Halk Kültürü'nde Gi̇yi̇m - Kuşam, Süslenme Sempozyumu Bildirileri Kitabı - Editör: M. Tekin KOÇKAR, 2008

1
HALK KLTRNDE
GYM - KUAM VE SSLENME
ULUSLAR ARASI SEMPOZYUMU
BLDRLER
Editr
M. Tekin KOKAR
mtkockar@ogu.edu.tr
Eskiehir, 2008
Eskiehir Osmangazi niversitesi Yaynlar No: 146

Bu kitabn basm yaym ve sat haklar
Eskiehir Osmangazi niversitesine aittir
Btn Haklar sakldr.
Kitabn tm ya da blm/blmleri
Eskiehir Osmangazi niversitesinin yazl izni olmadan
Elektronik, optik, mekanik ya da dier yollarla
Baslamaz, oaltlamaz, datlamaz.
Copyright 2008 by Eskiehir Osmangazi University
All rights reserved.
No parts of this book may be printed, reproduced or

Distributed by any ekronical, mechanical or other means
Without the written permission of the Eskiehir Osmangazi University
ISBN 978-975-7936-55-8
Bask:
Eskiehir Osmangazi niversitesi Basmevi
Eskiehir, 2008
letiim:
ESKEHR OSMANGAZ NVERSTES
Halkbilim Aratrma ve Uygulama Merkezi (HAMER)
Meelik Kampusu, 26480, ESKEHR
Tel: 222.239 37 50 / 1514, 1504
www.hamer.ogu.edu.tr
hamer@ogu.edu.tr
MOTF HALK OYUNLARI ETM VE RETM VAKFI
Fevzipaa caddesi, No.361, Edirnekap / STANBUL
Tel: 212. 531 87 90 531 61 68, Faks: 212.636 52 43
www.motifhalkoyunlari.com
motif@motifhalkoyunlari.com
NDEKLER
SEMPOZYUM PROGRAMI
AILI KONUMALARI
M. Zeki BAYKAL (Motif Vakf Bakan)
Prof. Dr. Necat A. AKGN (Eskiehir Osmangazi niversitesi Rektr)
PANEL
Prof. Dr. Hatice RCN BARITA (Panel Bakan)
r. Gr. Sabahattin TRKOLU Tarih Boyunca Anadoluda Giyim Kuam
Prof. Dr. M. Zeki KUOLU Halk Kltrnde Giyim Kuam
7
20
20
21
22
22
22
26
BLDRLER
29
Aye Tuba KSE
Eski a Anadolusundan Gnmze Ulaan Giysi Tipleri
30
Trker EROLU Eda YATMAN
Trk Halk Oyunlarnda Giysi Sorunu ve Geleneksellik
37
Nurgl KILIN - Fatma YILDIRAN
Geleneksel Konya Giyiminde alvar ve likler
47
Emine KETENCOLU KOAK
Ankara li Glba lesinde Bulunan Bindalllar ve ada Kadn Giysi Tasarmlarnn
Yansmalar
58
Ekber YELYURT
Anadolu Kadn Ba Balamasnn letiimdeki Dili
64
Erman ARTUN
Adana ve Osmaniye Halk Kltrnde Giyim- Kuam Gelenei
68
M. Tekin KOKAR
Eskiehir Yresinde Kafkasya Gmenlerinin Giyim Kuam ve Sslenme Kltr 91
Emine GZEN
Gemiten Gnmze anlurfa Kadn Taklar
116
Filiz SANAY ERAT
Sarkz Corafyas Trkmenlerinde Tak Kltr Ve Nazarlk
123
Erol EROLU Yavuz KKTAN
Sakaryada Yaayan Bosna Hersek Gmenlerinde (Bonaklar) Kadn Kyafetleri 129
Muzaffer SMBL
Adana Osmaniye Blgesi Giyim Kltrnde ve Blge Halk Oyunlar Ekiplerinin Giysi
Tercihlerinde Kadn Balklar
135
Yvonne HUNT
Kechekia/Kek Cross Dressing and Two Releated (?) Traditions
156
Zekiye AIMLAR
Adana Halk Kltr inde Giyim Kuam, Aksesuarlar ile lgili Geleneksel Uygulamalar
ve nanlar
161
Muvaffak DURANLI
XVIII. XIX. Yzyllarda Saha Trklerinde Giyim ve Sslenme
173
Glten KURT
Azdavay Baren Ky Kadnlarnn Geleneksel Giyimleri ve Yeleklerindeki Oya
Sslemeleri
181
Neslihan BNGL
Eskiehir Kay Ky Geleneksel El Sanat rnlerinden Patik ve Cepkenli orap
rnekleri
187
Fatma ZCAN
Kahramanmara Mzesi Dival lemelerinden rnekler
195
Emir Cenk AYDIN
Ege niversitesi Devlet Trk Musikisi Konservatuar Halk alglar Geleneksel Giyim,
Kuam ve Halk Mzii Mze ve Arivi Oluturulmas Projesi
207
Jaynie RABB
Gbek Dans / Oryantal
211
Emel ENOCAK
Yresel Giysilerin Trklerdeki Dili
215
Tevhide ZBAI Bilge KARAZ
Sivas li Yresel Kyafetlerinden rnekler
229
idem KARA
Eskiehirde Gelin Giysisi ve Sslenme
242
Hatice BAYSAL Demet Kasap Esra VONA OKUTAN
Halk Giyim Kltrnde Kadn Balklar (Isparta rnei)
255
Kazm YILDIRIM
Sslenmenin Felsefi Temelleri Niin Ssleniyoruz?
265
Neide YILDIRIM
Kadn Giyim ve Sslerinin Aileye Kazandrd Stat Yeildere, becik ve Belevi Kyleri
rnei
272
lknur DEMRBA
Geleneksel Kadn Giyiminde Kuaklar
291
Hayrettin VGN
Giyim Kuam ve Sslenme Atlas, Szl ve Bibliyografyas Nasl Yaplmaldr? 297
Muhtar KUTLU Abdurrahim ZMEN
Kimlik (ler) Sembol Olarak Giyim, Kuam ve Sslenme
305
Gktan AY Sleyman BAKIR
Giysileri Koruyup Yaatmada Standartlk; Yozgat Yresi Kadn Giyimi Teknik ve Kalp
izimlerinin rnek almas
310
Yakude DEVELOLU Mine KOCABACAN
Geleneksel Trk Kadn Giyim Kuamnda Bindall
319
Serpil ORTA
Eskiehir El rgs orap ve Patiklerin Teknik, Renk ve Motif zellikleri
329
stn GRTUNA
Eski Eser Koleksiyonculuu Trk Halk Giysileri Koleksiyonculuu
333
Sabri YENER
Trklerimizde Giyim - Kuam ve Sslenme Temalar
339
Zinnur GEREK Alparslan NVEREN
Trkiyede Dzenli ve Disiplinli Halk Oyunlar Faaliyetlerinin Erzurum Erkek Giysileri
zerindeki Tesirleri
358
smail EKMEKOLU
Geleneksel Giysilerin Halk Oyunlar Kostmlerine Geiinde Ortaya kan
Dejenerasyon
368
Cenap GNGR
Van Yresi kadn Erkek Kostmlerindeki eitlilik
374
Hatice rcn BARITA
Osmanl mparatorluk Dnemi Kadn Mezar Talarndan Balklar
377
Seil KOCA GKEN
M.. 2. Bin Anadolu Kyafetlerine Birka rnek
384
Refiye OKULUK ENESEN

