UNIVERSITETI BUJQESOR I TIRANES

Fakulteti i Ekonomis dhe Agrobiznesit

Departamenti i Ekonomis dhe Politikave Agrare.

DETYRE KURSI
EKONOMIA E BUJQESISE

TEMA

MADHESIA E FERMAVE DHE INTEGRIMI I TYRE NE BE

Struktura e fermes se pemtarise ne Vlore

Punoi studenti
Aurora Daulle

Pranoi pedagogu
Prof.Dr. Stilian Apostoli

Korrik 2014

Madhesia e fermave
Madhsia e ferms sht nj problem mjaft rndsishm kur organizohet nj biznes bujqsor.
Ferma konsiderohet me madhsi efektive jo vetm kur siguron efektivitet t operacioneve q
kryhen n t, por edhe kur siguron nj t ardhur t mjaftueshme pr jetesn e familjes s fermerit.
Proesi i gjetjes s madhsive optimale t ferms quhet rritje e saj.
Pr t mundsuar rastin pr rritje t madhsis s ferms,sigurisht duhet t ekzistojn disa
kushte t nevojshme:
1.Rezerva (teprica) n aftsin drejtuese t biznesit t ferms
2.Dobishmria e biznesit
3.Madhsia fillestare minimale
4.Burimet e paprdorura
5.Burimet e prshtatshme
6.Ekzistenca e tregut t toks
Disa fermer kan aftsi t drejtojn nj biznes t vogl fitimprurs, por jo nj biznes t madh.
Fermerit i nevojitet nj strategji e planifikuar mir pr t realizuar rritjen e ferms. Planifikimi
mund t bj dallimin midis rritjes s suksesshme dhe rritjes jo t suksesshme.Proedurat e
buxhetit total t ferms dhe t buxhetit t hyrjes dhe daljes s parave mund t prdoren pr kt
qllim. Disa probleme q merren n konsiderat dhe prfshihen n
proesin e planifikimi t rritjes s fermave jan:
prmirsimi i aftsive drejtuese;
sigurimi i kapitalit t nevojshm pr rritje;
risqet e drejtimit.
Faktort q nxisin rritjen n perspektiv t madhsis s ferms bujqsore:
Madhsia e ferms bujqsore sht nj variabl q ndryshon ngadal.
Faktort politik dhe shoqrore si dhe mekanizmat ekonomik ndikojn n strukturn e
madhsis s fermave.
N bujqsin shqiptare shprndarja e toks n vitin 1991 ishte nj vendim politik q u
ndrmor nn presionin politiko - shoqror.
Rritja e madhsis s ferms bujqsore n t ardhmen do t ndikohet nga nevojat e
(1) zhvillimit t bujqsis
(2) znies me pun t krahut t puns n bujqsi
(3) prmirsimit t teknologjis.
Ekzistojn variacione t ndryshme n madhsin e ferms n varsi t kriterit mbi t cilin
sht br vlersimi.
Faktort q nxisin rritjen e madhsis s ferms bujqsore jan:
disponibiliteti i toks ose mundshmria e sigurimit t toks
rndsia e bujqsis si deg
pamjaftueshmria relative e faktorve prodhues.

Struktura e fermes se pemtarise ne Vlore

Hyrje -problemi
Zinxhiri i prodhimit bujqsor varet shum nga kushtet gjeografike dhe natyrale, shoqrore dhe
institucionale t nj rajoni. Ato jan t ndryshme nga pikpamja strukturore,teknologjike dhe
funksionale.Kto kushte manifestojn vshtirsi prshtatje t teknologjive t reja, pr uljen e
kostos pr njsi prodhimi.Problemi i reduktimit t kostos s prodhimit qndron pr t gjitha
fermat, sht i domosdoshm, sidomos pr ato ferma q krkojn t konkurrojn n treg.
Reduktimi i kostove t prodhimit mund t realizohet nprmjet krkimeve n disiplina t
ndryshme,me qllim, prcaktimin e karakteristikave strukturale dhe teknologjive produktive
nprmjet rritjes s shkalls s mekanizimit pr zrat kryesor dhe efiencs ekonomikoorganizative t zgjidhjeve t ndryshme t propozuara.
Megjithat, pr rezultatet e arritura n disa zona, jemi t ndrgjegjshm se nuk do t jet e
mundur t ket nj zgjidhje t vetme sepse fermat bujqsore kan karakteristika t ndryshme
lidhur me kushtet gjeografike dhe orografike, t dimensioneve dhe organizimit, te
karakteristikave strukturale t aktiviteteve q zhvillojn dhe nj racionalizim i saj duhet t arrihet
nprmjet prcaktimit t modeleve teknike dhe ekonomike t ndryshme sipas krkesave t
veanta. Jan marr t dhna n 71 ferma n zona t ndryshme t rrethit t Vlors, q
prfaqsojn kushte t ndryshme, me qllim gjetjen e zgjidhjeve teknike dhe organizative,
nga prpunimi i t cilave jan prcaktuar modele q mund tu referohesh dhe t aplikosh
n kushtet e zons ku shtrihet ferma. Nuk pretendojm q rezultatet e ktij studimi, t
sintetizuara n kt material, t jen t mjaftueshme pr t rikuperuar efiencn e ferms
bujqsore, por nprmjet problematikave q studion dhe evidenton, t arrijm t
identifikojm rrugt e mundshme t zhvillimit t saj.
N veanti studimi ka si qllim, propozimin e modeleve organizative t menaxhimit t
ferms, duke rritur shkalln e mekanizimit pr tipe t ndryshme fermash, territori, kapaciteti
ekonomik investues, duke propozuar metoda menaxhimi pr uljen e prdorimit t krahut t puns
dhe duke br analiza ekonomike pr konkurrueshmrin e moduleve t propozuara.Hulumtimet
do t individualizojn tipe fermash, do t analizojm karakteristikat emergjente t menaxhimit
agronomik, rezultatet tekniko-ekonomike dhe perspektivat evolutive, duke ju referuar rezultateve
t arritura.
Modeli mund t mos jet i pranueshm pr do realitet, por paraqet kombinacione zgjidhjesh
reale t verifikuara n terren

