Li gii thiu - Th gii nh ti thy

Cun sch m cc bn ang cm trn tay l tp hp nhng bi

vit, bi ni chuyn, th t v tiu lun khoa hc ca mt trong
nhng con ngi v i nht ca th k hai mi: Albert Einstein.
ng l mt trong nhng thin ti him hoi, ngi khng ch v cng
xut sc trong lnh vc nghin cu ca mnh m cn c nh hng su
rng ti cc lnh vc khc: t tng, tn gio v chnh tr.
Cun sch ny c Einstein cng b ln u nm 1931 c. Nm
1955, sch c ti bn M, c b sung thm nhiu bi vit mi. T
n nay, n c dch ra nhiu th ting v tr thnh mt trong
nhng cun sch "kinh in" ngi c qua c th tm hiu v
con ngi v ci ngun t tng ca nh khoa hc.
n bn m chng ti chn dch l thuc t sch Ullstein Taschenbuch
ca nh Carl Seelig (c), 2005. Cun sch gm c nm phn. Bn
phn u gm cc bi c sp xp theo b cc gn ging vi n bn
nm 1955 M, song th t cc bi c i ch thay i v cng c
mt s bi c b sung mi. Ring phn nm, "Cc tiu lun khoa
hc", l phn c b sung mi hon ton. Trong ln ra mt bn ting
Vit ln ny, tic rng chng ti cha kp hon tt phn nm m ch c
th gii thiu bn phn u m thi. Chng ti s b sung phn thiu
ny vo ln xut bn sau.
Tt c nhng bi vit trong sch ny u l nguyn bn ca Einstein:
tiu lun, th t, pht biu, bi tr li phng vn... nhiu dp khc
nhau, trong c nhng bi c vit rt cng phu, dy dn, nhng
cng c nhng pht biu rt ngn hoc i khi ch l nhng li bng
a ngu hng. Nhng d l ngn hay di, cng phu hay ngu hng,
tt c cc bi u thng nht vi nhau mt vn phong khng th

nhm ln, vn phong ca mt cy bt bc thy: su sc nhng lun

sng sa v kim li, quyt lit nhng khng bao gi nh mt v
duyn dng v hi hc.
V cc bi c tc gi thc hin nhng khong thi gian khc nhau
nn rt kh sp xp chng vo chung mt ch . Cch la chn ca
nh Carl Seelig trong n bn m chng ti chn dch cng ch l tng
i. Tuy vy, khi c tt c cc bi cc phn khc nhau, chng ti
tin rng c gi hon ton c kh nng nhn ra c cc quan im
chnh yu ca Einstein trong cc lnh vc m ng quan tm, t khoa
hc, tn gio cho ti gio dc v chnh tr. V, d cc quan im
c xc nhn l ng n hay vn cn gy nghi vn, d chng vn
cn gi nguyn tnh thi s hay tr nn li thi, chng ta hon ton
c th tin rng, chng c vit ra bi mt con ngi dnh c
i mnh cng hin cho chn l trong khoa hc, cho ci thin v ci
p trong cuc sng.
t lng trn trng vi mt nhn vt lch s li lc nh Albert
Einstein, chng ti chuyn ti nguyn vn cc quan im ring ca
ng. V mt s vn c th nh: cc th ch dn ch, ngha v qun
s, ta n trng ti quc t... mong c gi hy c vi tinh thn ph
phn khch quan v khoa hc.
Vit Nam c nhiu cun sch vit v Einstein, nhng mt cun
sch do chnh tay nh khoa hc vit ra th vn cn thiu. Nhn k
nim 100 nm Thuyt tng i v 50 nm ngy mt ca Albert
Einstein, chng ti xin gii thiu bn dch ny nh mt s b p vo
ch thiu ht y.
Phn I : Th gii nh ti thy
Th gii nh ti thy

Tiu lun ny c Einstein vit ti Berlin nm 1930 khi ng 51

tui. Nm 1931, n c dch ra ting Anh v in trong tp th 13
ca b sch "Living Philosophies", Nh xut bn New York, M.
Tnh cnh ca nhng a con tri t chng ta mi k l lm sao! Mi
chng ta n y nh mt chuyn ving thm ngn ngi. Ta khng
bit lm g, nhng i khi ta tin rng ta cm nhn c iu .
Song, nhn t cuc sng thng nht m khng i su hn, ta bit
rng: ta n y v ngi khc - trc ht v nhng ngi m hnh
phc ca ring ta ph thuc hon ton vo n ci v s yn m ca
h, k n l v bao ngi khng quen m s phn ca h ni vi ta
bng si dy ca lng cm thng.
Mi ngy ti ngh khng bit bao nhiu ln, rng cuc sng bn ngoi
v cuc sng ni tm ca ti l da trn lao ng ca nhng ngi
hin ti v c nhng ngi cht, rng ti phi n lc trao li
tng xng vi nhng g ti nhn c v cn nhn c. Ti c
nhu cu sng gin tin v thng cm thy dn vt, rng mnh i hi
nhiu hn mc cn thit t lao ng ca ng loi. Ti thy s khc
bit v giai cp x hi l khng th bin minh c v rt cuc l do
da trn bo lc. Ti cng tin rng, mt i sng bn ngoi gin d v
khng cu k l tt cho mi ngi, tt cho c th xc ln tm hn.
Ti tuyt khng tin vo t do ca con ngi theo ngha trit hc. Mi
ngi khng ch hnh ng v s thc p ngoi cnh m cn theo i
hi ni tm. Cu ni ca Schopenhauer : "Con ngi tuy c th lm
nhng g mnh mun nhng khng th c mun [chy theo] nhng g
mnh mun." hng sng theo ti t thi tr v lun l ngun an i
vi ti trong nhng lc i mt v chu ng s khc nghit ca cuc
i v l ngun sui v tn ca lng khoan dung. Cm nhn lm
vi i bit bao gnh nng trch nhim vn d khin ta suy sp; n gip
ta khng qu kht khe vi chnh mnh v ngi khc; n dn n mt

cch nhn cuc sng m , nht l s hi hc cng c ch ng

ca n.
T gc nhn khch quan, cu hi v ngha hoc mc ch tn ti ca
mnh cng nh ca cc sinh th ni chung lun c v v ngha i vi
ti. Nhng mt khc, mi ngi u c nhng l tng nht nh lm
kim ch nam cho n lc v s phn xt ca mnh. Theo ngha ny, s
tha mn v yn m cha bao gi l mc ch t thn ca ti (ti gi
nn tng lun l ny l l tng ca by ln). L tng ca ti, l
tng soi ng v lun lm dng y trong ti nim cm khi yu
i, l Thin, M v Chn. Khng c cm nhn v s ng iu vi
nhng ngi cng ch hng, khng c s au u vi ci khch
quan, vi ci mi mi khng vn ti c trong lnh vc ngh thut
v nghin cu khoa hc, th cuc sng vi ti tht trng rng. Nhng
mc ch tm thng m ngi i theo ui nh ca ci, thnh t
b ngoi, s xa x, vi ti t thi tr lun ng khinh.
thc nhit thnh ca ti v cng bng x hi v trch nhim x hi
lun i nghch mt cch c hu vi vic ti khng c nhu cu trc
tip gn kt vi nhng c nhn v tp th. Ti ch thc l mt k "thu
mnh", k cha bao gi hon ton thuc v nh nc, qu hng, bn
b, vng, ngay c gia nh thn thit ca mnh cng vy; i vi tt c
nhng mi quan h y, ti lun c cm gic xa l khn dt v nhu cu
c c n; cm gic cng tng theo tui tc. Ngi ta cm nhn
c, mt cch r nt nhng khng n hn, v ranh gii ca s ng
cm v ha hp vi ngi khc. C th mt ngi nh th s nh
mt phn no s hn nhin v v t, nhng b vo , anh ta li lun
c lp trc nhng quan im, thi quen v s phn xt ca ngi
khc, v khng mnh d b chao o trn ci nn tng khng ly g
lm vng chc .

L tng chnh tr ca ti l l tng dn ch. Mi ngi cn c

tn trng nh mt nhn cch v khng ai c thn thnh ha. Tht
tr tru cho s phn, chnh ti li nhn c qu nhiu s ngng m
v trng th t ngi khc - m ti chng lm g xng ng hay lm g
nn ti. iu ny c l c nguyn c t mong mun khng c tha
mn ca nhiu ngi trong vic mun hiu vi ba tng ca ti,
nhng tng m ti tm c bng cht sc lc yu t trong cuc
vt ln khng ngng ngh. Thc ra ti cng bit rng, t c mt
mc ch tp th, nht thit phi c ai ng ra ngh, sp xp v chu
trch nhim chung. Nhng khng c p buc nhng ngi i theo,
m phi h c quyn chn cho mnh ngi cm li. Mt h thng
c on da trn s cng bc s sm b thoi ha trong mt thi
gian ngn, ti tin chc nh vy. Bi bo lc lun hp dn nhng k
thp km v o c, v ti tin rng thnh quy lut: ni nghip
nhng tn bo cha thin ti lun l nhng tn khn kip. V l do ,
ti lun l ngi quyt lit chng li nhng h thng nh vy, nhng
h thng m chng ta ang thy v Nga hin nay. Ci lm cho nn
dn ch chu u hm nay ri vo b bi khng phi l bn thn l
tng dn ch, m l s thiu n nh ca mt b phn lnh o cc
chnh ph v tnh phi nhn cch ca th thc bu c. V mt ny, ti
cho rng nc M c la chn ng: h c mt Tng thng c
trch nhim, c bu cho mt thi gian di v c quyn lc
thc s m nhn c trng trch. Mt khc, ti li nh gi cao hot
ng nh nc ca chng ta v mt phc li rng ri cho c nhn
trong trng hp au m hay kh khn. Ci m ti cho l c gi tr
ch thc trong cc hot ng ca con ngi khng phi l nh nc,
m l c th sng to v c th cm nhn, l c nhn: Ch c nhn mi
[vt ln] to dng c nhng gi tr chn qu v cao c, trong khi
by n, xt nh by n, c mi vn l tr n trong t duy v tr n
trong cm xc.

Nhn y ti mun cp n ci qui thai kinh tm nht ca bn tnh

by n: h thng qun i m ti cm ght. Ch cn k no cm thy
thch th khi ng vo on duyt binh trong ting qun nhc, ti
coi thng ri; anh ta c tri ph nhm cho b no ln, bi vi anh
ta, ch cn ct xng sng thi l qu . Vt nhc ny ca nn vn
minh cn b loi tr cng sm cng tt. Ch ngha anh hng phc tng
mnh lnh, bo lc m qung, tr h i quc tm lm, ti cm ght
chng lm sao. Vi ti, chin tranh tht tin v ng khinh lm sao.
Ti th b bm vm lm mun mnh cn hn l d phn vo ci tr
khn nn ! D sao ti vn lun ngh tt v nhn loi, v ti tin rng,
l ra bng ma ny c th bin i t lu nu l tr lnh mnh ca dn
chng khng b nhng tham vng v kinh t v chnh tr, thng qua
trng hc v bo ch, lm cho bi hoi.
Ci p nht m chng ta c th tri nghim c l ci b n.
l cm thc nn tng trong ci ni ca ngh thut v khoa hc chn
chnh. K no khng bit n n, khng cn kh nng thng tht hay
kinh ngc, k c th coi nh cht, tt ri la sng trong mt
mnh. Tri nghim ci b n - d c pha trn cm gic s hi - cng
chnh l tri nghim m tn gio to ra. Hiu bit v s hin hu
ca ci m ta khng th nhn thu, ca nhng biu hin ca l tr su
thm nht v ci p rc r nht, [tc v] nhng ci ch c th n vi
tr no ca ta trong nhng hnh thc s khai nht; chnh ci bit v ci
cm ny lm nn tnh tn ngng ch thc; theo ngha v ch theo
ngha , ti thuc v nhng ngi c tn ngng su xa. Cn mt
Thng theo ngha l k ban pht phn thng v trng pht nhng
to vt do chnh mnh to ra, k gn nh c mt ch nh ngi trn
th chng ta, th ti khng th no hnh dung ra c. Ti khng mun
v cng khng th tng tng ra nhng c nhn sng lu hn ci
cht th xc; mc cho nhng tm hn yu ui, v s hi hay ch k
ng ci, tm n nhng suy ngh nh vy. Vi ti, s huyn nhim

v tnh vnh cu ca s sng cng vi s thc nhn v tin cm v cu

to k diu ca to vt cng nh n lc nhn ni nm bt ly mt
phn d rt nh b ca ci l tnh ta rng trong ci to ha ny, l
qu .
ALBERT EINSTEIN
Tiu s EINSTEIN
Ghi ch: s trong ngoc l tui ca Einstein
1879 (0) Einstein sinh ngy 14 thng 3 nm 1879 Ulm, mt
thnh ph trung bnh min Ty Nam nc c. Cha l
Hermann Einstein (1847-1902), m l Pauline Einstein (18581920), c hai u gc Do Thi.
1880 (1) Gia nh Einstein chuyn ti sng Mnchen.
1884 (4) B Einstein gii thch cho cu b Albert cch hot ng ca
la bn.
1885 (6) Einstein hc chi violon.
1888 (9) Nhp hc Trng tiu hc Luitpold, Mnchen.
1889 (10) Gp Max Talmud, ngi tng Einstein cun sch hnh hc
u tin v thng xuyn dnh thi gian trao i vi Einstein ti nm
1894.
1890 (11) Einstein tri qua "mt nm tn gio", bi cu sinh hot theo
cc iu lut nghim ngt ca o Do Thi.

1891 (12) Einstein c mt cun sch v hnh hc Euclid. Sau ny,

Einstein ni: "S sng sa v chn chn mang li cho ti mt n
tng kh t."
1894 (15) Gia nh di chuyn ti Milan, Italia. Ring Einstein li
Mnchen kt thc vic hc.
1896 (17) Vo hc i hc Bch khoa Zrich, Thy S. Einstein lm
quen vi Mileva Mari (1875-1948), ngi tr thnh v ng sau ny.
ng b quc tch c v nm nm lin, ng l ngi khng c quc
tch.
1900 (21) Einstein gi bi vit khoa hc u tin ti tp ch "Annalen
der Physik" (Nin gim vt l).
1902 (23) B qua i Milan; Einstein tr thnh nhn vin Cc cp
bng sng ch ti Bern. Con gi Liesert cho i trc hn nhn.
1903 (24) Kt hn vi Mileva Mari.
1904 (25) Con trai Hans Albert cho i.
1905 (26) Nm thn k ca Einstein: xut bn 5 tiu lun khoa hc,
mt trong c cng thc E = mc2.
1907 (28) Einstein cng tc vi cc nh vt l ln nht ca thi i,
trong c Max Planck (1858-1947) v Hermann Minkowski (18641909).
1908 (29) Bo v lun n sau tin s (tin s habil) ti i hc Bern;
Ging bi u tin ti hc k ma ng v "l thuyt bc x". Ch c 3
sinh vin n nghe.
1910 (31) Con trai th Eduard cho i.

1913 (34)
Einstein vit "Phc tho v mt l thuyt tng i tng qut v
mt l thuyt v hp dn".
1914 (35) Chuyn ti sng Berlin; ly d vi Mileva Mari.
1916 (37) Einstein hon tt Thuyt tng i rng.
1917 (38) Xut bn cun sch "V Thuyt tng i hp v Thuyt
tng i rng". Sau Chin tranh Th gii th Nht, cun sch c
dch ra nhiu th ting.
1919 (40) Einstein ni ting th gii: on thin vn ca Hong gia
London ti Brazil quan st nht thc chng minh tnh ng n ca
Thuyt tng i.
1922 (43) Einstein nhn gii Nobel Vt l (Gii c trao nm 1921).
1924 (45) Pht minh khoa hc ln cui cng: trng thi ng c
Bose-Einstein.
1930 (51) Ging vin c mi ti i hc Princeton cho hc k ma
ng.
1931 (52) Tuyn tp "Mein Weltbild" (Th gii nh ti thy) xut bn.
1933 (54) Ngh bi bin La Coq, min Ostende, B. y l ln cui
cng Einstein t chn chu u. ng quyt nh di c sang M.
ng tr thnh Gio s ti Vin nghin cu pht trin Princeton.
1934 (55) Einstein biu din mt bui ha nhc violon ti New York
ng h cc nh khoa hc chy trn c Quc x.
1936 (57) V th hai Elsa qua i.

1939 (60) Einstein vit hai bc th gi Tng thng Franklin D.

Roosevelt.
1944 (65) Bn vit tay bi vit "in ng lc hc ca cc vt chuyn
ng" (1905) c bn u gi ti Kansas City vi gi 6 triu la.
1946 (67) Nhn chc Ch tch Hi ng chng chin tranh nguyn t.
1948 (69) V th nht Maleva Mari qua i.
1950 (71) Einstein vit di chc.
1951 (72) Em gi Maja Winteler qua i Princeton.
1952 (73) Einstein c mi lm Tng thng Israel. ng t chi.
1953 (74) Einstein t chc sinh nht rng ri quyn gp thnh lp
i hc Y khoa Einstein New York.
1954 (75) Einstein m nng. Suy gan, thiu mu v suy nhc ton c
th.
1955 (76) Einstein qua i ngy 18 thng 4. Cu cui cng ng vit l
"Nhit tnh chnh tr i hi phi hi sinh."
Chng ta - Nhng ngi tha k di sn
Cc th h trc y c th tin rng, nhng tin b v tinh
thn v vn minh, i vi h, khng phi l mt ci g khc hn l
nhng thnh qu c tha hng t lao ng m t tin to
ra, nhng thnh qu m bo cho h mt cuc sng d chu hn
v tt p hn.
Nhng tai ha ln ca thi i chng ta ch ra rng, iu ny ch
l mt o tng nguy him.

Chng ta thy rng, phi thc hin nhng n lc ln nht di sn

ny ca nhn loi khng mang n iu bt hnh, m mang n iu
hnh phc. Nu trc y, con ngi tng c coi l c gi tr x
hi khi c gii phng mc no khi thi ch k c nhn, th
hin nay, con ngi c i hi phi vt qua c thi ch k giai
cp v dn tc ca mnh. Bi v ch khi vt ln cao nh vy, con
ngi mi c th ng gp vo vic thay i s phn ca cng ng
nhn loi theo hng tt hn.
Trc i hi quan trng ny ca thi i, nhng ngi dn thuc cc
quc gia nh li hon cnh tng i thun li hn so vi nhng
ngi dn thuc cc quc gia ln, bi v c v chnh tr v kinh t,
nhng ngi dn ny trnh c nhng cm d ca s bnh trng
quyn lc mt cch tn bo. Hip nh gia H Lan v B, mt hip
nh to ra im sng duy nht trong s pht trin ca chu u
trong thi i hin nay, cho php hy vng rng, cc quc gia nh c
th m nhn vai tr lnh o trong n lc t c s gii phng
khi ch thng tr nhc nh ca ch ngha qun phit, nh vic khc
t i vi quyn t quyt t do, khng hn ch.
ALBERT EINSTEIN
Hng n an ninh ca nhn loi
S khm ph ra cc phn ng dy chuyn ca nguyn t khng
i hi con ngi thc hin vic tn ph nhiu hn l vic pht
minh ra que dim. Chng ta phi lm tt c nhng g c th
loi tr s lm dng. trnh hin nay ca phng tin k
thut, ch c mt t chc siu quc gia gn lin vi mt quyn lc
hnh php mnh mi c th bo v c chng ta.

Nu chng ta tha nhn iu ny, th chng ta s tm thy lc lng

mang n s hy sinh cn thit cho an ninh ca nhn loi. Mi ngi
chng ta cng s c li, nu mc tiu ny khng c thc hin kp
thi. iu ng s l ch, mi ngi khng lm g c m ch ch i
ngi khc lm cho mnh.
S tn trng i vi nhng tin b khoa hc t c trong th k
ny, u c th hin mi ngi, t ngi c i cht trnh cho
n ngi quan st nng ni, ch nhn thy nhng p dng v mt k
thut. Nhng ngi ta s khng nh gi qu mc nhng thnh tu
ca thi i va qua, khi ngi ta nh n nhng vn ca khoa hc
quy m ln. iu ny cng ging nh trong chuyn i bng xe la:
Nu ngi ta ch ch n vng ln cn tip theo, th ngi ta dng
nh s t c trong nhy mt. Cn nu ngi ta ch n nhng
hnh th ln nh nhng dy ni cao, th tnh hnh s ch thay i dn
dn. iu ny cng tng t, nu ngi ta gp phi nhng vn ln
ca khoa hc.
Theo kin ca ti, tht khng c l, khi ni mt cch chung chung
v li sng ca chng ta hay li sng ca ngi Nga. Trong c hai
trng hp, ngi ta ni n s tp hp ca cc truyn thng v thi
quen. Tp hp ny khng to ra mt chnh th hu c. Tt hn ht l
t hi mnh xem, nhng c cu no, nhng truyn thng no l c hi
hoc c li cho con ngi, nhng c cu no, nhng truyn thng no
lm cho cuc sng hnh phc hn hoc au kh hn. Khi , ngi ta
phi c gng thc thi ci c nhn thy l tt hn, khng ph
thuc vo cu hi, liu hin nay, n c thc hin c hay khng
chng ta hoc mt ni no khc.
Bn v s chung sng ha bnh gia cc dn tc

Bi vit cho chng trnh truyn hnh ca B phu nhn tng thng
Roosevelt
Tha B Roosevelt! Ti xin cm n B, v B cho ti c hi
trnh by quan im ca ti v vn chnh tr quan trng nht
ny:
Trong tnh trng hin nay ca k thut qun s, s tin tng rng,
ngi ta c th c c an ninh nh v trang cho t nc mnh, hon
ton ch l o tng. V pha nc M, o tng ny cn c khuyn
khch c bit bi mt o tng th hai l trc tin thnh cng trong
vic ch to bom nguyn t nc ny. Ngi ta c xu hng tin
rng, v lu di c th t c u th tuyt i v qun s. Theo cch
ny, ngi ta tin l c th lm cho bt c k th tim nng no phi
khip s, qua mang li cho chnh chng ta v ton th nhn loi an
ninh m tt c mi ngi mong mun tha thit. Cu chm ngn c
chng ta tin cy trong sut nm nm qua l: An ninh bng sc mnh
vt tri, d phi tr bng bt c gi no.
Hu qu ca thi my mc, k thut-qun s v tm l ny l
khng th trnh c. Mi hnh ng i ngoi u b khng ch bi
quan im duy nht: Chng ta phi hnh ng nh th no trong
trng hp chin tranh, c c u th hn hn so vi k th? l
vic thit lp cc cn c qun s ti tt c cc v tr quan trng v
chin lc trn tri t, v trang v gia tng sc mnh v kinh t cho
cc nc ng minh tim tng; trong nc, tp trung quyn lc ti
chnh khng l vo trong tay qun i, qun phit ha gii tr, gim
st lng trung thnh ca cc cng dn v c bit ca cc quan chc
thng qua h thng cnh st ngy cng tr nn hng mnh, e da
nhng ngi c t duy chnh tr c lp, gy nh hng n tm trng
ca dn chng thng qua i pht thanh, bo ch v trng hc, cm

cc khu vc thng tin ang pht trin vin c lin quan n b mt

qun s.
Nhng hu qu tip theo: Cuc chy ua v trang vn c xem l s
phng nga gia Lin X v M nay mang tnh cht in r. c hai
pha, phng tin git ngi hng lot c sn xut trong tnh trng
dn dp si ng ng sau nhng bc tng b mt.
Trong trin vng, bom H c xem nh mt mc tiu c th t c.
Tng thng long trng cng b v s pht trin nhanh chng ca n.
Nu thnh cng, th v mt k thut, bom H c th gy ra hin tng
nhim phng x cho bu kh quyn v s hu hoi ton b s sng
trn tri t. iu khng khip ca din bin ny chnh l tnh c v
tt yu ca n. Mi bc tin dng nh l hu qu khng th trnh
c ca ngi i bc trc. C th thy ngy cng r rng, rt cuc
s l s hy dit tt c.
Liu c th c gii php g ni chung cu vn tnh hnh do chnh
con ngi t to ra ny c hay khng? Tt c chng ta v c bit l
nhng ngi c trch nhim v hnh ng ca M v Lin X, cn
phi hc cch tha nhn rng, tuy h km ch c k th bn
ngoi, nhng li khng c kh nng t gii phng mnh khi tm trng
do chin tranh to ra. Khng th t c ha bnh thc s, nu ngi
ta nh hng phng thc hnh ng ca mnh da vo kh nng c
th xy ra mt cuc xung t trong tng lai, c bit khi ngi ta
ngy cng bit r rng, mt cuc xung t chin tranh nh th c
ngha l s hy dit tt c. V vy, t tng ch o ca tt c cc hnh
ng chnh tr phi l: Chng ta c th lm c g to ra c mt
s chung sng ha bnh, tha ng trong khun kh c th gia cc
quc gia? Vn u tin l loi b ni s hi v thiu tin tng ln
nhau. S khc t mt cch long trng i vi vic s dng bo lc
chng li nhau (khng ch l s khc t i vi vic s dng cc

phng tin git ngi hng lot) d nhin l cn thit. S khc t

ch tr nn c hiu qu, nu n gn lin vi vic p dng mt cp
thm quyn hnh php v t php siu quc gia. Quyn quyt nh v
cc vn lin quan trc tip n an ninh ca cc quc gia, c
chuyn giao cho cp thm quyn ny. Ngay mt li tuyn b ca cc
quc gia v s cng tc trung thnh thc hin mt Chnh ph th
gii hn ch nh vy, cng s lm gim mt cch ng k nguy c
chin tranh.
Rt cuc, mi s chung sng ha bnh ca con ngi, th nht, da
vo s tin cy ln nhau, th hai, da vo cc thit ch nh ta n v
cnh st. iu ny c gi tr c cho cc quc gia ln cho cc c nhn
ring l. Nhng, s tin cy ch da vo mt mi quan h trung thc
ca give and take tc l ca cho v nhn.
Nhng s tin cy y c quan h ra sao vi s kim sot quc t? Gi
y [so vi lng tin cy ln nhau] s kim sot quc t ch c th c
vai tr hu ch th yu vi t cch l mt bin php cnh st. Ngi ta
c th thc hin tt vai tr ny y, m vn khng cao qu mc
tm quan trng ca n. So vi gii php cm ru [ M], th y l
vic ng suy ngm.
Mt s ghi ch v tnh hnh Chu u hin nay
Tnh hnh chnh tr hin nay ca th gii v c bit l ca chu
u, theo ti, dng nh c c im l s pht trin v chnh tr
li b tt hu c v vt cht ln tinh thn so vi qu trnh pht
trin kinh t vn bin i trong thi gian tng i ngn ngi;
Cc li ch ca cc quc gia ring r phi t di nhng li ch
ca cc cng ng ln hn.

