Metodat e Analizs Numerike n Matlab

Versioni 1

MENTOR SHEVROJA

Tirane 2013

Permbajtja
Hyrje .............................................................................................................................................................. 4
1.

Njohuri paraprake ................................................................................................................................. 5

1.1

Variablat ........................................................................................................................................ 5

1.2

Vektoret ........................................................................................................................................ 5

1.3

Matricat......................................................................................................................................... 6

1.4

Struktura e kontrollit..................................................................................................................... 7

1.5

Strukturat ciklike ........................................................................................................................... 8

1.6

Funksionet..................................................................................................................................... 9

1.7

Skripte ......................................................................................................................................... 10

1.8

Komanda ndihmese .................................................................................................................... 12

2.

Gabimi absolut dhe relativ .................................................................................................................. 13

3.

Zgjidhja numerike e ekuacioneve algjebrike dhe transhengjente ...................................................... 14

4.

5.

6.

3.1

Metoda e pergjysmimit............................................................................................................... 14

3.2

Metoda e Njutonit ...................................................................................................................... 16

3.3

Metoda e kordes (Lagranzhit) ..................................................................................................... 17

3.4

Metoda e pikes fikse ................................................................................................................... 17

Sisteme te ekuacioneve lineare .......................................................................................................... 18

4.1

Zgjidhja e sistemeve me matrice trekendeshe te poshtme ........................................................ 18

4.2

Metoda e Gausit.......................................................................................................................... 18

4.3

Faktorizimi LU ............................................................................................................................. 20

4.4

Metoda e Jakobit ........................................................................................................................ 20

Interpolimi i funksioneve .................................................................................................................... 22

5.1

Polinomi interpolues i Lagranzhit ............................................................................................... 22

5.2

Polinomi interpolues i Njutonit ................................................................................................... 23

Perafrimi i funksioneve ....................................................................................................................... 25

6.1

7.

8.

Metoda e katroreve me te vegjel ............................................................................................... 25

Integrimi i perafert i funksioneve ....................................................................................................... 28

7.1

Metoda e perbere e trapezit....................................................................................................... 28

7.2

Metoda e perbere e Simpsonit ................................................................................................... 29

Zgjidhja e perafert e ekuacioneve diferenciale te zakonshme ........................................................... 31

8.1

Metoda e Eulerit ......................................................................................................................... 31

2

8.2

Metoda Runge-Kutta................................................................................................................... 32

Hyrje
Matlab-i eshte nje program te nje niveli te lart ne fushen e njehsimit numerik, me shume
funksione te gatshme qe ofrojne lehtesi ne zgjidhjen e metodave numerike. Nepermjet Matlabit mund
te zhvillojme algoritme, te analizojme te dhena, te krijojme module dhe aplikime te ndryshme. Ne kete
material do fokusohemi ne pjesen e zhvillimit te algoritmeve per Metodave te Analizs Numerike.

1. Njohuri paraprake
1.1

Variablat

Ne ambientin e punes se Matlab-it te gjitha variablat jane matrica, dhe tipi i te dhenave te zbatuara
(default) eshte me precision te dyfishte (double). do gje qe ne deklarojme ne Matlab eshte matrice, me
kete lidhet edhe emri i programit Matlab (Matrix Laboratory). Matricat me permasa 1x1 do ti quajme
variabla skalar ose thjeshte variabel.
Deklarimi i variablave ne Matlab eshte shume i thjeshte, mjafton te shkruajme
>> x=1.75
x=
1.7500
Ne kete menyre kemi deklaruar nje variabel dhe i kemi dhene vleren 1.75. Po te vini re, pasi kemi
shkruar variabin dhe i kemi dhene vleren 1.75, Matlab-i ka afishuar automatikisht emrin e variablit dhe
vleren e tij. Nese deshirojme te afishojme vleren e nje variabli atehere mjafton te shkruajme emrin e tij
ne dritaren e komandave, Matlab-i automatikisht do te afishoj emrin e variablit dhe vleren e tij.
Rregulli per te emertuar nje variabel eshte te filloj me nje shkronje, vazhdimi mund te jete shkronje ose
numer ose underscore (_) dhe me gjatesi jo me te madhe se vlera e konstantes namelengthmax te
matlabit. Matlab-i eshte i ndjeshem ndaj shkronjave te medha dhe te vogla (case sensitive), kjo do te
thote se x dhe X jane dy variabla te ndryshem.
Nese ne perfundim te shprehjes qe shkruani ne dritaren e komandave (Command Window) nuk shenoni
pikepresje (;), Matlabi afishon vleren e shprehjes ne dritaren e komandave.
Matlabi ka nje variabel special ans qe eshte shkurtimi i answer qe nenkupton pergjigjen e shprehjes se
fundit qe ju keni shkruar ne dritaren e komandave te Matlab-it.

1.2

Vektoret

Nje vektor eshte nje varg elementesh nje dimensional. Vektoret mund ti ndajme ne dy tipe: vektor te
tipit rresht dhe vektor te tipit shtylle. Vektor rresht shkruhet horizontalisht; vektor shtyll shkruhet
vertikalisht.
Ne Matlab, vektoret deklarohen duke shkruar elementet ne kllapa katrore. Per vektoret rresht
elementet e vektorit shkruhen te ndara me hapesire ose presje,
>> x=[5 3 -2 4 -1 0 2]
x=
5

3 -2

4 -1

Ndersa vektori shtylle shkruhet ne kllapa katrore por elementet ndahen me pikepresje ndermjet tyre
>> x=[5; 3; -2; 4; -1; 0; 2]
x=
5
3
-2
4
-1
0
2

Po te shikoni edhe afishimi i vektoreve behet ne varesi se si eshte deklaruar vektori rresht apo shtylle.
Nese nuk duam te na shfaqet vektori mjafton qe ne fund te shenojme ;
>> x=[5 3 -2 4 -1 0 2];
Kur duam te aksesojme nje element te caktuar te vektorit, atehere shkruajm emrin e vektorit te cilit
duam ti aksesojme nje komponente te tij, dhe me pas indeksin e elementit qe duam te aksesojme ne
kllapa rrethore (indeksi). Psh ne vektorin e mesiperm x duam te perdorim elementin e trete, shkruajme
>> x(3)
ans =
-2
Sic e shikoni vlera e elementit te trete eshte -2.

