Professional Documents
Culture Documents
Gabimet Dhe Metodat e Perpunimit Te Rezu PDF
Gabimet Dhe Metodat e Perpunimit Te Rezu PDF
REZULTATEVE
1
[
]
[1 + (t 20) + (t 20) ]
[1 + (t 20) + (t 20) ]
Rt 2 = R20
Rt 3 = R20
Me shume perdoret metoda direkte e matjeve; indirektia si rregull, perdoret kur nuk
mund te perdoret e para, ndersa metoda e matjeve te kombinuara me perseritje
perdoret rralle, zakonisht kur nuk mund te perdoren te parat.
GABIMET E MATJEVE
Rezultati i matjes, edhe kur paraqitet me nje numer te vetem duhet shkruar ne menyre
te tille, qe te lejoje percaktimine menjehershem te gabimit. Kjo arrihet duke e shkruar
rezultatin sipas rregullave te paraqitjes se numrave te afruar.
Diferenca M x Ga i afrohet aq me shume vleftes se vertet te madhesise qe matet, sa
me te perpikta te jene M x dhe Ga .Mirepo edhe kur perdoren aparatet dhe metodat me
te perpikta, per shkak te pamundesise se manjanimitte plote te gabimeve, madhesia
M x Ga percakton jo vetem vleften e te vertetes, por intervalin(zonen) e vleftave,
brenda se cilit ndodhet edhe vlefta e vertete e madhesise qe matet. Ky interval mund
te percaktohet vetem me propabilitet.
Ne kete paragraf trajtohen shkurtimisht nje pjese e gabimeve, qe ndeshen me dendur e
ndikojne me shume mbi perpikmerine e matjeve.
Gabimet instrumentale ose gabimet vetjake te aparatit mates shkaktohen nga te metat
konstruktive e teknologjike, sic jane ato te gradimit e te montimit. Gabimet nga
ndryshimet e cilesive te materialeve me te cilet pergatiten aparatet jane gjithashtu
instrumentale.
Gabimet metodike shkaktohen nga te metat e vete metodes se matjes si dhe nga
leshimet e thjeshtimet qe behen per te percaktuar lidhjet funksionale, qe percaktohen
nga metoda e matjes. Pergjithesisht gabimet metodike shkaktohen nga forma e lidhjes
funksionale qe percakton varesine e madhesise se panjohur nga te njohurat kur
perdoren metoda indirekte te matjeve,dmth kur M x percaktohet jo direkt nga tregimi i
aparatit mates, por nga tregimet e disa aparateve ose masave X 1 , X 2 ...... X n . Ne keto
raste gabimi i percaktimit te madhesise se panjohur varet nga gabimet e aparateve
mates G x1 , G x 2 ...G xn dhe nga forma e lidhjes funksionale ndermjet M x dhe
x1 , x 2 ......x n .
Gabimet nga konsumi vetiak i aparateve mates, te cilat kur lidhen ne skemen ku
duhet kryer matja, ndryshojne regjimin e saj, pra dhe madhesine qe duhet matur.
Keshtu p.sh. le te jete I 1 vlefta e rrymes ne qarkun e perbere vatem nga nje rezistence
R1 qe ushqehet nga burimi me tension te vazhduar U. Per ta matur kete rryme ne seri
me R1 futet nje ampermeter. Mirepo lidhja e ampermetrit do te ndryshoje regjimin e
qarkut dhe rryma ne te do te behet:
U
U
I1 =
,
R1 + R A
R1
ku R A eshte rezistenca e brendshme e ampermetrit.Nga ky shembull I thjeshte duket
se, edhe sikur ampermetri te ishte shume i perpikte, ai do te tregonte nje vlefte tjeter
I 2 te rrymes,te ndryshme nga ajo qe duhej matur I 1 .
I2 =
Gabimet e leximit ne aparatet analoge varen nga gjatesia e shkalles se aparatit mates,
nga largesia ndermjet ndarjeve te saj, nga trashesia e vijave ndarese dhe e shigjetes si
dhe nga pervoja dhe aftesite e lexuesit. Gabimet e leximit ne aparatet mates shifrore
jane te barabarte me zero.
Gabimet nga pandjeshmeria e aparatit dhe impianti mates lindin kur ndryshimi i
madhesise qe matet M x eshte me i vogel nga kufiri i ndjeshmerise se aparatit ose
impiantit mates (vlera me e vogel qe shkakton zhvendosje te dukshme ne shkallen e
aparatit analog ose ndryshimin me nje njesi te shifres se fundit te aparatit shifror).
5
Ga
G
(1 3)
dhe Grl = ai 100[%]
100[%]
M0
Ma
G
G
ose
Grl = a 10 6 [ ppm] dhe Grl = ai 10 6 [ ppm]
M0
Ma
Gabimi i referuar Grf quhet raporti i gabimit absolut kundrejt nje vlefte te kushtezuar
Grl =
Mn :
Grf =
Ga
G
100 ose Grf = ai 100
Mn
Mn
(1-4)
Standartet, normat ose kushtet teknike, ne baze te te cilave ndertohen aparatet matese,
percaktojne edhe kushtet normale te perdorimit te tyre. Per keto kushte normale
garantohen edhe gabimet kufitare te lejuara.
Sic u permend edhe me sisper gabimet qe behen gjate perdorimit te aparateve ne
kushtet normale quhen kryesore per ti dalluar nga gabimet suplementare (shtese), qe
lindin kur nuk respektohen kushtet normale te shfrytezimit. Gradimi dhe kontrolli i
aparateve matese kryhen detyrimisht ne kushtet normale.
Ne kushtet normale hyjne ata faktore te jashtem, te cilet ndikojne ne tregimet e
aparateve mates. Te tilla jane temperatura e mjedisit, fushat e jashtme magnetike dhe
elektrike, lageshtia, pozicionin e vendosjes. Keto kushte normohen. Keshtu psh.
temperatura konsiderohet normale kur eshte brenda diapazonit 20 a 0 C (a ndryshon
sipas llojeve te aparateve, per me dendur a = 5 0 C ), lageshtia relative kur eshte ne
diapazonin 65 15% , trysnia ne diapazonin 10 5 4,10 3 P (paskal ose N/m 2 ) ose
750 30mmHg.
Gabimet suplementare shkaktohen nga fakti qe aparatet matese jane te ndjeshme jo
vetem kundrejt madhesive qe duhen matur, por edhe kundrejt ngacmimeve te tjera te
brendshme e te jashtme.
Keto ngacmime qe kane natyre te ndryshme nga madhesia e panjohur qe duhet matur
M x dhe qe ndikojne ne tregimet e aparatit mates, quhen madhesi ndikuese,
nderhyrese (interferenca) ose zhurma.
Nje pjese e gabimeve qe shkaktohen nga ndikimet e jashtme mund te llogariten ose
te percaktohen eksperimentalisht, pra edhe te merren parasysh ne forme korigjimi,
prandaj quhen gabime suplementare sistematike. Kur nderhyrjet ose zhurmat kane
shperndarje te rastit, atehere edhe gabimet perkatese quhen te rastit.
Per menjanimin e gabimeve suplementare, qe shkaktohen nga nderhyrjet e jashteme
ose fundi per zvoglimin e tyre (kur menjanimi nuk eshte i mundur) merren masa
teknike te ndryshme sic jene skermimi (ekranimi), filtrimi, kompensimi etj. Lokalet e
laboratoreve metrologjike ndertohen me zhurma te vogla, ne te cilat matjet kryhen me
ndikime te jashteme shume te zvogluara , shpeshhere te paperfillshme.
Aftesia e aparateve matese per te menjanuar ose zvogluar ndikimin e ngacmimeve
karakterizohet nga raporti sinjal-zhurme qe zakonisht shprehet ne decibel ne formen:
A = 20 log
Vs
[db]
Vzh
M 0 = M x G a = 1000 1mm
ose 999 mm M 0 1001mm
Po keshtu, kur dime se gjatesia e objektit
0,1% ,gjejme gabimin absolut te matjes:
Mx
1000
=
= 1mm
100
100
e si me lart edhe kufijte e mundshem te ndryshimit nga e verteta M 0 .
G a G rl
(1 4)
M 0 = M x Ga
Po keshtu, kur njihen M x dhe Grl ,sic rezulton nga percaktimi i Grl (1 3) gjendet:
M0 =
Mx
1 + Grl
(1- 4 )
M0 =
Mx
G
1 + rl
100
(1- 4 )
Nga sa u tha me lart rezulton se cilesia ose miresia e matjes karakterizohet nga
perpikmeria (saktesia, precizioni), qe percaktohet nga gabimi sistematik relativ ose
absolut.
Rendesi te vecante ka edhe shperndarja (dispersioni, perhapja) e rezultateve te
matjeve te perseritura te nje vlere te madhesise te panjohur, rezultate keto, te cilat, kur
ekzistojne gabime te rastit, jane te ndryshme. Shperndarja e gabimeve te rastit
vleresohet nga perseritshmeria qe jepet nga gabimi mesatar kuadratik.
Perpikmeria dhe perseritshmeria e matjes, megjithese jane karakteristika te saj, kane
kuptime te ndryshme.
Perpikmeria tregon sa afer te vertetes se kushtezuar M 0 eshte gabimi i matjes M x ,
dmth perpikeria percakton afersine (fqinjesine) e M x me M 0 (fig.1-5a).
Perseritshmeria tregon aftesine (fqinjesine) e vleftave te matura M x1 , M x 2 ....M xn , me
njera tjetren (fig.1-5b). Matja eshte natyrisht me e mire kur eshte e perpikte dhe e
perseritshme (fig.1-5a). Megjithate ne rastet e krahasimit te madhesive me njeratjetren nganjehere mjafton te jete perseritshmeria e larte edhe kur perpikeria eshte e
ulet.
10
Nga sa u tha me siper mbi ndryshimet e gabimeve relative ne varesi nga tregimi i
aparatit dhe nga (1-3) rezulton edhe ky rregull me rendesi te madhe praktike. Eshte
mire qe matjet te kryhen ne gjysmen e dyte te shkalles se aparatit, matjet ne fillim te
shkalles nuk lejohen, ndersa ne te treten e pare nuk rekomandohen.
Perpikmeria e aparatit mates percaktohet me menyra te ndryshme, por per aparatet
mates elektrike analoge, karakterizohet me mire nga gabimi i referuar, prandaj edhe
nomohet ky i fundit, qe merr parasysh si gabimin e matjes( Ga dhe Grl ),ashtu dhe
kufijte e matjeve te aparatit M n
G
G rf = a 100 ose
Mn
Grf =
M0
100 100 = G M 0 G M x
rl
rl
Mn
Mn
Mn
Grl
(1-7)
Nga ana tjeter, sic u tregua edhe me perpara, mbi gabimet e aparatit mates ndikojne
edhe faktoret e jashtem, kushtet ne te cilat ai perdoret. Prandaj per te percaktuar
perpikmerine e nje aparati te dhene, qe karakterizohet nga gabimi i referuar,
normohen dhe kushtet e perdorimit te tij.
Ne percaktimin e perpikmerise se nje aparati te dhene, duhet patur parasysh edhe fakti
qe gabimet e verteta absolute, pra dhe te referuarat, nuk mund te jene te njenjta per te
gjitha tregimet e tij. Prandaj si percaktues merret me i madhi nga gabimet e referuara
te percaktuara nga te gjitha vlerat numerike te shkalles.
Duke marr parasysh te gjitha keto standartet percaktojme Klasen e perpikmerise se
aparatit mates analog nga gabimi i referuar me i madh ne kushtet normale te
shfrytezimit te tij.
Ky gabim percakton Klasen e perpikmerise se aparatit mates, i cili si nje nga treguesit
me te rendesishem, shenohet ne fushen e aparatit. Gabimet e aparateve ne kushtet
normalete shfrytezimit quhen kryesore, prandaj: klasa e perpikmerise e aparatit mates
percaktohet nga gabimi maksimal kryesor i referuar per te gjitha vlerat numerike te
shkalles dhe gjendet nga shprehja:
K = Grfm =
Gam
M
M
100 = Grlm 0 Grlm x
Mn
Mn
Mn
(1-8)
Disa aparate mates, sic jane intergruesit (njehsoret e energjise), nuk kane tregim
maksimal, tregimi i tyre rritet vazhdimisht. Po keshtu disa aparate te tjera, vecanarisht
ata qe kane ne perberje te tyre dekada rezistencash (urat,kompesatoret) si dhe aparatet
elektronike, e kane zeron te pacaktuar ose te paqendrueshme. Pa percaktueshmeria e
zeros shkaktohet nga prezenca dhe ndryshimi rezistencave te kontakteve, ndersa
paqendrushmeria e saj nga zhurmat e brendshme, qe jane karakteristike per aparatet
11
(1-9)
(1-10)
Grlk 0 100 + N %
Mx
12
diapazonin e matjeve ,pra nga gabimi relativ kompleks maksimal kryesor duke filluar
nga nje kufi i poshtem M p i caktuar deri ne kufirin e siperm M s (1-7). Matje me
gabime jo me te medha nga te lejuarat mund te kryhen vetem ne diapazonin M p M s
Sistematike quhen ato gabime, te cilat kur matja e te njejtes vlere te madhesise se
panjohur perseritet shume here ne kushte praktikisht te njejta me te njejten metode
dhe aparature, nga i njejti persone e me te njejtin kujdes mbeten kostante ne
vlere absolute dhe ne shenje ose ndryshojne sipas ndonje ligji te njohur kur
ndryshojne kushtet.