Cuc u tranh cho quan im mi ny ca t duy v cm nhn chnh

tr l mt cuc u tranh y kh khn, bi v n tri ngc vi truyn
thng t hng trm nm nay. Nhng kh nng tn ti ca chu u li
ph thuc vo li thot may mn y. Ti tin tng vng chc rng, sau
khi vt qua cc tr ngi v mt tm l, vic gii quyt cc vn
hin thc s khng cn qu kh khn na. to ra bu khng kh
tch cc, trc ht cn phi c s lin kt v con ngi gia nhng
ngi c cng mc tiu chung. Mong sao nhng n lc hp nht ny
s thnh cng bt c mt nhp cu tin cy gia cc dn tc!
Sn xut v lao ng
Tr li mt bc th gi n
Ti nhn thy s bt cp ch yu trong t do gn nh v hn
ca th trng lao ng gn lin vi nhng tin b phi thng ca
cc phng php sn xut. sn xut nhng g cn thit cho cc
nhu cu hin nay, ngi ta khng cn n tt c lc lng lao
ng hin c. T y xut hin nn tht nghip v cuc cnh
tranh khng lnh mnh gia nhng ngi lao ng. Ngoi ra, t
c hai nguyn nhn trn, xut hin s suy gim sc mua v ng
thi l s bp nght qu mc ca ton b chu trnh kinh t.
Ti cng c bit rng, theo cc nh kinh t t do, vic gia tng cc
nhu cu s cn i li mi s tit kim v sc lao ng. Tuy nhin, ti
khng tin iu ny, v k c khi n l c tht, th cc yu t k trn
lun dn ti kt qu l mc sng ca phn ln dn chng b gim st
mt cch hon ton gi to.
Cng vi qu v, ti cng tin rng, nht thit phi quan tm lm sao
cho nhng ngi tr hn c th v cn phi tham gia vo qu trnh sn
xut. Ti cng cho rng, ngi ta nn a nhng ngi nhiu tui hn

khi nhng cng vic nht nh m ti coi l khng i hi trnh .

B li, h s nhn c mt khon lng hu, v trc y, trong mt
thi gian di, h thc hin cng vic mt cch c hiu qu, c x
hi tha nhn.
Ti cng ng h ch trng dp b cc thnh ph ln. Ti khng ng
h vic nh c nhng ngi thuc nhm c bit, chng hn nhng
ngi gi vo trong cc thnh ph c bit. Ti phi ni rng, i vi
ti, t tng ny l ng gh tm.
Ti cng cho rng, cn phi trnh s chao o v gi tr ng tin, c
th bng cch thay th tin vng bng n v tin t tng ng vi mt
lng hng ha a dng, c n nh theo tng quan s dng. l
mt lng hng ha nh c Keynes ngh t lu, nu ti khng
nhm. Khi vn dng bin php ny, ngi ta c th chp nhn mt s
lm pht no i vi gi tr ng tin hin nay, mt khi ngi ta
tin rng, nh nc thc s s bit s dng hp l mn qu tng c
dnh cho mnh.
Theo quan nim ca ti, cc im yu trong bn k hoch ca ng
chnh l yu t tm l hoc s coi thng yu t ny. Ch ngha t
bn mang n nhng tin b khng ch cho sn xut, m cn cho nhn
thc. khng phi ngu nhin. Thi ch k v ganh ua (tht ng
tic) l nhng th lc mnh m hn l tinh thn cng ng hay thc
trch nhim. nc Nga, ngi ta thm ch khng c c mt chic
bnh m ng hong C l ti qu bi quan v nhng g lin quan
n cc doanh nghip ca nh nc v ca cc tp th khc, nhng
ti vn khng trng i mt ci g tt p t c. Nn quan liu l
T thn ca mi nng sut. Bn thn ti nhn thy v nm tri qu
nhiu iu khng khip, k c nc tng i mu mc nh l Thy
S.

Ti c xu hng cho rng, nh nc c th thc s c vai tr i vi

qu trnh sn xut ch vi t cch l nhn t hn ch v iu tit. Nh
nc phi quan tm sao cho s cnh tranh ca cc lc lng lao ng
c vn ng trong cc gii hn lnh mnh, sao cho mt s pht
trin bn vng c m bo cho tt c tr em v sao cho ng lng
lao ng c , cc hng ha c sn xut ra cng c s dng.
Qua chc nng iu tit ca mnh, nh nc c th c nh hng
quyt nh, nu cc bin php ca n c cc chuyn gia c lp
chun b tt v mt chuyn mn nghip v.
Sn xut v sc mua
Ti khng ngh rng, bin php chng li cc kh khn hin nay
li nm chnh nhn thc v nng lc sn xut v tiu th, bi v
s hiu bit ni chung v iu ny thng n sau . Hn na,
i vi ti, dng nh iu bt cp nc c khng phi s
phnh ra qu mc ca b my sn xut, m vic thiu sc mua
ca b phn ln dn c, nhng ngi b loi b ra khi qu trnh
sn xut do qu trnh hp l ha sn xut.
Theo kin ca ti, nn tin t c bo m bng vng c bt li ln
ch, s khan him tr lng vng t ng dn ti s khan him khi
lng tn dng cng nh phng tin thanh ton trong lu thng. Gi
c v lng s khng th thch ng mt cch nhanh chng vi s khan
him ny.
Theo ti, phng tin tt nhin loi b tnh trng ln xn ny l:
1) Gim bt thi gian lao ng theo lut nh ty theo cc loi ngnh
ngh, loi tr nn tht nghip, kt hp vi vic xc nh lng ti
thiu iu tit sc mua ca nhn dn theo mc sn xut hng ha
c th.

2) iu tit lng tin lun chuyn v khi lng tn dng bng cch
n nh gi c hng ha mc trung bnh, trong khi hy b mi s
bao cp c bit.
3) Hn ch bng php lut gi ca nhng hng ha c to ra bi s
c quyn hoc bi t hp doanh nghip thot ly khi s cnh tranh t
do.
Vi suy ngh v cuc khng hong kinh t th gii
Nu c mt ci g c th em li can m cho mt ngi khng
chuyn v lnh vc kinh t ngi c th pht biu kin v
bn cht ca kh khn kinh t ng lo ngi hin nay, th ch l
s hn n tuyt vng ca cc kin ca nhng nh chuyn mn
m thi.
iu ti mun ni cng chng mi m g v cng khng g hn l s
th hin quan im ca mt con ngi c lp v thng thn - khng
b tr ngi bi nhng nh kin dn tc v giai cp - mt ngi khng
mong mun g hn l hnh phc ca nhn loi v vic xy dng cuc
sng ca con ngi cng hi ha cng tt. Nu ti vit nh th ti
tin chc v chn l trong nhng pht biu ca mnh, th iu ch l
c c hnh thc din t thoi mi hn m thi, ch khng phi
l biu hin ca mt s t tin khng c c s, hay l nim tin vo tnh
cht khng th sai lm ca quan im t duy mc mc ca mnh v
cc mi quan h rc ri k quc trong thc t.
Theo ti, cuc khng hong ny s d khng c cng tnh cht ca cc
khng hong trc , l v n da trn c s nhng quan h hon
ton mi l, tc l nhng quan h b quy nh bi s tin b nhanh
chng ca cc phng php sn xut: sn xut ra ton b khi
lng sn phm tiu dng thit yu cho cuc sng, th ch cn ti c

mi mt phn nh sc lao ng con ngi c th c m thi. Thc t

ny tt yu quy nh nn tht nghip trong mt nn kinh t hon ton
t do.
Chnh trong mt nn kinh t t do, a s ngi dn b bt buc phi
lao ng kim c s lng cng nht ti thiu cho cuc sng.
iu ny c nhng l do khng cn phn tch y. Vy l trong hai
ch nh my cng sn xut chng loi hng ha nh nhau v vi cng
iu kin ging nhau, ch tr li ngi no c kh nng sn xut ra
hng ha r hn khi thu mn t cng nhn hn, tc l ngi no p
buc tng cng nhn phi lm vic lu v vi cng ln ti mc
m th lc t nhin ca con ngi c th chu ng c. T dn
ti mt kt qu tt yu l trong tnh trng phng php lao ng hin
nay, ch c mt phn sc lao ng c th c s dng. Trong khi b
phn ny b khai thc mt cch bt hp l, th phn cn li b t ng
loi tr ra khi qu trnh sn xut. V th m s hng ha tiu th v
li nhun b gim i. Cc doanh nghip i n ph sn v ti chnh. S
gia tng mi ca nn tht nghip xy ra theo v lm gim st lng tin
vo cc doanh nghip v do vy cng lm gim i s tham gia ca
cng chng vo cc ngn hng c vai tr trung gian, cui cng dn
n s nh mt kh nng thanh ton ca cc ngn hng v b rt tin
gi t ngt v nh th dn ti s nh tr hon ton ca nn kinh t.
Ngi ta cng tm kim cc nguyn nhn khc l gii cuc khng
hong m sau y chng ti mun a ra:
Sn xut tha: y ngi ta cn phi phn bit hai s vic, c th l
gia sn xut tha thc v sn xut tha o. Ti hiu sn xut tha
thc l mt nn sn xut cao ti mc n vt qu cu. iu ny c l
ng vi cng nghip sn xut t v la m hin nay M, mc d
iu ny vn cn ng ng. Thng thng, ngi ta coi sn xut
tha l tnh trng, trong mt loi hng ha no c sn xut

nhiu hn l s c th c bn ra trong cc hon cnh nht nh, mc

d nhng ngi tiu dng vn khng c cc mt hng tiu dng.
Ti gi tnh trng y l nn sn xut tha o. Trong trng hp ny
khng phi thiu cu, m l thiu sc mua ca ngi tiu dng. Nn
sn xut tha o nh th ch l mt cch din t khc cho cuc khng
hong v do vy khng th dng l gii cho cuc khng hong ny
c: Ngi ta ch vn dng nhng l do o, khi ngi ta mun quy
trch nhim cho nn sn xut tha i vi cuc khng hong hin nay
m thi.
Bi thng chin tranh: Ngha v phi thanh ton tin bi thng
chin tranh nng ln cc nc mc n v nn kinh t ca h. N p
buc cc nc ny phi xut khu- ph gi v qua gy ra thit hi
cho c cc nc ch n. iu l khng th chi ci c. Song s
xut hin khng hong trong nc M c bo v bi hng ro thu
quan, ch ra rng, iu ny khng th l nguyn nhn chnh ca cuc
khng hong th gii. C s khan him vng cc nc mc n do
tc ng ca khon bi thng chin tranh, cng lm cng ch l mt
l l hy b cc chi tr y, ch khng th c coi l li gii thch
cho cuc khng hong th gii.
Vic thit lp nhiu hng ro thu quan mi: s gia tng gnh nng v
trang khng sinh li; s bt an chnh tr do nguy c chin tranh tim
tng: tt c nhng iu lm cho v th ca chu u tr nn ht sc
ti t, khi khng c s can d thc s ca nc M. S xut hin cuc
khng hong ti M cho thy rng, iu ny khng th l nguyn nhn
quan trng nht gy khng hong.
S sa st ca cc cng quc Trung Quc v Nga: tn tht ny ca
nn kinh t th gii cng khng bc l mnh m ti M, do vy cng
khng th l nguyn nhn ch yu ca cuc khng hong.

S pht t v kinh t ca cc tng lp di t khi c chin tranh: s

pht t ny ch c th - nu n thc s tn ti - sinh ra tnh trng khan
him hng ha, ch khng th sinh ra tnh trng cung vt qu cu v
hng ha c.
Ti khng mun lm cho bn c mt mi khi tip tc lit k ra cc l
l na, cc l l m theo ti khng th hin bn cht ca s vic. Ti
chc rng, chnh tin b k thut c a ra nhm gim i cho con
ngi phn ln gnh nng lao ng cn thit cho s bo tn ca h, l
nguyn nhn ch yu ca tnh trng bn cng hin nay. Bi vy, c
nhng ngi mt cch hon ton nghim tc mun cm on s p
dng nhng ci tin k thut! iu hin nhin l v l. Vy chng
ta c th tm ra c gii php hp l hn thot khi tnh th tin
thoi lng nan y nh th no?
Gi s ngi ta thnh cng, bng mt con ng no ngn chn
tnh trng sc mua ca dn chng gim i di mc ti thiu nht
nh (c o trong gi tr hng ha), th ngi ta cng khng th
chm dt s nh tr nh vy ca chu trnh kinh t, nh chng ta
tri nghim hin nay.
Phng php logic n gin nht, song cng ng thi mo him nht
nhm t ti tnh trng y, l nn kinh t hon ton c k hoch, nn
sn xut v phn phi cc vt phm tiu dng thit yu nht i vi
cuc sng thng qua cng ng. l iu m hin nay v cn bn
nc Nga ang th nghim. Rt nhiu th ph thuc vo nhng kt
qu m cuc th nghim v i ny mang li. Mong mun a ra
nhng li tin tri y c l l qu t tin. Vy trong mt h thng nh
th, c th tn ti mt nn sn xut hng ha c tnh cht kinh t,
ging nh trong mt h thng cho php cc c nhn c c nhiu
quyn ch ng hn hay khng? H thng y nhn chung c th c
duy tr m khng c s khng b c s dng cho ti nay, s khng

b m khng mt ai trong chng ta, nhng ngi hng v phng

Ty mun chu ng hay khng? Mt h thng kinh t cng v
tp trung ha nh th c thin v vic ng kn ca trc nhng i
mi c li v thin v nn kinh t bo h hay khng? Song ngi ta
cn phi trnh vic bin nhng thc mc nh vy tr thnh nh kin
lm cn tr vic a ra mt nhn xt khch quan.
Ring ti cho rng, ni chung nhng phng php nh vy cn c
u tin, khi chng tn trng cc truyn thng v cc tp tc, khi iu
ny c th dung ha c vi mc tiu trc mt no . Nhng ti
li cho rng, s chuyn giao nhanh chng quyn lnh o sn xut cho
bn tay cng cng v quyn li ca sn xut hng ha l khng c
li; sng kin c nhn cn c c khng gian hot ng, chng no
bn thn n di hnh thc ca cc lin minh kinh t, khng b loi b.
Nhng chc chn trong c hai mi quan h, cc hn ch ca nn kinh
t t do l cn thit: Thng qua cc iu lut i vi cc ngnh sn
xut ring bit, cn phi rt ngn thi gian lao ng trong tun xung,
sao cho nh nn tht nghip c khc phc mt cch c h thng.
Cn phi s dng nh mc lng ti thiu lm sao cho sc mua
ca ngi lm cng n lng tng ng c vi nn sn xut.
Ngoi ra, trong cc khu vc sn xut, ni ngi ta t c tnh
cht c quyn nh s t chc ca ngi sn xut, nh nc cn phi
kim sot s nh gi, nhm duy tr s to vn trong cc gii hn hp
l v ngn cn nguy c lm gim mt cch gi to qu trnh sn xut
v tiu dng.
Nh vy, ha chng mi c th c c trng thi thng bng gia sn
xut v tiu dng m khng gy ra nhng hn ch qu ln cho sng
kin t do, v ng thi loi b c u th qu mc ca ngi c

quyn s hu v t liu sn xut (t ai, my mc) so vi nhng

ngi lm cng n lng trong ngha rng.
Cc triu chng bnh hon ca i sng vn ha
S giao lu t do v t tng v v cc kt qu l cn thit i
vi s pht trin lnh mnh ca khoa hc cng nh ca i sng
vn ha ni chung. Theo ti, khng th nghi ng mt thc t l:
vic can thip ca cp c thm quyn chnh tr nc ny vo s
giao lu t do v mt tri thc gia cc c nhn gy ra nhng
tn tht to ln.
Trc tin, tn hi tc ng ko di i vi nng lc khoa hc thc
s; sau mt thi gian, n s nh hng r rt n ton b cc ngnh
sn xut.
Hn na, chng ta thy r c nhng can thip ca cp c thm
quyn chnh tr vo i sng khoa hc ca quc gia thng qua vic t
chi nhng chuyn i nc ngoi ca cc hc gi trong nc v
nhng chuyn i ca cc hc gi nc ngoi ti Hoa K. Cch hnh
x nh nhen nh th ca mt cng quc ch l ci triu chng bn
ngoi ca mt cn bnh trm kha ng s hn.
Nhng, s can thip vo vic t do cng b cc kt qu khoa hc bng
li v vn bn, cch hnh x thiu tin cy ca nh nc da trn mt
t chc cnh st khng l chng li c nhn v phng din chnh
tr, ni s hi ca mi ngi khi lun phi ln trnh mi iu c th
dn n ng vc v qua c th e do n s tn ti kinh t ca h
- tt c nhng iu y bao gi cng ch l cc triu chng n thun,
k c khi cc triu chng nh vy th hin tnh cht nguy him ca
cn bnh ny mt cch r rng hn.

Nhng theo ti, cn bnh thc s li chnh quan nim c to ra

bi cc cuc chin tranh th gii, chi phi mi iu trong t tng:
Trong ha bnh, chng ta phi xy dng ton b cuc sng ca mnh,
k c i vi hot ng ca mnh, sao cho trong trng hp c chin
tranh, chng ta nht nh l ngi chin thng.
Quan nim dn n quan nim th hai: Ngi ta ang b e da bi
nhng k th hng mnh. l s e da i vi t do v thm ch
i vi s tn ti ca mnh.
Quan nim l gii tt c nhng s vic ng gh tm m trn
chng ti gi l cc triu chng. Nu nh chng khng c khc
phc, th tt yu s dn n chin tranh v do vy dn ti s hu dit
tt c. Quan nim ny c biu l ch yu qua ngn sch ca Hoa
K.
Ch khi no chng ta khc phc c tnh trng cng bc t tng
y, th chng ta mi c th quay sang cp mt cch hp l n vn
chnh tr thc s: Chng ta c th gp phn nh th no vo vic
bo v v ci thin s tn ti ca con ngi trn tri t tr nn b
nh ny?
Ti sao vic li l tt c? Bi v chng ta s khng th thot khi
c cc triu chng ny hay cc triu chng khc ca cn bnh, nu
chng ta khng thanh ton c cn bnh thc s.
Vn ha v phn thnh
Nu ngi ta mun o lng thit hi do nhng thm ha chnh
tr ln trong s pht trin vn ho ca con ngi mang li, th
ngi ta cn phi nh rng, vn ha ta nh l mt loi tho mc
tinh t lun gn kt vi cc iu kin phc tp.