1.3

Matricat

Matricat jane koleksione dy dimensionale elementesh te te njejtit tip te dhenash. Deklarimi i matricave
behet ne ngjashmeri me vektoret, elementet vendosen ne kllapat katrore duke ndare elementet me
hapesire ose presje dhe rreshtat ndahen nga pikepresje (;)
>> C=[-2 5 1;1 0 4]
C=

-2

Ne kete menyre kemi deklaruar nje matrice C me permasa 2x3. Per te aksesuar elementin ne rreshtin e
pare dhe shtyllen e dyte shkruajme
>> C(1,2)
ans =
5
Gjithashtu mund te aksesojme elementet e nje rreshti ose shtylle duke shkruar : ne pozicionin e
rreshtit ose te shtylles si psh
>> C(:, 3) % afisho shtyllen e trete te matrices C
>> C(2, :) % afisho rreshtin e dyte te matrices C
Nepermjet ketyre shkurtimeve mund te ndertojme vektore si psh
>> x=C(2, :)
x=
1

Me rreshtin e dyte ndertuam nje vektor rrjesht.

1.4

Struktura e kontrollit

Komanda themelore permes se ciles realizohet degezimi ne Matlab eshte komanda if. Gjate shkruarjes
se komandes mund te paraqiten disa raste te degezimeve: te zakonshme, te perbera, te shumefishta, te
nderthurura.
Sintaksa pergjithshme e kesaj komande eshte:
if shprehje
komanda
elseif shphreje
komanda
else
komanda
7

end
Ne vend te shprehje mund te vendoset nje shprehje aritmetiko-logjike ndersa ne vend te komanda
mund te vendoset nje ose disa komanda te Matlab-it. Ne sintaksen e pergjithshme te komandes if mund
te mungoj njeri ose te dy opsionet elseif dhe else. Kjo komande zbatohet kryesisht kur hasen probleme
qe permbajne kerkesen ne qofte se ... atehere... per ndryshe ... .
Nje shembull konkret per kete komande me te tre degezime eshte
x=input('vendos nje numer x = ');
y=input('vendos nje numer tjeter y = ');
if x > y
disp('x > y')
elseif x < y
disp('x < y')
else
disp('x = y')
end

Ne fillim perdoruesi vendos dy numra dhe programi pasi gjen raportin e ketyre dy numrave midis tyre e
afishon per perdoruesin.
Komandat e mesiperme jane shkruar ne nje skedare. Me poshte do te shohim se si krijohen keto
skedare me komanda te Matlab-it qe do ti quajme skedare me komanda (script file).

1.5

Strukturat ciklike

Cikli for
Cikli for perdoret per te ekzekutuar nje numer te caktuar heresh nje bllok me komanda. Te kryhen 5
iteracione per shprehjen

x=3;
for i=1:5
x=x/2+1/x;
disp(x);
end

Ne kete cikel for-i do te perseritet 5 here. Heren e pare i do kete vleren 1, heren e dyte 2 e keshtu me
radhe derisa te behet 5 heren e fundit.

Cikli for perdoret kryesith per te bredhur neper elementet e vektorit ose matrices, ku numri hereve qe
ekzekutohet kodi dihet paraprakisht.

Ne matricen

zbrisni nga rreshti i dyte rreshtin e pare

A=[1 5 3 5; 6 4 -2 5;6 0 -5 2];

[m,n]=size(A); % m = numri i rreshtave, n = numri i shtyllave.
for i=1:n
A(2,i)=A(2,i)-A(1,i);
end
disp(A) % afisho matricen

Cikli while
Ky cikel perdoret per te perseritur ekzekutimin e nje kodi ku numri i perseritjeve percaktohet nga
rezultatet e llogaritjeve ne trupin e vet ciklit.
x=input('Vendos nje numer pozitiv x ');
m=0.8;
while x>=1
x=x*m;
disp(x);
end
disp('fund');

Cikli i fundit while varet nga numri qe perdoruesi vendos. Sa me i madh te jete numri qe vendos
perdoruesi aq me shume iteracione do te kryhen derisa x te behet me i vogel se 1.
Me ciklet for dhe while ngusht lidhet edhe komanda break. Kjo komande ben daljen e menjehershme
nga cikli.

1.6

Funksionet

Funksioni eshte nje pjese kodi me komanda qe mund ta perdorim disa here. Forma e pergjithshme e
funksonit ne Matlab deklarohet ne kete form:
function [parametrat dales] = emri_funksionit (parametrat hyres)
% eshte mire qe ne krye te shenoni komente se cfare bene ky kod
Komandat qe llogarisin parametrat dales. Ne llogartije hyne edhe parametrat hyres nese funksioni ka
end % funksioni perfundon me end

Parametrat dales perfaqesojne vlerat qe duam te na kthej funksioni. Parametrat hyres jane vlera qe jane
te disponueshme per funksionin qe te llogarisi parametrat dales. Nese ka me shume se nje parameter
dales, ato shkruhen ne kllapa katrore [para1 para2].
9

Shembull. Te shkruajme nje funksion qe te na llogarisi vellimin dhe siperfaqen e nje cilindri me diameter
d dhe lartesi h.
Informacioni qe funksioni do te perdori jane diametri d dhe lartesia h. Keto parametra do jene te
nevojshme per te njehsuar vellimin dhe siperfaqen e cilindrit, keshtu qe do jene parametra hyres per
funksionin. Si parametra dales ne kerkojme qe te na njehsoj vellimin v dhe siperfaqen s te cilindrit.
function [v, s]=cilinder(d,h)
% llogaritja e vellimit v dhe e siperfaqes s te cilindrit
% cilindri perfaqesohet nga diametri d dhe lartesi h
% rezja sa gjysma e diametrit
r=d/2;
% velimi eshte siperfaqja e bazes x lartesi
v=pi*r^2*h;
% siperaqja e cilindrit eshte dyfishi i siperfaqes
% se bazes here siperfaqja anesore
s=2*pi*r^2+2*pi*r*h;
end