Trk Sslenme Kltrnde Geleneksel Kozmetik Uygulamalar
Sema ERKAN
Bursa Uluda Trkmen Kylerinde Giyim Kuam Gelenei
Adli AYTER
Kafkas Yresi Giyim Kuamnda Sslenme
Miyase ADA _Nurhan ZKAN
Geleneksel Konya Kadn Giyimlerinin Giyim Sanatlar Asndan ncelenmesi
Glsen DEMR
Mula li Milas lesi omakda Kzlaa Ky Kadn Kyafetleri
Filiz Nurhan LMEZ Habibe MEK
Senirkent (Isparta) Geleneksel Kadn Giysileri
Nuray YAKARALMAZ
Yabanc Ressamlarn Gzyle Trk Kadn Balklar
391
412
420
423
439
448
462
POSTER BLDRLER
Ayegl KOYUNCU
dir Ky (Denizli ivril) Oyalarnda Motif ve Kompozisyon zellikleri
Funda Sevilay NAL
Ege Blgesi Kadn Kyafetleri ve Kullanlan Baz Motiflerin Anlamlar
Kazm BBER Ouz KAPLAN
Tahtaclar Topluluundan Olan Balkesir Merkez Trkali Ky ve Edremit amc
Kylerinde Evlendikten Bir Gn Sonra Yaplan Baba Adetlerinin Karlatrlmas
Tuba ITTIR
Saylarak Yaplan leme tekniklerinin Giyim Kuamda Kullanlmas
Ayhan KARAKA
Adana Yresi Kadn Giyim Kuamnda Yalk
Yavuz KKTAN Deniz KKTAN
Trk Kltrnde Renkler ve Antakya Evlenme Geleneinde Renklerin Giyim Kuam
zerindeki Etkileri
GENEL DEERLENDRME VE SONU
SORU VE CEVAPLAR
SEMPOZYUM FOTORAFLARI
468
478
484
494
500
506
511
519
523
SEMPOZYUM PROGRAMI
15 ARALIK 2006 CUMA

10.00 - Al Treni
- Sayg Duruu stiklal Mar
- Barkovizyon Sunumlar
- Al Konumalar
- M. Zeki BAYKAL
(Motif Halk Oyunlar Eitim ve retim Vakf Ynetim Kurulu Bakan)
- Prof. Dr. A. Necat AKGN
(Eskiehir Osmangazi niversitesi Rektr)
- Plaket Takdimleri
SERG AILII
11.00 12.00 PANEL
Oturum Bakan: Prof. Dr. Hatice rcn BARITA
Konumaclar:
1- r. Gr. Sabahattin TRKOLU
Konu: Tarih Boyunca Anadoluda Giyim - Kuam
2- Prof. Dr. M. Zeki KUOLU
Konu: Halk Kltrnde Giyim - Kuam
12.00 13.00 Yemek Aras
13.00
1. Oturum
Salon 1
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Can ETL KTEN

2. Yrd. Do. Dr. Mustafa YAMA
13.00 13.15 Prof. Dr. Tuba KSE
Konu: Eski alardan Gnmze Ulaan Giysi Tipleri
13.15 13.30 Yrd. Do. Dr. Trker EROLU r. Gr. Eda YATMAN
Konu: Trk Halk Oyunlarnda Giysi Sorunu ve Otantiklik
13.30 13.45 Yrd. Do. Dr. Nurgl KILIN Ar. Gr. Fatma YILDIRAN
Konu: Geleneksel Konya Giyiminde alvar ve likler
13.45 14.00 Ar. Gr. Emine KETENCOLU KOAK
Konu: Ankara li Glba lesinde Bulunan Bindalllar ve ada Kadn Giysi
Tasarmlarnn Yansmalar
14.00 14.15 Ekber YELYURT
Konu: Anadolu Kadn Ba Balamasnn letiimdeki Dili
14.15 14.30 Daniela IVANOVA - BULGARSTAN

Konu: Bulgaristan Halk Dans
14.30 14.45 Bildirilerin Tartlmas
14.45 15.00 ay Aras
13.00
1. Oturum
Salon 2
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Fikret DEERL

2. Yrd. Do. Dr. Zekiye AIMLAR
13.00 13.15 Prof. Dr. Erman ARTUN
Konu: Adana ve Osmaniye Halk Kltrnde Giyim Kuam Gelenei
13.15 13.30 Dr. Fatma YETM
Konu: Ankara li Beypazar lesinde Geleneksel lemeli Kadn Kyafetleri
13.30 13.45 Yrd. Do. Aysen SOYSALDI
Konu: Bolu Gynk rtmeleri
13.45 14.00 Uzman M. Tekin KOKAR
Konu: Eskiehir Yresinde Kafkasya Gmenlerinin Giyim Kuam ve Sslenme Kltr
14.00 14.15 r. Gr. Nihal LGER Ar. Gr. Pnar EYOL
Konu: Ar li Elekirt lesi ve evre Kyleri orap ve Patikleri zerine Bir Aratrma
14.15 14.30 Okutman Emine GZEN
Konu: Gemiten Gnmze anlurfa Kadn Taklar
14.45 15.00 ay Aras
13.00
1. Oturum
Salon 3
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. M. Zeki KUOLU

2. Yrd. Do. Dr. Halime ARSLAN
13.00 13.15 Prof. Dr. M. cal OUZ
Konu: Mitin Giysisi
13.15 13.30 Yrd. Do. Dr. Hlya EVRME
Konu: Halk Ozanlarnn iirlerindeki Giyim le lgili Szck Kavramlarnn Balamsal
zmlenmesi
13.30 13.45 r. Gr. Erol EROLU r. Gr. Yavuz KKTAN
Konu: Sakaryada Yaayan Bosna Hersek Gmenlerinde (Bonaklar) Kadn Kyafetleri
13.45 14.00 Dr. Muzaffer SMBL