Loi tho mc ny ch c th pht trin mt s t a im m thi.

c th pht trin, trc ht, nn vn ha i hi mt s sung tc
nht nh, to iu kin cho mt b phn dn chng ca mt nc no
c th hot ng trong nhng lnh vc khng trc tip cn thit cho
vic duy tr cuc sng.
Thm vo , cn phi c truyn thng o c v s qu trng nhng
phc li v thnh tu vn ha, nh vo m tng lp y mi c th
em n kh nng sng cho cc tng lp khc ang lao ng v nhng
nhu cu trc tip ca cuc sng.
Trong cc th k va qua, nc c thuc v nhng quc gia thc
hin c c hai iu kin y. Nhn chung s phn thnh cn khim
tn, nhng vn , cn truyn thng tn trng phc li vn ha cng
mnh m. Trn c s , dn tc ny to ra nhng gi tr vn ha
khng th b qua i vi s pht trin hin i. Ni chung, y
truyn thng vn cn nguyn vn, cn s phn thnh th b lung lay.
Ngi ta ly i phn ln nhng ngun nguyn liu phc v cho
nn cng nghip ca t nc, m trn c s ca n b phn dn c
lao ng cng nghip mi xut hin. Phn d tha thit yu cho vic
m bo cuc sng ca nhng ngi ang to ra nhng gi tr tinh
thn, bng nhin b thiu ht. Trong iu kin tn ti nh vy, truyn
thng cng phi suy vong v mt trong nhng vn m mu m ca
vn ha cng tr nn hoang tn.
Khi nh gi cao nhng phc li tinh thn, nhn loi rt quan tm n
vic ngn chn tnh trng bn cng ha nh vy. Nhn loi s khc
phc nhng yu t gy ra s bn cng tm thi v s thc tnh tnh
on kt cao c b thi ch k dn tc y li. i vi tnh on kt
y, nhng gi tr con ngi c thc hin, khng ph thuc vo
chnh tr v bin gii quc gia na. Khi , nhn loi s bo m cho

mi dn tc nhng iu kin lao ng m trn c s y mi dn tc

mi c th tn ti v to ra cc gi tr vn ha.
Vic hp tc tr tu
Nm nay, cc nh chnh tr c nh hng hng u ca chu u
ln u tin rt ra cc kt lun t vic nhn thc rng, phn
t ca chng ta ch c th li pht trin thnh vng, nu chm
dt c cuc u tranh ngm ngm chng li nhau gia cc
quc gia truyn thng.
T chc chnh tr chu u cn phi c cng c dn dn loi b
cc bin gii hi quan ang gy km hm.
Mc tiu ln lao ny khng th t c nu ch thng qua cc hip
nh gia cc quc gia. Mc tiu ny i hi trc ht c s chun b
v mt tinh thn. Chng ta phi hng n ch dn dn nh thc tnh
cm on kt trong con ngi, mt th tnh cm m cho n nay vn
ch dng li bin gii quc gia. Khi cn nhc v iu ny, Hi Quc
Lin cho ra i y ban Hp tc Tr tu (Commision de
coopration intellectuelle). y ban ny cn phi l mt nh ch tuyt
i c tnh quc t, hon ton tch ri chnh tr, c nhim v to ra
mt mi lin kt trn tt c cc lnh vc ca i sng tinh thn gia
cc vng vn ha dn tc b bit lp bi chin tranh. l mt nhim
v kh khn, bi v - rt tic khi phi ni nh vy - t nht trong cc
nc m ti c bit r, cc hc gi v cc vn ngh s li b nh
hng nhiu bi cc khuynh hng dn tc hp hi hn l nhng
ngi hot ng thc tin.
Cho n nay, y ban ny hp hai ln trong mt nm. thc hin hot
ng ca mnh hiu qu hn, chnh ph Php quyt nh thit lp
v duy tr mt Vin Hp tc Tr tu hot ng thng xuyn. Vin ny

s c khnh thnh trong vi ngy ti. l c ch ho hip ca

nc Php, xng ng nhn c li cm n ca tt c mi ngi.
Nu ch tung h v ca ngi hoc lm thinh v nhng g mnh cha hi
lng hay khng tn thnh, th tht l mt vic lm d dng v cn
c cm n na. Nhng, ch vi s thnh thc, vic trin khai cc
nhim v ca chng ta mi c khch l. V vy, khi chc mng s
thnh lp ca Vin ny, ti khng e ngi a ra s bnh phm ca
mnh:
Hng ngy, ti u c c hi quan st v nhn ra rng, tr ngi ln
nht m hot ng ca y ban ca chng ta gp phi, l tnh trng
thiu tin cy vo tnh khch quan chnh tr ca y ban ny. Cn phi
lm mi iu cng c lng tin cy; v khng nn lm nhng iu
c th gy tn hi n lng tin cy.
Nu gi y, bng kinh ph quc gia, chnh ph Php thnh lp v duy
tr mt Vin nh l mt c quan thng trc ca y ban ti Paris vi
Vin trng l mt ngi Php, th iu ny lm cho nhng ngi
nhn t bn ngoi c n tng rng, nh hng ca Php l ni tri
trong y ban. n tng y cng tng thm, khi cho n nay, Ch tch
ca y ban cng chnh l ngi Php. n tng y vn tn ti, mc d
nhng nhn vt ni trn u c tt c mi ngi khp mi ni
nh gi cao v c c cm tnh su sc nht.
Dixi et salvi animam meam . Ti hy vng mt cch chn thnh rng,
Vin mi thnh lp s thnh cng trong vic h tr cc mc tiu chung
trong s hp tc thng xuyn vi y ban v ginh c s tin cy v
s tha nhn ca nhng ngi lao ng tr c tt c cc nc.
c v Php

Mt s hp tc y tin cy gia c v Php ch c th hnh

thnh, khi i hi ca Php v an ninh chng li cc cuc tn cng
qun s c p ng. Nu Php a ra cc yu sch lin quan
n vn ny, th mt bc i nh th chc chn b tip nhn
mt cch tiu cc c.
Tuy nhin, dng nh c th hnh ng theo cch sau y: Bn thn
chnh ph c ngh vi chnh ph Php cng vi mnh n ln
Hi Quc Lin. Hi Quc Lin nn ngh tt c cc quc gia thnh
vin m nhn cc ngha v sau y:
1) tun th bt k quyt nh no ca Ta n Trng ti quc t;
2) bng tt c cc phng tin h tr v mt kinh t v qun s ca
mnh cng vi tt c cc quc gia thnh vin cn li, tin hnh cc
bin php chng li quc gia no ph hoi ha bnh hoc khng tun
theo quyt nh quc t c a ra v li ch ca ha bnh th gii.
Bn v cc nhm thiu s
Dng nh c mt thc trng chung l cc nhm thiu s b cc
nhm a s xem nh nhng nhm ngi c gi tr thp km sng
cng, c bit khi cc thnh vin ca cc nhm thiu s ny c th
c nhn ra nh cc c im v th cht.
Bi kch nh th ca s phn khng ch s phn bit i x theo bn
nng i vi cc nhm ny v quan h kinh t v x hi, m cn
ch, do nhng nh hng kch ng ca a s, nhng ngi b lin ly
bi cch i x nh vy, phn ln tr thnh nn nhn ca cc nhn
nh thnh kin v t coi mnh l thp km v gi tr. V th hai, v
ln hn trong iu bt hnh ny c th b loi tr nh s on kt v
nh s gio hun c thc cho nhm thiu s v bng cch c th
t c s gii phng v mt tinh thn cho nhm thiu s.

N lc c thc ca nhng ngi M da en theo hng ny xng

ng c tha nhn v khch l.
Quc t khoa hc
Trong chin tranh, khi s m qung v mt dn tc v v mt
chnh tr t n nh cao ca n, trong mt phin hp ca
Vin Hn lm, Emil Fischer nhn mnh: Tha cc ngi! Cc
ngi chng th lm g c c. Khoa hc c v s cn c tnh quc
t.
Nhng ngi v i trong s cc nh nghin cu lun bit r v
cm nhn c iu ny mt cch nhit thnh, cho d trong nhng
thi k c nhng rc ri chnh tr, h b c lp trc cc ng nghip
c tm c nh hn ca mnh.
Trong cuc chin tranh va qua, phn ln nhng ngi c quyn b
phiu trong tt c cc phe phi phn bi gi tr thing ling c
giao ph cho h. Lin on Quc t ca cc vin hn lm b gii
tn. Cc i hi v vn ang c t chc nhng li loi tr cc
chuyn gia t cc nc th ch trc kia. Nhng tnh ton chnh tr
c a ra vi v quan trng ang ngn cn s thng tr c tn ca
nhng kha cnh thun ty chuyn mn v s pht trin thnh vng
cho nhng mc tiu ln.
Nhng ngi c thin ch, nhng k khng chu khut phc trc
nhng tranh ci y cm tnh, nht thi, phi lm g ginh li
nhng g mt? Ngi ta vn cha th t chc c nhng hi ngh
c quy m ln, thc s c tnh quc t, khi phn ln nhng ngi lao
ng tr c vn ang cn tnh trng y kch ng nh th. S phn
khng v mt tm l chng li s phc hi nhng nhm lm vic
chung v khoa hc c tnh quc t vn cn qu mnh khin mt thiu

s nhng ngi c nhng quan im v tnh cm rng ln hn kh c

th vt qua c. Nhng ngi ny c th ng gp vo nhng mc
tiu ln l lm lnh mnh cc hip hi quc t, bng cch duy tr cc
mi quan h cht ch vi nhng ngi cng ch hng v trong phm
vi nh hng ca mnh kin tr bo v nhng li ch quc t chung.
Thnh cng mt cch tng th th cn phi ch, nhng chc chn n
s n. Ti khng mun b qua c hi ny, m khng mun nhn
mnh mt cch t ho rng, trong sut nhng nm gian kh ny, mong
mun duy tr cng ng lao ng tr c vn cn sng ng, c bit
trong mt s lng ln cc ng nghip chuyn mn ngi Anh.
u cng vy, nhng pht biu chnh thc bao gi cng t hn l tnh
cm trong ni tm ca mi con ngi. Nhng ngi c thin nn ghi
nh u ny v ng nn tc gin hay mnh b nhm ln:
senatores boni viri, senatus autem bestia" .
Nu ti hon ton lc quan v tin b ca t chc quc t ni chung,
th iu ny ph thuc nhiu vo vo sc p gay gt ca s pht trin
kinh t, hn l vo lng tin s sng sut v cao thng ca chnh
kin. Bi v s pht trin kinh t ph thuc rt ln vo lao ng tr c
ca cc nh khoa hc c t tng kh chm tin, nn chnh nhng
ngi ny d min cng, cng gp sc vo vic to dng t chc
quc t.
Bn v ta n trng ti
Vic gii tr qun b mt cch c k hoch trong khong thi
gian ngn ch kh thi, nu c c mt s m bo an ninh ca
tt c cc nc dnh cho mi nc. iu ny da trn c s mt
Ta n Trng ti thng trc v c lp vi cc chnh ph.

Ngha v v iu kin ca cc quc gia khng ch l ch chp nhn

cc phn quyt ca Ta n Trng ti, m cn ch thi hnh cc phn
quyt .
Mi khu vc nh chu u chu Phi, chu M v chu , c mt ta
n trng ti c bit ph trch; cn chu c c th c phn b v
mt trong ba khu vc ny. Ta n Trng ti chung s chu trch nhim
v cc vn lin quan n cc s vic khng th c gii quyt
trong khun kh ba khu vc trn.
Nc M v hi ngh gii tr qun b nm 1932
Ngi M ngy nay ang trn tr vi bao ni lo lng. Nhng ni
lo y gn lin vi tnh trng kinh t ca nc ny. Nhng nh lnh
o c thc trch nhim tp trung ch yu vo vic loi b nn
tht nghip nng n nc mnh. Tnh cm gn b vi s phn
ca th gii cn li, c bit vi t m chu u cng t si ng
hn so vi nhng thi im bnh thng.
Nhng nn kinh t t do s khng t ng vt qua c nhng kh
khn ny. Cn phi c nhng k sch iu tit t gic tng th,
to ra c mt s phn cng lao ng v mt s phn phi lnh
mnh i vi cc sn phm tiu dng gia con ngi vi nhau, v nu
khng c iu y, nhn dn ca mt nc giu c nht cng s b ngt
th. Vic ci thin cc bin php k thut lm suy gim chnh lao ng
cn thit sn xut hng ha cho tt c mi ngi, v th thng qua
cuc chi t do ca cc th lc, khng cn xut hin tnh trng, trong
tt c cc lc lng lao ng u c s dng. Mt quy ch t
chc c thc s l cn thit nhm lm cho cc tin b v mt k
thut tr nn c hiu qu c li cho tt c mi ngi.

Thiu quy nh v mt k hoch, nn kinh t khng th c a vo

quy c. Cng nh vy, mt quy nh v mt k hoch nh vy cng
cn thit hn nhiu i vi cc vn chnh tr quc t. Hin nay ch
cn c mt s t ngi cn quan nim rng, cc hnh ng bo lc
di dng chin tranh l mt phng tin c li th v xng ng vi
nhn loi gii quyt cc vn quc t. Nhng h li cha kin
quyt i din v thc hin mt cch tch cc cc k sch ny, cc k
sch c kh nng trnh c cc cuc chin tranh, trnh c nhng
hnh ng d man v v nhn tnh, nhng tn d ca cc thi i man
r. Cn phi c quan im thng nht thy r v phi c dng kh
no phc v mc tiu quan trng ny mt cch hiu qu v vi
quyt tm cao.
Ai thc s mong mun dp b chin tranh, ngi phi quyt tm
u tranh sao cho quc gia ca mnh khc t mt phn ch quyn
ca mnh c li cho cc thit ch quc t. Ngi phi sn sng,
trong trng hp xung t, buc quc gia mnh phi tun th phn
quyt ca Trng ti Quc t. Ngi phi kin quyt u tranh tt
c cc quc gia thc hin gii tr qun b, k c trong trng hp xu
nh c d tnh trong Hip c Versailles. Khng th trng i tin
b x hi, nu khng loi b nn gio dc ton dn v quc phng v
v ch ngha yu nc hiu chin.
i vi cc quc gia vn minh c nhiu nh hng, khng c s kin
no trong nhng nm qua li ng h thn hn l tht bi ca cc hi
ngh gii tr qun b trc y; bi v tht bi ny khng ch l do
nhng m mu thm c ca cc v nguyn th quc gia v lng tm
v hiu thng, m cn l do s th v s thiu ngh lc ca con
ngi tt c cc nc. Nu iu ny khng khc i, th chng ta s
tn ph nhng g thc s qu gi m t tin chng ta to ra c.

Ti cho rng, nhn dn M cng khng thc c y trch

nhim nng ln vai h trong mi quan h ny. M, ngi ta ngh
nh sau: Chu u c th b suy vong, nu n b hy hoi bi s thiu
ha ng v tnh thm him ca dn chng y. Mm sng ca tng
thng Wilson m chi ln mt cch thm hi trn ming t cn
ci ca chu u. Chng ta th mnh m v chc chn, v chng ta s
khng vi vng can thip vo nhng cng vic kh chu ca ngi
khc.
K no ngh nh th, k va khng cao thng li va khng bit
nhn xa trng rng. Nc M khng phi l v can trong ni khn kh
ca chu u. Bng vic rt li mt cch tn nhn cc khon tin cho
vay, nc M thc y s suy thoi v mt kinh t v ng thi c
s suy i v mt o c ca chu u. Nc M gp phn vo
vic ban cng ha chu u v nh vy l ng phm trong s suy i
ca o c chnh tr v trong vic lm gia tng lng hn th c
nui dng bi s tuyt vng. Lng hn th y khng dng li
trc ca ng nc M. Cc qu v hy th nhn trc, nhn sau m
xem!
Khng cn phi nhiu li: Hi ngh Gii tr qun b c ngha l mt
c hi cui cng khng ch i vi chng ta, m cn i vi cc qu
v, nhm m bo nhng g tt p nht m nhn loi vn minh to
ra. Nhng nh mt v hy vng ang trng i cc qu v vi t cch
l nhng ngi cng trng v tng i khe mnh.
Bn v hi ngh gii tr qun b nm 1932
1.
Liu ti c c php bt u bng mt tn nim chnh tr? l:
Nh nc tn ti v con ngi, ch khng phi con ngi tn ti v

nh nc. Ngi ta cng c th ni v khoa hc cng tng t

nh ni nh th v nh nc. l nhng cng thc c.
Nhng cng thc ny c khc ghi bi nhng ai xem nhn cch
con ngi nh mt gi tr cao qu nht c tnh ngi.
Ti rt ngi phi lp li nhng cng thc ny, khi chng c nguy c
i khi b ri vo s qun lng, nht l trong thi i y nhng t
chc v khun mu nh thi i chng ta. Ti thy nhim v quan
trng bc nht ca nh nc l bo v c nhn v to cho c nhn kh
nng pht trin thnh nhn cch sng to.
Nh vy, nh nc cn phi l ngi y t ca chng ta, ch khng
phi chng ta l n l ca nh nc. Nh nc vi phm i hi ny,
khi n dng bo lc p buc chng ta phi phc v qun i v
chin tranh, c bit l khi s phc v n l ny hng n mc tiu
v kt qu tn st nhng ngi dn nc khc hoc gy tn hi cho s
t do pht trin ca h. Chng ta ch nn dnh cho nh nc nhng hy
sinh mang li kt qu tt p cho s pht trin t do ca cc c nhn.
Nhng iu qu bu ny c th l hin nhin i vi mi ngi M,
ch khng phi i vi mi ngi chu u. V vy, chng ta vn c
th hy vng rng, cuc vn ng chng chin tranh s c mt ch da
vng chc ngi M.
Nhng by gi, xin tr v vi Hi ngh Gii tr Qun b! Ngi ta nn
ci, nn khc hay nn hy vng, khi ngh n n? Qu v hy th
tng tng mt thnh ph c ton l nhng cng dn cu bn, di tr
v hay thch gy g! , ngi ta cm nhn c mi nguy c
thng trc e da cuc sng nh l tr ngi ln cho mi s pht trin
lnh mnh. Ta th chnh mun khc phc tnh trng gh tm y, mc
d mi thnh vin trong cc hi ng thnh ph ln mi ngi dn
u khng mun b cm mang dao gm bn tht lng. Sau nhiu nm
chun b, Ta th chnh quyt nh mang vn ra bn v a ra ti

tho lun: Con dao gm m mi ngi mang theo tht lng khi i
do chi, c php di v sc nh th no? Chng no nhng ngi
dn ranh mnh ny khng ng ra chng li hin tng m chm
nhau bng lut php, ta n v cnh st, th tt nhin s chng c g
thay i c. Mt s n nh v chiu di v sc ca cc con dao
gm c mang s ch c li cho cho nhng k thch hnh hung v
nhng k mnh nht, v ch l s ph mc nhng ngi yu hn cho
chng. Tt c cc qu v u bit rng, s so snh ny m ch iu g.
Chng ta hin ang c Hi Quc Lin v mt Ta n Trng ti. Nhng
Hi Quc Lin th li chng hn g mt phng hp v Ta n Trng ti
cng li khng c phng tin thc thi cc quyt nh ca mnh.
Cc c quan ny khng m bo an ninh c cho bt c quc gia no
trong trng hp b tn cng. Nu qu v xem xt k iu ny, th i
vi quan im ca Php v vic t chi gii tr qun b trong trng
hp khng c an ninh, t hn qu v s ph phn mt cch nh nhng
hn l so vi nhng g ang thng din ra hin nay.
Nu chng ta khng bit hn ch ch quyn ca cc quc gia ring l
bng cch buc mi quc gia phi c ngha v thc hin hnh ng
chung chng li nhng quc gia cng khai hay giu gim i ngc li
vi phn quyt ca Ta n Trng ti ny, th chng ta khng th thot
ra khi tnh trng ln xn v nhng him ha ni chung. Ch quyn
khng b hn ch ca tng quc gia v an ninh chng li cc cuc tn
cng khng th c hp nht bi cc mnh khe. C cn phi ch
n cc thm ha mi na ri mi buc cc quc gia phi c ngha
v thc thi cc quyt nh ca c quan ta n quc t c cng
nhn hay khng? T thc trng hin nay, chng ta chng c l do g
trng ch iu g tt p hn trong tng lai gn. Nhng bt c ai l
ngi bn thn thin vi nn vn minh v vi s cng bng phi dc
ton b kh nng tt nht ca mnh thuyt phc ng loi ca mnh

v s cn thit ca s lin kt quc t nh vy gia cc quc gia ring

r.
Ngi ta khng phi khng c l do chnh ng phn bc li quan
nim ny khi cho rng n qu coi trng yu t t chc v xem thng
yu t tm l, c bit l yu t o c. L l y khng nh rng,
gii tr qun b v mt tinh thn phi i trc gii tr qun b v mt
vt cht. Cng nn hiu mt cch r rng rng, tr ngi ln nht ca
trt t quc t chnh l ch ngha dn tc c tng cng thnh
mt th qui n, mt kiu ch ngha dn tc c gi bng mt ci
tn y cm tnh nhng d b lm dng l ch ngha yu nc. Trong
mt trm nm mi nm qua, thn tng y t c mt quyn
lc khng khip, cc k tai hi. c c quan im ng n v s
phn khng , ngi ta phi nhn ra rng, yu t t chc v yu t
tm l quy nh ln nhau. Cc t chc khng ch ph thuc vo cc
thi truyn thng mang mu sc tnh cm m nh chng c
hnh thnh v pht trin. Cc t chc cn tc ng mnh m ngc tr
li cc thi da theo tnh cm ny ca cc dn tc.
Theo ti, ch ngha dn tc - khi pht trin cao n mc tai hi nh
th khp mi ni - c lin quan cht ch nht vi vic a ra ngha
v qun s ni chung - hoc vi tn gi ngt ngo hn - vi vic thit
lp qun i nhn dn. Khi i hi nhng ngi dn thc hin ngha
v qun s, nh nc buc phi phi nui dng tnh cm ca ch
ngha dn tc nhng ngi dn ny. Tnh cm y to c s tm l
cn thit cho cc mc ch s dng v mt qun s. Th l bn cnh
tn gio, nh nc li phi ca ngi cng c bo lc c c ca mnh
trc gii tr trong hc ng!
V vy, theo quan nim ca ti, vic ra ngha v qun s ni chung
l iu ch yu trong s suy i o c ca chng tc da trng. S
suy i o c e da nghim trng n s tn vong ca nn vn ha

ca chng ta, thm ch v s sinh tn ca chng ta. Bn cnh nhng

iu tt lnh v i v mt x hi, s kin ti t ny xut pht t
cuc i cch mng Php v sau trong mt thi gian ngn li
ko tt c cc dn tc khc.
Nhng ai mun bnh vc quan im quc t v chng li ch ngha
dn tc S vanh, th phi u tranh chng qun dch ni chung. Phi
chng i vi x hi, cc cuc truy n gay gt hin nhm vo nhng
ngi chng qun dch v ng c o c, l t ng h thn hn
nhng cuc truy n nhm vo nhng ngi t v o trong cc th k
trc y? Ngi ta c th loi tr chin tranh, nh lm trong Hip
nh Kellogg, c hay khng, trong khi vn ph mc cc c nhn
khng c bo v cho b my chin tranh ca cc nc ring l?
Cn v Hi ngh Gii tr qun b, nu ngi ta khng mun ch t hn
ch yu t t chc-k thut, m mun cn nhc c n yu t tm l
mt cch trc tip v nhng ng c gio dc, th ngi ta phi bng
con ng quc t to kh nng hp php cho cc c nhn khc t
qun dch. Khng nghi ng g na, mt k sch nh th c th to ra
tc ng mnh m v mt o c.
Ti tm lc li quan im ca mnh nh sau: Nhng tha thun
thun ty v hn ch v trang khng h m bo c an ninh. Ta n
Trng ti theo quy nh cn phi c quyn hnh php c m bo
bi tt c cc quc gia thnh vin tham gia. l quyn hnh php
nhm can thip bng s trng pht v kinh t v qun s chng li
nhng k ph hoi ha bnh. Cn phi u tranh chng ngha v qun
s ni chung nh mt dch ch yu ca ch ngha dn tc bnh
hon. c bit, nhng ngi chng qun dch cn phi c bo v
trn c s quc t.
2.