Analiza e problemit
71 ferma bujqsore jane me 133.52 ha siprfaqe gjithsej n pronsi.Nga kjo siprfaqe sht
mbjell me pemtari e vreshta 91.88 ha ose 68.4 % e siperfaqes gjithsej. U morn n studim: n
zonn bregdetare 29 ferma me 53.98 ha t mbjell me pemtari e vreshta, n zonn qndrore 9
ferma me 11.9 ha dhe n zonn malore 33 ferma me 26 ha. Nga fermat e przgjedhura, prve
aktiviteteve t tjera ndihmse si: bujqsi dhe blegtori, 39 prej tyre kultivojn vetm pem, ullinj
ose vreshta dhe 32 kultivojn dy ose tre nga kto kultura. Referuar t dhnave fermat q
kultivojn vresht, zn 43.6 % t fermave t specializuara, ato q kultivojn vresht + ullinj, tek
fermat me m shum se dy kultura, zn 56.3 % t tyre. Siprfaqja mesatare e ferms s studjuar
sht: Pr zonn e I-r, 2.45 ha gjithsej dhe 1.86 ha t mbjella me pem e vreshta, pr zonn e IIt, 1.74 ha gjithsej dhe 1.32 ha me pem e vreshta dhe pr zonn e III-t, 1.43 ha gjithsej dhe
0.93 ha me pem e vreshta.Krahasuar me zonn e I-r, siprfaqja pr ferm e mbjellj me
frutikultur ulet prkatsisht: pr zonn e II-t, 29 % dhe zonn e III-t, 50 %. Sa m lart

mbi nivelin e detit, m shum ndahet toka dhe shum m tepr vshtirsohet organizimi
efekas i saj.
Nga siprfaqja e mbjell me pem e vreshta pr t tre zonat 63.6 %, sht n prodhim dhe
36.4 % n rritje. I njjti raport n prqindje sht afrsisht edhe sipas sektorve e zonave.
T dhna t plota jan grumbulluar e prpunuar dhe pr aktivitetet ndihmse: bujqesi dhe
blegtori.
Karakteri i ferms
Fakti q 34.2 % e fermave t studjuara punsojn t tjer pr t realizuar aktivitetin e
tyre prodhues tregon se, dhe n kushte frenuese zhvillimi i ferms, po ecn n rrugn e
intesifikimit t prodhimit. Natyrisht ky nivel sht m i lart tek fermat e prziera (50
%), pr shkak t aktivitetit m t zgjeruar t tyre dhe m i ult tek fermat e specializuara sepse
siprfaqet e angazhuara pr specializimin e prodhimit jan akoma t limituara (1.09 ha/ferm).
Megjithat mund t themi se ferma akoma nuk ka hedhur bazat e duhura pr tu br
konkurruese, kryesisht n tregjet e vendit sepse 63.4 % e tyre jan thjesht familjare,
prodhojn pr mirmbajtjen e familjes por, ka probleme t theksuara n cilsin, sasin
dhe marketingun e prodhimit.
Ferma dhe infrastruktura

Zonat
Zona 1 deri 150 m
mib N.D.
Zona ( 2 ) 151-250 m
mbi N.D
Zona ( 3 ) 251-400 m
mbi N.D.

Numri
fermave
gjithsej

deri
n 2 km
ferma

2-4 km
ferma

4-8 km
ferma

mbi 8
km
ferma

29

11

33

11

11

71
20
18
14
19
Totali
Pr zhvillimin e zonave rurale raportet e ferms me infrastrukturn jan themelore. N
vendin ton, me gjith prmirsimet e mdha, prgjithsisht ato jan akom problematike. Kto
kushte evidentohen dhe pr fermat q kemi prfshir n studim. Rreth 46.5 % e tyre shtrihen 4-8
km dhe mbi 8 km larg rrugs kryesore. N totalin e fermave, 9 prej tyre ndodhen rreth 40-50 km
larg. Ky fakt rrit n mnyr t ndjeshme vshtirsit e zhvillimit t ferms dhe shton prgjegjsin
e fermerit pr prcaktimin e drejt t strukturs s ferms dhe aktivitetit kryesor.
Madhsia e siprfaqes dhe numri i fermave
Rreth 28 % e fermave zhvillojn aktivitetin e tyre n nj siprfaqe 0.3-0.5 ha. Ky fenomen sht
m i theksuar n zona t thella (zona 3), ku jan 54.5 % e fermave q kan kto limite t
siprfaqes n shfrytzim. Referuar t dhnave rezulton se ka tendenca t zhvillimit intensiv te
ferms s pemtaris. Kemi 25 ferma q zotrojn nga 1-2 ha, 50 % e t cilave n zonn 1 dhe 9
ferma q kan nj siprfaqe nga 2-3 ha, 77.8 % e t cilave ndodhen n zonn 2.