Konu: Adana Osmaniye Blgesi Giyim Kltrnde ve Blge Halk Oyunlar Ekiplerinin
Giysi Tercihlerinde Kadn Balklar
14.00 14.15 Hatice GLENSOY
Konu: Trk Dnyas Giyim Kuamnn Nasrettin Hoca Tiplemesine Yansmas
14.15 14.30 Yvonne HUNT A.B.D
Konu: Kek
14.45 15.00 ay Aras
15.00
2. Oturum
Salon 1
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Tuba KSE

2. Uzman M. Tekin KOKAR
15.00 15.15 Prof. Dr. Nuran KAYABAI Uzman Glah KILI
Konu: Konya Ereli lesi Kadn Kyafetleri
15.15 15.30 Yrd. Do. Dr. Il ALTUN
Konu: Karacaolanda iirsel Bir mge Olarak Giyim Kuam
15.30 15.45 Yrd. Do. Dr. Zekiye AIMLAR
Konu: Adana Halk Kltr inde Giyim Kuam, Aksesuarlar le lgili Geleneksel
Uygulamalar ve nanlar
15.45 16.00 Yrd. Do. Dr. Muvaffak DURANLI
Konu: XVIII. XIX. Yzyllarda Saha Trklerinde Giyim ve Sslenme
16.00 16.15 Ar. Gr. Glten KURT
Konu: Azdavay Baren Ky Kadnlarnn Geleneksel Giyimleri ve Yeleklerindeki Oya
Sslemeleri
16.15 16.30 Okutman Neslihan BNGL
Konu: Eskiehir Kay Ky Geleneksel El Sanat rnlerinden Patik ve Cepkenli orap
rnekleri
16.45 17.00 ay Aras
15.00
2. Oturum
Salon 2
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. M. cal OUZ

2. Yrd. Do. Dr. Trker EROLU
15.00 15.15 Prof. Dr. Fatma ZCAN

Konu: Kahramanmara Mzesi Dival lemelerinden rnekler
15.15 15.30 r. Gr. Emir Cenk AYDIN
Konu: Ege niversitesi Devlet Trk Musikisi Konservatuar Halk alglar Geleneksel
Giyim, Kuam ve Halk Mzii Mze ve Arivi Oluturulmas Projesi
15.30 15.45 Dr. Jaynie RABB A.B.D.
Konu: Gbek Dans / Oryantal
15.45 16.00 r. Gr. Emel ENOCAK
Konu: Yresel Giysilerin Trklerdeki Dili
16.00 16.15 Yrd. Do. Rengin OYMAN
Konu: Burdur Mzesindeki Yresel Kadn Giysileri, Sslenme ve lemeleri
16.15 16.30 Yrd. Do. Dr. Sevay ATILGAN
Konu: Tokat Yazmacl: Tarihi Sre, Bugnk Durum, Korunup Yaatlmas zerine
Tespit ve neriler
16.45 17.00 ay Aras
15.00
2. Oturum
Salon 3
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Glsen DEMR

2. Do. Dr. M. Muhtar KUTLU
15.00 15.15 Prof. Dr. Tevhide ZBAI Ar. Gr. Bilge KARAZ
Konu: Sivas Yresel Kyafetlerinden rnekler
15.15 15.30 Yrd. Do. Dr. idem KARA
Konu: Eskiehirde Gelin Giysisi ve Sslenme
15.30 15.45 Uzm. Hatice BAYSAL Okt. Demet KASAP Okt. Esra VONA KURT
Konu: Halk Kltrnde Sslenme Kadn Balklar Ispartadan ki rnek alma
15.45 16.00 r. Gr. Lale SOLAK
Konu: Trk Halk Giysilerinde Ergonomik zmler
16.00 16.15 Yrd. Do. Dr. Kazm YILDIRIM
Konu: Sslenmenin Felsefi Temelleri Niin Ssleniyoruz?
16.15 16.30 Yrd. Do. Dr. Neide YILDIRIM
Konu: Kadn Giyim ve Sslerinin Aileye Kazandrd Stat Yeildere, becik ve Belevi
Kyleri rnei
10
16.45 17.00 ay Aras

19.30 KOKTEYL AKAM YEME
16 ARALIK 2006 CUMARTES
10.00
1. Oturum
Salon 1
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Fatma ZCAN

2. Yrd. Do. Dr. Yakude DEVELOLU
10.00 10.15 Prof. Dr. Tuncer GLENSOY
Konu: Trk Giyim Kuam ve Sslenmesinin Tarihi Kaynakalr
10.15 10.30 r. Gr. Abdurrahim KARADEMR
Konu: Zaman ve Mekan Boyutunda Zeybek Kostmleri
10.30 10.45 r. Gr. Ferruh ZDNER
Konu: Kadn Giyim Kuamnn levsellii Asndan Kosovadan Bir rnek
10.45 11.00 r. Gr. lknur DEMRBA
Konu: Geleneksel Kadn Giyiminde Kuaklar
11.00 11.15 Patricia HENRY - HOLLANDA
Konu: Hollanda Dans Kostmleri
11.30 11.45 ay Aras
10.00
1. Oturum
Salon 2
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Erman ARTUN

2. Yrd. Do. Dr. H. Feriha AKPINARLI
10.00 10.15 Prof. Dr. Hayrettin VGN
Konu: Giyim Kuam ve Sslenme Atlas, Szl ve Bibliyografyas Nasl Yaplmaldr?
10.15 10.30 Yrd. Do. Dr. H. Ayla ENTRK
Konu: Sinop li Kadn Giyimlerinin Korunup Yaatlmas zerine Bir rnek
10.30 10.45 Do. Dr. M. Muhtar KUTLU Abdurrahim ZMEN
Konu: Kimlik (ler) Sembol Olarak Giyim, Kuam ve Sslenme
10.45 11.00 Yrd. Do. Dr. Gktan AY Sleyman BAKIR
Konu: Giysileri Koruyup Yaatmada Standartlk; Yozgat Yresi Kadn Giyimi Teknik ve
Kalp izimlerinin rnek almas
11
11.00 11.15 Yrd. Do. Dr. Songl KURU

Konu: Gagauz Trkleri ve Anadolu Kltrnde Giyim Kuam
11.30 11.45 ay Aras
10.00
1. Oturum
Salon 3
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Sabri YENER

2. Yrd. Do. Dr. H. Serpil ORTA
10.00 10.15 Prof. Aydn UURLU
Konu: Halk Giyiminde Kullanlan Geleneksel Dokuma eitleri
10.15 10.30 r. Gr. Servet Senem UURLU
Konu: Geleneksel Giysilerde Tekstil Aksesuarlar
10.30 10.45 Dr. Filiz SANAY ERAT
Sarkz Corafyas Trkmenlerinde Tak Kltr Ve Nazarlk
10.45 11.00 r. Gr. Baybars GLENSOY
Konu: Trklerin Giyim Kuam zerine
11.00 11.15 Prof. Denis BASC A.B.D.