Nhng g m tinh thn sng to ca con ngi trong nhng th k va

qua ban tng cho chng ta, c th to ra mt cuc sng thanh thn
v hnh phc, gi nh s pht trin v mt t chc c bc tin ng
thi vi s pht trin v mt k thut. Tuy nhin, nhng g t c
mt cch kh nhc ang nm trong tay th h chng ta, li ging nh
li dao co trong tay a tr ln ba. S hu v t liu sn xut k
diu khng mang li ha bnh, m ch mang n nhng lo u v i
kh.
Tin b k thut gy nhng tc ng ti t nht ni m n cung
cp cc phng tin hy dit cuc sng con ngi v ph hy
cc cng trnh ca con ngi c to ra bng lao ng vt v. Chng
ti l nhng ngi cao tui tng nm tri nhng ni kinh hong
trong chin tranh th gii. Tnh trng n l ng h thn, trong mi
c nhn phi chu ng t cuc chin tranh, dng nh i vi ti cn
khng khip hn c hy dit. Chng ng s sao, khi nhng hnh
ng m mi ngi coi l ti c ng gh tm, li b buc phi tun
th ci chung? Ch c mt s t ngi l c c s v i v o c
phn khng li. Trong mt ti, h l nhng v anh hng thc s ca
cuc chin tranh th gii.
Vn c mt tia hy vng. Ti cm tng rng, ngy nay, nhng lnh t
c trch nhim ca cc dn tc thc s thnh tm mong mun dp b
chin tranh. S khng c chng li qu trnh pht trin tt yu, v iu
kin c ci r trong nhng truyn thng y bt hnh ca cc dn tc,
nhng truyn thng c ko theo bi c ch gio dc nh mt cn
bnh di truyn t th h ny sang th h khc. Nhn t ch yu ca cc
truyn thng ny l vic o to qun s, l vic tn vinh o to qun
s v lin quan n b phn truyn thng l thuc vo cng nghip
nng v qun i. Nu khng gii tr qun b th khng th c nn ha

bnh bn vng. Ngc li, vic duy tr cc trang thit b qun s quy
m hin nay chc chn s dn n nhng thm ha mi.
Do vy, Hi ngh Gii tr qun b nm 1932 l c tnh quyt nh i
vi s phn ca th h hin nay v th h tip theo. Nu ngi ta ngh
n cc kt qu ngho nn ca cc hi ngh trc y, th ngi ta
thy r rng, tt c nhng ngi c trch nhim v khn ngoan cn
phi huy ng mi kh nng lun hng dn cng lun hiu c
tm quan trng to ln ca Hi ngh nm 1932. Ch khi cc nguyn th
quc gia th hin c ch ha bnh ca a s nhng ngi c quyn
quyt nh trong nc mnh, th h mi c th t c mc tiu quan
trng ca mnh: to ra c cng lun ny, mi ngi phi cng
chu trch nhim v mi li ni v vic lm ca mnh.
Hi ngh c th c coi l tht bi, nu nh nhng i biu n tham
d vi nhng li hun th c chun b sn, v by gi vic thc
hin chng ch tr thnh mt cng vic gi th din. iu ny dng
nh u c mi ngi tha nhn. Bi v cc cuc gp g song
phng ca cc nguyn th quc gia hai nc c thc hin trong
thi gian va qua thng qua cc cuc ta m v vn gii tr qun
b, c s dng chun b c s cho Hi ngh. Con ng ny
i vi ti dng nh l mt con ng c c may, bi v hai ngi
hoc hai bn vun p cho cc kh nng m phn vi nhau sao cho
hp l nht, chn thnh nht v bnh tnh nht. Khi khng c ngi
th ba nghe c, th h khng phi qu thn trng trong li ni ca
mnh. Ch khi Hi ngh c chun b mt cch sng to theo cch
ny, khi nhng iu bt ng c loi tr v khi mt bu khng kh tin
cy c to nn bi thin chn thnh, th chng ta mi c th hy
vng vo mt kt qu tt p. Thnh cng ca s nghip v i ny li
khng ph thuc vo s thng minh hay thm ch vo s khn ngoan,

m ph thuc vo s chn thnh v s tin cy. Yu t o c khng

th b thay th bi l tr. Ti mun ni rng, l iu dim phc.
Ch ch i hay ph phn n thun l iu khng thch hp vi
ngi ng thi. Ngi ng thi phi phc v cho s nghip ny
bng ht kh nng ca mnh. S phn ca tt c mi ngi l ci m
h xng ng c hng.
Bn v vn gii tr qun b
Vic thc hin k hoch gii tr qun b b gy tr ngi, nht
l khi ngi ta ni chung khng bit t kim im v kh khn
ln nht ca n. Ngi ta t c a s cc mc tiu trong
cc bc i nh. Nhng hy ngh n vic xa b nn qun ch
tuyt i bng nn dn ch. y, tn ti mt mc tiu khng th
no t c ch bng nhng bc i nh dn dn.
Mt khi chnh kh nng chin tranh khng b loi tr, th cc dn tc
khng th lm g hn ngoi vic chun b v mt qun s sao cho hon
thin c th chin thng c cuc chin tranh tip theo. Ngi ta
cng khng th lm khc hn l gio dc thanh nin v cc truyn
thng u tranh nhm nui dng tnh t ph dn tc hp hi kt hp
vi vic ca ngi quan im chin tranh. Ngi ta vn thng lm nh
vy, chng no phi tnh n vic phi dng n thi ng h ca
cng dn cho cc cuc xung t chin tranh. Nhng thc ra, v trang
khng c ngha l tn thnh v chun b ha bnh, m ngc li, c
ngha l tn thnh v chun b chin tranh. V vy, ngi ta s khng
gii tr qun b trong nhng bc i nh, m phi lm lun mt ln
hoc hon ton khng lm g c.
Tin cho vic thc hin mt bin i su sc nh th trong i sng
ca nhn dn l mt n lc tinh thn mnh m, l s chi b mt cch

c thc cc truyn thng thm cn c . Nhng k no khng sn

sng gn s phn ca quc gia mnh mt cch v iu kin vi cc
quyt nh ca mt t chc ta n trng ti quc t trong trng hp
tranh chp v khng xc nh dt khot iu ny bng hip nh ca
nh nc, nhng k khng quyt tm thc s loi b chin
tranh. Khu hiu c a ra y l: Tt c hoc khng g c!
Ngi ta khng th bc b thc t l: Cho n nay, s d nhng n lc
nhm bo m ha bnh tht bi l v chng c t c nhng
tha hip na vi.
Gii tr qun b v an ninh ch c th t c trong s gn kt vi
nhau. An ninh ch c th c bo m bi ngha v ca tt c cc
quc gia trong vic thc thi cc quyt nh quc t.
Chng ta ang ng ng ba ng. Liu chng ta c tm c con
ng dn n ha bnh hay vn c tip tc i con ng khng xng
ng vi nn vn minh ca chng ta nh trc y, iu ny nm
trong tay ca chng ta. Mt bn l s vy gi ca t do ca cc c
nhn v s an ninh ca cng ng. Bn kia l nguy c n l cho c
nhn, l s hy dit nn vn minh ca chng ta. S phn ca chng ta
ph thuc vo cu hi: chng ta xng ng vi n nh th no?
Mt li chia tay
Th gi Ngi th k c ca Hi Quc Lin, Ngi Dufour
Feronce knh mn!
Bc th y thn thin ca ngi khng th khng c tr li,
bi v nu khng, ngi c th nhn c mt cch hiu khng
chun xc v chnh kin ca ti.

Vic ti quyt nh khng i Genve na da trn c s thc t sau

y: Kinh nghim tic thay mch bo cho ti rng, y ban trung
gian khng th hin c ch nghim tc trong vic t c cc
tin b c bn trong cc nhim v lm lnh mnh ha cc quan h
quc t. Ti ch thy trong y ban ny ch yu l s hin thn ca
nguyn tc ut aliquid fieri videatur . i vi ti, y ban ny thm
ch cn ti t hn c Hi Quc Lin xt mt t chc tng th.
Ti cho rng, ti phi ri b y ban ny, chnh bi v ti mun hnh
ng theo kh nng to ra mt thm quyn trng ti quc t, hot
ng siu quc gia, v bi v mc tiu ny l mong mun t y lng
ti.
y ban ny ng cho php vic p bc cc cng ng vn ha
thiu s cc quc gia ring l bng cch cho ra i "y ban Quc
gia" cc nc ny, t chc ng vai tr cu ni duy nht gia gii tr
thc ca nc ny vi y ban. Nh vy, y ban ny c tnh chi b
chc nng l ch da tinh thn cho cc sc tc thiu s trong cc quc
gia chng li s p bc vn ha.
Ngoi ra, i vi vn u tranh chng li cc xu hng S vanh v
qun phit trong vic ging dy tng nc ring bit, y ban ny cn
chn mt thi thiu kin quyt khin ngi ta kh c th hy vng
g v nhng n lc nghim tc ca u ban trong lnh vc quan trng
c bn ny.
y ban ny lun lun b qua kh nng tr thnh ch da tinh thn
cho cc c nhn v cc t chc lin kt c nhim v hot ng mt
cch trit cho mt trt t lut quc t v chng li th ch qun s.
y ban khng bao gi c gng i u vi ch trng thn tnh ca
cc nc thnh vin m y ban ny bit rng, cc nc ny i din

cho cc khuynh hng hon ton khc vi xu hng m y ban ny c

bn phn phi i din.
Ti khng mun tip tc lm cho ngi pht ngn bng nhng lun c
nh vy na, bi v ngi hiu c quyt nh ca ti mt cch y
sau nhng iu t i va nu. Ti khng mun lm ngi buc ti,
m ti mun ch l gii thi ca mnh. Nu ti mun nui dng
mt hy vng no , th ti phi hnh ng khc. Ngi c th chc
chn v iu ny.
Ch ngha ha bnh tch cc
Ti thy mnh tht hnh phc khi c trc tip tham d cuc
biu tnh ln ca nhn dn Flamande v ha bnh. i vi ti, qu
l mt nhu cu khi nhn danh nhng ngi c thin ch v nhng
ngi quan tm n tng lai ni to vi tt c nhng ngi tham
gia cuc biu tnh ny: Chng ti thy gn b su sc nht vi cc
bn trong nhng gi pht suy t v thc tnh lng tm ny.
Chng ta khng nn che giu mt thc t l: Vic ci thin cc mi
quan h v vng hin nay lm sao c th c c, nu khng c cc
cuc u tranh quyt lit. Bi v s lng nhng ngi quyt tm tr
gip mt cch trit ch l nh so vi s ng nhng ngi khng
quyt tm v nhng ngi b d d. V quyn lc ca nhng ngi
quan tm n vic duy tr b my chin tranh li rt ln. H khng t
mt phng tin no c th khin cng lun phc v cho nhng
mc tiu ca h, nhng mc tiu th ch vi cuc sng.
Hnh nh l cc nguyn th quc gia hin nay thc s theo ui mc
tiu cng c lu di nn ha bnh. Nhng, s gia tng lin tc cc
trang thit b qun s ch ra qu r rng, h khng theo kp cc
cng quc th ch, nhng nc ang thc gic vic chun b chin

tranh. Theo xc tn ca ti, mt s cu vn ch c th n t ngay

trong lng cc dn tc m thi. Nu h mun trnh tnh trng n l
hn h trong qun dch, th h phi kin quyt ng h vic hon ton
gii tr qun b. Bi v chng no cn cc lc lng qun i, th bt
c cuc xung t nghim trng no cng u c th dn n chin
tranh. Ch ngha ha bnh, mt khi khng tch cc u tranh chng li
s chy ua v trang ca cc quc gia, th n vn v s mi mi ch l
mt th ch ngha ha bnh bt lc m thi.
Mong rng, lng tm v tr c lnh mnh ca cc dn tc tr nn
sng ng hn chng ta t ti c mt cp mi ca ca s
cng sinh gia cc dn tc; mt cp m t nhn li, chin tranh
c coi l mt sai lm khng th no hiu ni ca cha ng chng ta.
Th gi Sigmund Freud
Ngi Freud knh mn!
Tht thn phc c thy kht vng tip cn n chn l Ngi
vt hn bt c mt kht vng no khc. Vi s sng sa v
song, Ngi cho thy, nhng bn nng tranh u v hy dit l
khng th tch ri khi bn nng ca tnh yu v hiu sinh trong
tm l con ngi nh th no. Nhng ng thi, t nhng din
gii cht ch ca Ngi tot ln mt kht vng su thm v mt
mc tiu v i cho vic gii phng con ngi khi chin tranh,
trong tm hn cng nh trn thc t.
Tt c nhng ai c tn vinh l nhng lnh t trong lnh vc tinh
thn v o c vt ln trn thi i v dn tc ca mnh, u tn
thnh kht vng v i ny. y, ni ln mt s thng nht t Jesus
n Goethe v Kant. C mt thc t l nhng nhn vt ny c
mi ngi cng nhn l lnh t, mc d ch ca h hng n vic

to ra cc mi quan h con ngi ch c kh nng thc hin mc

rt thp. Thc t ny khng c ngha g sao?
Ti tin chc rng, tuyt i a s nhng c nhn li lc, nhng ngi
c v tr hng u nh cc cng trnh ca mnh - d ch l mt nhm
nh - u cng chia s l tng ny. H c rt t nh hng n s
pht trin v mt chnh tr. Tht t hi, khi lnh vc c nh hng
quyt nh n s phn ca cc quc gia li b giao ph mt cch
khng th trnh khi cho s tr trn v v trch nhim ca nhng k
cm quyn chnh tr.
Cc lnh t chnh tr hoc cc chnh ph c c cng v ca mnh
mt phn nh bo lc, mt phn do s la chn ca qun chng. H
khng th c xem nh l i din cho b phn u t v mt tinh
thn v o c ca cc quc gia. Tuy vy, hin nay, b phn tinh ty
v tr tu li khng c nh hng trc tip no n lch s cc dn tc:
Tnh trng phn tn ca h ngn cn s tham gia trc tip ca h
vo vic gii quyt cc vn bc xc. Do , nu mt s t ngi,
m thnh qu v nh hng ca h bo m cho nng lc v s trong
sng trong tp hp nhau li, th Ngi c tin rng, mt s tp hp
nh th c th to ra c s bin chuyn y hay khng? Cng
ng c c im quc t ny, cng ng m cc thnh vin ca n
duy tr quan h thng qua vic trao i kin thng xuyn, nh vic
by t thi trn bo ch - lun vi trch nhim ca mi thnh vin
k kt - s c th to c nh hng quan trng v b ch i vi gii
php cho cc vn chnh tr. Tt nhin, mt cng ng nh vy t
khng trnh khi b tn thng bi mi th tiu cc vn thng dn
dt gii tr thc hn lm vo s thoi ha; tc nhng mi nguy him
gn lin cht ch vi nhng khim khuyt ca bn tnh con ngi. D
vy, ti sao ta li khng c dng kh th tin hnh mt n lc nh

th? Ti coi mt th nghim nh vy hu nh l mt bn phn khng

th t khc c.
Nu mt tp th tr tu c ting tm nh vy c th c thnh lp, th
n cng phi c nhng n lc c h thng ng vin cc t chc
tn gio tham gia vo cuc vn ng chng chin tranh. Tp th y
nht nh s mang li mt ch da tinh thn cho nhiu nhn vt, m
ch ca h hin nay b t lit v ni chn chng au n. Cui cng
ti tin rng, mt cng ng bao gm nhng c nhn c uy tn ln do
thnh qu ca h cng xng ng tr thnh ch da tinh thn ng
qu cho cc lc lng trong Hi Quc Lin, nhng lc lng thc s
cng hin nng lc ca mnh cho mc tiu cao c ca t chc ny.
S d ti thch trnh by nhng vic ny cho Ngi hn l cho bt k ai
khc, l v khc vi mi ngi, Ngi khng cm thy b lm phin khi
lng nghe v nhng c vng v bi v nhn nh c tnh ph phn
ca Ngi th hin thc trch nhim nghim chnh nht.
Bn v ngha v qun s
Trch t mt bc th
Thay v cho php nc c p dng ngha v qun s, tt hn
ht l nn tc b vic ra ngha v ny tt c cc nc v
trc ht khng cho php thnh lp bt c o qun no ngoi
o qun nh thu, vi quy m v trang thit b qun s s c
tha thun sau.
iu ny thit ngh cng c li cho nc Php so vi vic phi cho
php ngha v qun s c. Nu c, ta t s ngn chn c tc
ng tm l y him ha do vic gio dc quc phng ton dn gy
ra v cng nh vic tc ot quyn hn ca c nhn vn gn lin vi
nn gio dc y.

Ngoi ra, i vi c hai nc, khi thng nht c vi nhau v mt

ta n trng ti trong vic gii quyt n tha tt c cc vn tranh
chp lin quan n cc mi quan h song phng, th c th s d
dng hn nhiu trong tc cc i qun nh[vic hp nht cc t chc
ca cc qun nhn chuyn nghip ni trn thnh mt t chc duy
nht bao gm cc cn b hn hp. i vi]thu mi bn, iu ny c
th gip gim nh gnh nng v mt ti chnh v li bo m c an
ninh. Mt qu trnh hp nht nh th c th pht trin thnh cc i
qun lin hip ngy cng ln hn v cui cng c th a n vic
thnh lp mt c quan cnh st quc t. C quan ny s nh dn i
ty theo mc tng cng an ninh quc t.
Qu v c mun bn bc vi nhng ngi bn ca chng ta v kin
ngh ny nh mt s gi hay khng? Tt nhin, ti hon ton khng
c bm vo kin ngh c bit ny. Theo ti, iu cn thit l chng ta
phi a ra nhng ngh tch cc. N lc phng th thun ty khng
th ha hn bt c s thnh cng thc t no.
Din vn ti hi ngh sinh vin v gii tr qun b
Din vn ny c c vo khong nm 1930 trc cc sinh vin
c.Trong mt nn khoa hc v k thut pht trin cao, cc th
h gn y trao cho chng ta mt mn qu cc k qu gi, mn
qu mang theo nhng kh nng gii phng v lm p cho cuc
sng ca chng ta m khng th h no trc y c hng.
Tuy nhin, mn qu ny cng mang n c nhng mi nguy him cho
s tn ti ca chng ta, nhng mi nguy him cha bao gi e da
trm trng n nh th.
Hn bao gi ht, s phn ca nhn loi vn minh ph thuc vo nhng
lc lng c o c m n c th tp hp c. V vy, nhim v

c t ra cho thi i chng ta khng d dng hn nhng nhim v

m cc th h trc y gii quyt.
So vi trc y, nhu cu ca con ngi v thc phm v hng tiu
dng c th c p ng ch bng mt chi ph nh hn nhiu v thi
gian lao ng. Tuy nhin, cng chnh v l , vn phn cng lao
ng v phn phi cc sn phm lm ra cng tr nn kh khn hn
nhiu. Tt c chng ta u cm thy rng, cuc chi t do ca cc th
lc kinh t, kht vng quyn lc, kht vng s hu v trt t v khng
c km ch ca cc c nhn khng cn t ng dn n mt gii
php c th chp nhn c cho cc vn . Cn phi c mt th
ch c k hoch trong vic sn xut hng ha, trong vic s dng sc
lao ng v phn phi cc sn phm lm ra, ngn nga tnh trng
lng ph nhng lc lng lao ng qu gi, c trnh cao, ngn nga
tnh trng bn cng ha v tnh trng khnh kit ca b phn ln dn
c.
Mt khi thi ch k v hn trong i sng kinh t a n nhng
hu qu i bi, th chnh n s cn l k dn ng ti t hn cho cc
quan h gia cc dn tc vi nhau. S pht trin ca k thut qun s
chnh l mt kiu pht trin, trong cuc sng ca con ngi l
khng th chu ng ni, khi cha sm tm thy con ng ngn
chn cc cuc chin tranh. Mc tiu c tm quan trng n nh th,
nhng nhng n lc c thc hin cho n nay li cha y .
Ngi ta tm cch gim nh mi nguy him bng vic hn ch v
trang v thng qua cc quy nh hn ch trong khi tin hnh chin
tranh. Chin tranh khng phi l mt cuc chi tp th, trong cc
bn tun th mt cch ngoan ngon lut chi. Mt khi lin quan n
s sng cn, th cc quy nh v ngha v ca cuc chi tr nn bt
lc! Ch c s dp b v iu kin mi cuc chin tranh ni chung
mi c th cu vn c. Vic thit lp mt nh ch trng ti quc t

l khng . Thng qua cc hip c phi to ra c s m bo

rng, cc quyt nh ca cp thm quyn ny cng c thc hin bi
tt c cc quc gia. Nu khng c s m bo chc chn , cc quc
gia s khng bao gi c can m gii tr qun b mt cch
nghim chnh.
Cc bn th tng tng xem, bng cch e da s ty chay hng ha,
chnh ph cc nc M, Anh, c v Php i hi chnh ph Nht
Bn phi chm dt ngay lp tc cc hot ng chin tranh chng li
Trung Quc! Vy, cc bn c tin rng, Nht Bn s tm ra c mt
chnh ph li mun y t nc mnh vo mt cuc phiu lu nguy
him n th khng? Ti sao iu ny li khng xy ra? Ti sao mi
con ngi, mi quc gia li c run s cho s tn vong ca mnh? Bi
v ai ny u i tm li th thm hi nht thi ca mnh v khng chu
bt n phc tng li ch v s pht trin ca cng ng.
V vy, nh ti ni vi cc bn lc u rng, s phn ca nhn loi
ngy hm nay ph thuc vo cc lc lng c o c ca mnh nhiu
hn bao gi ht. u cng vy, khc t v t hn ch l con ng
dn ti cuc sng vui v v hnh phc.
Cc lc lng ng h cho mt s pht trin nh vy c th n t
u? Ch n t nhng ngi m ngay t tr c c hi tng cng
tinh thn v m rng tm nhn thng qua hc tp v nghin cu.
Chng ti, th h i trc trng i cc bn v hy vng cc bn
mt iu l cc bn bng nhng kh nng tt nht ca mnh s hng
ti v s t c nhng g m chng ti khng lm ni
Vn ca ch ngha ha bnh
Tha cc qu b, qu ng!

Ti rt vui mng l qu v cho ti c hi c ni i li vi

qu v v vn ca ch ngha ha bnh. S tin trin trong
nhng nm qua mt ln na cho thy rng, chng ta hu nh
khng c php giao ph cho cc chnh ph cuc u tranh
chng li cc hot ng chy ua v trang v cc quan im hiu
chin.
Song ngay c vic thnh lp cc t chc ln gm nhiu thnh vin
cng ch gip chng ta phn no trong vic tip cn n mc tiu ny.
Theo quan im ca ti, y, tt nht l thi khc t qun dch
bng cch phn i, da vo s hu thun ca cc t chc bnh vc c
v vt cht ln tinh thn cho nhng ngi dng cm chng qun dch
tng nc. Nh th, chng ta c th i n ch lm cho vn ca
ch ngha ha bnh tr nn cp thit, tr thnh mt cuc u tranh
thc s khin cho cho c nhng ngi c c tnh mnh m cm thy
c li cun. y l mt cuc u tranh khng hp php, nhng l
cuc u tranh v quyn thc s ca con ngi chng li chnh ph
ca h, chng no cc chnh ph ny vn cn i hi cc cng dn ca
h phi thc hin nhng hnh ng ti c.
Nhiu ngi coi mnh l nhng ngi tch cc theo ch ngha ha
bnh, nhng li khng tham gia vo mt ch ngha ha bnh trit
nh vy, bi h vin dn ti cc l do ca ch ngha yu nc. Khng
th trng mong g nhng ngi ny trong nhng gi pht nguy nan.
Cuc chin tranh th gii chng minh qu cho iu y.
Ti xin chn thnh cm n qu v cho ti c hi c trnh by
bng ming quan im ca mnh.
Hng n vic loi b nguy c chin tranh

Bi ny c Einstein vit xong ngy 20.9.1952 v c ng trn

tp ch Keizo, Nht Bn, s ma thu nm .S tham gia ca ti
vo vic sn xut bom nguyn t l ch mt hnh ng duy nht:
ti k vo bc th gi tng thng Roosevelt trong nhn
mnh s cn thit phi tin hnh cc th nghim quy m ln
nghin cu kh nng ch to mt qu bom nguyn t.
Ti thc s thc c mi nguy him khng khip cho nhn loi
mt khi vic ny thnh cng. Chnh s phng on rng, trong vn
ny, ngi c c th nghin cu vi trin vng thnh cng buc
ti phi thc hin bc i ny. Ti khng cn la chn no khc,
d ti lun l mt ngi theo ch ngha ha bnh mt cch y tin
tng. Tn st trong chin tranh theo quan nim ca ti chng c g tt
p hn so vi vic git ngi thng thng.
Tuy vy, chng no cc quc gia cha kin quyt loi b chin tranh
thng qua cc hnh ng chung v gii quyt cc cuc xung t v
bo v nhng li ch ca mnh bng cc quyt nh ha bnh da trn
c s lut php, th h s cm thy cn phi chun b mt cuc chin
tranh. Ri h li cm thy cn phi chun b tt c cc phng tin, k
c cc phng tin ng kinh tm nht khng b qua mt trong
cuc chy ua v trang ni chung. Con ng tt yu dn n
chin tranh. Trong cc mi tng quan hin nay, chin tranh c ngha
l s hy dit tt c.
Trong tnh hnh , vic dng phng tin chng li phng tin
khng c trin vng thnh cng. Ch c vic dp b trit cc cuc
chin tranh v nguy c chin tranh mi c th gip gii quyt vn .
Mun vy, cn phi hnh ng v quyt tm khng cho mnh b p
buc phi hnh ng i ngc li vi mc tiu ny. y l mt i hi
kht khe i vi c nhn thc c tnh trng ph thuc x hi ca

mnh. Nhng tuyt nhin khng phi l mt i hi khng th thc

hin c.
Gandhi, bc thin ti chnh tr v i nht ca thi i chng ta vch
ra con ng v cho thy: con ngi s c kh nng hy sinh ln n
th no mt khi h nhn ra con ng ng. S nghip gii phng
n ca ng l mt bng chng sinh ng cho thy: ch c xc
tn mt cch vng chc cn mnh hn c th lc vt cht tng chng
nh khng th vt qua c.
Phn II: Chnh tr v ch ngha ha bnh
Ha bnh
Nhng nhn vt thc s li lc thuc cc th h trc y
nhn ra tm quan trng ca mc tiu gi gn ha bnh th gii.
Tuy vy, s pht trin ca k thut trong thi i chng ta lm cho
nh o c ny tr thnh mt vn sng cn i vi nhn loi
hin c vn minh ha nh ngy nay v khin cho s tham gia
tch cc vo vic gii quyt vn ha bnh tr thnh mt vn
lng tm m khng mt ngi no c thc v trch nhim lun l
c th lng trnh.
Cn lm r rng, nhng tp on y quyn lc ca nn cng nghip
tham gia sn xut v kh tt c cc nc ang i ngc li vic
gii quyt ha bnh cc vn tranh chp quc t, rng nhng nh
cm quyn ch c th t c mc tiu quan trng ny, nu nh h
dm chc c c s ng h tch cc ca a s dn chng. Trong thi
i ca hnh thc chnh quyn dn ch hin nay ca chng ta, s phn
ca cc dn tc ph thuc vo chnh h. Mi c nhn cn phi lun
ghi nh iu ny.