Eshte e rendesishme qe kete funksion qe kemi shkruar ta ruajme me te njejten emer si emrin e
funksionit. Pasi ta ruajme funksionin jemi gati te ekzekutojme fuksionin dhe te marrim rezultatet ne
dritaren e komandave.
>> [vellimi, siperfaqja]=cilinder(2,3)
vellimi =
9.4248
siperfaqja =
25.1327
>> cilinder(2,3)
ans =
9.4248
Sic mund te shihni nga shembulli, kemi disa raste se si mund te marrim rezultatet. I pari eshte te
perftojme te gjitha parametra dales si vellimi dhe siperfaqja. Nese nuk percaktojme parametrat dales
atehere Matlabi na kthen vleren e parametrit te pare dales si pergjigje te funksionit.

1.7

Skripte

Skripte jane skedare me komanda te Matlab-it. Si komanda te skriptit mund te sherbej jo vetem cdo
komande e Matlab-it por edhe funksione te ndertuara prej nesh. Skriptet jane te pershtatshme kur ne
duam te ekzekutojme disa komanda njera pas tjetres disa here.
10

Per te krijuar nje skript ne Matlab shkojme tek File > New > Script ose mund te perdorim komanden e
shpejte ctrl + n nga tastiera. Menjehere na shfaqet editori ne te cilen shkruajme komandat njera pas
tjeteres si ne figure

Pasi te kemi perfunduar shkrimin e komandave ruajme skedarin me nje emer qe duhet ta mbajme mend
pasi vetem nepermjet emrit do mund te ekzekutojme komandat qe ndodhet brenda tij. Ne figuren e
mesiperme skedari eshte ruajtur me emrin skript1.m.
Per ta ekzekutuar kete skedar me komanda, shkruajme emrin e skedarit ne dritaren e komandave dhe
perftojme rezultatet. Ne rastin e mesiperm shkruajme skript1, nuk eshte e nevojshme edhe prapashtesa
.m.

11

1.8

Komanda ndihmese

Komanda clear
Ne situata te ndryshme kur kemi krijuar shume variabla ne hapsiren e punes ne Matlab, eshte e
nevojshme te pastrojme te gjitha variablat nga hapsira e punes. Variablat qe ne kemi krijuar afishohen
ne dritaren workspace

Po te shkruani ne dritaren e komandave komanden clear do te shikoni qe dritarja e hapesires se punes

do jete pastruar nga variablat. Ky pastrim i hapesires se punes eshte i nevojshem ne shume raste per
mos pasur ngateresa te variablave kur ne perfundojme pune me nje kod dhe ekzekutojme nje tjeter.
Komanda clc
Komanda clc ka nje funksion tjeter per te na lehtesuar punen ne Matlab. Kjo komande kryen pastrimin e
dritares se komandave. Pasi ne kemi shkruar komanden clc ne dritaren e komandave, Matlab-i pastron
dritaren e komandave dhe e kthen ne gjendjen fillestare.
Komanda whos
Nese shkruani whos ne dritaren e komandave atehere do tju afishohen te gjitha variabla qe ju keni
krijuar ne ambientin e punes. Nese komandes whos i percaktoni nje variabel, atehere do tju afishoj
informacion rreth variablit.
Konsante
Ne Matlab ka disa konstante. Keto konstante mund te ndryshohen nese ju perdorni te njejtin emertim te
variablit si edhe konstantet. Prandaj duhet te tregoni kujdes qe mos te krijoni variabla me keto emra si
pi, eps, i, j. Nese ju krijoni variabel me keto emra atehere kuptimi i vertet i ketyre variablave do te
ndryshoj me vleren qe ju keni dhene.

12

2. Gabimi absolut dhe relativ

Te ndertohet nje funksion qe te njehsoj gabimin absolut dhe relativ kur jepet numri i sakte dhe vlera e
perafert e tij.
function [abs_error, rel_error] = errors(x, x0)
% funksioni per njehsimin e gabimit absolut dhe relativ
% hyrjet:
% x-vlera e sakte
% x0 - vlera e perafert
% daljet:
% abs_error - gabimi absolut
% rel_error - gabimi relativ
abs_error = abs(x-x0);
rel_error = abs_error / abs(x);
end

Funksion i Matlab-it
abs(x-x0)

Njehsimi i vleres absolute te nje numri. Ne kete rast njesohet vlera absolute e
diferences se dy numrave x dhe x0

Te modifikohet funksioni i mesiperm per rastin kur duam gabimin relativ te shprehur ne perqindje.

13

3. Zgjidhja numerike e ekuacioneve algjebrike dhe transhengjente

3.1

Metoda e pergjysmimit

Te ndertohet algoritmi per metoden e pergjysmimit ne formen e nje skripti.

%
%
%
%
%
%
%
%

skripti per metoden e pergjysmimit

zgjidhja f(x) = 0 duke perdorur metoden e pergjysmimit
Hyrjet:
f = funksioni i cili do ti gjendet rrenja
a = skaji i majt i intervalit ku ndodhet rrenja
b = skaji i djatht i intervalit ku ndodhet rrenja
tol = toleranca per ndalimin e procesit iterativ

% Daljet:
% x = rrenja e ekucaionit
% eps = gabimi me te cilin eshte gjetur rrenja
f=input('f=');
a=input('a=');
b=input('b=');
tol=input('tol=');
f = inline(f);
it=0;
fa=f(a);
fb=f(b);
%
% kontrollo nese ne skaje ka shenja te kunderta
%
if sign(fa)==sign(fb), error('Rrenja nuk ndodhet ne intervalin e dhene'); end
%
% fillo ciklin
%
while (b-a)>tol
it=it+1;
c=(b+a)/2;
fc=f(c);
if sign(fa)~=sign(fc); % rrenja ndodhet ne [a,c]
b=c;
fb=fc;
else % rrenja ndodhet ne [c,b]
a=c;
fa=fc;
end
eps=abs(b-a)/2;
fprintf('\n i=%i a=%f b=%f Ei= %e \n', it, a, b, eps);
end
x=(a+b)/2;
fprintf('\n x=%f \n', x);

Funksione te reja
input('f=')

Funksioni i Matlab-it per te lexuar te dhena nga perdoruesi.

