ARAPADA BAZI TELAFFUZ PROBLEMLER VE

ZM YOLLARI: SKAL, TEAZZUR

VE CTMUS-SKNEYN RNEKLER
AHMET YKSEL*

Some Prononciation Problems and Their Solutions in Arabic:

The Case of difficulty of speaking, Impossibility
and Coming together of two Consonants
Abstract: This article deals with three basic topics that cause some changes in
prononciations in Arabic. These topics are the difficulty of speaking, impossibility and coming together of two consonant letters.
Key Words: Difficulty of speaking, impossibility and coming together of two consonant letters.

Anahtar Kelimeler: Sikal, teazzur, ictimus-skineyn.

Do. Dr., OM lahiyat Fakltesi Arap Dili ve Belagat ABD [ayuksel@omu.edu.tr].

Ondokuz Mays niversitesi

lahiyat Fakltesi Dergisi,
2011, say: 30, ss. 59-75.

zet: Bu makalede syleyi zorluu veya imkanszl nedeniyle, Arapa baz kelimelerin telaffuzunda deiikliklere neden olan konu zerinde durulmaya
allacaktr. Bunlar sikal, teazzur ve ictimaus-skineyn konulardr.

OMFD|

59

AHMET YKSEL

Giri
Arap Dili, cmledeki eleri kelime sonlarndaki irab harekeleri veya
harfleriyle gsteren bir dildir. Ancak Araplar kelimelerin telaffuzlarnda,
zorluk ve kolaylk durumunu da dikkate alarak telaffuzunda zorluk bulunan yerlerde bu hareke veya iaretlerden feraat ederler. Sz edilen
telaffuz problemleri dilde sikal, teazzur ve ictimaus-skineyn ad verilen
durumlarda ortaya kar. imdi srasyla bunlar ele alalm.
I- Sikal
Sikal kelime anlam olarak ar olmak, ar gelmek, arlamak anlamlarna gelen
fiilinden masdar olup1 stlh olarak; herhangi bir kelimenin (isim veya fiil) sonunda bulunan vv veya y harfi zerinde harekeyi telaffuz etmenin zorluuna denir ki bu nedenle kelimeye hareke
verilmez, takdir olarak hareke var saylr. Baz durumlarda ise illetli harf

60 der.2
OMFD

Ancak buradaki zorluk ref, cer ve cezm hallerinde sz konusudur.

Fetha, harekelerin en hafifi olduu iin nasb halinde fetha ile harekelemekte bir zorluk grlmemitir.
Sikal nedeniyle harekeyi telaffuz etmenin zorluu sonu y ile biten
manks isimler ile sonu vv veya yl (nks ve leff) fiillerin muzrilerinde sz konusudur.
a- Manks isimler3: Bunlar ncesi kesral bir y harfi ile biten isimler
olup ref ve cer hallerindeki harekeleri son harf zerinde takdir edilir.4

bn Manzr, Lisnul-Arab, tkd. Abdullah el-Alyin, Dru Lisnil-Arab, trs. I, 365;

brahim Mustafa vd., Mucemul-Vast, ar Yay. stanbul, 1986, s. 98; Mevlt Sar, Arapa-Trke Lgat, Bahar yaynlar, stanbul, 1982, s. 178; Kadir Gne, Arapa-Trke Szlk, Mektep Yaynlar, stanbul, 2010, s. 130.
Bkz. ml Bed Yakb, Mevsatn-Nahvi ves-Sarfi vel-rb, Drul-Ilm lil-Melyn,
Beyrut, Lbnn, 1988, I. Bask, s. 259; ml Bed Yakb- Mel s, el-MucemlMufassal fil-Lati vel-rb, Drul-lm lil-Melyn, Beyrut, 1987, I, 478; Ferid elBeydak, www.alfaseeh.com.
Burada mankus kaydnn getirili nedeni, benzer baz harflerden ayrmaktr. yleki;
Arapada y harfi ile biten baz kelimeler ak hareke ile cerredilir veya refedilir. Nispet
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

