitek egindako adikzioen

ebaluazio neuropsikologikorako protokoloa (2011).
1. saioa
Zenbaki-kodea (WAIS-III)
D2 testa
Reyren irudi konplexua (kopia eta berehalakoa)
Hitz-zerrenda (WMS-III, berehalakoa)
Trail Making Test (A eta B formak)
Stroop-en testa
Zenbaki zuzenak eta alderantzikatuak (WMS-III)
Letrak eta zenbakiak (WMS-III)
Arau-aldaketa (BADS)
Reyren irudi konplexua (atzeratua)
Hitz-zerrenda (WMS-III, atzeratua)
Jario fonologikoa, semantikoa eta txandakakoa
Zoo-aren testa (BADS)
Giltza bilatzea (BADS)
2. saioa
Sinboloak bilatzea (WAIS-III)
Digituen eta gurutzeen ataza
Oroimen logikoa (WMS-III, berehalakoa)
Kokapen espazial zuzena eta alderantzikatua (WMS-III)
Matrize progresiboak (WAIS-III)
Bost zenbakien testa
Bost puntuen testa
Hanoi-ren testa
Oroimen logikoa (WMS-III, atzeratua)
Wisconsingo txartelak sailkatzeko testa (WCST)
Hayling-en testa
Go/no go ataza
Antzekotasunak (WAIS-III)
53
Azkenik, labur deskribatuko ditugu protokoloan sartutako probak. Proben eta

bibliografia-iturrien azalpen zehatzagoa nahi izanez gero, kontsultatu jatorrizko
protokoloa (Ruiz Snchez de Len eta beste, 2011) eta ebaluazio neuropsikologikorako proben erreferentzia-eskuliburuak (Lezak eta beste, 2012; Spreen
& Strauss, 2006). Azkenik, egileak azaltzen duen moduan, adierazi behar da
hemen jaso diren probak ez direla proposamen itxitzat hartu behar, aldatu egin
baitaitezke kasu bakoitzeko beharren arabera.
Wechslerren helduentzako adimen-eskala, 3. argitalpena. (WAIS-III)
WAIS-III lanean prozesatze-abiadura ebaluatzeko indize bat dago, zeina Zenbakikodea eta Sinboloak bilatzea subtestek osatzen baitute. Horrez gainera, Matrize
progresiboak eta Antzekotasunak subtestak sartzea proposatzen da banakoaren
abstrakzio-gaitasuna ebaluatzeko.
Wechslerren oroimen-eskala, 3. argitalpena (WMS-III)
Laneko memoria ebaluatzeko, Digituak, Letrak eta Zenbakiak eta Kokapen
Espaziala subtestak erabiltzen dira. Bestalde, oroimen-prozesuen hitzezko ebaluazioa egiteko, Hitz-zerrenda eta Oroimen logikoa subtestak erabiltzen dira. Bi
horiek informazioa ikasteko, berreskuratzeko eta lehendik ikasitako informazioa
ezagutzeko prozesuak ebaluatzen dituzte.
Jokabidearen ebaluazioa sindrome disexekutiboan (BADS)
Laneko memoriaren ebaluazioa osatzeko, n-back paradigma oinarri duen Araualdaketa (BADS) subtesta erabiltzen da. Bestalde, Zoo-aren testa eta Gakoa bilatzea subtestak erabiltzen dira plangintzaren osagai eragilea ebaluatzeko.
Hanoi-ren testa
Subjektuari hiru ardatz bertikal erakusten zaizkio, non lehenengo ardatzak hainbat neurritako zenbait disko (3-4) baititu piramide-itxuran jarriak.
Subjektuak jatorrizko konfigurazioa osatu behar du ahalik eta mugimendurik
gutxiena eginda eta zenbait arau betez (disko handiak ezin dira disko txikiagoen gainean jarri). Proba horrek subjektuak plangintzarako duen gaitasuna
baloratzen du.
54
Wisconsingo txartelak sailkatzeko testa (WCST)

WCST testa funtzio betearazleak ebaluatzeko ohiko proba bat da, eta arrazonamendu abstraktua eta ingurunean gerta daitezkeen aldaketei erantzuteko estrategia kognitiboak aldatzeko gaitasuna ebaluatzen ditu espezifikoki. Banakoak
sailkapen-irizpidea zein den asmatu behar du, zenbait txartel parekatuz; sailkapen hori oinarrizko hiru kategoriaren arabera egin daiteke (forma, kolorea
eta zenbakia). Halaber, bata bestearen ondoren zenbait erantzun zuzen eman
ondoren, sailkapen-irizpidean gertatutako aldaketetara egokitu behar du bere
erantzuna.
Trail Making Test (A eta B formak)
TMT testak bi atal bereizi ditu. A atalean, azterketa-orrian banatuta dauden zirkulu zenbakidunak lotu behar ditu bata bestearen atzetik subjektuak, ahalik eta
denbora gutxienean. B atalean, zenbakiak eta letrak txandakatuz lotu behar ditu
zirkuluak. A atala gauzatzeko, prozesatze-abiadura behar da; B atalak funtzionamendu eragilea ebaluatzen du, eta, bereziki, malgutasun kognitiboa.
Stroop-en testa
Probak hiru atal ditu. Lehenengo bi ataletan, subjektuak zenbait hitz irakurri
behar ditu, eta dagozkien koloreak izendatu, denbora jakin batean. Hirugarren
atalean, interferentzia sartzen da, subjektuak koloreak idazteko erabili den tintaren kolorea adierazi behar baitu, zeina ez baitator bat hitzezko edukiarekin.
Erantzun automatikoak inhibitzeko eta erantzun kontrolatuak emateko gaitasuna
ebaluatzeko paradigma klasiko bat da.
Hitzezko jarioaren testa: fonologikoa, semantikoa eta txandakatua
Subjektuak f, a eta s letrekin hasten diren ahalik eta hitz gehiena eta ahalik eta animalia-izen gehiena esan behar ditu minutu batean. Bi horiek funtzio
eragileak ebaluatzeko probak dira, subjektuak erantzuteko aukerak sortu behar
baititu zeregin berri baten aurrean, denbora-muga jakin batean. Horrez gainera, hitzezko jario txandakatuaren ataza sartu zuen protokoloan Ruiz-Snchez de
Lenek; ataza horretan, pazienteari eskatzen zaio p letraz hasten den hitz bat
(ezin da pazientearen izena izan) eta izen berezi bat (p letraz hasten ez dena)
esan ditzala, txandakako arreta ebaluatzeko.
55
Bost puntuen testa

Orri batean, bata bestearen jarraian 40 laukitxo daude, eta haietako bakoitzak 5
puntu ditu. Subjektuak ahalik eta irudi desberdin gehiena egin behar ditu puntuak lerro zuzenen bidez lotuz. Beraz, malgutasun kognitiboa baloratzen da, zeregin berri bat ebazteko hitzik gabeko erantzunak sortzearen bidez.
D2 testa
Arreta-prozesuak ebaluatzeko proba bat da; arreta selektiboari dagokio batez ere.
Horretarako, subjektuak ezabatze-lan bat egin beharko du denbora jakin batean.
Reyren irudi konplexua
Trebetasun bisuokonstruktiboak eta oroimen bisuala ebaluatzeko proba.
Horretarako, subjektuari eskatzen zaio irudi abstraktu bat kopiatu dezala; gero, berehala nahiz modu atzeratuan egin beharko du berriz irudi bera. Era berean, subjektuak zeregin hori egiteko erabili duen estrategia-mota baloratzen da kualitatiboki.
Bibliografia
Fernndez Serrano, M.J., Prez Garca, M. & Verdejo Garca, A. What are the specific vs. generalized effects of drugs of abuse on neuropsychological performance?
Neuroscience and Biobehavioral Reviews 2011; 35: 377-406.
Garavan, H. eta Stout, J.C. Neurocognitive insights into substance abuse. Trends in
Cognitive Sciences 2005; 9: 195-201.
Landa Gonzlez, N., Lorea, I. eta Lpez Goi, J.J. Neuropsicologa de las drogodependencias. In J. Tirapu Ustrroz, M. Rios Lago eta F. Maest Unturbe (arg). Manual de
Neuropsicologa. 2. arg. Viguera Editores 2011.
Lezak, M.D., Howieson, D.B., Bigler, E.D., & Travel, D. Neuropsychological
Assessment (5th Ed). Oxford University Press 2012.
Ruiz Snchez de Len, J.M., Pedrero Prez E.J., Rojo Mota G., Llanero Luque M. eta
Puerta Garca C. Propuesta de un protocolo para la evaluacin neuropsicolgica de las
adicciones. Neurologiako aldizkaria, 2011; 53 (8): 483-493.
Tirapu Ustrroz, J. eta Ruiz Snchez de Len, J.M. Evaluacin neurocognitiva en
las adicciones. In Pedrero-Prez E.J., koord. Neurociencia y Adiccin. Valentzia:
Toxikomanien Espainiako Elkartea 2011: 111-134.
56
Toxikomanien Espainiako Elkartea. Documento de consenso para el abordaje de las

adicciones desde las neurociencias. 2009. Eskuragarri hemen: http://www.setox.org/
archivos/DocConsensoNeurocienciasAdicciones2009.pdf
Spreen, O. & Strauss, E. (2006). A compendium of neuropsychological tests (3Ed).
New York: Oxford University Press
Verdejo Garca, A. eta Tirapu Ustrroz, J. Modelos neuropsicolgicos de adiccin.
In Pedrero-Prez E.J., koord. Neurociencia y Adiccin. Valentzia: Toxikomanien
Espainiako Elkartea 2011: 47-65.
57
II. atala
Espetxeetako
osasun-zentroetako
(EOZ) esku-hartzeak
6. kap. Adikzioak tratatzeko lana

EOZetan
M. Salinas
Sarrera
Espetxe guztietan daude lehen mailako arretako osasun-taldeak, medikuz, erizainez eta laguntzailez osatuak, giltzaperatuen osasun integralaz arduratzen
direnak. Talde medikoko kide-kopurua eta haien jarduna zentro-motaren, presokopuruaren eta espetxe bakoitzaren asistentzia-beharren araberakoak izango dira.
Espetxeetako osasun-arretak baditu zenbait bereizgarri askatasunean ematen den
osasun-arretarekin alderatuta; ezaugarri horiek espetxe-inguruneak berak eta presoen berezitasunek eragiten dituzte.
ESPETXE-INGURUNEAREN ezaugarriei dagokienez, kontuan izan behar dira honako puntu hauek:
Ororen gainetik segurtasuna, zaintza estua eta kontrola nagusitzen
diren ingurune fisiko bat da; ingurune horretako osasun-arreta legeek, araudiek eta espetxeko bizitzari dagozkion beste arau batzuek baldintzatzen dute.
Instituzio-mota itxi bat da, non pertsona asko gizartetik bakartuta baitaude, aurrez ezarritako lotura sozialak eta familiarrak hautsi
ostean. Presoak behartutako elkarbizitza batean bizitzera behartuta daude, eta horrek intimitatea eta pribatutasuna galtzea dakar.
Ingurune horretara egokitzea ez da erraza, eta eragin negatiboa izan
dezake presoen osasunean, nola osasun fisikoan hala mentalean, eta
nahasmendu emozionalak izatea (herstura edo depresioa, nork bere
burua zauritzeko arriskuarekin) eta toxikoak hartzea ere eragin lezake; ezin dugu ahaztu, gainera, gaixotasun infekziosoak kutsatzeko
arrisku handiagoa dagoela, elkarrengandik oso hurbil bizi baitira.
Kalte horiek ahalik eta gehiena minimizatzeko, ezinbestekoa da espetxean kondizio egoki batzuk izatea: kontserbazio-, higiene- eta
osasungarritasun-egoera ona, eta zentro bakoitzak duen ahalmenaren araberako preso-kopurua, pilaketak eta hark eragin litzakeen
osasun-arazo larriak saihesteko.
61
Bestalde, espetxe-ingurunearen alderdi positiboak ere nabarmendu behar dira: askotan, espetxera sartzean sortzen da osasun-arretarekin lehenengo kontaktua, eta, sarritan, aurrez arreta egokirik
jaso ez duten gaixotasun larriak diagnostikatzen eta tratatzen dira.
Nabarmentzekoa da, halaber, espetxean dagoen bitartean presoari berriz sozializatzeko ematen zaion aukera, hots, hausnartzeko eta askatasunari begira birgizarteratzeko bidean aurrera egiteko
duen aukera.
Osasun-arreta jasotzen duen espetxeetako biztanleriari dagokionez, kontuan izan
behar dugu honako hau:
Preso askoren profil soziodemografikoa gizarte-bazterketako egoeran dauden taldeetakoa da, eta bazterketa horrek eta pobreziak eragindako osasun-arazoak dituzte, droga-kontsumoaren prebalentzia handia da talde
horietan, baita gaixotasun infekziosoak edo gaixotasun kronikoak ere, eta
haien osasun-egoera, oro har, oso narriatua egon ohi da.
Zentzu horretan, nabarmena da drogak hartzetik eratorritako gaixotasunen intzidentzia handia (GIBa, hepatitisa, nahasmendu mentalak),
zeinek askotan lotura baitute espetxeratzea eragin duten delituzko jokabideekin. Prebalentzia horren ondorioz, maizago beharko dute osasun
-arreta.
Espetxeko biztanleria oso aldakorra da, eta hainbat faktoreren araberakoa da, hala nola preso bakoitzaren egoera judiziala, espetxeko sarrera-irteerak eta epaitegien eta espetxe-agintarien erabakiz egindako
espetxe-aldaketak. Izan ere, egoera horiek guztiek baldintzatzen dute
osasun-zerbitzuak izateko aukera, eta, batzuetan, zaildu egiten dute
arreta jarraitua jasotzea.
Adikzioen arloan esku hartzeko moduak

Espetxean sartzen diren pertsonen artean, droga-mendekotasuna da arazo
garrantzitsuenetako bat, erasandako pertsona-kopurua eta drogak hartzeari
lotutako konplikazioen larritasuna kontuan hartuta: osasun-arazoak, izaera desegituratzea, narriadura psikosoziala, eta arazo juridiko eta penalak. Arazo horiei erantzuteko, esku hartzeko zenbait programa garatu dira, zeinak, presoen
ezaugarrien eta beharren arabera eta espetxearen aukera arkitektonikoen arabera, modu anbulatorioan, eguneko zentroan edo modulu terapeutikoan egingo
baitira.
62
1. Esku-hartze anbulatorioa / Eguneko zentroa

Espetxean droga-mendekotasunak tratatzeko programa gehienak esku-hartze anbulatorioen bidez egiten dira, hots, presoak unean-unean jasotzen du tratamendua erizaintzako moduluaren ondoan dauden eremuetan, eskuarki, non zenbait
bulego izaten baitira. Esku-hartze medikoaren (tratamendua agintzea) eta psikoterapeutikoaren beharra baloratzen da, nola banaka, hala taldean.
Eguneko zentroan egiten den esku-hartzean, programa horri dagozkion jarduerak egiten dira zenbait galeria edo modulutako presoekin areto zentralizatu batean, non hainbat ikasgela eta bulego izaten baitira; jarduerak egun-erdiz egiten
dira, eta, gero, preso bakoitza dagokion modulura itzultzen da.
63
2. Ospitaleko/egoitzako ereduaren araberako esku-hartzea

2.1 Erizaintzako modulua
Espetxe guztiek erizaintzako departamentu bat dute, eta han hartzen dira patologia fisiko edo mental garrantzitsuak dituzten presoak, tratamendua ongi hartzen
dutela bermatzeko eta gaixotasuna hobeto kontrolatzeko. Gehienetan, toxikoak
hartzearen ondoriozko bilakaera luzeko patologia medikoak izaten dituzte. Adin
handiko presoak ere izaten dira, gaitasun fisiko eta psikikoak urrituak dituztenak.
Instalazio egokiak ditu, hala nola kontsulta-gelak, sendaketa-gelak, farmazia-gordailua eta zenbait ohe. Espetxeko gainerako eremuetan ez bezala, diziplina-erregimena osasun-beharren mende dago, eta zaintza mediko handiagoa bermatzen
da. Preso orok egin diezaioke uko modulu horretan sartzeari erregimen orokorrean egon nahi badu, betiere patologiak horretarako aukera ematen badu (badira
salbuespenak ere; esate baterako, gaixotasun kutsagarri aktiboren bat duten pazienteak, bakartuta egon behar baitute osasun publikoa bermatzeko, eta nahasmendu mental larriak dituzten eta erabakitzeko ahalmenik ez duten pazienteak).
2.2. Modulu terapeutikoa
Zenbait espetxetan, mendekotasunak gainditzeko eredu Komunitate Tera
peutikoa duten moduluak edo unitateak daude. Kanpoko ereduak errepikatuz
mendekotasunari barnetik heltzeko Erakundeak egindako erronkari emandako
erantzuna dira modulu horiek. Gizarte- eta hezkuntza-arloko tratamenduaren inguruan antolatzen dira jarduera horiek, eta jarduera terapeutikoak, hezkuntza-jarduerak, okupazionalak, lan-trebakuntzakoak eta abar izaten dira.
Askotariko Modulu Terapeutikoak daude, Esku-hartze taldeko kideen eta moduluko presoen ezaugarrien arabera:
1. THU: Terapia eta Hezkuntzako Unitatea
Modulu terapeutikoaren paradigma da; Espetxe Erakundeak modulu hori espetxeetan jartzea sustatu nahi du, eta, gaur egun, tratamenduan egunean preso
gehien hartzen duen eredua da.
1992. urteraino egin behar dugu atzera, Villabonako Espetxeko II. modulura
(Asturias), drogarik gabeko lehen eremu terapeutikoa aurkitzeko; eremu horrek
THU (Terapia eta Hezkuntzako Unitatea) izena hartu zuen gero. Ikusi da programa hori eraginkorra dela preso horien osatze-prozesuan eta haiek normalizatzeko
eta gizarteratzeko prozesuan.
64
Hauek dira unitate horren ezaugarri eta ekintza-ildo nagusiak:

Espetxeko subkultura gainditzea, estereotipoak suntsituz: drogarik, indarkeriarik eta presio-talderik gabeko eremu bat da, non zaintzaz arduratzen
diren funtzionarioek rola aldatzen baitute, eta hezitzaile bihurtzen dira;
hain zuzen, zuzenean parte hartzen dute jarduera terapeutikoan, eta, gainerako profesionalekin batera, THUko diziplina anitzeko lantaldea osatzen
dute.
Modulu horretan sartzeko aukera izatea hala eskatzen duten preso guztiek,
edozein dela ere haien sexua, adina, espetxe-gradua eta delitu-mota.
Profesionalek (hezitzaileek, psikologoek, psikiatrek, gizarte-langileek) zuzendutako talde terapeutikoak sortzea, non trebakuntza-jarduerak egiten
baitira (trebakuntza-tailerrak, okupazionalak, hezkuntza- eta osasun-arloko tailerrak), eta presoei jokabide desbideratu eta delituzkoaren kausei eta
gabeziari buruzko kontzientzia piztea sustatzen baita. Hezkuntza-jarduera
trinkoa egiten da, honako hauek sustatzea ardatz duena: autokontrolerako
gaitasuna, ardura, kontsumoa erabat uzteko eta berriz kontsumitzen hastea saihesteko motibazioa, autoestimua indartzea, trebetasun sozialak ikastea eta osasun-hezkuntza. Kirol-, kultura- eta aisia-jarduerak ere sustatzen
dira.
Gainerako presoengandik eta eragin negatiboetatik bakartzea, droga-girotik,
batez ere, giro lasaia lortzeko, presoek taldeko kideekiko konfiantza handiagoa izateko eta espetxekoak baino gehiago kanpokoen antzekoak diren dinamikak erabiltzeko. Bizikidetza erabat harmonikoa eta oldarkortasun- edo
indarkeria-maila txikia izan dadin ahalegintzen dira, eta ez dago diziplinazko espedienterik.
Diziplinazko zaintzaren ordez informazioaren kontrola erabiltzea, zenbait
estamentu dituen antolaketa-sistema baten bidez: profesional-taldea (esku-hartzeen diseinua eta koordinazioa), funtzionarioak eta guardiak (talde
terapeutikoen tutoreak), laguntza-taldea (kontzientziatuago dauden presoak), talde terapeutikoak (presoak, oro har) eta kanpo-erakundeak (GKEak
eta asistentzia-erakundeak).
Etorkizunean berriz gizarteratzeari begira, oso garrantzitsutzat jotzen dira
espetxeaz kanpora begira egindako esku-hartzeak. Droga-mendekotasuna
duten pertsonak gizartera itzultzeko urrats hori ahalik eta baldintzarik onenetan egin behar da, eta, modulu horietan, askatasunean tratamendua
betetzeko jarrerak, tresnak eta trebetasunak sustatzen dira, baita esparru
orotan normalizatzea eta integratzea ere.
65
Kontratu terapeutikoa ezinbestekoa da THU horietan; kontratu hori da,

hain zuzen, presoak eta profesionalak lotzen dituen dokumentu idatzia, eta
hark jasotzen ditu bi aldeen konpromisoak, eskubideak eta betebeharrak.
Presoak moduluko arauak zorrotz betetzeko konpromisoa hartu behar du,
bestela programatik kanporatua izango baita. Indarkeria fisikoa edo hitzezko indarkeria erabiltzea, drogak sartzea, pertsona negatiboekin harremana
izatea edo prozesu terapeutikoa onartzeari uko egitea programatik kanporatzeko arrazoiak izan daitezke.
2. Espetxe barneko komunitate terapeutikoa
Droga-mendekotasuna duten presoentzako modulu terapeutikoa da; aurrekoak
ez bezala, Tratamendu Batzorde propio eta espezifikoa du, eta Zuzendaritza
Batzordeari eta Diziplina Batzordeari dagozkion lanak ere egiten ditu.
3. Drogazaleen modulu terapeutikoa
Drogaren mende daudenentzako modulu terapeutikoa; aurrekoetan ez bezala,
presoek ohiko espetxe-erregimena dute, eta, beraz, segurtasun- eta ordena-printzipioak nagusitzen dira, eta presoak sexuaren, adinaren eta espetxe-graduaren
arabera bereizita daude.
4. Modulu terapeutiko mistoa
Modulu terapeutiko horretan, elkarrekin daude osatze-programan dauden preso
drogazaleak eta bestelako presoak: gaixotasun mentalak dituztenak, desgaituak,
patologiarik gabekoak, eta abar.
Bibliografia
Drogei buruzko Plan nazionalerako Gobernu Ordezkaritza. Actuar es posible. Drogen
gaineko esku-hartzeak espetxeetan (2006). Miguel Prez - Lozao eta Carmen Arenas
(koord.). Argitaratzailea: Osasun eta Kontsumoko ministerioa. NIPO: 351-06-035-6.
Lege-gordailua: M.
Villabonako THU. Villabonako espetxeko Terapia eta Hezkuntzako Unitatea. Un
Modelo de Intervencin Penitenciaria (2008). Documentos Penitenciarios, 1. zk.
Edizioa: Barne-arazoetako ministerioa. Idazkaritza Orokor Teknikoa. Lege-gordailua:
M-52306-2005.
66
Espetxeetako osasun mentalari buruzko lantaldea. Gida. Drogak erabiltzen direnerako arreta eta tratamenduak espetxean. (2012). Iaki Markez eta Cristina Iigo
(koord.). Espetxeetako osasun mentalari buruzko lantaldearen adostasun-dokumentua.
Espetxeetako Osasunaren Espainiako Elkartea. Neuropsikiatriako Espainiako Elkartea.
Edizioa: OMEditorial. ISBN: 978-84-695-5660-3311-334.
67
7. kap. EOZ bateko esku-hartze
psikoterapeutikoko eredu bat

E. Grande, M. Barredo
Sarrera
2013ko urtarrilean ekin genion lanari, Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareko
(BOMS) baliabide bat oinarri hartuta, zeina data horretan bertan inauguratu baitzen eta adikzioen esparruan erreferentzia baitugu: Martuteneko eguneko
ospitalea.
Programaren helburuak, nagusiki, bi izan dira:
Helburu nagusia Basauriko espetxeko adikzioei osasun publikotik heltzea
lortzea zen.
Bigarrena, baina oso garrantzitsua hau ere, mendekotasunak dituzten eta
preso dauden pazienteei tratamendua eta segimendua egitea da, Bizkaiko
Osasun Mentaleko Sareko beste edozein pazienteri egiten zaion bezalaxe.
Horretarako, Osakidetzako BOMSeko talde bat dugu, lanaldi osoan ari den mediku psikiatra batez eta lanaldi-erdian jarduten den psikologo kliniko batez osatua.
Horiez gainera, zentroko lehen mailako arretako taldearen ezinbesteko laguntza
dugu, erizainena, batez ere, haiekin lan egiten baitute egunez egun.
Adikzioei heltzea Basauriko espetxean

Hiru esku-hartzetan banatzen dugu:
A. Medikoa
B. Psikiatriko-psikologikoa: Hirubide programa
C. Soziala
69
A. Medikoa
1. Desintoxikazioa: Funtsezkoa da Eskaera ebaluatzea, mendekotasuna aztertzea
eta kontsumoaren aurreko jarrera aztertzea.
(Ikus Desintoxikazio anbulatorioari eta Egoitzako/ospitaleko desintoxikazioari
buruzko kapituluei dagozkien algoritmoak, kasu bakoitzaren arabera).
Alkohola
Tratamendua diazepamarekin eta tratamendu laguntzailearekin egiteko protokoloa.