14

sign(x)

Funksioni shenje

fprintf('\n i=%i', it);

Funksioni per te printuar ne dritaren e komandave. Nepermjet ketij

funksioni realizohet printimi i shume variablave dhe formatimi i
variablave.
Funksioni nga i cili mund te ndertojme funksione nga stringu.

inline(expression)

Te zbatohet skripti per te gjetur rrenjen e ekuacionit

me saktesi
.

ne intervalin

Skriptin e mesiperm e shkruajme ne nje skedare me emrin m_pergjysmimit.m dhe nga dritarja e
komandave therasim kete skript duke shkruar emrin e tij
>> m_pergjysmimit
f='x^4+2*x^3-x-1'
a=0
b=1
tol=0.01
i=1 a=0.500000 b=1.000000 Ei= 2.500000e-01
i=2 a=0.750000 b=1.000000 Ei= 1.250000e-01
i=3 a=0.750000 b=0.875000 Ei= 6.250000e-02
i=4 a=0.812500 b=0.875000 Ei= 3.125000e-02
i=5 a=0.843750 b=0.875000 Ei= 1.562500e-02
i=6 a=0.859375 b=0.875000 Ei= 7.812500e-03
i=7 a=0.859375 b=0.867188 Ei= 3.906250e-03
x=0.863281

Duke u bazuar ne skriptin e mesiperm te ndertohet funksioni per metoden e pergjysmimit. Te provohet
funksioni per ekuacionin e mesiperm per saktesi te ndryshme
.
Ushtrim. Nepermjet metodes se pergjysmimit perafroni rrenjet e ekuacioneve:
a)
b)

15

3.2

Metoda e Njutonit

Formula e metodes se Njutoni eshte:

Te ndertohet nje funksion ne Matlab per metoden e Njutonit. Funksioni te marr parasysh rastin e nje
funksioni cfaredo si dhe mundesi per te parandaluar rastet kur metoda divergjon.
function [ x, eps ] = metoda_njutonit(f, df, x0, tol, nmax)
%
% Metoda e Njutonit
%
Metoda e njutonit per gjetjen e rrenjes se ekuacionit
%
% Hyrjet:
%
f - funksioni te cilit do ti gjendet rrenja
%
df - derivati i funksionit
%
x0 - perafrimi fillestar
%
tol - toleranca
%
nmax - numri maksimal i iteracioneve qe i lejojme metodes
%
% Daljet:
%
x - rrenja
%
eps - gabimi ne iteracionin e fundit
%
% Shembull:
%
[x, eps] = metoda_njutonit('exp(x)+x', 'exp(x)+1', 0, 0.5*10^-5, 10)
if nargin == 3
tol = 1e-4;
nmax = 1e1;
elseif nargin == 4
nmax = 1e1;
elseif nargin ~= 5
error('Metoda e Njutonit: parametra hyres te gabuar!');
end
f = inline(f);
df = inline(df);
eps = tol+1;
it = 0;
while (eps >= tol) && (it <= nmax)
x = x0 - (f(x0)/df(x0));
eps = abs(x-x0);
x0=x;
it = it+1;
fprintf('\n i=%i, x=%f, eps=%e', it, x, eps);
end
end

nargin

Variabel special qe perdoret vetem ne trupin e funksionit. Ky variabel mban numrin e

parametrave qe i kan kaluar funksionit
16

Funksionin e mesiperm mund ta zbatojme per te gjetur rrenjen e ekuacionit

, qe ka si
derivat
, duke marr si perafrim fillestar te rrenjes vleren 0 dhe numer maksimal
iteracionesh 10. Ne dritaren e komandave shkruajme
>> [ x, eps ] = metoda_njutonit( 'exp(x)+x', 'exp(x)+1', 0, 0.5*10^-5, 10 )
Funksionin metoda_njutonit mund ta therrasim edhe me 4 parametra duke shkruar
>> [ x, eps ] = metoda_njutonit( 'exp(x)+x', 'exp(x)+1', 0, 0.5*10^-5 )
Ne kete rast funksioni eshte therritur me 4 parametra. Parametri i fundit eshte 100 si vlere e zbatuar kur
nuk percaktohet parametri i fundit. Ne kete menyre ne mund te mos shkruajme parametrin 4 dhe 5
nese duam te njehsojme rrenjen me saktesi
dhe numer maksimal iteracionesh 100.

3.3

Metoda e kordes (Lagranzhit)

Ne ngjashmeri me metoden e Njutonit ndertoni nje funksion per metoden e kordes.

3.4

Metoda e pikes fikse

Ndertoni nje funksion per metoden e pikes fikse.