ARAPADA BAZI TELAFFUZ PROBLEMLER VE ZM YOLLARI

: Kady
rnein ) (: Kad geldi, ) (
: Kadya selam verdim rneklerinde oldugrdm ve ) (
u gibi.
Mankus isimlerdeki arlk marife ve nekra durumunda deimez.
Banda el taks bulunmayan (nekre haldeki) manks isimler ref veya cer
hlinde tenvin alrsa, sondaki illet harfi der. Nasb halinde ise dmez.
nk fetha, harekelerin en hafifi olduu iin burada sikl sz konusu
deildir.
: Bir kad
rnein ) (
: Bir kad geldi, ) (
: Bir kadya selam verdim cmlelerinde
grdm ve ) (

olduu gibi.
b- Sonu illet harfi ile biten (nks ve leff) fiillerin muzarileri. Bu fiillerin emirlerinde sondaki illet harfinin drlmesi de yine sikl yani arlk nedeniyledir.
61

Bu fiillerin emirlerinde sondaki illet harfinin drlmesi de yine

sikl yani arlk nedeniyledir. Ancak bu emirlere eddeli veya eddesiz
tekit nnu bititiinde den illet harfi geri dner ve fetha ile harekelenir.

Sonu illetli fiillerin muzrileri oul vv ve mennes muhataba

ysna isnad edildiinde sondaki illet harfi yine sikal nedeniyle atlr.

ys ile biten kelimeler bunlardan biridir.

) 193(
)195( ) 194( uar, (26.)
. Yakb M. s, el-Mucemul-Mufassal, II, 1212.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

OMFD

AHMET YKSEL

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

Ecvef fiillerin ismi mefullerindeki illet harfleri de yine arlk nedeniyle drlr. rnein

62
OMFD

>

>

>

>

>

>

>

>

II- Teazzur
Teazzur kelimesi fiilinden tremi olup tefeul bbndan masdardr.
Kelime anlam olarak bir eyin ok zor veya imknsz, yaplamaz olmas anlamna gelir.5 Istlh olarak teazzur: herhangi bir kelimenin sonundaki harekeyi telaffuz etmenin imknsz olmas durumuna denir ki bu
imknszlk sadece uzatma (med) olarak kullanlan elife mahsustur.6 Zra
med elifine hareke verilecek olursa, hemzeye dnr. Bu nedenle dilciler burada med elifine hareke verilemeyiini teazzur kavramyla ifade
etmilerdir.
Teazzur nedeniyle hareke verilemeyip elifin med olarak kullanl
maksr isimlerle nks ve leff fiillerin mzisinde ve muzrisinin ref ve
nasb halinde gerekleir.
a- Maksr isimler: Bunlar sonu med elifi ile biten ve sondan bir nceki harfin harekesi fethal olan isimlerdir. Bu isimlerin ref, nasb ve cer

brahim Mustafa vd., Mucemul-Vast, s. 589-590; Mevlt Sar, Arapa-Trke Lgat, , s.

981-982; Kadir Gne, Arapa-Trke Szlk, s. 766.
Bkz. ml Bed Yakb, Mevsatun-Nahv, 259; ml Bed Yakb- Mel s, elMucemul-Mufassal, I, 433; Ferid el-Beydak, www.alfaseeh.com.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

ARAPADA BAZI TELAFFUZ PROBLEMLER VE ZM YOLLARI

hallerinin hepsinde de son harfin harekesini telaffuz etmek imkansz

olduu iin irab takdrdir.7

rnein : Ms geldi,
: Msy grdm ve
: Msya uradm cmlelerindeki kelimesi her halde de
ayn ekilde telaffuz edilir.
b- Sonu med elifi ile biten nks ve lefif fiillerin mzi sgalar ile muzarilerinin ref ve nasb halleri:
rnein - fiilleri bunun gibidir.
III- ctimus-skineyn
ki skin harfin yan yana gelmesidemek olan ictimus-skineyn, kelimelerin yapsnda, telaffuzunda ve irabnda bir takm deiikliklere
neden olur. Bu konu hakknda geerli olan kural udur: ki skin harf yan 63
yana geldiinde ncelikle birinci skin harften kurtulma yoluna gidilir. OMFD
Bu kurtulu ise illetli harflerde hazf; sahih harflerde ise harekeleme eklinde olur.8 Normalde tek bir kelime iinde iki skin harf yan yana gelmez. Fakat kelimenin bana baz millerin gelmesi veya baka bir kelimeyle birlemesi nedeniyle iki skin harf yan yana gelebilir.
rnein kalkt fiilinin emrinde yerine kalk, meczm
muzrisinde ise yerine kalkmad ifadelerinde olduu gibi.
1. ki skin harfin yan yana geldii yerler
Burada ncelikli olarak u kural hatrlatmamz gerekir: Arapada skin
harfle sze balanmaz, harekeli harf zerinde de durulmaz.9 Ancak baz
fiil ekimlerinde kelimenin ba tarafnda skun ortaya kabilir. Araplar
7
8

. Yakb M. s, el-Mucemul-Mufassal, II, 1188.