B1 bitamina/Tiamina (Benerva) muskulu
barnetik eta ahotik.
B1, B6, B12 bitamina, ahotik (Hidroxil).
Psikologoak koordinatzen duen Alkohol

Taldean sartu.
Opiazeoak:
Tratamendua buprenorfinarekin (Buprex)
(Heroina edo metadona) dosi geroz eta txikiagoekin egiteko protokoloa.
>1 g/egun-eko heroina-kontsumoak.
< 1 g/egun-eko heroina-kontsumoak.
30 U/egun-eko metadona-kontsumoak.
Tratamendua metadonarekin dosi geroz eta

txikiagoekin egiteko protokoloa.
Bentzodiazepinak (BDZ)
70
Batez besteko bizitza luzeagoa duten bentzodiazepinekin eta beste botika batzuekin
(pregabalina).
Psikoestimulatzaileak
(Kokaina, speeda,
estasia...)
Tratamendua bentzodiazepinekin egiteko

protokoloa.
Beste botika batzuk: antidepresiboak
(SBIS eta NA), gabapentina, pregabalina.
Kalamua
Tratamendua bentzodiazepinekin egiteko

protokoloa.
Beste botika batzuekin: agomelatina, gabapentina, pregabalina.
2. Drogarik gabeko programa (DGP)

A. Abstinentzia:
i. Ondoeza arintzea eta egonkortze psikopatologikoa lortzea, bete behar
den estrategia terapeutikoa ebaluatzeko.
ii. Abstinentziaren kontrola: gernuko toxikoen kontrola astero.
B. Alkoholarekiko mendekotasun gainditzea:
i. Abertsio-eragileak: disulfirama (Antabus), karbimida (Colme)
ii. Cravinga, substantziak hartzeko irrika: nalmefenoa (Selincro), baklofenoa (Lioresal)
iii. Beste zenbait
3. Opioideekin mantentze-tratamendua egiteko programak
A. Agonistekin: Opioideak ordezkatzeko tratamendua
i. Metadona (PMM)
ii. Buprenorfina: Mihipetik (Suboxone) edo larruazalean zeharreko txaplatak.
B. Antagonistekin: Abertsioa lortzea da helburua.
i. Abertsio-eragileak: Naltrexona (Antaxone)
4. Arriskuak eta kalte fisikoa gutxitzeko programa
A. Osasun-hezkuntza: talde-terapia, hiru hilabetez astean saio bat eginez. Oro
har, GKE-en eskutik; gaur egun Gurutze Gorriak hartzen du bere gain.
B. Xiringak trukatzeko programa. Erizainek koordinatua
5. B
erriz kontsumitzen hastea prebenitzeko programa: Talde-terapia, Bidesari
GKEaren eskutik, ostiralero.
71
6. Patologia duala izanez gero, koordinazioa Nahasmendu Mental Larriaren

Psikiatria Arloarekin.
i. Komorbilitate-motak
ii. Patologia dualik ohikoena:
1. Nortasun-nahasmendua eta mendekotasuna
2. Depresioa eta herstura
3. Nahasmendu psikotikoa eta psikoestimulatzaileak erabiltzea / gehiegi
erabiltzea
B. Psikiatriko-psikologikoa
1. Lehenengo kontsulta: Hiru ebaluazio-elkarrizketa.
Historia mediko-psikiatrikoa:
Pertsona bakoitzaren anamnesia eta miaketa psikopatologikoa.
Psikobiografia.
Oinarrizko elkarrizketa erdiegituratua.
Historia toxikologikoa: Drogarekin izandako historia pertsonala.
Tratamendu psikofarmakologikoaren balorazioa.
Espetxe bateko psikoterapiaren ezaugarriak:
Baldintza normaletan psikoterapia berez prozesu konplexua bada, espetxe
barruan konnotazio bereiziak izaten ditu lan horrek, eta, hori dela eta, psikoterapia-prozesuak ezaugarri propioak izaten ditu, zeinak edozein psikoterapiari ekiteko beharrezkoak diren lau elementuekiko kontrajarriak baitira
hasiera batean:
72
Profesional bat: Psikoterapian

trebakuntza duen psikologo edo
psikiatra bat.
Leku bat: Bulego guztiz neutral

bat, inongo adierazlerekin zerikusirik ez duena.
Ondoez batentzako irtenbidea

(aldaketa bat, eskaera bat)
eskatzen duen pertsona bat.
Hirurek bat egiten duten unean

sortzen da transferentzia.
Espetxean, psikoterapia-tratamendu bat planteatzeko unean, profesionalak lehenengo elementua baino ez du: profesionala bera. Espazioa, espazio bakartu bat
izateko aukerarik bada, bederen, pertsonarentzako osotasun egituratzaile baten
barruan egongo da. Eta libreki joaten den pertsonak motibazio handi bat du:
handik irtetea lortzea.
Hasieran, pazientearentzat zaila da espetxea eta aurrean duen profesionala bereiztea, nahiz eta profesional horrek ez duen zerikusirik espetxe-erakundearekin,
osasun-sistema publikotik baitator, eta, beraz, ez baitu eraginik izango presoak
espetxean duen egoeran.
Zirkunstantzia horiek guztiek adostasun bat lortzea eragin dute, onartzean espetxeko lanari ondoen egokitzen zaion eta emaitza onenak lortzen dituen teknika
psikoterapeutikoa orientazio-terapia kognitibo eta jokabidezkoa dela, banakakoa
nahiz taldekoa, zeinak hezkuntza-profil handiagoa baitu eta talde espezifikoak
programatzen baititu denbora-tarte mugatu batean.
Dena den, askotariko teknikak aztertzen eta erabiltzen ditugu terapiarako bide
berriak sortu ahal izateko.
Lan psikoterapeutikoan, elkarren artean bateragarriak diren bi arreta-maila
zehazten ditugu:
1. maila: hezigarriagoa da, eta talde-terapian oinarritzen da nagusiki; motibazio-estrategiak, cravingaren kontrola, bulkaden kontrola, kontrol emozionala, berriz kontsumitzen hastea prebenitzea eta abar lantzen dira. 6-12
kideko talde erdi egituratuak izaten dira, eta, eskuarki, talde irekiak dira.
Astero egiten da. Iraupena aldatu egin daiteke, baina, eskuarki, hiru hilabetekoa izaten da.
2. maila. Banakako psikoterapia. Egitura-aldaketa pertsonal baterako bidean
motibaziozko estrategia batetik planteatzen da. Paziente horien ezaugarri
pertsonalak eta ospitaleko egonaldiaren iraupena direla eta, lan zabalagoa
egiteko aukera izaten da. Maiztasuna asterokoa edo bi astean behingoa izan
daiteke, kasu bakoitzaren arabera.
2. HIRUBIDE programa (Osakidetzako Manuene Eguneko ospitalea oinarri duen
eredua)
73
74
C. Soziala
1. Barnean:
A. Koordinazioa Talde medikoarekin / Erizaintzako taldearekin:
Leku berean lan eginez, gertatzen diren aldaketei buruz egunero hitz eginez, programa informatiko berak erabiliz eta antolaketak eskatzen dizkigun aldaketetara
guztiok batera egokituz lortzen dugu. Zentroak ezaugarri bereziak ditu antolaketari dagokionez; esate baterako, BOMSeko Osasun Mentaleko Zentro bat garen
arren, ospitale-erregimen batean bageunde bezala jokatzen da hemen, non ospitaleko preskripzio bidez agintzen baitira botikak, eta sail arteko kontsultak egiten
baitira profesionalen artean.
B. K
oordinazioa Espetxeetako Tratamendu Batzordeko ordezkariekin: Espetxeko
programetan, non honako hauetan parte hartzera gonbidatzen baikaituzte:
DAT: Droga-mendekotasunak dituzten pertsonen arretarako taldea (hilero);
kasu puntualak baloratzeko. Bilerak elkarteekin (hiru hilean behin).
GMPAP (PAIEM, gaztelaniaz): Gaixotasun mentalak dituzten presoen arretarako programa (hilero).
2. Kanpoan:
Koordinazioa Osakidetzako gizarte-langilearekin, zeina BOMSen egoitzan
baitago. Balorazio soziala egiten du BOMSeko beste zentro batera igarotzeko aukera dagoen kasuetan. Helburua paziente konplexu horietan zainketek
jarraitutasun ona izatea da.
Koordinazioa Espetxe Erakundeetako gizarte-langileekin: Espetxeaz bestelako aukera batzuk aztertzea (182.art.).
Koordinazioa sistema judizialarekin: Gernu-kontrolak. Harremana ALEZ
zerbitzuarekin (Atxilotuari Arreta Emateko Zerbitzua).
Koordinazioa Hezkuntza-arloarekin: Irakasleekin kontaktua.
Koordinazioa presoen familiekin: Familia-elkarrizketa. Datorren urtean
ekingo zaio, espetxetik kanpo dagoen OMZ bateko bulegoren batean
(zehazteke).
75
Koordinazioa Adikzioei buruzko sare-lanean laguntzen duten elkarteekin:

Gobernuarenak: Osakidetza
Manuene (Eguneko ospitalea); pazienteei balorazioa egitera joaten dira hala

eskatzen zaienean.
Gobernuz kanpokoak:
Bidesari: Astero joaten dira, ostiraletan.

Gizakia fundazioa - Gizakia helburu: 15
egunez behin joaten dira.
Etorkintza fundazioa: Hilero joaten dira.
Bibliografia
Miller, W.R. eta Rollnick, S. La Entrevista Motivacional. Ayudar a las personas a cambiar. 3. arg. Arg. Paidos. 2015.
Markez, I.; Iigo, C. (koord.) Gida. Drogak erabiltzen direnerako arreta eta tratamenduak espetxean. Espetxeetako osasun mentalari buruzko lantaldea. 2012.
Linehan, M. Manual de Psicoterapia Dialectico Conductual. Arg. Paids. 2012.
Yeomans, F.; Clarkin, J.F.; Kernberg, O. Trasnference Focused Therapy of Borderline
Personality Disorder, a Clinical Guide. 2015.
Puche Pinazo E. eta beste. Tratamiento integrado de los trastornos adictivos. Jose
C. Perez de los Cobos Peris eta beste. Tratado SET de Trastornos Adictivos. Madril:
Editorial Mdica Panamericana. 2006. 454-458.
Toms Gradol, V.; Snchez Hervs, E. Abordaje individual y grupal. Jose C. Perez de
los Cobos Peris eta beste. Tratado SET de Trastornos Adictivos. Madril: Editorial Mdica
Panamericana. 2006 429-436.
Perez Glvez, B. Organizacin de la Asistencia. Jose C. Perez de los Cobos Peris eta
beste. Tratado SET de Trastornos Adictivos. Madril: Editorial Mdica Panamericana.
2006 471-474.
76
8. kap. Erizaintzako kontsulta

adikzioetan
L. Uriarte, M. J. Castieira
Sarrera
Erizainen egitekoa funtsezkoa da OMZ bateko adikzioen kontsultan. Ez soilik
BOMSeko edozein OMZtan; baita Basauriko espetxeko Urbi2 OMZan ere, non lan
egiten baitugu. Testuinguru horretan, erizaintza funtsezkoa da; izan ere, askotan,
irisgarritasuna dela eta, osasun-arretarekin izaten den lehen harremana izan ohi
da. Kapitulu honetan, adikzioen arloan erizaintzako kontsultan egin behar litzatekeena adierazi nahi dugu, eta espetxean egunez egun egiten dugun lana azaldu.
Adikzioen arloan espetxean egiten den esku-hartzea erizaintzako esku-hartze
guztien barnean dago, eta zaila da haietatik bereiztea. Gure lana diziplina anitzeko talde batean egindako lana da, eta, talde medikoarekin aritzeaz gainera,
espetxeko estamentu bakoitzak (hezitzaileak, gizarte-langileak, zaintza-funtzionarioak, osasun-langileak...) bere garrantzia eta lekua duen engranaje baten parte
gara. Ezin dugu ahaztu espetxe bat, osasun-zentro bat izateaz gainera, adikzioak
eragindako nahasmenduak eta gaixotasun mentalak dituzten pertsonen arretarako zentro bat ere badela, baita askatasuna kendu zaien pazienteak berrezteko eta
birgizarteratzeko leku bat ere.
Lantokiak ezaugarri bereziak dituen arren, erizaintzako kontsulta BOMSeko
beste OMZetan egiten denaren antzekoa da. Orain, paziente bakoitzarekin egiten
dugun lana deskribatuko dugu.
1. Hasierako balorazioa
Batzuetan, ezingo da behar den informazio guztia lortu, are gutxiago lehenengo
elkarrizketan edo harremanean. Hala ere, erizaintzako oinarrizko kontsultan alderdi hauei buruzko informazioa biltzen saiatuko gara:
77
Aurrekari pertsonalak:
Sozialak, familiarrak /bikoteari dagozkionak

Ekonomikoak.
Ikasketak, lanbidea.
Mediko-kirurgikoak.
Osasun mentaleko aurrekariak.
Txertoak.
Ohitura toxikoak.
Ohitura horiek hasi ziren urtea.

Uneko kontsumoa.
Bidea, dosia, maiztasuna.
Adikzio-jokabidea aldatzeko prestasuna.
Sexu-jokabideak eta
arrisku-jokabideak.
Bikote egonkorra, promiskuitatea.
Bizi-konstanteak hartzea.
Arteria-tentsioa eta bihotz-maiztasuna.
Tatuajeak, piercingak.
Pisua, altuera, sabel-perimetroa eta gorputzmasaren indizea.
Analisia eskatu.
Biokimika eta hematimetria. Hormona-profila.

Serologia: AHB, BHB, CHB, GIBa, VDRL.
Botikak
Tratamenduarekiko atxikimendua.
Albo-ondorioak.
Tratamenduari buruzko zalantzak.
Kontrol analitikoak, behar izanez gero.
Zuzenean behatutako tratamendu farmakologikoaren kontrola eta segimendua.
Osasun-zentro orok dituen aukerei buruzko

informazioa
Kontsulta Adikzioen alorreko psikiatrarekin

eta/edo psikologoarekin.
Kontsulta nahasmendu mentalaren psikiatriaarloarekin.
Kontsulta medikoa.
Erizaintzako kontsulta
Pazientearen balorazioaren helburua da haren profil fisikoari, psikikoari eta sozialari buruzko ahalik eta datu gehiena biltzea, zaintza-plan pertsonalizatu bat egin
ahal izateko. Helburua balorazio bat egitea da, Erizaintzako Arreta Prozesuko hasierako elementua, hain zuzen, eta landuko ditugun erizaintzako diagnostikoak
zein diren zehaztu ahal izatea, haietako bakoitzarentzako emaitza bat eta hura
lortzeko erizaintzako esku-hartzeak proposatuz eta etengabe ebaluatuz.
78
Horretarako, erizaintzako eredu guztien artean, Virginia Hendersonen erizaintza-eredua hartu dugu ardatz, zeinak ideia hau baitu oinarri: erizainaren funtzioa da banako osasuntsuari edo gaixoari laguntzea osasuntsu egoten edo
osasuna berreskuratzen laguntzen dioten jarduerak egiten, hots, beharrezko indarra, borondatea edo ezagutzak izango balitu pertsona horrek bere kabuz egingo
lituzkeen jarduerak egiten. Era berean, erizainari dagokio xede hori bera egitea
gaixoari ahal bezain laster independente izaten laguntzeko.
Hauek dira oinarrizko 14 beharrak:
1. Oxigenazioa.
2. Nutrizioa.
3. Kanporatzea.
4. Mugitzea.
5. Loa eta atsedena.
6. Janztea eta txukuntzea.
7. Gorputzeko tenperaturari eustea.
8. Larruazalaren higienea eta hura babestea.
9. Segurtasuna, eta arriskuak saihestea.
10. Komunikazioa.
11. Erlijioa edo sinesmenak aitortzea.
12. Errealizatzea.
13. Olgeta-jardueretan parte hartzea.
14. Ikastea.
Halaber, espetxe bateko osasun-profesional gisa dugun esperientziak aukera
ematen digu osasun-sistema hurbiltzeko espetxean sartu arte harekin harremanik
izan ez duten pertsonengana, pertsona horietan osasuna sustatzeko eta gaixotasuna prebenitzeko jarduerei ekiteko, eta mendekotasuna tratatzeko programetan
sartzeko. Horretarako, hemen azalduko ditugun zenbait talde eta jarduera espezifiko ditugu zentroan:

Osasun-hezkuntzarako taldea.
Berriz kontsumitzen hastea prebenitzeko taldea.
Toxikoen kontrola gernuan.
Xiringak trukatzeko programa.
Zuzenean behatutako tratamendua.
2. Osasun-hezkuntza
Talde horien helburu nagusia bizi-ohitura osasungarriak ezartzea da. Era berean,
hauek dira helburu espezifikoak:
79
Osasunerako negatiboak diren jarrerak aldatzen laguntzea.

Jokabideak aldatzeko motibatzea.
Osasun-prozesuan nork bere erabakiak hartzeko gaitzea.
Lehenengo egunean taldearen helburuak eta parte-hartzaileen betebeharrak adierazten dira. Jorratuko diren gaiak landu ditzatela ere sustatzen da, bai eta kezka
sortzen dien edo landu nahi duten edozein gai berri proposatzea ere. Oro har, gai
hauek izaten dira:
Higienea, loa eta ariketa fisikoa.
Kaloria-beharrak, dieta eta nutrienteak.
Elikadurarekin lotutako gaixotasunak.
Estresa eta erlaxazio-ariketak.
Gaixotasun kutsakorrak/ez-kutsakorrak
Sexu-transmisiozko gaixotasunak.
Metodo antikontzeptiboak.
Drogak.
3. Berriz kontsumitzen hastea prebenitzeko taldea

Talde horien helburuak hauek dira:
Berriz kontsumitzen hasteko prozesua aztertzea: Berriz kontsumitzen hastea prebenitzea eta aldaketa-prozesua aztertzea.
Arrisku handiko egoerak zein diren jakitea.
Pentsamendu irrazionalek berriz kontsumitzen hasteko prozesuan duten
eragina aztertzea.
Drogak hartzeak bizimoduarekin eta gogo-aldartearekin duen lotura
aztertzea.
Trebetasun sozialek drogen kontsumoan eta abstinentzian duten eragina
aztertzea.
Berriz kontsumitzen hasiz gero egoerari aurre egiteko tresnak erakustea
pazienteei.
4. Toxikoen kontrola gernuan

Norberak hala nahita egindako ekintza bat da, eta izan litezkeen kontsumoen aurrean nahiari eusteko neurri gisa egiten da. Gure zentroan astean 70
80
gernu-kontrol egiten dira gutxi gorabehera, eta, pazientea egonkor badago 3hilabetez kontrol negatiboak izanez, kontrola hilean behin egitea proposatzen
zaio.
Pazienteak berak egiten dio uko kontrola hilean behin egiteari, eta astean
behin egin nahi izaten du; izan ere, kontroletara joateak segimendua egiteko
erizaintza-zerbitzura joateko aukera ematen dio, eta horrek kontsumitu gabe
eusten laguntzen dio.
Datu aipagarri gisa, esan dezakegu THC eta agindutako bentzodiazepinen kontsumoa nagusitzen dela, eta, aldian behin, kokaina, heroina eta anfetaminak
kontsumitzen direla.
Metadona hartzen duten pazienteen kopurua gutxitzen joan da suboxone botikarekin tratamendua hasi denetik. Opioideak ordezkatzeko tratamendu horietan,
astean behingo gernu-kontrola derrigor egin behar da, programan sartu ahal izateko baimen informatua sinatu behar baitute pazienteek, eta baimen horretan
jasota baitago baldintza hori.
5. Xiringak trukatzeko programa

Beharrezkoa da arrisku handieneko pertsonek osasunarentzako arriskutsuak diren
jokabideek dituzten ondorio negatiboak minimizatzeko estrategiak ezagutzea.
Arriskuak eta kalteak gutxitzea talde jakinetan, hots, kontsumitzailetan, egiten
den prebentzio selektibotzat ulertu behar da.
Euskal Herrian, farmazia-bulegoek eman dituzte banatu diren xiringa-kiten
%46,9. GBE-ek %52,6 banatu dituzte, eta, gainerako %0,4a, espetxeek.
6. Zuzenean behatutako tratamendua

