OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem

Troenje i postojanost otrice alata

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Obrada odvajanjem kao sustav

Sve procese obrade odvajanjem neizbjeno prati i

proces troenja otrice reznog alata. Proces obrade
je determiniran ulazima, odnosno medjusobnim
odnosom ulaznih veliina, a kao jedna od posljedica
opterenja kojima je alat izloen tijekom procesa
obrade, nastaje i proces troenja

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

PROCESI OBRADE REZANJEM

Teorija rezanja
Model obradnog sustava
U L A Z
Pripremak
materijal

geometrija

Alat
materijal

geometrija

Uvjeti obrade
Parametri
obrade

Ostali
uvjeti

OBRADNI PROCES
(uvijek ga prati i PROCES TROENJA reznoga alata)

OBRADAK
- dimenzije
- hrapavost obra ene
povrine

ALAT
- parameteri troenja
stra nje povrine alata
- parametri kraterskog
troenja

OBRADNI PROCES
- sila
- um (buka)
- moment i snaga
- temperatura,

I Z L A Z

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

PROCESI OBRADE REZANJEM

Teorija rezanja
Model obradnog sustava

Ulazni parametri mogu se podijeliti u tri skupine:

parametri vezani uz pripremak,

parametri vezani uz alat i

parametri vezani uz uvjete obrade,

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

PROCESI OBRADE REZANJEM

Teorija rezanja
Uzrono-posljedini lanac troenja alata
Proces obrade generira popratne pojave koje uvjetuju razvijanje
tribolokih procesa na reznom dijelu alata. Troenje alata se
odvija u svim uvjetima obrade, jer je troenje rezultat interakcija
izmedju alata, obratka i ostalih uvjeta obrade (SHIP, stezanje, ...).

ULAZI
Obradak
Alat
Uvjeti obrade

OBRADNI
PROCES
optereenja alata
(uzroci troenja)

Procesi
(mehanizmi)
troenja

Oblici
troenja

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

Parametri
troenja
Promjene
mjerljivih
veliina

PROCESI OBRADE REZANJEM

Teorija rezanja
Uzroci Oblici troenja - naprezanja kojima je alat
izloen
Uzroci troenja su naprezanja kojima je alat izloen tijekom obrade, a
u osnovi su mehanike ili fizikalno-kemijske prirode:

mehanika
toplinska
kemijska
(abrazivna)

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

PROCESI OBRADE REZANJEM

Teorija rezanja
Procesi troenja

Procesi troenja mogli bi se podijeliti u dvije skupine:

procesi koji su posljedica mehanikog djelovanja i

procesi koji su posljedica fizikalno-kemijskog djelovanja izmedju

alata, obratka i okoline.

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

PROCESI OBRADE REZANJEM

Teorija rezanja
Mehanizmi troenja

estica

1. Abrazijsko troenje
2. Difuzijsko troenje
3. Oksidacijsko troenje
4. Zamor

alat

5. Adhezijsko troenje

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

PROCESI OBRADE REZANJEM

Teorija rezanja
Udjeli mehanizama troenja

U velikoj mjeri ovisi i o materijalu alata i materijalu obratka

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

PROCESI OBRADE REZANJEM

Teorija rezanja
Mehanizmi troenja

Adhezijsko
troenje

Abrazija
Oksidacija

Difuzijsko troenje
i kemijske reakcije

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

PROCESI OBRADE REZANJEM

Teorija rezanja
Temperature u zoni obrade (rezanja)
Obradak

alat
FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

PROCESI OBRADE REZANJEM

Teorija rezanja
Oblici troenja
1. Troenje stranje povrine
2. Kratersko troenje
3. Zarezno troenje
4. Troenje stranje povrine max.
5. Oksidacijsko zarezno troenje
6. Plastina deformacija
7. Naljepak (BUE)
8. Toplinska napuknua
9. Uzduna napuknua
10. Razgradnja otrice
11. Lom otrice

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

PROCESI OBRADE REZANJEM

Teorija rezanja
Troenje stranje povrine i kratersko troenje
Troenje stranje povrine

Dubina obrade

Kratersko stranje

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

PROCESI OBRADE REZANJEM

Teorija rezanja
Parametri troenja

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Parametri troenja

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Parametri troenja

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Oblici troenja troenje stranje
povrine

Brzo troenje stranje

povrine uzrokuje lou
kvalitetu povrine i
netonost dimenzija

Najei uzroci

Mogua rjeenja

Prevelika brzina rezanja ili

premala otpornost troenju

Smanjiti brzinu rezanja;

Izbor mat. vee otpornosti troenju

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Oblici troenja toplinska napuknua

Mala napuknua
okomitao na otricu to
uzrokuje krzanje i lou
kvalitetu obraene
povrine.