Gabimet sistematike ne cdo rast te vecante kane gjithmone te njejten shenje, do me
thene veprojne gjithmone ne nje drejtim mbi rezultatin e matjes, ose e ritin ose e
zvogelojne ate. Gabimet sistematike si regull mund te llogariten teorikisht ose te
percaktohen eksperimentalisht ne vlere absolute dhe ne shenje, pro mund te meren
parasysh ne forme korigjimesh . Konstatimi i pranise se gabimeve sistematike dhe
menjanimi i tyre shpeshhere ndeshen me veshtiresi serioze, sepse duhen kryer me
durim analiza te kujdeshme te metodave me te cilat kryhet matja si dhe te
kontrollohen perpikmerite e vete aparateve me te cilat kryhet matja.
3.1 VERIFIKIMI I PRANISE SE GABIMEVE SISTEMATIKE
Per te verifikuar pranine e ketyre te fundit duhen gjetur me pare gabimet parciale per
cdo matje, si diferenca e cdo tregimi(cdo matje te vecante) nga e mesmja aritmetike e
te gjitha matjeve, pastaj duhet llogaritur shuma e gabimeve parciale. Kur kjo shume
eshte e barabarte me zero, do te thote se ka gabime te rastit (veti e gabimeve te rastit),
13
ndersa kur shuma e gabimeve parciale ndryshon ne vlefte te dukshme nga zerua, do te
thote se pervec gabimeve te rastit ka edhe gabime sistematike. Kjo eshte nje nga
rruget me te sigurta per te konstatuar pranine e gabimeve sistematike kur keto te
fundit nuk ndryshojne gjate procesit te matjeve.
o Kur vlefta e gabimeve te rastit ndryshojne gjate procesit te matjeve, per te
konstatuar pranine e tyre matjet perseriten shume here, pastaj rezultatet ndahen ne
disa grupe dhe nga te dhenat e cdo grupi gjenden vleftat mesatare perkatese.
Ndryshimet e konsiderueshme ndermjet mesatareve te grupeve deshmojne per pranine
e gabimeve sistematike, qe ndryshojne gjate kohes se matjeve.
3.2 PREJARDHJA E GABIMEVE SISTEMATIKE
Pasi konstatohet prania e gabimeve sistematike dhe pastaj prejardhja e tyre, shpesh
here nuk eshte e veshtire te merren edhe masat e nevojshme per ti menjanuar. Kur
menjanimi i gabimeve nuk eshte i mundur, atehere ato percaktohen ne vlefte dhe
shenje me ndonje nga menyrat (teorikisht ose ekperimentalisht) e permendura ne
fillim te ketij paragrafi. Keshtu veprohet per matjet laboratorike dhe kur kerkohet
perpikmeri e larte. Ne rastin e matjeve teknike mjafton te percaktohen vetem kufijte e
ndryshimit te gabimeve. Masa e pare qe merret per menjanimin ose zvoglimin e
gabimeve eshte perdorimi i aparateve dhe metodave, qe nuk ndikohen nga madhesite
qe mund te shkaktojne gabime. Po per kete qellim merren paraprakisht masat per
menjanimin e zvoglimin e ndikimeve te jashteme mbi tregimet e aparatit. Te tilla
mund te jene temperatura, fushat elektrike e magnetike etj. Kur menjanimi i ketyre
ndikimeve nuk eshte e mundur atehere merren ato masa, qe e bejne aparatin mates te
pandjeshem kundrejt tyre. Te tilla masa mund te jene ekranizimi(skermimi) i aparatit
mates.
Mund te perdoret metoda e kompensimit te gabimeve sipas shenjes. Kjo metode mund
te perdoret atehere kur paraprakisht dihet drejtimi i veprimit te veprimit te gabimeve.
14
Matjet e zakonshme, pavaresisht nga metoda dhe aparatura qe perdoret, kryhen nje
here. Kjo justifikohet me masat qe merren paraprakisht per perjashtimin ose fundi
zvoglimin e gabimeve te rastit deri sa ato te behen te paperfillshme ne krahasim me
gabimet sistematike. Pergjithesisht duhen pasur parasysh rregulli i me poshtem:
kur percaktues eshte gabimi sistematik, dmth kur ky eshte mjaft me i madhe (te
pakten 3-5 here) nga gabimi i rastit atehere mjafton te kryhet vetem nje matje, ndersa
kur percaktues eshte gabimi i rastit matja duhet perseritur disa here.
Numri i matjeve te perseritura eshte mire te zgjidhet i atille, qe gabimi i te mesmes
aritmetike te jete mjaft me i vogel (te pakten 3-5 here) nga gabimi sistematik. Kur
plotesohet ky kushti i fundit gabimi perfundimtar (rezultant) i matjes do te
percaktohet perseri vetem nga gabimi sistematik.
Menyra e percaktimit te gabimeve sistematike varet nga metoda e matjes.Ato
llogariten me thjesht kur perdoret metoda e matjeve direkte.
Kur kryhen matje direkte laboratorike e te perpikmerise se larte gabimet sistematike
percaktohen me ndonje menyre ne vlefte dhe shenje dhe rezultati perfundimtar
shkruhet i korigjuar. Problemi pra, per rastin e matjeve direkte laboratorike, eshte i
thjeshte ne parim, por i veshtire per tu realizuar, sepse percaktimi i vleftes se gabimit
bashke me shenjen e tij, shpesh here paraqit veshtiresi serioze.
Ne rastin e matjeve direkte teknike nuk percaktohen vlefta dhe shenja e gabimeve, por
vetem ndryshimet kufitare te tyre, dmth madhesia me e madhe e normuar me te dy
shenjat qe quhet edhe gabim i lejuar dhe shenohet Gam . Rezultati ne kete rast shkruhet
ne formen: M x Gam qe do te thote se madhesia e panjohur, qe matet, ndodhet ne
kufijt qe nga M x G am deri ne M x + Gam .
Madhesia e gabimit kufitar Gam mund te percaktohet pa veshtiresi ne cdo rast kur
njihet aparati dhe metoda me te cilen kryhet matja. Dhe vertet ne rastet kur matja
kryhet me metoda direkte, nga perkufizimi i klases se aparatit:
15
K = Grfm =
Gam = K
Gam
100 rezulton se:
Mn
Mn
100 ( 3-1)
Pra llogaritja e gabimit absolut kufitar te lejuar Gam per rastin e matjeve teknike me
metoda direkte kryhet fare lehte per cdo aparat te dhene, mbasi klasa e tij K dhe kufiri
i matjeve M n shenohen gjithmone ne fushen e vete aparatit. Shprehja e fundit tregon
se gabimi kufitar i lejuar eshte nje madhesi konstante per cdo aparat te dhene. Ky
gabim nuk varet nga tregimi i aparatit. Rezultati i matjes, kur dihet Gam ,mund te
paraqitet ne formen:
Mn
100
qe tregon kufijte brenda te cileve ndodhet vlera e vertete e madhesise qe matet.
M x Gam = M x K
Grlm =
Gam
G
100 am 100
M0
Mx
(3-2)
Mn
100 100 = K M n K M n [%]
Grlm =
(3-3)
M0
M0
Mx
Shprehja e fundit tregon se gabimi relativ kufitar i lejuar Grlm , ndryshe nga absoluti
Gam varet edhe nga vlefta e madhesise qe matet dhe sa me e madhe te jete kjo, aq me
i vogel eshte Grlm. Kur tregimi M x eshte sa nominali M n ,gabimi relativ kufitar merr
vleften minimale:
G
Grl min = am 100 = Grfm = K
Mn
ndersa kur tregimi i aparatit tenton ne zero , dmth kur maten vlefta shume me te
vogla nga M n , gabimi relativ kufitar tenton ne vlefta pambarimisht te medha.
K1
3.5
16
(3-5)
(3-6)
1 f
( Gax1 ) + f ( Gax 2 ) + ....... + f ( Gaxn ) + Rm (3-7)
f ( X 1 , X 2 ,..... X n ) +
x2
xn
i =1 i! x1
Mirepo vete gabimet e vecanta Gax1 , Gax 2 ,....Gaxn jane madhesi te vogla, prandaj
gjasimet me fuqi te dyte e me te larte si dhe produktet e tyre mund te konsiderohen te
paperfillshme. Duke patur keto parasysh, shprehja(3-7) shkruhet:
f
(3-8)
Gabimi absolut Gay gjendet duke zevendesuar ne (3-6) madhesite e Y sipas (3-4) dhe
te Y0 sipas (3-8).
Do te kemi:
Gay =
i =1
f
Gaxi
X i
(3-9)
17
Gay =
i =1
f
Gaxi
X i
(3-10)
Te rastit quhen ato gabime te cilat kur matja e te njenjtes vlefte te madhesise se
panjohur perseritet shume here, ne kushte praktikishte te njenjta, nga i njejti
person, me te njenjtin kujdes e te njenjten aparature - ndryshojne ne menyre te
parashikueshme ne vlefte absolute dhe ne shenje.
Gabimet e rastit lindin nga veprimi i perbashket, shpesh here dhe i njekohshem, i
shkaqeve te shumta e te ndryshme, ermjet te cilave nuk ka lidhje ose varesi te
ndersjellte funksionale. Ndikimi i ketyre shkaqeve te rastit mbi mjetet dhe objektin e
matjes ndryshon nga nje matje ne tjetren. Per pasoje dhe kur eksperimentet e matjes
perseriten me te njenjten aparature dhe metode, me te njenjtin kujdes e ne dukje ne te
njenjtat kushte rezultatet jane te ndryshme.
Gabimet e rastit nuk mund te perjashtohen nga rezultati i matjes as eksperimentalisht
e as te llogariten teorikisht ne madhesi e shenje e te merren parasysh ne forme
korigjimesh, sic behet per gabimet sistematike, mbasi kur perseriten matjet, gabimet e
rastit marrin vlefta te tjera, te ndryshme nga te meparshmet.
Megjithate ndikimi i gabimeve te rastit ne rezultatin e matjeve mund te vleresohet
duke kryer nje seri matjesh me te njenjten metode e aparature e me te njejtin kujdes
dhe duke i perpunuar rezultatet e ketyre matjeve me metodat e statistikes dhe te
teorise se propabiliteteve. Me keto metoda percaktohen, jo vlefta e perpikte dhe
shenja e gabimite te restit, por kufijte e ndyshimit te tij me nje propabilitet te caktuar.
Keto quhen kufijte e besuar te ndryshimit te rezultatit te matjes, ose shkurt gabime te
besuara dhe karakterizojne perseritshmerine e matjes.Pra perpunimi statistikor i
rezultateve te matjeve ka dy qellime kryesore:
1.Te vleresoje gabimet e matjeve duke percaktuar kufijte e ndryshimit te tyre me nje
propabilitet te caktuar dhe
2.te vleresoje rendin e gabimit te metodes se matjeve.
4.1 E MESMJA ARITMETIKE
18
si vlefta me e sigurt, qe mund te perftohet per nje madhesi te panjohur kur kryhet nje
seri matjesh ne prezence te ndikimeve, qe shkaktojne gabime te rastit.
E mesmja aritmetike M a percaktohet nga shprehja :
n
Ma =
M x1 + M x 2 + ....... + M xn
=
n
M
i =1
xi
(4-1)
ku M x1 , M x 2 ,.....M xn jane rezultatet e matjeve te vecanta (te pjesshme,parciale) dhe nnumri i matjeve te perseritura.
Ndryshimi (devijimi, shmangja) ndermjet rezultatit te cdo matjeve te vecanta M xi dhe
te mesmes aritmetike M a perfaqeson shmangjen e rastit ose gabimin e rastit te matjes
se vecante dhe mund te jete pozitiv ose negativ:
Gai = M xi = M xi M a
(4-2)
M
i =1
xi
n
n
M x1 + M x 2 + ....... + M xn Ga1 + Ga 2 + ...... + Gan
M
G
= xi ai
n
n
n
i =1
i =1 n
Duke krahasuar kete shprehje me ate qe rezulton nga percaktimi i gabimit
absolut Ga = M x M 0 dmth me
M0 =
M 0 = M x Ga
mund te shkruhet:
'
M 0 = M a Ga ku:
Ga1 + G a 2 + ...... + Gan
n
eshte per analogji vlefta mesatare aritmetike e te gjitha n gabimeve.