Pazienteak botika hartu duela ikustea da, hartze hori gertatu dela bermatuz, horrek tratamenduarekiko atxikimendua hobetzen baitu.
Gure espetxean, zuzenean behatuta ematen da medikazio psikotropo guztia,
tuberkulosiaren kontrakoa, C hepatitisaren tratamendua, eta, kasu batzuetan,
atxikimendu-mailaren arabera, antirretrobiralak. Hala, espetxean botika-trafikoa
gertatzea saihesten da.
81
Gai hori jorratzean, pazientearen autonomiaren eta erakundearen jarrera paternalistaren arteko eztabaida sortzen da. Soilik esan behar da irtenbide klinikorik
onena bermatu nahi dela, berdintasun-baldintzatan, pazientearentzat eta espetxean bizi diren gainerako presoentzat faktore guztiak kontuan hartuta.
Bibliografia
Zulaika, D.; Etxeandia, P.; Bengoa, A.; Caminos, J., Arroyo-Cobo, J.M. Un nuevo modelo asistencial penitenciario: La experiencia del Pas Vasco. Rev Esp Sanid Penit.
2012; 14(3): 91-98.
Tirapu, J.; Landa, N.; Lorea, I. Cerebro y adiccin: Una gua comprensiva. Iruea:
Osasun Saila; 2004.
Osakidetza.eus [internet]. Araba: Osakidetza/servicio vasco de salud; 2002. [2002].
Eskuragarri hemen:https://osakidetza.eus/Intranet/es/comunicacin/publicaciones/ooss/
araba/red-salud-mental-Araba/paginas/planes.aspx.
Miller, W.; Rollnick, S. La entrevista motivacional. Bartzelona: Paids; 1999. ISBN 13:
978-84-493-0745-4.
Osasun eta Kontsumoko ministerioa. Drogei buruzko Espainiako Behatokia (DEB).
Drogei buruzko Plan nazionalerako Gobernu Ordezkaritza (Internet). 2007ko txostena
[2011/12/22an kontsultatua]. Eskuragarri hemen: http://www.pnsd.msc.es/categoria2/
publica/pdf/oed-2007.pdf
Henderson, V. Principios Bsicos de los Cuidados de Enfermera. Geneva: Erizainen
Nazioarteko Kontseilua; 1971.
82
9. kap. Espetxeetako osasun-zentro

bateko farmazia-eredu bat
Z. Prez
Sarrera
Kapitulu honen helburua da labur azaltzea Basauriko espetxean botika-gordailua abian jartzeko egindako prozesua; gordailu hori Basurtuko Unibertsitate
Ospitaleko (Bilbo) Farmazia Zerbitzuaren mende dago. Basauriko espetxean lan
egiten duen Osakidetzako zerbitzu medikoaren eta farmazia-zerbitzuaren arteko
lankidetza estuari esker sortu da gordailu hori.
Azkenean, 2014-2015 artean, espetxeetako farmazia-eredua egokitu zen Euskal
Autonomia Erkidegoko Urbi-Basauri Espetxeko Osasun Zentroan (EOZ), zeinak,
laburbilduta, eskema hau izango bailuke:
1. Legedia
1994ko ekainaren 17ko 11/1994 Legeak, Euskal Autonomia Erkidegoko
(EAE) Farmazia Antolamenduari buruzkoak, bosgarren xedapen gehigarrian, espetxeetako botika-gordailuen araudiari buruzko erregulazioa gaitu
zuen.
849/2011 Errege Dekretua, Espetxeetako Osasuna, eta, harekin, botikagordailua (erreferentzia-ospitalearen mende dago orain) EAEren esku geratzeko prozesua arautu zuena.
2012ko urriaren 16ko 208/2012 Dekretua, EAEko espetxeetako botikagordailuei buruzkoa. EAEn dauden espetxeetan arlo horretan egin behar
diren esku-hartzeak antolatzeko eta arautzeko argitaratu zen.
2011ko uztailaren 1ean Espetxeetako Osasuna EAEren esku geratu ostean,
Urbi-Basauri EOZko botika-gordailuak Basurtuko Unibertsitate Ospitaleko
83
(BUO, Bilbo-Basurtuko ESI) Farmazia Zerbitzuari atxiki zitzaizkion. 2014ko

apirilean, Urbi Basauriko EOZko botika-gordailua sortzeko eta abian jartzeko administrazio- eta osasun-baimena eman zen.
2. Botika-gordailua
2.1. Definizioa
208/2012 dekretuaren arabera, espetxeetako botika-gordailutzat hartzen da farmazia-zerbitzuei dagozkien funtzioak betetzen dituzten osasun-arretako zerbitzuetako baliabide materialen eta giza baliabideen multzoa.
2.1. Funtzioak
Instalazioetan botikak arrazoiz erabiltzen direla bermatzeko, honako funtzio
hauek egiten dira:
2.1.1. Espetxean dauden presoek behar dituzten botikak aukeratzeko diziplina anitzeko prozesuan parte hartzea, botika horien eraginkortasuna,
segurtasuna, kalitatea eta kostua hartuta irizpidetzat. Botikak aukeratzeko, erreferentzia-ospitaleko (BUO) Farmazia eta Terapeutikako
Batzordeak ezartzen dituen gidalerroak hartzen dira aintzat.
2.1.2. Botikak behar bezala jasotzen, biltegiratzen, kontserbatzen, zaintzen
eta banatzen direla eta beharrak asetzen dituztela bermatzea, espetxean erabili ahal izateko.
2.1.3. Estupefazienteei eta substantzia psikotropikoei buruzko edo kontrol
berezia behar duen beste edozein botikari buruzko legedia betetzen
dela zaintzea.
2.1.4. Espetxean botikak banatzeko sistema arrazoizko, eraginkor eta seguru
bat ezartzea.
2.1.5. Espetxeko kontsulta medikoetako, erizaintza-unitateetako edo botikakutxetako botikak zaintzea eta kontrolatzea.
2.1.6. Gordailua atxikia duen erreferentzia-ospitaleko farmazia-zerbitzuarekin lankidetzan aritzea espetxeari dagozkion jardueretan.
2.1.7. Osasun publikoko programetan laguntzea eta parte hartzea.
84
2.1.8. Botikak hobeto erabiltzen eta kontrolatzen lagundu dezaketen behar

beste funtzio egitea, Espetxe Erakundeko osasun-profesional guztien
lankidetzarako protokoloen eta estrategien bidez.
3. Botikaren logistika
3.1. Eskuratzea
Erantzukizuna: erreferentzia-ospitaleko farmazia zerbitzuarena; botikak
BUOko Ospitale Farmaziaren bidez erosten dira, ospitaleko Gida farmakoterapeutikoa oinarri hartuta. Farmazialariaren ardura da Urbi-Basauriko
EOZko botika-gordailua botikaz hornitzen dela bermatzea.
Eskaera-tresnak: eskaera tresna informatiko baten bidez egiten da
(Bilbide), non formularioan sartzen diren hitzartutako botika guztiak baitaude, taldeka sailkatuta.
85
Aldizkakotasuna: hamabostean behin; zehaztutako bideetatik ematen da,

eta jaso ere hamabostean behin egiten da.
Presazko eskaerak: Botika-gordailuak edozein unetan eska diezazkioke premiazko botikak ospitaleari (justifikatutako eskaera puntualak, farmazialariak aurrez ebaluatuak). Botika horien garraioa botika-gordailuari atxikitako
edozein kidek egiten du.
3.2. Stocken kudeaketa
Stocka hornitzeko botika-eskaera erizaintzak egiten du (farmazialariak aurrez
berrikusita), kontsumoaren eta beharren aurreikuspenaren arabera. Gaur egun,
stocken kudeaketa eskuzko sistema baten bidez egiten da.
Erreferentzia-ospitaleko botikinen eredua eta zirkuitua integratu dira.
3.3. Biltegiratzea
Hornikuntza banakako dositan egiten da.
Botikak berriz ontziratzea: botikak behar bezala identifikatzeko, berriz ontziratuta bidaltzen dira ospitaletik.
Sistema bat zehaztu da iraungitze-datak kontrolatzeko.
Banaketa: Botiken ezaugarrien eta behar den bolumenaren arabera, gune
bereiziak daude biltegian. Gainera, formularioan ez dauden botiken gunea
ere bereizi egiten da.
Larrialdietarako maleta hilero berrikusten da, eta, erabiltzen denean,
gehienez 12 orduko epean hornitzen da berriz.
3.4. Agintzea-Baliozkotzea-Prestatzea-Ematea
3.4.1. Agintzea
Lehen: agindu medikoa paperean egiten zen, eta aplikazio informatiko
batean (SANIT) transkribatzen zen gero, presoen tratamendu farmakologikoen zerrendak lortzeko. Transkripzio-akatsek kontuan hartzeko adinako
86
garrantzia dute asistentziaren kalitatea hobetzeko estrategiak diseinatzeko

orduan; lagundutako preskripzio elektronikoa (e-osabide) agindu medikoak
transkribatzean gertatzen diren akatsak ezabatzen dituen tresna eraginkorra da.
Historia kliniko elektronikoa Osakidetzaren kasuan, Osabide Globala espetxeetako osasun-arretako funtsezko nukleo bihurtzen hasi zenean, preskripzio elektronikoarekin hasi zen, baina kanpo-kontsulten egiturarekin;
beraz, dosi bakarreko zerrendak lortzeko, preskripzio elektronikoa SANITen
transkribatzen jarraitu behar zen.
Gaur egun: e-osabide erabiltzen da preskripzio-tresna bakartzat; hala,
Erakundeak ospitale-egitura hartzen du, dosi bakarraren sistema
Osakidetzako ospitaleetan bezala egiteko (transkribatzeko beharrik gabe).
(E-Osabiden zehaztu ziren farmaziako moduluak: Erizaintza, Orokorra,
Modulua eta Sail irekia).
3.4.2. Baliozkotze farmazeutikoa
Helburua: Presoen tratamendu farmakologikoa egokitzeko agindu medikoa
berrikustea, botikak eman aurretik farmazia-zerbitzuaren esku-hartzea sustatuz eta agindu mediko guztietan medikazio-akatsak, interakzioak eta kontrako erreakzioak gutxitzeko aktiboki lagunduz.
Pazientea iristen denean, tratamenduaren bateratzea egiten da, hau da,
presoak iritsi aurretik zuen medikazio-zerrenda osoa asistentzia jaso osteko
agindu medikoarekin konparatzen eta baloratzen da. Medikazioarekin iristen den preso bakoitzari dagokion tratamendu aktiboari buruzko informazio-orria ematen zaio.
3.4.3. Prestatzea-Ematea
Botiken banaketa talde hauetan sailkatzen da:
Psikotropoak eta kontrol berezia behar duten gainerako botikak: banakako dositan ematen dira. Urbi-Basauriko EOZan, dosi bakarreko botika oro
Zuzenean Behatutako Tratamendutzat hartzen da, eta egunean bitan ematen da (9:00etatik 9:30era bitartean, eta 20:00etatik 20:30era bitartean).
E-Osabideko zerrendak egunero lortzen dira, zerrenda bat farmazia-modulu
bakoitzeko.
87
Medikazio kronikoa hilean behin ematen zaio preso bakoitzari, eta haietako
bakoitzaren erregistroa egin behar da. E-osabide aplikazioak preso guztien
medikazio kronikoaren zerrenda eskuratzeko aukera ematen du.
Medikazio akutua kontsultan ematen da, tratamenduak irauten duen denborarako behar beste.
4. Informazioa
Botika-gordailuari atxikitako osasun-langileek informazioa, nola aktiboa hala pasiboa, ematen diete osasun-langileei eta pazienteei:
Kontsultak argitzea.
Protokoloak egiten laguntzea.
Botika-gordailuko langileei etengabeko trebakuntza ematen laguntzea.
Informazioa eskuragarri dago zentroan bertan (Gida farmakoterapeutikoa, botika emateko eskuliburuak, informazio-oharrak, estekak, lan-prozedurak...).
5. Zaintza farmakologikoa
Botika-gordailuak aktiboki hartzen du parte zaintza farmakologikoko sistema nazionalean, botiken kontrako erreakzioen berri emanez (txartel horia).
6. Ondorioa
Ospitaleko farmazia espetxe-erakundean sartzea eta Urbi-Basauriko EOZko osasun-profesionalen arteko lankidetza lagungarri izan dira botiken logistika eta botikak agintzen direnetik ematen direnera bitarteko zirkuitua optimizatzeko.
Hala, osasun-asistentziako egitura anbulatorio batetik erdi ospitaleko edo
egoitzako egitura batera igarotzea lortu da. Laburbilduz, helburua da espetxeak
erreferentzia-ospitalearen solairu bat balitz bezala jokatzea.
88
Bibliografia
2012ko urriaren 16ko 208/2012 Dekretua, Euskal Autonomia Erkidegoko espetxeetako
botika-gordailuei buruzkoa.
http://www.lehendakaritza.ejgv.euskadi.eus/r48-bopv2/es/bopv2/datos/2012/10
/1204657a.shtml
2011ko ekainaren 24ko 894/2011 Errege Dekretua, espetxeetako osasunaren alorreko funtzioak eta zerbitzuak Estatuko Administraziotik Euskal Autonomia Erkidegora
eskualdatzeari buruzkoa. http://www.osakidetza.euskadi.eus/contenidos/informacion/
sanidad_penitenciaria/es_sanidad/adjuntos/1.2.BOE-transferencias.pdf
Espetxeetan osasun- eta administrazio-prozedurak egiteko eskuliburua; 2012ko ekaina.http://www.osakidetza.euskadi.eus/contenidos/informacion/sanidad_penitenciaria/
es_sanidad/adjuntos/manual_procedimientos.pdf
Osakidetzako osasun-profesionalentzat Espetxeetako Osasunari buruzko II. ikastaroko
hitzaldiak Gasteizen, 2014ko ekainaren 5ean. http://www.osakidetza.euskadi.eus/contenidos/informacion/sanidad_penitenciaria/es_sanidad/adjuntos/02_ponencias.pdf
89
III. atala
Eguneko ospitale
bateko esku-hartzea
10. kap. Adikzioak tratatzeko
Eguneko ospitale baten

eredua
J.A. Abeijn, M. Palacios, M.J. Irastorza, R. Oraa
Sarrera
Orri hauetan eskematikoki deskribatuko dugu Manu Ene Eguneko ospitalearen funtzionamendua. Ospitale hori Osakidetzako Bizkaiko Osasun Mentaleko
Sarearen parte da, eta baserri batean dago, Larrabetzun, Bizkaian.
Diseinua Manu Ene Komunitate Terapeutikoko profesional-taldeak egin zuen
(2013. urtean Eguneko ospitale bihurtu zen Manu Ene), eta 30 urtez baino
gehiagoz substantziak erabiltzearekin lotutako arazoak jorratzen izandako esperientzia jasotzen du.
Adikzioen esparruan maila diagnostikoan izandako aldaketak eta kontsumitzaileek maila soziologikoan eta psikologikoan izandakoak oinarri hartuta, substantziak hartzen dituzten pertsonak gizarteratzen eta arlo psikoterapeutikoan eta
psikofarmakologikoan egindako esku-hartzeetan izan diren aldaketei buruzko
hausnarketa da.
Eguneko ospitaleak eta antzeko baliabide dinamikoek funtziona dezaten behar
diren egokitzapenak proposatzen dira. Deskribatzen diren esku-hartzeak etengabeko egokitzapen- eta hobekuntza-testuinguru batean ulertu behar dira, Manu
Ene Komunitate Terapeutikoa erreferentzia bihurtu zuen bikaintasunari eusteko.
Oinarri metodologikoak:
Eguneko ospitaleak substantziak hartzearekin lotutako arazoak dituzten 30
paziente har ditzake, hots, Substantziak erabiltzeagatiko nahasmenduak
dituzten pazienteak, modu anbulatorioan.
93
Askotan, beste diagnostiko psikiatriko batzuk ere izaten dira, Patologia

Dual deritzon horretan.
Maiz izaten dira Jokabide-nahasmendu larriak, nortasunaren nahasmenduen testuinguruan.
Kronikotasunerako arriskua nahiko handia da.
Hainbat mailatan diseinatu den lan honen gakoa Aktibatzailea da, hots,
pazienteen gaitasunak eta baliabideak aktibatzen dituena; horrek zentroaz
kanpoko eguneroko bizitzarako kontrol pertsonalerako mekanismoak sortzeko aukera ematen du.
Aktibazioak oinarrizko abstinentzia bat eskatzen du, zeina bereizi egin
behar baita aldian behin berriz kontsumitzen den egoeretatik (oso maiz
gertatzen dira).
Bakartasuna dela-eta banako bakoitzarentzako tratamendu espezifiko bat
izateko ideal teorikoa aintzat hartuta, praktikan, zenbait diagnostiko eta
behar terapeutiko batera izateari heltzeko hiru ibilbide diseinatzen dira,
zeinek hainbat esku-hartze mota parteka baititzakete.
Beharrezko baldintzak
Ospitaleratutako pazienteek beren borondatez eta libreki parte hartzea. Ez du eragozten egoera judizial esplizituetan dauden pazienteak
ospitaleratzea.
Eguneko ospitaleko talde, ordutegi eta jardueretan sartzea.
Droga-abstinentziaz gainera, gatazka pertsonal, familiar eta sozialak konpontzea da helburua, pazientea ingurunean hobeto integra dadin.
Beharrezkoa da diziplina anitzeko talde bat egotea, administrariz, gizarte-langilez, gizarte-hezitzailez, erizaintzako langilez, psikologo klinikoz eta
mediku psikiatraz osatua.
Konbinatuz gero ibilbide terapeutikoak osatzen dituzten osagaiak

1. Psikoterapeutikoa: pazienteen adikzio-patologiaren ezaugarriak ulertzea
eta etorkizunean izan litezkeen arrisku-egoeren aurrean autokontrolerako
eta babeserako mekanismoak sartzea.
94
2. Irtenbideak ardatz dituzten Gaitze biopsikosozial induktiboko lantegiak:

A. Gatazkak konpontzea
B. Oinarrizko gaitasun kognitiboak hobetzea
C. Harremanetarako trebetasunak eta trebetasun sozialak
D. Mindfulness teknikak
E. Seme-alabak dituzten pazienteentzako guraso-eskola
F. Berriz kontsumitzen hastea prebenitzeko taldeak
3. Psikohezigarria: zaintza pertsonaleko, laneko, harremanetako eta antolaketako ohiturak berreskuratzea. Zentroko eguneroko bizimoduan izaten diren
zailtasunak aztertzen dituzten taldeen bidez egiten da.
4. Kontrol medikoa eta psikofarmakologikoa:
A. Esku-hartze psikofarmakologikoa
B. Zaintzen taldeak: osasun-hezkuntza, higiene- eta elikadura-ohiturak,
tratamenduekiko atxikimendua, gaixotasun infekziosoen prebentzioa
5. Lan-munduan sartzeko tailerrak: oinarrizko lan-ohiturak, ordutegiak eta
banakako zein taldeko ardurak ikasteko tailerrak.
6. Familia-psikoterapiak: ahal den neurrian familiak tratamendu-prozesuetan
sartzea, birgizarteratzeko gaitasunak hobetzeko eta berriz gaixotzea eragin
lezaketen egoerak saihesteko.
Oinarrizko bi interes-puntu: Patologia duala eta Jokabide-nahasmenduak

OMZetatik, Galdakaoko Ospitaleko Desintoxikazio Unitatetik eta Ospitale psikiatrikoetatik bideratzen dizkiguten pazienteen artean, guztiek dute adikzio-arazo
bat diagnostikatua, eta haietako batzuek diagnostiko bikoitzak eta hirukoitzak
dituzte.
Adikzioaren arloan soilik diagnostikatu diren pazienteetako asko kontsumo jarraituko egoeretan ezagutu dira ia beti OMZetan, eta horrek zaildu egiten du beste
mota bateko diagnostikoak egitea, izan nortasun-nahasmenduak, gogo-aldartearenak edo beste edozein eratakoak. Manu Enek, baliabide eta metodologia gisa,
testuinguru egokia eta paregabea eman du paziente-talde bati Patologia dualeko diagnostikoak egiteko. Zentroan abstinentzia-tarte luzeak eginez ikus ditzakegu pazienteak, eta erlazio-testuinguru batean; horrek informazio asko ematen
95
digu, eta, beraz, diagnostiko osoagoa egin dezakegu. OMZko kontsultan, pazienteak kontsultan ematen digun informazioarekin egiten dugu lan; zentroan, berriz,
diagnostikoa zorrotzagoa izan dadin eta, batez ere, plan terapeutikoak zehazteko
material asko dugu.
OMZetan dugun arazo zehatzetako bat episodio psikotikoak izan dituzten pazienteak dira, zaila baita bereizten episodio horiek substantziak hartzeagatiko nahasmendu psikotiko gisa diagnostikatu behar diren ala izaera psikotikoko egitura
psikikoren bat ote dagoen.
Eskuarki abstinentziari denbora luzean eustea lortu ez duten pazienteak dira,
eta, hori dela eta, zaila da diagnostiko fidagarri bat egitea. Manu Enen pazienteak abstinentzia-tarte jarraituetan ikusteko aukera izateak erraztu egiten du desberdintze diagnostikoko lana.
Ibilbide terapeutikoak
1. Motibaziozko ibilbidea
Norentzat:
Substantzia-kontsumo aktiboak dituzten pazienteak.
Ez dakite substantzia horiek hartzeari utziko dioten, baina pentsatzen ari
dira.
Denbora behar dute kontsumoaren abantailei eta abstinentziaren abantailei buruzko gogoeta egiteko.
Dituzten beharrei eta abstinentziara bideratutako erabaki baten ondorioei buruzko kontzientzia hartu behar dute.
Litekeena da ebaluazio diagnostikoa behar izatea.
Baldintzak:
Ez da abstinentzia eskatzen.
Intoxikazio-zeinu nabarmenekin ez iristea.
Intoxikazio nabarmenak, Eguneko ospitalean droga-trafikoa izateak eta
indarkeriak eragotzi egingo dute egunez pazientearekin lan egitea.
Iraupena: 4 hilabete.
Litekeena da lehenago amaitzea eta/edo Eguneko ospitaleko beste ibilbideren batean sartzea.
96
Ibilbide bakar bat ere ez da hartzen konpartimentu hermetikotzat.

Etapa honetan egin beharreko lanaren edukiak ezaugarri hauek ditu:
Aktibazio pertsonala
Familia-aktibazioa eta testuinguruarena
Lotura bat sortzea
Segimendu farmakologikoa eta patologia organikoena
Tratamendu-proposamena
Ohiturak sortzea eta/edo berreskuratzea
2. Ibilbide psikoterapeutikoa
Norentzat:
Substantzien erabileragatiko nahasmenduak (SEN) dituzten eta kontsumo-patroiak aldatu nahi dituzten pazienteak.
Abstinentzian pentsatzen ari diren pazienteak.
Beren kontsumo-jokabidearen arrazoiak eta horrek dakartzan ondorioak
ulertu nahi dituzten pazienteak.
Baldintzak:
Abstinentzia ibilbidearen hasieran.
Zentroko arauak onartzea.
Toxikoen kontrolak egitea.
Denborak paziente bakoitzaren beharretara egokituko dira; hala, denbora-sekuentziak ezarri ahal izango dira, hala nola Goizeko ospitalea eta
Arratsaldeko ospitalea.
Iraupena: 6 hilabete.
Egin beharreko lana:
Egiten diren proposamen psikoterapeutikoetan parte hartzea: Taldekoak,
sistemiko-familiarrak eta banakakoak.
Jarraipen farmakologikoa.
Ikaskuntza-tailerretan parte hartzea.
97
Ohiturak berreskuratzea eta gizarteratzea.