Numri dhe tipi i fermave sipas zonave (sipas t ardhurave gjithsej)

Zona e I-r

Zona e II-t

Zona e III-t

Tipi i ferms

Gjithsej
ferma

Numri
i
fermave

%
ndaj
totalit

Numri
i
fermave

%
ndaj
totalit

Numri
i
fermave

%
ndaj
totalit

Pemtari+blegtori+bujqsi

55.5

11.1

34.4

Vreshtari+blegtori+bujqsi

20

10

10

16

80

Ullishtari+blegtori+bujqsi

10

20

80

Ullisht.+Vresht.+bleg.+buj

18

15

83.3

Pemtari+Vresht.+bleg.+buj

33.3

66.7

Pemtari+Ullisht.+bleg.
+buj
Pemtari+Ullishtari+Vresht.
+blegtori+bujqsi

Totali

16.7

100

10

40

20

40

71

29

40.8

12.6

33

46.6

Referuar tabels n t gjitha fermat e pemtaris, fermeri, prve aktivitetit kryesor zhvillon
aktivitete ndihmse, edhe n fermat e pemtaris, ullishtaris dhe vreshtaris, pasi ne i kemi
konsideruar t specializuara sepse kultivojn njrn nga kulturat. Renditja e aktiviteteve n
strukturn e ferms sht br sipas prqindjes q zn ato n totalin e t ardhurave pr do tip
ferme. N numrin e fermave t studjuara mbizotron tipi i fermave: t vreshtaris me 28 %,
ullishtari+vreshtaris me 25.3 % dhe pemtari+ullishtari+vreshtaris me 14.1 %. Ato zn m
shum se gjysmn e fermave t pemtaris n studim.sht evident numri i madh i fermave t
specializuara q prbjn rreth 55 % t gjithfermave, nj tendenc zhvillimi e ferms s
pemtaris q duhet t konsolidohet dhe mbshtetet: financiarisht dhe teknikisht me zbatimin e
teknologjive dhe strukturave t reja pr rritjen e efiencs ekonomike.Sipas zonave ato t
pemtaris jan prqndruar kryesisht n zonn e I-r ndrsa t vreshtaris n zonn e III-t.
Pjesa tjetr e fermave (32) jan mikse (q kultivojn m shum se 1 kultur), me
prparsi ato t ullishtari + vreshtari dhe pemtari+ullishtari+vreshtari, jan t shprndara
n t tre zonat.
Sipas t ardhurave t gjitha fermat jan t prziera, nj fakt ky q nuk mund t
nnvlersohet n prcaktimin e drejtimit dhe zhvillimit aktual dhe prespektiv t saj. Nga
analizat e realizuara pr shum tregues, sot pr sot, kto aktivtete jan prcaktuese n
mbijetesn e familjes fermere dhe nuk mund t mohohet fakti, q n t ardhmen, shum
prej tyre t marrin prparsi dhe t kthehen n aktivitet kryesor t ferms n zona t
ndryshme, kjo n kuadr t prshtatjes s saj me ekonomin e tregut dhe rritjen e
konkurrueshmris s produktit
Destinacioni i toks bujqsore

Ferma e pemtaris, nga siprfaqja e toks gjithsej n pronsi 67.9 % fermeri e ka mbjell me
frutikultur (pem, ulli, vreshta) dhe 32 % me bim arash. Bazuar n t dhnat e msiprme,
destinacioni i toks (pemtari, bim arash) pasqyron tendencn e zhvillimit t ferms bujqsore
me drejtim pemtarin, sidomos n zonn e I-r dhe t II-t, frutikultura z rreth 20 % m shum
t siprfaqes gjithsej n krahasim me zonn e III- t, n t ciln ka prqindje m t lart t
siprfaqes t mbjell me bim arash dhe rritje t prqindjes s t ardhurave nga bujqsia,
krahasuar, sidomos me zonn e I-r.
Struktura e siprfaqes s mbjell me drufrutor e vreshta
Pem frutore

Ulli

Vreshta

Sip.
gjithsej
ha

ha

ha

ha

Zona e I-r

53.98

19.28

35.7

18.55

34.4

16.15

30.6

Zona II-t

11.9

3.2

26.9

4.8

40.3

3.9

32.8

Zona III-t

26

5.7

21.9

9.4

36.2

10.9

41.9

Totali

91.88

28.18

30.7

32.75

35.6

30.95

33.7

Zonat

Nga t dhnat e msiprme rezulton se siprfaqet e mbjella me pem, ulli e vreshta jan
n prqindje t prafrt pr t tre zonat (nga 30.7 - 35.6 %), e cila bn m bindse analizn
krahasuese t treguesve t ferms n mes zonave dhe grup fermave. N zonn e I-r mbjellja me
pem frutore z siprfaqen m t madhe. T dhnat e tabels tregojn se prqindja e siprfaqes s
mbjell me ulli n zonn e II-t dhe t III-t, sht m e lart krahasuar me prqindjen e zonn
s I-r. N kto dy zona kjo kultur sht shtrir m shum n dekadn e fundit. Kjo sht dhe
nj arsye pasi, aktivitetet plotsuese n kto zona prbjn peshn m t madhe n t ardhurat
gjithsej t ferms. Vreshtaria sht kultura e par e preferuar nga fermert me ndryshimin e
sistemit, prandaj siprfaqet e mbjella jan t prafrta pr t tre zonat, me eprsi t leht n
zonn e III-t. Koht e fundit vrehet tendenca e zvndsimit t saj me ulli ose pem.
Nuk jemi kundr ndryshimit t drejtimit t ferms, por ajo duhet t bhet e studjuar dhe jo e
nxitur nga situata t astit, duke u ruajtur nga riciklimi i aktiviteteve shum her t pa dobishme
dhe me dm ekonomik pr fermerin. N prgjithsi, kto aktivitete vijn si rezultat i investimit
afat gjat t fermerit, vlersimi pr ndryshimin e destinacionit duhet t bhet me ekspert dhe me
shum prgjegjsi.
Shtrirja e toks s ferms
Pjesa m e madhe e toks bujqsore e destinuar pr frutikultur, n fermat e studjuara,shtrihet n
fush, nj tendenc pozitive, q tregon vmendjen e fermerit n zhvillimin prespektiv t ktij
sektori, duke e konsideruar at si baz t ardhurash pr mbajtjen e familjes s tij dhe zhvillimin
konkurrues t aktivitetit.
Shtrirja e grup fermave me kultura drufrutore e vreshta sipas zonave