Ga' =
19
Nga kjo shprehja e fundit duket se gabimi mesatar absolut tenton ne zero kur n eshte e
madhe per dy aresye. Se pari , sepse gabimet e vecanta Ga1 , Ga 2 ,.......Gan jane madhesi
te vogla e mund te kene shenje pozitive ose negative, pra shuma e tyre vecanarisht kur
n eshte e madhe, do te jete shume e vogel dhe se dyti, sepse kjo shume e vogel
pjestohet me nje numer n shume te madh. Sikurse duket nga shprehja
'
M 0 = M a Ga kur Ga' tenton ne zero edhe M a do te tentoje ne M 0 dmth vlefta e te
mesmes aritmetike do te tentoje ne te verteten M 0 .
Kete donim te vertetonim, qe e mesmja aritmetike i afrohet aq me shume vleftes se
vertete sa me i madh te jete numri i matjeve. Ne kete rast edhe
n
G
i =1
ai
=0
(4-3)
G
i =1
2
ai
= min
(4-4)
20
Gabimeve te rastit, pra edhe rezultateve te matjeve (qe konsiderohen madhesi te rastit
dhe mund te marrim cdo vlefte reale ne cdo interval G1 , G 2 ) i korespondon nje numer
i caktuar qe quhet probabiliteti i ndeshjes se madhesise se rastit ne kete interval dhe
shenohet P (G1 < G < G2 )
Rezultati i gjetjes se probabilitetit P (G1 < G < G2 ne cdo interval G1 , G2 quhet ligj i
shperndarjes se probabiliteteve te madhesise se rastit G:
G2
p(G)dG = 1
21
G2
2 2
( 4-5)
M x -tregimi I aparatit
M 0 -vlefta e madhesise qe matet;
-gabimi (shmangia) mesatar kuadratik ose standarti dhe
2 -dispersioni (perhapja) i gabimeve te rastit.
Probabiliteti qe gabimi G te jete brenda kufijve nga G1 ne G2 qe shenohet
P (G1 < G < G2 ) percaktohet nga integrali i shprehjes (4-5) ne kufijte nga G1 ne G 2 .
P (G1 < G < G2 )=
G2
G2
2 2
(4-6)
G1
22
Gabimi mesatar kuadratik ose standarti ne formulat(4-5) dhe (4-6) percaktohet nga
shprehja:
n
(M x1 M 0 ) + (M x 2 M 0 )
2
+ .... + (M xn M 0 )
G + G + .... + G
=
=
n
2
1
2
2
2
n
2
1
i =1
(4-7)
(M x 1 M a ) + (M x 2 M a )
2
+ .... + (M xn M a )
G +G
2
ai
2
a2
+ .... + G
n
2
an
G
i =1
2
ai
(4-8)
Kjo shprehja e fundit eshte logjike te perdoret kur numri i matjeve te perseritura n
eshte shume i madh, sepse sa me i madh te jete n, aq me shume vlefta e M a i afrohet
M 0 -s. Natyrisht qe kur n do te jete edhe M a M 0 .
Ne pamundesi per te percaktuar vlerene e shprehjes se llogaritet standarti empirik
S si madhesi e barabarte me:
n
S=
Gai2
(M
xi
M a )2
(4-9)
= i =1
n 1
n 1
S eshte nje tregues qe karakterizon dispersionin (shperndarjen) e rezultateve te fituara
nga nje seri prej n matjesh te perseritura te te njejtes vlere te madhesise qe matet.
i =1
Shprehjet 4-9 dhe 4-7 nuk jane te njejta, me perjashtim te rastit kur n = . Standarti
empirik i llogaritur sipas shprehjes 4-9 eshte gjithmone pak me i madh nga shprehja
4-7 dhe diferenca e tyre e tyre eshte aq me e voges sa me i madhe te jete numri i
matjeve.
23
G ai
100
M xi
[%]
(4-10)
dhe
gabimi relativ mesatar kuadratik ose standarti relativ
M0
S
100(%)
Ma
(4-11)
2
2
S
3
3
si dhe gabimi kufitar i barabarte me
3 3S
2
Ndeshja (shfaqja) ose mosndeshja e gabimeve te rastit brenda intervalit kane
3
propabilitet te njenjte, dmth 0.5, ndersa ndeshja e gabimeve te rastit me vlefte
absolute brenda intervalit 3 behet me propabilitet 0.997, dmth gabimet e rastit me
vlefte me te madhe nga 3 ndeshen me propabilitet 1- 0.997 = 0.003. Me fjale te
tjera vetem 3 ne 1000 matje mund ta kene gabimin e rastit me te madh nga 0.003, pra
gabimet e rastit me te medha nga 3 ndeshen shume rralle, ndersa gabimet me vlere
2
ndeshen shume me dendur : nje ne cdo dy matje do ta kete gabimin e rastit me te
3
2
madh nga .
3
24
(4-12)
Kjo shprehje percakton gabimin absolut te M a te gjetur per n shume te madhe ose
gabimin mesatar kuadratik te te mesmes aritmetike te nje serie shume te madhe
matjesh te perseritura. Mirepo shprehja e fundit eshte praktikisht e paperdorshne,
mbasi nuk njihet vlefta e vertete e madhesise qe matet M 0 , qe hyn ne shprehjen e
GaMa :
n
GaMa =
Gi2
i =1
(M xi M 0 )
i =1
GaMa
1
=
n
Gi2
i =1
G
i =1
2
ai
n 1
1
S
n
(4-13)
GaMa i percaktusr nga formula e fundit (4-13) quhet gabim (shmangie) mesatar
kuadratik i te mesmes aritmetike. Ky gabim karakterizon dispersionin e te mesmes
aritmetike per nje seri matjesh te pavarura te te njenjtes vlefte te madhesise qe matet.
Ne praktiken e matjeve duhen dalluar mire gabimi mesatar kuadratik ose standarti
(ose S),nga gabimi mesatar kuadratik i te mesmes aritmetike:
S
GaMa =
25
GaMa = t (n, p )
Gai2
(M xi M a )
i =1
(4-15)
= t (n, p ) i 1
n(n 1)
n(n 1)
Po keshtu gabimi relativ me propabilitetin p kur kryhen n matje do te jete:
S
t (n, p )
n
100
GrlMa =
(4-16)
Ma
Keshtu duke patur parasysh formulat e mesiperme, rezultati shkruhet ne formen
M a GaMa ose
M a t ( n, p )
(M
xi
Ma)
(4-17)
= M a t (n, p )
n(n 1)
n
Formula e fundit interpretohet si vlefta me e afert me te verteten e madhesise qe matet
eshte M a dhe gabimi i saj me propabilitet p, kur matja perseritet n here eshte
S
t (n, p )
.
n
Duhet patur gjithmone parasysh se e gjithe analiza e mesiperme bazohet ne
supozimin, qe gabimet sistematike jane perjashtuar ose jane te paperfillshme ne
krahasim me gabimet e rastit.
i =1
26
xi
M xi + M x 2 + .......M xn
= i =1
n
n
3. Gjenden gabimet (shmangiet) absolute te rastit te matjeve te vecanta per cdo vlefte
te matur duke konsideruar te vertet te mesmen aritmetike:
Ga1 = M x1 = M x1 M a
Ga 2 = M x1 = M x 2 M a
..
Gan = M xn = M xn M a
4. Llogariten gabimet relative te rastit per cdo matje te vecante:
G
Gr11 = a1 100
M x1
G
Gr12 = a 2 100
M x2
...............................
G
Gr1n = an 100
M xn
5. Gjenden shuma algjebrike e gabimeve absolute te vecanta
Ma =
G
i =1
2
ai
7. Gjendet standarti empirik S, ose gabimi mesatar kuadratik empirik per n matjet e
kryera sipas:
27
S=
G
i =1
2
ai
n 1
8. Llogaritet dispersioni me i madh i lejuar 3S dhe krahasohet me gabimet absolute.
N.q.s ndonjeri nga gabimet e vacanta do te jete me i madh nga 3S, atehere ai
konsiderohet deshtim dhe si i tille hidhet poshte. Kur ka deshtime te gjitha
llogaritjet duke filluar nga e para edhe njehere pa marr parasysh ato matje qe
rezultojne deshtime.
9. Percaktohet standarti relativ ose koeficenti i variacionit per bashkesine e dhene
sipas:
S
100
W =
Ma
10. Llogaritet dispersioni:
n
S2 =
G
i =1
2
ai
n 1
11. Per numrin e dhene te matjeve n dhe per propabilitetin e deshiruar p nga tabela e
studentit gjendet koeficenti:
t(n,p)
12. Gjendet gabimi absolut mesatar kuadratik i te mesmes aritmetike per n matjet e
kryera me propabilitetin e deshiruar p:
S
t (n, p )
n
13. Llogaritet gabimi relativ mesatar kuadratik i te mesmes aritmetike per n matjet e
vacanta me propabilitetin e deshiruar:
S
t (n, p )
n
100
Ma
14. Rezultati i matjes me propabilitetin e deshiruar p do te jete:
n
M a t (n, p )
S
n
ose M a
G
i =1
2
ai
n(n 1)
t (n, p )
Per te dalluar me mire ndryshimet ndermjet gabimeve sistematike dhe te rastit si dhe
ndermjet perpikmerise dhe perseritshmerise ne fig.III-4 jane paraqitur shperndarjet e
gabimeve per tre vlefta te ndryshme te gabimit mesatar kuadratik: lakorja (a) per
= 2.5 ; lakorja (b) per = 0.72 dhe lakorja (c) per = 0.21
Per te tre lakoret e kesaj figure gabimi sistematik eshte i barabarte me zero, ndersa ai
rastit i ndryshem nga zero. Eshte fare e kuptueshme se shperndarja sipas lakores c
eshte me e mire, sepse gabimet e rastit qe karakterizohen nga jane me te vogla.
Edhe perseritshmeria eshte me e larte.
28
Ne fig. III-5 jane paraqitur po ato 3 lakore te shperndarjes normale te gabimeve: (d)
per ' = 2.5 ; (e) per ' = 0.72 dhe (f) per ' = 0.21 , por me ndryshim qe per
secilen prej tyre gabimi sistematik eshte G s = M x M a = 2 0
29
31
GaMa = t ( n, p )
S
n
Ma t ( n, p)
S
n
INSTRUMENTAT ELEKTROMEKANIKE
Ne instrumentat Elektromekanike mbi mekanizmin e matjes veprojne:
d
dt
Pjeset kryesore:
Ekuacioni i levizjes:
Ne se nje percjelles me ryme futet ne nje fushe magnetike mbi percjelles vepron nje
force mekanike F drejtimi i te ciles percaktohet me rregullen e dores se majte.
Per te realizuar nje fushe uniforme ne hapsiren ajrore dhe pingule me bobinen e
levizhshme, ne hapsiren ajrore ku lebiz bobina vendoset nje berthame cilindrike per
te uniformizuar fushen. Ne keto kushte forca qe vepron mbi percjells eshte:
F = B I l
ku B - induksioni ne hapsiren ajrore, I - ryma ne bobine dhe l - pjesa aktive e
bobines.
Me qe bobina ka w dredha atehere forca eshte e barabarte me:
F = B I l w
10
Mr = F D = B I l w D
Ne momentin e ekuilibrit statik momenti rotullues eshte i barabarte me ate
kunderveprues te sustave:
M r = M k B I l w D = K
Prej nga mund te nxjerim:
=
B l w D
I = NI
K
11
Vetit e instrumentit:
12
Ra
Ia
Rsh , Ish
Rsh =
n=
Ra
n 1
I
Ia
VOLTMETRAT MAGNETOELEKTRIK
Ne rastin e perdorimit te mekanizmit magnetoelektrik per matjen e vlerave te
tensionit me te medha se disa mV nje rezistence me vlere te madhe per te kufizuar
rrymen ne bobinen e instrumentit lidhet ne seri me te Rs.
Rs
Ra
Vs
Rs = Ra (m 1)
m=
Va
V
Va
13
BlwD
I mes = N I mes
K
I
I mes
= 1.11
kemi
BlwD
B l w D
I=
I
K k f
K 1.11
14
GALVANOMETRI
Si nje nder zbatimet me te rendesishme te sistemit magnetoelektrik galvanometri
eshte instrumenti me ndjeshmerine me te larte. Ajo arrin deri ne 109 - 10 10 nd /A
per galvanometrat me mekanizem mates te varur
15
Galvanometri sherben vetem per te treguar prezencen e rrymes zero ne qark dhe jo
per matjen e saj pasi klasa e galvanometrit nuk percaktohet.