Mindfulness taldeetan parte hartzea.
Tailer kognitiboetan parte hartzea.
Gizartean eta lan-munduan sartzeko tailerrak.
Osasun-hezkuntza.
Guraso-eskola.
3. Integraziorako ibilbidea
Norentzat:
Hainbat tratamendu egin dituzten pazienteak, abstinentzia-tarte luzeak
izan dituztenak eta behin eta berriz berriro kontsumitzen hasi direnak.
Gizarteratzeko zailtasunak eta aktibazio falta dituzten pazienteak.
Bizitza pertsonaleko, laneko eta aisialdiko proiektuak antolatzeko zailtasunak dituzten pazienteak.
Baldintzak:
Abstinentzia, ibilbidearen hasieran.
Zentroko arauak onartzea.
Toxikoen kontrolak egitea.
Denborak paziente bakoitzaren beharretara egokituko dira; hala, denbora-sekuentziak ezarri ahal izango dira, hala nola Goizeko ospitalea eta
Arratsaldeko ospitalea.
Iraupena: 4-6 hilabete.
Egin beharreko lana:
Tailer kognitiboak.
Banakako psikoterapia.
Esku-hartze familiarra.
Trebetasun sozialen taldea.
Ohiturak berreskuratzea eta gizarteratzea.
98
Jarraipen farmakologikoa.
Gizartean eta lan-munduan sartzeko tailerrak.
Tutoretza estua hezitzaileen aldetik.
Guraso-eskola.
4. Mantentze-programa
Ibilbidea edo ibilbideak bukatu ostean, ohiko Osasun Mentaleko Zentroan
egiten da jarraipena.
Erabiltzaileen beharretara egokitzeko malgutasunez jokatzen denez, zenbait paziente egun/aste batzuetan joaten dira jardunaldi ez-osoz, deslotzea
errazteko eta intentsitate txikiagoko laguntza jasotzeko.
Eguneko ospitalearekin batera egindako lana

Eguneko ospitalera egokitzean, kontuan hartzen dira aurreko urteetan hara bideratutako pazienteak. Askotan, abstinentzia-tarterik ez zuten eta hainbat diagnostiko zituzten pazienteak ziren.
Lehen esan dugun bezala, hilabeteetan egindako behaketa klinikoak diagnostikoa argitzeko testuinguru paregabea ematen du patologia dualetan. Era berean,
substantzien kontsumoari lotutako jokabide-nahasmenduei eta desegokitze-zurruntasunei heltzeko aukera ematen du.
Orain, garapen funtzionaleko proposamen bat deskribatuko dugu; guztira sei hilabeteko iraupena izango du, bina hilabeteko hiru tartetan banatuta.
Lehenengo etapa:
o
Iraupena: 2 hilabete
Helburu orokorrak:
Aliantza terapeutikoa ezartzea
Aldaketarako motibazioa areagotzea
Familiari laguntza eta orientazioa ematea
Pazientea programan sartzea
99
Bi programek dituzten moduluak:

Jarraipen psikofarmakologikoa
Patologia organikoen jarraipena
Taldeko familia-psikoterapia
Berriz kontsumitzen hastea prebenitzeko psikoterapia
Psikohezkuntzako talde handia
Erantzunkidetasuneko tailerra, 1. maila
Trebetasun sozialen eta harremanetarako trebetasunen testa
Garapen kognitiboko tailerra
Asteburua eta aisialdia prestatzeko tailerra
Mindfulness
Telefono bidezko arreta-zerbitzua asteburuetan, prozesu osoan.
Bigarren etapa:
o
Etapa honetako helburu orokorrak:

Tratamenduarekiko atxikimendua handitzea
Pazientearen protagonismoa eta autoestimua areagotzea
Gatazkak konpontzeko gaitasunak eskuratzea
Gatazkak konpontzeko gaitasunak eskuratzea
Tratamendu-prozesuan rol aktibo bat hartzea
Patologia dualeko programaren helburua:

Gaixotasunaren kontzientzia hartzea
Sintoma psikopatologikoak hobetzea
Jokabidearen nahasmenduen programaren helburua:

Autokontrola hobetzea
Gaitasunak aurkitzea
o Bi programek dituzten moduluak (aurrekoei eransten zaizkie, haiek jarraitu egiten baitute):
Erantzunkidetasuneko tailerra, 2. maila
Familia-psikoterapia jatorrizko familian
Gatazkak konpontzeko taldea
Osasun-hezkuntzako Zaintzen programa
Seme-alabak dituzten pazienteentzako gurasotasun-tailerra
Emakumeak ahalduntzeko tailerra
100
Hirugarren etapa:
o
Etapa honetako helburu orokorrak:

1. eta 2. etapetako helburuak sakontzea eta finkatzea
Banakako eta taldeko erantzukizunaren kontzientzia hartzea
Zentroaz kanpoko esparru batean orokortzera eskuratutakoa den hori
Ikasitakoari eusteko ardura erabiltzaileari igarotzea, kontrol terapeutikorik gabe.
Patologia dualeko programaren helburuak:

Gaitasun funtzionalen kontzientzia hartzea
Kanpo-baliabideetan gizarteratzea
Jokabidearen nahasmenduen programaren helburuak:

Enpatia hobetzea
Gizartean eta lan-munduan sartzea
Bi programek dituzten moduluak: aurrekoak sakontzen dira, eta tailerren

mailak igo.
Bibliografia
Miller, W.R. eta Rollnick S. La Entrevista Motivacional. Arg. Paidos. 2015
Irargi, I. eta Laespada, T. Nuevos Enfoques en el Tratamiento de las Drogo
dependencias. Arg. Deustuko Unibertsitateko DMI. 2011
Abeijn, J.A. eta Pantoja, L. Las Comunidades Teraputicas. Pasado Presente y
Futuro. Arg. Deustuko Unibertsitateko DMI. 2011
Laespada, T.; Irargi, I. Reduccin de Daos, lo Aprendido de la Herona. Arg. Deustuko
Unibertsitateko DMI. 2009
Uchtenhagen, A. What means best practice in addiction treatment? Zer dira jardunbide hobeak toxikomanien tratamenduan? Revista Espaola de Drogodependencias,
37. liburukia, 4. zk. 2012
Becoa, E. eta Cortes M. Manual de adicciones para Psiclogos Especialistas en
Psicologa Clnica en Formacin. Arg. Sociodrogalcohol. 2010
Cancrini, L. El Ocano Borderline. Arg. Paids, 2007.
Valleur, M.; Matysiak, J.C. Les Addictions, Panorame clinique, modeles explicatifs,
debat sociale et prise en charge. Arg. Armand Colin, 2006.
101
IV. atala
Intoxikazio ohikoenen
tratamendua
11. kap. Intoxikazioen tratamendua

adikziorik ohikoenetan
A. Mingo, J. M. Larrazabal, I. Elortegui
Sarrera
Osasun-zentro anbulatorioetan maizen artatzen ditugun substantzia-intoxikazioen
kudeaketa deskribatuko dugu labur.
Alkohola
Opiazeoak
Kokaina eta beste

psikoestimulatzaile batzuk
Lasaigarriak,
hipnotikoak edo
antsiolitikoak
Kalamua
Alkoholak eragindako intoxikazioa

Alkoholak eragindako intoxikazioak hiru fase ditu: artegatasuna, mozkorkeria eta
koma. Hartutako dosiaren eta tolerantzia-mailaren araberakoak izaten dira.
105
Opiazeoek eragindako intoxikazioa

Opiazeoak hartzeagatiko intoxikazio akutua honako hauen ondorioz gerta daiteke:
Gaindosi klinikoagatik, haurretan eta zaharretan, batez ere.
Opiazeoekiko mendekotasuna duten pertsonetan, heroina- eta metadonagaindosiengatik, batez ere.
106
Sintomatologia: Bi fase izan ohi ditu:

Artegatasun-fasea: egonezina, aztoramena, jarduera sentsorial asaldatua...
Depresio-fasea: koma sakona, miosi handiak, anoxiarekin midriasi bihurtzen direnak, arnas depresioa...
Tratamendu farmakologikoa:
107
Kokainak eta beste estimulatzaile batzuek eragindako intoxikazioa

Estimulatzaileek eragindako intoxikazioetan, sintoma psikikoak eta organikoak
agertzen dira, zeinak oso larriak izan baitaitezke. Sintoma zentralak ager daitezke, hala nola ezinegona, dardara, suminkortasuna, hiperaktibitatea, insomnioa,
sukarra eta euforia. Baita nahasmendua, oldarkortasuna, herstura, eldarnioa edo
izu-egoerak ere.
Sintoma kardiobaskularrak, hala nola buruko mina, gorritasuna, hipertentsioa eta
arritmiak. Konbultsioak, koma eta garuneko odoljarioa eragin ditzake.
Kokainak eta beste estimulatzaile batzuek eragindako intoxikazioen konplikaziorik larrienak intoxikazio gertatu osteko lehenengo orduetan gertatzen dira,
eta, beraz, oso garrantzitsua da pazientea ahal bezain laster ospitaleratzea eta
monitorizatzea.
Tratamendu farmakologikoa:
108
Lasaigarriek, hipnotikoek edo antsiolitikoek eragindako intoxikazioa

Intoxikazio-motarik ohikoena da. Kasu askotan, intoxikazioa mistoa izan ohi da,
hots, alkoholarekin, psikosiaren kontrako botikekin edo beste lasaigarri batzuekin
batera gertatzen da. Ezinbestekoa da arreta berezia jartzea, larriagoa izan daitekeelako eta konplikazioak izateko arrisku handiagoa dagoelako.
Sintomarik ohikoena gehiegizko lasaitzea da, non logura agertzen baita, eta kontzentrazioa, arreta, oroimena eta koordinazio motorra gutxitu. Kasu larrietan,
kontzientzia-mailaren nahasmendua eragin dezake, eta estuporea, lokartzea eta
koma gertatu.
Bizi-funtzioei eutsi behar zaie.
109
Kalamuak eragindako intoxikazioa

Dosi handiak hartzeak zenbait sintoma eragin ditzake, hala nola pentsamenduaren nahasmendua; despertsonalizazioa, izu izatera irits daitekeen herstura-mailarekin; kanpo-estimuluekiko arreta gutxitzea; ilusioak; haluzinazioak edo
sentimendu paranoideak. Horiekin batera, inhibizio edo aztoramen psikomotorra
gerta daitezke.
Tratamendua behaketa klinikoa eta giro eta leku lasaian (jendearengandik urrun)
egotea da. Komeni da pazienteari gogoraraztea substantzia hori hartu duelako
dagoela egoera horretan, sintoma arraroak direla, baina berehala gutxituko eta
desagertuko direla.
Kasu larriago batzuetan, egokia izan liteke bentzodiazepinak erabiltzea, diazepama, adibidez.
Bibliografia
Lorenzo, P.; Ladero, J. M.; Leza, J. C.; Lizosain, I: Drogodependencias. 1. arg. Madril.
Editorial Mdica Panamericana; 1998.
Kramer, J.F.; Cameron, D. C. Manual sobre dependencia de las drogas. Geneva.
Osasunaren Mundu Erakundea; 1975.
Galanter, M.; Kleber, H. D. Tratamiento de los trastornos por abuso de sustancias de la
American Psychiatric Press. Bartzelona. Masson SA; 1997.
Mirin, S. M.; Batki, S. L.; Bukstein, O. eta beste: Gua clnica para el tratamiento por
consumo de sustancias. Bartzelona. Ars Mdica; 2001.
Garca-Monc, J. C. Manual del medico de guardia 2006-2007. 5. argitalpena,
Ediciones Daz de Santos: 460-464.
Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Larrialdietan esku hartzeko gida. 2012. Bilbo:
9-11.
Civeira Murillo, J.; Perez Poza, A.; Corbera, M. (arg.). In: Urgencias en psiquiatra.
Manual con criterios prcticos de actuacin. Zaragozako Miguel Servet Unibertsitate
Ospitalea. 2003: 141-142.
110
V. atala
Mendekotasunik
ohikoenekiko
desintoxikazioa eta
ordezko tratamenduak
modu anbulatorioan
12. kap. Alkoholarekiko
mendekotasunaren
desintoxikazio anbulatorioa
F. J. Ogando, P. Lpez, J. Garca San Cornelio
Sarrera
Alkoholarekiko mendekotasunean, abstinentzia morbilitate eta heriotza-tasa altuekin lotuta egoten da modu desegokian tratatzen denean edo inolako tratamendurik egiten ez denean. Egoera horretan dauden paziente guztiek gainbegiratzea
behar dute, bai eta, kasu askotan, tratamendu farmakologikoa ere, alkoholak eragindako neuroegokitzapenaren leheneratzea aldatzeko eta baretzeko.
Bentzodiazepinak izaten dira aukerako tratamendua, haiekin lotura duten beste
botika edo talde farmakologiko batzuekin batera (klometiazola, tiapridea, epilepsiaren kontrakoak, eta abar). Alkoholarekiko tolerantzia gurutzatua dute, baita
konbultsioen kontrako propietateak ere.
Bitamina-gehigarriek laguntza terapeutiko handia ematen dute Wernickeren eta
Korsakoffen sindromean eta bitamina-gabeziarekin lotutako beste koadro kliniko
batzuetan profilaxi eta/edo tratamendu gisa.
Alkoholarekiko desintoxikazioaren kudeaketa

Desintoxikazio-tratamendu bati ekin aurretik, kontuan hartu behar dira honako
alderdi hauek:
Pazienteak desintoxikatu nahi al du?
Zein da tratamenduaren helburua?
Tratamendu horrekin aurreikusten den helburua abstinentziaren sintomak desagerraraztea, konplikazioak prebenitzea eta abstinentzia lortzea da. Abstinentziak
eragindako sintomen kudeaketa mendekotasuna gainditzeko prozesu zabalago
baten hasierako fasetzat har daiteke. Mendekotasunaren larritasuna ebaluatzea
beharrezkoa da tratamenduaren nondik norakoak zehazteko.
113
Paziente gehienek modu anbulatorioan egin dezakete desintoxikazio-tratamendua, aldian behin medikuak gainbegiratuta, baina zenbaitek tratamendu farmakologikoa beharko dute prozesuaren segurtasuna bermatzeko. Hala ere, kasu
batzuetan beharrezkoa izango da pazientea ospitaleratzea.
Kasu hauetan ospitaleratzen da pazientea:
Mendekotasun larria.
Delirium tremensaren edo abstinentzia-koadro larrien aurrekariak.
Komorbilitatea beste substantzia batzuekiko mendekotasunarekin.
Lehenago egindako desintoxikazio anbulatorioek huts egin izana.
Gizarte- eta familia-laguntzarik ez izatea.
Narriadura kognitiboa.
Komorbilitate psikiatriko larria (suizidio-arriskua, depresioa edo
psikosia fase akutuan...)
Komorbilitate organiko larria (diabetesa, hipertentsioa, malnutrizioa, infekzioak, eta abar).
114
Abstinentzia-sindromea
Alkoholarekiko mendekotasuna duten edaleetan, zenbait aldaketa eragiten ditu
nerbio-sisteman (neuroegokitzapena), organismoan etengabe alkohola egotearen
ondorioz. Odoleko alkohol-kontzentrazioa bat-batean jaisten denean, nerbio-sistema zentralak hiperkitzikakortasun- eta hiperaktibazio-egoera bat izaten du, eta
abstinentzia-sindromea agertzen da. Abstinentzia-sindromea ez da entitate uniforme bat. Nabarmen aldatzen dira adierazpen klinikoak eta larritasuna. Sintomak insomnio arin edo moderatu batetik delirium tremens baterainokoak izan daitezke.
Abstinentziaren lehenengo sintomak eta zeinuak alkohola azkenekoz hartu zenetik
ordu gutxira agertzen dira, eta 24-28 ordura iristen dira maila gorenera. Sindromeak
barnean hartzen ditu egonezina, urduritasuna, dardara, izerditzea, herstura, goragaleak, goitikak, apetitu-galera eta insomnioa. Nabarmenak dira, halaber, takikardia
eta hipertentsio sistolikoa. Konbultsio orokortuak ez dira maiz gertatzen, baina, gertatzen direnean, alkohola azkenekoz hartu zenetik 24 ordura agertzen dira.
Alkoholak eragindako abstinentzia-koadro gehienek intentsitate arina edo ertaina
izaten dute, eta alkohola azkenekoz hartu zenetik 5 edo 7 egunera desagertzen
dira. Kasu larrietan (ez dira asko izaten; %5, gutxi gorabehera), delirium tremens koadro bat ager liteke.
Delirium tremensa nahasmendu-egoera toxiko bat da, sintomak larriak direnean
agertzen da, eta, askotan, gaixotasun mediko bati lotuta. Bizia arriskuan jartzen
duen egoera bat da, eta gutxi gorabehera %5eko heriotza-tasa du. Sintomen
ohiko triadak barnean hartzen ditu nahasmendu-egoera, zenbait eremu sentsoriali eragiten dieten haluzinazio garbiak eta dardara handia. Sintomatologiaren
barruan daude, halaber, eldarniozko burutazioak, urduritasuna, insomnioa eta
hiperaktibitate begetatiboa (takikardiak, hipertentsioa, izerditzea eta sukarra).
Alkohola azkenekoz hartu zenetik 72-96 ordura iristen dira sintomak maila gorenera. Sintoma prodromikoen artean, eskuarki, gaueko insomnioa, ezinegona, estutasuna eta nahasmendua daude.
Delirium tremensaren tratamendurako ezinbestekoa da diagnostiko goiztiarra
egitea eta pazientea berehala eramatea diazepama zain barnetik emango dioten
osasun-zentro batera, konplikazio medikoak tratatzea, elektrolitoak ematea, hidratatzea eta tiamina (B bit.) eta beste bitamina batzuk ematea.
Delirium tremensa eta konbultsio-krisiak izateko arrisku-faktoreak:
Alkoholarekiko mendekotasun handia.
Delirium tremensaren aurrekariak.
Alkoholarekiko mendekotasunaren eraginez lehen ere askotan ospitaleratu
izana.
Adin handia izatea.
Baterako gaixotasun mediko larriren bat izatea.
Abstinentzia larriaren sintomatologia nabarmena izatea.
115
Alkohol-abstinentziaren ebaluazioa
1. Mendekotasunaren larritasunaren eta egunean hartzen den alkohol-kantitatearen araberakoa da.
2. Eskalak: Alkohol-abstinentzia baloratzeko eskalak erabil daitezke; ezagunenetako bat CIWA eskala da (5 minutu). Abstinentzia-sintomatologiaren
larritasuna neurtzen du: CIWA: Arina <15 ertaina: 16-20 eta >20 larria
CIWA-ERANSKINA. Alkohol-abstinentzia neurtzeko beste eskala bat SAW eskala
da (>12). w.soapriote.org/mentalhealth/short. Alcohol-withfrawal-sacale/
Bentzodiazepinen erabilera
Bentzodiazepina
aukeratzea
Medikuaren esperientziaren eta pazientearen arabera, bentzodiazepina

bat ala beste aukeratuko da.
Diazepama, lorazepama eta klorazepatoa dira konplikaziorik gabeko egoeretan gehien erabiltzen direnak.
Batez besteko bizitza laburra duten
bentzodiazepinak aukeratzen dira gibeleko nahasmenduak dituzten pazienteetan (adibidez, oxazepama).
Batez besteko bizitza luzeagoa duten
bentzodiazepinak eraginkorragoak
izan daitezke krisiak eta Delirium tremensa prebenitzeko, baina metatze
arriskua dute adineko pertsonetan eta
gibeleko nahasmenduak dituztenetan.
Dosia
Hasierako shock-dosi baten ostean,

90-120 minutuz behin eman daitezke
dosiak. Sedazioa gertatzen bada, luzatu dositik dosirako tartea, pixkanaka.
(Ikus aurreko algoritmoa)
Koadroaren intentsitatearen edo larritasunaren arabera, ohikoena da 24
ordutan 4-6 hartualdi egitea eta hurrengo egunetan maiztasuna eta dosia
txikiagotzen joatea.
Litekeena da dosia doitzeko dosi osagarriak behar izatea lehenengo 2-3
egunetan abstinentziaren sintomak
kontrolatzeko, koadro klinikoa egonkortu eta kontrolatu arte.
116
Emateko bidea
Ohikoena ahotik hartzea da.

Bentzodiazepinak muskulu barnetik
ematea saihestu ohi da, xurgapena
irregularra izaten baita. Behar izanez
gero, zain barnetik eman daitezke.
Tratamenduaren iraupena
Eskuarki, 7-10 egunez erabili ohi dira.
Bibliografia
Prez de los Cobos, J. C.; Valderrama, J. C.; Cervera, G.; Rubio, G. (2006). Tratado
SET de trastornos adictivos. Madril: Editorial Mdica Panamericana.
National Collaborating Centre of Mental Health. (2011). Alcohol-use Disorders:
Diagnosis, Assessment and Management of Harmful Drinking and Alcohol Dependence:
NICE Clinical guideline 115. Hemen berreskuratua: httpl/www.nice.org.uk/CG115
[NICE guideline].
McGrath, S.D. (1975). A controlled trial of chlormethiazole and chlordiazepoxide in
the treatment of the acute withdrawal phase of alcoholism. Br. J. Addict., 70: 81-90.
Guardia Serecigni, J.; Jimnez-Arriero, M. A.; Pascual, P.; Flrez, G. eta Contel
M. (2008). Gua clnica para el tratamiento del alcoholismo (2. arg.). Bartzelona:
Socidrogalcohol.
Berglund, M.; Thelander, S.; Salaspuro, M.; Franck, J.; Andreasson, S.; Ojehagen,A.
(2003). Treatment of Alcohol Abuse, An Evidence-Based Review. In: Alcoholism:
Clinical and Experimental Research, 27(10) October 2003.
Collins, M. N.; Burns, T.; van den Berk, P. A.; Tubman, G. F. A structured programme
for out-patient alcohol detoxification. Br J Psychiatry. 1990 Jun; 156: 871-4.
Yost, D. A. Alcohol withdrawal syndrome. Am Fam Physician 1996; 54: 657.
Sellers, E.M. eta Kalanl, H. (1976). Alcohol intoxication and withdrawal. N. Engl. J.
Med., 294, 757-62.
Mark Hyatt, M.D.; Todd Cheever, M.D. Rosalyn Eldot, P.A.e. Diazepam para la desintoxicacin de alcohol RET. Revista de Toxicomanas. 16. zk., 1998.
117
Alkohol-abstinentzia baloratzeko eskalak erabil daitezke. Ezagunenetako bat

CIWA da (5 minutu):
Arina <15,
Ertaina: 16-20
Larria >20
CIWA ESKALA
Goragaleak eta goitikak:
0: Goragalerik eta goitikarik ez
1: Goragale arinak, eta goitikarik ez
2
3
4: Aldizkako goragaleak, esfortzu
lehorrekin
5
6
7: Etengabeko goragaleak eta goitikak
Ukimen-nahasmenduak:
0: Batere ez
1: Oso sentsazio arina (ziztadak,
kilimak...)
2: Arinaren berdina
3: Ertainaren berdina
4: Maila ertaineko haluzinazioak
5: Haluzinazio larriak
6: Haluzinazio oso larriak
7: Etengabeko haluzinazioak
Dardara:
0: Dardararik ez
1: Ez da ikusten; hatzetan hauteman
daiteke
2
3
4: Nahiko handia, besoak zabalduta
5
6
7: Larria, besoak zabalduta ez daudenean ere
118
Entzumen-nahasmenduak:
0: Batere ez
1: Oso arinak; hots lehorrak edo
beldurtzeko moduak
2: Arinen berdina
3: Ertainen berdina
4: Maila ertaineko haluzinazioak
5: Haluzinazio larriak
6: Haluzinazio oso larriak
7: Etengabeko haluzinazioak
Izerdia:
0:
1:
2
3
4:
5
6
7:
Ez da ikusten
Esku-ahur hezeak
Izerdia kopetan
Blai eginda
Ikusmen-nahasmenduak
0:
1:
2:
3:
4:
5:
6:
7:
Batere ez
Oso arinak
Arinak
Ertainak
Maila ertaineko haluzinazioak
Haluzinazio larriak
Haluzinazio oso larriak
Etengabeko haluzinazioak
Herstura
0:
1:
2
3
4:
5
6
7:
Ez du hersturarik
Arina
Ertaina
Izu-atake akutua
119
Buruko mina
0:
1:
2:
3:
4:
5:
6:
7:
Ez du halakorik
Oso arina
Arina
Ertaina
Nahiko handia
Handia
Oso handia
Oso-oso handia
Aztoramena
0:
1:
2
3
4:
5
6
7:
Jarduera normala
Pixka bat hiperaktiboa
Nahiko artega
tengabe aldatzen du
E
gorputz-jarrera
Orientazioa eta goi-mailako

funtzioak
0: O
rientatuta dago eta batuketak
egin ditzake
1: Ezin du batuketarik egin, eta
datari buruzko zalantzak ditu
2: Desorientatuta dago denborari
dagokionez (2 egun baino gutxiagoko desorientazioa)
3: Desorientazio handiagoa du denborari dagokionez (2 egun baino
gehiagoko desorientazioa)
4: Desorientazio espaziala eta/edo
norberarena
120
13. kap. Opiazeoen ordezko

tratamendua
T. Errasti, M.A. Salazar
Sarrera
Opiazeoekiko mendekotasunari aurre egiteko esku-hartze farmakologiko bat da,
medikuak agindua. Tratamendu horien helburu nagusiak hauek dira:
1. Abstinentziaren sintomak desagerraraztea.
2. Legez kanpoko opiazeoen kontsumoa saihestea.
3. Abstinentziari eustea.
1. Tratamendua agonista opioideekin: metadona eta buprenorfina.

A. Mendekotasuna gainditzeko tratamendua metadonarekin:
Gaur egun, aukerako agonistak metadona (erabateko agonista) eta buprenorfina
(agonista partziala) dira. Nagusiki, haien batez besteko bizitza luzeagoa delako
eta behin ematen denetik berriz ematen denera bitartean tarte luzeagoak egiteko
aukera ematen duelako; horrek tratamendua betetzea errazten du.
Metadona morfinaren antzeko ezaugarri orokorrak dituen opiazeo sintetiko bat
da. Oso ondo xurgatzen da urdail-hesteetan. Sendo lotzen zaie proteina plasmatikoei. Gibelean metabolizatzen da, eta metabolitoak gernuaren eta gorozkien
bidez kanporatzen dira. Gernu bidezko kanporatzea pH-aren mende dago, hots,
pH-a jaitsi ahala, gehiago kanporatzen da.
Ahotik hartu ostean, 30-60 minutura hasten da haren ekintza, eta 24-36 orduko erdibizitza du; horrek kontzentrazio plasmatiko egonkorra ematen du egunean
dosi bakarra hartuta.
Albo-ondorioak
Hauek dira albo-ondoriorik ohikoenak: goragaleak, goitikak, idorreria, pisua hartzea, izerditzea, euforia, arnas depresioa eta apnea. Tratamenduaren hasieran
agertzen dira, eta gutxitu egiten dira denborak aurrera egin ahala.
121
Arreta berezia eskatzen duen kontu bat QT tartearen luzatzea da: metadonak
nahasmenduak eragin ditzake bihotzaren errepolarizazioan, eta QT tartea luzatzen delako ikusten da hori elektrokardiografian; hori dela eta, gomendatzen da
elektrokardiograma bat egitea tratamendua hasi aurretik, eta beste batzuk gero,
segimendurako, arritmia izateko arrisku-faktoreak dituzten pazienteetan, kardiopatia dutenetan edo bihotzeko arazoak izateko arrisku-faktoreak dituztenetan.
Posologia, hiru fasetan:
122
Kontraindikazioak

Produktuarekiko hipersentikortasuna
Giltzurrun-gutxiegitasun larria
Gibel-gutxiegitasun larria
Arnas gutxiegitasun larria
Interakzioak
Antagonista opiazeoak: Naltrexona,
naloxona eta nalmafenea.
Agonistak-antagonistak: buprenorfina, pentazozina eta tramadola
Antirretrobiralak:
Opiazeoekiko abstinentzia-sindromea eragingo lukete.