Zbatoni metodat e mesiperme per funksionet e meposhtme per te gjentur rrenjen e tyre dhe krahasoni
numrin e iteracioneve te kater metodave.
a)
b)

17

4. Sisteme te ekuacioneve lineare

4.1

Zgjidhja e sistemeve me matrice trekendeshe te poshtme

Te ndertohet nje algoritem per zgjidhjen e nje sistemi me matrice trekendeshe te poshtme.
Formula per zgjidhjen e nje sistemi me matrice trekendeshje e poshtme eshte:

Nga ekuacioni i pare gjendet , duke ditur

gjejme
duke zevendesuar ne ekuacionin e dyte e
keshtu me radhe deri tek ekucaioni i fundit per te gjetur . Kodi ne Matlab ne formen e nje skripti
eshte:
A=[1, 0, 0; 1, 2, 0; 1, 2, 3];
b=[1, 2, 3];
n=length(A);
x=zeros(n, 1);
for i=1:n
s=0;
for j=1:(i-1)
s = s + A(i,j)*x(j);
end
x(i) = (b(i) - s) / A(i,i);
end
disp(x);

length(X)

Funksioni i gatshem i Matlab-it per te gjetur gjatesin e vektorit kur X eshte vektor ose ne
rastin kur X eshte matrice, funksioni na kthen permasen me te madhe te matrices.

Ne ngjashmeri me kodin e mesiperm te ndertohet nje algoritem per zgjidhjen e nje sistemi me matrice
trekendeshe te siperme.

4.2

Metoda e Gausit

Te ndertohet nje funksion per metoden e Gausit. Te merret parasysh rasti kur elementi pivot mund te
qelloj i barabart me zero.
Metoda e Gausit eshte ndertuar ne formen e nje funksioni. Faza e pare e metodes eshte ajo e eliminimit
dhe faza e dyte ajo e zevendesimit. Funksioni merr parasysh rastin kur haset element pivon i barabart
me zero dhe bene ndrimin me rreshtin e pare qe gjen elementin e pare te ndryshem nga zero nen
elementin celes.
function [x] = eliminimi_gausit(A,b)
%

18

% Zgjidhja e sistemit Ax = b nepermjet eliminimit te Gausit

%
% Hyrjet:
%
A - matrica e sistemit
%
df - vektori i termave te lire
%
% Daljet:
%
x - vektori zgjidhje i sistemit Ax=b
% gjejme permasat e matrices
n = length(b);
% faza e eliminimit
for j=1:(n-1)
if A(j,j) == 0
for i=(j+1):n
if A(i,j) ~= 0
tmp = A(j, :);
A(j, :) = A(i, :);
A(i, :) = tmp;
tmp = b(j);
b(j) = b(i);
b(i) = tmp;
break;
end
end
end
for i =(j+1):n
fprintf('\n i=%i', i);
gij = A(i,j)/A(j,j);
A(i,j:end) = A(i,j:end)-gij*A(j,j:end) ;
b(i) = b(i)-gij*b(j);
end
end
% faza e zevendesimit
for i=n:-1:1
s=0;
for j=(i+1):n
s = s + A(i,j)*x(j);
end
x(i) = (b(i) - s)/A(i,i);
end
x = x';
return

Po te ekzekutojme funksionin e siperme per sistemin

Ne dritaren e komandave te Matlab-it shkruajm komandat:

19

ku

>> A=[2,1,0; -1, 4, 2; 1, -1, 3];

>> b=[1, 0, -1];
>> eliminimi_gausit(A,b)
ans =
0.3636
0.2727
-0.3636
Pra zgjidhja e sistemi eshte vektori

4.3

Faktorizimi LU

Me ndihmen e algoritmit te metodes se Gausit te ndertohet nje funksion qe njehson matricat e

faktorizimti .

4.4

Metoda e Jakobit

Te ndretohet nje funksion per zgjidhjen e nje sistemi ekuacionesh lineare me metoden iterative te
Jakobit.
Formula e metodes se Jakobit eshte:

Ndertome ne Matlab nje funsion qe e emertojme metoda_jakobit. Parametrat hyres dhe dales te
funksionit jane shpjeguar ne trupin e funksionit
function [x, it]=metoda_jakobit(A,b,x0,tol, nmax)
% metoda iterative e Jakobit per zgjidhjen e sistemit Ax=b
% hyrjet:
%
A - eshte matrice n x n permasa
%
b - eshte vektor me n x 1 permasa
%
x0 - vektor me n x 1 permasa, permban vetorin fillestar
%
tol - numer i vogel qe perfaqeson tolerancen
%
nmax - numri maksimal i iteracioneve
% daljet
%
x - eshte vektor n x 1 permasa, vektori zgjidhje i sistemin Ax=b
%
it - numri i iteracioneve qe jane kryer per perftimin e x
n = length(b);
x=zeros(n,1);
eps = tol+1;
it = 0;
while (eps > tol && it < nmax)
for i=1:n
s = 0;

20

for j=1:n
if i ~= j
s = s + A(i,j)*x0(j);
end
end
x(i) = (b(i) - s)/A(i,i);
end
eps = norm(x-x0, inf)/norm(x, inf);
it = it +1;
x0=x;
end
end

Nese te dhenat hyrese nuk perputhen sipas pershkrimit tek kodi, atehere mund te shfaqet gabim gjate
ekzekutimit te funksionit. Per te mos e komplikuar kodin e mesiperm nuk eshte testuar nese sistemi
eshte me diagonale dominante. Megjithate eshte vendosur nje number iteracionesh maksimal qe mund
te kryej metoda per te parandaluar divergjencen.
Provojme te ekzekutojme kodin e mesiperm per nje sistem ekuacionesh lineare.
>> [x, iter]=metoda_jakobit(A, b, zeros(3, 1), 0.0000005, 100)
x=
0.186119871221027
0.331230319140125
-0.422712897144088
iter =
13
Zgjidhja e sistemit eshte vektori
. Numri i iteracioneve te kryera me
metoden e Jakobit per te arritur kete zgjidhje me saktesi 0.0000005 eshte 13 iteracione duke filluar nga
vektori fillestar
.

Te ndertohet nje funksion per metoden e Gaus-Zajdelit.

Te ekzekutohet metoda e Gaus-Zajdelit per sistemin e mesiperm dhe te krahason numri i iteracioneve te
kryera midis metodes se Jakobit dhe asaj te Gaus-Zajdelit.