Hall Mahmd es-Sammd, ltikus-skineyn fil-Luatil-Arabiyye, 23 Ternul-evvel,
2007, www, diwanalarab.com.
Mehmed Zihni, el-Muntehab f Talmi Lugatil-Arab, stanbul, trs., s. 20. Harekeli harf
zerinde durulmaz ifadesi aslnda her zaman uygulanan kesin bir kural da deildir.
Zira tecvid limleri bu konular ayrntl olarak ele alm ve revm, imm ve sekte hs
gibi ekillerle harekeli harf zerinde durmaya cevaz vermilerdir. es-Sammd, ayn yer.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

AHMET YKSEL

bundan kurtulmak iin vasl hemzesi getirirler. Bu durum genel olarak

sls, hums ve sds fiillerin emir ekimlerinde grlr.

>

>

>

>

>

>

Bu konudaki kural yledir: Emir fiili muzriden tretilir. nce

muzraat harfi atlr. Fiilin kalan ilk harfi skin olduu ve skin harfle
sze balamak da imkansz olduu iin ncelikle harekeli bir harf getirmek gerekir. te bu noktada Araplar vasl hemzesini getirmilerdir. Bu
hemze her ne kadar yazlsa da gei (vasl) hlinde telaffuzdan der.
Yani yazlr ama okunmaz.10

64
OMFD

>

>

2. ki skin harfin tek bir kelimede yan yana gelmesi:

Arapada iki skin harf, ayn kelimede yazlta yan yana gelmez, ancak
syleyi nndaki durmalarda (vakf) yan yana gelebilir.11 Bu durum, kelimenin ba tarafnda deil, ortasnda veya sonunda olur. Ortada yan
yana gelii medden sonra edde geldii zamandr. rnein: ( ) 12 ve
( ) 13 v.b. kelimelerde olduu gibi.
Kelime sonunda yan yana gelii ise med (uzatma) harfinden sonra
arz skn geldiinde veya birincisi aslen skin, ikincisi ise vakf iin
(arz) skin olan iki sahih harfte olur. Birinciye rnek:
kelimeleri, ikinciye rnek olarak ise
Fecre ve on geceye and olsun
ki14 yetlerindeki skin harflerin yan yana gelmesidir.
Birinci tr ictimi skineynden tabii medle kurtulunur. ki shih harfin yan yana geldii ikinci tr ictimi skineynin vakf halindeki telaffuzu

10
11
12
13
14

. Yakb- M. s, el-Muceml-Mufassal, s. 15-17.

www.mazameer.com.
Hkka, 69/1.
Abese, 80/33.
Fecr, 89/1,2.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

ARAPADA BAZI TELAFFUZ PROBLEMLER VE ZM YOLLARI

zordur. nk sahih-skin bir harften sonra gelen ikinci sahih-skin bir

harfin telaffuzu dile ar gelir.15
Suyt der ki: Araplar bir kelime veya bir beyitte iki skin harfi asla
yan yana getirmezler. Ayn ekilde drt harften mteekkil bir kelimede
drt harekeyi ard arda kullanmazlar. nk onlar iki skin harfin yan
yana geliini dile ar bulurken; harekeli harflerin okluunu da hzl
bulurlar. ki skin harfin yan yana gelii en ok kelimeler aras geite
Araplar: Biz iman ettik dediler16 yetingrlr. rnein
de skin haldeki tya arz bir kesre ile hareke verilir:

Bunun benzeri durumlar Kurn- Kermde ve Arap kelamnda olduka
fazladr.17
u durumda Arapada iki skin harf, ancak kelime sonunda yan yana gelebilir. Mzi fiillerin mfred mennes sgalarndan sonra kamer
harfle balayan el takl kelimeler bunun gibidir. Bu durumda fiilin so65
nundaki skin harf kesre ile harekelenir. Yukardaki

rnei
bunun gibidir.
Bazen kelime sonunda skin harfin bile yan yana geldii olur. Bu
ise bir med harfinden sonra gelen eddeli kelimelerde olur. rnein
( ) 18, () 19, ( ) 20 ve ( ) 21 kelimelerinde olduu gibi.
3. ki skin harfin yan yana gelmesinden kurtulma yollar:
ki skin harfin yan yana gelmesinden kurtulmak iin Araplar eitli yntemlere bavurmulardr.22 Bunlar u balklar altnda toplayabiliriz.