Opiazeoekiko abstinentzia-sindromea (OAS) eragingo lukete horiek ere.
Alderantzizko transkriptasaren inhibitzaileak, nukleosidoen analogoak (zidobudina, abakabirra, didanosina,
estabudina, zalzitabina, lamibudina): metadonak haien
toxikotasuna areagotzen du.
Alderantzizko transkriptasaren inhibitzaileak, nukleosidoen analogo ez direnak (nebirapina, efabirenza,
delabirdina). Metadonaren eraginkortasuna gutxitu dezakete, eta, beraz, haren dosia handitzea eta/edo zatikatzea gomendatzen da.
Proteasaren inhibitzaileak (abakabirra, indinabirra,
erritonabirra, sakinabirra, nelfinabirra, telaprebirra,
bozeprebirra): Metadonaren eraginkortasuna gutxitu
dezakete, eta, beraz, haren dosia handitzea eta/edo zatikatzea gomendatzen da.
Errifanpizina
Karbamazepina
Bentzodiazepinak eta NSZren
beste depresore batzuk:
Antidepresibo triziklikoak eta psikosiaren kontrakoak
OAS eragiten du, eta, beraz, dosia handitzea edo

12 orduz behin zatikatzea eskatzen du.
OAS eragin dezake.
Metadonaren eragina areagotzen dute.
Metadonak haien toxikotasuna areagotzen du (arreta berezia jarri behar zaio QT tartearen luzatzeari).
B. Mendekotasuna gainditzeko tratamendua buprenorfinarekin:

Buprenorfina mu hartzaile opiazeoen agonista partziala eta kappa hartzaileen
antagonista da. Beste opiazeo batzuek baino afinitate handiagoa du mu hartzailearekiko, eta, hori dela eta, opiazeo horiek kanporatu egiten ditu hartzaile
horretatik; dena den, aktibitate txikiagoa du. Beste opiazeo batzuk hartzaileetatik
kanporatzen dituenez, OAS bat eragin dezake, eta hori funtsezkoa da tratamenduaren hasieran. Heroinak eta erabateko beste agonista batzuek ez bezala, dosiaren mendeko efektuek muga bat dute, eta ez dute handitzen jarraitzen dosia
handitu arren (sabai-efektua); beraz, zailagoa da gaindosi bat gertatzea.
123
Mihipetik ematen da, efektua 30-60 minutura hasten da, gailurra 1-4 ordu bitartean gertatzen da, eta 36 orduko batez besteko bizitza du. Biodisponibilitatea
txikia da digestio-bidetik.
Buprenorfina naloxonarekin batera merkaturatzen da konprimatutan; naloxona ez
da ia batere xurgatzen mihipetik, eta, hala, ez dago zain barnetik eman beharrik
(zain barnetik emateak abstinentzia-sindromea eragingo luke).
Albo-ondorioak
Hauek dira ohikoenak: buruko mina, goragaleak, goitikak, idorreria, astenia, sedazioa eta izerditzea. Farmakologiaren ondorioz, litekeena da abstinentzia-sindromea agertzea indukzio-fasean.
Posologia, hiru fasetan:
124
Kontraindikazioak

Produktuarekiko hipersentikortasuna.
Giltzurrun-gutxiegitasun larria.
Gibel-gutxiegitasun larria.
Arnas gutxiegitasun larria.
Haurdunaldia eta edoskitzaroa.
Interakzioak
Beste opiazeo batzuk
Opiazeoekiko abstinentzia-sindromea eragin dezake,

eta, beraz, ez da eman behar gabeziak eragindako
sintomak ikusi arte.
NSZren depresoreak.
Buprenorfinaren eragin lasaigarria areagotzen dute.
Antirretrobiralak: Proteasaren inhibitzaileak.
Buprenorfinaren eragina areagotzen dute, eta beharrezkoa izan liteke haren dosia gutxitzea.
Antifungikoak: ketokonazola, itrakonazola.
Buprenorfinaren eragina areagotzen dute, eta beharrezkoa izan liteke haren dosia gutxitzea.
2. Tratamendua antagonista opioideekin: naltrexona

Antagonistekin egiten diren tratamenduen helburua abstinentziari eustea da.
Antagonista opioideen artean, naltrexona da opiazeoekiko mendekotasuna gainditzeko profil egokia duen bakarra. Antagonista lehiakorra da mu, kappa eta delta
hartzaileei dagokienez.
Ondo xurgatzen da ahotik hartuta, eta hartu eta 15-30 minutura hasten da haren
eragina. Gibelean metabolizatzen da, eta gernuaren bidez kanporatzen da. Haren
kanporatze-erdibizitzari esker, 24, 48 eta 72 orduz behin eman daiteke, 50,
100 eta 150mg-ko dositan. Ez du tolerantziarik ez adikziorik sortzen.
Albo-ondorioak
Goragaleak, goitikak eta sabeleko mina.
Herstura, insomnioa, astenia.
Hepatotoxikotasuna (utzi egin behar da, transaminasen maila normaltzat
jotzen denaren hirukoitza bada).
Arreta berezia jarri behar da tratamendua bat-batean eteten denean edo
bukatzen denean, opiazeoak hartuz gero gaindosia gerta liteke eta.
125
Posologia
50mg/egun hartzeak 24 orduko blokeoa eragiten du.
Kontraindikazioak
Produktuarekiko hipersentikortasuna.
Gibel-gutxiegitasuna.
Opiazeoak erabiltzea edo hartzea.
Interakzioak
Ez da gomendatzen hepatotoxikoak izan daitezkeen beste botika batzuekin batera erabiltzea.
126
3. A
gonista/antagonista opioideekin tratamendua egiteko gomendioen
laburpena
Abstinentzia-mota
Metadona
Buprenorfina
Naltrexona
Heroina: 6 ordu
Heroina: 24 ordu
Metadona: 24-48 ordu
Metadona: 24-72 ordu
Hasiera
15-20mg/egun
2-4mg/egun
25mg/egun
Egonkortzea
15mg/aste
4-8mg/egun
50mg/egun
Mantentzea
40-100mg
8-16mg/egun
Al-Az-Or: 100-100-150mg
Bibliografia
Fernndez, J.; Gutierrez, E.; Marina, P. A. Actuaciones clnicas en trastornos adictivos.
Madril: Aula Mdica, 2002.
Arias, F.; Castillo, C.; Fernndez, J.; Roncero, C.; Rovira, M. A.; Secades, R. Opiceos.
Bartzelona: Socidrogalcohol, 2008.
Bobes, J.; Bobes, M. T. Efectividad a largo plazo de los tratamientos de mantenimiento
con metadona en personas con adiccin a derivados opiceos. Adikzioak, 2012.
OME. Opiazeoekiko mendekotasunaren tratamendu farmakologikorako gida. Geneva.
2009. http://www.who.int/substance abuse/publications/ treatment/en/index.html
Txosten orokorra. Espetxeetako Osasunaren koordinaziorako Zuzendariordetza Orokorra.
2009. http://www.institucionpenitenciaria.es/web/export/sites/defaut/datos/descargables/publicaciones/Informe General 2009.pdf
127
14. kap. Kokainarekiko eta gainerako

psikoestimulatzaileekiko
desintoxikazioa
L. Uriarte, L. Garca, M. Silva, B. Hernani, J. Sanz
Sarrera
Psikoestimulatzaileen barruan, kokaina, anfetaminak eta anfetamina-erako substantziak daude. Intoxikazioan eta abstinentzian antzeko sintomak izaten dira, eta
klinikan izaten diren desberdintasunak substantzia bakoitzaren batez besteko
bizitzari dagozkio batez ere: 40-60 minutu kokainarentzat, eta, 6-12 ordu, anfetaminarentzat. Batez ere kokainaren kudeaketa aztertuko dugu hemen, haren
kudeaketa gainerako psikoestimulatzaileetara estrapola daitekeela ulertuta.
Kokainarekiko mendekotasunaren eta abstinentziaren ezaugarriak

Eremu honetan aurrerapen asko egin diren arren, kokainarekiko mendekotasunaren mekanismo neurokimiko nagusiak ez daude erabat zehaztuta, garuneko
eremu askori eragiten baitie kokainak. Honako hau postulatzen da:
1. Kokainaren efektu akutuak zuzeneko eragina du sari-sistema dopaminergiko mesolinbikoan, neurona dopaminergikoak estimulatzen baititu, eta hori
legoke, hain zuzen, mendekotasunaren oinarrian:
Dopaminaren garraiatzailearen antagonista da; hura berriz erakartzea
inhibitzen du.
Dopaminaren sintesia areagotzen du.
Sinapsi osteko hartzaile dopaminergikoen hipomodulazioa eragiten du.
2. Dena den, luzaro erabiltzeak jarduera dopaminergikoa desarautuko luke,
dopaminaren deplezioa gertatuko litzateke, eta, ondorioz, dosia handitu
beharko litzateke efektu bera lortzeko.
3. Serotoninaren eta noradrenalinaren sinapsi aurreko garraiatzaileak ere blokeatzen ditu kokainak, eta eragina du beste sistema batzuetan, hala nola
glutamatoarenean, GABAn eta endokanabinoidean.
129
4. Gainera, hipofrontalitate bat egongo litzateke kokainarekiko mendekotasuna duten banakoetan.

Bi zeinutan oinarrituta esan dezakegu mendekotasuna ezarri dela:
Cravingetik harago abstinentziari eusteko ezintasuna
Efektu paradoxikoa edo tolerantzia alderantzikatua; kokaina modu kronikoan erabiltzearen ondorioz efektu estimulatzaileak galtzea du ezaugarri
Kokainarekiko abstinentzia-sindromea
Ez du patroi zehatzik, baina badu ezaugarri bereizle bat: ez dago droga bilatzeko jarrerarik, eta abstinentzia-garaian hura hartzeak ez ditu gabeziaren sintomak
desagerrarazten.
Dena den, gida gisa, Gawinek eta Kleberrek 1986an abstinentzia-sindromearen
faseei buruz egin zuten deskribapena erabiliko dugu:
130
Kokaina-kontsumoaren tratamendua
Orain arte, ez da botikarik onartu gaixotasun hori tratatzeko, eta aztertu diren esku-hartze psikologikoek eragin mugatua izan dute.
Tratamenduan kontuan hartu behar dira izan daitezkeen beste nahasmendu psikiatriko batzuk (beste substantzia batzuekiko mendekotasuna, alkoholarekikoa
barne; depresioa; arreta-defizitaren trastornoa, hiperaktibitatearekin; nahasmendu obsesibo-konpultsiboa; nahasmendu psikotikoak), eta haien tratamendua.
Kokainarekiko desintoxikazioa
Abstinentzia-sindrome akutua ez da izaten zaintza mediko bereziak behar izaten dituen egoera bat, eta, beraz, laguntza psikologikoa aski izaten da, nahiz eta
zenbait egoeratan laguntza psikofarmakologikoa behar izaten den. Eskuarki, tratamendu anbulatorioa izaten da; dena den, zenbait egoeratan, pazientea ospitaleratu egin behar izaten da prozesuan.
Kasu hauetan joan behar izaten du pazienteak ospitalera desintoxikazio-tratamenduan:
Aurretik egindako tratamendu anbulatorioek porrot egin dutenean
Komorbilitate organiko larria dagoenean
Pazienteak patologia psikiatriko larriren bat duenean
Kontrol anbulatorioa egitea eragozten duen arazo sozialen bat dagoenean
Pazienteak beste droga batzuk ere hartzen dituenean
Pazienteak hala eskatzen duenean, kontrolik eza sentitzen duelako
Desintoxikazioan erabiltzen diren medikamentuak

Inongo tratamenduk ez du erakutsi eraginkorra denik saiakuntza kliniko kontrolatuetan. Gehien erabiltzen direnen artean hauek daude:
Agonista dopaminergikoak: amantadina eta bromokriptina abstinentzia
goiztiarraren sintomak tratatzeko erabili izan dira, hipotesitzat hartuta
haiek denbora luzean hartzeak sinapsi osteko dopaminaren deplezioa eta
abstinentziaren eta cravingaren sintomak eragiten dituzten hartzaile dopaminergikoen hipersentikortasuna eragiten dituela. Orain arte jaso diren
131
ebidentzia zientifikoek ez dute abantailarik eskaintzen eraginkortasunari

eta jasangarritasunari dagokienez.
Kokaina hartzearen edo haren abstinentziaren ondoriozko konbultsio-aurrekariak izanez gero, kontuan har liteke prebentzio gisa epilepsiaren kontrako
botikak erabiltzea.
Propanolola aukera eraginkorra izan liteke kokainaren abstinentzia-sindrome larria tratatzeko, nahiz eta oraindik azterketa gehiago egin behar diren.
Mendekotasuna gainditzeko erabiltzen diren medikamentuak

Gaur egun, ez dago kokainarekiko mendekotasuna gainditzeko onartutako tratamendu farmakologikorik. Medikamentu hauek aztertu dira:
Agonista dopaminergikoak: amantadina, bromokriptina eta pergolida dira
kokainarekiko mendekotasuna gainditzeko gehien aztertu diren botikak, hipofuntzio dopaminergikoa zuzentzeko duten gaitasunagatik. Dena den, hiru
botika horiei buruz egindako berrikuspenek ez zuten eman behar besteko
ebidentziarik eraginkortasunari eta tolerantziari dagokienez. Lebodopa/
karbidopa ere erabili izan da saiakuntza klinikoetan dopaminaren sintesia
areagotzen duelako, baina ez du emaitza esanguratsurik eman.
Antagonista dopaminergikoak: postulazioetako bat zen antagonista dopaminergikoek kokainak jokabidearen gainean dituen eraginak, errefortzu
positiboa eta priming efektua blokeatu litzaketela. Kokainarekiko mendekotasunaren tratamendu farmakologikoari buruz egindako bi berrikuspen
sakonek ez dute ebidentzia zientifikorik aurkitu botika horiek kokainarekiko
mendekotasuna tratatzeko eraginkorrak direla ziurtatzeko.
Antidepresiboak: antidepresibo asko serotoninaren, noradrenalinaren eta,
kasu batzuetan, dopaminaren birkaptazioa blokeatzeko duten ahalmenagatik ikertu dira; blokeatze hori kokaina kontsumitzeari bat-batean utzi
ondoren substantzia horien gordailuak berreskuratzeko egiten da. Baina
oraingoz ez dago behar beste ebidentzia ziurtatzeko antidepresiboak eraginkorrak direla kokainarekiko mendekotasuna gainditzeko.
Konbultsioen kontrakoak / eutimizatzaileak: kokainaren kindling efektuagatik eta bide mesokortikolinbikoan duen eraginagatik probatu dira,
baita glutamatoak konbultsioen kontrako botika batzuetan duen eragin
GABAergiko eta antagonistagatik ere.
132
Karbamazepina
Asko aztertu izan da, baina metaanalisi batean

ezin izan zen berretsi karbamazepina eraginkorra denik kokainarekiko mendekotasunaren tratamenduan. Garrantzitsua da p 3A4 zitokromoak
duen indukzio-ahalmena, zeinak kokainarekin
interakzioa izan baitezake, eta norkokainaren
mailak handitu (ahalmen hepatotoxikoa eta kardiotoxikoa duen metabolitoa da norkokaina).
Oxkarbamazepina
Azterketa kontrolatu gehiago behar dira paziente

politoxikomanoetan bentzodiazepinen ordez oxkarbamazepina erabil daitekeela berresteko.
Balproatoa
Emaitza kontraesankorrak lortu dira, eta ez datu

eztabaidaezinak.
Bigabatrina
Oso efektu GABAergikoa du, eta, hori dela eta,

zenbait ikerketatan ikusi da errefortzua blokeatu
lezakeela, eta cravinga txikiagotu. Herrialde batzuetan, bigabatrina ez dago merkaturatua, iraupen
txikiko azterketetan ikusi ez diren albo-ondorio oftalmologikoen gaineko kezka dela eta.
Tiagabina
Plazeboarekin alderatuz egin diren azterketetan,

ez da datu argirik lortu. Berriki egindako azterketa baten arabera, eraginkorra izan liteke abstinentzia goiztiarrean, loaren nahasmenduak
tratatzeko.
Topiramatoa
Eragin GABAergikoa eta antiglutamatergikoa

duen botika; hori dela eta, cravinga txikiagotzen
lagunduko luke. Kokainarekiko adikzioaren tratamenduan saiakuntza itxi batean erabili den
lehenengo antikonbultsiboa da. Plazeboa baino
hobea izan liteke, baina emaitza horiek berresteko saiakuntza kontrolatu gehiago behar dira.
Baklofenoa
GABBA agonista; esperimentazio-fasean dago,

eta ikerketa gehiago egin behar dira haren eraginkortasunari eta tolerantziari buruz behar beste
ebidentzia izateko. Interesgarria izan daiteke berriz kokaina kontsumitzen hastea prebenitzeko,
drogaren eragin indargarria murrizteko gaitasuna
dutela ikusi baita animalietan egindako saio aurreklinikoetan. Kokainarekiko mendekotasunik handiena zuten pazienteek erantzuten zuten ondoen
tratamenduaren aurrean. Itsu bikoitzeko ikerketa
berriago batean baklofenoaren eraginkortasuna eta
segurtasuna ebaluatu ziren, eta ikusi zen taldeek
ez zutela aldaketarik tratamenduari eusteko tasei
eta kokainarik hartu gabeko egunen asteko portzentajeei zegokienez.
133
Disulfirama. Alkoholarekiko mendekotasuna gainditzeko erabiltzen da, aldehido deshidrogenasa entzima eta dopa-beta-hidroxilasa inhibitzen dituelako; azken horrek, hain zuzen, dopaminaren mailak igoko lituzke.
Kokainarekiko mendekotasunaren tratamenduan zer eragin duen aztertu
da, paziente asko baitira bi substantziak batera hartzen dituztenak (azterketa batzuetan, %85eraino). Zenbait ikerketak erakutsi dute eraginkorra
dela kokaina-kontsumoa murrizteko, dopamina-maila handitzen duelako.
Dena den, laborategiko giza azterketatan ikusi da disulfiramak kokainaren
metabolismoa inhibitzen duela, eta, ondorioz, haren mailak handiagotu
egiten dira. Horrek mugatu egin lezake disulfiramaren erabilera, eta motibazio handia duten, irrikari eusteko gai diren eta arazo kardiobaskularrik ez
duten pazienteetan soilik erabili.
NSZren estimulatzaileak: substantzia horien erabilerak zituen oinarri teorikoak opiazeoekiko mendekotasunean agonista opiazeoekin egindako mantentze-programek zituzten oinarri berak ziren.
134
Metilfenidatoa
Egin diren ikerketetan ez da ahobatezko ondoriorik atera. Arreta-defizitaren trastorno bat egongo
balitz hiperaktibitatearekin (komorbidoa kokainarekiko mendekotasuna duten pertsonetan, kasuen %30en), botika horren eraginkortasunari
buruzko emaitzak ere ez dira uniformeak. Berriki
egindako itsu bikoitzeko saio batek erakutsi du
botika hori plazeboa baino eraginkorragoa dela
gernu-kontrol positiboak gutxitzeko eta koadro
klinikoa hobetzeko; hori dela eta, zenbait ikertzailek uste dute kontuan hartu behar dela arreta-defizitaren trastornoa hiperaktibitatearekin
izanaren aurrekariak dituzten eta kokainarekiko
mendekotasuna duten pertsonetan.
Pemolina
Kokainarekiko mendekotasunaren tratamendurako aztertu den psikoestimulatzailea; ez da emaitza argirik lortu.
Anfetaminak
Nahiz eta ebidentzia askok esaten duten anfetaminak eraginkorrak direla kokainarekiko mendekotasuna tratatzeko, kontu handiz erabili
behar dira, mendekotasuna eragin baitezakete.
Patologia honetan dituzten onurak berresteko
ikerketa gehiago behar dira.
Opioideak: Opioideen agonistekin eta antagonistekin egin dira saiakuntzak

kokainarekiko mendekotasunaren alorrean, sistema opioide endogenoak kokaina-errefortzuan duen eragina dela eta:
Naltrexona
Antagonista opioidea; hainbat azterketa kontrolatutan emaitza kontraesankorrak eman ditu.
Buprenorfina
Kappa hartzaileen antagonista eta nu hartzaileen

agonista partziala. Metadona hartzen duten pazienteekin egindako konparazio-azterketetan, ez
da ikusi eraginkorragoa denik. Haren eraginkortasuna ziurtatuko duten ebidentzia gehiago behar
dira.
Metadona
Opioideekiko mendekotasuna duten eta kokaina

hartzen duten pazienteetan probatu den agonista sintetikoa. Cochranek egindako berrikuspen
batek metadonaren 60-100mg-ko mantentze-dosi bat aipatzen du beste droga batzuk hartzeko
arriskua gutxitzeko.
Immunoterapia: Kokainaren eta haren metabolitoen kontrako antigorputzak

sortzea, zeinek substantzia haiek garunera sartzea eragotziko bailukete; esperimentazio-fasean dagoen ikuspegi itxaropentsua da, eta zenbait emaitza on izan ditu gizakietan. Gaur egun, esperimentazioko II b fasean dago,
tolerantzia ona du, baina zenbait muga ere bai; besteak beste, pazienteen
%40k baino ez ditu antigorputz-maila erabatekoak.
Antigorputz katalitiko monoklonalak kokainari lotzen zaizkion entzimak
dira; hala, haren katabolismoa bizkortzen dute garunean eraginik izan aurretik. Fase esperimentalean dagoen beste ikerketa-ildo bat da.
Beste botika batzuk:
Modafiniloa
Narkolepsiaren tratamenduan erabiltzen den estimulatzaile glutamatergikoa. Kokainarekin batera

ematea segurutzat jo zen zenbait azterketatan;
dena den, berriki egin diren azterketa kontrolatuetan ez da plazeboarekiko alde handirik ikusi.
Hala ere, etorkizun handiko ikerketa-arloa da,
nahiz eta substantzia hori neurriz gain hartzeko
arriskua dela-eta oraingoz jarduera klinikoan ez
erabiltzea gomendatzen den.
135
Ondansetrona
5HT3 hartzaileen espezifikoa den antiemetiko

antagonista. Plazeboarekin ausazkotutako azterketa kontrolatu batek erakutsi du botika horrek,
4mg-ko dositan, eragin positiboa duela kontsumoa gutxitzen eta abstinentzia-egunak gehitzen.
Dena den, hasierako emaitza horiek berresteko
azterketa gehiago behar dira.
N-azetil-zisteina
Fibrosi kistikoa eta parazetamolak eragindako intoxikazioa tratatzeko erabiltzen da. Zelulaz kanpoko zisteina zelula barneko glutamatoarekin
trukatu dezake, eta, hala, glutamatoa gehitu. Bi
azterketak emaitza itxaropentsuak eman dituzte
kokainarekiko mendekotasuna duten pertsonetan
erabiltzeari dagokionez.
Ikerketan
CB1 hartzaile kanabinoidearen antagonistak