11.30 11.45 ay Aras
12.00 13.00 YEMEK ARASI
13.00
2. Oturum
Salon 1
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Mediha GLER

2. Yrd. Do. Dr. Muvaffak DURANLI
13.00 13.15 Prof. Dr. Hakan POYRAZ
Konu: Klk Kyafetin Dili
13.15 13.30 Yrd. Do. Dr. Yakude DEVELOLU Ar. Gr. Mine KOCABACAN
Konu: Geleneksel Trk Kadn Giyim Kuamnda Bindall
13.30 13.45 r. Gr. Pelin DEMRTA DKMEN
Konu: Halk Kltrnde Takya Getirilen Tanmlar ve Toplumlarda Taknn Yeri
13.45 14.00 Yrd. Do. znur AYDIN
Konu: Anadolu Kadn Balklarndan Baz rnekler ve zbek Kadn Balklar le
Karlatrlmas
12
14.00 14.15 Tahir BAKAL

Konu: Yresel Giyim retiminde Endstrileme
14.30 14.45 ay Aras
13.00
2. Oturum
Salon 2
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Aydn UURLU

2. Yrd. Do. Dr. H. Ayla ENTRK
13.00 13.15 Prof. Dr. Glnaz ABDULLAHZADE - AZERBAYCAN
13.15 13.30 Yrd. Do. Dr. H. Serpil ORTA
Konu: Eskiehir El rgs orap ve Patiklerin Teknik, Renk ve Motif zellikleri
13.30 13.45 stn GRTUNA
Konu: Eski Eser Kolleksiyonculuu Trk Halk Giysileri Kolleksiyonculuu
13.45 14.00 r. Gr. Sema YALIN
Konu: Adana Yresindeki Geleneksel Giyim Kuam
14.00 14.15 Ar. Gr. Seluk Krad KOCA Ar. Gr. Serdar UURLU
Konu: Sakarya rneinden Hareketle Gelin Kyafetinde Deiim
14.30 14.45 ay Aras
13.00
2. Oturum
Salon 3
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Hatice RCN BARITA

2.Yrd. Do. Dr. Rabia UKUN
13.00 13.15 Prof. Sabri YENER
Konu: Trklerimizde Giyim Kuam ve Sslenme Temalar
13.15 13.30 Yrd. Do. Dr. E. Ahmet TERZOLU
Konu: Kltrel Sreklilik erisinde Halk Oyunlarnda Giyim Kuam Sslenme
13.30 13.45 r. Gr. Ahmet Turan DEMRBA
Konu: Geleneksel Giyim Kuamn Halk Oyunlar Topluluklarndaki Yeri
13.45 14.00 Ar. Gr. Zinnur GEREK Dr. Alparslan NVEREN
Konu: Trkiyede Dzenli ve Disiplinli Halk Oyunlar Faaliyetlerinin Erzurum Erkek
Giysileri zerindeki Tesirleri
13
14.00 14.15 r. Gr. Nazm GRAK

Konu: Bursadaki Halk Oyunlar Eitmenlerinin Giyim Kuam ve Sslenme ile lgili
Dnceler
14.30 14.45 ay Aras
15.00
3. Oturum
Salon 1
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Hayrettin VGN

2. Yrd. Do. Dr. Gktan AY
15.00 15.15 Prof. Dr. Mediha GLER
Konu: Beypazar Dn Kyafetlerinde Kullanlan Gm Kemer rnekleri
15.15 15.30 smail EKMEKOLU
Konu: Geleneksel Giysilerin Halk Oyunlar Kostmlerine Geiinde Ortaya kan
Dejenerasyon
15.30 15.45 Ar. Gr. Engin GEZER
Konu: Halk Oyunlar Kostm ve Giysilerini Beenmenin Halk Oyunlarna Balamaya
Etkisinin Deerlendirilmesi
15.45 16.00 Ar. Gr. Songl ARAL r. Gr. Semra ZBEK
Konu: Eskiehir li Alpu lesi Gm ilii ve rnekleri
16.00 16.15 Do. Serpil MURTEZAOLU
Konu: Giyim Kuam Ekseninde ada Mzecilik Anlay ve sve Stockholm Dans
Museet rnei
16.30 16.45 ay Aras
16.45 17.30 Poster Sunum Deerlendirmeleri
15.00
3. Oturum
Salon 2
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Nuran KAYABAI

2. Yrd. Do. Dr. Yksel GNGR
15.00 15.15 Prof. Dr. Taciser ONUK Yrd. Do. Dr. H. Feriha AKPINARLI
Konu: Karakeili Trkmen Kyafetleri
15.15 15.30 Yrd. Do. Serap NAL
Konu: Nazar ve Nazar Boncuu Kltr
15.30 15.45 Tnubu SAHEDD Neodm S. CHIEBRE - NJERYA
Konu: Halk Kltrnde Giyim ve Kuam
14
15.45 16.00 Dr. Hlya KKL

Konu: Geleneksel Tel Krma Tekniinin Gnmz Giyim ve Giyim Aksesuarlarnda
Kullanm
16.00 16.15 r. Gr. Cenap GNGR
Konu: Van Yresi Kadn Erkek Kostmlerindeki eitlilik
16.30 16.45 ay Aras
15.00
3. Oturum
Salon 3
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Tuncer GLENSOY

2. Yrd. Do. Dr. Nurgl KILIN
15.00 15.15 Prof. Dr. Hatice RCN BARITA
Konu: Osmanl mparatorluk Dnemi Kadn Mezar Talarndan Balklar
15.15 15.30 Seil KOCA GKEN
Konu: M.. 2. Bin Anadolu Kyafetlerine Birka rnek
15.30 15.45 Yrd. Do. Dr. Refiye OKULUK ENESEN
Konu: Trk Sslenme Kltrnde Geleneksel Kozmetik Uygulamalar
15.45 16.00 r. Gr. Sema ERKAN
Konu: Bursa Uluda Trkmen Kylerinde Giyim Kuam Gelenei
16.00 16.15 Adli AYTER
Konu: Kafkas Yresi Giyim Kuamnda Sslenme
16.30 16.45 ay Aras
17 ARALIK 2006 PAZAR
10.00
1. Oturum
Salon 1
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Taciser ONUK

