HULING PAALAM

ni Jose P. Rizal
1

Paalam, sintang lupang tinubuan,

bayang masagana sa init ng araw,

Edeng maligaya sa amiy pumanaw,
at perlas ng dagat sa dakong Silangan.
Inihahandog ko nang ganap na tuwa
sa iyo yaring buhay na lanta nat aba;
naging dakila may iaalay rin nga
kung dahil sa iyong ikatitimawa.

dugo koy ibubot sa isa man lamang

nang gumigiti mong sinag ay kuminang.
3

Ang mga nasa ko, mulang magkaisip,

magpahanggang ngayong maganap ang bait,

ang ikawy makitang hiyas na marikit
ng dagat Silangan na nakaliligid.
Noo moy maningning at sa mga mata
mapait na luha bakas may wala na,
wala ka ng poot, wala ng balisa,
walang kadunguat munti mang pangamba.

Ang nanga sa digmaan dumog sa paglaban

handog din sa iyo ang kanilang buhay,
hirap ay di pansin at di gunamgunam
ang pagkaparool o pagtagumpay.

Sa sandaling buhay maalab kong nais

ang kagalingan mot ang paiwang sulit

ng kaluluwa kong gayak ng aalis,
ginhaway kamtan mo.

Bibitayet madlang mabangis na sakit

o pakikibakang lubhang mapanganib,

pawang titiisin kung ito ang nais
ng bayang' tahanang pinakaiibig.
Akoy mamamatay ngayong minamalas
ang kulay ng langit na nanganganinag
ibinababalang araw ay sisikat,
sa kabila niyong mapanglaw na ulap.
Kung dugo ang iyong kinakailangan
sa ikadidilag ng iyong pagsilang,

Nang maabat ikawy mapataas lamang,

mamatay at upang mabigyan kang buhay,
malibing sa lupang puspos ng kariktat
sa silong ng iyong langit ay mahimlay.
Kung sa ibang araw ikawy may mapansin
nipot na bulaklak sa aba kong libing,
sa gitna ng mga damong masisinsin,
hagkat ang halik moy itaos sa akin.
Sa samyo ng iyong pagsuyong matamis,
mataos na taghoy ng may sintang dibdib,

bayang tumaggap noo ko ng init,

sa pagkaaping laong binabata.

na natatabunan ng lupang malamig.

6

Bayaan mong akoy malasin ng buwan

Kung nababalot na ang mga libingan

ng sapot na itim ng gabing mapanglaw,

sa liwanag niyang hilaw at malamlam;

at wala ng tanod kundi pawang patay,

bayaang ihatid sa aking liwayway

huwang gambalain ang katahimikan.

ang banaag niyang dagling napaparam.

Pagpitaganan mo ang hiwagang lihim,

Bayaang humalik ang simoy ng hangin;

at mapapakinggan ang tinig marahil,

bayaang sa huning masayay awitin;

ng isang salteryo: Ito ngay ako ring

ng darapong ibon sa kurus ng libing

inaawitan ka ng aking paggiliw.

ang buhay payapang ikinaaaliw.

Bayaang ang araw na lubhang maningas

Kung ang libingan ko'y limot na ng madla

pawiin ang ulan, gawing pawang ulap,

ay wala nang kurus at bato mang tanda

maging panginuring sa langit umakyat,

sa nangagbubukid ay ipaubayang

at ang aking daing ay mapakilangkap.

bungkalit isabog ang natipong lupa.

Bayaang ang aking maagang pagpanaw,

Ang mga abo koy bago pailanlang

itangis ng isang lubos na nagmamahal;

mauwi sa wala na pinanggalingan,

kung may umalala sa akin ng dasal,

ay makaulit munang parang kapupunan

akoy iyo sanang idalangin naman.

ng iyong alabok sa lupang tuntungan.

Idalangin mo rin ang di nagkapalad,

na nangamatay nat yaong nangaghirap

Sa gayoy wala ng anoman sa akin,

sa daming pasakit, at ang lumalanghap

na limutin mo nat aking lilibutin

naming mga ina ng luhang masaklap

ang himpapawid mo kaparangat hangin

Idalangin sampo ng bawat ulila

at ako sa iyoy magiging taginting.

at nangapipiit na tigib ng dusa;

Bango, tinig, higing, awit na masaya

idalangin mo ring ikawy matubos na

liwanag at kulay na lugod ng matat

uulit-ulitin sa tuwi-tuwina

Paalam na liyag, tanging kaulayaw,

ang kataimtiman ng aking pag-asa.

taga ibang lupang aking katuwaan;

paaalam sa inyo, mga minamahal;

Sintang Pilipinas, lupa kong hinirang,

mamatay ay ganap na katahimikan.

sakit ng sakit ko, ngayon ay pakinggan

huling paalam ko't sa iyo'y iiwan
ang lahat at madlang inirog sa buhay.
Akoy yayao na sa bayang payapa,
na walang alipit punong mapang-aba,
dooy di nanatay ang paniniwala
at ang naghahari'y Diyos na dakila.
Paalam anak, magulang, kapatid,
bahagi ng pusot unang nakaniig,
ipagpasalamat ang aking pag-alis
sa buhay na itong lagi ng ligalig.

PAGPAPALIWANAG SA MI ULTIMO
ADIOS:
Sa unang saknong ay nag papaalam
na si Rizal sa kanyang bayang
kinalakihan, sinasabi niya dito na ang
b