Serotoninaren eta noradrenalinaren askatzaile
dualak (PAL 287); gaur egun, esperimentaziofasean daude animalietan.
Kokainarekiko mendekotasunaren tratamendu farmakologikoari buruzko laburpen-taula orientagarria (Socidrogalcohol-ek ebidentzia klinikoan oinarrituta egindako gida klinikoa - 2008)
Botika
eraginkorrak
136
Behar beste ebidentzia

zientifiko, oinarri hartuta saio kliniko prospektibo
ausazkotuak, plazeboarekin kontrolatuak eta behar
besteko n paziente-kopuruarekin eginak, edo kokainarekiko mendekotasuna
duten pazienteak berriz
kontsumitzen hastea saihesteko botika bat eraginkorra dela eta tolerantzia
ona duela frogatzen duten
metaanalisiak.
Ez dago eraginkortzat
jotzeko behar beste ebidentzia duen botikarik
Botika
erabilgarriak
Badira zenbait ebidentzia

botika hau kokainarekiko mendekotasuna duten
pazienteetan erabiltzeko,
baina haren eraginkortasunak eta tolerantziak azterketa kliniko kontrolatu
edo metaanalisi gehiago
eskatzen dituzte hasierako
emaitzak berresteko.
Topiramatoa
Disulfirama
Buprenorfina, opiazeoekiko baterako mendekotasuna duten pertsonetan
Errisperidona (nahasmendu psikotikoa ere
badenean)
Etorkizuna
duten botikak
Haietako asko esperimentazio-fasean daude; hasierako

azterketak positiboak edo
kontraesankorrak izan dira,
eta botika horien eraginkortasuna berresteko saio kliniko berriak behar dira.
Tiagabina
Bigabatrina
Baklofenoa
Naltrexona
Anfetaminak
Propanolola
Aripiprazola
Ondansetrona
Kokainaren aurkako
txertoa
Bibliografia
Kokainarentzako gida klinikoa, ebidentzian oinarritua (Socidrogalcohol). Lorena Casete
Fernndez, Benjamn Climent Daz. Socidrogalcohol, 2008.
Caballero, L. Adiccin a cocana: neurobiologa, clnica, diagnstico y tratamiento.
Osasun Saileko Idazkaritza Nagusia. Osasun eta Kontsumoko ministerioa. Drogei buruzko Plan nazionalerako Gobernu Ordezkaritza, Madril. 2005.
Cocana Abuso: Nuevos enfoques en investigacin y tratamiento. Spitz eta Rosecan.
Ediciones en neurociencias, 1990.
Kokainari buruzko monografia. Francisco Pascual, Meritxell Torres, Amador Calafat.
Socidrogalcohol, 13. lib., 2. gehig., 2001.
Soares, B.; Limas, M.; Reiser, A.; Farrell, M. Dopamine agonists for cocaine dependence (Cochrane Review). In: The Cochrane Library. John Wiley & Sons; Ltd, Chicester.
2003.
European Monitoring Center for Drugs and Addiction. Treatment of problem cocaine
use: a review of the literature. EMCDDA literature reviews. Lisboa. 2007.
137
Amato, L.; Minozzi, S.; Pani, P.; Davoli, M. Antipsychotic medications for cocaine dependence. Cochrane Database Syst Rev 2007; 18 (3):CD006306.
Lima, A. R.; Lima, M. S.; Soares, B. G.; Churchill, R.; Farrell, M. Carbamazepine for
cocaine dependence. Cochrane Database Syst Rev 2000;(2):CD002023.
Kahn, R.; Biswas, K.; Childress, A. P.; Shoptaw, S. Multicenter trial of baclofen for abstinence initiation in severe cocaine dependent individuals, Drug Alcohol Depend 2009;
103: 59-64
Petrakis, I. L.; Carroll, K. M.; Nich, C.; Gordon, L. T.; McCance-Katz, E. F.;
Frankforter,T.; Rounsaville, B. J. Disulfiram treatment for cocaine dependence in
methadone maintained opioid addicts. Addiction 2000,95(2):219-228.
Levin, F. R.; Evans, S. M.; Brooks, D. J.; Garawi, F. Treatment of cocaine dependent
treatment seekers with adult ADHD: double-blind comparison of methylphenidate and
placebo. Drug Alcohol Depend 2007; 87: 20-29.
Grabowski, J.; Rhoades, H.; Stotts, A.; Creson, D.; Cowan, K.; Kopecky, C. eta
beste. Agonist-like or Antagonist-like treatment for cocaine dependence with
methadone for heroin dependence: two double-blind randomized clinical trials.
Neuropsychopharmacology, 2004; 29:969-981.
Montoya, I. D.; Gorelick, D. A.; Preston, K. L.; Schroeder, J. R.; Umbricht, A.;
Cheskin,L. J. eta beste. Randomized trial of buprenorphine for treatment of concurrent
opiate and cocaine dependence. Clin Pharmacol Ther 2004; 75: 34-48.
Faggiano, F.; Vigna-Taglianti, F.; Versino, E.; Lemma, P. Methadone maintenance at different dosages for opioid dependence (Cochrane Review), Cochrane Database System
Review.
Johnson, B. A.; Roache, J.D.; Ait-Daoud, N.; Javors, M. A.; Harrison, J. M.; Elkashef
eta beste. A preliminary randomized, double-blind, placebo-controlled study of the safety and eficacy of ondansetron in the treatment of cocaine dependence. Drug Alcohol
Depend 2006; 84: 256-263.
Markidian, B. A.; Larowe, S. D.; Hedden, S.; Kalivas, P. W.; Malcom, R. J. An open-label trial of N-acetylcysteine for the treatment of cocaine dependence: a pilot study.
Progress in Neuropsychopharmacology and Biological Psychiatry. 2007; 31:389-394.
138
15. kap. Estimulatzaileen
etengabeko erabilerarako
tratamendua.
Oldarkortasuna vs
hiperaktibitatea
J. Perez Atxa, M. Landabaso
Sarrera
Adikzioen arloan artatzen ditugun pazienteetan oso maiz izaten diren bi sintoma
bereiz aztertzen saiatuko gara. Adin orotan agertzen diren sintomak dira, nahasmendu askoren parte direnak, eta horregatik da zaila haiek aztertzea eta sailkatzea. Aparteko kapitulu batean sartu ditugu bereziak eta garrantzitsuak direlako,
eta hurbilketa terapeutiko berrienen bidez aztertuko ditugu.
Hiperaktibitate- eta oldarkortasun-sintomak dira adinarekin gehien aldatzen
diren sintomak; urteek aurrera egin ahala, pertsona helduetan ezinegona, herstura, ondoeza edo tentsioa sentiarazten dituzten barne-sentsazio bihurtzen dira.
1. Oldarkortasuna
Zaila da ezinezkoa dela ez esatearren oldarkortasunarentzako tratamendu bat
protokolizatzen, haren hedadura eta konplexutasun direla eta, zeina batzuetan
sintoma baita, eta, beste batzuetan, ezaugarri.
Norberarentzat edo hirugarrenentzat kaltegarri izan litekeen bulkada, premiazko
nahi edo tentazio bati eutsi ezina da. Jokabideari dagokionez, haren ezaugarri
dira arduragabetasuna, kaltearen zentzu gutxietsi bat, kanporakoitasuna, ezinegona (haborokina atzeratzeko ezintasuna barne), arriskuak eta plazerak hartzeko
joera eta sentsazioak bilatzea (Hollander 2002). Nahi horri eutsi ezinak bihurtzen du patologiko.
139
Hura tratatzeko, lanketa terapeutikorako zenbait modu daude:

Kontsumoak eragindakoa bada, intoxikazioa eta kontsumoa tratatu behar
dira.
Oinarrizko patologia bat badago eta argi eta garbi entitate nosologiko baten
sintoma bada (adibidez, arreta-defizitaren trastornoa, hiperaktibitatearekin), entitate nosologikoa tratatu behar da.
Nortasunaren ezaugarri bat bada, hots, banako horrek berezko duen ezaugarri bat, askotarikoa izan daiteke, eta zaila da protokolizatzea.
Psikopatologian, legeak zigortutako pazienteetan, interesgarriak izan litezke zenbait azterketa, non indarkeriari lotutako oldarkortasunean hobekuntzak eragin zituzten tratamenduak ezarri baitziren.
Tratamenduak
Farmakologikoak:
Fluoxetina. Coccaro eta Kravoussi, 1997an; agresibitate oldartsuaren beherakada.

Fenelzina. Cornelius, Soloff, 1993an; mugako nortasun-nahasmendua zuten paziente ospitaleratuetan,
sumindurak eta etsaitasunak nabarmen egin zuten
behera.
Tranilzipromina, karbamazepina. Cowdry eta Gardner,
1988an; mugako nortasun-nahasmendua zuten
paziente anbulatorioak, tratamenduarekiko erresistenteak, eraso oldartsuen historia zutenak. Jokabidenahasmenduaren intentsitateak eta eraso oldartsuen
maiztasunak behera egin zuten. Kasuen %18n, gogo-aldarteak okerrera egin zuen.
Litioa. Zenbait ikerketa, Sheard, 1976an; itsu bikoitzeko saioa, plazeboarekin kontrolatua, preso agresibo oldartsuetan. Interesgarria: eraso oldartsuek
behera egin zuten, baina ez aurrez pentsatutako indarkeria-ekintzek. Jokabide suizida prebenitzen du.
Dibalproatoarekin ere emaitza onak lortu ziren.
Eraso oldartsuek eta suminkortasunak behera egin
zuten.
Haloperidola. Soloff, 1986an eta 1989an; mugako nortasun-nahasmendua zuten paziente ospitaleratuetan. Behera egin zuten depresioak,
etsaitasunezko depresioak, hersturak, oldarkortasunak, psikotizismoak eta ideia paranoideek, eta hobera egin zuen funtzionaltasun globalak.
140
Farmakologikoak:
Flupentixola. Montgomery eta Montgomery, 1982an.

Behera egin zuten jokabide suizidak eta parasuizidak arlo horretako aurrekariak zituzten pertsonetan.
Olanzapina. Zanarini eta Frankenburg, 2001ean.
Mugako nortasun-nahasmendua zuten pazienteak.
Hobera egin zuten suminkortasunak, etsaitasunak,
oldarkortasunak eta pertsona arteko harremanek.
Depresioak ez zuen hobera egin.
Psikoterapiak:
Azterketek emaitza onak eman
dituzte
Sumina eragiten duten egoerekiko irudimenezko

esposizioa Grodnitzky eta Tafrate, 2000. urtean.
Suminkortasunak behera egin zuen espezifikoki horregatik bideratutako pazienteetan.
Erlaxazioa +TK. Deffenbacher, 2000, 2002. Gida
tzean suminkortasun handia zuten unibertsitateikasleak. Behera egin zuen.
Jokabide-terapia dialektikoa. Linehan, 1994.
Mugako nortasun-nahasmendua duten pazienteak,
suizida kronikoak; suminkortasuna hobetzea, gizarteeta funtzionalitate-doikuntza.
2. Hiperaktibitatea
Hiperaktibitateak ezaugarri hauek ditu helduetan: barneko ezinegona, estutasun-sentimenduak, eskuak eta/edo oinak mugitzea, etengabe zerbaitekin jolasean aritu beharra, denbora luzez eserita egon ezina, mugimendua eskatzen
duten lanak nahiago izatea, azkar gidatzea, gehiegi hitz egitea, txandari itxaroteko arazoak izatea, barne-motor batek gidatua izatea. Estimulatzaileen kontsumo jarraitu batean, non pazienteak adierazten baitu hiperaktibitatea baretzeko
erabiltzen duela (zineman edo bilera batean geldirik egoteko, zeregin batean
kontzentratzeko, lasaitzeko, lanari etekin hobetzea ateratzeko, eta abar), diagnostikoa errazagoa izan daiteke; helduetan, ziurrenik, arreta-defizitaren trastorno
bat izango da, hiperaktibitatearekin (ADTH).
Hiperaktibitatea ADTHren sintoma ia patognomonikoa da, betiere arreta-defizitaren eta oldarkortasunaren sintomak baditu eta pertsonaren garapenean mantendu bada. Hiperaktibitatea, bere aldetik, bizitzako edozein unetan ager daiteke,
estres-egoeretan, erabaki garrantzitsuak hartu behar direnean, substantziek eragindako intoxikazioa gertatzen denean eta zenbait patologia psikiatriko eta organiko daudenean.
141
Arreta-defizitaren trastornoa, hiperaktibitatearekin (ADTH), eta substantzien

erabileragatiko nahasmendua (SEN) gainezarri egiten dira; hala, jotzen da SEN
izateko arrisku-faktore bat dela ADTH, eta zenbatesten da ADTH duten pazienteetan substantzien erabileragatiko nahasmenduaren prebalentzia bikoitza dela
biztanleria orokorrarekin alderatuz gero, eta SEN duten helduen %20-39k baterako ADTH dutela. Era berean, beste patologia psikiatriko batzuekiko komorbilitatea handia da: depresio-nahasmenduetan, %12-18; nahasmendu bipolarrean,
%9-21; herstura-nahasmenduetan, %9-12; nortasun antisozialaren nahasmenduan, %20-30, presoetan; mugako nortasun-nahasmenduan, %16-40.
ADTH nahasmenduaren diagnostikoa, funtsean, klinikoa da; ebaluazio-eskalak
eta behaketa bidezko datuak baliagarriak dira sintomen inguruko zalantzarik izanez gero. Ezin dugu ahaztu patoplastian, sintomen adierazpenean, aldaketa handiak eragin ditzaketen komorbilitateen prebalentzia handia.
Tratamenduak
Hiperaktibitatea une jakinetan, estres-egoeretan, zenbait substantziak (batez ere,
estimulatzaileek) eragindako intoxikazioetan edo patologia psikiatriko eta/edo organikoetan agertu bada, tratamendua egoera edo patologia horren oinarrizko tratamendua izango da.
Hiperaktibitatea kronikoa denean eta banakoaren garapenean harekin jarraitzen
duenean, arreta-defizitaren eta oldarkortasunaren sintomatologiarekin ez ezik
emozio negatiboen sintomekin, tratamendua ADTH nahasmendu bati eta baterako nahasmenduei dagokiena izango da (substantzien erabileragatiko nahasmenduak, mugako nortasun-nahasmenduak, depresio-nahasmenduak eta abar izango
dira baterako nahasmendu horiek).
Gure herrialdean, kontuan izan behar dugu helduetan ADTH tratatzeko indikazioa duen molekula bakarra atomoxetina dela, baldin eta pazienteak dagoeneko
metilfenidatoarekin edo beste estimulatzaile batzuekin tratamendu eraginkorra
jaso ez badu (haurtzaroan edo nerabezaroan).
Tratamendu-giden arabera (BAP 2007, European Network Adult ADHD 2010,
CADDRA 2011, NIMH 2008, Ramn de la Fuente Psikiatriako Institutu
Nazionala 2010, Sant Joan de Deu fundazioa 2010), gomendioa tratamendu
multimodala egitea da, hots, farmakoterapia, psikoterapia kognitibo eta jokabidezkoa, psikohezkuntza, eta familia eta hezkuntzako esku-hartzea erabiltzea.
Gida guztiak bat datoz esatean ADTH nahasmenduaren sintomentzako tratamendua tratamendu farmakologikoa dela, psikoterapiaz lagunduta, hau da, nahasmenduaren gaineko psikohezkuntza, ADTH nahasmenduaren sintomek eragin
dezaketen ondoez soziala, akademikoa, lanekoa edo familiakoa arintzeko.
142
Gida gehienek gisa honetako tratamendua gomendatzen dute helduentzat:

Lehen aukerakoak
Metilfenidatoa (03-15mg/kg/egun)
Atomoxetina (05-14mg/kg/egun)
Lisdexanfetamina dismesilatoa (gehienez 70mg/
egun)
Bigarren
aukerakoak
Imipramina
Hirugarren
aukerakoak
Klonidina
Bupropiona
Guanfazina
Modafiniloa
Halaber, gida horiek adierazten dute atomoxetina izango litzatekeela aukerako

botika aktiboki substantziak hartzen ari diren pazienteetan.
Metilfenidatoa kontraindikatuta dago tikak, bihotzeko arazoak, glaukoma, hipertiroidismoa, edo herstura/tentsioa dituzten pertsonetan. Atomoxetina kontraindikatuta dago bihotzeko arazoak, glaukoma eta hipertiroidismoa dituzten
pazienteetan. Lisdexanfetamina dismesilatoa kontraindikatuta dago tikak, epilepsia, bihotzeko gaixotasunak, glaukoma edo hipertiroidismoa dituzten pertsonetan.
Estimulatzaileak edo atomoxetina hartu ostean, tentsio arterialak eta bihotzmaiztasunak gora egiten dute pixka bat; aldaketa horiek tratamenduaren hasierako estadioetan agertzen dira, eta, eskuarki, egonkortu egiten dira tratamenduak
aurrera egin ahala.
Estimulatzaileak edo atomoxetina hartzen dituzten pazienteetan, ez dago QT tartea handitzearen, arritmien eta Torsade de Pointes delakoaren ebidentziarik.
Tratamenduaren hasieran zaintza berezia egitea gomendatzen da gaixotasun kardiobaskularren historia pertsonala edo familiarra duten pazienteetan eta arazo
kardiobaskularrak eragiteko arriskua duten botikak, hala nola metadona, hartzen
dituzten pazienteetan.
Literaturan dagoeneko aipatzen da ordezko tratamendu farmakologikoak izateko
aukera, kontuan hartuta hipertentsioa, nahasmendu kardiobaskularrak eta/edo
sintomatologia afektibo negatiboa agertzen direla duloxetina, benlafaxina, desbenlafaxina eta agomelatina hartuta.
143
Bibliografia
Cowdry, R. W.; Gardner, D. L. Arch Gen Psychiatry. Pharmacotherapy of borderline personality disorder. Alprazolam, carbamazepine, trifluoperazine, and tranylcypromine.
1988 Feb; 45(2):111-9.
Heard eta beste. The effect of lithium on impulsive aggressive behavior in man. Am. J.
Psychiatry 133: 1409-1413, 1976.
Soloff, P. H. eta beste: Progress in pharmacotherapy of borderline disorders. Arch. Gen.
Psychiatry 43:691-697, 1986.
Soloff eta beste: Amitriptyline vs haloperidol in borderlines: final outcomes and predictors of response. J. Clin. Psychofarmacology 9:238-246, 1989.
Zanarini, M. C. & Frankenburg, F. R. Olanzapine treatment of female borderline personality disorder patients: A double-blind, placebo-controlled pilot study. J. Clin.
Psychiatry 62: 849-854, 2001.
Linehan, M.M.; Tutek, D.A.; Heard, H.L.; Armstrong, H.E. Interpersonal outcome
of cognitive behavioral treatment for chronically suicidal borderline patients. American
Journal of Psychiatry 151:1771-1776, 1994.
144
16. kap. Antsiolitikoekiko, hipno
tikoekiko eta lasaigarriekiko desintoxikazioa

C. Repeto, M. Gutirrez
Sarrera
Kapitulu honetan, antsiolitikoak eta lasaigarriak erabiltzearen edo gehiegi hartzearen ondorioz kontsultan maiz ikusten ditugun egoerak deskribatuko ditugu,
eta substantzia horiek kentzea komenigarria dela adierazten duten faktoreak zein
diren, nola eta non kendu ditzakegun eta kontuan hartu beharreko beste alderdi
batzuk (polikontsumoa, eta abar) aztertuko ditugu. Merkatuko lasaigarri eta hipnotiko guztiak bentzodiazepinen taldekoak ez diren arren, talde hori baino ez dugu
aztertuko guk, jarduera klinikoan hark eragiten baititu mendekotasun-arazo gehien.
Bentzodiazepinak (BZD) gure ingurunean gehien agintzen diren talde farmakologikoetako bat dira. 2010. urtean, Espainiako Osasun Sistema Nazionalean,
medikamentuen kontsumoari dagokionez bigarren postuan zeuden bentzodiazepinak, protoi-ponparen inhibitzaileen atzetik. Ez dago bentzodiazepinak asteetan
edo hilabeteetan erabiltzea eraginkorra dela adierazten duen ebidentziarik, emaitzak ez baitira plazeboarekin lortu direnekiko oso bestelakoak, tolerantziagatik,
beharbada, zeina azkarrago garatzen baita efektu hipnotikoarentzat (egunak edo
asteak) antsiolitikoarentzat baino (zenbait hilabete). Tratamenduaren indikazioak
mugatuak diren arren (ikus 1. taula), azterketa askok erakutsi dute askotan tratamenduen iraupena luzeegia dela, eta, zenbait kasutan, okerreko indikazioak direla edo tratamenduak ez direla berrikusten.
1. koadroa. Bentzodiazepinak tratamenduan erabiltzeko indikazioak
Hersturaren edo insomnioaren tratamendua, egoerak pazientearen
jarduera mugatzen duenean edo estres handia eragiten dionean.
Iraupenak ez du 8-12 astetik gorakoa izan behar hersturaren tratamenduan, ezta 4 astetik gorakoa ere insomnioarenean.
Konbultsioen kontrako tratamendua.
Muskulu-erlaxatzailea.
Anestesia aurreko medikazioa.
145
Jotzen da biztanleriaren %2-3k modu kronikoan hartzen dituela bentzodiazepinak. 6-9 urtez egindako segimendu-azterketek erakutsi zuten pazienteen
erdiek-edo botika hartzen jarraitu zutela hasieratik. 1995. eta 2002. urteen artean, antsiolitikoen eta hipnotikoen kontsumoak %56ko hazkunde globala izan
zuen; horrek argi uzten du, beste behin ere, gaur egungo gizarteak nahiago dituela irtenbide azkarrak eta eraginkorrak ahalegin handiagoa eskatzen duten beste
aukera batzuk baino. Horrek medikalizazioa errazten du beste lanketa psikoterapeutiko edo psikosozial batzuen aurrean; izan ere, beste bide horiek, denbora
gehiago eta profesionalaren aldetik trebakuntza handiagoa behar izateaz gainera,
jarrera aktiboa eskatzen diote pazienteari.
Biztanleria orokorrean, gehien kontsumitzen dutenak emakumeak eta zaharrak dira,
eta haiek dira, hain zuzen, kontrako efektuen aurrean ahulenak (ikus 2. koadroa).
2. koadroa. Bentzodiazepinak modu kronikoan erabiltzearen albo-ondorioak
Sedazioa eta nahasmendu psikomotorrak; horrek etxean nahiz lantokian erorketak edo bestelako istripuak izateko aukera areagotzen du,
baita zirkulazio-istripuak izateko arriskua ere.
Narriadura kognitiboa, amnesia anterogradoa, gorabeherak ikasteko
gaitasunean, arretan eta ikuspen- eta espazio-gaitasunean.
Loaldiko buxatze-apnearen sindromeak okerrera egitea.
Mendekotasuna eta tolerantzia.
Gaindosi-arriskua, beste substantzia batzuekin nahastuz gero.
Pentsa genezake bentzodiazepinak modu kronikoan hartzen dituzten paziente

guztiek utz liezaioketela haiek hartzeari, eta orain arte ez dituztela utzi inork ez
dielako aukera hori proposatu. Kasu bakoitza aztertu beharko da, litekeena baita
pertsona batzuek abstinentzia saihesteko kontsumitzea, baina beste batzuek oinarrizko arazo psikiatrikoren bat izan baitezakete, diagnostikatu edo tratatu ez dena.
Azterketa batean ikusi zen honako hauek zirela bentzodiazepinak modu kronikoan
hartzeko arrisku-faktoreak: komorbilitate psikiatrikoa, zahartzaroa, hezkuntza-maila baxua izatea, bakarrik bizitzea eta saiheste-jokabideak izatea nagusiki.
Beste patologia psikiatrikorik eta bestelako substantziekiko mendekotasunik edo
abusurik ez duten pertsonetan, beharbada, familia-medikuak landuko du mendekotasuna gainditzeko tratamendua, pazientearekiko hurbiltasunagatik eta haren
ingurunea ezagutzen duelako. Arlo horretan, zenbait esku-hartzeren eraginkortasuna aztertzeko ikerketak egin dira:
Gutun bat bidaltzea, eta han azaltzea pertsonari bentzodiazepinak modu
kronikoan hartzeak zer eragin kaltegarri izan ditzakeen, eta nola gutxitu
kontsumoa dosia pixkanaka jaitsiz (pazienteen %18-22k bentzodiazepinak
uztea lortu zuten).
146
Elkarrizketa bat egitea, eta bentzodiazepinen erabilera kronikoari buruzko

zenbait alderdi jorratzea han, eta, bide batez, dosia pixkanaka jaisteko jarraibide batzuk ematea; segimendu-bisitak (pazienteen %24-62 utzi zioten bentzodiazepinak hartzeari). 3. koadroan jaso dira elkarrizketa horren
edukiak
3. koadroa. Elkarrizketa estandarizatuaren edukiak
1. Bentzodiazepinak zer diren eta zertarako balio duten azaltzea, eta epe
laburrera dituzten onurak azpimarratzea.
2. Mendekotasuna organismoaren egokitze-gaitasun gisa lantzea, abstinentzia-sindromea zer den azaltzea eta haiek hartzeari uztean zer
sintoma izaten diren adieraztea.
3. Denbora luzez erabiltzeak eragiten dituen arazo nagusiak azaltzea.
4. Botika hartzeari pixkanaka uztearen garrantzia azaltzea, organismoa
egokitzen joan dadin eta sintoma desatseginik ager ez dadin.
5. Prozesu guztian laguntza eta babesa bermatzea, eta sor litezkeen zailtasunei elkarrekin aurre egitea.
Jarraipenetan, ikusi dira kasu askotan hasi zirela pazienteak berriz bentzodiazepinak hartzen, hots, erabat utzi ostean, berriz hartzeari ekin ziotela. Ikerketa batean
ikusi zen kontsumoa eten eta 2-3 urtera pazienteen ia erdiek berriz hartzen zituztela bentzodiazepinak. Dena den, gure iritziz, kasu guztiak ez dira porrot terapeutikoak; izan ere, herstura-nahasmenduak errepikakorrak izan daitezke, eta, beraz,
indikazio berriak izan litezke. Kasu horietan, ona litzateke tratamendu farmakologikoaz gainera beste metodo batzuk izatea herstura eta insomnioa tratatzeko.
Bentzodiazepinen kontsumo kronikoa eteteko plana: bentzodiazepinekiko