Pothuajse 100 % e siprfaqes s fermave t specializuara shtrihen n fush dhe kodr nga 55.7 %
pr fermat e prziera, nj element i rndsishm pr kursin e zhvillimit intensive n t ardhmen.
Siprfaqja e fermave mikse shtrihet n t tre pjerrsit, gj q pasqyron gjndjen aktuale t
territorit t ksaj tip ferme sot. Pra toka bujqsore e nj ferme shtrihet n pjerrsi t ndryshme
dhe sht e ndar, gj q vshtirson futjen e elementve intensive t prodhimit. Por fermeri, n
kto kushte, ka gjetur kt zgjidhje, futjen nn kultur t gjith siprfaqes n pronsi, duke
shtrir mbjelljen e kulturave n prshtatje me kushtet e toks bujqsore n dispozicion, me
qllim shfrytzimin maksimal t saj. Prandaj grup fermat: pemtari+ullishtari+vreshtari zn 18.5
% t siprfaqes totale dhe 34.7 % t siprfaqes toks s fermave t prziera pr t tre zonat e
marra s bashku
Siprfaqe me pemtari e vreshta n rritje e prodhim sipas zonave
Mbjelljet e reja, n ferma zene 35.5 % t siprfaqes totale pr pemtari. Ka m shum siprfaqe t
mbjella me ullishtari dhe pemtari dhe m pak me vreshtari. Ky sektor sht m i konsoliduar
pothuajse n t tre zonat. Sipas zonave pemtaria z prkatsisht: 42.5 % t siprfaqes totale n
zonn e I-r dhe 36.8 % n zonn e III-t, pr ullishtarin kjo siprfaqe, krahasuar me zonn e Ir rritet rreth 3 her n zonn e III-t, ndrsa vreshtaria ulet me 12 % n zonn e II-t dhe zonn
e III-t. Sipas analizs n rrethin e Vlors sektori pemtaris sht n zhvillim e sipr dhe
struktura e ferms ngelet pr tu konsoliduar. Kontributi i ktij studimi do t prqndrohet,
pikrisht, n kt drejtim, element mjaft i rndsishm n zhvillimin e qndrueshm t ferms.
Burimi i t ardhurave t ferms
Pemtari

Aktivitete ndihmse
T
ardhura
gjithsej
000/
lek

000/
lek

% ndaj
t
ardhura
gjithsej

000/lek

% ndaj
t ardhura
gjithsej

Zona 1: deri 150 m 18840

mbi N.D

17693

93.9

1147

6.1

Zona 2: 151-250 m 3998

mbi N.D.

2824

70.6

1147

19.4

Zona 3: 251-400 m 11170

mbi N.D.

7550

67.6

3620

22.4

Totali

28067

82.5

5941

17.5

Zonat

34008

Fermat e pemtaris 82.5 % t t ardhurave gjithsej i sigurojn nga pemtaria dhe 17.5 % nga
aktivitetet ndihmse (bujqsi, blegtori). N krahasim me zonn e I-r t ardhurat nga aktivtetet

ndihmse rriten n zonn e II-t dhe t III-t n nj nivel t konsiderueshm dhe ulen t ardhurat
nga pemtaria, pr shkak t kushteve klimatiko-toksore dhe social ekonomike t ushtrimit t
aktivtetit. Treguesi do t shrbente pr t kanalizuar investimet apo subvencionet n drejtimin m
t dobishm t mundshm pr fermerin.Kto jan karakteristikat kryesore t ferms q kemi
prfshir n studim.N kto kushte dhe duke analizuar disa tregues specifik ekonomiko-financiar
do t prcaktojm modele t ndryshme tekniko-ekonomike t ferms sipas zonave
Rendimentet e kulturave drufrutore e vreshta sipas zonave
Rendimenti i pemve frutore sht rreth 47.3 % m i lart n zonn e I-r krahasuar me dy zonat
e tjera. N prgjithsi, kemi theksuar dhe m sipr, pemtaria shtrihet n fush dhe sipas t
dhnave ka shkuar m mir n zonn e ult dhe bregdetare. Duhet theksuar dhe fakti se n dzonat
e tjera pemtoret jan t reja. Fermerit i del detyr t zgjedh me kujdes, mbshtetur n kshilln e
specialistve, shtrirjen n zonat e larta t atyre specieve q prshtaten m mir me kushtet
klimatiko-toksore. Pr kulturn e ullirit shohim se rendimenti i realizuar n zonn e tret (250400 m mbi nivelin e detit), sht pothuajse i barabart me at t zons s par. T dhnattregojn
se mund t shtrihemi me kt kultur n kto terrene, duke shfrytzuar mikrozonat e
prshtatshme, por duke kryer analizat e toks para mbjelljes dhe zbatimin e pakets teknologjike
t mbjelljes, shrbimeve dhe trajtimeve. Kujdes n zgjedhjen e kultivarit. N vreshta rendimentet
jan m t larta n zonn e I-r dhe t II-t. sht specie q prshtatet mir n t gjitha zonat
pr shkak t numrit t madh t kultivarve n qarkullim. Nuk duhet hequr dor nga kultura e
hardhis por duhet t prmirsohet struktura e kultivarve dhe standartet e tregtimit n
prputhje me krkesat e tregut dhe t konsumatorit.Prpunimi i treguesit t rendimentit sipas
grup fermave lidhet me prcaktimin e kombinimit m produktiv t ktyre kulturave .
Burimi i t ardhurave nga Pemtaria
Burimi kryesor i t ardhurave t ferms nga pemtaria sht vreshtaria me 64.6 %. T dhnat
tregojn tendencn fillestare t fermerit pr t mbjell vreshta, si nj kultur me efektivitet
ekonomik pr arsye t hyrjes shpejt n prodhim dhe nj mundsi e mir pr t siguruar jetesn e
familjes. Edhe t ardhurat nga pemtaria zn nj pesh jo t vogl. T ardhurat nga ullishtaria
jan m t ulta pr arsye t gjndjes aktuale t ksaj kulture: ullishte shekullore, me shrbime
agroteknike t kufizuara, pa mekanizim t proeseve t puns etj. Vihet re se t ardhurat nga
pemtaria dhe ullishtaria jan m ta larta n zonn e I-r, ndrsa t ardhurat nga vreshtaria jan m
t larta n zonn e II-t dhe sidomos n zonn e III-t, i cili sht sektori kryesor i burimeve
financiare.N komentin pr treguesit e marr kemi argumentuar se n kto dy zona ka filluar
shtrirja me shpejtsi e ktyre kulturave, gj q vrtetohet me siprfaqen n rritje t mbjell me
ulli e pem, pr ullirin rreth 51.1 % dhe pemt 23.6 % t siprfaqes totale t
mbjell me frutikultur.
Burimi i t ardhurave nga aktivitetet ndihmse
Burimi i t ardhurave nga kto aktivitete sht mjaft i rndsishm pr fermerin, sepse forma
kryesore e fermave sht e przier dhe pr nj koh do t jet e till n kushtet e zhvillimit t saj
n vendin ton. Prandaj, nuk mund t prcaktojm nj struktur ferme pa pasur parasysh
ndikimin e tyre n t ardhurat e ferms sidomos n zonat e larta ku ato zn prqindje m t
madhe t t ardhurave gjithsej (19.4 dhe 22.4 %). Nga t dhnat rezulton se, n t ardhurat nga
aktivitetet ndihmse, rreth 72 % burojn nga blegtoria. Fermeri ka preferuar kt zgjedhje sepse