Najei uzroci

Mogua rjeenja

Oscilacije temperature
Prekidni rez
Nejednoliki dotok SHIP-a

Izbor ilavijeg alata;

Suha obrada

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Oblici troenja zarezno troenje

Zarezno troenje
uzrokuje lou teksturu
obraene povrine i unosi
rizik loma otrice.

Najei uzroci

Mogua rjeenja

Prevelika brzina rezanja ili

premala otpornost troenju

Izbor vee otpornosti troenju

Za kaljene materijale manji kapa;
Manja brzina rezanja

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Zarezno troenje na pomonoj otrici

95

75

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Oblici troenja kratersko troenje

Krater dovodi do
slabljenja otrice i loe
kvalitete obrade

Najei uzroci

Mogua rjeenja

Previsoke temperature i
pritisci na p.p.a.

Smanjiti brzinu (nie. temp.) smanjiti

posmak
Izabrati alat vee otpornosti
Izabrati alat pozitivne geometrije

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Oblici troenja krzanje otrice

Loa tekstura
obraene povrine i
preveliko troenje
stranje povrine

Najei uzroci

Mogua rjeenja

Otrica alata je prekrta

Otrica alata je "slaba"
Javlja se naljepak na p.p.a.

Izbor ilavije ploice i jase otrice

Poveati brzinu rezanja
Izbor pozitivne geometrije
Smanjiti posmak na poetku reza
Poveati stabilnost

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Oblici troenja naljepak (BUE)

BUE uzrokuje lou

kvalitetu obraene
povrine i "krzanje"
dijelova alata s
otkidanjem naljepka

Najei uzroci

Mogua rjeenja

Preniska temperatura
Veliki afinitet materijala
(niskougljini elici,
aluminij, nehrajui elici,...)

Poveati brzinu rezanja

Izabrati adekvatniji alata
Izabrati pozitivnu geometriju

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Oblici troenja odlamanje otrice

Oteenje alata (pa i

podlonih ploica) i
obratka i nesposobnost
za obradu

Najei uzroci

Mogua rjeenja

Prejako troenje
Slaba kvaliteta i geom. alata
Prevelika naprezanja
Formiranje BUE

Smanjiti posmak i dubinu obrade

Izbor "jae" geometrije
Preferiranje jednostrane ploice
Izbor debljih i veih ploica
Izbor ilavijeg alata Improve stability

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Oblici troenja plastina
deformacija

Plastina deformacija
otrice uzrokuje
probleme s o. esticom,
lou kvalitetu obraene
povrine i lomu otrice

Najei uzroci

Mogua rjeenja

Prejako troenje
Slaba kvaliteta i geom. alata
Prevelika naprezanja
Formiranje BUE

Smanjiti posmak i dubinu obrade

Izbor "jae" geometrije
Preferiranje jednostrane ploice
Izbor debljih i veih ploica
Izbor ilavijeg alata Improve stability

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Fotografija troenja

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Kriteriji troenja
Ne postoje jednoznani kriteriji istroenosti otrice alata.
Alat koji vie ne moe obavljati zahtjevanu funkciju je dosegao zavretak
korisnog vijeka trajanja.
Kao kriteriji postojanosti mogu se (sve ee) uzeti vrijednosti parametara
obratka (hrapavost i dimenzije) ili mjerljivih veliina procesa (sile, snaga,
moment, vibracije,...)
Za ocjenu troenja kod alata s ravnom prednjom povrinom dominiraju
parametri VB, VBmax, KT, KM i KB, a standardi preporuuju samo prva tri. Kod
zavrnih obrada za nadzor troenja preporua se troenje pomone stranje
povrine, VbNS, a granina vrijednost ovisi o toleranciji obratka, dok se kod
grubih obrada uzimaju parametri VB i KT. Kao kriterij istroenosti, kod zavrne
obrade, preporua se parametar hrapavosti obreene povrine Ra.
Prema meunarodnim standardima za razliite materijale alata (HSS, tvrdi
metal, keramika) preporuuju se razliiti kriteriji istroenosti.
FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Metode istraivanja postojanosti
Troenje = f (vc, f, ap, SHIP, ma, mo, stroj, ... )
Pretpostavka:

utvrditi najutjecajnije veliine

Taylor-ova istraivanja

Najutjecajniji faktor: brzina rezanja

VB=f(vc)