15
16
17

18
19
20
21
22

Buna tecvid ilminde revm ad verilir.

Hucurt, 49/14.
Suyt, el-Ebh ven-Nezir fin-Nahv, thk. Abdl-lh Nebhn, Matbti MecmalLuatil-Arabiyye, Dmak, 1985, I, 172.
Ynus, 10/89
Tevbe, 9/19.
Rahmn, 55/74.
Hacc, 22/36.
www.mazameer.com.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

OMFD

AHMET YKSEL

3.1. Yazlta ve syleyite skin harfin atlmas (hazf):

a- Ecvef fiillerin mfred mzekker sgalarnn cezm hali ile emir ekiminde son harf skin ise ortadaki illet harfi atlr.

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

Ancak fiilin son harfine hareke verildiinde atlan illet harfi geri dner. nk son harf harekelenmi ve ictimi skineyn durumu ortadan
66 kalkmtr.
OMFD

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

Ecvef fiillere mteharrik ref zamirleri bititii zaman fiilin ortasndaki illet harfinin dmesi de bunun gibidir.

>

>

>

>

>

>

ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

ARAPADA BAZI TELAFFUZ PROBLEMLER VE ZM YOLLARI

b- Elifi maksre ile biten kelimeler tenvin aldnda, sondaki elif yazlta bulunmasna ramen okunuta der. Bu durum ref, nasb ve cer
hallerinin her nde de geerlidir. nk tenvin zaten skindir ve skin
halde bulunan illet harfinden (eliften) sonra gelmitir. ctimi skineynden kurtulmak iin bu elif drlr.

c- Sonu illet harfi ile biten (nks ve leff) fiillere, oul vv veya menneslik ts bititiinde fiilin sonundaki illet harfi der. Bu dme
siklden dolaydr. Skin haldeki oul vvndan sonra yine skin bir
harf gelirse, oul vv damme ile harekelenir. Bylece vvn sknundan damme ile kurtulunur.

>

>

Bu durum kendisinden sonra yine skin harf gelmesi yni ictimi

67
skineynden dolaydr. Eer illetli fiilin 3. harfi vv ise bu vv hazfedilir
OMFD
ve vvdan nceki harf oul vvyla uygunluk arz etmesi iin damme
ile harekelenir.

>

>

>

Burada fiilin 3. harfi nce damme ile harekelenmi, ancak vvn zerinde damme ar geldii iin hazfedilmi, sonra iki skin harfin yan yana gelmesinden kurtulmak iin de vv harfi hazfedilmitir.
d- Efli hamsenin sonuna tekit nnu geldiinde ( ) olur. Fakat ( ) denir. Burada kelimenin asl ( ) dir.23
e- Emir fiillerinin sonuna eddeli veya eddesiz tekit nnu bitiince
fiilin sonu fetha ile harekelenir.24

23

Yani burada nn vardr. Ref nnu, idam edilmi 1. skin nn ve fethal eddeli son
nn. Sonra ayn harfin ardarda gelii (tevlil-emsl)den dolay ref nnu hazfedilir.
Skin haldeki cemaat vv ile birinci skin nn yan yana gelir. ( ) ki skin harfin yan yana gelmesinden kurtulmak iin 1. skin olan oul vv hazfedilir, hazfedilen
bu harfe iaret olmas iin fiilin 3. harfinin zerindeki damme braklr. ( ) Bu gruptaki dier rneklerin durumu da bunun gibidir.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

AHMET YKSEL

>

3.2. Skin harfin yazld halde okunmay

Skin harfin yazld halde okunmad yerler olduka fazladr. Bunlarn
balcalarn ylece sralayabiliriz:
a- Sonu illet harfi ile biten fiillerden sonra el takl bir kelime gelmesi
halinde fiilin sonundaki illet harfi yazlta bulunmasna ramen telaffuzda der, yani yazlr ama okunmaz.25 Sbeveyh, bu duruma rnek
olarak Adam att ve Adam atyor cmlelerini
verir. 26
b- Elifi maksre ile biten kelimeler: Bu kelimeler ref, nasb ve cer hallerinin hangisinde olursa olsun, eer tenvin alrlarsa, sondaki elif yazlr
ama okunmaz. nk tenvin skindir. Kendisinden nce de skin bir

68
OMFD

harf olan illet harfi (elifi maksre) gelmitir. Bu durumda ictimi skineynden kurtulmak iin elif yazlr ama okunmaz. ve rneklerinde olduu gibi.
c- Msenn elifi yazlr ama okunmaz, fakat vakf halinde okunur.
rnein O, devi yazd cmlesi ile O ikisi, devi
yazd cmlesi arasnda telaffuz fark yoktur. Ancak burada daki elifin hazfedildiine iaret olmas iin kelimesindeki lmda nebir
(vurgu) yaplr.27

24

25

26
27

Muhammed el-Antk, el-Minhc fil-Kavidi vel-rb, Tebli Yay., Beyazt, stanbul, s.