nnproduktet e ktij sektori kan qn dhe jan burim kryesor t ushqyeri, meqnse blegtoris i
sht shrbyer nga familja fermere dhe produkti sht destinuar pr konsum familjar, si rezultat
nuk ka ndonj prllogaritje pr kostot e prodhimit t tyre. Jo pa rndsi rezultojn dhe t ardhurat
nga bujqsia q n zonn e I-r dhe t II-t, ku mundsit e zhvillimit t ktij sektori jan m t
mdha, zn nga 36 38 % t t ardhurave nga aktivitetet ndihmse. Pra zhvillimi i ferms
bujqsore, edhe pr nj koh t caktuar, duhet t programohet n kt kompleks aktivitetesh
(pemtari + bujqsi + blegtori), me prioritete q do t prcaktohen n analizat e treguesve n
vazhdim dhe me synimin pr t shkuar drejt strategjive moderne t zhvillimit si: specializimi,
krijimi i organizmave t prbashkta, t punimeve mekanike me t tret, arritjes s standarteve
europiane t produkteve dhe rritjen e konkurrueshmris s tyre.
Destinacioni i prodhimit
sht nj element shum i rndsishm q ndikon n efektivitetin e ferms. Destinacioni efient i
prodhimit varet nga nj sr faktorsh si: vend ndodhja dhe shtrirja e ferms, niveli i prodhimit,
largsia nga rruga kryesore, largsia e tregut t shumics dhe konsumit, shtrirja e impianteve
prpunuese dhe numri i tyre, mundsit e ambalazhimit dhe transportit, mundsit financiare t
fermerit etj.N analizn e ktij treguesi do t pasqyrojm gjndjen aktuale t shprndarjes s
prodhimit nga fermeri sipas zonave dhe kulturave, duke evidentuar problematikat prkatse.
Destinacioni prodhimit sipas zonave:
1. Fruta
Konsum
familjar

Shitje

Zonat

Numri Kg/
i
frym
frymv n vit
e
Prodhimi
kv
kv
%
gjithsej

Numri
fermave
me
pemtari

kv

Zona 1 (deri 150 m

mbi N.D.)

754

28

726

96

60

46

10

Zona 2 (151-250 m
mbi N.D.)

212

14

198

93

24

54

Zona 3 (251-400 m
mbi N.D.)