desintoxikazioa
Bentzodiazepinak kentzen hasi aurretik, kontuan izan behar da prozesu indibidualizatua izan behar duela, eta prozesu horretan kontuan hartu behar direla,
besteak beste faktore hauek:
Substantziarekiko mendekotasun-maila: Handiagoa da zenbat eta handiagoa izan tratamenduaren iraupena (3 hilabetetik gora) eta dosia, baita
batez besteko bizitza laburra (< 8h) eta ahalmen antsiolitiko handia duten
bentzodiazepinetan ere.
Hartzeari uzteko motibazioa: Lotura izan lezake pazientea lehen substantzia hori uzten saiatu den eta gaizki pasatu duen egoerekin; horregatik, esperientzia horiek nolakoak izan ziren jakin beharko da, eta horri buruzko
informazioa eman.
147
Bestalde, garrantzitsua izango da pertsonari bere kezkak, zalantzak edo zailtasunak adierazteko aukera emango dion harreman terapeutiko bat sortzea.
Pazienteak sentitzen badu entzuten, laguntzen eta baloratzen dutela, errazagoa
egingo zaio mendekotasuna gainditzeko prozesua, eta hura ondo betetzeko aukera gehiago izango ditu.
Oro har, dosi altuak hartzen dituzten pazienteetan (diazepama >20mg/egun edo
baliokidea), tratamendua ospitalean egitea gomendatzen da. Tratamendua modu
anbulatorioan egingo bada, poliki eta pixkanaka utzi behar zaio bentzodiazepinak
hartzeari, mendekotasun-mailaren arabera, abstinentzia-sindromea saihesteko
eta tratamenduarekiko atxikimendua hobetzeko (1. irudia).
148
Aldaketa dosietako batean egingo da hasieran (goizekoa, arratsaldekoa edo gauekoa), eta banan-banan dosi guztiak aldatuko dira gero, aldaketa batetik bestera
egunak edo asteak utziz. Mendekotasuna gainditzeko prozesuak irauten duen bitartean, komeni da 2-4 astez behin segimendu-bisitak egitea, ebaluatu ahal izateko eta laguntza emateko.
Batez besteko bizitza laburra duten bentzodiazepinetatik luzea dutenetarako aldaketa (eskuarki, dizepama erabiltzen da) egitearen arrazoia da diazepama, bitarteko metabolitoak dituenez, mantso desagertzen dela organismotik, eta horrek
gutxitu egiten ditu abstinentzia-sindromearen sintomak (ikus 1. taula). Hala ere,
Cochraneren azken berrikuspenean, ez da hori berresteko ebidentziarik aurkitu.
Ikerketa batean ikusi zen batez besteko bizitza laburreko bentzodiazepinak hartzen zituztenetan gehiago zirela tratamendua uzten zutenak, baina abstinentziasindromearen sintomak ez ziren larriagoak.
Poliki eta pixkanaka uzten joatea gomendatzen den arren, 6 hilabete igaro aurretik erabat uztea litzateke helburua, pertsona horren bizitzaren ardatz bihur ez
dadin prozesu hori.
1. taula. BZD nagusien batez besteko bizitza eta ahotiko dosi baliokideak*
Printzipio aktiboa
Batez besteko
bizitza (ordutan)
Dosi baliokidea (mg)
Ekintza laburra (<6 ordu)

Midazolama
1-5
7,5
Triazolama
3-5
0,125-0,25
Ekintza ertaina (6-24 ordu)

Alprazolama
6-15
0,25-0,5
Oxazepama
5-10
15
Bromazepama
10-20
3-6
Lorazepama
11-30
0,5-1
Lormetazepama
11-30
0,5-1
Ketazolama
6-25
7,5
Flunitrazepama
15-30
0,5-1
Ekintza luzea (>24 ordu)

Klorazepato dipotasikoa
38-48
7,5
Diazepama
20-100
Klonazepama
18-50
0,25-0,5
Flurazepama
24-100
15
* Martnez Garca RM-ren lanetik moldatua.
149
Substantzia uztean, lanketa desberdinak beharko dituzten hiru egoera desberdin

ager daitezke:
Egoera
Sintomak
Lanketak
Berriz kontsumitzen
hastea:
Hasieran bentzodiazepinak agintzea eragin zuten sintomak berriz agertzea.
Azpiko psikopatologia baloratzea.

Herstura- eta depresio-koadro bat
errepikatzea. Beste
tratamendu batzuk
sartzeko aukeran
pentsaraz diezaguke.
Erreboteedo uztesindromea
Sintomak berriz agertzea; baina, berriz

kontsumitzen hasten denean baino nabarmenagoak dira, eta iragankorrak.
Eskuarki gutxitzen
joaten dira, eta
aste gutxiren buruan desagertzen
dira, tratamendurik gabe.
Abstinentzia-sindromea
Deskarga sinpatikoaren sintomak;

haiekin batera, gaixotu aurreko sintomak ager litezke. Insomnioa, palpitazioak, herstura, apetitu-galera,
izerditzea, urdail-hesteetako sintomak,
muskuluetako mina, ahultasuna, karranpak, espasmoak, fotofobia, buruko mina
eta abar ager daitezke.
Batez besteko bizitza laburreko

bentzodiazepinetan, hartzeari utzi
eta 24-48 ordura
agertzen dira; bizitza luzekoetan,
berriz, utzi eta 3-8
egunera.
Pixkana gutxitzen
joaten dira, eta
6-8 aste inguru
irauten dute.
Mendekotasun handia zuten zenbait pertsonatan, oso zaila izaten da bentzodiazepinak erabat kentzea. Dena den, kasu horietan ere merezi du dosia ahalik eta
gehiena gutxitzen saiatzea. Erabat kendu ezin denean, aldizka erabiltzea gomendatzen da, modu jarraituan erabili ordez.
150
Tratamendu psikofarmakologikoak
Abstinentzia-koadroa arintzen eta uzte-tasa hobetzen laguntzeko zenbait teknika
edo botika erabiltzeko aukera aztertu da. Cochranek 2006. urtean egindako berrikuspen batean, 8 ikerketak baino ez zituzten betetzen berrikuspenean barneratzeko irizpideak, eta, settingsetan eta diseinuan zuten heterogeneotasuna zela
eta, ezin izan zen datuen metaanalisirik egin. Hona hemen gaur egun ditugun
zenbait ebidentzia:
Propanolola
Ez du eraginkortasunik erakutsi.
Antihistaminikoak
Abstinentziaren sintomak hobetzen dituzte, baina ez

dira eraginkorrak bentzodiazepinak uztea lortzeko.
Imipramina eta beste

antidepresibo batzuk
Arazo bakarra kontsumo kronikoa denean, imipramina

da orain arte eraginkorra izan den antidepresibo bakarra. Bentzodiazepinak kentzen direnean berriz agertzen
den depresio- edo herstura-koadroren bat duten pazienteetan, onartua legoke antidepresiboren bat erabiltzea. Ikusi da osagai hipnotikoa duten antidepresiboak
(trazodona, mirtazapina) eraginkorrak direla depresionahasmenduei loturiko insomnioaren tratamenduan,
baina ez dago ebidentziarik insomnio primarioari
dagokionez.
Karbamazepina
200mg/ 12 h dosian erabilita, plazeboa baino eraginkorragoa izan zen, batez ere egunean 20mg-tik gorako
diazepam-dosiak edo haren baliokideak hartzen zituzten pertsonetan.
Beste zenbait
Zenbait hormona esteroidek, hala nola progesteronak,

ez du eraginkortasunik erakutsi
Pregabalinari edo melatoninari dagokienez, oraingoz ez
dago haien erabilera gomendatzeko ebidentziarik.
Sendabelarrak: Gaur egun ez dago behar beste ebidentzia belar bedeinkatua hipnotiko gisa eraginkorra dela
ondorioztatzeko, baina ikusi da belar bedeinkatua eta
lupulua konbinatuta nolabaiteko eraginkortasuna lortzen dela insomnio arin-ertainaren tratamenduan.
151
Tratamendu psikologikoek helburu hirukoitza dute:

1. Bentzodiazepinak uztea erraztea eta abstinentziaren edo berriz ager litezkeen hersturaren eta insomnioaren sintomekin laguntzea.
2. Denboran zehar abstinentziari eusten laguntzea (berriz kontsumitzen hastea prebenitzeko estrategiak).
3. Azpiko patologikoa psikiatrikoren bat dagoen kasuetan, hura behar bezala
tratatzea.
Terapia kognitibo eta jokabidezkoa pixkanaka dosia jaisten joatearekin alderatzen
zuten azterketetan, terapiak ez zuen eraginkortasun gehigarririk erakusten. Dena
den, insomnio kronikoa edo herstura-nahasmenduak zituzten pertsonetan egindako beste ikerketa batzuetan, terapia gehitzea eraginkorragoa izan zen oinarrizko esku-hartzea baino.
Bentzodiazepinen erabilera kronikoa opiazeoak edo haien eratorriak

hartzen dituzten pazienteetan
Bentzodiazepinen kontsumo kaltegarriaren eta haiekiko mendekotasunaren
prebalentzia handienak metadonarekin mantentze-tratamendua duten pertsonetan ikusi dira (%28 eta %94 artean, ikerketaren arabera); zenbait ikerketak, gainera, adierazten dute paziente horietan bigarren droga dela garrantziari
dagokionez, kalamuaren eta kokainaren aurretik. Kontsumoa profesional batek
botika hori agindu duelako egin daiteke, edo merkatu beltzean legez kanpo
erosi delako.
Bentzodiazepinak hartzea bi efektu desberdinekin lotuta egon daiteke, nahiz eta
nolabaiteko lotura izan dezaketen bi muturri buruz ari garen beharbada, eta ez
da hain erraza bereiztea. Batetik, metadonarekin lortzen ez den euforia-egoera bat (boosting-a) lortzeko egin daiteke, metadonak ez baitu heroinak besteko
euforiarik eragiten, edo, besterik gabe, heroinaren efektua areagotzeko erabili.
Bestetik, aurrez tratatu ez diren arrazoi klinikoengatik har daitezke bentzodiazepinak (insomnioa, herstura, abstinentzia-sintomak, cravinga, buruko minak,
beste droga batzuen eraginez agertzen diren nahi gabeko efektuak, eta abar).
Zenbait egilek esaten dute pertsona horiek komorbilitate psikiatrikoaren automedikazio gisa edo afektu negatiboak kudeatzeko dituzten zailtasunak tratatzeko
erabiltzen dituztela bentzodiazepinak.
Arrazoia edozein dela ere, ordezko tratamenduen programetan sartzen diren pertsonek, oro har, areagotu egiten dute bentzodiazepinen kontsumoa. Ikusi da aurrez beste substantziarik hartu izanaren historiarik ez duten pazienteen ia erdia
152
bentzodiazepinak hartzen hasiko dela edo kontsumoa areagotu egingo dela tratamenduaren lehen urtean.
Ikusi da, halaber, opiazeoekiko mendekotasuna duten eta bentzodiazepinak hartzen dituzten pertsonek, eskuarki, egokitze psikosozial okerragoa dutela, poliadikzio-maila handiagoak, beste substantzia batzuekin konbinatzen dituztenean
gaindosiak izateko arrisku handiagoa, osasun okerragoa eta arrisku-jokabide
gehiago (lege-arazoak, istripuak, eta abar). Hori dela eta, pertsona horiei bentzodiazepinekiko desintoxikazioa egitea gomendatzen dute zenbait adituk.
Hala ere, gerora ikusi da talde horretan emaitza okerragoak izateak lotura duela
nahasmendu larriagoak izatearekin; izan ere, probabilitate handiagoa dute baterako nahasmendu mentala izateko ere, Mugako nortasun-nahasmendua, batez
ere. Hain zuzen, Australian egindako ikerketa batean ikusi zen metadonarekin
tratamenduan egonik bentzodiazepinekin tratamenduan jarraitu zuten pazienteek
bentzodiazepinak kendu zitzaizkienek baino emaitza hobeak zituztela, eta horrek
lotura zuen komorbilitate psikiatrikoarekin.
Profesionalek dilema hau izan dezakegu: bentzodiazepinak ez preskribatzeak
tratamendua uzteko edo legez kanpo kontsumitzeko arriskua handitu dezake;
preskribatzeak, berriz, bentzodiazepinekiko mendekotasuna mantentzea dakar.
Marra fin batek bereizten ditu gehiegizko kontsumoa eta erabilera terapeutikoa
substantziengatiko nahasmendua duten pertsonetan, eta botika hori agintzea
erabilgarria izan daiteke pertsona horietan, baina kontu handiz egin behar da.
Komorbilitate psikiatriko elkartuaren tratamendua (batez ere herstura, depresioa
eta insomnioarena), nola maila farmakologikoan hala psikosozialean, lagungarri
izan daiteke pertsona horietan bentzodiazepinen erabilera gutxitzeko.
Bibliografia
Martnez Garca, R. M. eta beste. Estrategias en la retirada de benzodiazepinas: Otras
alternativas. Gaztela-Mantxako aldizkari farmakologikoa. XIII. alea, 5. zk. 2012.
Vicens Caldentey, C.; Fiol Gelabert, F. Abordaje de la deshabituacin de benzodiazepinas en atencin primaria. Osasun Sistema Nazionalaren informazio terapeutikoa.
2008; 32. alea, 2. zk.: 52-57.
Vicens Caldentey, C. eta beste. Eficacia a largo plazo de una intervencin para la
deshabituacin del consumo crnico de benzodiazepinas. Actas Esp Psiquiatr 2008;
36. alea.
Lader, M.; Tylee, A.; Donoghue, J. Withdrawing Benzodiazepines in Primary Care. CNS
Drugs. 2009; 23. alea, 1. zk.: 19-34.
153
Oude Voshaar, R. C. eta beste. Strategies for discontinuing long-term benzodiazepine

use. Meta-analysis. British Journal of Psychiatry, 2006; 189. alea: 213-220.
Janhsen, K.; Roser, P.; Hoffmann, K. The Problems of Long-Term Treatment with
Benzodiazepines and Related Substances. Prescribing Practice, Epidemiology and the
Treatment of Withdrawal. Deutsches Arzteblatt International, 2015; 112: 1-7.
Denis, C. eta beste. Pharmacological interventions for benzodiazepine mono-dependence management in outpatient setting (Rewiew). The Cochrane Library. 2006, Issue 3.
Vogel, M. eta beste. Treatment or high: Benzodiazepine use in patients in injectable
heroin or oral opioids. Addictive Behaviors, 2013, 38. zk.: 2477-2484.
Eiroa-Orosa, F. J. eta beste. Benzodiazepine use among patients in heroin-assisted vs.
methadone maintenance treatment: Findings of the German randomized controlled
trial. Drug and Alcohol Dependence, 2010, 112. zk.: 226-233.
Rodrguez Rus, S. eta beste. Consumo teraputico y extrateraputico de
Benzodiazepinas en pacientes con dependencia a opiceos incluidos en el ensayo PEPSA: Notas metodolgicas sobre el proyecto de investigacin. Revista Norte de
Salud Mental, 2007, 29. zk.: 18-31.
154
17. kap. Kalamuarekiko
desintoxikazioa
M. Snchez, Z. Alonso
Sarrera
Kalamua da gure ingurunean maizen kontsumitzen den legez kanpoko substantzia, eta, abusu-substantzia guztien artean, hirugarren postuan dago, tabakoaren
eta alkoholaren atzetik. Zoritxarrez, legez kanpoko beste droga batzuekin alderatuta, haren kontsumoarekiko tolerantzia sozialak eta arriskuaren pertzepzio txikiak areagotu egiten du substantzia horren erabilera.
Batetik, nahasmendu psikiatrikoen prebalentzia nabarmena da kalamuarekiko
mendekotasuna duten pertsonetan; eta, bestetik, aipatzekoa da kontsumo horri
lotutako aukera psikopatologiko zabala.
Kalamuan 400 substantziatik gora identifikatu dira, eta haietatik 60 inguru kanabinoideen taldekoak dira kimikaren ikuspegitik. Efektu psikoaktiboak eragiten
dituena -9-tetrahidrokanabinola da.
Funtzio psikikoen gaineko efektuak dosiaren, kontsumo-ingurunearen eta kontsumitzaileak aurretik duen esperientziaren araberakoak dira.
Kalamuaren kontsumoak eragiten dituen nahasmendu psikopatologikoak zein
diren erabat argi ez dagoen arren, gaur egun dakigunarekin baiezta daiteke ezin
dela esan kalamua kontsumitzea osasunarentzako kaltegarria ez denik.
Kalamuaren eratorriekiko mendekotasuna sortzeko ahalmena, jokabidean eragiten dituen aldaketak, eta adimen-, familia-, lan- eta gizarte-jardueran dituen ondorioak horren adierazle dira.
Kalamuarekiko mendekotasunaren eta abstinentziaren tratamendua

Kalamuarekiko mendekotasun-sindromeari eta abstinentzia-sindromeari heltzeko
orduan dugun zailtasun handietako bat da une honetan ez dugula ebidentzian oinarritutako tratamendu farmakologikorik esparru kliniko horretarako. Batetik, beste
155
buru- eta adikzio-nahasmendu batzuetarako erabilgarriak diren botikak ikertu dira;

eta, bestetik, berariaz sistema kanabinoidean eragiten duten botikak. Ez dago,
ordea, ikertu den tratamenduetako bakar baten eraginkortasunaren ebidentziarik.
Cochranek egindako azken berrikuspen sistematikoan egin ahal izan ziren analisi kuantitatiboek ez zuten adierazi serotoninaren birkaptazioaren inhibitzaile selektiboek, antidepresibo dualek, bupropionak, buspironak eta noradrenalinaren
birkaptazioaren inhibitzaileek (atomoxetina) baliorik zutenik kalamuarekiko mendekotasunaren tratamenduan. Kalamuaren eratorriak (badirudi horiek izango
direla etorkizunean tratamendurik onenak) esperimentalak dira oraingoz, eta hobeto aztertu behar dira. Era berean, tratamendua gabapentinarekin eta N-azetilzisteinarekin egiteko behar beste ebidentzia ez dago, eta azterketa gehiago behar
dira. Aipatzekoa da kalamuarekiko abstinentziarentzat N-azetil-zisteinarekin egiten
den tratamendua, saiakuntza klinikoetan emaitza onak izan baititu eta segurtasun-profil oso ona baitu. Kalamuarekiko mendekotasuna zuten paziente nerabeekin
egindako itsu bikoitzeko 8 asteko saiakuntza ausazkotu batean, zeina plazeboarekin kontrolatu baitzen, egunean 1.200mg N-azetil-zisteina emateak zuen eraginkortasuna aztertu zen. N-azetil-zisteina hartzen zuten pazienteek abstinentzia-tasa
handiagoak lortu zituzten. Gaur egun, NIDA institutua 12 asteko ikerketa bat egiten ari da tratamendu horrek paziente helduetan duen eraginkortasuna aztertzeko.
Desintoxikazioaren/abstinentziaren tratamendua
ARAZOA HAUTEMAN. EBALUATU ETA MEDIKOAREN ESKU JARRI
PATOLOGIA
ORGANIKOA
HAUTEMAN
BAI
EZ
PATOLOGIA
PSIKIATRIKOA
HAUTEMAN
BAI
EZ
Tratamendu
espezifikoa
Antsietate-trastornoak: bentzodiazepinak, ISRS

Afektuzko trastornoak: ISRS
Trastorno psikotikoak: antipsikotiko atipikoak
156
ABSTINENTZIA
BALORATU
ORAINGOA
ETA AURRETIKOAK
Sintoma nagusiak eta haien

larritasuna.
Auto/heterooldarkortasuna.
Pazientearen lehentasunak
eta itxaropenak.
BESTE SUBSTANTZIA
BATZUEN ABUSUA
BAI
EZ
Tratamendu
espezifikoa
Insomnioa: bentzodiazepinak, zolpidema
Suminkortasuna, antsietatea, urduritasuna: bentzodiazepinak
Zefalea, espasmoak, beste min batzuk: analgesikoak
(parazetamola, AINE)
Izerdia, hotzikarak: hidratatu eta zaintza orokorra
Botagura, sudurreko kongestioa: antihistaminikoak,
antiemetikoak (3)
Kalamuarekiko abstinentziari buruz asko eztabaidatu izan da. Horren arrazoia da

ez dutela paziente guztiek izaten, 9-THC mantso kanporatzen delako. Dena den,
asko kontsumitzen duten pertsonen %50ek baino gehiago izaten du koadro hori,
edo tarteka kontsumitzen dutenen %15ek, eta klinika askotarikoa izaten da.
Zentzu horretan, onartutako tratamendurik ez dagoenez eta banako batetik bestera sintomak asko aldatzen direnez, sintomak tratatzera bideratu behar da tratamendua (ikus aurreko algoritmoa).
Elkarrizketa klinikoaren eta miaketa psikopatologikoaren bidez kalamuaren kontsumoa hauteman ondoren, baheketa egokia eta baterako patologiaren diagnostikoa egin behar da, baita beste substantzia batzuen abusuarena ere. Era berean,
garrantzitsua da pazienteari lehenago izandako abstinentzia-aldiez galdetzea,
haien intentsitatea eta deserosotasun gehien eragin zuten sintomak zein izan
ziren jakiteko. Informazio hori abstinentzia eragin zuen testuinguruan kokatu
behar da.
Abstinentziaren sintomak eta larritasuna baloratzeko, honako hauek hartu behar
dira kontuan:
Sintoma nagusiak eta haien laztasuna.
Abstinentziarekin lotutako autoagresibitate- eta heteroagresibitate-arriskuak.
Aurretiko desintoxikazioak: iraupena eta kudeaketa.
Prozesuan eragina izan dezakeen beste nahasmendu mentalen bat izatea
eta/edo beste substantzia batzuen abusua.
Agindutako medikazioak.
Pazientearen lehentasunak eta itxaropenak.
Inguruneko aldagaiak.
Hurrengo urratsa aholku ematea eta kalteak gutxitzea izango litzateke. Komeni
da pazientearekin adostea hasierako helburua abstinentzia lortzea den ala kontsumoa pixkana-pixkana gutxituko den abstinentzia lortu arte.
Pazienteak kontsumitzeari uzten dionean, abstinentziaren sintomak baloratuko
ditugu. Beraz, balorazio hori pertsonalizatua izango da, pazientea izango du ardatz, eta hurrengo kontsultetan ere egingo da, abstinentziaren sintomak zenbait
astez ager baitaitezke.
Lehen esan dugun bezala, komeni da mendekotasunaren tratamendua eta baterako nahasmendu mentalena batera egitea. Egoera larrietan izan ezik, komeni da
luzetarako balorazio bat egitea substantziarekiko desintoxikazioak irauten duen
157
bitartean, pazientea abstinentzia-egoeran dagoela sintomek zer bilakaera duten

ikusteko. Kasu askotan, abstinentzian hobetu egiten da psikopatologia, eta, hala,
behar ez diren tratamenduak saihesten dira, eta atxikimendua hobetzen.
Patologia dualaren prebalentzia kalamuarekiko mendekotasuna duten