335; M. Muhyiddn Abdlhamd, Durst-tasrf, el-Mektebetl-Asriyye, Beyrut, 1990,
s. 193-195. rab ise tekit nnu ile bititiinden dolay fetha zere mebn, fakat mahallen
meczm olur. Bunun nedeni; nn skindir, fiil de skindir. Birinci skundan kurtulmak
iin fiile fetha ile hareke verilir.
Sbeveyh, Eb Bir Amr b. Osmn b. Kanber (. 180/796), el-Kitb, nr. Abdsselm
Hrn, leml-Ktb, Beyrut, 1385/1966, IV, 156; M. Zihni, a.g.e., s. 22.
Sbeveyh, a.g.e., 4, 156.
Nebir, konuma annda sesi ykselterek bir kelimenin belirli bir hecesini ya da bir cmlenin belirli bir kelimesini baskl bir ekilde sylemektir. Bak. Kadri Yldrm, Arap Dilinde Nebr (Vurgu), D.E.. lh. Fak. Derg. Say, XVII, zmir, 2003, s. 163. Burada nebirden
maksat, harfi biraz daha yksek sesle ve vurgulu olarak telaffuz etmektir. Bu telaffuz
annda harfin sesi biraz daha baskn kar. Nebir ayn zamanda kendisinden sonra
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

ARAPADA BAZI TELAFFUZ PROBLEMLER VE ZM YOLLARI

O ikisi, dedi ki <28 yeti bunun gibidir. Burada daki elif

telaffuzda der ve bu dmeye iareten ( ) kelimesindeki el taksnda nebir yaplr. Bu durum o dedi ki ile ( ) o ikisi
dedi ki nin karmamas iindir. Aacn meyvasn tattklarnda 29 ve O ikisi kapya kotular30 yetleri de bunun gibidir.

d- Vasl halinde cemi vv hazfedilir fakat yazda kalr. Vakf durumunda kalr. Ey sulular! Bugn yle ayrln.31
Ayn ekilde muzf olarak gelen cemi mzekkeri slimlerin sonundaki vv veya y harfi yazlr ama okunmaz. Mescidi
Harma gelenler32
Ancak bu kelimeler zerinde vakf yapldnda bu vv veya ynn
okunmas gerekir. ayrln, kotular, gelenler kelimeleri gibi.
e- Kendisinden sonra skin bir harf gelen illet harfleri de ayn ekilde
yazlr ama okunmaz. rnein gkte33 ifadesinde harfin
hazfedildii grlr. Bunlar srasyla y ( ) , vasl hemzesi ve el taksndaki lmdr. Sonra bunun yerine sn eddelenmitir.
yery34
znde rneinde ise iki harf hazfedilir. Bunlar ( ) deki elif ve

kelimesindeki vasl elifidir. Arapada bunun rnekleri oktur.

( ) , ( ) , ( ) ve ( ) gibi vasl hemzesi ile balayan kelimeler
skin bir harften sonra geldiklerinde bunlarn bandaki hemze der.
rnein
Meryem olu saya apak delilleri ver35
dik. , Onun zerine Allahn adn ann.36,

28
29
30
31
32
33
34
35

skin bir harf geldii zaman illetli harfin hazfedildiine bir iret olarak kabul edilir. EsSammd, ayn yer.
Neml, 27/15.
Arf, 7/22.
Yusuf, 12/25.
Ysn , 36/59.
Bakara, 2/196.
Enm, 6/125.
Nh, 71/26.
Bakara, 2/87.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