Per te ulur inercine e levizjes se bobines se galvanometrit bobina e tij nuk
mbeshtillet mbi karkasen e aluminit. Mungesa e karkases se aluminit eliminon edhe
pjesen kryesore te momentit te qetsimit duke e bere te veshtire qetesimin e treguesit
duke ritur kohen e matjes dhe veshtiresuar procesin e matjes.
16
1 d
M qe f (B, w, i ) = f B, w, ,
R j dt
Vlera e ketij momenti varet nga madhesia e rrymes se induktuar e cila eshte ne
perpjestim te zhdrejte me vleren e rezistences se qarkut te jashtem Rj.
Rj
Qetesim Periodik
Qetesim Aperiodik
17
Kalimi nga ai periodik ne ate aperiodik quhet regjimi kritik dhe rezistenca e qarkut
te jashtem qe i pergjigjet kerij regjimi quhet Rezistenca kritike e galvanometrit Rkr.
18
d 1 1 + 2 2 + M 12 I 1I 2
dW f
2
2
I I dM 12
Mr
1 2
d
d
d
kur mekanizmi eshte ne ekuiliber momenti rotullues eshte i barabarte me ate ate
kunderveprues pra:
dM 12
I I dM 12
= K = 1 2
= NI 1I 2
d
K d
nese ne te dy bobinat kalon e njejta ryme ate here kendi i zhvendosjes se
mekanizmit eshte:
I 1I 2
NI 2
Ne kete rast fusha e instrumentit eshte kuadratike dhe instrumenti nuk eshte polar
.
19
N i1 i2
ku i1 dhe i2 vlerat e castit te rymave.
Meqenese mekanizmi i instrumentit nuk mund te ndjeki vleren e castit te rrymave
por vetem sipas vleres mesatare te momentit rotullues pra sipas:
T
1
ki1i2 dt
T 1
nese rrymat i1 dhe i2 jane rryma sinusoidale atehere vlera mesatare e momentit do
te jete
Mr == kI1I 2 cos '
Mr =
ku ' kendi midis dy rrymave. Kendi i rotullimit te mekanizmit ose ne kete rast
ekuacioni i levizjes eshte:
dM 12
d
ku I1 dhe I2 jane vlerat efektive te rrymave.
I 1 I 2 cos '
Cilesite:
Shkalla kuadratike.
Mekanizmi eshte jo polar.
Perdoren ne DC dhe AC
Klase te larte perpikmerie.
Konsum relativisht te vogel 3-5 W
Ndikohen nga fushat magnetike te jashteme
Nuk durojne mbingarkesa
Ndikohen nga ndryshimi i frekuences
Ndikohen nga temperatura
Perdore n si AMPERMETRA me kufije nominal me te vegjel se 0.5 A pasi kalimi i
rymes ne sustat spirale i demton ato.
dM 12
dM 12
NI1 I 2 cos '
= NI 2
d
d
Vetia me e rendesishme e ketyre instrumentave eshte jo polariteti i tyre i cili e ben te
lehte perdorimin e tyre ne rymen alternative.
20
U 2
NI N
Z
21
U
pra ekuacioni eshte:
Ru
IU dM 12
k dM 12
=
P
Ru d
Ru
d
U
U
=
cos ku ' =
Zu Ru
U
I2
'
I1
22
IU cos
dM 12
cos ( ')
Ru
d
=k
IU cos( )
dM 12
IU cos( ) dM 12
cos ( )
=k
Ru
d
Ru
d
INSTRUMENTAT ELEKROMAGNETIK
Parimi i punes:
Bazohet ne veprimin e fushes magnetike qe shakatohet nga kalimi i rrymes ne nje
bobine te palevizhshme , mbi elemente feromagnetike te levizshem. Kur ne bobine
kalon rryme magnetizohet berthama e palevizshme e cila terheq berthamen e
levizhme duke vene ne levizje mekanizmin e instrumentit.
23
Ekuacioni i levizjes:
Duke u nisur nga ekuacioni i levizjes :
Mr
dW f
d
Wf =
LI 2
2
1 2 dL
I
2 d
1 2 dL
I
2 K d
Instrumenta Jo polare.
Punojne ne ryme AD dhe DC
Durojne mbingarkesat
Kosto e ulet dhe te thjeshte ne perdorim
Ndilohen nga fushat e jashteme magnetike
Saktesi mesatare matje
Ndikohen nga efekti i ciklit te histerezes, gje qe rit gabimin e matjeve ne
rryme alternative krahasuar me ate ne rryme te vazhduar
Ndjeshmeri e ulet ne matje
Perdoren si Ampermetra dhe voltmetra ne AC dhe DC.
URA WHEATSTONE
Matje te sakta te rezistences behen me ndihme e ures se Wheatston-it te paraqitur
ne figure:
24
R2
Rx
I1
I1
Ig G
R3
R4
I2
I2
E
Njeri nga krahet e ures sherben per ekuilibrimin e ures i cili arihet kur treguesi i
Galvanometrit eshte ne zero. Ne kete rast ura quhet e ekuilibruar. Ne kete rast
tensioni ne bornat e galvanometrit eshte i barabarte. Si rrjedhoje mund te
shkruajme:
UR2 = UR4 dhe URx = UR3 ose reniet e tensionit do te jene:
I1 R2 = I2 R4 dhe
I1 Rx = I2 R3
Duke i pjestuar te dy anet me njeri tjetrin kemi:
R2 R4
=
R X R3
prej nga mund te nxjerim rezistence e panjohur
R
Rx = R2 3 .
R4
Duke patur vlera te njohura te R2, R3 dhe R4 jemi ne gjendje te percaktojme te
panjohuren Rx. Vlera e madhesis se burit te ushqimit nuk ndikon ne llogaritjen e
Rx.
R3
te
R4
ndryshueshem dhe ura me rezistencen R2 te ndryshueshme. Per te zgjeruar kufijte
R
e matjes se urave me R2 te ndryshueshme raporti 3 zgjidhet ne vlerat 10n ku n
R4
-3
3
ndryshon nga 10 deri ne 10 .
Rx = R210 n
Nga vete ndertimi i ures vlera e panjohur e rezistences Rx permbledh ne vetvete
pervec vleres se panjohur te Rx edhe madhesite e rezistencave te telave te lidhje dhe
rezistencen e kontakteve te lidhjes.
Rx' = Rx + rt + rk
25
g
g
ose ne nje si relative N rl =
R
R
R
g I g
g I g
= N g N sk
R I g
I g R
qe do te thote se ndjeshmeria e ures varet nga ndjeshmeria e Skemes dhe nga
ndjeshmeria e Galvanometrit. Ndjeshmeria e ures mund te percaktohet duke
zbatuar teoremn e Thevnin-it e cila na ekuivalenton uren kundrejt bornave te
lidhjes se galvanometrit me nje f.e.m dhe nje rezistence te skemes.
Va
R2
Rx
I1
I1
R2
Rx
I1
I1
Ig G
R3
r
R4
I2
Vb
E
R3
I2
R4
I2
b
I2
Va Vb = Vab =
Rx
ERx
ER3
R3
= E
Rx + R2 R3 + R4
Rx + R2 R3 + R4
R x R2
RR
+ 3 4
Rx + R2 R3 + R4
26
r
Va-Vb
G Ig
Vab
r + rg
R2
G
R3
R4
Ro
Rx
E
R
27
Cp
Rs
Rp
Cs
Skema ekuivalente RC ne paralel perdoret per konesatorte me humbje dielektrike
te medha ndersa ajo me RC ne seri per kondesatoret me humbje dielektrike te
vogla.
Te dy skemat jane ekuivalente dhe nese percaktohen parametrat e njeres skeme
mund te kalohet ne ato te tjetres. Ky trasformim behet nga ekuacionet e skemave:
1
1
+j
= Gp + jBp komponentet reciproke mund te
Rs
Xp
1
percaktohen nga Zs =
.
Yp
Gjithashtu humbjet dielektrike mund te percaktohen si:
Zs = Rs jXs dhe Yp =
tg = D =
Xp Rs
=
= CsRs
Rp Xs
Nje bobine reale mund te paraqitet nga nje bobine Ls ne seri me nje rezistence Rs
qe ekuivalenton humbjet aktive te bobines. Skemat ekuivalente jane:
Rs
Rp
Lp
Ls
Edhe ne kete rast skemat jane ekuivalente dhe rezistencat e tyre jane:
Zs = Rs + jXs dhe Yp =
1
1
j
= Gp jBp komponentet reciproke percaktohen
Rs
Xp
nga :
Zs =
1
= Zp
Yp
28
Nje parameter i rendesishem i bobines eshte miresia e bobines e cila percaktohet si:
Q=
Xs Ls
=
Rs
Rs
Zx
I1
I1
D
Z3
Z4
I2
I2
b
~
Kur detektori i zeros tregon zero atehere ura eshte e ekuilibruar dhe ekuacioni i
ekuilibrit eshte
Z2
Z
= 4 ose Z x Z 4 = Z 2 Z 3
ZX
Z3
Duke i paraqitur rezistencat e kraheve ne trajte algjebrike komplekse kemi
( Rx + jXx)(R4 + jX 4 ) = ( R2 + jX 2 )(R3 + jX 3 )
ndersa ne trajte eksponenciale komplekse kemi:
. x . 4 . 2 . 3
Z x e Z 4 e = Z 2 e Z 3 e
Z. Z. = Z. Z.
2
3
x 4
x + 4 = 2 + 3
ekuacioni i fundit tregon se qe te arihet ekuilibri i ures se rrymes alternative duhet
te plotesohen dy kushte:
kushti i amlitudes
kushti i fazes
Z x Z4 = Z 2 Z3
x + 4 = 2 + 3
x = 2
qe do te thote se ne krahet e njepasnjeshem karakteret e rezistencave jane te njejta.
R2
C2
Cx
D
R4
R3
~
Ekuilibri i ures mund te shkruhet:
30
j
j
R4 R x
= R3 R2
Cx
C 2
R4 Rx = R2 R3
Rx =
Cx =
R2 R3
R4
R4
C
R3 2
ekuilibri i ures mund te behet duke ndryshuar raportin R3 / R4 dhe R2 ose R2 dhe C2.
R2
Lx
D R4
R3
C4
~
Ekuacioni i ekuilibrit te ures do te jete:
Rx + jLx = R2 R3
+ j C4
R4
Rx =
R4
Lx = R R C
2 3 4
R2
Lx
L2
D
R4
R3
31
~
R4 Rx = R2 R3
R4 Lx = R3 L2
prej nga mund te nxjerim :
Rx =
Lx =
R2 R3
R4
R 3 L2
R4
32
VOLTMETRAT ELEKTRONIK
Hyrje
Voltmetrat e ndertuar me sistemet me bobina te levizeshme te shoqeruara edhe me ndares
tensioni rezistiv kane kufizime te medha ne perdorimin e tyre. Ato nuk mund te masin
vlera tensioni te vogla pasi ndjeshmeria e tyre eshte e vogel, gjithashtu e meta tjeter
eshte rezistenca e tyre e vogel gje qe i ben ata te paperdorshem ne qarqet me fuqi te vogel
ne dalje.
Keto kufizime jane kapercyer nga perdorimi i qarqeve elektronike me rezistence te
madhe ne hyrje te cilet gjithashtu perforcojne sinjalet e vogla ne nivele te pranueshme per
matje.
Nga perdorimi i keture qarqeve kane mare edhe emrin Voltmetrat Elektronik
Voltmetrat Elektronike mund te jene Instrumenta Analog ku si tregues sherbejne
instrumentat analoge me bobina, si edhe Instrimenta Numerik ku madhesia e matur
konvertohet ne forme numerike.
Volmetrat Analog
Voltmetrat me Tranzistor
1. Votmetri me Tranzistor me emiter te perbashket.
Nje voltmeter i tille siguron nje rezistence te madhe te hyrjes pra nje konsum te vogel
ndaj qarkut ku behet matja dhe nje rezistence te vogel dalje pra nje ryme te madhe ne
bobinen e istrumentit tregues
33
Im
hFE
ku hFE eshte koeficienti i amplifikimit te rrymes se tranzistorit.
Ne kete menyre mund te nxjerim:
E
Ri
Ib
e cila eshte shume here me e madhe se rezistenca Rs + Rm nese treguesi do te lidhej direkt
per te matur tensionin E. Nese voltmetrin me emiter te perbashket e perdorim per te
matur vlera tensioni te vogla atehere per shkak te renies se tensionit VBE do te kishim nje
gabim sistematik ne matje e barabarte me vleren e kesaj renie.
Ne kete rast tensioni ne tregues e voltmetrit qe eshte edhe tensioni ne emiterin e
tranzistorit do te jete:
VE = E - VBE
Ky gabim qe shkaktohet nga renia e tensionit ne baze emiter te tranzistorit mund te
eliminohet duke perdorur nje tranzistror te dyte te lidhur perseri ne emiter te perbashket si
ne figure.
