Atikan Kasenian di Sakola, Napak dina Budaya Bangsa

Kategori: Artikel Sunda | Diterbitkan pada: 18-05-2011 |

Catetan DHIPA GALUH PURBA
ANU pangheulana jadi pananya th tangtuna og: naon tujuanana ngayakeun atikan
kasenian di sakolaan, pangpangna tingkat SD? Puguh ba tujuanna lain pikeun
ngajadikeun sakur siswa sangkan jadi seniman. Perkara isuk jaganing gto aya
diantarana nu jadi seniman, ta mah tangtu henteu matak ngarobah tujuan utama
iayakeunana atikan kasenian di sakola. Siswa tingkat SD, mangrupa mangsa nyorang
atikan formal anu bakal nangtukeun ngabentukna karakter siswa ka hareupna.
Diayakeunana atikan kasenian di sakola th tujuan utamana mah pikeun ngatik sangkan
siswa jadi kratif.
Ku ayana atikan kasenian, siswa og dilatih pikeun mibanda kamampuh nalar, kalemesan
budi, imajinasi, sarta kaseukeutan rasa dina nyawang kahirupan di lingkungan sosial
budaya Indonsia. Jadi, atikan kasenian th henteu sakadar kalangenan, anu diayakeun
dapon henteu. Lantaran, atikan kasenian bisa raket patalina jeung mata ajaran sjnna.
Nu matak, sok aya istilah seni ngajar, seni diajar, jeung seni sjnna. Perkara ta
nuduhkeun yn naon rupa perkara og bakal leuwih anteb lamun ditumpangan ku seni.
Pamarntah kalintang surti kana pentingna atikan kasenian, pangpangna anu patali
jeung kabudayaan. Ku kituna, dina PP No. 19, Taun 2005 ngeunaan Standar Nasional
Pendidikan, kecap seni salawasna dihijikeun jeung budaya (seni dan budaya). Upama
diteuleuman leuwih jauh, dihijikeunna kecap seni jeung budaya th mibanda harti yn
atikan kasenian salawasna kudu nyoko kana budaya di lingkungan swang-swangan.
Lantaran bangsa Indonsia mibanda kabeungharan budaya, tangtu ba di saban
wewengkon th nyampak seni jeung budaya nu mandiri, sarta bda jeung seni budaya
sjn. Tong boro nyarita nasional, dalah di tatar Sunda og kalintang beungharna. Saban
wewengkon, sasarina miboga seni jeung budaya nu mibanda ajn-inajn punjul, sarta
boga ciri has swang-swangan.
Seni jeung budaya ieu pisan anu perelu ditpakeun ka barudak sakola, sangkan
mikawanoh, anu kadituna dipiharep mikacinta. Numuwuhkeun rasa kacinta tur kareueus
kana seni jeung budaya sorangan, kalayan lain hartina nutup diri kana seni jeung budaya
global. Taya salahna mikawanoh tur mikaresep budaya mancanagara, tapi henteu
mopohokeun seni jeung budaya banda sorangan. Lanataran, seni jeung budaya bangsa,
tangtu karakteristikna bda jeung seni budaya deungeun.
Hususna di tatar Sunda, tangtu ba anu perelu diwanohkeun th seni budaya Sunda. Ra
urang deungeun nu ngahaja ngayakeun panalungtikan ngeunaan seni budaya Sunda, ku
lantaran ngarasa kataji tur nganggap seni budaya Sunda linuhung. Tangtu ba kalintang
lebarna lamun urang Sunda sorangan henteu mikawanoh.
Ngawanohkeun seni budaya Sunda bisa dimimitian ku npakeun basa Sunda jeung
rupaning kamonsan basa Sunda dina ajn sastra, anu nyampak dina eumpaka lagu,
sajak, carpon, jeung sajabana. Perelu ditandeskeun deui yn basa Sunda th henteu
kampungan. Basa Sunda og bisa jadi basa rupaning palmuan. Komo deui lamun
ngagedurkeun npakeun kabiasaan ngagunakeun aksarana. Mmang, aksara Sunda geus
langka digunakeun, lantaran kalintang banggana lamun ngamimitian ngawanohkeun
aksara Sunda, anu kakara kapaluruh sababaraha taun katukang; nepi ka kiwari og
masih knh ra nu nganggap yn aksara Sunda th ha na ca ra ka. Padahal nu
sastuna mah aksara Sunda th ka ga nga. Jadi, wajar lamun bangga diterapkeun
dina kabiasaan sapopo. Ku kituna, aksara Sunda mah geus puguh hs, tinggal basana
nu kudu digedurkeun th, lantaran basa Sunda mah masih knh diparak dina
kahirupan sapopo. Malah dina tayangan tivi nasional og, basa Sunda mindeng dipak,

sanajan ngan ukur di sabudeureun bobodoran. Kilang kitu, ku mindeng dikedalkeun og

apan bisa nuduhkeun yn basa Sunda th masih knh aya dikieuna, dipikawanoh, tur
masih loba anu ngagunakeun dina kahirupan sapopo. Nu leuwih utama, basa Sunda th
basa rasa, nu kalintang anteb tur nyurup digunakeun ku para nonoman urang Sunda.***