259

18

241

93

54

33

1225

60

1165

95

138

43

23

Totali

2. Ulli
Cdo ferm prodhon mesatarisht 53 kv ulli(1225 kv : 23 ferma) n vit, nga t cilat 2.6 kv ose 5 %
pr konsum familjar (60 kv : 23 ferma ) dhe 50.4 kv ose 95 % pr shitje. Ulet prodhimi pr ferm
prkatsisht: 30 % n zonn 2 dhe 61 % n zonn 3, krahasuar me zonn e ult dhe bregdetare
dhe rritet konsum i frutave pr dy zonat e msiprme me rreth 17.4 %, pr numur t njjt
rrnjsh n prodhim. Niveli I ult i prodhimit dhe mungesa e tregtimit reflektohen dhe tek t
ardhurat/ferm, t cilat, n zonn 2 dhe sidomos n zonn 3, ulen gati 2-3 her, krahasuar me
zonn 1, pr arsye t nivelit t ult t prodhimit, mungess s infrastrukturs pr shitje etj. Par
n sensin e tregtimit, pr kushtet tona, sht nj nivel prodhimi q krkon impenjim nga
fermeri,treg, mjete transporti dhe pse jo industri prpunimi.
Sipas t dhnave prodhohet mesatarisht 12 kv/ferm ulli. Sasia ulet rreth 47 % n zonn 2
dhe 59 % n zonn 3. Nga ky prodhim: 66 % shkon n treg dhe 34 % pr konsum familjar.
N zonn 1 dhe 2 tregtohet rreth 75 % e prodhimit, ndrsa n zonn e tret vetm 17 % e
tij, kjo kryesisht pr munges t industris prpunuese dhe tregtimit, t cilat do t jen t
pranishme kur t arrihet niveli i domosdoshm i prodhimit t ullirit. Rendimentet e marra
n zonn 3, n kt kultur, e premtojn nj gj t till.
Po ta krahasojm me frutat, konsumi familjar n vit i ullirit rritet me 29 %. Familja
fermere n zonn 1 dhe 2 prdor pr konsum rreth 25 % t prodhimit t ullirit gjithsej,
ndrsa nga ato t zons 3 prdoret 83 % e ktij prodhimi
do familje prdor mesatarisht 4.25 kv ulli pr konsum n vit nga t cilat 3.4 kv pr vaj
dhe 85 kg pr kripje. Konsumi pr familje rritet n zonn e tret me rreth 44.7 %, krahasuar me
zonn 1 dhe 2.
Ndrsa konsumi pr frym sht si m posht : (3.4 kv ulli x 0.22 kg vaj/kv : 6 frym =12.5 kg
vaj/frym n vit) dhe (85 kg ulli : 6 frym = 14 kg/frym ulli n vit pr konsum ).Referuar t
dhnave t tabels n zonn 3 niveli i konsumit sht m i lart pr shkak t mungess s
tregtimit, ndrsa n dy zonat e tjera prodhimi i ullirit shrben si nj burim I rndsishm t
ardhurash, i shitur si frut apo vaj, prandaj konsumi sht m i ult.
3. Rrush
Fermat e studiuara 64 % t prodhimit t rrushit e tregtojn dhe 36 % pr konsum familjar.
Sasin m t madhe t prodhimit e tregtojn zona 1 dhe 2, fermat e t cilave shtrihen m afr
qytetit dhe qndrave urbane m t mdha, ndrsa fermat e zons s tret 65 % t prodhimit e
prpunojn vet, pr kak t mungess s industris prpunuese. Pr t tre zonat merret
mesatarisht 63 kv rrush pr ferm, e cila e bn t domosdoshme ndrtimin e ambienteve t
grumbullimit apo prpunimit t ktij prodhimi.Niveli lart i konsumit familjar lidhet kryesisht
me prdorimin gjithvjetor t nnprodukteve t rrushit. Nga t dhnat vrehet se vetm 8 %
prodhimit pr konsum familjar prdoret I freskt, 42 % pr ver dhe 50 % pr raki. Sigurisht n
zonn 2 por sidomos n zonn 3 rritet niveli I prqindjes s prdorimit t ktyre dy
nnprodukteve, ku mbizotron rakia nga 40-61 % t prodhimit q destinohet pr familje. Nga
prllogaritjet del se prodhohet 32 kg/frym raki dhe 80 kg/frym ver. Sigurisht nj pjes e
ktyre nnprodukteve shitet, por gjykojm se niveli prodhimit t nnproduktit t rakis sht i
lart. Duhet t synojm rritjen e raportit t ktyre dy nnprodukteve n favor t vers, e cila
duhet t jet prher e pranishme n tavolinat tona, sidomos n zonat e thella rurale ku prodhimi
vers ulet me 45 %, krahasuar me zonn 1.

Konkluzione dhe Rekomandime

Sipas analizs n rrethin e Vlors sektori pemtaris sht n zhvillim e sipr dhe struktura
e ferms duhet t konsolidohet.N rreth 50 % t fermave mungon aksesi i tregtimit t prodhimit
pr arsye t largsis nga rrugt kryesore ose t mungess s saj. N zonat mbi 150 m mbi
nivelin e detit shtrihen rreth 60 % e fermave t pemtaris. Ky fakt rrit n mnyr t ndjeshme
vshtirsist e zhvillimit t tyre dhe shton prgjegjsin e fermerit pr prcaktimin e drejt t
strukturs dhe aktivitetit kryesor.
1.Prmirsimi i kushteve infrastrukturore do t shumfishonte mundsit e zhvillimit
pr arsye t burimeve pasurore t mdha dhe t larmishme t ktyre zonave.
Nga analiza e treguesit t siprfaqes ku fermeri ushtron aktivitetin, verifikohet fakti I ndarjes s
toks bujqsore n pronsi. 52 % e fermave e zhvillojn aktivitetin e tyre n 0.3 - 1 ha, ku nuk
mund t flitet pr efektivitet prodhimi, megjithse fermeri organizohet dhe n kto kushte pr t
siguruar mbijetesn e familjes.
2.Nj nga rrugt e zhvillimit t qndrueshm t ferms do t ishte kooperimi midis
fermerve, bashkimi i siprfaqeve dhe specializimi i prodhimit.
Sipas t ardhurave gjithsej aktiviteti aktual i ferms s pemtaris n rrethin e
Vlors sht i przier, nj fakt i cili ndikon n prcaktimin e drejtimit dhe zhvillimit
aktual dhe prespektiv t saj.
Rezulton se fermat e studiuara e mbshtesin aktivtetin e tyre tek: pemtaria, vreshtaria dhe
ullishtaria. Rreth 55 % e tyre mbjellin nj kultur (jan t specializuara), ndrsa pjesa tjetr
mbjellin m shum se nj kultur. 3.T gjitha fermat, pa prjashtim,
zhvillojn aktivitete ndihmse ( bujqsi, blegtori).
Duhen krkuar t gjitha rrugt efikase t mundshme t mbshtetet ky realitet, q do t jete
ardhmja e zhvillimit t pemtaris, duke nxitur krijimin e grup fermave q merren me prodhime
autoktone t zons si: fruta, rrush, ulli dhe nnprodukte t tyre dhe t qumshtit,mishit etj.
Prcaktimi i br n studim pr modelin m t mir t ferms sipas zonave i shton mundsit
fermerit t zgjedh modelin m t prshtatshm pr kushtet e tij. Fakti q 100 % e fermave t
specializuara dhe 55.7 % e fermave t prziera t pemtaris shtrihen n fush dhe kodra t ulta
krijon t gjitha mundsit e zhvillimit t pemtaris intensive: nprmjet mbjelljeve me dendsi t
lart, rritjes s shkalls s mekanizimit t t gjitha proeseve t puns, uljen e kostos dhe rritjen e
efektivitetit t produktit.N analizn e treguesve t prodhimit dhe rendimentit, rezulton se sasia e
tyre sht e ult (15.6 kg/rrnj fruta, 18.7 kg/rrnj ulli dhe 144 kv/ha rrush). N fermat e
specializuara rendimentet jan m t larta me rreth 14-32 %.
4.Duket qart avantazhi i specializimit t prodhimit, sidomos n pem e ulli. Sigurisht kjo
sht e ardhmja e zhvillimit t sektorit t frutikulturs n mnyr efiente.
N grup fermat e prziera merren m shum kg/rrnj fruta n fermat me pemtari+vreshtari,
ullinj n fermat me pemtari+ullishtari dhe pemtari+ullishtari+vreshtari dhe rrush ne fermat me
ullishtari+vreshtari.Pr t tre zonat, burimi i t ardhurave nga pemtaria sht 82.5 % dhe nga
aktivitetet ndihmse 17.5 %. N zonn e par rriten ndjeshm t ardhurat nga pemtaria, ndrsa n
zonn e dyt dhe t tret rriten t ardhurat nga aktivitetet ndihmse. Burimi i t ardhurave nga
kto aktivitete sht mjaft i rndsishm pr fermerin, sepse forma kryesore e fermave sht
mikse dhe pr nj koh do t jet e till pr kushtet e zhvillimit t saj n vendin ton. Prandaj nuk
mund t prcaktojm nj struktur ferme pa pasur parasysh ndikimin e tyre n t ardhurat e
ferms sidomos n zonat e larta ku ato zn prqindje m t madhe t t ardhurave gjithsej ( 19.4