Ib
Duhet te theksojme ketu se tensioni qe ushqen kete skeme eshte me dy polaritete plozitiv
dhe negativ 12 V.
Baza e Tranzistori Q1 eshte tokezuar nepermjet rezistences R1 ndersa ndaresi i tensionit i
perbere nga tre rezistencat R4 , R5 dhe R6 sigurojne polarizimin e tranzistorit me vleren
Vp .
Treguesi i matjes eshte lidhur ne dy emiterat e tranzistoreve Q1 dhe Q2 .
Kur nuk zbatojme tension ne hyrje te voltmetrit pra E = 0 potenciometri R5 regullohet qe
treguesi i instrumentit te jete zero. Kjo do te thote qe Vp = 0 dhe VE1 = VE2 = VBE = -0.7
V pasi baza eshte me potencial zero.
Ne se ne hyrje zbatojme nje tension E = 5 V atehere tensioni midis dy emiterave eshte
V= VE1 - VE2 dhe duke qene se VE1 = E - VBE1 dhe VE2 = -VBE2 pasi polarizimi i Q2 nuk
ndryshon. Ne kete menyre mund te theme se:
V= VE1 - VE2 = (E - VBE1) + VBE2 = E
34
Megjithe rezistencen e madhe te hyrjes qe kane skemat e mesiperme perseri ajo eshte e
vogel ne krahasim me rezistencen e larte qe afron skema e voltmetrit me tranzistorin FET
ne hyrje.
35
Lidhja e FET ne hyrje e rrit shume rezistencen e hyrjes se volt metrit ne vlera te rendit 1
M.
Nese tensioni i hyrjes eshte E = 0 porta G e FET eshte me potencial zero. Duke qe se
gjithmone porta e FET duhet te jete e polarizuar negativisht VGS = -5V atehere burimi S i
FET eshte + 5V i cili zbatohet ne bazen e tranzistorit Q1 . Si rjedhim edhe baza e
tranzistorit Q2 do te kete te njejtin potencial + 5 V i cili regullohet nga potenciometri R5 .
Tregimi i voltmetrit eshte 0V
Nese sbatohet nje tension ne hyrje E = +1 V i ndryshem nga zero atehere per te ruajtur te
njejtin tension negativ polarizues VGS = -5V duhet qe tensioni i burimit Vs te ritet ne + 6
V. Si rjedhoje tensioni V qe tregon instrumenti eshte + 1 V.
Per te ritur kufijte e matjes se voltmetrit ne skeme eshte vendosur nje ndares tensioni pasi
normalisht skemat e paraqitura masin deri ne 25 V ndersa ai minimal eshte deri ne 100
mV.
Ne menyre per te matur tensione te vogla ai duhet te perforcohet perpara se te aplikohet
ne mates.
2. Voltmetri me amplifikator differencial
36
37
Vo = E
R3 + R4
R3
Skema eshte e njohur edhe si ampilifikatori joinvertues pasi tens ioni ne dalje eshte
pozitiv kur tensioni ne hyrje eshte pozitiv dhe negativ kur ai eshte i tille. Ne kete rast
38
qarku ka nje rezistence hyrje te madhe dhe rezistence dalje te vogel. Koeficienti i
amplifikimit ne kete rast eshte:
R + R4
Av = 3
R3
E
R3
39
Ne kete menyre tensioni i panjohur E eshte shderuar ne rryme Im e cila matet nga
treguesi.
41
42
44
Nese ne te tre hyrjet A, B dhe C aplikojme nje tension 5V te tre diodat polarizohen ne te
kundert dhe nuk kemi me kalim ryme nga Vcc dhe tensioni i daljes behet i barabarte me
Vo=Vcc. Keshtu niveli i larte logjik meret ne dalje te porte EDHE vetem atehere kur nje
nivel logjik i larte eshte zbatuar edhe ne hyrjen A edhe ne hyrjen B edhe ne C. Qe ketej
rjedh edhe emertimi i portes logjike EDHE. Ne tabelen e vertetesis te meposhteme A, B
dhe C perfaqsojne hyrjet e portes logjike ndersa D eshte dalja. Ne te jane paraqitur te
gjitha kombinimet e mundeshme qe mund te kemi ne hyrjen e portes logjike AND.
A
0
1
0
0
1
1
1
B
0
0
1
0
1
0
1
C
0
0
0
1
0
1
1
D
0
0
0
0
0
0
1
45
Nje nivel i larte logjik meren ne dalje te portes Ose kur nje nivel i larte logjik zbatohet
ose ne hyrjen A ose ne B ose ne C. Ketej rjedh edhe emerimi i porte OSE.
Tabela e vertetesis se portes jepet me poshte
A
0
1
0
0
1
1
1
B
0
0
1
0
1
0
1
C
0
0
0
1
0
1
1
D
0
1
1
1
1
1
1
46
logjik. D.m.th dalja D eshte mohimi (e kunderta) e hyrjes logjike A. Pra skema e njohur e
fazoinvertuesit ne rastin e portave logjike me dy gjendje te mundeshme kryen funksionin
e portes logjike JO (NOT). Ne figuren e meposhteme jepet skema per nje porte logjike
NOT.
R2
Rc
A
Q1
R1
Simboli logjik dhe tabela e vertetesis per porten logjike NOT
A
0
1
D
1
0
Sic shpeguam me siper porta logjike EDHE ka nivelin zero ne dalje kur nje ose disa nga
hyrjet jane ne nivelin zero dhe ka nivelin e larte logjik 1 kur te ghitha hyrjet jane ne
nivelin logjik 1. Ne se ne dalje te portes EDHE vendosim nje porte logjike JO atehere ne
dalje te portes kemi nivelin logjik 1 kur ne nje nga hyrjet ose ne disa prej tyre kemi
nivelin 1. Ne se te gjitha hyrjet jane ne nivelin logjik 1 atehere dalja e porte JO-EDHE
(NAND) eshte ne nivelin zero.
Nje porte logjike JO e vendosur ne dalje te portes OSE nxjen ne dalje nivelin zero kur
nje nga hyrjet eshte ne nivelin e larte. Qarku logjik eshte emeruar JO-OSE (NOR).
Simboli i portave NAND dhe NOR jane paraqitur me poshte.
4. FLIP-FLOPS
Qarku baze i nje flip- flopi ka 2 gjendje te qendrueshme: Ose Q1 eshte on dhe Q2 eshte
off, ose Q2 eshte on dhe Q1 eshte off. Qarku eshte komplet simetrik. Rezistencat
kolektoriale RC1 dhe RC2 jane te barabarta, dhe rezistecat e polarizuese(R1 ,R2 ) dhe (R1 ',
R2 ') formojne pjesetues tensioni te njejte ne bazat e tranzistoreve.
47
Cdo baze tranzistori polarizohet nga kolektori i paisjes tjeter, keshtu qe kur njeri nga
tranzistoret eshte on (i hapur) tjetri eshte off (i mbyllur). Daljet, e identifikuar si Q dhe Q
, jane marre nga daljet e kolektoreve te tranzistoreve. Kur tensioni ne dalje ne Q eshte
low, ky tek Q eshte high, dhe e kunderta. Sinjali i trigerimit te lidhur ne hyrje te flip- flop
e bejne at te ndryshoje gjendjen e tije Q dhe Q . Nje sinjal drejtkendesh i njohur si clock
sinjal normalisht perdoret per te permbysur gjendjen e flip- flopit nga njera gjendje tek
tjetra.
Nje simbol logjik per nje flip- flop te trigeruar ose ne hyrje me nje sinjal clock-u tregohet
ne figuren e meposhteme.
48
Nje flip flop me sinjal trigerimi clock-u ndryshon gjendje cdo here qe nje vlere e caktuar
tensioni jepet ne hyrje te flip- flop- it. Terminali i clock-ut (CLK) ka nje rreth te vogel per
te treguar qe sinjali ne hyrje i pranueshem per te bere ndryshimin e gjendjes duhet te jete
ne drejtimin negativ. Mungesa e nje rrethi te tille do te tregoje qe kalimi i sinjalit
pozitive do te beje permbysjen e gjendjes.
Shume flip-flope me sinjal trigerimi clock-u gjithashtu kane dhe nje sinjal kontrolli qe e
quajne control input sic tregohet me vija te nderprera ne figure.
Kjo mund te perdoret per te siguruar qe daljet do te mbeten ne nje gjendje te vecante Q
high dhe Q low, ose Q low dhe Q high.
Figura (c) tregon simbolin logjik per nje flip flop qe ka terminale set (S) dhe clear (C) si
dhe terminalin e permbysjes se gjendjes. Nje impuls hyres ne terminalin S vendos flipflop- in ne nje gjendje te deshiruar, ndersa nje impuls hyres ne terminalin C e fshin flipflopin dhe e kthen ne mbrapa ne gjendjen tjeter te tij. Kjo quhet si clocked-SC flip- flop.
5. Treguesit LED
Ne kalimin pn te nje bashkimi gjysempercues i polarizuar drejt, elektronet e shtrese n
kobinohen me vrimat qe ndodhen ne shtresen p te gysempercuesit. Kur ky rikombinim
ndodh atehere ryma e kalimit shkakton nxehjen e kalimit dhe emetimin e drites. Ne se
shtresa gjysem percuese eshte trasparente atehere drita qe emetohet nga kalimi behet e
dukshme ne kete menyre kemi realizuar nje diode LED. Kur kalimi polarizohet drejt
atehere dioda LED eshte on ndersa kur kalimi polarizohet ne te kundert atehere ajo eshte
Off.
Nga kombinimi i shtate segmenteve me dioda led realizohet the tregues me shtate
segmente aktiv i cili eshte ne gjendje te tregoje vleren e numrave nga 0 deri ne 9. Duke
polarizuar segmente te vecante arijme te realizojme tregime te ndryshme. LED me 7
49
segmente kane ose anoden e perbashket ose katoden ne rastin e figures eshte nje LED me
anode te perbashket. Zakonisht renia e tensionit ne kalim eshte e nive lit 1.2 V dhe ryma e
kalimit eshte reth 20 mA
Numeruesit Shifror
6. Numeruesit me baze16
Diagrama logjike ne Figuren 5-7(a) tregon 4 flip-flop-e te lidhur ne kaskade. FFA
permbyset nga impuls ne gativ ne hyrje dhe cdo kohe dalja Q e FFA kalon ne gjendjen
low, ai aplikon nje tension negativ ne hyrjen e impulsit te clock- ut te FFB. Keshtu FFA
permbys FFB, FFB permbys FFC, dhe FFC permbys FFD. Kombinimet e ndryshme te te
gjendjeve te flip- flopeve qe mund te ekzistojne ne qark me kater stade jane treguat ne
tabelen e Figures 5-7(b).
50
Gjendja e kater flip- flopeve shprehet nga nje sistem binar numerimi, ne te cilin 0
perfaqeson nje tension me gjendje low(afer nivelit zero), dhe 1 perfaqeson nivelin
high(afer nivelit te tensionit te burimit). Nqs te gjitha daljet Q jane ne gjendjen low
perpara se ndonje impuls hyres te jete aplikuar, numerimi binar do te kete gjendjen 0000.
Shihni kolonen e pare horizontale ne tabele.
Impulsi i pare hyres shkakton faktin qe gjendja e QA te kaloj ne high, ose ne nivelin
logjik 1. Dalja pozitive e QA nuk ka asnje efekt ne FFB, keshtu numerimi kete here eshte
0001. Impulsi i dyte e ndryshon gjendjen e QA ne low(niveli logjik 0). Kjo jep nje tension
negativ nga QA e cila permbys FFB per te dhene nje nivel high ne QB , numerimi eshte
0010. Impulsi i trete ndryshon gjendjen e FFA edhe nje here por nuk sjell ndonje efekt ne
FFB. Numerimi eshte tani 0011. Impulsi i katert ndryshon gjendjen e QA ne low, permbys
FFB ne QB low e cila permbys FFC duke dhene nje gjendje high tek QC dhe numerimi do
te jete 0100.
Procesi i permbysjes vazhdon ne kete menyre me cdo impuls hyres derisa maximumi i
numerimit 1111 eshte arritur kur 15 impulse hyres jane aplikuar. Impulsi i 16-dhjete
kalon QA ne low edhe nje here tjeter, duke permbysur QB ne low; dalja QB permbys QC
ne low, dhe dalja QC permbys QD ne low. Keshtu te kater flip flop-et jane kthyer ne
gjendjen e tyre origjinale dhe numeirmi binar kthehet ne gjendjen 0000. Shikohet se
kaskada e kater flip flopeve ka 16 gjendje te ndryshme. Ne kete menyre qarku eshte
emeruar numeruesi me baze 16.
