BETONARME YAPI TASARIMI DERS

Kolon betonarme hesab

Gl kolon-zayf kiri prensibi
Kolon-kiri birleim
blgelerinin
g
kesme g
gvenlii

M.S.KIRIL

ex

cp

ex= x dorultusundaki dmerkezlik

ey= y dorultusundaki dmerkezlik

ey
x

Mx= x ekseni etrafnda eilme momenti

My= y ekseni etrafnda eilme momenti
Mx = N ey
My = N ex

GEREK DURUM:
DURUM K EKSENL BLEK ELME
(EK ELME)

K EKSENL BLEK ELME N TPK RNEK OLARAK KE

KOLONLAR GSTERLEBLR.

KENAR VE KOLONLARDA YKLEME DURUMU VE YK

DEERLERNE BALI OLARAK DEY YKLER ALTINDA K EKSENL
VEYA TEK EKSENL BLEK ELME HESABI YAPILABLR
YAPILABLR.
BURADA TEK EKSENL BLEK
ELME LE KASTEDLEN HESAP
YAPILAN DORULTUDA MOMENT VARKEN, BUNA DK
DORULTUDA MOMENTN SIFIR OLMASI DELDR. HESAP YAPILAN
DORULTUYA DK DORULTUDAK MOMENT BAZI DURUMLARDA
HMAL EDLEBLECEK KADAR KK OLABLR
OLABLR. BU DURUMLARDA
TEK EKSENL BLEK ELME HESABI YETERL OLUR.

Deprem ykleri altnda ise hemen tm kolonlarda bileik eilme

oluur Bunun sebepleri yle sralanabilir:
oluur.
Tayc sistem her zaman simetrik olacak ekilde tasarlanamayabilir. Bu
durumda yapda burulma etkileri ortaya kacaktr
kacaktr. Bu nedenle deprem
yknn etkidii dorultuya dik dorultudaki kolonlarda da kesme kuvveti
ve eilme momenti oluacaktr (bkz. www.yildiz.edu.tr/~caydemir Muto
metoduyla burulmal deprem hesab rnei).

G R

 Tayc sistem simetrik olsa bile deprem ykleri her zaman asal
eksenlere paralel etkimeyebilir. X ve Y dorultularnda deprem yk
etkidiini varsayp i kuvvetleri hesaplamak bizim tasarm srasnda
yyaptmz

bir basitletirmedir.

R
G

 Tayc sistem simetrik tasarlansa bile imalat kusurlar nedeniyle simetri

ortadan kalkabilir. Bu nedenle deprem ynetmelii simetrik ya da simetrik
olmayan tm yaplarda mevcut dmerkezlie ek olarak yapnn plandaki
boyutunun %5i kadar ek dmerkezlik hesaba katlmasn ngrmektedir
(bkz www.yildiz.edu.tr/
(bkz.
www yildiz edu tr/~caydemir
caydemir Muto metoduyla burulmal deprem
hesab rnei).

0.05Lx
R

Lx

 Tayc
T
sistem
i t
simetrik
i t ik ve d
deprem yk
k d
de asall eksenlerden
k
l d h
herhangi
h
i
birine paralel etkise bile, iddetli bir deprem srasnda dey tayc sistem
elemanlarnn hasar grmesi sonucu rijitlik merkezinin yeri deiecek ve
nceden

cede
ngrlemeyen
g e eye b
bir d
dmerkezlik
e e
o
ortaya
aya kabilecektir.
ab ece

R
G

Hasar grmeden nce

Hasar grdkten sonra

Hasar gren
kolonlar

 Bu ders kapsamnda yaptmz projede,

basitletirme adna bunlarn tamamn gz
ard ediyoruz. Burulma etkisinde deprem
hesabnn nasl yaplacana ve ek
dmerkezliin nasl hesaba katlacana
d i bi
dair
bir
rnek
k www.yildiz.edu.tr/~caydemir
ildi d /
d i
adresinde var.