pertsonetan
Kalamuarekiko mendekotasunaren tratamendurako, ezinbestekoa da hura hautematea, mendekotasun hori duten pazienteen ehuneko txiki batek baino ez baitu
eskatzen tratamendua. Kalamua kontsumitzeak duen arriskuaren pertzepzioa
baxua da, eta paziente horiek, askotan, ez dute bere sentitzen adikzioetan espezializatutako baliabideen erabiltzaile diren haien profila. Horrez gainera, paziente
horietan polikontsumoak izateak ere mugak eragiten ditu, eta zaila da droga bakoitzaren efektu zehatza baloratzea.
Kalamuarekiko mendekotasuna duten pertsonetan handia da nahasmendu mentalen prebalentzia. Ebaluatu diren lagin klinikoetan, ikusi da kasuen %75en
daudela baterako nahasmenduak, eta, haien artean, nahasmendu afektiboak eta
herstura-nahasmenduak dira ugarienak. Prebalentzia txikiagoa dute nahasmendu
psikotikoek, baina larriagoak dira. Kasu horietan, mendekotasunaren tratamendua eta nahasmendu mental komorbidoarena batera egin behar dira.
A. Kalamuak eragindako herstura-nahasmenduak eta umorearenak
Egin diren ikerketa epidemiologikoetan, nabarmentzekoa da askotan agertzen direla batera herstura-nahasmenduak eta kalamuarekiko mendekotasuna.
Kalamuak eragindako kontrako efektu ohikoenetako bat herstura eta izu-krisiak
agertzea da. Sintoma horiek kontsumitzaile berriekin lotzen dira, baina kontsumoaren intentsitatearen araberakoak dira.
Kalamuaren kontsumoaren eta depresio-koadroen arteko lotura eztabaidagarria
da. Azkeneko kohorte-azterketek iradokitzen dute koadro horiek izateko arriskua
areagotu dezakeela kalamua kontsumitzeak. Halaber, jasotako datuek erakusten
dute suizidio-saiakeren intzidentzia handiagoa dela kalamu-abusua edo harekiko
mendekotasuna duten pazienteetan.
Bestalde, kalamuaren eta nahasmendu bipolarraren arteko lotura ere maiz gertatzen da, eta konplexua da; kalamuaren kontsumoak eragin negatiboa du nahasmenduaren bilakaeran eta pronostikoan, eta iradoki da gaixotasuna bera eragin
lezakeela, nerabeetan, batez ere, beste faktore batzuekin elkartuz gero (faktore
genetikoak, nortasunari dagozkionak, eta abar).
158
Kalamuak eragindako intoxikazioaren kasuan, ohikoa da sintoma maniformeak

agertzea.
B. Kalamuak eragindako nahasmendu psikotikoa
Kalamua kontsumitzearen eta psikosiaren arteko lotura ez dago argi zehaztua.
Zenbait lotura planteatu dira, hala nola kalamuak epe laburreko koadro psikotikoak eragiten dituela, banako ahuletan eskizofrenia garatzeko arrisku-faktore
dela, eskizofrenia duten pazienteetan sintomatologia psikotikoa berraktibatzen
duela eta eskizofreniak kalamua kontsumitzeko joera eragin dezakeela.
Eraginik handiena duten faktoreen artean kontsumitzen oso gazterik hasi izana
eta erabilitako dosia deskribatu dira. Kalamuarekiko abstinentzia izango da psikosiaren bilakaeran garrantzi gehien izango duen faktoreetako bat, eta horregatik
da garrantzitsua kontsumoaren eta psikosiaren gainean batera esku hartzea.
Bibliografia
Arias Horcajadas, F. Tratamiento de los trastornos psiquitricos asociados al consumo
de cannabis. Trastornos adictivos. 2011; 13(3): 113-118.
Ramos Atance, J. A. Aspectos psiquitricos del consumo de cannabis. 2007.
Winstock, A.; Lea, A. Management of cannabis withdrawal. National cannabis prevention and information center.
Arendt, M.; Rosenberg, R.; Foldager, L.; Perto, G.; Munk-Jrgensen, P. Cannabisinduced psychosis and subsequent schizophrenia spectrum disorders: follow-up study
of 535 incident cases. Br J Psychiatry. 2005; 187:510-5.
Achieving cannabis cessation - evaluating N-acetylcysteine treatment (ACCENT): design and implementation of a multi-site, randomized controlled study in the National
Institute on Drug Abuse Clinical Trials Network.
McClure, E.A.; Sonne, S.C.; Wienhusen, T.; Carroll, K.M.; Ghitza, U.E.; McRaeClark, A.L.; Matthews, A.G.; Sharma, G.; Van Veldhuisen, P.M.; Vandrey, R.G.;
Levin, F.R.; Weiss, R.D.; Lindblad, R.; Allen, C.; Mooney, L.J.; Haynes, L.; Brigham
G.S.; Sparenborg, S; Hasson, A.L; Gray, K.M. Contemp Clin Trials. 2014 Nov;
39(2):211-23.
Marshall, K.; Gowing, L.; Ali, R.; Le Foll, B. Pharmacotherapies for cannabis dependence. Cochrane Database of Systematic Reviews 2014, Issue 12. Art.-zk.:
CD008940. DOI: 10.1002/14651858.CD008940.pub2.
159
VI. atala
Mendekotasunik
ohikoenen
desintoxikazioa
ospitalean
18. kap. Ospitale bateko
Desintoxikazio Unitatean
desintoxikatzea
M. Mondragn, J. Amman
Sarrera
Desintoxikazio Unitatea Barrualde-Galdakao ESI Erakundean dago, Ospitale
orokor batean, Psikiatria Zerbitzuari atxikita, baina Zerbitzu horretako Akutuen
Unitateaz bestelako funtzionamendua eta kokapena ditu. 10 ohe ditu, eta substantziekiko adikzioak dituzten Bizkaiko pazienteak hartzen ditu; dena den,
alkohola baino hartzen ez badute, Barrualdeko Eskualdeari dagozkion ospitaleratzeak soilik bideratzen dira. Ospitaleratzeak programatuak izaten dira nagusiki,
erreferentziazko OMZtik bideratuak.
Ospitaleratu aurretik elkarrizketa bat egiten da Psikiatria Unitateko profesionalekin eta erizaintzako langileekin, pazientearen balorazioa egiteko eta Unitatean
nola funtzionatzen duen azaltzeko. Alta hartzen duenerako baliabide terapeutikoren bat aurreikusten badu, gizarte-langileak ere parte hartuko du lehenengo
elkarrizketa honetan.
Ospitaleratzean, Unitatean egiten diren talde-jardueretan sartuko da, hala nola
talde-terapian, terapia okupazionalean, psikohezkuntzan eta meditazioan.
Ospitaleratzen den pazientearen profila:
Desintoxikazio anbulatorioan behin eta berriz porrot egin izana.
Patologia organiko edo psikiatriko elkartuak dituzten pazienteetan, kontsumoak egonkortzeko beharra izatea (betiere patologia horiek deskonpentsatuta ez badaude).
Toxikorik hartu gabe diagnostikoa argitzeko beharra.
Desintoxikazio Unitatearen helburuak:
Mendekotasuna tratatzea. Sintomak egonkortzea, bai kontsumoari dagokionez, bai psikopatologiari dagokionez.
Ebaluazio psikopatologikoa eta neuropsikologikoa egitea.
Motibazioa lantzea.
Baliabideak koordinatzea.
163
Laneko metodoa:
a) Banakako Arreta Plana (BAP)
b) Substantziaren araberako desintoxikazioa
c) Berriz kontsumitzen hastea prebenitzea
A. Banakako Arreta Plana (BAP)

Pazientearen motibazioaren arabera, eta aldaketa-estadioa (Prochaskaren irizpideak oinarri hartuta) eta egoera fisikoa eta psikologikoa baloratuz (P. dualaren aukera kontuan hartu), paziente bakoitzarentzako Banakako Arreta Plan bat
zehaztuko da.
Pazientea ospitaleratzen den egunean, hura han dagoen bitartean jarraitu
beharreko estrategia bideratuko du psikiatrak. Hurrengo egunean, goizeko
bileran, psikologoaren irizpena eta Unitatean duen funtzionamendua baloratuko dira.
Banakako Arreta Planaren araberako ESTRATEGIAK:
A. Gutxieneko zainketak
B. Motibaziozko estrategia
C. Estrategia psikoterapeutikoa
B. Substantziaren araberako desintoxikazioa

1. Alkohola
164
165
2. Opioideak
1. Suboxone botikarekin tratamendua hasi

Heroinatik nahiz metadonatik Suboxone botikara (Buprenorfina/Naloxona) igarotzeko, itxaron egin behar da Suboxone sartu aurretik:
24-48 ordu, heroinatik bada.
48-62 ordu, metadonatik bada.
Izan ere, eguneroko jardunean ikusi dugu abstinentzia-sintomekin sartzen denean abstinentzia handiagoa sortzen duela goizegi sartuz gero.
Suboxone botikak naloxona ere baduenez, eta mihipetik ematean ia eraginik ez
duen arren, absortzio eskasa duenez, praktika klinikoan berehalako abstinentzia
izan duten kasuak ikusi ditugu. Hori dela eta, gomendatutako moduan itxaron
ondoren, DU-n nahiago dugu lehen egunean tratamendua Buprenorfinarekin bakarrik hasi, batez besteko bizitza laburragoa duenez, berehalako abstinentziarik
balego, lehengora itzultzea errazagoa izango litzateke.
166
2. 1
g/egun baino heroina-kontsumo handiagoa duten pazienteak heroinarekiko
desintoxikatzeko algoritmoa
167
3. 1
g/egun baino heroina-kontsumo txikiagoa duten pazienteak heroinarekiko
168
4. 3
0 mg/egun-eko metadona-kontsumoa duten pazienteak metadonarekiko
169
3. Kalamua
Kalamua kontsumitzetik eratorritako arazoak hirutan laburtu daitezke: beste
droga batzuk kontsumitzea errazten duen droga bat da, ezagumenaren nahasmendua eta suminkortasuna sortzen ditu, eta mendekotasun psikologikoa eragiten du.
170
Eskuarki, kalamuarekiko abstinentzia-sindromeak ez du tratamendu farmakologikorik behar izaten, klinika arina eta ez-espezifikoa baita. Tratamendu sintomatikoa egiten da:
Bentzodiazepinak: hasierako herstura baretzeko, epe labur batez.
N-azetil-zisteina: 600mg/egun, ahotik, kontsumitzeko gogoa gutxitzeko
(ikerketa gutxi)
Antidepresiboak: depresio-aldartea izanez gero. Aukeran, efektu lasaigarria
duen antidepresibo bat.
Psikosiaren kontrakoak: haien erabilerari buruz eztabaida gehiago izaten
dira.
4. Kokaina eta psikoestimulatzaileak
Zenbait egilek 3 fase bereizten dituzte kokainarekiko abstinentzian:
Fasea
1: Crash-a
2: Abstinentzia
3: Desagertzea
Iraupena
9 ordutik 4 egunera
1-10 aste
mugagabea
Klinika
Hasierakoa:
aztoramena
depresioa
anorexia
craving altua
Hasierakoa:
loa normaltzea
gogo-aldarte
eutimikoa
craving baxua
herstura txikia
Tartekoa:
nekea
depresioa
cravingik ez
insomnioa,
eta lo egiteko
nahiak gora
egitea
Bukaerakoa:
sekulako nekea
hipersomnia
hiperfagia
cravingik ez
Tartekoa eta
bukaerakoa:
anhedonia
anergia
herstura
craving altua
estimulu
baldintzatuek
cravinga
areagotzen dute
erantzun
hedoniko
normala
gogo-aldarte
eutimikoa
craving
episodikoa
estimulu
baldintzatuek
cravinga asko
igotzen dute
171
Askotariko tratamendu farmakologikoak probatu dira kokainaren ekintza-mekanismoa eta abstinentziak eragiten duen klinika oinarri hartuta, baina kokainaren abusua edo harekiko mendekotasuna tratatzeko saiakuntza klinikoetan
eraginkortasuna izan duten bakarrak disulfirama (Antabus) eta topiramatoa
dira. Paziente horietako askok oinarrizko nortasun-nahasmenduren bat edo beste
nahasmendu psikiatrikoren bat dutenez, kasu batzuetan erabilgarriak izan daitezke beste botika batzuk (depresioaren kontrakoak, litioa, konbultsioen kontrakoak,
eta abar) eta zenbait ikuspegi psikoterapeutiko ere.
Ospitalizazio-unitatean sartzearen helburu nagusia kontsumitzeko nahiari eustea izango da kokainarekiko abstinentzia-sindromearen lehenengo fasean; tratamendu farmakologikoa, oro har, sintomatikoa izango da (antsiolitikoak edo
hipnotikoak, behar badira), eta kasu bakanetan baino ez dira erabiliko botika
espezifikoak paziente jakinetan hautemandako arazo zehatzak tratatzeko (adibidez, antidepresiboak eman dakizkioke depresio-klinika nabarmena duen eta
kontsumoarekin loturarik ez duten episodio depresiboen historia duen paziente
bati).
Antsiolitiko edo hipnotiko gisa, eskuarki, lorazepama erabiltzen dugu, 10mg/
egun-eko gehienezko dositan; diazepama, 60mg/egun-eko gehienezko dositan;
eta, batzuetan, mirtazapina (15-30mg), trazodona (100-200mg) eta lebomepromazina (10-20mg) erabiltzen ditugu insomnioa tratatzeko.
Cravingaren kontrako medikazio gisa topiramatoa sar dezakegu pixkana-pixkana,
eguneko 100mg-tik 200mg-ra bitarteko dositan. Kasu batzuetan disulfirama
erabil daiteke (250mg/egun), kontuan izanik eta pazienteari argi azalduta substantzia horrek alkoholarekin zer interakzio dituen.
C. Berriz kontsumitzen hastea prebenitzeko tratamendu-programak

Botika askorekin egin dira tratamendu-saiakerak, hala nola serotoninaren birkaptazioaren inhibitzaileekin, antagonista opioideekin, agonista dopaminergikoekin,
kaltzioaren antagonistekin, azido gamma-hidroxibutirikoarekin eta entzefalinen
analogoekin edo litioarekin, baina hauek dira erabili ohi ditugunak, nolabaiteko
erabilgarritasuna erakutsi dutelako:
172
Alkoholarekiko mendekotasuna:
Botika abertsio-eragileak:
disulfirama (Antabus)
zianamida (Colme)
Botika horiek azetaldehidoaren oxidazioa inhibitzen dute (alkoholaren metabolismoaren

produktua da azetaldehidoa); azetaldehidoa
pazientearen organismoan metatzen da, eta
erreakzio oso desatsegina eragiten du: gorritasuna, buruko mina, palpitazioak buruan eta
lepoan, disnea, hiperbentilazioa, takikardia, hipotentsioa, izerditzea, herstura, ahultasuna eta
nahasmendua.
Disulfirama 250mg-ko konprimatutan etortzen
da, eta egunean konprimatu-erditik 2 konprimatura bitartean ematen da (125-500mg). Kaltzio zianamida tantatan etortzen da, eta dosia
40-90mg/egun da, 2-3 hartualditan. Beharrezkoa da pazienteak tratamendu hori onartzea (pazienteak jakin gabe ematen bazaio eta alkohola
hartzen badu, haren bizia arriskuan jar liteke)
eta haren inguruko norbaitek (senitartekoren
batek edo OMZko osasun-langileek) ziurtatzea
pazienteak tratamendua betetzen duela alta
hartu ostean.
Paziente batek botika abertsio-eragile batekin
tratamendua has dezan, baimen informatua
lortu beharko da.
Naltrexona
Alkohola hartzeko nahi konpultsiboa gutxitzen

du, opioide endogenoen askatzea blokeatzen
duelako, beharbada. Kasu gehienetan, aski
izango da hartualdi bakarrean hartutako eguneko 50mg-ko dosi bat.
Nalmefenoa
Aurrekoaren antzeko ekintza du, alkohola hartzeko nahi konpultsiboa gutxitzen baitu.
173
Bibliografia
Gowing L, Ali R, White JM.Buprenorphine for the management of opioid withdrawal.
Review2009 Jul 8; (3):CD002025. DOI: 10.1002/14651858. CD002025.pub4.
Fernndez Miranda, JJ Pereiro Gomez, C. Adicciones: Revista de socidrogalcohol, ISSN
0214-4840, 19. alea, 2. zk. estra, 2007 (Opiazeoekiko mendekotasunaren tratamendurako gida klinikoari eskainitako alea), 7-118. or.
Roncero C., Sez-Francs, N., Castell, X., Casas, M. Eficacia y manejo clnico de la buprenorfina. Adikzio-nahasmenduen berrikuspena. 2008;10(2):77-87.
Bankole A. Johnson, D.S., M.D. Medication treatment of different types of alcoholism. Am J Psychiatry. 2010 June; 167(6): 630639. DOI: 10.1176/appi.
ajp.2010.08101500.
A. Gual. 2002. Alkoholari eta adikzioei buruzko monografia. 14. alea., 1. gehig. 2002.
Sandra Comer, Ph. D.; Chinazo Cunningham, MD, MS; Marc J. Fishman, MD, FASAM
eta beste. National Practice guideline For the Use of Medications in the Treatment of
Addiction Involving Opioid Use. ASAM National Practice Guideline, May 27, 2015.
Margaret, L.: Griffin, Ph. D.; Dorian, R. Dodd, BA eta beste: Baseline characteristics
and treatment outcomes in prescription opioiddependent patients with and without
co-occurring psychiatric disorder. Am J Drug Alcohol Abuse, 2014; 40(2): 157162.
2014. Inform Healthcare USA, Inc. DOI: 10.3109/00952990.2013.842241
Pereiro Gmez, C. Liburua: Manual de Adicciones para Mdicos Especialistas en
Formacin. ISBN-13: 978-84-614-0266-3 Erregistro-zk.: 10/37827. Lege-gordailua:
PO 196-2010.
Eric Strain, M. D.Opioid use disorder: Epidemiology, pharmacology, clinical manifestations, course, screening, assessment, and diagnosis. Uptodate Literature review current
through: Oct 2015. Jul 29, 2015.
David, A.; Gorelick, M. D.; Ph. D. et al. Treatment of cocaine use disorder in adults.
Uptodate. Literature review current through: Dec 2015. | This topic last updated: Jan
24, 2014.
Scott, A.; Teitelbaum, M. D.; Robert, L.; DuPont, M. D.; John A Bailey, MD. Cannabis
use disorder: Treatment, prognosis, and long-term medical effects. Literature review
current through: Dec 2015. This topic last updated: Sep 22, 2014.
174
Epilogoa. Etorkizunari begira

J.I. Landaluce
2011ko uztailaren 1ean, Espetxeetako Osasunaren eskumena Euskal Autonomia

Erkidegoaren esku geratu zen. Bizkaiari dagokionez, eta, bereziki, osasun mentalaren arretari, Bizkaiko Osasun Mentaleko Sareari atxikita geratu zen, hark hartu
baitzuen bere gain egiteko hori 2013ko urtarrilaz geroztik, eta, pixkana-pixkana,
gaur egun han lan egiten duten profesionalak sartzen joan ziren.
Espetxeetako osasun-arreta formalki Osakidetzaren esku utzi zenetik ia lau urte
igaro diren honetan, eta orain arte egindakoaren balorazioa oso positiboa den
arren, gaur egun, osasun mentalaren ikuspegitik, espetxeetan nahasmendu mentaletan eta toxikomanietan dagoen prebalentzia altua osasun-arloko lehentasun
bat da. Horregatik, eta etorkizun hurbilari begira, zenbait alderdiri heldu beharko
diogu. Etorkizuneko erronka horien artean leudeke honako hauek:
Espetxeetako asistentzia-ereduaren garapenean sakontzea, espetxeetako osasun-baliabide hori osasun-asistentzia publikoaren egitura globaleko
parte gisa defini dezan, eta, hala, presoei aukera eman diezaien euskal
osasun-sistemak dituen kalitate-estandarrez baliatzeko, ahalik eta emaitzarik onenak lortzeko.
Espetxeetako osasun-arreta osasun-arloaz kanpoko testuinguru eta antolaera batean ematen da, non segurtasuna baita oinarrizko lehentasuna. Zentzu
horretan, espetxeetako erregimenaren eta segurtasunaren eskakizunen ondorioz sortzen diren egoerak gainditzeko lan egin beharko dugu, presoen
asistentzia-beharrei dagokienez.
Justiziako, Osasuneko, Espetxeetako eta Gizarte-zerbitzuetako administrazioen arteko koordinazioa sustatu eta hobetu, pertsona horiei arreta espezifikoa eta koordinatuagoa ematen zaiela eta zainketen jarraitutasuna
bermatzeko.
Lanaren sistematizazioa ezinbestekoa da osasun-arlo horretan. Osasun
Mentaleko Sareko baliabideen nahiz Osakidetzako, Espetxeetako eta komunitateko gizarte-zerbitzuetako asistentzia-baliabideen artean pazienteak
bideratzeko protokoloak eta arreta- eta koordinazio-protokoloak ezinbestekoak izango dira.
175
Espetxeko osasun mentaleko arretaren asistentzia-erronka zehatzago eta espezifikoagoei ez dagozkien arren, oinarrizkoa da alderdi horiek guztiak lantzea etorkizunean funtzionamendu ona eta asistentzia espezifikoa, koordinatuagoa eta
kalitate handiagokoa lortzeko espetxeratuta dauden eta gaixotasun mentalen bat
duten paziente guztientzat.
Jose Ignacio Landaluce
BOMSeko zuzendari medikoa
176

Adikzioei Laguntza

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Adikzioei Laguntza

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Adikzioei Laguntza

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

Elida Grande Argudo

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

I. atala: Alderdi orokorrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. kap. Drogekiko adikzioa. Definizioak. E. Grande. C. Garca. . . . . . . .

2. kap. Substantziei lotutako nahasmenduak, DSM-5en arabera.

3. kap. Kontratu terapeutikoa eta baimen informatua. L. Pacheco . . . .

5. kap. Ebaluazio neuropsikologikoa adikzioetan. P. Caballero . . . . . . .

II. atala: Espetxeetako osasun-zentroetako (EOZ) esku-hartzeak . . . . . . . . .

6. kap. Adikzioak tratatzeko lana EOZetan. M. Salinas . . . . . . . . . . . .

9. kap. EOZ bateko Farmazia-eredu bat. Z. Prez . . . . . . . . . . . . . . . .

III. atala: Eguneko ospitale bateko esku-hartzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10. kap. Adikzioak tratatzeko Eguneko ospitale baten eredua. J. Abeijn,

IV. atala: Intoxikazioen tratamendua adikziorik ohikoenetan . . . . . . . . . . . . 103

V. atala: Adikziorik ohikoenekiko desintoxikazioa eta ordezko tratamenduak

13. kap. Opiazeoen ordezko tratamendua. T. Errasti, M.A. Salazar . . . . 121

17. kap. Kalamuarekiko desintoxikazioa. M. Snchez, Z. Alonso . . . . . . 155

VI. atala: Adikziorik ohikoenekiko desintoxikazioa ospitalean . . . . . . . . . . . 161

1. kap. Drogekiko adikzioa: definizioak

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

Era berean, OMEk espezifikoki dio droga honako hau dela:

NBEk 2014an egindako txostenaren arabera:

Euskadi eta Drogak 2012 txostenaren arabera:

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

2. Adikzioa edo mendekotasuna: Honela defini ditzakegu:

Zehazten ez bada, mendekotasuna elementu fisikoei eta psikologikoei, biei,

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

2. kap. Substantziei lotutako

nahasmenduak eta adikzionahasmenduak, DSM-5en

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

Substantziei lotuta onartzen diren diagnostikoak bi taldetan banatzen dira:

A. Substantzia batek eragindako nahasmendua

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

B. Substantziek eragindako nahasmenduak

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

DSM-5en desagertu egin dira abusu eta mendekotasun terminoak, eta

3. kap. Kontratu terapeutikoa eta

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

dokumentazio klinikoaren arloan dituzten eskubide eta obligazioei buruzko legearen

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

1. Botika bat haren indikazio terapeutikoetatik kanpo erabiltzea

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

2. Idatzizko baimen informatuaren eredu bat

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

Tratamenduaren parte dira aurrez jakinarazi gabeko odol- eta gernu-analisiak,

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

D. Tratamendua egin ahal izateko konpromisoak:

Nahi izanez gero, informazioa eskuratzeko, zuzentzeko, ezeztatzeko edo

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

4. kap. Adikzioen gaineko sareko

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

Adikzioei laguntza-sare bidez ekitea

Adikzioen esparruan dagoen tratamendu-eskaintza non-nahiko errealitate bat izan

2. kap. Substantziei lotutako

3. kap. Kontratu terapeutikoa eta

4. kap. Adikzioen gaineko sareko