% dhe 22.4 % ).
5.Zhvillimi i ferms bujqsore, edhe pr nj koh t caktuar, duhet t programohet n kt
kompleks aktivitetesh (pemtari + bujqsi + blegtori), me synimin pr t shkuar drejt
strategjive moderne t zhvillimit si: specializimi, krijimi i organizmave t prbashkta,
krijimit t parqeve t punimeve mekanike me t tret, arritjes s standarteve europiane t
produkteve dhe rritjen e konkurrusehmris s tyre.
Jan analizuar t ardhurat pr ferm sipas grup fermave pr t orientuar fermerin n zgjedhjet e
tij pr zhvillimin e aktivtetit t ferms. Llogaritjet jan br mbi t ardhurat gjithsej
(pemtari+aktivitete ndihmse).Vrehet se nga grupi i fermave t specializuaramerren 15 % m pak
t ardhura, krahasuar me fermat mikse pr shkak se: niveli i t ardhurave nga aktivitetet
ndihmse n kto grup ferma sht gati 11 % m i lart. Ndrsa llogaritjet mbi bazn e t
ardhurave nga pemtaria, duke prjashtuar ato nga ulliri q jan shum t ulta dhe q ndikojn n
uljen e ktij treguesi pr t ardhurat gjithsej pr ferm, jan m t larta se tek fermat mikse.
Brenda dy grupimeve vrehen grup ferma me t ardhura m t larta ose m t ulta, q jan
analizuar hollsisht n studimin e ktij treguesi.
6.Aty fermeri mund t gjej element mjaft t rndsishm q do ta ndihmojn n
organizimin ose riorganizimin e ferms, pr nj zhvillim m efient t saj, duke preferuar
strukturat m t prshtatshme pr kushtet e shtrirjes s terrenit.
Tregues mjaft esencial jan dhe t ardhurat pr frym dhe t ardhrat pr ha. sht evidentuar se
pr do ferm merren mesatarisht 3585 /ha n vit, ose e llogaritur pr siprfaqen n prodhim
(0.8 ha/ferm) e barabart me 2868 , nj e ardhur q krijon pak mundsi pr investime apo
shpenzime prodhimi pr vitin e ardhshm.M efektive rezultojn t ardhurat pr ha tek fermat e
specializuara, t cilat jan 42.7 %m t larta se tek fermat e prziera dhe brenda ktij grupi tek
fermat q kultivojn vreshta merren rreth 2 her m shum ta ardhura/ha, krahasuar me t
ardhurat pr ha pr t gjitha fermat e studiuara. Por, edhe n grupin e fermave t prziera, ato q
kultivojn ullishte+vreshta kto t ardhura jan m t larta se mesatarja e grupit t fermave t
specializuara dhe atyre mikse.
7.Mbshtetur n analizn e ktij treguesi fermeri mund t shfrytzoj n interes t tij
konkluzionet e ktij studimi pr prcaktimin e kombinacionit m t dobishm t kulturave
dhe aktiviteteve ndihmse.
T ardhurat pr frym jan llogaritur mbi t ardhurat gjithsej (pemtari+aktvitete ndihmse). N
fermat e studiuara ky tregues sht mjaft i ult (80000 lek/frym/vit, 582 /vit/frym ose 1.6
/dit), (kursi 137.5 lek pr 360 dit). sht e prafrt pr t dy kategorit e fermave. Ndrsa,
i llogaritur mbi t ardhurat neto (33200 lek/frym/vit), ky nivel ulet m shum.
Duke e konsideruar si tregues esencial, q pasqyron efiencn e aktivitetit t ferms, arrijm n
konkluzion se zhvillimi i ferms sht akoma ekstensiv dhe n kufinjt e mbijetess. Prandaj
kemi theksuar gjat analizs s do treguesi pr nj zhvillim shum t studiuar t ferms,
mbshtetur n analizn e shum treguesve t efektvitetit t saj.Kosto dhe mimi lidhen direkt me
produktivitetin e ferms, dy tregues q jan analizuar gjersisht n studimin q kemi kryer.
Sipas t dhnave rezulton se shpenzimet zn 70 % t investimit t fermerit, nj nivel mjaft i
lart q lidhet me kushtet e ushtrimit t aktiviteit t ferms.
8.Duhet t jet detyr e prhershme dhe e prditshme e fermerit q shpenzimet tI mbaj
nn kontroll t plot. T planifikoj dhe zbatoj zrat e kostos pr do aktivitet. Ka ardhur
koha q fermeri t ket dokumentat baz t realizimit t ktij treguesi: planin
(kontot), librat e magazins, t hyrje - daljeve. Fermeri duhet t hartoj bilance
vjetore ose t pjesshme dhe ti plotsoj n fund t do periudhe prodhimi.