Tulak Bala Singlar Runtah

Kategori: Artikel Sunda | Diterbitkan pada: 19-05-2011 |
Catetan DHIPA GALUH PURBA
PASUALAN runtah di Bandung tacan tuntas sanajan geus aya Tempat Pembuangan Akhir
(TPA) di wewengkon Cigending, Cipatat, Kabupaten Bandung. Nepi ka kiwari og runtah
masih tingtalambru di sawatara jarian samentara. Teu pamohalan, sababaraha taun
deui, runtah bakal ngahunyud. Sabab, produsn runtah beuki rongkah, kalayan henteu
diimbangan ku cara ngokolakeun anu idal. Solusina lain sakadar nangan lahan TPA anu
lega. Pangna kitu, lantaran salega-legana lahan anu disayagikeun, lila-lila mah bakal
mentung ngagunung nampung runtah urang Bandung.
Mangkaning sasaha og geus pada awal, yn runtah th bisa ngadatangkeun
mamala atawa balai. Geus puguh sabangsaning panyakit alatan polusi. Katambah deui
pangalaman tragdi ngabeledugna gunung runtah di TPA Leuwigajah nu geus ngubur
kampung-kampung sakuliah Leuwigajah jeung tatar Batu Jajar (21/02/05). Geus puguh
harta banda, dalah korban jiwa og henteu bisa disingkahan ku ngamukna sakadang
runtah harita. Hiji bukti yn runtah lain pasualan anu bisa dianggap ntng.
Tina bala alatan runtah, bisa ngalantarankeun balai. Ku ayana kitu, kudu buruburu mapatkeun jamp tulak bala singlar runtah. Ari tulak bala th sabangsaning
jajampan atawa dunga pikeun nyingkahan balai. Sasarina jamp tulak bala dipapatkeun
dina upacara tradisi ritual, saperti ngaruat jagat, hajat bumi, ngalaksa, jst. Tulak bala
og aya anu sok dipirig ku waditra anu dianggap sakral, saperti angklung gubrag,
terbang pusaka, jst. Tapi jamp jeung tknis tulak bala nyinglar runtah mah kawilang
basajan. Bisa dipapatkeun ku sakumna urang Bandung, kalayan henteu perelu
ngalibetkeun Jurig Jarian.
Sammh diajar mapatkeun tulak bala singlar runtah, taya salahna maluruh
heula kasangtukang runtah. Sanajan henteu kungsi ngawawancara runtah, tapi bisa
dipastikeun produsn runtah pangrongkahna mah jolna ti rumah tangga. Sabngbatan
mmang moal katingali loba, da puguh ti saimah th rata-rata ukur sakrsk atawa dua
krsk. Tapi ari dikalikeun jeung sakabh imah di Bandung mah, tangtu jumlahna bisa
nepi ka ratusan rbu mter kubik. Ku ayana kitu, salah sahiji jalan anu bisa disorang
nyata ngurangan jumlah runtah ti saban imah.
Pikeun babandingan, masarakat pilemburan mah asa tara nyanghareupan
pasualan runtah. Sabab ti baheula og geus surti dina ngokolakeun runtah. Contona
misahkeun runtah organik jeung an-organik. Runtah baseuh sasarina diruang, demi
runtah garing bisa disalurkeun ka tukang rongsokan atawa diduruk. Naon pasualanana
ngaduruk runtah? Sanajan bisa nimbulkeun dioksin anu henteu shat pikeun diangseu,
tapi bakal leuwih henteu shat lamun patulayah tur ahirna ngotoran lingkungan.
Di Bandung, mmang pamohalan ngaruang runtah baseuh di sabudeureun imah.
Sabab, umumna henteu nyayagikeun lahan pikeun ngurus runtah. Cukup boga tong
runtah di hareupeun imah, kalayan henteu ngarasa perelu mikiran ka mana ta runtah
dipiceun. Lantaran ngarasa geus mayar iuran runtah ta, antukna loba anu teu harayang
nyaho itu-ieuna. Nu penting mah di wewengkonna beresih, kajeun teuing di wewengkon
batur mah barala og. Nu penting mah di wewengkonna henteu barau runtah, kajeun
teuing di wewengkon batur mah barau runtah og. Sikep gois anu mh teu karasa, geus
nerekab ka sawatara pangeusi Bandung.
Loba masarakat anu nampik upama wewengkonna rk dijieun TPA. Puguh ba
lumbrah, lantaran maranhna ngeunteung kana gagalna cara ngokolakeun TPA. Antukna
TPA idntik jeung kumuh, rarujit, barau, sarta ngabahayakeun kasalametan jiwa.