69
OMFD

AHMET YKSEL

Eer kii lrse<37 ve

Msr azizinin hanm dedi ki38 yetlerindeki vasl hemzeleri bunun gibidir.
fl bb dndaki mezid fiillerin39 mzi, emri hzr ve masdarlarnn
bandaki hemzeleri ile skin bir harften sonra gelen el taksndaki hemzeler de vasl hemzesi olduu iin gei halinde hazfedilir. Bunlarla ilgili
rnekler de olduka fazladr. rnein () 40 yetindeki (
) kelimesinde yer alan vasl elifi bunun gibidir. Benzeri rnekler oaltlabilir.
3.3. Tenvin ve Nnun Atlmas
Kendisinden sonra sfat olarak / ibn kelimesi gelen zel isimlerin
sonundaki tenvin atlr. rnein gibi. Bu rnekte
kelimesi tenvinle bitmektedir. Tenvinin sonu sakindir. Ondan sonra ise
kelimesindeki skin b harfi gelmektedir. Yani iki skin harf yanyana
70 gelmitir. Bu durumdan kurtulmak iin kelimesindeki tenvin der.
OMFD

Ancak zel isimlerden sonra gelen / ibn kelimesi cmlede sfat

deil de haber olarak geldiinde tenvini drlmez. rnein
Muhammed
kimdir?
sorusuna
cevap
olarak
gelen

( ) Muhammed, Abdullahn oludur cmlesinde kelimesinin tenvini bunun gibidir. Buradaki / ibn kelimesi in sfat
deil, haberi olduu iin, Muhammedin tenvini ve bn kelimesindeki
hemzenin okunmas gerekir. Hatta burada mbted ile haberin ayrt
edilmesi iin birinci zel isimden sonra durmak (vakf) gerekir.
Tevbe sresindeki Yahdiler: zeyir (a.s.), Allahn oludur dediler41 yetindeki ve kelimeleri de bunun gi-

36
37
38
39

40
41

Mide, 5/4.
Nis, 4/178.
Ysuf, 12/51.
Bunlar infil, iftil, ifll, istifl, ifl, ifivvl, ifll bablardr. Bk. Muhammed Hayr
Hulvn, el-Mugnil-Cedd fi lmis-Sarf, Dru-ark el-Arab, Beyrut, Lbnn; M. Meral
rt, Sarf, s. 58.
Bakara, 2/115.
Tevbe, 9/30.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

ARAPADA BAZI TELAFFUZ PROBLEMLER VE ZM YOLLARI

bidir. Buradaki kelimesi mbted kelimesi ise haber olarak yer

ald iin eklinde tenvinle okunur.42
3.4. ki Skinden Birinin Harekelenmesi
ctimi skineynden bazen de harekelerle kurtulma yoluna gidilir. Bu
ise, skin harfi fetha, damme veya kesra ile harekelemekle gereleir. En
ok kullanlan hareke kesra olduu iin sralamada nce kesraya yer verilecektir.
3.4.1. Kesra ile harekelenmesi
Bu konudaki kural udur: Skin bir harften sonra yine skin ve sahih bir
harf gelirse birinci skin harf kesra ile harekelenir.43
Araplar
45

dedi ki44,
De
ki:
Allah
ve

Grevi
ihmal
etme rnek

lerinde olduu gibi.

art edatlarndan ve , harfi cerlerden , atf harflerinden 71

ve den sonra skin bir harf geldii zaman bu edat ve harfler kesre ile OMFD
harekelenir.46 rnein > eer phe ederseniz,
>

veya kn47 ve
>kim raz olursa

48
>
veya eksilt cmlelerinde olduu gibi.
( ) kelimesine tenvin verildii zaman kesra ile harekelenir. Bu kelime aslnda skun zere mebn bir zaman zarfdr. Ancak bazen bir cmleden vaz olarak tenvin aldnda kesra ile harekelenir. )()()(
rneklerinde olduu gibi.49
42

43
44
45
46
47
48
49

Ferr buradaki ibn kelimesinin hem tenvinli hem de tenvinsiz okunabileceini, ancak
dorusunun tenvinli okuyu olduunu belirtir. nk ibn kelimesi zeyirin haberidir.
Bk. Ferr, Menil-Kurn, I, 431.
Sbeveyh, el-Kitb, IV, 154; Ayrca bkz. Ahmed Ncih, www.ruowaa.com.
Hucurt, 49/14.
Nis, 4/127.
Zihni, a.g.e., s. 22.
Nis, 4/66.
Mzzemmil, 73/3.
Ebul-bek Abdullah b. el-Huseyn b. Abdullah el-Ukber, mlu m mene bihir-rahmn
min vuchil-irbi vel-krti f ceml-Kurn, Bask, 1380/1961, thk. brhim Utuvve
Avd, II, 13.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

AHMET YKSEL

Tenvinden sonra vasl hemzesi gelmesi halinde tenvinin sonundaki

(yazlmayp okunan) skin nn harfi de kesra ile harekelenir.50
51
()
De ki: Allah birdir, Allah sameddir. ve
52
()
cadettikleri ruhbanl rneklerinde olduu gibi.