Kjo metod organizimi t dokumentacionit mund t sjell efienc prodhimi dhe

zhvillimi t qndrueshm t ferms.
Realizimi i mimit sht i domosdoshm n sigurimin e t ardhurave gjithsej dhe neto t
ferms.Tregtimi me nj mim sa m t lart t produkteve do t sjell: rritje t ardhurash pr
frym, sigurim i burimeve financiare pr zhvillim t mtejshm t ferms nprmjet kryerjes s
investimeve t studiuara dhe planifikuara, sigurim i nj infrastrukture t prshtatshme t
prodhimit si: mjete transporti, mjete mekanike dhe agregate, magazine dhe pse jo dhe punishte t
vogla apo t mdha pr prpunimin e prodhimit etj.
9.Faktor i domosdoshm pr t arritur kto objektiva do t ishte cilsia e produktit.T
ardhurat pr ferm dhe pr frym demonstrojn se kjo cilsi nuk sht arritur n nivelin e
duhur.Fermeri duhet t garantoj gjith infrastrukturn e nevojshme pr rritjen e ktij
niveli, n qoftse synon vrtet pr nj ferm efiente.Ndrtimi i studiuar i strukturs s
ferms, mbshtetet gjithmon tek treguesit e produktivitetit (kosto, mim dhe e ardhura
neto: pr ha, pr ferm dhe pr frym ).
Nj faktor mjaft i rndsishm q lidhet me produktivitetin e ferms sht dhe tregtimi
prodhimit, q varet shum nga infrastruktura rrugore, transporti, mundsit e tregtimit dhe
prpunimit t prodhimit etj. Referuar t dhnave, pr t tre zonat, do ferm prodhon
mesatarisht: 53 kv fruta, 12 kv ulli dhe 63 kv rrush. sht nj nivel prodhimi q krkon impenjim
n menaxhimin e tij pr faktin se: 95 % e sasis frutave, 66 % e sasi s ullirit dhe 64 % e sasis
rrushit shkojn n treg dhe pr faktin se: 34 % e sasis ullirit dhe 36 % e sasis rrushit
konsumohet n familje. Konsumi familjar sht m i lart n zonat m t larta (zona 2 dhe
zona3).
10.Nga analiza e ktij treguesi arrijm n konkluzionin se: zhvillimi i qndrueshm I
ferms lidhet me egzistencn e nj rrjeti rrugor t prshtatshm, t njsive rajonale t
grumbullimit dhe tregtimit t prodhimit, t subvencionimit pr ndrtimin e punishteve t
thjeshta apo industris prpunuese n zonat prkatse, e cila ndikon n rritjen e fuqis
ekonomike t fermerit, do t reduktonte popullimin e ktyre zonave dhe do t ndryshonte
nivelin e jetess s familjes fermere.
T gjith treguesit ekonmiko-financiar t ferms s pemtaris n rrethin e Vlors jan analizuar
me hollsi pr t gjitha grup fermat e studiuara dhe pr do zon n veanti.Pr do tregues,
mbas analizs, jan br prcaktime orientuese pr modelin m t mir t ferms sipas zonave.
Kshtu fermeri, por dhe institucione t tjera shtetrore dhe shkencore, nprmjet realizimit t
ktij studimi, u jepet n dor nj material pr tu shfrytzuar pr qllime ekonomike, studimore,
prpunim strategjish t zhvillimi t sektorit t pemtaris, nprmjet ndihms nga shteti n zona t
ndryshme t vendit, pr parcaktim strukturash t nj ferme n kushte t ndryshme klimatikotoksore dhe socialekonomike.

Referencat
BERNARDI B., CASTAGNINI R., F. PERALI, N. TOMMASI (2000) Analisi di
classificazione e di definizione di casi anomali: una applicazione sui dati dellinchiesta
ISMEA 1995 sulle condizionisocio-economiche dellagricoltura italiana, nota di lavoro
I, Centro Interdipartimentale di Documentazione Economica (CIDE), Universit degli Studi di
Verona.
Series D, Eurostat, Bruxelles.
HOPPE, R.A., J. PERRY AND D. BANCKER (1999), ERS Farm Typology: classifying
a diverse Ag sector, Agricultural Outlook, AGO-266, ERS, USDA, november 1999, pp.
11-13.
OECD (2000) Agricultural Policy Reform: Developments and Prospect. Policy Brief.
June, 2000.
GRILICHES Z. (1998), R&D and Productivity. The econometric Evidence. Chicago,
University of Chicago Press.
IACOPONI L. (1995), Modelli di adozione delle innovazioni e sistemi agricoli locali, in
Iacoponi L., Marotta G. (a cura di), Nuovi modelli di sviluppo dellagricoltura e
innovazione tecnologica, Roma, Studi & Ricerche INEA.
LUCAS R.E.Jr (1988): On the mechanics of economic development, Journal of
monetary economics, 22, n.1, pp. 3- 42.
METCALFE J. S. (1997): The evolutionary explanation of total factor productivity
groth: macro-measurement and micro-process, Revue dEconomie Industrielle, 80, n.2,
93-114.
PASCA R., SCANDIZZO P.L. (2000): Modelli di sviluppo dellagricoltura moderna,
Rivista di Politica Agraria, n. 1- 2, 2000.
PASCA R. (1999): Il sistema qualit per la valorizzazione delle produzioni agricole
meridionali,Sichelgaita orking Papers, n17, Salerno.
PASCA R., CARBONE S. (1998): Sviluppo locale ed agricoltura eco-compatibile:
elementi per un nuovo modello di sviluppo, in Sviluppo Economico numero unico.

Korrik 2014