21

5. Interpolimi i funksioneve
5.1

Polinomi interpolues i Lagranzhit

Te ndertohet nje funksion qe njehson vleren e polinomit te Lagranzhit ne nje ose disa pika njeheresh.
function [y, L]=Lagranzh(pikat_x, pikat_y, x)
% Njehsimi i vleres se polinomit te Lagranzhit ne disa pika
% pikat_x, pikat_y jane dy vektor qe perfaqesojne funksionin tabelor
% x - vlerat e pikave ne te cilat do gjendet vlera e polinomit
% y - vlerat e njehsuara
n=size(pikat_x, 2);
L=ones(n,size(x, 2));
for i=1:n
for j=1:n
if (i~=j)
L(i,:)=L(i,:).*(x-pikat_x(j))/(pikat_x(i)-pikat_x(j));
end
end
end
y=0;
for i=1:n
y = y + pikat_y(i)*L(i,:);
end
end

Ne dritaren e komandave shkruajm

>> xi=[0 0.1 0.3 0.5];
>> yi=[-0.5 0 0.2 1];
>> Lagranzh(xi,yi, 0.2)
ans =
0.1500
Sic mund te shikoni vlera polinomit interpolues i Lagranzhit ne piken 0.2 eshte 0.15. Kjo vlere eshte
ndermjet dy vlerave 0 dhe 0.2 perkatsisht per
dhe per
.
Funksionin e mesiperm mund ta perdorim edhe per te njehsuar disa vlera njeheresh si ne shembullin e
meposhtem
>> xi=[0 0.1 0.3 0.5];
>> yi=[-0.5 0 0.2 1];
>> Lagranzh(xi,yi, [0.2 0.25])
22

ans =
0.1500 0.1719
Vlera e polinomit interpolues te lagranzhit ne piken 0.2 eshte 0.15 ndersa ne piken 0.25 eshte 0.1719.

5.2

Polinomi interpolues i Njutonit

Te ndertohet nje funksion qe njehson vleren e polinomit interpolues te Njutonit me diferenca te ndara.
Funksioni te mundesoj njehsimin e vleres se polinomit ne disa pika duke perdorur te gjithe
informacionin e funksionit tabelor.
function [y, D, a] = InterpolimiNjutonit(pikat_x, pikat_y, x)
% Njehsimi i vleres se polinomit interpolues i Njutoni me diferenca te
% ndara ne nje ose disa pika njeheresh
% pikat_x,pikat_y - vektor rresht me gjatesi (n+1) qe perfaqesojne pikat
(x,y) ku njihet
% vlera e funksioni tabelor
% x - vektori me vlerat ku kerkohet te gjendet vlera e polinomit
% interpolues
% y - vlerat e polinomit interpolues ne pikat x
% fuqia e polinomit interpolues
n = length(pikat_x) - 1;
% numri i vlerave ku kerkohet vlera e polinomit interpolues
ni = length(x);
D = zeros(n,n); % matrica me diferenca te ndara
for k = 1 : n
D(k,1) = (pikat_y(k+1)-pikat_y(k))/(pikat_x(k+1)-pikat_x(k)); %
diferencat e rendit te pare
end
for k = 2 : n % cikli per rendin e diferencave te ndara
% Njehso te gjitha diferenca te rendit k
for i = 1 : (n-k+1)
D(i,k) = (D(i+1,k-1) - D(i,k-1))/(pikat_x(i+k)-pikat_x(i));
end
end
%
a(1) = pikat_y(1);
for k = 2 : (n+1)
a(k) = D(1,k-1);
end
% Njehsimi i vleres se polinomit interpolues sipas skemes se Hornerit
y = a(n+1)*ones(1,ni);
for k = 1 : n
y = a(n+1-k)+y.*(x-pikat_x(n+1-k));
end
end

23

Ekzekutojme ne dritaren e komandave keto komanda

>> xi=[0 0.1 0.3 0.5];
>> yi=[-0.5 0 0.2 1];
>> InterpolimiNjutonit(xi, yi, [0.2 0.25])
ans =
0.1500 0.1719
Gjithashtu mund te perftojme edhe diferencat e ndara qe na jep funksioni InterpolimiNjutonit duke
shkruar kete komande
>> [y, D]=InterpolimiNjutonit(xi, yi, [0.2 0.25])
y=
0.1500 0.1719
D=
5.0000 -13.3333 41.6667
1.0000 7.5000
4.0000

0
0

Po te vini re vlerat e poinomit interpolues te Lagranzhit dhe te Njutonit ne pikat 0.2 dhe 0.25 kane dal te
njejta. Ketu ka qelluar rastesisht qe jane te njejtat.

24

6. Perafrimi i funksioneve
6.1

Metoda e katroreve me te vegjel

Te ndertohet nje funksion per njehsimin e koeficienteve te polinomit te perafrimit me te mire te rendit
kur jepet nje varg pikash
.
Polinomi i rendit

eshte

Per te gjetur koeficientat e polinomit perafrues me te mire te rendit

normale

ku koeficientet

formohet sistemi ekuacioneve

njehsohen sipas formulave

Zgjidhja e sistemit te ekuacioneve lineare me ndonje nga metodat e drejtperdrejta na jep koeficientat e
polinomit perafrues te rendit .
Ne Matlab ndertojme funksionin qe e quajm PerafrimiPolinomial qe njehson koeficientet e polinomit
perafrues te rendit .
function [p, A, b]=PerafrimPolinomial(pikat_x, pikat_y, k)
% Njehsimi i koeficienteve te polinomit perafrues te rendit k sipas
% metodes se katroreve me te vegjel
% Hyrjet:
%
pikat_x, pikat_y - vlerat e dhena te funksionit tabelor
%
k - rendi i polinomit perafrues
% daljet:
%
p - koeficientet e polinomit perafrues te rendit k
%
Pk(x)=p(1)+p(2)*x+p(3)*x^2 + ... + p(k+1)*x^k;
%
A - matrica e sistemit normal
%
b - vektori i termave te lira te sistemit normal
% m - numri i ekuacioneve normale
m=k+1;
A=zeros(m,m);