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER

Dey ykler nedeniyle X ve Y dorultularnda oluan eilme momentleri

Mx(G+Q)

My(G+Q)

My(G+Q)
Mx(G+Q)

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER

X dorultusu depremi nedeniyle
d i l X ve Y d
dorultularnda
lt l
d oluan
l
eilme
il
momentleri
tl i
Mxx

Myx

X dorultusu depremi
G

y
x

Myx
Mxx

Y
X

MXX=X e
ekseni
se e
etrafnda
a da X do
dor. depreminde
dep e
de d
dndren
d e
moment
MYX=Y ekseni etrafnda X dor. depreminde dndren
moment

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER

depremi
p
+ Dey
y yyk
X dorultusu
Y
Y
My(G+Q)
Mx(G+Q)

X
Myx
My(G+Q)

X
Mx(G+Q)

Myx
Mxx

Mxx

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER

Y dorultusu depremi nedeniyle
d i l X ve Y d
dorultularnda
lt l
d oluan
l
eilme
il
momentleri
tl i
Mxy

Myy

Y dorultusu depremi
G

y
x

Myy
Mxy

Y
X

MXY=X e
ekseni
se e
etrafnda
a da Y do
dor. depreminde
dep e
de d
dndren
d e
moment
MYY=Y ekseni etrafnda Y dor. depreminde dndren
moment

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER

depremi
p
+ Dey
y yyk + 0.30 Y dorultusu

depremi
p
X dorultusu
Y
0.30Myy
Myx
My(G+Q)
Mx(G+Q)

Mxx

X
0.30Mxy

Deprem hesabnda ek dmerkezlik etkisini dikkate almadmz iin (2 boyutlu

hesap), X dorultusu depremi altnda X ekseni etrafnda eviren moment
bulamyoruz.
bulamyoruz
Benzer biimde, Y dorultusu depremi altnda da Y ekseni etrafnda eviren
moment bulunamyor.

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER

depremi
p
+ Dey
y yyk + 0.30 Y dorultusu

depremi
p
X dorultusu
Y

Myx
My(G+Q)

X
Mx(G+Q)

0.30Mxy

X dorultusu depremi iin hesap momentleri:

MX = Mx(G+Q) 0.30Mxy
MY = My(G+Q) Myx

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER

y yk
y + Y dorultusu

depremi
p
+ 0.30 X dorultusu

depremi
p
Dey
Y
Myy
0.30Myx
My(G+Q)
Mx(G+Q)

0.30Mxx

X
Mxy

Deprem hesabnda ek dmerkezlik etkisini dikkate almadmz iin (2 boyutlu

hesap), X dorultusu depremi altnda X ekseni etrafnda eviren moment
bulamyoruz.
bulamyoruz
Benzer biimde, Y dorultusu depremi altnda da Y ekseni etrafnda eviren
moment bulunamyor.

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER

y yk
y + Y dorultusu

depremi
p
+ 0.30 X dorultusu

depremi
p
Dey
Y

0.30Myx
My(G+Q)

X
Mx(G+Q)

Mxy

Y dorultusu depremi iin hesap momentleri:

MX = Mx(G+Q) Mxy
MY = My(G+Q) 0.30Myx

Yk kombinasyonlar
y
Her bir yk kombinasyonundan elde edilen M ve N ikilileri iin, X ve
Y dorultularnda ayr ayr donat hesab yaplp, elde edilen
donatlardan en by kullanlmaldr
kullanlmaldr.

1.4G+1.6Q
G Q E
G+Q+E
G+Q-E
0 9G+E
0.9G+E
0.9G-E
Uygulamada deprem (E) yklemesinden oluan normal kuvvetlerin
yksek yaplar dnda ihmal edilebilecei eilimi vardr. Ancak, az katl
yaplarn kenar kolonlarnda da deprem yklemesinden oluan normal
yaplarda
p
da hi
olmazsa kenar
kuvvetler etkili olabilir. Az katl y
kolonlarda deprem yklemesinden oluan normal kuvvetlerin hesaba
katlmas gerekir.

Yk kombinasyonlar
y
Her bir yk kombinasyonundan elde edilen M ve N ikilileri iin, X ve
Y dorultularnda ayr ayr donat hesab yaplp, elde edilen
donatlardan en by kullanlmaldr
kullanlmaldr.