2. Yrd. Do. Dr. idem KARA
10.00 10.15 Prof. Dr. Ali Rza ABAY
Konu: Bir Sembolik Etkileim Nesnesi Olarak Giyim Kuam
15
10.15 10.30 Yrd. Do. Dr. Miyase ADA Ar. Gr. Nurhan ZKAN
Konu: Geleneksel Konya Kadn Giyimlerinin Giyim Sanatlar Asndan ncelenmesi
10.30 10.45 Okutman enel GEREK
Konu: Divan Lgatit Trkte Giyim Kuam ve Sslenme le lgili Szvarl ve Bunun
Tematik ncelemesi
10.45 11.00 Yrd. Do. Blent KURTOLU
Konu: Halk Oyunlar Topluluklarnda Kullanlan Giysilerin Sorunlar: Trakya rnei
11.00 11.15 Uzman Zofie YKSEL
Konu: Battal Gazi Destannda ve Digenis Akritas Destannda Giyim Kuam ve Simgeler
11.15 11.30 Maurits VAN GELL HOLLANDA
Konu: Igor Moisejewin Hatas
11.30 11.45 Yrd. Do. Dr. ulpan ZARPOVA
Konu: Kazan Tatarlarnn Giyim Kuam Kltr
12.00 12.15 ay Aras
12.15 12.45 GENEL SONU VE DEERLENDRME
13.00 Frigya Vadisi Gezisi
10.00
1. Oturum
Salon 2
Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Hakan POYRAZ
2. Yrd. Do. Dr. Il ALTUN
10.00 10.15 Prof. Dr. Glsen DEMR
Konu: Mula li Milas lesi omakda Kzlaa Ky Kadn Kyafetleri
10.15 10.30 Yrd. Do. Dr. H. Feriha AKPINARLI Ar. Gr. Vildan BAAN
Konu: Geleneksel Kyafetlerimizde Oyalarn Kullanlma zellikleri
10.30 10.45 Yrd. Do. Dr. Rabia UKUN
Konu: Gagauz Trklerinin Giyim Kltr Hakknda Baz Tespitler
10.45 11.00 Yrd. Do. Dr. Yksel GNGR
Konu: Trklerin Anayurdu Orta Asyadan Anadoluya Uzanan Srete Trk Halk
Kltrnde Giyim Kuam
11.00 11.15 Yrd. Do. Dr. Halime ARSLAN
Konu: Krgzlarn Milli Kyafetleri Kadn, Erkek, ocuk Giysi zellikleri
11.15 11.30 Yrd. Do. Dr. Filiz Nurhan LMEZ r. Gr. Habibe MEK
Konu: Senirkent (Isparta) Geleneksel Kadn Giysileri
16
11.30 11.45 Nuray YAKARYILMAZ

Konu: Trk Kadn Balklar
12.00 12.15 ay Aras
12.15 12.45 GENEL SONU VE DEERLENDRME
13.00 Frigya Vadisi Gezisi
POSTER SUNUM BLDRLER

1- Yrd. Do. Dr. engl G. AYDINGN
KONU: n Tarihte Anadolunun Gei Blgesi retimi Olan
Pimi Toprak Figrlerinde Giyim Kuam
2- Dr. Hlya KKL
KONU: "Trk Giyim Kuam Kltrnde Kaftanlarn Hediye Edilmesi"
3- Yrd. Do. Dr. Zbeyde YACI Ar. Gr. Serdar GEN
KONU: XIX. Yzylda Balkesirde Giyim Zevki ve Bir Kuma Tccar
4- Ar. Gr. Adem GER Ar. Gr. Baki Bora HANA
KONU: el Yrk Kadnlarnda Giyim Kuam, Sslenme ve
Bunun Karacaolann iirlerine Yansmas
5- Dr. Habibe KAHVECOLU
KONU: Afyon li Dinar lesi Baclar Ky Gelin Kyafetleri ve Taklar
6- Ayegl KOYUNCU
KONU: dir Ky (Denizli ivril) Oyalarnda Motif ve Kompozisyon zellikleri
7- Sonay DEM
KONU: Aydn Halk Giysileri ile Zeybek Giysileri Arasndaki likiler
8- Funda Sevilay NAL
KONU: Teke Yresi Kadn Kyafetleri ve Kullanlan Baz Motiflerin Anlamlar
9- Do. Dr. Glay MRZAOLU
KONU: Trklerde Giyim Kuam Sembolleri
10- M.E.B. K.T.. Ankara erife Uludal Olgunlama Enstits
KONU: Halk Kltrlerinde Kadn Sslenmesi ve Anlamlar
11- r. Gr. Kazm BBER Ouz KAPLAN
KONU: Tahtaclar Topluluundan Olan Balkesir Merkez Trkali Ky ve Edremit amc
Kylerinde Evlendikten Bir Gn Sonra Yaplan Ba Ba Adetlerinin Karlatrlmas
17
12- Ar. Gr. Tuba ITTIR

KONU: Saylarak Yaplan leme Tekniklerinin Giyim Kuamda Kullanlmas
13- Yrd. Do. Dr. Metin ARIKAN Ar. Gr. smail Turan KALLIMCI
KONU: Kutsal Krgz Kalpa
14- r. Gr. Eref BLENT
KONU: Geleneksel Giysilerde lkakl ( Cowry) Sslemeler
15- Dr. Yksel AHN
KONU: Mzeciliimizde DEAL Anatomi zerinde Sergilenen
Giyim Kltr rnleri ve Bunlarn Sergilenme Sorunsal
16- Ar. Gr. Ayhan KARAKA
KONU: Adana Yresi Kadn Giyim Kuamnda Yalk
17- Uzman Banu AKGN
KONU: "Trk Sslenme Sanatnda Kullanlan Rumilerin Kaynaklar ve zellikleri"
18- Yrd. Do. Dr. Emine NAS
KONU: Anadolu Giyim Kuamnda nemli Bir Sslenme Unsuru Olan
ne Oyalar ve Konya li ne Oyalarnda Grlen Bitkisel Motifler
19- Dr. Glzar ALTUN
KONU: Mula Yresi Paalklarnda Grlen leme zellikleri
20- r. Gr. Yasemin KOPARAN
KONU: Konya linde Bulunan zel Kolleksiyonlardaki
Kadn Halk Kyafetleri zerindeki Bitkisel Sslemeler
21- Do. Dr. Mnevver TEKCAN
KONU: "Trk Dilinin Lehelerinde Baa Giyilen ve Taklan Giysilerin eitlilii"
22- Ar. Gr. Dilek TRKYILMAZ
KONU: "Trk Bilmecelerinde Giyim - Kuam ve Sslenme"
23- r. Gr. Yavuz KKTAN r. Gr. Deniz KKTAN
KONU: Trk Kltrnde Renkler ve Antakya Evlenme Geleneinde
Renklerin Giyim Kuam zerindeki Etkileri
24- Yrd. Do. Dr. Selma SOL
KONU: Gizlenme Motifi Balamnda Halk Hikyelerinde Klk-Kyafet Deitirme
18
ESKEHR OSMANGAZ NVERSTES