Tr li ph n M
Mt hi ph n M cho rng h cn phn i chuyn thm ca
Einstein ti t nc h. H nhn c cu tr li nh sau:
Cha bao gi ti b phi p khc t mnh m n vy; v trng
hp nu c xy ra th cng cha khi no c nhiu ngi cng lc
n th.
Nhng h lm th l ng qu i ch, i nhng n cng dn y cnh
gic. Lm sao ngi ta li c th cho php mt g n ng vo nh, k
vn thch nhai nut ngu nghin bn t bn ngoan c mt cch ngon
lnh v tha mn y ht nh con qui vt Minotaurus nhai nut cc
thiu n ng trinh Hy Lp thm tho vy; m k li cn b i n
mc t chi mi cuc chin tranh, tr cuc chin vi chnh v ca y?
Vy nn, hy nghe li m qun thoa khn ngoan v i quc ca qu
v i v qu v hy nh rng ngay c th ph ca ch La M hng
mnh cng tng c cu l nh ting ku cp cp ca nhng con
ngng trung thnh!
Li chc mng gi nh ph bnh
C c quan st c lp, cm nhn v nh gi khng ph thuc
vo cc loi mt thi i; c th din t iu mnh thy v cm
ch bng mt cu sc gn hoc mt t chun xc - nh th chng
phi l tuyt vi lm sao? Ngi ta c cn phi chc tng g thm
na khng?
Cm nhn u tin ca ti v nc M
Ti phi thc hin li ha ca mnh, y l vit i iu cm nhn v
t nc ny. M iu vi ti li khng d dng. Bi ngi ta tht
khng d t mnh vo v tr ca ngi quan st khch quan nu ngi

ta c tip n vi qu nhiu tnh cm v s trng th nh ti khi ti

M.
u tin l i li th ny:
Trong mt ti, s sng bi c nhn lun c g thiu cng bng.
ng l ng to ha ban pht cho nhng a con ca mnh mi
ngi khng ging nhau v nng lc. Nhng, n Ngi, s ngi c
hng may mn vn nhiu lm, v ti tin rng phn ln trong s h
vn sng nhng cuc i thm lng, chng my ai bit n. i vi
ti, tht l thiu cng bng, vng, thm ch kh nht nho, nu trong s
li c vi ngi c ngng m qu ng, c khoc cho nhng
phm cht thn thnh v tr tu v nhn cch. Th m chnh iu li
xy ra vi s phn ti, dn ti s i nghch kch cm gia nhng
iu m ngi ta ni v nng lc v thnh tu ca ti vi iu m ti
thc cht l v mun l. thc v mi tng quan k cc ny khin
ti khng chu ng ni, nu bn cnh khng c mt nim an i
p , mt tn hiu vui mng cho ci thi i b coi l ch bit chy
theo vt cht ny: Ngi ta dng ln nhng ngi hng m mc ch
ca nhng ngi hng ny ch l hng ti tr tu v o c. iu
chng t, tri thc v l phi vn c mt s ng ngi nh gi cao
hn ti sn v quyn lc. Kinh nghim ca ti cho bit rng, thi
sng l tng ny hin hu mt phn rt ng dn chng M - t
nc vn b coi l c bit chy theo vt cht ny. Sau nhng li vng
vo trn, ti xin tr li ch chnh vi hy vng rng, ngi ta s
khng nh gi qu ng nhng pht biu khim nhng ca ti hn
mc n vn th.
iu u tin khin nhng v khch phi kinh ngc khi n t nc
ny l s vt tri v k ngh v t chc. Nhng dng hng ngy
c lm bn hn chu u, nh ca th c xy ct thc dng hn
hn. Tt c u nhm mc ch tit kim sc lao ng. y, sc lao

ng t bi mt dn s l thp so vi din tch v ti nguyn

thin nhin ca t nc. Chnh gi thnh lao ng cao kch thch
s pht trin mnh ca cc phng tin tr gip v k thut v phng
php lm vic. Ta hy xem trng hp ngc li: cc nc c mt
dn s qu cao nh Trung Quc v n , gi thnh lao ng thp
cn tr s pht trin ca cc phng tin tr gip v k thut nh
th no. Chu u th gia hai thi cc . Khi my mc pht
trin, rt cuc n s cn r hn c sc lao ng vn cn ang r mt.
Nhng k pht xt chu u - nhng k v l do chnh tr hp hi
ang ku gi s gia tng dn s t nc h - hn s ngh nh vy.
C iu, n tng hp hi y li kh ging vi ni s ca nc M
trong vic chng nhp hng ha bng vic thng qua o lut v thu
nhp khu... Song cng chng nn i hi mt ngi khch v t
rng ng ta phi au u vi nhng cu hi; m rt cuc cng chng
c g chc chn rng vi cu hi no cng c mt cu tr li hp l.
iu th hai khin nhng v khch ch l thi sng vui v, tch
cc ca dn chng. N ci ti trn nhng bc nh l biu tng cho
mt trong nhng im mnh nht ca ngi M. Ngi M vui v, t
tin, lc quan v - khng t him. Ngi chu u lun cm thy d chu
v t nhin khi tip xc vi ngi M.
Ngi chu u ngc li: c c ph phn mnh hn, thc c nhn
cao hn, nhng t ho tm hn v t gip ngi hn; h c i hi cao
hn trong cc hot ng gii tr, v trong hc thut th t nhiu c v bi
quan hn.
S thoi mi v tin nghi c mt v tr ln M. V chng m h sn
sng hy sinh s yn tnh, s ung dung v c s an nhn. Ngi M
sng v tng lai nhiu hn ngi chu u. Cuc sng vi h lun l
ci ang hnh thnh, ch khng phi ci ang tn ti. Theo ngha ,

h cn khc xa so vi ngi Nga hay ngi chu hn c ngi chu

u.
Nhng c mt im m ngi M ging vi ngi chu hn l
ngi chu u. l h t c tnh c nhn hn ngi chu u - nu ta
ch quan st t gc tm l ch khng phi t gc kinh t.
y, ci "chng ta" c nhn mnh hn ci "ti". iu ny lin
quan n thc t l phong tc v tp qun x hi rt c coi trng
M. C nhiu im tng ng trong quan nim sng cng nh trong
quan nim v o c v s thch ring gia cc c nhn hn hn
chu u. c nh vy l nh nc M mnh hn hn chu u v
kinh t. y, vic cng tc v phn chia cng vic mt cch hiu qu
din ra d dng v tri chy hn chu u, d l trong cng
xng, trong trng i hc hay trong cc vic t thin t nhn. Thi
ng x x hi tt p mt phn nh l vo truyn thng Anh.
Nhng ngc li, vai tr ca nh nc M c v khng mnh lm so
vi chu u. Ngi chu u ngc nhin thy rng, in tn, in
thoi, ng st v trng hc M phn ln nm trong tay cc t
chc t nhn. iu c th xy ra l nh vo thi x hi tch cc
ni trn ca cc c th. V thi y khin cho s khc bit qu ln
v ti sn khng dn ti s cng qun ca mt b phn dn chng.
thc trch nhim x hi ca cc ng ch y pht trin cao hn hn
chu u. H xem chuyn cng hin mt phn ln ti sn, v thng
l c sc lc ca h na, cho cng vic x hi l ng nhin. D lun
x hi (vn rt mnh m!) i hi h phi lm th. iu dn ti
thc t l ngi ta c th trao nhng nhim v quan trng nht v vn
ha vo tay cc t chc t nhn v vai tr ca nh nc tr nn rt hn
ch.

Uy tn ca quyn lc nh nc chc chn cn gim i r rt v "o

lut cm ru". Bi i vi uy tn ca nh nc v lut php, khng
c g nguy him cho bng vic n a ra nhng o lut m n khng
sc cng ch. y l mt b mt cng khai, v s pht trin ng
lo ngi v ti phm t nc ny c lin h cht ch vi thc t .
Trong mt quan h khc, "o lut cm ru", theo ti, cng dn ti
s suy yu nh nc. Qun x l ni cho ngi ta c c hi trao i
suy ngh v by t kin v nhng s kin cng cng. Ti thy t
nc ny, ngi ta c v thiu nhng c hi nh vy, khin bo ch b
lng on bi cc nhm thiu s c nh hng qu mnh n cng
chng.
Thi qu coi trng ng tin t nc ny vn cn mnh hn
chu u, nhng ti thy n c v ang gim i. Chc hn l nhn thc
ny chin thng: c mt cuc sng hnh phc v hu ch, khng
cn phi c qu nhiu ca ci.
V kha cnh ngh thut, ti by t s ngng m chn thnh trc
ci gu thm m cao trong cc cng trnh xy dng hin i cng nh
trong cc vt dng hng ngy; ngc li ti thy rng, ngh thut to
hnh v m nhc khng tm c t sng trong lng dn chng nh
chu u.
Ti thn phc thnh tu ca cc c s nghin cu khoa hc. chu
u, ngi ta ang tm cch gii thch mt cch v l rng s vt tri
ngy cng tng v nghin cu khoa hc ca M hon ton ch l do
ngi M c nhiu tin ca hn; nhng s tn tm, lng kin nhn,
tinh thn ng nghip v thin ch cng tc cng gi mt vai tr quan
trng trong nhng thnh cng y ch. Cui cng, thm mt nhn xt
na! Hp Chng Quc Hoa K l cng quc pht trin nht v k
thut hin nay. nh hng ca n vo vic thit k cc mi quan h

quc t l gn nh khng th lng trc c. Nc M rng ln l

th, nhng lu nay dn chng li t quan tm n cc vn ln ca
cng ng quc t, m vn hng u hin nay l vn gii tr
qun b. iu cn phi thay i, v chnh li ch thit thn ca
ngi M. Cuc chin va qua cho thy, khng cn s phn cch
gia cc lc a na, m s phn ca tt c cc quc gia ngy nay
gn cht vi nhau. Bi th cn lm thu sut rng, dn chng t nc
ny mang mt trch nhim ln trong lnh vc chnh tr quc t. V tr
ca k khoanh tay ng nhn khng xng ng vi t nc ny v
lu di s tr nn nguy him vi tt c mi ngi.
m nh bo
Trch t mt bc th ring
Khi ta b tnh s cng khai v tt c nhng g ta ni d trong
khi vui a, khi cao hng hay khi bc bi nht thi, th iu
tuy tht phin h, song chng mc nht nh cng l hp l v
t nhin. Nhng nu ta b tnh s cng khai v nhng iu ngi
khc nhn danh ta ni v ta khng c cch g kh d t v
c, th tnh cnh y tht th thm.
"Vy ai m kh s vy?", anh s hi. Vng, bt k ai ni ting v b
m nh bo thm hi. Anh ci v khng tin ? Nhng ti tri
nghim ri, ti k anh nghe.
Anh hy tng tng: mt bui sng kia, mt tay phng vin n gp
anh v vui v hi rng, liu anh c th ni i iu v ng N. bn anh
c khng. Thot tin c th anh s cm thy phn n v mt cu hi
nh vy. Song anh nhanh chng nhn ra rng, s chng c cch no
chy thot. Bi nu anh t chi tr li, tay phng vin s vit: "Ti
hi mt trong nhng ngi bn gi l thn nht ca N., nhng ng ny

 kho lo t chi. Mong c gi t rt ra nhng kt lun hin nhin

t thi y". V khng c cch no chy thot, anh tr li nh
sau:
"ng N. l mt nhn cch ho hip, thng thn, c tt c bn b qu
mn. bt k hon cnh no, ng cng nhn ra c mt tt. ng l
ngi chu kh v m nhn c rt nhiu vic cng lc; ngh ca
ng i hi ng phi dnh ht tm sc cho cng vic. ng l ngi
yu gia nh, lun dnh cho v tt c nhng g ng c..."
Bi vit ca tay nh bo: "N. khng thc s coi trng iu g v c ti
ly lng tt c mi ngi, hn na lc no ng cng ng vai mt
ngi d di v mm mng. ng thuc loi n l cho cng vic, n
mc khng bao gi ngh ti nhng chuyn ring t hay tham gia vo
mt hot ng tinh thn no khc. Chiu chung v ht mc, ng l
tn y t ngoan ngon phng s cho cc nhu cu ca b y...".
mt tay nh bo ch thc, bi vit s cn git gn hn th nhiu,
nhng vi anh v vi ng N. bn anh th nh th c l . ng y
s c nhng iu k trn vo bui sng ngy mai trn bo, v s gin
d ca ng ta vi anh s l v gii hn, d v bn cht ng ta c tt
bng v vui tnh n u i na. Ni au kh ca ng ta s lm anh
au n khng ni ra c, v trong thm tm anh vn qu mn ng
ta.
Anh s lm g trong trng hp ny, bn thn mn ca ti? Nu anh
ngh ra c cch g, hy bo ngay cho ti bit nh, ti c th lp
tc bt chc cch ca anh.
Bertrand Russell v t duy trit hc
Tiu lun di y c Einstein vit cho li ta tp 5 ca tuyn
tp "Library of Living Philosophers" do Gio s A. Schilpp ch

bin, xut bn ln u nm 1946, cp ring v trit hc

Bertrand Russell, c bit l tc phm "An Inquiry into Meaning
and Truth" xut bn nm 1940.
Khi hi ng bin tp ngh ti vit cht g v Bertrand Russell,
th v s ngng m v knh trng ca ti i vi tc gi, ti nhn
li ngay lp tc. Nh c cc tc phm ca ng, ti c hng
bit bao gi hnh phc, iu m ti - ngoi tr v Thorstein Veblen kh c th ni khi c bt k cy bt khoa hc ng thi no khc.
Song ti nhanh chng nhn ra rng, a ra mt li ha thng d
hn l thc hin n.
Ti ha, s vit g v Russell nh v mt trit gia v mt nh
nhn thc lun. V khi ti y t tin bt tay vo vic, ti sm nhn ra
rng, mt ngi by lu ch cn trng dng li trong a ht vt l nh
ti liu lnh bit bao khi dm t chn vo mt lnh vc hc ba
nh vy. C th hu ht nhng iu ti sp trnh by sau y l ngy
ng vi nhng ngi am hiu. Song ti t an i mnh bng ngh, mt
ngi vi kinh nghim t duy trong mt lnh vc khc nh ti bao gi
cng c u i hn so vi ngi hon ton khng suy t hay ch suy
t t i.
Trong qu trnh pht trin ca t duy trit hc nhng th k qua, cu
hi sau y ng vai tr ch o: Nhng nhn thc no c th c
mang li t t duy thun ty, khng ph thuc vo nhng n tng
cm tnh? Liu c th c nhng nhn thc nh vy khng? Nu
khng, nhn thc ca chng ta c quan h nh th no vi nhng cht
liu th do nhng n tng cm tnh ca gic quan cung cp. Cc cu
hi , v mt s cu hi khc c lin h cht ch vi chng tng
ng vi mt trng hn lon hu nh khng th bao qut ht c ca
nhiu quan im trit hc khc nhau. Trong nhng n lc dng cm
nhng tng i v b ny, d sao cng d nhn ra mt vt pht trin

c h thng, l: s hoi nghi ngy cng gia tng trc mi th

nghim theo hng "t duy thun ty", hng nm bt c iu g
v "th gii khch quan" v th gii "s vt", i lp vi th gii "ca
nhng biu tng v t tng" n thun. c gi cho php ti ni
trong ngoc kp rng: y cng nh ni mt trit gia ch thc, du
ngoc kp ("") c dng khi mun du nhp mt khi nim khng
chnh ng, v mong bn c tm thi cho php, mc d n cn kh
nghi trc con mt c v ca trit hc.
Nim tin cho rng, ch cn t duy thun ty l c th tm ra mi tri
thc ng gi trn i, nim tin y kh ph bin trong bui u ca
trit hc. l mt o tng m bt k ai cng d dng nhn ra
nu anh ta, trong mt pht giy, tm qun i nhng g anh ta hc
c t trit hc v khoa hc t nhin sau ny. Anh ta t s khng
ngc nhin khi thy Plato quy cho " nim" mt dng thc ti cao hn
so vi nhng s vt c th c nhn bit mt cch thng nghim.
C Spinoza v cho ti tn Hegel, nh kin ny c v vn cn gi
vai tr ch o vi tt c sc mnh sng ng ca n. C th ai
thm ch s t ra cu hi: Nu khng c mt o tng nh th th liu
c th to ra c ci g v i trong lnh vc t duy trit hc? Song
v phn mnh, chng ti khng mun t ra mt cu hi nh vy.
Ci o tng nng v qu tc v sc mnh thm nhp v bin ng
i u li vi ci o tng nng v bnh dn v mt thuyt duy thc
ngy th, theo , s vt "tn ti" y ht nh khi ta tri gic chng bng
gic quan. o tng ny chi phi hot ng thng nht ca con
ngi v th vt. N cng l khi im ca cc khoa hc, nht l cc
khoa hc t nhin.
Vic vt qua hai o tng trn khng c lp vi nhau. So ra, vic
vt qua thuyt duy thc ngy th l n gin hn. Russell khc

ha qu trnh ny mt cch y n tng trong phn dn nhp ca

cun "An Inquiry into Meaning and Truth" ca ng nh sau:
"Chng ta u bt u bng 'thuyt duy thc ngy th', ngha l bt
u bng hc thuyt cho rng, s vt tn ti nh n xut hin ra [trc
gic quan ca ta]. Chng ta tha nhn rng, c th xanh, tuyt th lnh
v th cng. Nhng vt l hc li cam oan vi ta rng, ci xanh
ca c, ci lnh ca tuyt v ci cng ca khng phi y ht vi ci
xanh, ci lnh v ci cng m chng ta bit theo kinh nghim, m l
mt ci g khc hn. Nu chng ta tin vo vt l hc, chng ta s
thy rng, khi mt ngi quan st cho rng mnh ang quan st mt
hn , th ngha l trn thc t, anh ta ang quan st nhng tc ng
ca hn vo chnh mnh. C v nh khoa hc ang t mu thun
vi chnh n: khi n t cho mnh l khch quan cc , th, tri vi
mong mun ca n, n li chm ngp trong tnh ch quan. Thuyt duy
thc ngy th dn n vt l hc; v vt l hc, v phn mnh, li ch
ra rng thuyt duy thc ngy th ny, bao lu n c trit nh th, l
sai lm. Sai v logic; ngha l sai."
Khng k n li hnh vn bc thy, nhng dng ch trn ni ln mt
iu g m trc ti cha h ngh n. Li t duy ca Berkeley v
Hume, nu ch nhn mt cch hi ht, c v i lp li vi li t duy
ca cc khoa hc t nhin. Nhng nhn nh trn ca Russell pht
hin mt mi lin h: Nu Berkeley da trn nn tng rng chng ta
khng trc tip nm bt cc "s vt" ca th gii bn ngoi thng qua
gic quan, m gic quan ca chng ta ch nhn bit c chng thng
qua cc qu trnh ni kt nhn qu vi s hin din ca cc "s vt" mt s suy tng nh th hn c c sc mnh thuyt phc t
lng tin vo l li t duy vt l hc, th s khng cn thit phi a bt
k ci g vo gia khch th v hnh vi nhn ngn cch khch th

v ch th, v bin "s tn ti ca khch th" thnh mt tn ti ng

nghi vn.
Li t duy vt l ny cng nh cc kt qu thc tin ca n lm lay
chuyn nim tin vo kh nng cho rng, ch bng con ng t duy t
bin n thun l c th hiu c cc s vt v cc mi quan h ca
chng. Dn dn, nim tin rng tt c s hiu bit v s vt ca chng
ta rt cuc u l mt s x l cc cht liu th ca cc gic quan
chin thng. Nguyn l y, trong hnh thc ph qut ny (c din
t m m mt cch c ) hin ang c chp nhn rng ri. Song
nim tin khng h da trn c s, rng c ai chng minh
c tnh bt kh ca vic thu hoch cc nhn thc hin thc bng con
ng t bin thun ty, m l: ch duy nht con ng thc nghim
ni trn chng t nh l ngun gc ca nhn thc. Galilei v Hume
l nhng ngi u tin ng v pha nguyn l ny vi tt c s
sng sa v kin quyt.
Hume nhn thy rng, cc khi nim c ta xem l c bn, v d:
"s ni kt nhn qu", khng th c rt ra t cht liu do gic quan
cung cp. Cch nhn y khin ng c thi hoi nghi vi tt c
cc loi nhn thc. Nu c nhng tc phm ca ng, ngi ta s
khng khi kinh ngc khi nhng trit gia sau ng - trong c khng
t ngi c nh gi cao - vit v khi nhng th ln xn m vn
tm c c gi ngng m. ng gi c nh hng su m
n nhng ngi xut sc sau ng. Ngi ta nhn ra ng khi c cc
bi phn tch trit hc ca Russell, m s sc so v li vit gin d
ca chng lun lm ti ngh ti Hume.
Kht khao ca con ngi l i hi phi c nhn thc c m bo
chc chn. Bi th, thng ip r rng ca Hume lm ta tht vng
ch: Cht liu th cm tnh - ngun gc duy nht ca nhn thc, nh
thi quen, c th a chng ta ti nim tin v s mong i, nhng

khng th a chng ta ti s nhn bit hay thm ch n s thu hiu

v cc quan h c tnh quy lut. ng im ny, Kant xut hin
vi mt tng - d dng din gii ca ng, n kh m ng vng
c, song vn l mt bc tin gii quyt th lng nan ca
Hume: Tt c nhng g c ngun gc thng nghim ni nhn thc
u khng bao gi chc chn c (Hume). Ngha l (theo Kant - ND),
nu chng ta s hu nhn thc chc chn, th nhn thc y phi c
t c s trong bn thn l tnh. Chng hn, iu ny c khng
nh khi bn v cc nh l ca hnh hc v v nguyn l nhn qu.
Nhn thc ny, v cc nhn thc vng chc khc c th ni l mt b
phn trong b cng c ca t duy; do , chng khng cn phi nh
n cc d liu do gic quan cung cp mi c th c c (tc gi l
nhn thc "a priori" - tin nghim). Ngy nay mi chng ta u bit
rng, nhng nhn thc y tuyt khng c g l chc chn, vng, chng
tuyt khng s hu mt s tt yu no bn trong nh Kant tng tin
tng. Nhng vi ti, nu nhn vn t quan im logic, lp trng
ca ng li c v ng: l s xc nhn, rng chng ta c l do
"chnh ng" khi s dng cc khi nim y t duy, nhng khi
nim m chng ta khng th c c t cht liu ca cc kinh nghim
do gic quan mang li.
Theo ti, ngi ta thm ch phi khng nh mnh m hn na: Nhng
khi nim xut hin trong t duy v trong cc biu t bng ngn ng
ca chng ta, tt c - t im nhn logic - l nhng sng to t do ca
t duy v khng th c c mt cch quy np t cc kinh nghim
gic quan. S d iu ny l kh nhn ra, ch v chng ta thng c
thi quen gn cht mt s khi nim v lin kt khi nim (mnh )
nht nh vi mt s kinh nghim gic quan no ca chng ta, n
ni chng ta khng thc c khe nt ngn cch - v mt logic l
khng th vt qua - gia th gii ca cc kinh nghim gic quan vi
th gii ca cc khi nim v mnh .