7. Numeruesit me baze 10.
Nje numerues me baze 10 merret nga modifikimi i numeruesit me baze 16. Gjashte nga
16 gendjet duhet te eliminohen, per te lene vetem 10 gjendje te mundshme. Ne metoden e
51
treguar ne Figuren 5-8(a), clocked SC flip- flopet jane perdorur se bashku me nje porte
NAND. Porta NAND jep nje dalje low kur daljet QB dhe QD jane high. Duke referuar
tabeles ne Figuren 5-8(b) te zbuluar, gje e cila tregon se kjo ndodh vetem ne 10 impulset
hyrese. Porta NAND daljen e ka gjithmone high, keshtu qe ajo nuk ndikon permbysjen e
flip flopeve derisa impulsi hyres i dhjete te arrije. Dalja low nga porta NAND fshin
gjendjen e te kater flip flopeve duke e cuar ne gjendjen e fillimit edhe nje here 0000.
Keshtu te gjashte gjendjet e numeruesit me baze 16 eleminohen per te dhene numeruesin
me baze 10.
52
Hedhim nje veshtrim mbi diagramen e numeruesit me baze 2000 te treguat ne Figuren 59. Sistemi konsiston ne tre numeruesa dhjetor, BCD to seven segment drivers dhe
display, dhe nje flip flop per te kontrolluar nje display e cila tregon vetem gjendjen 1 kur
eshte on.
Duke nisur nga 0, te tre numeruesat jane vedosur ne gjendjen e tyre normale te startimit
dhe indikatori numerues i gjendjes 1 eshte off. Keshtu perftojme nje gjendje 0000.Te
nente impulset e pare hyres regjistrohen ne displain shtate segmentesh. Ne impulsin e
dhjete hyres dispaly i pare shkon ne 0 dhe nje impuls dales negativ nga numeruesi dhjetor
i pare trigeron numeruesin edyte dhjetor. Display i numeruesit te dyte tani regjistron 1,
keshtu qe display ne total lexon 010. Numeruesi ka numeruar deri ne 10, dhe gjithashtu
ka regjistruar 10 ne sistemin e display- it.
53
Te nente impulset hyres te tjere shkaktojne qe gjendja e numeruesit te pare te kaloje nga 0
ne 9 perseri., keshtu qe display tregon 019 ne impulsin e 19-dhjete. Impulsi i 20-te
shkakton qe dispay i pare te kaloje ne gjendjen 0 perseri. Ne kete kohe numeruesi i pare
dhjetor nxjerr ne dalje nje impuls negativ, i cili perseri trigeron numeruesin e dyte
dhjetor. Display total tani shfaq 020, i cili shpreh faktin qe 20 impulset jane aplikuar ne
hyrje te numeruesit te pare dhjetor. Si rrjedhim numeruesi i dyte dhe display jane duke
numeruar 10 nga impulset hyres.
Numerimi vazhdon sic pershkruhet derisa display te tregoje 099 pas 99 impulseve hyres.
Impulsi i 100- nte sjell qe 2 display-et nga e djathta te shkojne ne 0. Numeruesi i dyte
dhjetor emeton nje impuls negativ ne kete kohe, i cili trigeron numeruesin e trete dhjetor.
Keshtu si perfundim numeruesi numeron 100. Ne te 1000-tin impuls tre numeruesit
dhjetor te pare shkojne nga 999 ne 000, dhe nje impuls negativ i emetuar nga numeruesi i
trete dhjetor trigeron flip flopin dhe ne gjendje 1 displayn. Display tani lexon 1000. Pra
shihet se ky sistem numeron deri ne nje maximum 1999. Nje impuls tjeter shkaton qe
gjenjda e display- it te kaloje ne 000.
9. Ndaresi dixhital i frekuences.
Shume teknika dixhitale te matjes kerkojne nje perpikmeri te periodes se kohes ose te
bazes se kohes. Figura 5-10 tregon bllok diagramen. 1 MHz Clock oshilator jep ne
54
menyre jashtezakonisht te sakte nje frekuence ne dalje me nje period kohe prej 1s.
Frekuenca dalese nga flip flopi final i nje numeruesi dhjetor eshte ekzaktesisht 1 / 10 e
frekuences hyrese, e cila nenkupton qe perioda e kohes se daljes eshte 10 fishi i periodes
se kohes se vales hyrese. Keshtu qe perioda e kohes ne dalje nga numeruesi i pare dhjetor
10 s. Ne menyre te njejte periodat e kohes te sinjaleve ne dalje te gjeneruara nga
numeuresit dhjetor 2 dhe 3 jane 100s dhe 1ms respektivisht.
55
SHDERUESI ANALOG-NUMERIK
1. SHDERUESI ANALOG-NUMERIK ME INTEGRIM TE NJEFISHTE (RAMP
TYPE)
Shderuesi analog-numerik me integrim te njefishte njihet edhe si ADC i tipit ramp pasi ai
perdor nje gjenerator dhemb-share. Tensioni gjeneratorit dhemb-share fillon te ritet nga
niveli zero dhe ritet ne menyre kostante. Dalja e sinjalit te gjeneratorit zbatohet ne njeren
nga hyrjet e krahasuesit te tensionit ndersa ne hyrjen tjeter zbatohet tensioni i panjohur
Vi. Gjate kohes qe tensioni dhemb-share Vr eshte me i vogel se tensioni Vi dalja e
krahasuesit te tensionit eshte ne nivel te larte dhe kjo lejon qe treni i impulseve qe
prodhon clock gjeneratori te kaloje nepermjet portes AND ne qarkun numerues i cili
numeron numrin e impulseve gjate periodes t1. Kur tensioni Vr behet i barabarte me Vi
dalja e krahasuesit te tensionit kalon ne nivelin zero duke mbyllur porten logjike AND
dhe duke ndaluar ne kete menyre numerimin e impulseve.
56
57
ne vlefte numerike e cila eshte nje numer i plote nga 1 deri ne 10 atehere vleftat analoge
9.1 dhe 9.9 do te perfaqesohen me vleften numerike 9 duke dhene nje gabim 1 te 10 ose
10% . Ky gabim eshte i njohur si gabimi i kuantizimit i ADC.
Duke ju fereruar numeruesit me baze 16 ai eshte nje ADC me 4 bit dhe hyrja analoge
perfaqesohet ne 15 nivele diskrete. Numri i niveleve te kuantizimit llogaritet si
N=2^n 1
Ku n eshte numri i biteve te ADC. Gabimi i kuantizimit eshte 1/15 ose 6.7%. Ne se ADC
eshte me 5 bit atehere kemi 31 nivele diskrete dhe gabimi eshte 1/31 ose afersisht 3%. Ne
kete menyre gabimi i kuantizimit eshte inverproporcional me numerin e biteve qe
ndertohet shderuesi ADC
2. SHDERUESI NUMERIK-ANALOG.
Shnderuei me i thjeshte numerik-analog eshte ai i nderuar nga shkalle rezistencash R/2R
si ne figure. Qarku i paraqitur ka kater hurje numerike dhe eshte shderues me 4 bit.
Rezistencat R3, R5 dhe R7 kane vleren R e cila mund te jete cfardo ne nje kufi nga 1
kOhm ne 100 kOhm ne varsi te rrymes qe do te kete ne dalje te shderuesit. Rezistencat
R1,R2,R4,R6 dhe R8 kane vleren 2R. Cdo hyrje numerike mund te kete vleren zero (low)
ose Vi me vlere 5V (high). Tensioni ne dalje varet nga prezenca ose mungesa e tensionit
(bit) ne hyrjet numerike.
Le te konsiderojme se ne hyrjen A eshte ne nivelin 1 (5V) ndersa te tjerat ne 0. Ne se e
shikojeme skemen sinje qark te hapur ne piken e lidhjes se R1,R2 dhe R3. atehere
tensioni ne kete pike eshte Vi/2 ndersa rezistenca ekuivalente ne kete pike eshte R1 ne
paralel R2 pra e barabarte me R. Meqenese R3+R=2R tensioni Vi/2 eshte ndare nga R4
dhe (R3+R) duke dhene tensionin ne qark te hapur ne piken e bashkimit te R3 dhe R4 te
barabarte me Vi/4. Rezistenca e qarkut ne kete pike eshte R4 || (R3+R)=R . Me tutje
tensioni Vi/4 eshte perseri i pjestuar nga (R5+R) dhe R6 duke dhe nje tension ne qark te
hapur me Vi/8 ne lidhjen e R5/R6 fig (d). Edhe nje here ne piken e lidhjes se R8 me R7
tensioni Vi/8 pjestohet me dy per te dhene ne dalje vleren Vi/16
Ne keme menyre nese ne hyrjen A kemi nje tension 5 V ne dalje te shderuesit kemi
tensionin Vi/16.
Ne menyre te ngjashme mund te tregohet se nese hyrja B eshte ne nivelin 1 (5V) atehere
ne dalje kemi tensionin Vi/8 . Gjithashtu Vo=Vi/4 nese hyrja C eshte ne nivelin 1 dhe
Vo=Vi/2 nese hyrja D eshte ne nivelin 1.
Nese superpozojme arsyetimin e mesiper duke mare kombinime te ndryshme te hyrjeve
numerike atehere vlera e tensionit ne dalje eshte dhe ne tabelen 5-12f
58
59
Vo=(D+C+B+A)Vi/16
Duke konsideruar DAC e mesiperm veme re maksimumi i daljes eshte 15(Vi/16) kur te
gjitha hyrjet numerike jane ne nivelin e larte 1. Ndryshimi me i vogel i vleres se tensionit
ne dalje Vi/16 meret kur hyrja A ndryshon nga 0 ne 1. Ne kete menyre numri i niveleve
ne dalje i quajtur rezolucion eshte 15. Rezolucioni mund te parcaktohet me te njejten
formule qe percaktuam nuvelet e kuantizimit per ADC.
60
Voltmetrat numerike ne perberje te tyre kane nje shderues analo- numerik i shoqeruar me
nje display per te treguar vleren e matur te tensionit.
61
62
63
Duke pare bllokskemen e voltmetrit sinjali i kontrollit per integratorin eshte mare nga
gjeneratori i sinjalit nepermjet nje pjestuesi frekuence.
Gjate kohes t1 kapaciteti i integratorit eshte ngarkuar negativishte nga tensioni i hyrje Vi
deri ne vleften Vo sipas nje dhembeshare me pjersi negative. Vlera Vo e aritur eshte
proporcionale me tensionin e panjohur Vi. Ne fund in e kohes t1 ne integrator futet
burimii i rymes me vlere kostante i cili ben shkarkimin e kapacitetit me vlere kostante te
rymes duke dhene nje tension dhembe share me pjersi pozitive, si ne figure.
Pergjat gjithe kohes t1+t2 dedektori i kalimit te zeros ka ne dalje te tije nivel te larte
tensioni (high). Dedektori i zeros ka nivelin e larte pergjate gjithe kohes qe dalja e
integruesit eshte negative dhe kalon ne nivelin e ulet ne fundin e kohes t2 kohe ne te cilen
tensioni i daljes ne integrator kalon neper zero.
Porta logjike ka ne hyrjet e saj nivel te larte gjate kohes vetem gjate kohes t2 ku dalja e
dedektorit te zeros dhe sinjali i kontrollit kane nivel te larte. Ne kete menyre gjate kesaj
kohe porta logjike AND eshte e hapur dhe lejon kalimin e trenit te impulseve ne regjistrin
numeruas. Numeri i pulseve te numeruara eshte proporcional me kohen t2 e cila eshte vet
proporcinal me tensionin Vo te ngarkimit te kapacitetit ne integrator. Sic thame ky
tension eshte proporcional me vet tensionin e hyrjes Vi qe do te thote se numri i
impulseve te numeruara gjate kohes t2 eshte proporcional me vete tensionin e panjohur
ne hyrje te voltmetrit Vo.
Duket se per te pasur nje saktesi ne matje duhet qe shkarkimi kapacitetit te integratorit te
jete sa me uniform gje qe kerkon nje burim rryme kostant.
Per te kalibruar voltmetrin ne hyrje te tije aplikohet ne tension me vlere te njohur dhe
dure regulluar rymen e shkarkimit te burimit te rymes deri sa tregimi i daljes te jete i
barabarte me vleren e njohur te tensionit te hyrjes.
Ne se perioda e gjeneratorit te ores ndryshon ai nuk ka ndonje efekt mbi tregimin e
voltmetrit pasi ky ndryshim rit ose zvogelon ne menyre simetrike te dy kohet t1 dhe t2.
Ndryshimi i kufijve
Per ndryshimin e kufijve te voltmetrit numerik ne hyrje te tij vendosen rezistenca te cilat
luajne rolin e pjestuesit te tensionit duke zvogeluar keshtu vleren e tensionit te hyrjes ne
nivele te pershtatshme per tu matur nga shderuesi ADC.