ve
HALK KLTRNDE GYM KUAM VE SSLENME ULUSLARARASI
SEMPOZYUMU
15 16 17 ARALIK 2006 / ESKEHR
SERGLER
Tahir BAKAL Armelit Kostm
Halk Oyunlar Giysileri Sergisi
Alpu lesi Belediye Bakanl
Gm ve Lleta Tak Sergisi
AILI
15 ARALIK 2006
SAAT
10:00
YER
Prof. Dr. Necla ZDEMR Konferans Salonu
Meelik Kamps - ESKEHR
SERG SRES
15 Aralk 2006 18 Aralk 2006
19
AILI KONUMALARI
YNETM KURULU BAKANI
M. ZEK BAYKALIN SEMPOZYUM AILI KONUMASI
Sayn Rektrm, Sayn Belediye Bakanlar, Sayn Basn Mensuplar, Deerli Bilim
Adamlar, Deerli renciler, Saygdeer Misafirler, Eskiehir Osmangazi niversitesi ve
Motif Halk Oyunlar Eitim ve retim Vakf ibirliinde gerekleen Halk Kltrnde
Giyim Kuam ve Sslenme Uluslararas Sempozyumuna ho geldiniz.
Motif Vakf, Trk halk kltrnn korunmas, yaatlmas ve gelecek nesillere aktarlmas
temel hizmet ilkesi zerine kurulmutur. 18 yldr, almalarn srdrmekte olan Motif,
gerekletirdii tm faaliyetlerde, akademik ve sanatsal boyutu btnletirici almalar
sunmay ilke edinmitir.
Bu almalar ksaca zetlersek; Halk Bilim Sempozyumlar, dl Trenleri, Kltr
lenleri, Ulusal ve uluslar aras festival ve etkinlikler, Motif Dergisi ve Yaynlar,
Vakfmzn balca faaliyet alanlarn oluturmaktadr.
Motif Vakf, Uluslararas Halk Bilim Sempozyumlarn her yl farkl bir konuda ve farkl bir
niversitenin ibirliinde gerekletirerek, Halk Kltrne hizmette mesafelerin engel tekil
etmeyeceini de gstermektedir.
Bilindii gibi; Halk Kltrleri, uluslar iin byk nem arz etmektedir.
Kltrel deerler ierisinde, giyim kuam ve sslenme ise ayr bir deere sahiptir. te bu
sebeple; Halk Kltrnde Giyim Kuam ve Sslenme Uluslararas Sempozyumu ile halk
kltrleri adna nemli bir hizmet yerine getirilmi olacaktr.
Biraz sonra balayacak olan sempozyumda yurt dndan 10 ve yurt iinden 136 katlmc 3
gn boyunca konuyu derinlemesine tartacaklar, zm ve neriler getireceklerdir.
Deerli konuklar, bu sempozyumun gereklemesinde bizlerden destek ve katksn
esirgemeyen Eskiehir Osmangazi niversitesi Rektr Prof. Dr. Sayn Necat AKGNe,
niversitenin ok kymetli retim yelerine, Bilim Kurulu ve Danma Kurulu yelerimize,
panelist konumaclara, ulusal ve uluslararas tm katlmclara, Sempozyuma destek veren
Eskiehir Odunpazar Belediyesi adna Sayn Bakan Burhan SAKKALIya, Eskiehir
Tepeba Belediyesi adna Sayn Bakan Tacettin SARIOLUna ve Armelit Kostm adna
Sayn Tahir BAKALa ve bu sempozyumun gereklemesinde emei geen herkese
huzurlarnzda teekkr ediyor, hepinizi sayg ve sevgiyle selamlyorum.
20
ESKEHR OSMANGAZ NVERSTES REKTR