1.4G+1.6Q
G Q E
G+Q+E
G+Q-E
0 9G+E
0.9G+E
0.9G-E
Dey yklerden (zati ve hareketli) gelen normal kuvvetlerin, kolon
nboyutu iin hesaplanm normal kuvvetler olduu kabul edilebilir.

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM

Kolon betonarme hesabnda M. Zorbozan ve C. Aydemir tarafndan hazrlanan
bilgisayar program kullanlacaktr. Program, A.akrolu ve E.zer tarafndan
eik eilme etkisindeki betonarme kesitlerin hesab iin nerilen yntemi esas
alr.
Detayl bilgi iin bkz.
akrolu, A., ve zer, E., Dikdrtgen ve Daire Betonarme Kesitlerde Tama
Gc Formlleri ve Yaklak Mertebeleri
Mertebeleri, MO Teknik Dergi,
Dergi 1990,
1990 Cilt 1 , Say
1, Sayfa 25-48.

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM

Kesit
boyutlar
tesirleri
giri
giri
bilgileri
bilgileri
blm
blm
Boyuna
donat
yerleim
dzeni
giri bilgileri blm
Malzeme
bilgileri
giri
blm

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM

Malzeme Bilgileri Giri Blm

Beton
e o karakteristik
a a e s bas
basn dayanm
daya
(fck, MPa)
Donat elii karakteristik akma
dayanm (fykk, MPa)
Beton malzeme katsays (c =1.5)
Donat elii malzeme katsays
(s =1.15)

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM

Kesit Boyutlar Giri Blm

x dorultusundaki kesit boyutu

(mm)
y dorultusundaki kesit boyutu
(mm)
P pay ((mm))
Pas

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM

Kesit Tesirleri Giri Blm

N My
Mx

Eksenel ykn hesap deeri (kN)

x eksenini dndren moment (kNm)
y eksenini dndren moment (kNm)

Farkl ykleme durumu girii

iin satr ekleme komutu
Ykleme girilerini temizleme
komutu

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM

Boyuna Donat Yerleim Dzeni Giri Blm

Kesitte 8 eit donat

bulunmas durumu
Kesitin 4 yznde eit
yayl donat olmas
durumu

Kesit kelerinde
3Ast/16 orannda
donat bulunmas
durumu
Kesitin 4 kesinde
eit
it donat
d
t bulunmas
b l
durumu

Kesitin iki yzne eit yayl donat durumu (bileik eilme

etkisinde elemanlarda ve perde kesitlerinde)

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM

Analiz Aamas ve Sonularn Grntlenmesi

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM

Analiz Aamas ve Sonularn Grntlenmesi

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

ereve tr yaplarda deprem ykleri altnda en fazla birleim
blgelerindeki kiri ve kolon kesitleri zorlanmaktadr.

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

iddetli bir depremde yklerin artmas durumunda sz
edilen kesitlerde plastik ekil deitirmeler ortaya kar.
Plastik ekil deitirmelerin

balad

kesitlerde,, artan
ykle beraber i kuvvetlerde nemli bir art olmadan
plastik ekil deitirmelerin artmaya devam ettii
dnlebilir, bu davrana plastik mafsal davran da
d i ((eilme
denir
il
momenti
ti etkisiyle
tki i l plastik
l tik ekil
kil d
deitirme
i ti
yapan snek kesitler iin geerli). Baka bir deyile yap
hasar grerek enerji yutar.
Plastik mafsaln normal mafsaldan fark zerinde sabit
bir moment olmasdr.
Mp

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

KR UCUNDA PLASTK MAFSAL

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Plastik mafsallarn saysnn giderek artmasyla tayc sistem
gme konumuna gelebilir. Buna mekanizma durumu da denir. Bu
noktada plastik mafsallarn yap iindeki dalm olduka nemlidir.
Plastik mafsallarn kolon kesitlerinde olumas durumuna kolon
mekanizmas,
k i
kiri
ki i kesitlerinde
k itl i d olumas
l
durumuna
d
d
da ki
kiri
i
mekanizmas ad verilir.

Kolon mekanizmas:
Yap az sayda plastik
mafsal oluumuyla
gme konumuna
geliyor.