Sabenerna ta anggapan th bisa dirobah upama TPA dikokolakeun kalayan had tur
daria. Contona ku cara ngahangkeutkeun kagiatan ngolah runtah jadi gemuk. Ku cara
kitu, masarakat baris ngabagakeun wewengkonna dijieun TPA, lantaran bisa nyiptakeun
arawa ngalegaan lahan pacabakan. Salila ieu, kagiatan ngolah runtah ukur jadi wacana,
henteu dibarung prakna, sakurang-kurangna henteu pati daria.
Anu leuwih mungkin ditaratas pikeun nyiar solusi pasualan runtah, taya deui iwal
ti ngayakeun gaw bareng antara pamarntah jeung sakumna masarakat. Lamun ukur
ngandelkeun pamarntah, nepi ka iraha og moal aya rngsna. Sakali deui, kudu aya
rampak gaw anu harmonis antara pamarntah jeung masarakat. Kahiji, wayahna
pamarntah kudu nyayagikeun dua rupa mobil paranti ngangkut runtah, nyata pikeun
runtah baseuh jeung runtah anu garing. Lamun waragad man bal anu jumlahna miliaran
bisa kahontal, piraku ba henteu kabeuli mobil paranti runtah.
Sanggeus sayagi dua rupa mobil runtah, tangtuna og kudu diimbangan ku
nyayagikeun dua rupa TPA, pikeun nampung runtah baseuh jeung runtah garing. Ku cara
kitu, anu sok mulungan runtah og bakal sujud syukur, lantaran leuwih babari
ngumpulkeun barang-barang anu payu knh kana duit. Apan ta th kaasup pagawan
mulya anu mugia ba aya dina karidoan-Na.
Satuluyna, saha anu kudu misah-misahkeun runtah baseuh jeung garing? Taya
deui, iwal ti masarakat di saban imah. Mun perelu, nyieun dua tong sampah keur runtah
baseuh jeung runtah garing. ta pisan wujud partisipasi nyata masarakat nu kalintang
mangpaatna. Sabab, pasualan runtah mah gumantung pisan kana sikep saban individu
dina ngokolakeun runtah. Sanajan pamarntah bbakan ngurus runtah, moal aya
anggeusna lamun henteu bisa ngahudang kasadaran masarakat dina ngokolakeun
runtah. Lain ba pasualan pamarntah anu tacan bisa ngokolakeun runtah, tapi perkara
mntal masarakat og henteu kurang pentingna.
Jajampan tulak bala singlar runtah mah kawilang basajan. Mangga cobian
papatkeun bari peureum atawa bari beunta, atawa bari peureum beunta: ciwit heula diri
sorangan, sammh nyiwit batur; Ambeuan heula runtah sorangan, sammh
neumbleuhkeun bau ka batur. Lamun kaambeu bau, pk pikiran carana sangkan batur
henteu katempuhan kudu nyeuseup nu barau ta.
Pikeun sing saha ba anu irungna masih knh normal, pasti bakal milu titn kana
pasualan runtah, sakaligus mibanda tkad pikeun milu partisipasi dina mulangkeun deui
citra Bandung jadi kota kembang.***