Theo , chng hn dy s nguyn r rng l mt pht minh ca tr tu

con ngi, mt cng c t to, nhm tr gip vic sp xp nhng kinh
nghim gic quan nht nh c d dng. Song tuyt khng c cch
no khi nim ny (dy s nguyn - ND) c th c ny sinh t
bn thn cc kinh nghim. y s d ti chn khi nim "s" v n
thuc v t duy tin-khoa hc v d sao, tnh cu to (constructive)
n vn cn d nhn din. Song, khi ta cng i su vo nhng khi
nim s ng nht ca i sng thng nht, sc nng ca thi quen
thm cn c s cng gy kh khn cho chng ta trong vic nhn
din khi nim y nh l mt sng to t do ca t duy. Nh vy, t
nhng tng quan ni trn, c th ny sinh mt quan nim nguy hi
cho rng, nhng khi nim s d ra i u l t cc kinh nghim gic
quan thng qua qu trnh "tru tng ha", ngha l bng cch lc
bt i mt phn trong ni dung ca n. Ti mun ch ra rng, ti sao
quan nim y vi ti li nguy hi:
Nu quen vi ph phn ca Hume, ta d c tng rng, dng
nh c th loi b ra khi t duy tt c cc khi nim v mnh c
tnh "siu hnh", nu nhng khi nim v mnh y khng c ngun
gc t cht liu th ca kinh nghim gic quan. Bi tt c t duy u
cha ng ni dung l cht liu vn khng c ngun gc t u khc
ngoi mi lin h ca n vi kinh nghim gic quan. Ti thy mnh
th hai ny l hon ton ng, nhng da trn ra iu lnh
cho t duy th li l sai. Bi yu sch y - nu c thc hin trit s loi b bt k th t duy no ch v xem n l "siu hnh".
t duy khng b sa vo "siu hnh hc" cng nh vo l lun
sung, ch cn c cc nh lut ca h thng khi nim c kt ni
chc chn vi cc kinh nghim gic quan; ng thi h thng khi
nim - vi nhim v sp xp cc kinh nghim gic quan v lm cho ta
d c ci nhn thng quan v chng - phi c tnh thng nht v tit

kim cng nhiu cng tt. Ngoi ra, ci "h thng" y cn phi l mt
tr chi t do (c tnh logic) vi cc biu tng da theo cc lut chi
c ra mt cch ty tin (nhng hp logic) theo cc lut chi. Tt
c cc quy nh trn cn c p dng nh nhau cho t duy thng
nht v cho li t duy c thc nhiu hn v tnh h thng trong
khoa hc.
By gi hn tt c u hiu iu ti mun ni sau y: Bng s ph
phn sng sa ca mnh, Hume khng ch thc y trit hc mt
cch quyt nh m s ph phn y - khng phi li ti ng - tr
thnh mt mi nguy him, khi n to ra mt s "s hi trc siu hnh
hc". Ni s hi y cha y him ha v l mt cn bnh ca trit
hc thc nghim ngy nay; cn bnh ny l ci i ng vi loi "trit
hc trn my" trc y, loi trit hc vn tng rng khng cn n
hoc c th b qua d liu cm tnh.
Vi tt c lng ngng m trc s phn tch sc so m Russell
mang li cho chng ta trong "Meaning and Truth", ti vn thy rng,
ngay c y, bng ma ca ni s siu hnh hc vn hin din v gy
ra mt s tc hi. Chng hn, ti thy hnh nh ni s ny l nguyn
nhn dn n vic Russell coi "s vt" nh l "tp hp cc tnh cht",
trong "cc tnh cht" cn c tm thy trong cc cht liu th t
gic quan. Vn ny sinh l: hai s vt ch l mt khi v ch khi
chng ging ht nhau v "cc tnh cht", dn ti ch cn phi quy cc
quan h hnh hc gia cc s vt vi nhau thnh "nhng tnh cht" ca
chng. (Nu khng, theo l thuyt ca Russell, ta s phi coi thp
Eiffel Paris v thp Eiffel New York l "cng mt s vt"). i
din vi vn ny, ti hon ton khng thy mt "nguy c siu hnh"
no c, khi ta a "s vt" (tc "i tng" theo ngha vt l hc) nh
mt khi nim c lp vi cu trc khng gian - thi gian ca n vo
h thng.

Nhn vo nhng n lc y, ti cm thy tha mn khi rt cuc, chng

cui ca cun sch a ra kt lun, rng ngi ta khng th khng
cn n "siu hnh hc". iu duy nht m ti thy khng thoi mi
khi c ti l ci lng tm tr thc cn rt ca tc gi c ln khut
gia cc dng ch.
Cho mng nh vn George Bernard Shaw
George Bernard Shaw sinh nm 1856 Dublin (Ailen), mt nm
1950 London. ng l nh vn, kch tc gia, nh ph bnh vn
hc li lc. ng cn l nh hot ng chnh tr thnh cng, ngi
u tranh cho bnh ng nam n v cng bng x hi. Shaw c
trao gii Nobel vn chng nm 1925. ng nhn gii nhng t
chi nhn tin. Li cho mng di y c Einstein c trong
mt ln n tip Shaw ma thu nm 1930 Anh.
Him c nhng ngi c lp n mc c th nhn ra nhng im
yu v s l bch ca ngi ng thi v ng thi khng mnh b
ly vo y. Song ngay c nh vy, khi chm phi s l lm ca ngi
i, nhng k c n ny thng sm nh mt lng dng cm trong
vic cu gip nhn loi. Ch rt t ngi, bng s hi hc tinh t v
bng v lch thip, c th lm say m ngi ng thi v xng ng
l ngi cm uc trn con ng bt v li ca ngh thut. Hm nay,
vi tnh cm nng nhit, ti xin cho mng ngi thy ln nht trn
con ng y - ngi dy chng ta v khin tt c chng ta cm
thy hnh phc.
Bi pht biu nhn dp sinh nht ln th 70 ca Arnold Berliner
Hm nay ti mun ni vi ng bn Arnold Berliner v c gi tp
ch "Die Naturwissens-chaften" (Cc khoa hc t nhin) ca ng
v vic ti sao ti li nh gi cao ng v s nghip ca ng. Cn

phi lm iu ngay ti y v nu khng, ngi ta s chng c

dp no ni ra mt iu nh vy.
Chnh nn gio dc hng ti tnh khch quan ca chng ta lm
cho tt c nhng g ring t tr nn mt th "cm k", m chng li
iu , con ngi trn th [chng ta] ch cho php mnh c phm
ti vo nhng dp ht sc c bit, nh dp ny chng hn.
Sau hi mo u cho thoi mi, by gi xin quay li vi tnh khch
quan! Nh s m rng mnh m phm vi ca lnh vc nhng s tht
c tng kt mt cch khoa hc m nhn thc l thuyt tt c cc
lnh vc ca cc khoa hc c o su mt cch bt ng. Nhng
nng lc thu tm [tri thc] ca con ngi vn ang, v s cn tip tc
b gn vo nhng phm vi hn hp. Do vy, c mt iu khng th
trnh khi l hot ng ca nh nghin cu ring l phi thu v mt
nhnh ngy cng hp hn ca ta nh tri thc. Nhng cn t hn na:
cng vi s chuyn bit ha ny, thm ch s hiu bit chung n
thun v ci tng th ca khoa hc ngy cng kh theo kp vi s pht
trin , m nu thiu s hiu bit chung y th tinh thn nghin cu
ch thc s b t lit mt cch tt yu. S xut hin mt tnh th tng
t nh tnh th c khc ha mt cch tng trng qua cu chuyn
xy dng thp Babel trong Kinh Thnh. Mi nh nghin cu nghim
tc u bit n ci cm nhn au n v s gii hn min cng vo
mt phm vi hiu bit ngy cng hp hn; iu e da cp i ci
vin tng rng ln nh nghin cu v lm anh ta suy thoi thnh
mt g tr th n thun.
Tt c chng ta u chu cnh au n , nhng li chng lm g
xoa du n. Song Arnold Berliner gii cu cho khu vc c ng
mt cch mu mc. ng nhn ra rng, cc tp ch [khoa hc] dnh cho
i chng nh [s lng] hin c hn tha dy d v kch
thch m c gi khng chuyn. ng cn thy rng, nht thit cn

phi c mt c quan c iu hnh mt cch c bit cn trng v c

h thng phc v cho vic nh hng khoa hc ca cc nh nghin
cu, nhng ngi mun c ch dn v s pht trin ca nhng vn
, nhng phng php v nhng kt qu khoa hc, t bn thn h
c th a ra mt nh gi. Mc ch y c ng theo ui trong
nhiu nm rng lao ng vi s hiu bit ln lao v vi s do dai
cng ln lao khng km. ng lm mt ngha c cho tt c chng ta
cng nh cho khoa hc m v l , chng ta chng th no mang n
ng cho c.
ng t ra yu cu l phi thu ht c s cng tc ca cc tc gi
khoa hc thnh t, v thuyt phc h trnh by ch ca mnh bng
mt hnh thc sao cho nhng ngi khng phi l chuyn gia cng c
th tip cn c. ng thng k cho ti nghe v nhng cuc u
tranh m ng phi vt qua trong n lc y. Mt ln, trc mt ti,
ng khc ha nhng kh khn bng mt cu hi vui nh sau: "Mt
tc gi khoa hc l g?" Tr li: "L s giao nhau gia mt bng hoa
mimsa vi mt con b trch." Thnh tu ca Berliner ch c th c
c l nh ng lun c bit sng ng nim khao kht vn ti
mt s tng quan sng sa v mt lnh vc rng ln n mc ti a.
Chnh quan nim ny dn ng ti vic mit mi ht mnh gng sc
hon thnh mt cun sch gio khoa v vt l hc, cun sch m
mi y mt sinh vin y khoa c ni vi ti: "Nu khng c cun sch
th em tht khng bit phi lm th no trong khong thi gian
[ngn], c th nm bt c mt cch r rng v cc nguyn tc ca
vt l hc hin nay."
Cuc u tranh ca Berliner cho s sng sa v s tng quan ng
gp ln lao bit bao cc vn , cc phng php v cc kt qu
ca khoa hc c tr nn sng ng trong tr no ca nhiu ngi.
Trong i sng khoa hc ca thi i chng ta, chng th ngh rng c

th thiu c t tp ch ca ng na. Vic lm cho nhn thc y c

sng ng v gi cho n lun sng ng cng quan trng nh vic
gii quyt cc vn n l vy.
Josef popper-lynkeus
Josef Popper-Lynkeus nguyn tn khai sinh l Josef Popper, sinh
nm 1838 Kolin (Cng ha Sec), mt nm 1921 Wien (o).
ng l nh vn, nh l lun chnh tr x hi, k s, nh sng ch.
Bn cnh nhng pht minh ni ting trong cc lnh vc ch to
my v hng khng, ng cn l tc gi ca nhiu bi vit v tc
phm xut sc trong cc lnh vc vn hc, chnh tr v x hi hc.
Josef Popper-Lynkeus cn hn c mt k s v mt nh vn y tr
tu. ng thuc v s t nhng nhn cch ln, hin thn cho lng tm
ca th h mnh. ng lun nhc nh chng ta rng, x hi phi chu
trch nhim v s phn ca tng c nhn, v ng ch ra cch lm
th no thc hin trong thc t ngha v c rt ra t nhn nh y
ca mt cng ng.
Vi ng, cng ng cng nh nh nc khng phi l mt i tng
sng bi; quyn c i hi cc c nhn phi hi sinh v n ch c
th c xy dng trn nn tng ngha v ca n l: to iu kin cho
c nhn, tng c nhn n l, c pht trin hi ha.
H. A. Lorentz: Nh bc hc - nhn cch ln
Tiu lun ny c Einstein vit xong cui thng 2 nm 1953
gi n L k nim 100 nm ngy sinh ca H. A. Lorentz
(18.7.1853 - 18.7. 1953) Leiden, H Lan.Vo giai on chuyn
giao th k, H. A. Lorentz c cc nh vt l l thuyt ca mi
quc gia xem l lnh t tinh thn, v iu hon ton c c s.

Cc nh vt l th h tr hn thng khng thc c y v vai

tr quyt nh ca H. A. Lorentz trong vic thit lp nhng tng c
s cho vt l l thuyt.
S d c s l lng ny l v nhng tng nn tng ca Lorentz
tr thnh mu tht ca h, n ni h khng cn kh nng thc trn
vn v sc nng ca cc tng ny cng nh s n gin ha trong
nn tng vt l nh chng m c c.
Khi H. A. Lorentz bt u s nghip, thuyt Maxwell v in t
c khng nh. Song gn lin vi l thuyt ny l mt s phc tp
ng lu v nn tng, khin cho nhng c im ch yu ca l
thuyt khng c bc l hon ton r rng. Khi nim "trng"
tuy thay th c khi nim "tc ng t xa", song in trng v
t trng cha c xem l cc i lng c bn, m ch l cc trng
thi ca vt cht c trng lng, c xt nh cc mi trng lin tc
(continuum). Theo , in trng c phn tch ra thnh: vect ca
cng in trng v vect ca chuyn dch in mi. Trong
trng hp n gin nht, hai trng ny c kt ni vi nhau bng
hng s in mi; song v nguyn tc, chng c nhn nhn v x l
nh hai i lng c lp. Vi t trng, tt c cng tng t nh
vy. Quan nim c bn ny tng ng vi vic ngi ta x l khng
gian rng nh mt trng hp c bit ca vt cht c trng lng,
m trong quan h gia cng [in, t] trng v dch chuyn
in mi ch xut hin mt cch c bit n gin. Nht l, t quan
nim ny ny sinh mt h qu: in trng v t trng khng th
c xem xt c lp vi trng thi chuyn ng ca vt cht (vt cht
c coi l khung cho in trng v t trng).
Ta c th hiu r v quan im c xem l ph bin thi trong
in ng hc Maxwell bng cch tham kho cng trnh nghin cu
ca Heinrich Hertz v in ng hc ca cc vt chuyn ng.

V y, Lorentz a ra li gii p. ng t c s nghin cu

ca mnh mt cch cht ch trn gi thuyt sau:
Ni tr ca trng in t l khng gian rng. Trong khng gian rng
ch c mt vect in trng v mt vect t trng. Trng ny
c sn sinh do cc ht tch in dng nguyn t, v ng thi
trng tc ng ngc li vo cc ht tch in theo cch phn in
(pondermotive). Mt s kt ni gia trng in ng (electromotive)
vi vt cht c trng lng ch tn ti khi cc ht tch in c bn
khng tch ri vi cc phn t dng nguyn t ca vt cht. nh lut
chuyn ng ca Newton c gi tr trong trng hp sau.
Da trn nn tng c n gin ha ny, Lorentz thit lp mt
thuyt hon chnh v tt c cc hin tng in t bit n khi ,
k c hin tng in ng ca cc vt chuyn ng. l mt tc
phm ca s mch lc, r rng v p n mc him khi c th t
c mt ngnh khoa hc vn t nn mng trn kinh nghim. Hin
tng duy nht m thuyt ny khng gii thch c trit - ngha l
khng gii thch c nu thiu cc gi thit b sung - l th nghim
ni ting Michelson-Morley. Th nghim ny dn n thuyt tng
i hp, v iu l khng th tng tng c nu thiu s quy
im tr ca in t trng vo khng gian rng. Bc tin c bn l
vic a cc phng trnh ca Maxwell tr li xem xt trong chn
khng - hay l trong ether theo cch ni hi .
H. A. Lorentz thm ch tm ra mt php bin i mang tn ng:
"Php bin i Lorentz" - tuy nhin ng khng n nhng tnh
cht nhm ca n. i vi ng, cc phng trnh Maxwell trong
khng gian rng ch ng trong mt h ta nht nh, ng yn i
vi tt c cc h ta khc. hn l mt quan nim nghch l, bi
xem ra thuyt y cn hn ch h qun tnh hn c c hc c in. Tnh

hnh y, xt t quan im thc nghim th khng my phn khi,

nhng t hn dn ti thuyt tng i hp.
Nh s tip n thn tnh ca i hc Leiden, ti thng c thi gian
lu li nhiu ngy Leiden - ni ti thng t tc ti nh ngi bn
yu mn khng qun Paul Ehrenfest. Thi gian , ti thng c c
hi cng tham d cc bi ging ca Lorentz, cc bi ging m ng
thng thc hin u n trc mt c ta hp trong gii chuyn mn
tr tui hn, sau khi ng rt khi v tr ging dy chnh thc. Tt c
nhng g n t khi c siu vit y u sng sa v p ta nh
mt tc phm ngh thut hon ho, v ngi ta c cm tng rng, tt
c u n mt cch thoi mi v d dng. Ti cha tng thy iu
tng t bt k ai khc.
Nu chng ta c th truyn li cho gii tr bit rng H. A. Lorentz l
mt tr tu sng ngi, th ch vi iu thi, s ngng m v knh
trng ca chng ta i vi ng l c nht v nh. Cn ring c
nhn ti, iu ti lun cm nhn mi khi ngh v H. A. Lorentz, iu
mi mi khng phai m trong ti, l: ng c nh hng vi ti hn tt
c nhng ngi m ti gp trn ng i.
Ging nh cch ng lm ch vt l v hnh thc ton hc, ng cng
lm ch bn thn mnh d dng v thoi mi nh vy. S thiu vng
k l v cc im yu ca con ngi ni ng khng bao gi khin
ngi khc cm thy nng n. Ai cng cm nhn c s vt tri ca
ng, song khng ai thy mc cm. Bi v, mc d ng hiu thu con
ngi v cc quan h gia ngi vi ngi, ng lun dnh thin ch
nh nhau cho tt c mi ngi. Cha bao gi ng t ra mun ch ng
m lun lun ch mun phc v v gip . ng lun tn tm tn sc,
v cha bao gi xem s n p cng trng l quan trng. Nt hi
hc tinh t trong nh mt v trn n ci lun bo v ng trc
iu . N cng hp vi thc t, l bn cnh tt c nhng cng hin

cho tri thc khoa hc, ng cn thu hiu rng, s hiu bit ca chng
ta khng th no thm nhp su vo bn cht ca s vt. Thi na
hoi nghi na h mnh ny, phi mi ti khi c tui, ti mi bit nh
gi ht.
Ngn t - hoc t nht l ngn t ca ti - khng th ni ht c iu
mun ni trong bi tiu lun ngn ny, d ti c gng mt cch
nghim cn. V vy ti mun trch dn hai cu ni ngn ca Lorentz,
nhng cu c bit gy tc ng n ti:
"Ti thy hnh phc c l cng dn ca mt quc gia nh, nh n
n khng th gy ra nhng s ngu xun ln."
Trong mt cuc trao i hi Chin tranh Th gii th Nht, mt qu
ng c gng thuyt phc Lorentz rng, s phn con ngi c
quyt nh bi sc mnh v bo lc, ng tr li: "Rt c th l ngi c
l, nhng ti khng mun sng trong mt th gii nh vy".
Hot ng ca H.A.Lorentz trong cng v hp tc quc t
Cng vi s chuyn mn ha cao trong nghin cu khoa hc,
mt im c th gn vi th k XIX, ngy cng him c nhng
c nhn va gi vai tr u tu trong mt ngnh khoa hc va
cn sc lc m nhn nhng cng v cao qu cho cng
ng trong lnh vc t chc quc t v chnh tr.
lm c iu , ngi ta khng ch cn sc lc, tm nhn v uy
tn do nhng thnh tu c nhn mang li, m cn cn nhng phm
cht khc na - nhng phm cht ang ngy cng tr nn him hoi:
tnh c lp trc cc nh kin dn tc v s tn tm cng hin cho
mc ch chung ca nhn loi.

Ti cha tng bit ai hi t c cc phm cht ny mt cch hon

ho nh H. A. Lorentz. Song, iu k diu trong nh hng ca
nhn vt ny li ch: nhng nhn cch c lp v y c tnh, nh ta
thng thy cc hc gi, khng thch khut phc di ch ca
ngi khc v hu nh khng mun b ch o; th m khi Lorentz
ngi vo gh ch tch, ng lun to dng c mt khng kh cng tc
vui v, cho d nhng ngi ngi c khc nhau v mc ch v cch
ngh n th no i na. B mt ca thnh cng ny khng ch nm
kh nng hiu bit nhanh chng v con ngi v s vt, trong s lm
ch ngn t xut sc, m trc ht l ch: ngi ta c cm nhn
rng Lorentz lun ht lng lo cho bn phn, v trong cng vic, ng
cng dnh ton tm ton hon thnh bn phn y. Khng g c
th khin nhng nhn cch ng bng chu khut phc bng nhng
phm cht y.
Trc chin tranh, hot ng trong cng v quc t ca Lorentz gii
hn trong vic ch tr cc hi ngh vt l, c bit phi k n l cc
hi ngh Solvay (hai hi ngh u tin din ra nm 1909 v 1911
Bruxelles). Ri chin tranh chu u bng n. C th coi cuc chin
ny l mt n nh nng i vi tt c nhng ai nng lng vi s tin
b trong quan h gia ngi vi ngi ni chung. Ngay trong chin
tranh, v nht l sau khi chin tranh kt thc, Lorentz t mnh vo
cng cuc ha gii quc t. Nhng n lc ca ng c ngha c bit
trong vic ti thit lp mt s hp tc hu ho v phn thnh gia cc
hc gi v hip hi khoa hc. Cng vic ny kh khn th no, ai
khng trong cuc khng th tng tng c. S th hn tch t
trong cuc chin vn cn ko di, v nhiu ngi c th lc, di sc
p ca cc mi quan h ngoi cnh, vn tip tc co mnh trong thi
bt ha gii. C th coi n lc ca Lorentz ging nh n lc ca mt
thy thuc phi iu tr mt bnh nhn min cng, k khng mun
ung thuc c tr c chun b cn trng cho mnh.

Song Lorentz khng mnh nht ch mt khi ng nhn ra rng con

ng ng la chn l ng. Ngay sau chin tranh, ng tham gia vo
on ch tch ca "Conseil de recherche" - hi ng nghin cu c
thnh lp bi cc hc gi ca cc nc thng trn, nhng loi tr cc
hc gi v nhn s ca cc "cng quc trung tm" . Sau bc i ny,
bc i khin ng b mt lng bi cc hc gi ca cc "cng quc
trung tm", ng theo ui mc ch: gy nh hng n Hi ng
n c m rng thnh mt t chc quc t thc s. ng cng
nhng ngi c thin ch nh ng thnh cng sau nhiu n lc loi
b cc "iu khon loi tr" bt hp l trong iu l ca "Hi ng".
C iu mc ch ti thit lp s cng tc bnh thng v hiu qu
gia cc hi hc gi th vn cha t c, bi sau gn mi nm gin
d v khng c tham gia vo cc hi ngh khoa hc quc t, cc hc
gi ca cc "cng quc trung tm" quen vi thi bt cng tc.
D vy, chng ta vn c mt hy vng y c s, l qua cc n lc
kho lo, tn tnh v mc ch chung ca Lorentz, lp bng s sm
tan trong thi gian ti.
H. A. Lorentz cn cng hin sc lc ca mnh cho cc mc tiu hc
thut quc t bng cch tn thnh bu chn mt "Hi ng cng tc
hc thut quc t", trc thuc Hi Quc Lin. Hi ng ny ra i
cch y 5 nm di s ch tr ca Bergson. T mt nm nay, H. A.
Lorentz tr thnh ch tch ca Hi ng ny. Vi s ng h thit thc
ca Phn vin Paris, Hi ng ny m nhn cng vic kt ni trong
cc lnh vc hot ng tr thc v ngh thut ca cc khu vc vn ha
khc nhau. V ti y, nh hng tt p ca nhn cch thng minh,
gn gi v linh hot Lorentz cng s dn dt Hi ng i ng hng.
Tn ch hot ng ca Hi ng ny, d khng ni ra, nhng lun
c tun th, l:
"Khng cai tr, hy phc v."

Hy vng tm gng sng ca Lorentz s gip tinh thn ny c thm

nhp rng ri!
Cc kha o to Davos
Ma thu nm 1927, Gio s Gottfried Salomon a ra k hoch
t chc hng nm mt hi ngh quc t dnh cho cc hc gi v
hc vin ti Davos (Thy S), nhm ng gp thit thc cho s ha
hp gia cc dn tc. Hi ngh u tin din ra t 18.3. n
14.4.1928, quy t 49 din gi t bn nc v 250 thnh gi.
Hi ngh th hai v th ba vo cc nm 1929 v 1930 din ra di s
ch tr ca Hi ng Lin bang Thy S. Nhng sau , di p lc
ca cc xu hng dn tc cc oan, cc hi ngh tip theo khng
c t chc. Bi pht biu ca Einstein di y c tc gi c ti
L khai mc Hi ngh, ngy 18.3.1928 ti Davos.
Senators boni viri, senatus autem bestia. Mt ngi bn ca ti vn l
mt gio s Thy S vit nhng li nng ny nh vy gi ti mt
khoa ca trng i hc (khoa ny chc gin ng ta). Ni chung,
tp th thng km hn c nhn v thc trnh nhim cng nh
lng tri. Thc t gy cho nhn loi bit bao kh au: chin
tranh v n p di mi hnh thc khin Tri t chm ngp trong
au n, khc than v on hn!
Song, ch nh vo s tc ng tp th khng mang tnh c nhn ca rt
nhiu ngi, mt ci g thc s chn qu mi c th c to
dng. V th, nim vui ln nht vi k yu mn con ngi l c
thy mt cng cuc tp th c thnh hnh v gy dng vi bao hy
sinh ln lao vi mc ch duy nht l gp phn thc y i sng v
vn ha.