Kiri mekanizmas:
Yapnn gme
konumuna gelmesi
iin ok sayda plastik
mafsal gerekli.

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Plastik mafsallarnn bir katn kolonlarnn alt ve st ularnda olumas
sonucunda az sayda plastik mafsal oluumuyla yap gme konumuna
gelecek ve can kayb olabilecektir. Bunun engellenmesi ve yapnn plastik
mafsallarn kiri ularnda oluacak ekilde tasarlanmas gerekir.

Plastik mafsal kolon

ularnda olumu.
Kiriler kolonlardan
daha gl
ENGELLENMEL!!!

Plastik mafsal kiri

ularnda olumu.
Kolonlar kirilerden
daha gl

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Tm plastik mafsallar zemin katta olumu, yap gmemi ancak

kullanlamaz duruma gelmi.

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Kolonun alt ve st ucunda plastik mafsallar olumu, kiri ularnda

hasar yok.

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Depremden
nce bu
blm
binann
zemin
katyd.
Plastik mafsallar zemin kat kolon ularnda olutuu iin bu kat
gm (yumuak kat).

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Yapnn istenmeyen bu davrann engellemek iin deprem ynetmelii
kolonlarn kirilerden daha gl olacak ekilde tasarlanmasn ngryor.
Bunun iin de dm

noktasna balanan

kolon ve kirilerin moment tama

glerinin karlatrlmasn zorunlu tutuyor.

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Yapnn istenmeyen bu davrann engellemek iin deprem ynetmelii
kolonlarn kirilerden daha gl olacak ekilde tasarlanmasn ngryor.
Bunun iin de dm noktasna balanan kolon ve kirilerin moment tama
glerinin karlatrlmasn zorunlu tutuyor.

Deprem
Yn

Deformasyon
durumu

Mra

Mrj

Mri
Mr

Deprem
Yn

Mra + Mr1.2(Mri + Mrj)

Deformasyon
durumu
d

Mra

Mrj

Mri
Mr

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Deprem
Yn

Deprem
Yn

Mra

Mrj

Mri

Mra

Mrj

Mri
Mr

Mr
Mra + Mr1.2
1.2(M
(Mri + Mrj)

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Gl kolonkolon zayf kiri kontrolnde (Mra + Mr1.2(M
1 2(Mri + Mrj)),
)) kolon tama
gc momentleri belirlenirken depremin yn ile uyumlu olarak bu momentleri
en kk yapan Nd eksenel yk kullanlmaldr.
N

G+Q+E
G+Q-E
0.9G+E
0.9G-E

Nd,max

Mr,min ?

Nd,max veya Nd,min

eksenel yk
deerlerinin birinde
gerekleen
kl
kolon
k l
tama gc
momenti

Nd,min

M
Kolon tama gc hesab yaparken hesabn yaptnz kolonun donat
konfigrasyonuna uygun abak (karlkl etki diyagram) kullannz!

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Mri ,M
Mrj: Kiriin srasyla sol ucu ideki
i deki ve sa ucu jdeki
j deki kolon veya perde
yznde, malzeme hesap dayanmlarna gre belirlenmi olan tama gc
momentleridir (kiri betonarme hesaplarnda belirlenmiti).
Depremin ynyle uyumlu tama gc hesab yapmaya dikkat edilmelidir!
ekme
donats
stte

ekme
donats
altta

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Mri ,M
Mrj: Kiriin srasyla sol ucu ideki
i deki ve sa ucu jdeki
j deki kolon veya perde
yznde, malzeme hesap dayanmlarna gre belirlenmi olan tama gc
momentleridir (kiri betonarme hesaplarnda belirlenmiti).
Depremin ynyle uyumlu tama gc hesab yapmaya dikkat edilmelidir!
ekme
donats stte

ekme
donats
altta

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Hatrlatma
Mri ,Mrj: Kiri moment tama gleri

As

Mrj
As

Mri

Mra + Mr1.2(Mri + Mrj)