Basa, Kasenian, jeung Kahirupan Sunda

Kategori: Artikel Sunda | Diterbitkan pada: 18-05-2011 |

Catetan DHIPA GALUH PURBA
KU ayana kamekaran tknologi internt nu ngarambah nepi ka tepis wiring, ttla mawa
pangaruh nu kalintang had kana kahirupan basa Sunda. Sanajan tknologi datangna ti
deungeun, tapi lain hartina mareuman basa Sunda. Perkara ieu bisa diimeutan dina
sawatara jejaring sosial, saperti facebook. Ra diantarana anu tara asa-asa deui
ngawangkong th ku basa Sunda tur bisa kabaca ku balara. Malah aya rasa kareueus
kana basa Sunda, mangsa bisa ngawangkong ngagunakeun basa indung. Lebah dieu,
bisa dicindekeun yn naon rupa anu jolna ti deungeun th henteu salawasna gorng,
malah nu had og kacida rana. Kilang kitu, kalintang gumantung kana kumaha carana
urang ngamangpaatkeunana pikeun kahadan.
Po basa indung anu dipiling saban 21 Fbuari tangtu bakal leuwih haneuteun ku ayana
natrat yn basa indung th hirup knh, dina harti masih diparak ku masarakat dina
wangkongan sapopo. Lain ba basa Sunda, da kaasup basa indung slr sjnna og
jadi leuwih hirup ku ayana kamekaran tknologi. Lebah dieu seukeutna sawangan
UNESCO th, anu antukna netepkeun 21 Fbuari minangka Po Basa Indung
Internasional.
Habna sumanget pikeun ngamumul basa Sunda og bisa karasa ti kalangan rumaja.
Contona, dina Fstival Drama Basa Sunda (FDBS) Pelajar anu diayakeun ku Tater Sunda
Kiwari, pesertana bisa ngajaul ngaleuwihan targt panitia. Sabada pendaptaran FDBS
Pelajar ditutup, kacatet 49 grup tater rumaja nu miluan dina ta fstival. Lain ba
patandang ti Jawa Barat, da aya og peserta anu jolna ti Banten. Basa Sunda henteu bisa
dipisahkeun ku wilayah administratip. Komo deui Banten mah kapan sidik Sunda pisan.
Sajabana ti FDBS Pelajar anu digelar ti tanggal 7 nepi ka 27 Fbuari, di Gedong Kasenian
Rumentangsiang og maneuh dipidangkeun rupaning kasenian Sunda, kayaning tari
tradisonal, sandiwara Sunda, longsr, jeung sajabana. Beuki pikabungaheun basa
nengetan personilna leuwih ra didominasi ku kaum rumaja. Sandiwara Sunda mimiti
neut-neutan deui, dipidangkeun sacara maneuh di Rumentangsiang. Grup Sri Murni jeung
Ringkang Gumiwang kaasup dua grup sandiwara nu mindeng ngagelarkeun pintonan di
Rumentangsiang.
Ku leuwih hirupna basa Sunda, boh di dunya maya atawa dina kahirupan sapopo,
dipiharep mawa pangaruh had pikeun masarakat. Budaya Sunda tetep bisa kajaga
pikeun ngawangun kahirupan nu silih asah, silih asih, tur silih asuh. Rrongan dina
kahadan, wanoh jeung baraya katut tatangga, muga leuwih natrat deui. Urang Sunda
bisa ngigelan kamekaran jaman, bari henteu kudu ngaleungitkeun idntitasna salaku
urang Sunda. Pon kitu deui, taya salahna mikaresep kasenian deungeun kalayan henteu
kudu mopohokeun kasenian banda urang.
Dina mangsa globalisasi kiwari, taya deui pilihan iwal ti kudu wani aub tarung dina
persaingan. Urang Sunda kudu siap tandang makalangan sangkan henteu jadi
galandangan di lembur sorangan. Pangpangna mah nurutkeun data statistik, di lembur
sorangan og ttla urang Sunda mh kalld ku para pendatang. Widang konomi,
pulitik, katut kasenian, ulah nepi ka kajadian jati kasilih ku junti. Urang Sunda kudu bisa
hirup kalayan walagri di lemah cai Sunda. Ironis kabina-bina mangsa nyaksian urang

Sunda nu teu kabagan pacabakan tur teu mampuh mibanda pangiuhan. Di sisi sjn,
ra nu hirupna medah-meduh, malah ngarasa bingung kudu kumaha makeun raja kaya.
Dina kaayaan sarupa kitu, naha kamana atuh palsapah silih asih th jeung sasama
th? Naha urang bet tga ngantepkeun baraya nu katalangsara di sarakan sorangan? Ku
kituna, lain ba ngamumul basana jeung kasenianna, tapi nu leuwih utama mah miara
ajn inajn jeung saripati kalinuhungan budayana pikeun dipraktkeun dina kahirupan
sapopo.
Lamun silih asah, silih asih, jeung silih asuh geus bisa diterapkeun dina kahirupan
sapopo, tangtu beuki ndah Sunda th. ndah alamna, ndah kahirupanana. Hirup
basana, hirup kasenianna, tur hirup budayana. Apan harti Sunda th ndah. Rk
ditarjamahkeun kana basa naon og, Sunda mah salawasna ndah tur reumbeuy
kahadan.***