25

b=zeros(m,1);
% njehsojme elementet e matrices
for i=1:m
for j=1:i
A(i, j)=sum(pikat_x.^((i-1)+(j-1)));
A(j, i)=A(i,j);
end
b(i)=sum(pikat_y.*pikat_x.^(i-1));
end
% zgjidhim sistemin e ekuacioneve lineare vektori shtyp p
p=A^(-1)*b;
% nga vektor shtyll e kthejme ne vektor rresht
p=p';
end

Provojme te gjejme polinomin e perafrimit me te mire te rendit te pare per kete funksion tebelor
1
1.3

2
3.5

3
4.2

4
5.0

5
7.0

6
8.8

7
10.1

8
12.5

Ne dritaren e komandave shkruajme keto komanda

>> x=1:11;
>> y=[1.3 3.5 4.2 5 7 8.8 10.1 12.5 13 15.6 16.1];
>> [p, A, b]= PerafrimPolinomial (x,y, 1)
p=
-0.2764 1.5173
A=
11 66
66 506
b=
97.1000
749.5000

Polinomi interpolues i rendit te pare eshte

Gjithashtu funksioni na jep edhe sistemin e ekuacioneve normale

26

9
13.0

10
15.6

11
16.1

Zgjidhja e ketij sistemi ekuacionesh jep

Mund te perftojme edhe polinomin e perafrimit me te mire te rendit te dyte duke shkruar
>> PerafrimPolinomial(x,y, 2)
ans =
0.0721 1.3564 0.0134
Polinomi interpolues me i mire i rendit te dyte eshte

Matlab-i ka nje funksion per perafrimin polinomial qe eshte polyfit. Ky funksion jep koeficientet e
polinomit te perafrimit me te mire te rendit k. Shikoni shembullin
>> polyfit(x,y, 2)
ans =
0.0134 1.3564 0.0721
Pergjigja eshte afishuar duke filluar nga koeficienti i rendit me te lart te polinomit
e deri
tek koeficienti
. Funksioni PerafrimiPolinomial afishon koeficientet ne rendit e kundert nga
polyfit.

27

7. Integrimi i perafert i funksioneve

7.1

Metoda e perbere e trapezit

Formula e metodes se perbere te trapezit eshte

Ku

jane pikat e njohura te funksionit qe kerkohet te intergrohet.

Ne Matlab ndertojme funksionin MetodaTrapezit qe kerkon vlerat e funksionit tabelor dhe jep vleren e
integralit te njehsuar sipas formules se perbere te trapezit.
function [ I ] = MetodaTrapezit(pikat_x, pikat_y)
%
% Njehsimi i integralit te funksionit tabelor sipas
% metodes se perbere te trapezit
%
% Hyrjet:
%
pikat_x - vlerat x(i) te baraslagruara
%
pikat_y - vlerat y(i) ku njihet funksioni
%
% Daljet:
%
I - vlera e njehsuar e integralit
n=length(pikat_x);
a = pikat_x(1);
b = pikat_x(n);
h=(b-a)/(n-1);
I = h * (pikat_y(1) + pikat_y(n))/2 + h*(sum(pikat_y(2:(n-1))));
end

Vini re ndryshimin e indekseve tek funksioni duke krahasuar me ato te formules. Matlab-i indekson
vektoret nga 1 ndersa formula e metodes se trapezit indeksi i pare eshte .
Provojme te ekzekutojme ne dritaren e komandave
>> x=0:0.1:1;
>> y=[1, 0.99, 0.9608, 0.9439, 0.8521, 0.7788, 0.6977, 0.6126, 0.5273, 0.4449, 0.3679];
>> MetodaTrapezit(x,y)
ans =
0.7492

28

Vlera e integralit te caktuar ne [0, 1] eshte 0.7492.

7.2

Metoda e perbere e Simpsonit

Formula e metodes se perbere te Simpson-it eshte

Ku

jane pikat e njohura te funksionit qe kerkohet te intergrohet.

Ne Matlab ndertojme funksionin qe do e quajm MetodaSimpsonit.

function [I, S1, S2, S3] = MetodaSimpsonit(pikat_x, pikat_y)
%
% Njehsimi i integralit te funksionit tabelor sipas
% metodes se perbere te Simpsonit
%
% Hyrjet:
%
pikat_x - vlerat x(i) te baraslagruara
%
pikat_y - vlerat y(i) ku njihet funksioni
%
% Daljet:
%
I - vlera e njehsuar e integralit

n=length(pikat_x);
if mod(n, 2) == 0
error('Metoda e Simpsonit kerkon nje numer cift segmentesh!');
end
a = pikat_x(1);
b = pikat_x(n);
h=(b-a)/(n-1);
% S1 shuma e y(0) + y(n)
S1 = pikat_y(1) + pikat_y(n);
% S2 shuma e elementeve me index tek
S2 = sum(pikat_y(2:2:(n-1)));
% S3 shuma e elementeve me index cift
S3 = sum(pikat_y(3:2:(n-2)));
I = h /3 * (S1 + 4*S2 + 2*S3);
end

Duhet te kemi parasysh qe metoda e Simpsonit kerkon nje numer cift segmentesh ose nje numer tek
pikash te dhena. Nese nuk plotesohet nje numer cift segmentesh, funksioni do te afishoj mesazhin
'Metoda e Simpsonit kerkon nje numer cift segmentesh!' qe sinjalizon se numri i
segmenteve nuk eshte cift.