3.4.2. Fetha ile harekelenmesi

a- Muzaaf fiillerin meczum muzrilerinde baz sgalar fetha ile hare )dir. ki skin yan yana gelmi ve
kelenir. ( ) gibi. Bunun asl (
ikinci skin fetha ile harekelenmitir. Burada fetha tercih edilmesi fethann en hafif hareke olmasndan dolaydr. Kesra tercih edilirse; o da bu
konuda kesra asl olduu iindir. Fiilin ikinci harfi dammeli olursa, ikinci
harfe uygun olmas iin damme ile harekelemek de caizdir. u durumda
ekilde de okunabilir
i- En hafif hareke olduu iin fetha ile () ,
ii- Bu konuda asl olduu iin kesra ile () ,
72
iii- kinci harfe uygun olmas iin damme ile ( )
OMFD
b- Mazi fiillerin mfred-mennes-gaib sgalarnda fiile msenn elifi
bititiinde skin haldeki fiilin sonuna fetha ile hareke verilir. o
ikisine ihanet ettiler53 o ikisi idi54 rneklerinde olduu gibi. Burada
tenis ts skn zere mebndir. Ona tesniye elifi bitimitir. O da sakindir. ki skin yan yana geldii iin tya hareke verilir. Eliften nce harekenin ise fetha olmas gerekir.
c- Sonu sahih harfle biten btn emir fiilleri de skun zere

mebndir. ) () (
gibi. Bunlardan sonra tesniye elifi geldiinde iki
skin yan yana gelmi olur ve bu durumdan yine birinci skin harfe fetha
verilerek kurtulunur. ) ( )(gibi.

50
51
52
53
54

M. rt, Sarf, s. 20.

hls, 112/1-2.
Hadd, 57/27.
Tahrm, 66/10.
Enbiy, 21/30.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

ARAPADA BAZI TELAFFUZ PROBLEMLER VE ZM YOLLARI

d-) ( ve) ( deki mm de skn zere mebndir. Bunlara tesniye elifi bititiinde iki skin yan yana gelmi olur ve bu durumdan
mme fetha hareke verilerek kurtulunur. ) ( 55 ve (
) Sizi bu aatan menetmedim mi?56 rnekleri bunun gibidir.
e- ( ) harfi cerrinden sonra el taks geldii zaman da yine ictimi
skineyn oluur ve nna fetha ile hareke verilir. nk harfi skn
zere mebndir. Kendisinden sonra harekeli bir harf gelirse, minin sonu
skin kalr.
Ancak kendisinden sonra el takl bir kelime gelirse,
in nnu fetha ile harekelenir.57
nsanlardan bazlar da
der ki58 yeti ve benzeri rneklerde olduu gibi.
3.4.3. Damme ile harekelenmesi
a- Skin halde bulunan oul mminden sonra yine skin bir harf gelirse oul mmi damme ile harekelenir. Ancak harekeli bir harf gelirse
skin olarak kalr.59
73

) 62
rnein () 60, ( ) 61 ve (


ve ( ) 63 yetlerindeki oul mmleri kendilerinden sonra skin
bir harf geldii iin damme ile harekelenmitir.
Ancak ( ) 64 yetinde oul
mimlerinden sonra harekeli harf geldii iin skin olarak kalmtr.

55
56
57

58
59
60
61
62
63
64

Ysuf, 12/37.
Araf, 7/22.
Ahmed b. Abdin-nr el-Mlek, Rasful-Mebn f erhi Hurfil-Men, thk. Ahmed
Muhammed el-Harrt, Drul-Kalem, Beyrut, 1405/1985, s. 388-391; bn Him, MunilLebb, thk. Muhammed Muhyiddn Abdlhamd, trs., I, 318-327.
Bakara, 2/8.
Sbeveyh, a.g.e., IV, s. 155.
Bakara, 2/55.
Bakara, 2/78.
Bakara, 2/166.
fir, /9.
Bakara, 2/6.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

OMFD

AHMET YKSEL

b- ncesi fethal kendisi skin halde bulunan oul vv da kendisinden sonra skin bir harf geldiinde damme ile harekelenir. rnein (
) 65 ve () 66 yetlerinde olduu gibi.