Ti c hng nim vui trong lnh khi nghe k v cc kha

o to i hc Davos. l mt cng trnh cu tr c t chc
thng minh vi nhng hn nh sng sut da trn mt nhu cu cp
thit, d khng phi ai cng d nhn ra iu . Lu nay, c nhng
ngi tr tui tm n thung lng ny v hy vng vo kh nng cha
bnh ca mt tri vng ni, v sc khe ca h c phc hi. Nhng
sau thi gian di thot ly khi lao ng trui rn ch thng nht v
mi m bn tm v th trng, th s do dai v tinh thn v thc v
vic cuc u tranh v cuc sng cng c gi tr khng thua km sc
khe th cht cng d mt i. Anh ta tr nn ging nh ci cy trong
nh knh, sau thi hi phc sc khe th cht, kh c th tm v cuc
sng bnh thng. iu ny c bit ng vi cc sinh vin tr. Vic
gin on trong hot ng rn luyn tr tu nhng nm then cht d
li mt l hng m sau ny kh c th lp y c na.
Cng vic tr tu, khi c thc hnh iu , s khng nh hng
n sc khe ni chung, thm ch cn gin tip c tc dng tt, tng
t nh cng vic c bp iu vy. Theo nhn thc y, cc kha o
to c thnh lp Davos khng ch ch trng n o to nghip
v, m cn c mc ch kch thch hot ng tinh thn. Vng, n c
nhim v cung ng lao ng, o to v c v sinh na trong lnh vc
tinh thn.
V chng ta ng qun rng, cng cuc ny ng gp xut sc vo
vic khuyn khch quan h gia cc dn tc khc nhau c li trong
vic tng cng thc cng ng ca chu u. Tc dng ca nh ch
mi theo hng y t s cn thun li hn na khi ngay t u, n
t ra loi tr mi chnh tr. Ngi ta ng gp c nhiu nht
cho s ha hp quc t khi h cng lm vic v mt cng trnh chung.
T tt c nhng im trn, ti vui mng thy rng nng lc cng nh
tr tu ca T chc cc kha o to ti Davos lm c nhiu vic,

 vt qua c nhng kh khn ban u. Mong rng n s pht

trin, mang li s phong ph tm hn cho tht nhiu con ngi ng
qu v gii thot cho khng t ngi ra khi cnh phi sng trong vin
iu dng!
Thy v tr
Bi pht biu trc cc em hc sinh di y c Einstein cng
b chnh thc trong ln xut bn u tin ca cun "Mein
Weltbild", Amsterdam, 1934.Ngh thut quan trng nht ca
ngi thy l nh thc nim vui trong lao ng v trong nhn
thc.
Cc em hc sinh thn mn!
Ti vui mng c thy cc em t hi v y ngy hm nay, tui tr
vui ti ca mt t nc y nng m v an lnh.
Hy ngh rng nhng iu tuyt diu m cc em c lm quen
trng l thnh qu ca nhiu th h, c to dng nh kht vng
hng say vi nhiu n lc t mi ni trn th gii. Tt c c trao
vo tay cc em nh phn gia ti tha k, cc em n nhn, trn
trng, tip tc trau di v mt ngy kia, trung thnh trao li vo tay
con chu cc em. Bng cch , nhng con ngi trn th chng ta s
tr thnh bt t trong nhng thnh qu li, nhng thnh qu m
chng ta cng nhau to dng.
Nu cc em lun ngh ti iu , cc em s tm thy ngha trong
cuc sng v trong n lc ca mnh. Cc em cng s tm c thi
ng x ng n vi cc dn tc v cc thi i khc.
Gi cc em hc sinh Nht Bn

Sau chuyn thm Trung Quc, Einstein ti thnh ph Kobe ca

Nht Bn ln u vo ngy 20.11.1922. Trc khi ri t nc
mt tri vo thng 1 nm 1923, Einstein c cuc trao i ngn
vi Hong hu Nht bng ting Php. Li chc mng gi cc em
hc sinh Nht Bn di y c Einstein vit sau khi ng quay
v c.
Khi ti gi ti cc em - nhng hc sinh Nht Bn - li cho ny, l ti
c quyn c bit lm th y nh. Bi ch thn ti ti thm t
nc Nht Bn xinh p ca cc em; ti nhn thy nhng thnh
ph, nhng ngi nh, nhng ngn ni v nhng cnh rng; thy
nhng c b, cu b Nht Bn nui dng tnh yu qu hng
mnh. Trn bn lm vic ca ti lun t mt cun sch ln y nhng
ha phm mu ca tr em Nht Bn.
Khi cc em ni xa xi y n nhn li cho ca ti, cc em hy ngh
rng, phi thi i chng ta, con ngi t nhiu quc gia khc nhau
mi c th tip xc vi nhau mt cch vui v v hiu bit, trong khi
trc y cc dn tc u sng , khng hiu bit, thm ch s hi
hoc th ght ln nhau. Mong rng tnh huynh hiu bit gia cc
dn tc ngy cng c bm r bn cht! Trong tinh thn y, ng gi
ny xin gi li cho ti cc em - nhng hc sinh Nht Bn ni xa
xi, v hy vng mt ngy kia th h cc em s khin th h chng ti
phi h thn.
Gio dc v nh gio
Mt c gi gi th n cho Einstein, km theo tp bn tho dy
k v nhng bc bi ca c ta trong trng i hc v nh
Einstein gp . y l th tr li ca Einstein:
Qu c thn mn!

Ti c tp bn tho gn 16 trang ca c v phi ci thm. Tt c

u th hin s thng minh, c quan st, s tht th, v chng mc
no - kh c lp, song vn rt c th ph n, ngha l ph thuc
v y bc bi. Ti cng tng b cc thy gio i x tng t, nhng
ngi khng thch ti v tnh c lp ca ti; v khi xt tuyn ngi
tr ging, h pht l ti (d nhin khi l sinh vin, ti cng thuc
loi ba bi hn c y, ti phi ni tht). Song ti chng nhc sc k
l v nhng tri nghim thi i hc ca mnh, ti li cng khng mun
chu trch nhim v vic a n cho ai in n hoc thm ch c n.
Hn na, ngi ta lun to hnh nh xu khi i than phin v ngi
khc, nhng k vn ang ht hi trong ci v ngoi chn chu ca h.
Thi, c hy nht tnh kh ca mnh vo cp v hy gi ci bn tho y
cho con ci mai sau, chng tm c trong y i iu an i - v
chng phy tay vo nhng g thy gio ni vi chng hoc ngh v
chng.
C iu ti n Princeton ny v cng vic nghin cu ch khng phi
vi t cch nh gio dc. Gio dc nhiu qu! - c bit trong cc
trng hc ca M. Chng c mt nn gio dc hp l no khc
lm gng mu u, [nhng] nu tnh hnh khng thay i, th qu l
mt gng mu ng s.
Gio dc t duy c lp
Tng hp t mt bi tr li phng vn ca Einstein trn t "New
York Times", ma thu nm 1952.Dy cho con ngi mt chuyn
ngnh th cha . Bi bng cch , anh ta tuy c th tr thnh
mt ci my kh dng nhng khng th tr thnh mt con ngi
vi y phm gi. iu quan trng l anh ta phi c dy
c mt cm thc sng ng v ci g l ng phn u trong
cuc i.

Anh ta phi c dy c mt thc sng ng v ci g l p v

ci g l thin. Nu khng, vi kin thc c chuyn mn ha ca
mnh, anh ta ch ging nh mt con ch c hun luyn tt hn l
mt con ngi c pht trin hi ha. Anh ta cn phi hc hiu
nhng ng c ca con ngi, hiu nhng o tng v nhng ni
thng kh ca h tm c mt thi ng x ng n vi tng
con ngi ng loi ca mnh cng nh vi cng ng.
Nhng iu trn qu c truyn cho th h tr nh quan h trc
tip vi ngi thy, ch khng phi - hoc khng phi chnh yu - qua
sch v. l ci trc tin lm nn vn ha v bo tn vn ha. Ti
lun ngh ti iu khi ti khuyn co rng nhng "humanities" l
quan trng ch khng phi kin thc chuyn ngnh kh khan trong
lnh vc lch s v trit hc.
Qu nhn mnh n h thng ganh ua cng nh chuyn ngnh ha
qu sm v tnh hu dng trc tip s git cht tinh thn. Trong khi ,
tt c i sng vn ha v rt cc, c nhng tinh hoa ca cc ngnh
khoa hc chuyn bit cng li ph thuc vo tinh thn y.
Ngoi ra, mt iu na cng thuc v bn cht ca mt nn gio dc
c gi tr l li t duy ph phn c lp phi c pht trin nhng
ngi tr tui - mt s pht trin ang b e da trm trng bi s
nhi nht (h thng im s). Gio dc nhi nht tt yu dn ti s
nng cn v v vn ha. Cn c cch dy lm sao hc sinh cm
thy nhng iu h c hc l mt qu tng qu gi ch khng phi
l mt nhim v ngn ngm.
Nhng bin php ca ta n d gio tn thi
Ngy 2.5.1953, William Frauenglass, mt ging vin i hc
Brooklin, gi ti ban bin tp t "New York Herald Tribune" mt

bi vit than phin v vic ng b i x phi dn ch v b quy kt

vo ti danh chnh tr. Mt "y ban chng cng" ca M nghe
trm in thoi v cho rng Frauenglass c nhng lin h vi
cng sn khi ng tham gia vo mt kha o to gio vin nm
1947.
Mc d b e da ui vic, Frauenglass vn cng rn t chi a ra
bt k mi lin h chnh tr no. Trong hon cnh c c y, ng
vit mt bc th gi Gio s Einstein nh Einstein can thip vo
v vic. Bi vit mnh m di y ca Einstein xut hin trn t
"New York Herald Tribune" ngy 12.6.1953 - cng vi li xc quyt
qua in thoi, rng nu hon cnh ca Frauenglass, chnh Einstein
cng t chi a ra bt k thng tin no - gy ra mt cn chn
ng trn bo ch M v th gii, gp phn lm lnh mnh ha i
sng hc thut nc ny.
Vn ang t ra vi gii tr thc nc nh mt vn ht sc
nghim trng. Bng vic h da v cc nguy c bn ngoi, m chnh
tr gia phn ng thnh cng trong vic lm cho dn chng nghi
ng tt c nhng n lc tr thc. Da vo thnh cng ny, h ang tin
hnh n p t do hc thut v truy ui tt c nhng ai dm khng c
ra khi v tr cng vic ca h, ngha l h cht i.
Vy th, thiu s tr thc cn phi lm g chng li tr b i ny?
Ni tht, ti ch nhn thy duy nht mt con ng, con ng cch
mng: con ng bt hp tc nh cch Gandhi lm. Mi tr thc
cn phi t chi khai bo nu b thm vn bi mt y ban no ;
ngha l phi sn sng chu giam cm v kit qu v kinh t. Ni ngn
gn: phi hy sinh nhng li ch c nhn cho nhng li ch vn ha ca
t nc.

Nhng s t khc hp tc ny khng c php da trn th thut

quen thuc l t quy ti cho chnh mnh, m phi da trn thc rng,
mt cng dn trong sch thy mnh b xc phm khi phi hng chu
mt th ta n d gio kiu nh th, v rng th ta n d gio ny vi
phm tinh thn ca Hin php. Nu tm c s ngi sn sng i
con ng kh khn ny, thnh cng s n vi h. Nu khng, gii
tr thc nc nh s chng ng c hng ci g khc hn ngoi s
n l m ngi ta sp sn cho h.
V t do hc thut
Gio s Emil Julius Gumbel l mt ging vin ng knh ca i
hc Heidelberg t 1923 n 1932. Nm 1931, sau khi cng b mt
s ti liu lin quan n nhng b bi chnh tr ca nc c, ng
tr thnh i tng b bu riu v ty chay bi cc sinh vin cnh
hu (nhng sinh vin theo ch ngha dn tc cc oan). Thi gian
ny, Einstein ht mnh ng h Gumbel. Di y l bi pht
biu ca Einstein trong mt cuc hp nhn "V Gumbel" nm
1931.
Bc ging th nhiu nhng thy gii v cao qu th him. Ging ng
th nhiu v rng, nhng s ngi tr tui thnh tht khao kht chn l
v l cng bng th t. To ha ho phng vung ra v s sn vt, nhng
ch hy hu mi sn sinh ra vi ht ging tt.
iu chng ta ai cng bit c, vy cn than vn lm chi? Chng
phi lun th v s lun th hay sao? Hn vy, v ngi ta phi
chp nhn ci m to ha ban cho h, ng nh n vn th. Song bn
cnh cn c mt tinh thn thi i, mt l tng c th ca th h,
l tng c truyn t ngi ny qua ngi khc, mang li du n
tiu biu cho mt cng ng. Mi chng ta cn ng gp phn nh b
ca mnh cho s chuyn i ca tinh thn thi i y.

Cc bn hy so snh ci tinh thn thm nhun trong gii tr hn lm

cch y mt trm nm vi tinh thn ca gii tr hm nay! tng c
mt nim tin v s ci thin x hi loi ngi, tng c s knh trng
trc mi quan im chn tht, tng c s khoan dung ci m m v
chng, cc nh c in ca chng ta sng v chin u. Ngy ,
tng c mt n lc hng ti s thng nht rng ln v chnh tr
vi tn gi Nc c, v l tng y c nui dng trong gii tr
hn lm v ging vin i hc.
Ngy hm nay cng ang c mt n lc hng ti tin b x hi,
hng ti s khoan dung ci m v t do t tng, ti s thng nht
rng ln hn na v chnh tr vi tn gi Chu u. Nhng hm nay,
gii tr hn lm li khng phi l gii gnh vc hi vng v l tng
ca dn tc, cng tng t nh gii ging vin i hc. Bt k ai c
ci nhn lnh lng v tnh to v thi i ca chng ta u phi th
nhn iu .
Hm nay chng ta n y cng nhau ngh li v chnh chng ta.
L do ngoi cnh ca vic t hp ny l "V Gumbel". Con ngi y
thc v l phi y, bng s tn tm ht mnh, bng s dng cm ln
lao, v bng tnh khch quan mu mc, vit v nhng ti c chnh
tr khng b trng pht; ng ng gp ln cho x hi bng nhng
cun sch ca mnh. Hm nay chng ta chng kin, con ngi ny
ang b u t v b tm cch xua ui bi gii sinh vin v phn no
, c bi tp th gio vin ca trng i hc ni ng lm vic.
Nhit tnh chnh tr khng th c php i qu nh vy. Ti tin
rng bt k ngi no tng c sch ca Gumbel vi tinh thn ci m
u c cm ngh ging ti. Chng ta cn nhng ngi nh vy, nu
chng ta mun hng ti mt cng ng chnh tr lnh mnh.

Mi ngi hy phn xt theo s cn nhc ca bn thn, da trn

nhng g chnh mt mnh c c, ch khng phi theo nhng iu
ngi khc ni!
Nu c th, "V Gumbel" sau hi u khng ly g lm hay ho vn
c th c tc ng tt p.
Ch ngha Pht xt v khoa hc
Alfredo Rocco (1875-1935) ng thi l mt lut gia c nh
hng ln, ngi thit lp h thng lut php cho Nh nc
pht xt . Trong thi gian lm b trng B Vn ha t 1925
n 1932, Rocco cn vit nhiu tc phm l lun cho ch ngha
pht xt. Rocco cng tng gi gh hiu trng i hc Roma. Bc
th Einstein gi cho Rocco di y c vit trong thi gian
Rocco lm b trng.
Tha Ngi ng nghip knh mn!
Hai nh khoa hc quan trng nht v ng knh nht ca nc va
tm n ti trong cn bi ri v xung t lng tm v ngh ti nn
vit th cho Ngi, hu mong ngn chn mt s nghim tr tn bo
ang e da cc hc gi . l mt th thc bt buc th nguyn
trung thnh vi th ch pht xt. Li ngh ca ti l, Ngi hy vui
lng chuyn ti Mussolini li khuyn rng, ng ta nn min cho
nhng tinh hoa ca tr tu nc khi s h nhc ny.
Cho d xc tn chnh tr ca chng ta c khc nhau th no i na, ti
bit rng chng ta vn nht tr vi nhau mt im c bn: c hai
chng ta u nhn nhn v yu mn ci ti sn qu gi nht ca chng
ta trong nhng tinh hoa ca s pht trin hc thut chu u. Nhng
tinh hoa y t c s trn t do xc tn v t do hc thut, trn nguyn
l: n lc tm kim s tht phi c t cao hn tt c nhng n lc

khc. Ch trn nn tng ny, nn vn ha ca chng ta mi c th

ny n Hy Lp v mi hn hoan cho n s hi sinh mnh m
thi Phc Hng. Ti sn ti cao y phi tr bng mu t o ca
bit bao con ngi thnh thin v v i, v cng nh m nc
hm nay vn cn c yu mn v knh n.
Ti tht khng dm ni phi tri vi Ngi v vic nh nc c php
c nhng bin php can thip no vo t do ca con ngi. Nhng ci
n lc hng ti s tht khoa hc, thot khi nhng li ch thc tin
ca i thng, cn c mi quyn lc nh nc trn trng; v li
ch ti thng ca tt c l hy cho nhng ngi phng s chn
thnh cho chn l c yn. iu ny chc chn cng nm trong li
ch ca nh nc v uy tn ca n trn trng quc t.
S cn thit ca vn ha o c
Li chc mng ca Einstein gi ti "Ethical Cultural Society"
(Hi vn ha o c) ti New York nhn ngy sinh nht th 75
ca Hi: 6.1.1876 - 6.1.1951. Nhn dp k nim ny, ti thy nht
thit phi gi ti "Hi vn ha o c" ca Ngi li chc mng
an lnh v thnh cng.
Hn nhin y khng phi dp chng ta c th tha mn nhn li
nhng g t c trong nhng n lc chn thnh lnh vc o
c sut 75 nm qua. Bi chng ta khng th ni rng, v tr ca o
c trong cuc sng con ngi hm nay v c bn kh hn hn so
vi nm 1876.
Ngy ng tr quan nim cho rng, ta c th t tt c hy vng vo
s khai sng nhng s tht c th c xc minh mt cch khoa hc ,
cng nh hy vng vo s u tranh chng li cc nh kin v m tn.
Tt c nhng iu trn thc t l quan trng v xng ng vi n

lc ca nhng con ngi xut sc nht. Theo hng ny, 75 nm qua,

nhiu thnh tu t c v c truyn b rng ri nh vn hc v
sn khu.
Nhng nu ch dp b cc chng ngi khng thi th cha th dn ti
vic nng cao phm gi con ngi trong i sng x hi v i sng
c th. Bn cnh tc ng tiu cc (c tnh ph nh - ND) ny, n lc
tch cc (c tnh khng nh - ND) hng ti vic xy dng mt cng
ng vi cc nguyn tc o c - lun l vn c ngha cc k to
ln. Trong lnh vc ny, khng c mn khoa hc no c th "gii
thot" cho chng ta c. Ti thm ch cn tin rng, vic qu cao
quan im "tr thc thun ty" - quan im thng ch trng vo cc
kha cnh c th v thc tin trong nn gio dc ca chng ta - trc
tip dn ti vic lm nguy hi cc gi tr o c. y ti khng
ngh nhiu v cc mi him ha m tin b k thut trc tip mang
n nhn loi cho bng s x cng ha trong giao tip bi li ngh
"thc dng" , li ngh nh mt mn bng gi ph ln cc quan h
gia ngi vi ngi.
Hon thin nhn cch v o c v thm m l mc ch gn gi vi
nhng n lc ca ngh thut hn l ca khoa hc. Hiu c ngi
khc c th l quan trng, nhng s hiu ny ch c ch khi n c
hu thun bng lng cm thng, bng s s chia sng kh. Vic chm
sc nhng ng lc quan trng nht ny ca li sng o c chnh l
nhng g cn li ca tn gio - sau khi n c gt sch bi nhng
tr m tn. Theo ngha ny, tn gio to thnh mt phn quan trng
trong gio dc, phn ang c quan tm qu t, v c bit, qu t
c ch trng mt cch c h thng.
S nan gii ng lo ngi trong tnh hnh chnh tr th gii hin nay c
lin quan mt thit ti cc li lm v khng chu lm nhng g ng

l phi lm ca nn vn minh chng ta. Khng c "vn ha o c"

th khng th c s cu vn cho nhn loi.
Thin ng nh mt
Nhn nh di y c Einstein gi ti Hi Quc Lin thi
gian ngn sau khi Hi c thnh lp nm 1919 Genf (nm
1946, Hi c i tn thnh Lin Hip Quc). Nhn nh cho
thy, ngay t ngy Einstein cm thy tht vng v s phn
bi ca gii chnh tr v mt b phn ca gii tr thc trc hc
thut.
th k XVII, cc nh khoa hc v cc ngh s ton chu u vn cn
gn kt cht ch vi nhau bi mt si dy l tng chung, khin s
cng tc trong cng vic ca h gn nh khng b nh hng bi cc
s kin chnh tr. Ting Latinh c s dng rng ri cng cng c
cng ng ny. Hm nay chng ta nhn li thi nh nhn li mt
thin ng mt. Nhng tham vng dn tc ph hng cng ng
hc thut, cn ting Latinh, ngn ng thng nht tt c, gi y
cht. Nhng nh khoa hc, nhng ngi tr thnh i din cho
nhng truyn thng dn tc cc oan nht, nh mt thc v
cng ng.
Hm nay, chng ta ng trc mt thc t ng s l cc nh chnh
tr, nhng ngi thc dng, tr thnh i din ca tinh thn quc t.
Vng, chnh h l nhng ngi lp ra Hi Quc Lin.
o nghin cu
Cc bn s kh c th tm c mt u c khoa hc su lng no
m khng c o ring. Nhng ci o y li khc hn vi ci o
ca nhng ngi ngy th c tin. i vi nhng ngi y, Thng
l mt hu th m h hy vng c che ch, k khin h s hi

b trng pht (mt dng thng hoa ca tnh cm cha con), mt

hu th m, mt mc nht nh, vn c quan h c nhn vi
h, cho d l mt quan h thuc loi ng tn knh n u i
na.
Song nh nghin cu th thu hiu tnh nhn qu ca tt c cc hin
tng. i vi anh ta, tng lai khng h km tt yu hay km xc
nh hn qu kh. o l khng phi l mt s v ca Thng m
thun ty l mt s v ca con ngi. o ca anh ta l s kinh ngc
ngt ngy trc s hi ha ca tnh quy lut t nhin, ni ta rng mt
l tnh u vit, n ni i din vi nh ho quang y, tt c nhng g
ng k trong t tng v s sp t ca con ngi ch l mt nh hi
quang hon ton h o m thi. Khi vt qua c ci n l ca tham
vng c nhn, cm thc y s l cm thc ch o dn dt cuc i v
n lc ca anh ta. Khng nghi ng g ht, cm thc ny c lin h rt
gn gi vi cm thc ng tr trong nhng nh sng lp tn gio ca
mi thi i.
Tn gio v khoa hc
Tiu lun ny xut hin ln u ngy 11.11.1930 trn t Berliner
Tageblatt (Nht bo Berlin).Tt c nhng g con ngi to dng
v pht kin l tha mn nhng nhu cu do gic quan khi
dy cng nh lm du nhng ni au. Ta phi lun nhn nhn
iu nu ta mun hiu cc tro lu tinh thn cng nh s pht
trin ca chng. Cm xc v kht vng l ng c ca tt c
nhng n lc v to tc ca con ngi, cho d ng c sau (tc
kht vng - ND) c t ra cao thng n u i chng na.
Vy th u l nhng cm xc v nhu cu a con ngi ti t duy
tn gio v nim tin tn gio theo ngha rng nht? Nu chng ta suy
ngm v iu , chng ta s thy rng, trong ci ni ca t duy v