PROF. DR. NECAT A. AKGNN
SEMPOZYUM AILI KONUMASI
Deerli retim yeleri, deerli katlmclar, Motif Halk Oyunlar Eitim ve retim
Vakfnn deerli bakan.
Eskiehir Osmangazi niversitesinde vakfmz ve niversitemizin ortaklaa dzenlemi
olduklar Halk Kltrnde Giyim Kuam ve Sslenme Uluslararas Sempozyumuna ho
geldiniz. Hepinize sevgi ve sayglarm sunuyorum.
Siz deerli katlmclar Eskiehir ilinde ve niversitemizde grmekten byk mutluluk
duyduumu dile getirmek istiyorum. 3 gn srecek olan bu sempozyuma 161 katlmcnn
katlmas ok byk bir rakam olarak karmza kmakta. Bu da sempozyuma verilen nemin
bir gstergesi olmaktadr. 3 gn boyunca sunulacak 96 szl bildiri ve 24 poster bildiride
Trk Halk Kltrnn ierii yanstlacaktr. Ayrca Osmanl Devletinin kurucusu
Osmangazinin adn tayan bir niversitede byle bir toplantnn yaplm olmasndan da
ayrca mutluluk duyduumu bilgilerinize sunmak isterim.
Bu toplantnn bir dier nemli yan 14 yabanc katlmcnn aramzda bulunmasdr. ABD,
Azerbaycan, Krgzistan, Bulgaristan, Nijerya ve Hollanda gibi lkelerden gelen ve bu
sempozyuma katlan uluslararas katlmclara da zellikle ho geldiniz demek istiyorum.
Ayrca, 3 gn srecek olan sempozyum boyunca bir de sergimiz alacaktr. Bu sergilerin
Trk Halk Kltrnn yannda sosyal ierikleri de byk nem tamaktadr. Sizlere ayrca,
Osmanl ve Seluklu kltrne sizleri bir nebzede olsa gtrecek Trkiyenin en eski
yerleim merkezlerinden birisi olan Eskiehirin eitli blgelerini, eitli mahallelerini ve
zellik tayan yaplarn grmenizi neririm. Deerli konuklar, iinde bulunduumuz
kamps 13 yldr bir devlet niversitesi kamps olarak faaliyet gstermektedir. 13 yl nce
bu kampsmzde sadece hastane bloumuz vard. 13 yl sonrada bir devlet niversitesinin
devletin salam olduu olanaklarla hangi aamaya geldiini retim yesi gzyle
deerlendirmenizi sizlerden rica ediyorum ve tabii ki kampsmz dolamanz arzu
ediyorum. Bilindii gibi, Osmanl Devletinin Anadoluda ilk kurulduu yerlerden birisi
Eskiehirdir. Osmanl Devletinin kuruluuna ait ilk hutbenin okutulduu yer ise niversite
kampsmzn bitiii olan Karacaehirdir. Tarafmzdan salanacak olanaklarla eer
vaktiniz olursa o dneme ait mimari yaplar grebilmek iin Karacaehire gitmenizi
neriyorum.
Szlerime son vermeden nce, ben bu sempozyumun Eskiehirde, niversitemizde
yaplmasnda ok byk katklar olan Motif Halk Oyunlar Eitim ve retim Vakf
Ynetim Kurulu Bakan Sayn M. Zeki BAYKALa, Eskiehir Osmangazi niversitesi
Halkbilim Aratrma ve Uygulama Merkezi Bakan Sayn Tekin KOKARa ve bu
toplantnn dzenlenmesinde katklar ok byk olan Tepeba ve Odunpazar Belediye
Bakanlarmza huzurlarnzda teekkrlerimi sunuyorum.
Siz deerli katlmclara yeniden ho geldiniz diyor, sizleri Eskiehirde grmekten ve
arlamaktan mutluluk duyduumu tekrar dile getirerek hepinize sayg ve sevgilerimi
sunuyorum.
21
PANEL
Prof. Dr. Hatice RCN BARITA:
Deerli konuklar, panelist konumaclar davet etmeden nce ben de sizlere baz eyler
sylemek istiyorum.
u anda iinde bulunduumuz sempozyum Motif Halk Oyunlar Eitim ve retim Vakf ile
Eskiehir Osmangazi niversitesinin bir etkinliidir. Gnl isterdi ki, keke ilin nde gelen
protokol ve niversite dekanlarmz da aramzda bulunuyor olsayd. Motif Vakf 3 gn
srecek olan bu sempozyumla ok nemli bir etkinlie imza atyor. Eskiehir Osmangazi
niversitesinde ilk defa bylesi geni katlml bir Halk Bilim Sempozyumu yaplyor. Bu
uluslararas sempozyumun Osmangazi ismini tayan bu niversitede ve zellikle Eskiehir
ilinde gerekleiyor olmas ok nemli. nk Osmanl mparatorluu dneminden yani 15.
yy.dan balayarak btn dnyaya armaan ettiimiz bir giyim hazinemiz var. Bu hazineyi
incelemeye, aratrmaya bu gelenei burada aramaya balamamzn bir anlam olmal.
Eskiehirin bizim kltrmzde yeri ok byk. zellikle cepkeniyle giyim kuamda nl
bir merkez. Ama bu konuda sz sylemek bize dmeyecek. Birazdan deerli
arkadalarmzn sizlere aktaracaklar ok deerli bilgileri var.
Halk Kltrnde Giyim Kuam ve Sslenme konulu bu uluslar aras sempozyum hakikaten
olaanst bir etkinlik. Bu sempozyuma yurt dndan 11 kii ve yurt iinden 136 kii
katlyor. Bu sempozyum uluslar aras kongre dzeyinde toplant. Motif Vakfnn deerli
bakan Sayn Zeki BAYKALa ahsm olarak btn konumaclar adna, btn delegeler
adna en yal hoca olarak gnlden teekkr ediyorum. Bizleri bylesi deerli bir ilmi
toplantda bir araya getiriyorsunuz, iletiimimizi salyorsunuz. Yrekten teekkr ediyor ve
ilk panelist konumac Sayn Sabahattin TRKOLUnu krsye davet ediyorum.
Sabahattin TRKOLU:
Ben sizlere zengin Anadolu giyim kuam repertuarnn gemiini anlatmaya alacam.
Ksa bir zaman dilimi ierisinde bu kadar geni bir bilgiyi toparlayabilir miyim bilmiyorum.
Ancak 28 yldan beri yaptm aratrmalardan unu anladm ki; eer dnyada zellikle halk
kyafetleri zenginlii asndan zengin birka lke saylacak olursa zannediyorum Trkiye
bunlarn banda veya ba sralarnda yer alr. Bunu ov amal bir konuma olarak
alglamayn ltfen. Btn dnya folklorunu, halk kyafetlerini tanyan, arkeolojisini bilen bir
insan olarak bu zenginlii ben biliyorum. Acaba bu zenginlik ve bu renklilik nereden
kaynaklanyor. Bunun bir gemii olmas lazm. Herhalde 100 ya da 200 yl evvel balamad.
Elbette ki biraz daha gerilere gittiimiz gerekiyor. Anadolunun iilk yerleme gsteren
sakinlerinden itibaren giyim kuam tarihine yle bir bakalm. Bunlarn daha 20. yy.n
bana kadar hatta ortalarna kadar yaayan benzerlerini beraberce inceleyelim.
Giyim kuam ilk baz aldm tarih Hititler dnemidir. Biliyorsunuz milattan nce zellikle
1600den sonra Orta Anadoluda Hititleri gryoruz. Burada bir Hitit kabartmas
gryorsunuz. Erkeklerin zerinde bildiimiz ceketlere benzer ceket var. Ancak bunlarn n
ak deil. Bir nevi kee veya ters dndrlm bir post gibi. Bu resimde ilgin bir ey var.
Dikkat ederseniz erkeklerin ne sakal nede by var. Her ne kadar Hititlerde, mparatorluk
dneminde erkeklerde sakal ve byk grlmyorsa da ge Hititlerde rastlamaktayz. Bilindii
gibi Ge Hititlerin yerleme yeri Gney Dou Anadoluda Mezopotamyann kuzeyidir.
22
Birazdan greceimiz resimde bykl ve sakall erkekleri greceiz. Bu durum Mezopotamya