Ancak harekeli bir harf gelirse skin olarak kalr. rnein (
68
) ve (
) yetinde damme ile gei yapmay gerektiren
bir sebep olmad iin, vv harfleri skin olarak kalmtr.
67

Ancak baz durumlarda ictimi skineynden kurtulma yoluna gidilmez.69 Bunlar:

a- zerinde vakf yaplan kelimelerde: dedi, elbise
b- Harflerin sylenii esnasnda:

c- Fethal vasl hemzesinden nce soru hemzesi gelirse, sorunun haberle karmamas iin hazif yaplmaz. Bu durumda elife kalbetmek veya
hemze ve elif aras teshil ile okumak gerekir.

>

74
OMFD

Sonu
Arapa dil yaps sikal, teazzur ve ictimus-skineyn durumlarndan
holanmamakta ve bunlardan bir ekilde kurtulmak istemektedir. Bu
kurtulu ise verilen rneklerden de anlalaca gibi illetli harfleri uzatma
(med) olarak kullanmak veya hazfetmek, iki sahih harften birine hareke
vermek veya nebir gibi yntemler uygulamak eklinde gereklemektedir. nk zellikle de kelime ortasnda iki skin harfin yan yana gelmesi
dilde bir zaaf olarak kabul edilmektedir. Arapa gl bir dil yapsna
sahip olduu iin harekeliden harekeliye veya harekeliden skine sonra
tekrar harekeliye gemektedir. Bu hareke uyumu ve telaffuz kolayl,
Arapaya dilde zevki selim sahiplerinin farkna varabildii bir gzellik
ve akclk kazandrmaktadr.

65
66
67
68
69

Nis, 4/43.
Bakara, 2/94.
Lokmn, 31/33.
r, 42/27.
. Yakb M. s, el-Mucemul-Mufassal, I, 208, 209.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30

ARAPADA BAZI TELAFFUZ PROBLEMLER VE ZM YOLLARI

Kaynaka
Abdlhamd, M. Muhyiddn, Durst-tasrf, el-Mektebetl-Asriyye, Beyrut,
1990.
el-Antk, Muhammed, el-Minhc fil-Kavidi vel-rb, Tebli Yay., Beyazt, stanbul.
el-Beydak, Ferid, www.alfaseeh.com.
Ebul-bek Abdullah b. el-Huseyn b. Abdullah el-Ukber, mlu m mene bihirrahmn min vuchil-irbi vel-krti f ceml-Kurn, Bask, 1380/1961,
thk. brhim Utuvve Avd, II.
Gne, Kadir, Arapa-Trke Szlk, Mektep Yaynlar, stanbul, 2010.
Hulvn, Muhammed Hayr, el-Mugnil-Cedd fi lmis-Sarf, Dru-ark el-Arab,
Beyrut, Lbnn.
bn Him, Munil-Lebb, thk. Muhammed Muhyiddn Abdlhamd, trs., I.
bn Manzr, Lisnul-Arab, tkd. Abdullah el-Alyin, Dru Lisnil-Arab, trs. I,
365.
Mustafa, brahim vd., Mucemul-Vast, ar Yay. stanbul, 1986.

75

el-Mlek, Ahmed b. Abdin-nr, Rasful-Mebn f erhi Hurfil-Men, thk. Ahmed Muhammed el-Harrt, Drul-Kalem, Beyrut, 1405/1985.

OMFD

Ncih, Ahmed, www.ruowaa.com.

es-Sammd, Hall Mahmd, ltikus-skineyn fil-Luatil-Arabiyye, 23 Ternulevvel, 2007, www, diwanalarab.com.
Sar, Mevlt, Arapa-Trke Lgat, Bahar yaynlar, stanbul, 1982.
Sbeveyh, Eb Bir Amr b. Osmn b. Kanber (. 180/796), el-Kitb, nr. Abdsselm Hrn, leml-Ktb, Beyrut, 1385/1966, IV.
Suyt, el-Ebh ven-Nezir fin-Nahv, thk. Abdl-lh Nebhn, Matbti Mecmal-Luatil-Arabiyye, Dmak, 1985, I.
www.mazameer.com.
Yakb, ml Bed- Mel s, el-Muceml-Mufassal fil-Lati vel-rb, Drullm lil-Melyn, Beyrut, 1987.
Yakb, ml Bed, Mevsatn-Nahvi ves-Sarfi vel-rb, Drul-Ilm lil-Melyn,
Beyrut, Lbnn, 1988, I. Bask.
Zihni, Mehmed, el-Muntehab f Talmi Lugatil-Arab, stanbul, trs.

ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2011] say: 30