tri nghim tn gio c v s loi cm xc khc nhau. nhng ngi

s khai th trc tin l s s hi gi ln nhng biu tng tn
gio. S i, s th d, bnh tt v ci cht. V cp tn ti ny, s
hiu bit v cc mi quan h nhn qu cn thp, u c con ngi t
tng tng ra "cc hnh nhn" t nhiu ging h. Nhng tri nghim
y s hi ca con ngi ph thuc vo mun cng nh tc ng
ca nhng hnh nhn y.
H ngh rng, h s ly lng c hnh nhn y nu h tin hnh cc
nghi l v em ti vt hin t, nhng g theo nim tin truyn t i ny
qua i khc s c tc dng lm cho hnh nhn y ngui gin cng
nh ph h cho con ngi. Ti gi tn gio theo ngha ny l tn gio
s hi. Loi tn gio tuy khng c to ra, nhng n vn c
cng c v c bn nh mt tng lp gio s c th ng vai tr trung
gian gia hnh nhn ng s vi dn chng, v tng lp ny thit lp
mt v tr u thng trn c s y. Thng thng, bo v quyn li,
cc th lnh hoc nh cm quyn (m quyn lc ca h vn da trn
nhng yu t khc), cng nh gii thng lu vi quyn thng tr th
tc ca h thng thu tm lun c chc nng tn gio; hoc gia gii
cm quyn chnh tr v gii tng l cng chia s mt cng ng li ch
chung.
Mt ngun sui th hai ca hnh tng tn gio l nhng cm xc x
hi. Cha, m, th lnh ca cc b tc ln u c th cht v phm sai
lm. Lng khao kht c dn dt, c yu thng v che ch
knh thch s hnh thnh khi nim Thng theo ngha x hi cng
nh lun l. l v Thng quan phng , ngi che ch, quyt
nh, ban thng v trng pht. Ty theo vin tng ca mi ngi,
v Thng y thng yu v thc y cuc sng ca mt b tc,
cuc sng ca nhn loi, vng, c s sng ni chung; Ngi l k an i
trong cn bt hnh v hoi vng khn ngui, l k canh gi linh hn

ca nhng ngi mt. l khi nim v Thng theo ngha x

hi hoc lun l.
C th quan st mt cch th v s chuyn bin t tn gio s hi ln
tn gio lun l trong Sch Thnh ca dn tc Do Thi. S chuyn
bin ny tip tc din ra trong Kinh Tn c. Tn gio ca tt c cc
dn tc, nht l cc dn tc vng Cn ng, v c bn l cc tn gio
lun l. S pht trin t tn gio s hi ln tn gio lun l to nn
mt s tin b quan trng trong i sng ca cc dn tc. Ta cn phi
dp b nh kin, rng tn gio ca cc dn tc s khai thun ty l
tn gio s hi, cn tn gio ca cc dn tc vn minh thun ty l tn
gio lun l. Trn thc t, tt c u c s pha trn; nhng cc cp
cao ca i sng x hi, tn gio lun l gi vai tr ch o.
im chung ca tt c cc loi hnh tn gio k trn l tnh nhn hnh
ca nim v Thng . Thng ch c nhng c nhn c thin t
c bit tim tng xut chng v nhng cng ng c bit cao qu
mi c th thc s nng mnh vt ln khi cp ny ca tri
nghim tn gio. Song trn tt c, cn c mt cp th ba ca tri
nghim tn gio, d n t khi xut hin dng thun ty. Ti mun gi
l o v tr. Rt kh gii thch nim ny cho nhng ai hon
ton khng c n, mt phn v n khng ging vi nim v Thng
nhn hnh.
C nhn cm nhn c tnh h v trong nhng c vng v mc ch
ca con ngi; cm nhn c tnh hng v v trt t k diu trong
thin nhin cng nh trong th gii suy tng. Anh ta cm thy s tn
ti ca c nhn mnh nh mt th t ngc, v anh ta mun tri nghim
ci tng th hin tn nh mt chnh th thng nht v y ngha. Ta
c th tm thy nhng tip cn u tin vi o v tr ngay t cc
cp pht trin xa xa, trong nhng bi ca vnh ca Thnh David
cng nh vi nh tin tri khc. Song nhng yu t ca o v tr

cn mnh m hn nhiu trong Pht gio - c bit nhng tc phm

tuyt diu ca Schopenhauer dy chng ta v iu . Nhng bc
thin ti v tn gio ca mi thi i u c tn vinh bng o v
tr y - ci o khng h bit n nhng gio iu cng nh khng
bit n mt v Thng c suy tng theo hnh nh con ngi.
Bi vy cng khng th c nh th vi ni dung truyn ging chnh l
o v tr. iu dn ti thc t l, ta thng gp trong s nhng
k d gio ca mi thi i nhng c nhn t c ci o cao nht
y; h thng b nhng ngi ng thi xem l v thn, song i khi
li c coi l thnh nhn. T im nhn y, nhng v nh Democrit,
Franciscus von Assisi v Spinoza tht gn gi nhau.
Lm sao c th truyn t o v tr t ngi ny sang ngi khc,
d n khng h dn ti mt nim khun mu v Thng cng
nh mt nn thn hc no c? Theo ti ngh, chc nng quan trng
nht ca ngh thut v khoa hc l nh thc cm xc ny nhng
ngi th nhn chng v gi cho n lun sng ng.
Chng ta ang i n mt quan nim v mi quan h gia khoa hc v
tn gio rt khc so vi nhng quan nim thng thng. Di ci nhn
lch s, ngi ta c xu hng xem khoa hc v tn gio nh nhng
ch th khng i tri chung. L do cng kh d hiu: Ai thu hiu
tnh quy lut nhn qu ca tt c cc hin tng th i vi ngi ,
nim v mt hnh nhn can thip vo din trnh ca th gii l khng
th chp nhn c - vi iu kin l anh ta thc s coi trng gi
thuyt v tnh nhn qu. Tn gio s hi chc chn s khng c ch
ng trong u anh ta; song ngay c tn gio x hi hay lun l cng
vy. Vi anh ta, mt v Thng ban thng v trng pht l khng
th suy tng c, bi con ngi hnh ng theo tnh tt yu hp
quy lut bn ngoi v bn trong, do vy khng h chu trch nhim g
t im nhn ca Thng , tng t nh mt vt v tri khng

phi chu trch nhim g v nhng chuyn ng do n thc hin. V

th m ngi ta trch c khoa hc l chn vi o c - hn nhin
l v l. Hnh vi lun l ca con ngi da trn s cm thng, gio
dc v s gn kt x hi m khng cn nn tng tn gio no ht. Tht
ng bun cho con ngi, nu ch v s hi b trng pht hay v hy
vng c ban thng sau khi cht m phi chu ci u thn phc.
Nh vy cng d hiu khi nh th lun chng li khoa hc v truy
bc nhng ai tin theo khoa hc. Nhng ngc li, ti khng nh rng
o v tr l ng lc mnh m nht v cao qu nht ca nghin cu
khoa hc. Ch nhng ai c th o lng c nhng n lc khng l,
v trc ht l s tn hin - nhng ci m khng c chng th khng
th c nhng pht minh khoa hc mang tnh m ng c - ngi
mi c th lng nh ng sc mnh ca ci xc cm m ch t
, mt vic lm qun mnh - ngonh lng li vi cuc sng "cm o
go tin" thc t - mi c th ln dy c. Phi nui dng mt nim
tin n th no vo s hu l ca cu to th gii, phi nui dng
mt kht vng hiu bit n th no, d ch l kht vng nm bt
ly mt cht nh hi quang ca ci l tnh ta rng trong v tr ny,
sau bao nm rng m mnh trong cng vic n c, Kepler v
Newton mi gii m c nguyn l ca c hc thin th! Nhng ai
bit n vic nghin cu khoa hc ch yu ch t nhng ng dng
thc tin ca n, k d i n mt cch nhn hon ton sai lc v
tm trng ca cc v nhn (nhng ngi vn lun b ba vy bi s
hoi nghi ca ngi ng thi), nhng ngi ch ra cc con
ng cho nhng k ng ch hng sng phn tn khp cc vng
t, qua nhiu th k. Ch nhng ai cng hin i mnh cho nhng
mc ch nh th mi c c mt hnh dung sng ng v ci g
hun c tinh thn cng nh em n sc mnh cho nhng v nhn y,
, d gp mun vn tht bi, vn lun trung thnh vi mc ch ca
mnh. o v tr chnh l ci ban cho h sc mnh y. Ai ni

khng phi khng c l rng, trong thi i nhn chung l xem trng
thi duy vt cht nh thi i ca chng ta, chnh nhng nh
nghin cu nghim chnh mi l nhng ngi duy nht c tn ngng
su xa.
Tt v xu
Nhng c nhn c ng gp nhiu nht vo vic nng cao phm
gi con ngi v cuc sng con ngi thng c yu mn nhiu
nht, v iu v nguyn tc l ng. Nhng nu li hi rng,
nhng ngi l ai, ta s gp kh khn khng nh. Vi cc th
lnh chnh tr, vng, thm ch vi c cc th lnh tn gio, vic h
gy tc ng tt hay xu nhiu hn vn lun l iu ng ng.
V th ti nghim chnh tin rng, ta gip c ngi khc nhiu nht
khi ta dn dt h n vi mt vic chn qu, v qua , gip h gin
tip t nng cao phm gi ca mnh. trc ht l trng hp ca
cc ngh s ln v sau l cc nh nghin cu. ng l cc kt qu
ca vic nghin cu khng th gip con ngi nng cao phm gi v
giu c hn [v ni tm], song chnh n lc vn ti s hiu bit,
chnh lao ng tinh thn tip thu v sng to th s lm c iu y.
Nh vy, s tht tro ngoe nu ngi ta c nh nh gi b kinh
Talmud da trn cc thnh qu tri thc ca n.
Nh nc v lng tm c nhn
Bi ny xut hin ln u ngy 22-12-1950 trn tp ch Science
(Khoa hc) ca M. Trc , Einstein gia nhp Society for
Social Responsibility in Science (Hip hi v trch nhim x hi
trong khoa hc).
C th coi bi vit ny l li c v ca Einstein cho mt hip hi khoa
hc dn ch, v cc mc ch ha bnh v nhn bn trn ton th gii.

Mt cu hi xa c: Con ngi phi hnh x nh th no nu nh

nc p t hnh vi ca anh ta, cng nh nu x hi ch i anh ta
mt thi [hnh x] m lng tm anh ta thy l sai tri?
Cu tr li d phng on l: Anh b ph thuc hon ton vo cng
ng ni anh sng. V vy anh phi phc tng nhng lut nh ca n.
Anh chng phi chu trch nhim g v nhng hnh vi do anh b bt
buc phi lm.
Ch cn ni r ra iu y, ta s thy n mu thun th no vi quan
nim thng thng v l phi. S cng bc t bn ngoi c th lm
gim trch nhim c nhn theo mt ngha no ch khng th tiu
c trch nhim y. Nhn cc phin x Ta n Nrnberg , ngi ta
hu nh chp nhn quan im ny nh mt l ng nhin.
Ci c gi tr lun l cc thit ch, lut php v phong tc ca
chng ta bt ngun t nhng biu l ca thc v l phi v s c
th. Nhng thit ch x hi s bt lc theo ngha lun l nu chng
khng c chng v gnh vc bi thc trch nhim ca nhng
c nhn sng thc.
Bi th, n lc nh thc v ng h thc trch nhim v lun l ca
c nhn l mt cng hin quan trng i vi ton th x hi.
thi i chng ta, cc i din ca khoa hc t nhin v gii k s
phi chu trch nhim o l c bit ln, bi s pht trin cc cng c
qun s git ngi hng lot thuc lnh vc hot ng ca h. Bi th
ti ngh, vic thnh lp mt "Society for Social Responsibility in
Science" ang l mt nhu cu c tht. Mt t chc nh th s gip c
nhn, thng qua tho lun, d dng hn trong vic c mt nh gi
c lp v con ng m anh ta chn la. Hn na, gia nhng ngi

lm nn v dm i theo ting gi lng tm ca mnh cng cn gp rt

c s tng tr ln nhau.
V ngha cuc sng
u l ngha cuc sng chng ta, u l ngha cuc sng ca
mi sinh vt ni chung? Bit cu tr li cho cu hi ny, ngha l
c c tin tn gio. Bn li hi: C ngha g khng khi t ra cu
hi y?
Ti tr li: K no thy cuc sng ca mnh v ca ng loi l v
ngha, k khng nhng ch bt hnh m cn hu nh khng th
sng c.
Gi tr ch thc ca mt con ngi
Gi tr ch thc ca mt con ngi trc ht c xc nh bi: anh
ta t n ch gii phng khi ci Ti n mc no v theo
ngha g.
V ca ci
Ti nghim thy chc chn rng, khng ca ci no trn i ny c th
a nhn loi tin ln c, ngay c khi n c trao vo tay nhng
ngi tn tm nht. Ch c tm gng ca nhng nhn cch ln v
trong sch mi dn n nhng t tng v hnh ng cao qu. ng
tin ch kch thch t li v lun m hoc s lm dng.
Ai c th tng tng ra Moses, Jesus hay Gandhi c trang b bng
ti tin ca Carnegie hay khng?
Cng ng v c th

Nu chng ta ngm ngh v cuc i v n lc ca mnh, chng ta s

sm nhn ra rng, hu ht nhng hot ng v mong mun ca chng
ta u c quan h vi s tn ti ca ngi khc. Chng ta nhn ra
rng, v bn cht ging loi, chng ta cng ging nh nhng ng vt
sng theo by. Chng ta n thc n ngi khc trng, mc qun o
ngi khc may, sng trong nh ngi khc xy. Hu ht nhng g ta
hiu bit v tin tng u do ngi khc by cho ta thng qua mt
ngn ng, m ngn ng cng do nhng ngi khc to ra. Nu khng
c ngn ng, kh nng t duy ca chng ta s rt hn ch - ch tng
ng vi nhng ng vt cao cp; v th chng ta phi tha nhn
rng, chng ta hn c ng vt, trc ht chng ta phi mang n
v c sng trong cng ng loi ngi. Mt c th b b ri mt
mnh t khi sinh ra s c suy ngh v cm nhn hoang d nh ng
vt, n mc chng ta kh m tng tng c. Vy nn, cn cc
v ngha tn ti ca mt c th nm ch, anh ta khng hn l mt
sinh th n l m l thnh vin ca mt cng ng ln ca con
ngi, cng ng dn dt i sng vt cht v tinh thn ca anh ta t
khi sinh ra ti khi cht.
Ci lm nn gi tr ca mt con ngi trong cng ng ph thuc
trc ht vo vic nhng tnh cm, suy ngh v hnh ng ca anh ta
gip ch c bao nhiu cho s tn ti ca ngi khc. Ty theo thi
ca anh ta trong mi quan h ny m chng ta nh gi anh ta
thuc loi tt hay xu. Thot nhn th c v l, ch duy nhng phm
cht x hi ca mt con ngi mi l chun mc cho nhng nh gi
v anh ta.
Nhng mt quan nim nh vy tht ra l khng ng. D nhn thy
rng, tri qua bao th h, tt c ti sn vt cht, tinh thn v o c
m chng ta nhn c t cng ng c to dng bi nhng c

th sng to n l: ngi tm ra cch dng la, ngi tm ra cch

trng trt, v ngi pht minh ra u my hi nc.
Ch c th n l mi c th t duy v qua , to ra nhng gi tr mi
cho x hi, vng, thm ch ra nhng quy phm o c mi i
sng cng ng hng theo. Nu khng c nhng c th sng to, suy
ngh v phn xt c lp, th s pht trin ln cao ca x hi l kh
tng tng; cng nh vy, mt c th n l s khng th pht trin
nu thiu mnh t dinh dng ca cng ng.
Vng, mt cng ng lnh mnh l mt cng ng gn lin vi tnh
c lp ca nhng c th cng nh vi s lin kt bn trong ca x
hi. C nhiu im ng khi ni rng, nn vn ha Hy-u-M ni
chung, c bit l cao tro vn ha thi Phc hng - thi chm
dt m trng trung c chu u - t nn tng trn s gii
phng c nhn v s tch bch mt cch tng i gia c nhn vi
cng ng.
By gi, hy nhn vo thi i chng ta ang sng! Cng ng c
nhn nhn ra sao, cn c th th th no? So vi thi trc, mt dn
s cc nc vn minh hin qu cao; chu u hm nay cha mt
lng ngi ln gp ba ln cch y mt trm nm. Nhng t l nhng
ngi c t cht th lnh li gim st. Ch c mt s t ngi, nh
thnh tu ca mnh, ni ln trc m ng nh mt nhn cch.
mt chng mc nht nh, t chc thay th th lnh, nht l trong
lnh vc k thut, song cng c th cm thy iu tng t trong
khoa hc.
c bit nhy cm, s thiu ht c tnh trong lnh vc ngh thut ang
l r. Hi ha v m nhc xung cp trng thy v ang nh mt gh
gm s cng hng trong cng chng. Trong chnh tr, khng ch
thiu ngi cm li m s c lp tinh thn cng nh thc v l phi

ca dn chng cng gim st khng khip. Ch dn ch ngh

trng , ch vn ly s c lp ni trn lm iu kin tin quyt,
ang b chao o nhiu ni; cc ch c ti xut hin v c
dung dng, bi thc v danh d v quyn c nhn khng cn
mnh na. Ch trong hai tun, v bo ch, m ng m qung mt
quc gia no c th b lm cho gin d v kch ng n ni nhng
ngi n ng sn sng khoc o lnh i git ngi v b git v
nhng mc ch chng ly g lm cao qu ca nhng th lc no .
Ngha v qun s vi ti l du hiu nhc nh nht v s thiu ht
phm gi c nhn, s thiu ht m v n, nhn loi vn minh ca
chng ta ang qun qui. Chng th m khng thiu nhng nh tin
tri, nhng k d bo ngy tn ca nn vn minh chng ta ang n
gn. Ti khng thuc s nhng k bi quan ny; ti tin vo mt tng
lai tt p hn. y ti mun bin gii cho lng tin y mt cch
ngn gn:
Theo kin ca ti, nhng biu hin suy tn hin nay bt ngun t
ch: s pht trin v kinh t v k thut khin cho cuc u tranh
sinh tn ca con ngi cng thm gay gt, v th, s pht trin t do
ca c nhn b tn hi nng n. Nhng mt khc, k thut pht trin li
gip c nhn ngy cng phi lao ng t hn m vn tha mn c
cc nhu cu chung. Vic phn cng lao ng c k hoch ang ngy
cng tr nn mt i hi cp thit, v vic phn cng ny s mang li
s bo m v vt cht cho tng c th. S bo m ny, cng nh sc
lc v thi gian d ra ca cc c th, s l mt li th cho s pht trin
nhn cch. Cng ng nh th s khe mnh tr li, v chng ta hy
hy vng rng, cc s gia tng lai s nhn nhng biu hin bnh tt
ca thi i chng ta nh chng cm cm ca tr con , chng cm
cm ca mt nhn loi ang vn mnh ln cao - m tt c chng qua
cng do tc chuyn i qu nhanh m ra.

Ph n v chin tranh
Theo quan nim ca ti, trong cuc chin tranh sp ti, ngi ta
nn iu ng nhng ph n yu nc ra mt trn thay v cnh
n ng. iu ny s mang n mt ci g mi m trong lnh
vc kh khc y nhng rc ri v bin ny. Nhng ti sao nhng
tnh cm anh hng c th hin t pha phi p y li khng
c s dng ngon mc hn l mt cuc tn cng vo mt ngi
dn thng tay khng tc st?
Ba bc th gi ti nhng ngi yu chung ha bnh
1.
Ti c bit l cc bn ang m thm thc hin nhng iu ln lao
bng c tm hn cao thng ca mnh, c thc y bi s lo lng
cho nhng con ngi v s phn ca h. Ch t ngi c kh nng t
nhn bng chnh i mt cng nh t cm nhn bng chnh tri tim ca
mnh. Liu loi ngi c ri tr li trng thi mng mui, trng thi
dng nh ang c coi l mc tiu ca m ng b la phnh hay
khng, iu ny ph thuc vo sc mnh ca nhng ngi .
Cc dn tc nn kp hiu rng, h phi hy sinh cc quyn t quyt dn
tc ca mnh nhiu bit chng no, trnh khi cuc chin tranh m
tt c mi ngi chng li nhau! Sc mnh ca lng tm v ca tinh
thn quc t t ra cn qu yu t. Gi y, quyn lc y th hin s
yu ui n mc n dung dng mt s tha hip vi nhng k th
xu xa nht ca nn vn minh. l mt kiu ha gii ng ngha vi
ti c chng li loi ngi, mc d ngi ta li huynh hoang c nh
th l s sng sut chnh tr.
Chng ta khng th mt hy vng con ngi, bi v bn thn chng ta
cng chnh l con ngi. V qu l mt nim an i khi cn c nhng

nhn cch nh cc bn, nhng ngi c tht v ngay thng nh chng

ta ang thy.
2.
Ti phi thng thn th nhn rng, theo quan nim ca ti, mt tuyn
b nh tuyn b nh km theo y trong mt t nc phi chu s
cng bc qun dch trong thi bnh l khng c gi tr g ht c.
Cuc u tranh ca cc bn phi hng n mc tiu l bi b ngha
v qun s ni chung. Nhn dn Php phi tr gi t bit chng
no cho chin thng nm 1918! Chin thng y gp phn gh gm
vo vic duy tr tnh trng n l nhc nht ca nhn dn Php.
Cc bn hy kin tr cuc u tranh ny! Cc bn c mt ng minh
hng mnh ngay trong lng nhng tn phn ng v nhng k qun
phit c. Nu chnh nc Php duy tr lut ngha v qun s, th v
lu di, ngi ta khng th ngn cn c vic thng qua lut ngha
v qun s c. Bi v rt cuc, ngi c s i hi thc hin tnh
trng tng t. Khi , c c mt ngi lnh n l Php th c hai
ngi lnh n l c. iu ny tuyt nhin khng ph hp vi li ch
ca Php.
Ch khi thnh cng trong vic xa b ngha v qun s ni chung, lc
y nn gio dc gii tr theo tinh thn ha gii, theo tinh thn khch l
cuc sng v tnh yu i vi mi sinh th, mi c th c thc hin.
Ti tin rng, t chi qun dch v l do lng tm s l mt sc mnh
khng th chng ni, mt khi c ti 50.000 ngi ng thi ty
chay qun dch. Tng c nhn ring l c th khng lm c g
nhiu, v cng khng ai mong mun rng, chnh con ngi, nhng ci
qu gi nht li b np mnh cho cho b my tn st m ng sau n l
ba th lc hng mnh: s ngu xun, s khip s v s hm li.

3.
Trong bc th ca mnh, cc bn nu ln mt im ht sc quan
trng. Qu thc, nn cng nghip quc phng l mt trong nhng
nguy c ln nht e da nhn loi. Vi t cch l ng lc ca ci c,
nn cng nghip quc phng giu mnh ng sau ch ngha dn tc
ang c ph trng khp ni.
C l vic quc hu ha c th mang li cht t li ch no . Tuy
nhin, s phn ranh gia cc ngnh cng nghip ny l rt kh. Nn
cng nghip sn xut my bay c thuc v cng nghip quc phng
khng? Nn cng nghip luyn kim v cng nghip ha hc c bao
nhiu phn thuc v cng nghip quc phng?
Lin quan n nn cng nghip n dc v xut khu kh ti qun s,
trong nhiu nm qua, Hi Quc Lin rt c gng thit lp mt s
kim sot i vi nn thng mi b i ny. V ai cng bit, kt qu
t c cn rt nh b. Nm ngoi, ti c hi mt nh ngoi giao M
ni ting: Ti sao ngi ta li khng v hiu ha chnh sch dng sc
mnh ca Nht Bn nh phong ta thng mi? Cu tr li l: "Nhng
li ch thng mi ca chng ti qu ln." Lm sao c th gip nhng
con ngi t tha mn vi nhng li bin h y?
Cc bn c tin rng, mt li ni ca ti l t c mt ci g
trong lnh vc ny? Tht o tng qu chng! Mt s ngi phnh
nnh ti, chng no ti cha lm cho h kh chu. Nhng nu ti vn
c gng phc v cc mc tiu khng d chu i vi h, th h lp tc
chuyn sang ging x v v vu khng bo v quyn li ca mnh.
Cn nhng ngi khng can d th a s thu mnh trong s nhu
nhc. Cc bn tng lm php th v lng can m ca ngi cng
dn i vi nhng ngi ng hng ca mnh cha? C mt cu
chm ngn mc nhin nh sau: Hy ng ng chm v ng ni g

n! Cc bn c th tin chc rng, ti s c gng vi mi kh nng ca

mnh lm nhng g c th lm c theo tinh thn m cc bn
cp n. Nhng, nu trc tip theo nh cc bn ngh, th e s khng
t c iu g c.
ALBERT EINSTEIN