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

PROCESI OBRADE REZANJEM

Teorija rezanja
Metode istraivanja postojanosti

Najee se dijele na dugotrajne (Taylorova

istraivanja)
ivanja koje su ujedno i etalon metode, i
na kratkotrajne metode.
Dugotrajne metode zasnivaju se na tipskoj
krivulji troenja.

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Tipska krivulja troenja
Troenje stranje povrine
alata u ovisnosti o vremenu
obrade. Vrijedi za odreenu
kombinaciju alat-obradak i
pri
slijedeim
uvjetima
obrade:
A = apf = konst.
vc= konst.

Period uhodavanja

- veliki intenzitet, ali mali iznos troenja

II Period normalnog troenja

- pravocrtna promjena troenja u vremenu

III Period naglog troenja

(katastrofalno troenje)

- veliki porast troenja (kraj vijeka trajanja)

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Taylor-ova metoda odreivanja postojanosti otrice alata

Osnova:
Vie tipskih krivulja troenja
za istu kombinaciju alatobradak i pri istom A, ali uz
razliite brzine rezanja

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Taylor-ova metoda odreivanja postojanosti otrice alata

vc brzina rezanja

C
vc T = p T r
f ap
m

Taylorov izraz :

T - postojanost (trajnost otrice

alata)

v c T m = CT

m eksponent Taylorove jednadbe

CT Taylorova konstanta

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Iskazivanje postojanosti
Izvorno:

kroz vrijeme, T

Sve vie:

duljina puta u smjeru posminog gibanja

duljina puta u smjeru glavnog gibanja
broj obradaka
ZATO ?

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Postojanost kao duljina puta u smjeru posminog gibanja
45
40

TiCN

Postojanost alata L [m]

35
30

TiN

25

Zavrno eono glodanje D=16

mm
Material: 42CrMo4V
fz = 0.089 mm
ap= 20 mm
ae= 2 mm

20
15

neprevueni

10
5
0

10

20

30

40

50

60

brzina rezanja vc [m/min]

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

70

80

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Kratkotrajne metode odreivanja postojanosti otrice alata
Minutna ispitivanja
Ispitivanja kontinuiranim poveanjem
brzine rezanja
Ispitivanja viekratnim ulaskom u zahvat
...
...

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Troenje alata u funkciji planiranja i upravljanja procesom

FAZA: Planiranje procesa

Predvianje
ULAZ

TROENJE
ALATA

IZLAZ
Nadzor

FAZA: Upravljanje procesom

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Praenje stupnja istroenosti otrice reznog alata

Sustavi
Sustaviza
zanadzor
nadzoralata
alata-(TCM
(TCMsustavi)
sustavi)
Neposredni
Neposredni

Posredni
Posredni

Na
Naalatu
alatu

Na
Naobratku
obratku

Procesni
Procesni
Nazovi-procesni
Nazovi-procesni
Poslije
Poslijeprocesni
procesni

Poslije
Poslijeprocesni
procesni
Nazovi-procesni
Nazovi-procesni

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO

Ostali
Ostali
Procesni
Procesni

OBLIKOVANJE DEFORMIRANJEM I OBRADA ODVAJANJEM

Obrada odvajanjem
Praenje stupnja istroenosti otrice reznog alata
Izravne (neposredne, direktne) metode
zasnivaju se na praenju i mjerenju parametra troenja
na samom alatu
Posredne (neizravne, indirektne ) metode
zasnivaju se na praenju i mjerenju promjena na
obratku, odvojenoj estici ili promjena nekih veliina
procesa (sila, snaga, moment, emisija zvuka,
temperatura,...)

FSB Zagreb, Proizvodno inenjerstvo, OD i OO