Mri ,M
Mrj: Kiriin
Ki i i srasyla
l soll ucu
ideki ve sa ucu jdeki kolon
veya perde yznde, malzeme
hesap dayanmlarna gre
belirlenmi olan tama gc
momentleridir.
fcd =fck/c
fyd =fyk/s

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme

Gvenlii

Kat deprem ykleri demeler araclyla kirilere ve kolonlara datlr

ve temel araclyla zemine aktarlr. Dolaysyla tayc sistemi
oluturan tm elemanlar bu etkileri karlayabilecek ekilde tasarlanr,
boyutlandrlp donatlrlar.
Bununla beraber tayc sistem elemanlarnn birbirlerine balandklar
blgelerde bu etkileri aktarabilecek ekilde dzenlenmelidir. Aksi halde
bir dm noktasna balanan tayc sistem elemanlar kapasitelerine
ulamadan nce dm noktasnda bir zlme meydana gelecek,
betonarme bir y
yapnn
p
en nemli zellii
olan monolitik olma zellii

ortadan kalkacak ve yapnn yatay yer-deitirmesi hzla artacaktr.

Yatay yer-deitirmedeki bu art ikinci mertebe etkileri ihmal edilebilir
byklkten uzaklatracak ve yapda stabilite kayb sz konusu
olabilecektir. Bu nedenle birleim blgesinde zlmeyi gletirmek
iin, bu blgelerde yetersiz sarg ve/veya aderans kayb gibi gevrek
krlma biimlerinin nne geilmelidir.

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme

Gvenlii

Dz donat ve yetersiz
kenetlenme boyu
nedeniyle aderans
kayb.

Kiri dm
noktasndan ayrlm
ancak dm
noktasna balanan
kirilete ciddi miktarda
plastik ekil deitirme
yok.

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme

Gvenlii

Dm noktas
zlm ancak
dm noktasna
balanan kiri ve
kolonda ciddi miktarda
plastik ekil deitirme
yok. Birleim
blgesinin dayanm,
birleim blgesine
balanan tayc
sistem elemanlarnn
dayanmndan daha
kk.

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme

Gvenlii

Snek davran gstermesi istenen tayc

sistemlerde birleim blgelerinin dayanm
dayanm,
birleim blgesine saplanan tayc sistem
elemanlarnn dayanmndan az olmamaldr
olmamaldr.

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme

Gvenlii

Ve=1.25 As1 fyk + C2 - Va

C2=1.25 As2 fyk
Ve=1.25 As1 fyk + 1.25 As2 fyk Va
=1.25 (As1 + As2 )fyk Va

Ve=1.25 As2 fyk + C1 - V

C1=1.25 As1 fyk
Ve=1.25 As2 fyk + 1.25 As1 fyk V
=1 25 (As2 + As1 )fyk V
=1.25
DEPREMN
YN

Ve= 1.25
1 25 (As11 + As22 )fykk min(Va;V)

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme

Gvenlii

Ve=1.25 As3 fyk + C4 - Va

Va

C4=1.25 As4 fyk

As3

Ve=1.25 As3 fyk + 1.25 As4 fyk Va

=1.25 (As3 + As4 )fyk Va

C4
1.25 As4 fyk

1 25 As3 fyk
1.25
C3
Ve=1.25 As4 fyk + C3 - V
C3=1.25 As3 fyk

As4

Ve=1.25 As4 fyk + 1.25 As3 fyk V

V
DEPREMN
YN

=1 25 (As4 + As3 )fyk V

=1.25

Ve= 1.25
1 25 (As33 + As44 )fykk min(Va;V)

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme

Gvenlii

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme

Gvenlii

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme

Gvenlii

Yararlanlan kaynaklar
Afet Blgelerinde
g
Yaplacak
p
Binalar Hakknda Ynetmelik,,
Bayndrlk ve skan Bakanl, 2007
Betonarme, .Berktay, MO stanbul ubesi, 2003
Deprem Mh. Giri ve Depreme Dayankl Yap Tasarm,
Z.Celep & N.Kumbasar, 2004
Earthquake Resistant Concrete Structures,
Structures G.Penelis
G Penelis &
A.J.Kappos, E&FN Spon, 1997
Seismic Design of Reinforced Concrete Structures, Federal
Emergency Management Agency