29

Ne dritaren e komandave shkruajme

>> x=0:0.1:0.8;
>> y=[1, 0.995, 0.9801, 0.9553, 0.9211, 0.8776, 0.8253, 0.7648, 0.6967];
>> MetodaSimpsonit(x,y)
ans =
0.7174
>> MetodaTrapezit(x,y)
ans =
0.7168
Vlera qe na jep metoda e perbere e Simpsonit eshte 0.7174. Ndersa ajo e perbere e trapezit na jep
vleren 0.7168. Po te duam vlerat e shumes se termave te pare dhe te fundit, tek ose cift mund te
percaktojme parametrat dales S1, S2, S3 si meposhte
>> [I, s1, s2, s3]=MetodaSimpsonit(x,y)
I=
0.7174
s1 =
1.6967
s2 =
3.5927
s3 =
2.7265

30

8. Zgjidhja e perafert e ekuacioneve diferenciale te zakonshme

8.1

Metoda e Eulerit

Te ndertohet nje funksion per zgjidhjen e problemit te vleres fillestare me metoden e Eulerit.
Problemi i vleres fillestare eshte

Ku

ndahet ne

segmenteve te barabarta. Te dhenat qe njohim jane

Formula e Eulerit eshte

Funksioni ne Matlab eshte

function [y, x]=MetodaEulerit(f, a, b, ya, n)
%
% Metoda e Eulerit per zgjidhje e problemit Koshi
%
%Hyrjet:
%
f - funksioni si string 'f'
%
a, b - skaji i majt dhe ai i djathe
%
ya - vlera fillestare y(a)
%
n - [a, b] ndahet ne n segmente te barabarta
%Daljet:
%
% Y is the vector of ordinates
f = inline(f);
h=(b-a)/n;
x=zeros(1,n+1);
y=zeros(1,n+1);
x=a:h:b;
y(1)=ya;
for j=1:n
y(j+1)=y(j)+h*feval(f,x(j), y(j));
end
end

Metoda e Eulerit kerkon te gjitha parametra qe njihen te problemit te vleres fillestare. Pergjigja e kesaj
metode eshte vektori me vlerat e njehsuara sipas metodes se Eulerit.
Zbatojme funksionin e mesiperm per perafrimin e vleres fillestare

31

Ne dritaren e komandave shkruajme

>> [y,x]=MetodaEulerit('-y+x+1', 0,1, 1, 10)
y=
1.0000 1.0000 1.0100 1.0290 1.0561 1.0905 1.1314 1.1783 1.2305 1.2874 1.3487
x=
0 0.1000 0.2000 0.3000 0.4000 0.5000 0.6000 0.7000 0.8000 0.9000 1.0000
Zgjidhja e problemi te vleres fillesatare eshte

Ushtrim. Jepet problemi i vleres fillestare me zgjidhje te sakte

Perafroni

me metoden e Eulerit duke marre

Te ndertohen rezultatet e perfuara ne te njejtin grafik.

8.2

Metoda Runge-Kutta

Te ndertohet nje funksion per zgjiedhjen e problemit te vleres fillesatare me metoden e Runge-Kutta.
Konsiderojme problemi i vleres fillestare

Ku

ndahet ne

segmenteve te barabarta. Te dhenat qe njohim jane

Formula e metodes Runge-Kutta eshte

32

Funksioni ne Matlab eshte

function [y, x]=MetodaRungeKutta(f, a, b, ya, n)
%
% Metoda Runge-Kutta per zgjidhje e problemit Koshi
%
%Hyrjet:
%
f - funksioni si string 'f'
%
a, b - skaji i majt dhe ai i djathe
%
ya - vlera fillestare y(a)
%
n - [a, b] ndahet ne n segmente te barabarta
%Daljet:
%
Y - vektori me vlerat e perafrta te funksionit y ne pikat x(i)
f = inline(f);
h=(b-a)/n;
x=zeros(1,n+1);
y=zeros(1,n+1);
x=a:h:b;
y(1)=ya;
k1=0; k2=0; k3=0; k4=0;
for i=1:n
k1= h * feval(f, x(i), y(i));
k2= h * feval(f, x(i) + h/2, y(i)+ k1/2);
k3= h * feval(f, x(i) + h/2, y(i)+ k2/2);
k4= h * feval(f, x(i) + h, y(i)+ k3);
y(i+1)=y(i)+(k1 + 2*k2+ 2*k3 + k4)/6;
end
end

Metoda e Runge-Kutta kerkon te gjitha parametra qe njihen te problemit te vleres fillestare. Pergjigja e
kesaj metode eshte vektori me vlerat te peraferta te funksionit
ne pikat .
Zbatojme metoden Runge-Kutta per perafrimin e vleres fillestare

Ne dritaren e komandave shkruajme

>> [y,x]=MetodaRungeKutta('-y+x+1', 0, 1, 1, 10)
y=
1.0000 1.0048 1.0187 1.0408 1.0703 1.1065 1.1488 1.1966 1.2493 1.3066 1.3679
33

x=
0 0.1000 0.2000 0.3000 0.4000 0.5000 0.6000 0.7000 0.8000 0.9000 1.0000
Metoda na ka dhene vektorin

qe eshte vektori me vlerat e funksionit

ne pikat

Tani ndertojme grafikun qe permban vlerat e sakta, vlerat e njehsuara sipas metodes se Eulerit dhe
vlerat e njehsuara sipas metodes Runge-Kutta nga skripti i meposhtem
x=0:0.2:1;
y=exp(-x)+x;
[y1,x1]=MetodaEulerit('-y+x+1', 0, 1, 1, 10);
[y2,x2]=MetodaRungeKutta('-y+x+1', 0, 1, 1, 2);
plot(x, y, '-.r', x1, y1, '-.b', x2, y2, '-.g');
leg=legend('y(i)-Vlera Sakte','y(i)-M.E', 'y(i)-MRK4');
set(leg,'Location','NorthWest')

Ky skript do te na afishoj kete grafike

1.4
y(i)-Vlera Sakte
y(i)-M.E
y(i)-MRK4

1.35
1.3
1.25
1.2
1.15
1.1
1.05
1

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

Grafiku i vlerave te sakta, vlerave te perftuara nga metoda e Eulerit dhe ajo Runge-Kutta per nje
problem te vlerave fillestare.
Sic mund te shikoni nga grafiku, metoda Runge-Kutta vetem me dy iteracione ka perafruar vlera me te
sakta se ajo e Eulerit me 10 iteracione.

34