64
65
Sinjali i hyrjes tashme i modeluan ne forme vale drejkendeshe aplikohet ne njeren nga
hyrjet e porte AND ndersa ne hyrjen tjeter eshte aplikuar dalja Q e flip- flopit. Ne kete
menyre impulset qe do te numerohen kalojne porten AND vetem gjate kohes kur dalja Q
e flip- flopit eshte ne nivel te larte.
Flip-Flopi eshte i kontrolluar nga qarku i kohes ai ndryshon gjendjen e tije sa here qe
sinjali i gjeneratorit te kohes ndryshon ne drejtimin negativ. Ne se pranojme se frekuenca
e bazes se kohes eshte 1 Hz atehere dalja Q e flip flopit dote jete per 1 sec ne nivel te
larte dhe 1sec ne nuvel te ulet sid duket edhe nga figura. Ne kete rast kohes 1 sek qe dalja
Q eshte ne nivel te larte porta AND eshte e hapur dhe numeratori numeron numerin e
impulseve qe gjenerohen nga formuesi i vales. Numeri i impulseve te numeruara gjate
kohes 1 sec eshte direkt frekuenca e panjohur ne hyrje te frekuence metrit.
Qarku numerues risetohet ne zero nga kalimi ne drejtimin negativ te daljes Q te flip-flopit duke bere qe numerimi te filloje gjithmon nga zero. Ashtu si ne rastin e voltmetrit
numerit qarku bllokues (latch) hyn ne pune ne momentin qe ka mbaruar numerimi i
impulseve ne kete menyre behet i mundur cfaqja e vleres se matur ne dislay e istrumentit.
66
Ky moment eshte kur dalja Q ndrys hon gjendjen duke shkuar ne drejtimin pozitiv. Vlera
mbetet e cfaqur ne display deri ne risetimin e radhes se qarkut bllokues.
Ndryshimi i kufijve
Duke perdorur nje baze kohe me period 10s, 100 s , 1 ms apo vlera te tjera dhe duke
perdorur per pjestimin e saje numerues me baze dhjete. Nje kombinim i tille realizon
kufij te ndryshem matje te frekuence metrit ashtu sic treghet ne figure.
Ne kete menyre nepermjt komutatorit ndryshohet perioda e gjeneratorit te kohes si edhe
pozicioni i presjes dhjetore ne display e instrumentit.
67
Saktesia e matjes.
Sic shpeguam me siper sinjali i prodhuar nga baza e kohes hap ose mbyll porten logjike
AND duke lejuar ose bllokuar kalimin e impulseve. Ekziston gjithmon nje gabim ne
numerimin e impulseve i quajtur edhe gabimi i portes pasi fundi i periodes se numerimit
mund te bjere brenda intervalit te impulsit.
68
69
Baza e kohes me nje frekuence prej 1 MHz eshte zbatuar drejtperdrejt ne njeren hyrje te
portes logjike AND ne vend te sinjalit te moduluar qe futet normalisht ne kete porte.
Ndersa sinjali me frekuence te panjohur i cili ndryshohet ne forme nga formuesi i formes
dhe pastaj dergohet per te komanduar qarkun e Flip-Flop-it.
Ne kete menyre gjate periodes T te sinjalit ne hyrje porta logjike AND hapet dhe
numeruesi numeron impulset qe qe gjenerohen nga baza e kohes. Keshtu nese duam te
masim nje frekuece 100 Hz atehere porta AND do te rije e hapur per nje kohe pres 1/100
HZ= 10 ms. Perioda e bazes se kohes eshte 1 s dhe numeri i impulseve te numeruara
10ms
eshte n =
= 10000 dhe ne kete rast gabimi i matjes do te jete vetem nje impuls ne
1s
10000 impulse te numeruara ose 0.01%.
70
OSHILOSKOPI.
Oshiloskopi eshte instrumenti baze per studimin e formave te vales.
Ai perdoret per te matur amplituden, frekuencen, diferencen e fazes, gjeresine e impulsit,
kohen e voneses, balli pozitiv dhe balli negativ te impulsit . Nje oshiloskop perbehet nga
tubi katodik, nga qarqet e kontrollit dhe te qarqet e hyrjes. Ne tubin katodik(CRT)
elektronet e gjeneruara ne katoden e nxehte formojne rrezen katodike dhe do te drejtohen
ne nje ekran fluoreshent. Nga perplasje e elektroneve ne ekrani nga shteresa floreshente e
tij emetohet nje ndricim i lehte. Rrezja elektronike devijohet lehtesisht vertikalisht dhe
horzontalisht nga tensionet e zbatuar ne pllakat e devijimit. Zakonisht rrezja devijohet
horizontalisht permes ekranit nga nje tension dhembesharre i gjeneruar nga baza e kohes
ndersa forma e vales qe do te vezhgohet aplikohet per te pllakat e devijimit vertikal.
Shume oshiloskope jane instrumenta me 2 rreze te afte per te paraqitur 2 ose me shume
forma vales ne te njejten kohe.
1. Tubi katodik.
Sistemi i elektrodave mbahen ne nje tub qelqi te zbrazur nga ajri me nje ekran te
shikueshem ne njeren ane. Rrezja e elektroneve gjenerohet nga katoda dhe drejtohet ne
drejtim te ekranit, duke shkaktuar ndricimin e shtreses fosforeshente ne ekran. Rrezja
elektronike devijohet vertikalisht dhe horizontalisht nga tensione te aplikuara nga jashte
ne pllakat vertikale dhe horizontale.
71
Seksioni i triodes.
Seksioni i triodes per tubin konsiston ne katoden, grilen dhe anoden. Grila eshte nje
cilinder nikeli me nje vrime ne mes, i cili pothuajse mbulon katoden. Katoda prej nikeli
eshte nje cilinder i rrafshet ne njeren ane i veshur me nje shtrese okside ne siperfaqe e
afte cliroje lehtesisht elektronet nese ajo nxehet nga filamenti. Keto elekrone te emetuara
drejtohen direkt ne vrimen e griles. Nxehja e katodes do te sigurohet nga nje filament i
brendshem. Potenciali i katodes eshte afersisht ne vlerat -2kV, dhe potenciali i griles
eshte i vendosur afersisht nga -2000V ne -2050V. Potenciali grile-katode kontrollon
rrjedhjen e elektroneve nga katoda dhe keshtu kont rollon numrin e elektroneve te
drejtuara ne ekran. Nje numer i madh elektronesh qe kalojen do te godasin nje pike ne
ekran i cilido te emetoje nje drite me intesitet te larte, ndersa nje numer i vogel do te jape
nje ndricim te zbehte. Ndryshimi i potencialit te griles regullon ndricimin e tubit elektrino
rezatus. Me qenese Potenciali i griles eshte gjithmone me negativ sesa potenciali i
katodes atehere duke i dhene nje potencial te madh ne grile mund te bllokojme plotesisht
kalimin e tufes se elektroneve ne drejtim te anodave.
Anoda e pare A1 eshte ne forme cilindri, e hapur ne njerin krahe dhe e mbyllur ne
krahun tjeter, me nje vrime ne qender te anen e mbyllur. Meqe A1 eshte e tokezuar dhe
katoda ka nje potencial negativ te larte, A1 eshte me tension te larte pozitov kundrejt
katodes. Kjo gje sjell si rrjedhim qe elektronet te gjenerohen nga katoda permes vrimave
ne grile dhe anode te drejtohen ne seksionin e fokusimit te tubit katodik.
73
Ekrani
Ekrani i nje tubi katodik formohet nga nje depozitimi i nje shtrese materjalesh fosforik ne
brendesi te faqes se tubit. Kur rrezja katodike godet ekranin, elektronet brenda materjalit
te ekranit do te kalojne ne nje nivel me te larte energjie dhe do te emetojne drite ndersa
kthehen ne nivelin e tyre normal. Ndricimi mund te zgjase per disa milisekonda, per disa
sekonda ose me shume. Ne varesi te materialit te perdorur ngjyra e e ndricimit te
prodhuar ne ekran mund te jete blu, e kuqe, jeshile ose e bardhe.
Fosfori i perdorur per ekranin eshte izolues, dhe per emision e dyte i elektroneve te
emetuara nga ekrani do te krijojne nje potencial negativ per elektronet e rezes katodike.
Potenciali negativ mund te behet i madh aqsa mund do te zmbrapse rrezen elektronike.
Kjo re elektronesh te krijuara reth ekranit mblidhet nga nje mbulese grafiti ne forme
unaze rreth qafes se tubit, keshtu qe potenciali negativ eliminihet nga ekrani. Ne nje tip
74
tjeter tubi, ekrani ka nje film te holle alumini te depozituar ne ne siperfaqe ne te cilen
elektronet do te godasin. Kjo lejon qe rrezja elektronike te kaloje permes, por mbledh
elektronet e dyta dhe i drejton ne toke. Filmi i aluminit gjithashtu permireson shkelqimin
e ndricimit duke reflektuar driten e emetuar direkt e ne xham.
Ndricimi
Sic eshte pershkruar dhe e pare ndricimi i prodhuar ne kran eshte ne varesi te numrit te
elektroneve qe perbejne rrezen katodike. Meqe grila kontrollon emisionin e elektroneve
nga katoda, kontrolli i tensionit te griles eshte nje kontroll ndricimi. Ndricimi varet
gjithashtu dhe nga shpejtesia e rrezes katodike, keshtu per te marre nje ndricim maksimal
elektronet duhet te jene pershpejtuar me nje shpjetesi te madhe. Megjithate, nqs
shpejtesia e elektroneve do te jete shume emadhe kur tufa kalon midi pllakave te
devijimit, tensioni i devijimit do te kete nje influence me te vogel mbi tufen e elektroneve
dhe ndjeshmeria e devijimit do te jete me e vogel. Per kete aresye nje pershpejtim tjeter
eshte parashikuar, qe do te thote qe elektronet pershpejtohen perseri mbasi ato kalojne ne
pllakat e devijimit.
Nje spirale me materiale percjelles eshte depozituar ne brendesi te tubit nga pllakat e
devijimit deri ne ekran. Potenciali ne njerin fund te ekranit te spirales eshte +12 kV
ndersa ne ne anen tjeter eshte 0 kV duke pershpejtuar keshtu tufen e elektroneve pas
pllakave te zhvendosjes.
2. Parqitja vizuale e formes se vales.
Kur nje tension alternativ aplikohet ne pllakat e devijimit vertikal dhe asnje hyrje nuk
eshte aplikuar ne pllakat e devijimit horizontal, njolla e ndricimit ne faqet e tubit leviz lart
dhe poshte ne menyre te vazhdueshme. Nqs nje tension dhembe-share aplikohet ne
pllakat e devijimit horizontal nderkohe qe kryhet levizja vertikale njolla leviz ne tub
horizontalisht.
Ne figuren e meposhteme eshte dhene aplikimi i nje vale sinusoidale ne pllakat e
devijimit vertikal dhe nje tension dhembesharre eshte aplikuar ne pllakat e devijimit
horizontal. Nqs format e vales jane te sinkronizuara ateher ne t=0 tensioni i devijimit
vertikal eshte 0 dhe tensioni i devijimit horizontal eshte -2V. Keshtu qe duke pranuar nje
ndjeshmeri devijimi 2cm/V, devijimi vertikal eshte 0 dhe devijimi horizontal eshte 4cm
ne te majte nga qendra e ekranit. Kur t=0.5ms, dhe tensioni i devijimit horizontal eshte 1.5V atehere devijimi horizontal eshte 3cm ne te majte te qendres se ekranit. Tensioni i
devijimit vertikal tashme shte bere +1.4V dhe kjo shkakton nje devijim vertikal +2.8cm
mbi qendren e ekranit. Njolla tani eshte 2.8 cm lart dhe 3 cm majtas nga qendra e ekranit,
pika 2 ne figure. Ne piken 9 potenciali i devijimit horizontal pra dhembe-shara ne menyre
te shpejte shkon ne -2V perseri, keshtu qe rrezja kthehet ne pjesen e majte te ekranit
perseri. Prej ketu eshte gati te perserise gjurmen e formes se vales. Keshtu me nje nje
tension dhembesharre te zbatuar ne pllakat e devijimit horizontal, cdo frome vale e
aplikuar ne pllakat vertikale do te shfaqet ne ekranin e oshiloskopit.
75
3. Gjeneratori i zberthimit.
Sic shpeguam me perpara forma e vales e sinjalit qe zbatohet ne pllakat e zhvendosjes
vertikale eshte dhembe-shara e cila prodhohet nga gjeneratori i zberthimit.
Gjeneratori i zberthimit i treguar ne figure perbehet nga dy pjese kryesore nga gjeneratori
i dhembe-share dhe nga qarku u trigerit te Schmitt. Shenojme se hyrja invertuese e
amplifikatorit operacional nepermjet rezistence R7 eshte lidhut me token. Tensioni i
hyrjes i trigerit eshte dalja V1 e gjeneratorit dhembeshare neprmejet rezistence R6 .
Meqenese amplifikimi i AO eshte zakonisht shume i madh (200 000 here) nje diference
shueme e vogel midis hyrjes invertuese dhe jo invertuese do te beje qe dalja e trigerit te
kaloje ne gjendje te saturuar qe do te thote se dalja e tij eshte shume afer vleres pozitive
ose negative te burimit te ushqimit Vcc
76
Ndersa tensioni i dhembeshares ritet te njejten gje ben edhe tensioni ne bashkimin R5 me
R6 duke ju afruar nivelit zero. Kur tensioni i dhembe shares te jete ritur ne ate nivel te
tille qe tensioni ne hyrjen jo invertuese sapo kalon ne vlera pozitive ne krahasim me hyrje
invertuese te AO dalja e trigerit saturohet ne nivel pozitiv. Nepermjet rymes se bazes IB2
tranzistori Q2 hapet (on) dhe lidh ne te shkurter kapacitetin C1 duke bere qe tensioni V1
te kthehet negativ.
77
Dalja e trigerit permbyset ne nivelin negativ duke bllokuar tranzistorin Q2. Ne kete
menyre rifillon ngarkimi i kapacitetit C1 me nje ryme kostante ne dalje te te cilit tensioni
eshte linear.
Niveli i tensionit V1 per te cilen dalja e tij kalon ne nivel pozitiv qulet niveli i siperm i
trigerit (UTP) ndersa niveli negativ emerohet niveli i poshtem i trigerit.
Procesi i pershkuar me siper perseritet ne menyre te vazhdueshme duke dhene formen e
deshiruar te dhembeshares.
Ndryshime i tensionit te dhembeshares eshte:
IT
V1 = 1
C1
Perioda e tensionit dhembeshare percaktohet nga vlera e rrymes I1 dhe e kapacitetit C1
Vlera e I1 mund te ndryshohet nepermjet R3 ndersa nepermjet dorezes komutative lidhen
ne qark madhesi te ndryshme te kapacitetit C1
Qe nje forme vale te shfaqet ne menyre korekte duhet qe sinjali dhembe share te ritet
sapo tensioni i i hyrjes ne oshiloskop te ritet pozitivisht. Ky moment quhet edhe
sinkronizimi me sinjalin e hyrjes.
Ne figuren e meposhteme eshte paraqitur skema e perfitimit te nje Baze Kohe
automatike.
78
79
Ky tension aplikohet ne nje qark diferencial dalja e te cilit eshte zero gjate kohes qe
tensioni ne hyrje nuk ndryshon ne nivel pozitiv ose negativ. Ne momentin qe tensioni
drejtkendesh ne hyrje te qarkut diferencial kalon ne drejtimin pozitiv apo negativ ne dalje
kemi impulse pozitive dhe negative qe i korespondojne kalimit pozitiv dhe negativ te
tensionit ne hyrje.
Tensioni nga qarku diferencial kalon ne nje qark drejtues (clipper) i cili nderpret kalimin
e impulseve pozitive dhe lejon ato negative.
Sic vihet re nga figura cdo impuls negativ i takon fillimit te cdo periode te sinjalit ne
hyrje te oshiloskopit.
Treni i mpulseve negative i prodhuar ne dalje te qarkut diferencial pasi kalon qarkun e
bllokimit (hold-off) zbatohet ne hyrjen sinkronizuaese te gjeneratorit te zberthimit
nepermjet kondesatorit C2 ne hyrjen invertuese te AO. Duke ju referuar edhe nje here
figures te gjeneratorit te zberthimit kur tensioni qe vjen nga integratori arin vleren e
siperme trigerit ne hyrjen sinkronizuese cfaqet impulsi qe vjen nga qarku i bllokimit
(hold-off) i cli ben permbysjen e qendjes se trigerit te Schmitt ne saturimin pozitiv.
Tranzistori Q2 kalon ne on dhe dajla e dhembeshares bie menjehere ne vleren fillestare te
saje per te rifilluar ritjen e radhes. Ne figuren e meposhteme tregohet efekti i impulsit
sinkronizues.
Shpesh here nuk eshte e deshiruar qe cdo impus negativ i prodhuar te resetoje trigerin e
Schmitt dhe tensionin dhembe share. Per kete sherben qarku bllokues (hold-off). I cile ne
80
81
Duke konsideruar figuren ne ekran ne fillim cfaqet sinja A dhe pastaj ai B. Qe te dyja
format e vales jane ne sinkronizem. Veme re se sinjali A ka nje offset pozitiv ne lidhje
me token ndersa ai ne B e ka negativ. Hyrja e kanalit A kycet ne oshiloskop gjate
intervalit te kohet 0 deri ne t1 ndersa kanali B ne intervalin t1 deri ne t2 . Tensioni i
vazhduar DC qe shkakton offset e sinjalit A dhe B ben qe sinjali A te cfaqet ne pjesen e
siperme te ekranit te oshiloskopit pasi offset eshte pozitiv, ndersa sinjali be te cfaqet ne
pjesen e poshteme pasi offset eshte negativ. Ne kete menyre ne ekran kemi dy sinjalet e
paraqitur ne fig (d).
82
83
ku diferenca fazore ne ndarje eshte shfazimi fazor i sinjaleve, ndersa koeficienti grade per
ndarje percakton se nga grade elektrik i takojne nje ndarje te shkallzimit te fushes se
oshiloskopit. Ky koeficient percaktohet si raporti i 360 gradeve elektrik per numerin e
ndarjeve qe kemi per nje periode te sinjalit. Ne kete menyre per sinjalet e paraqitur
koeficienti grade per ndarje eshte:
360
grade / ndarje =
= 45 o / ndarje
8
pasi nje periode e sinjalit ka 8 ndarje.
Shfazimi do te jete
= (1.4ndarje) x 45o / ndarje = 63o
Paraqitja X-Y ne Oshiloskop
Kur gjeneratori i zberthimit te oshiloskopit shkeputet nga sistemi i zhvendosjes horizontal
dhe ne vend te tije vendosim nje sinjal sinusoidal paraqitja ne ekranin e oshiloskopit do te
varet nga kombinimi i dy sinjaleve ne hyrje te oshiloskopit.
84
Kur kemi sinjal vetem ne nje hyrje ne ate vertikale ose horizontale ne ekran kemi nje vije
horizontale ose vertikale fig (a) dhe (b). Ne se dy sinjale sinusoidale ne faze me njeri
tjetrin zbatohen ne te dy hyrjet e osholoskopit atehere ne ekran do te marim nje vije 45
grade kundrejt horizontit fig (c). Per kohen to te dyja valet njane ne zero ne te njejten
kohe ne kete menyre rezja katodike do te jete ne qender te ekranit, pika 1. Kur te dy
sinjalet jane ne vlerat maksimale kemi zhvendosje maksimale te rezes katodike si ne
drejtimin vertikal edhe ne ate horizontal pra pika 2 ne figure. Kur te dy sinjalet jane ne
vlerat e tyre maksimale negative atehere kemi zhvendosjet maksimale, posh-vertikal dhe
majtas-horizontal ne kete menyre pika ne ekran ndodhet ne pozicionin 4. Ndryshimi i
vazhdueshem i ne funksion te kohes ben qe ne ekranin te marim nje vije te drejte midis
pikes 2 dhe 4 si ne fig (c).
Ne se shfazimi midis sinjaleve eshte 180 grade atehere ne ekran perseri eshte nje vije e
drejte si ne figuren (d).
Ne se shfazimi midis dy sinjaleve eshte 90 grade me te njejtin arsyetim mund te nxjerim
se forma e vales ne ekran do te jete nje reth si ne fig (e). Per kende midis 0 dhe 90 figura
do te jete nje elips si ne fig (f).
85
86
87
Oshiloskopet Speciale
Oshiloskopet me Baze-kohe me Vonese
Perse nevoitet vonesa e kohes? Te gjithe oshiloskoper perdorin nje Linje Vonese per te
vonuar kalimin e sinjalit te panjohur ne amplifikatorin vertikal te oshiloskopit. Sinjali i
panjohur perpara se te kaloje ne linjen e voneses sherben per leshuar ne pune Bazen e
Kohes (gjenetratorin e zberthimit). Me pas ai kalon ne linjen e voneses dhe ne
amplifiktorin e zberthimit vertikal dhe cfaqet ne ekran me nje vones kohe. Si rezultat
jemi ne gjendje te vezhgojme me oshiloskop edhe ballin rites apo renes te impulsit.
Megjithate per rastet e impulse me ball rites apo zbrites shume te shpejte koha e vonese e
perftuar nga linja e vonese mund te mos jete e mjaftueshme per nje shqyrtim te sakte te
ketyre pjeseve te vales .
88
Balli rites i impulsit mund te sherbesi si momenti fillestar per te startuar kohen e vonese
td ne kete menyre balli renes apo pjese te vecanta te formes vales, pergjat kohes tx , mund
te zgjerohen per te mbushur te gjithe ekranin e oshiloskopit. Ne kete manyre sigurojme
nje vezhgim me te mire te formes vales brenda intervalit te shkurte tx .
89
rezes katodike drejt ekranit. Te dy impulset e hapjes se rezes katodike nga qarqet e
shuarjes se rezes se MTB dhe DTB mbivendosen (shumohen) me njeri tjetrin ne qarkun
shumues dhe mepas dergohen se bashku ne grilen e CRT.
Ne se do te vepronte i vetem impulsi i hapjes se rezes nga MTB atehere do te kishim nje
ndricim uniform te kurbes ne ekranin e oshiloskopit. Ndersa nese ne grile dergojme
shumen e tyre atehere gjate kohes se veprimit te perbashket te tyre do te shtoheshe
numeri i kalimit te elektroneve drejt ekranit qe do te sillte nje intesitet me te madh
ndricimi gjate kohes se ritjes se dhembeshares se DTB. Si rezultat ne ekranin e
osholoskopit kurba e sinjalit do te kete intesitet ndricimi me te madhe gjate intervalit te
kohes qe eshte ne pune dhembe-shara e DTB (gjate kohes se impulsit te hapjes se rezes
nga DTB) dhe pjesa tjeter e kurbes me intesitet ndricimi me te vogel.
90
Oshiloskopi me kampionime
Pjesa me e madhe e oshiloskopeve kane brezin e siper te frekueces se punes te
kuzuar. Punimi i tyre ne frekuenca me te medha ben qe rezja katodike te
zhvendoset shume shpejte ne ekranin e tij, si rjedhim vetem nje pjese e vogel e
vales mund te shokohet. Oshiloskopi me kampione e kapercen kete veshtiresi duke
riprodhuar sinjalin ne nje frekuence me te vogel nepermjet kampioneve pikesore
te mara prej tij.
Cdo kampion (pike ne ekran) perfaqeson nje kampion te amplitudes te mare nga
sinjali i panjohur. Per cdo periode meret vetem nje kampion.
91
92
93
Baza e kohes prodhon nje seri impulsesh te cilet percaktojne frekuencene kampionimit.
Cdo impuls aktivizon qarkun e kampionimit dhe konvertuesin ADC per nje periudhe te
shkurter. Qarku kampionues prodhon nje seri kampionesh analog te cilet shderohen nga
ADC ne formation e coduar numerik binar respektive.
Vlerat numerike kalohen ne memorje per te bare ruajtjen e tyre per ne perpunim te
mevonshem.
Si nje tip i thjeshte i memorjeve te oshiloskopeve mund te perdoren qarqet flip-flop RS
94
Kombinimet e tete prej tyre realizojne nje memorje me 8-bit ose deri ne 255 nivele te
ndryshme te madhesise analoge te kamp ionuar.
Shderuesi Numerik-analog, i futur ne pune nga treni i impulseve te prodhuar nga baza e
kohes , konverton vlerat numerike binare ne sinjal analog ne forme shkalle. Me pas ky
sinjal analog kalon ne amplifikatorin e shvendosjes vertikale. Baza e kohes gjithashtu
prodhon nje sinjal shkalle qe dergohet te amplifikatorin e zhvendosjes horizontale.
Treni i impulseve gjithashtu komandon qarkun e shuarjes se rezes katodike te CRT duke
na sigurian nje paraqitje pikesore ne ekranin e oshiloskopit te sinjalit te rindertuar.
Per te mare nje paraqitje me te mire te sinjalit te rindertuar sesa paraqitja pikesore apo ajo
me shkalle, oshiloskopi me ruajtje numerike ka nje mundesi per ti bashkur pikat me njera
95
tjetren me kurba lineare. Ne kete menyre interplimi linear i perdorur bashkon me vije te
drejte nivelet e njepasnjeshme.
Per nje figure edhe me te mire , interpolimi me sinusoide ndermejet dy niveleve te
njepasnjeshme, realizon nje paraqitje me te mire te kurbes se rindertuar.
96