etkisi olabilir. Resimde de greceimiz gibi Hititlerin sonradan kullanmaya baladklar
arklar ve bot gibi ayakkablar var. Bunlar nasl elimize geiyor. Fotorafta grdmz
gibi bunlarn en nemli zellii iplerle ayak bileine balanmas ve ularnn ok yksek ve
ularnn kvrk olmasdr. En nemli buluntulardan birisini gryorsunuz. Bu bir ritod, bir
ili kap aslnda. Fakat bu heykel zerinde Anadolunun ilk alvarn gryoruz. Btn
kyafet tacirleri pantolon cinsi kyafetlerin ilk kez Orta Asyada ortaya ktn belirtirlerdi.
Ama yle grlyor ki M.. 1400 yllarnda bundan yaklak 3400 yl kadar nce
Anadoluda alvar vard. Bu Adana yaknlarnda bulunmu ve ok ilgintir ki Anadoluda
bugn giyilen alvarn aynsdr. Bandaki takke gibi balk da aa yukar o blgeden
giyiliyor. Bu ok ilgin bir buluntu. Ve Gneydou Anadoluda ki Ge Hitit kalntlarndan
bir mezar stebi gryorsunuz. Burada enteresan olan kadnlk simgesi. Btn tarih boyunca
Anadolu da hep dokumayla ilgili muhakkak ya yn eireceksin yada ya bir kilim, bir dokuma
dokuyacaksn.
Bu resimde bir kadn ocuun karsnda yn eiriyor. Dikkat ederseniz ocuun ba ak
fakat annenin ba kapal. Bu ba rts biimi ban n ksmn genellikle akta brakyor ve
ayak bileklerine kadar sarkan bir uzunluu var. nce bir kumatan yaplyor. Ular pskll
ve ona benzer kenarlar ssl. Kemere sokulan bir rt. Demek ki Anadolu da geleneksel ba
rts kullanm btn zamanmza kadar kyllerin giydii tarzda olmu. Bartsnn
tarihi ok eskilere dayanyor. Bu grdnz eser M.. 900-1000 yllarna ait. Yani 3000
yllk.
Gene ayn blgeden izim olarak gryorsunuz ve burada kadnlarn giydikleri kyafetlerin
sanki rg olduu anlalyor. Sanki fitilli bir rgym gibi grnyor. Yine ayn
bartsn gryorsunuz, fakat erkeinde kadnnda belinde geni kuak var. Kemerden
ziyade geni kuak. Bu geni kuak gelenei de Anadolunun ok eski bir gelenei. Ve gene
Mara yaknlarnda bulunmu Hitit dnemine ait bir kabartma gryorsunuz. Bu ana Tanra
Kupapa. Ana Tanra biliyorsunuz sonradan kliplerde gale oluyor. Gnmzde bu isim ok
byk bir deiiklie uramadan gen kzlara bir ismi oluyor. Burada Kupapann, Ana
Tanrann bandaki bala dikkatinizi ekmek istiyorum. Yani fesin Anadoluya II.
Mahmutla gelmediini, Hitit dneminden beri fese benzer baln var olduunu hatta bu
balklarn bu ekilde sonradan ilendiini grm oluyoruz burada. Nitekim buna benzer
Osmanl Dneminden kalan bir bal daha burada gryoruz.
Friglere geldik. Frigler bulunduumuz blgede yaad iin onlarn kyafetleri bu
sempozyum iin byk nem tayor. Biliyorsunuz ki, Frigler, Eskiehir, Ankara, Balkesiri
iine alan blgede yaamlardr. Bildiiniz gibi ben bir arkeologum. Frigler bana gre
Anadoluda yaam en uygar uluslardan birisidir. zellikle giyim kuam konusunda
braktklar miras ok ok nemlidir. Her eyden evvel tentene dediimiz boyalarn bulucusu
onlardr. Oya ilemeyi onlar bulmulardr. Kumalar, dokumaclklar ok stndr ve
onlarn bir eit kyafet rnleri ok nldr. Buna Frigyen diyorlar. Onlarn adn tayor.
Frigyen kukuletal bir balktr. Yan kollar aaya kadar sarkar, isterlerse souk havalarda o
kollar alp enenin altndan, yaz aylarnda da ban arkasndan balayp sarktrlar. Btn
dnyada frigyen balklar kyafet tarihileri yaknda bilirler ve tanrlar. Bunun sonradan
Anadoluda yaadna inanyoruz. Bu resimde Frigli bir Svari gryorsunuz. Ksa bir ort
ve uzun botlar giymi. Bunu yorumsuz brakyorum. Ve onlarn ana tanralar bu sefer baka
bir biimde tasvir ediliyor. Bu blgede bulunmu bir Kybele tasviri gryorsunuz, banda
ok yksek bir balk var. Arkeoloji dilinde buna Polos diyoruz. Baln zerinde rt
aalara kadar iniyor. Dikkat ederseniz ayak bileklerine kadar inip, oradan dalga dalga
toplanp kemere sokulmu. Bu Anadoluda hala kullanlan bir tarzdr ve ok enteresandr.
23
Bunun aa yukar aynsn bundan 100 yl evvel ekilmi bir fotorafta greceksiniz biraz
sonra.
Bu resimde Antalya yresinde bulunmu bir heykel gryorsunuz. Bunda balk daha ksa.
Fakat baln zerinde bir bant var. O bant daha ok baln zerinden aa doru inen
rty tutmak iin kullanlm. Dikkat ederseniz aalara kadar sarkm ve iki ucundan
tutulup kemere sokulmu.
Friglerin btn dnyaya armaan ettikleri giyeceklerle ilgili bir ara bir gere var. O da
fibula denilen engelli inedir. engelli inenin ilk bulucular bu blgede yaayan
Friglerdir. Bunlar ok ssl psl fibulalar, tabi bunlarn ok basit rnekleri de var.
Biraz evvel bahsettiimiz gibi bir heykelin banda kukuletal balk sarkancalar olan bir
balk gryorsunuz. Bunu kii isterse enesinin altndan balayabilir, isterse de bann
altndan balayp sarktabilir.
Bu resimde halk danslar oynayan genlerimizden birini yine Frig blgesine ok yakn el
blgesinin bal ile gryoruz. Baln ayn tarzda olduunu gryoruz.
Dou Anadoluda aa yukar M.. 1000 yllarnda baka bir kltr var oda Urartular
biliyorsunuz.
Urartularda da kyafetlerin zerine ya ileme olarak veya dokurken desen olarak yaplm
olduunu gryoruz. Kyafetlerde dz kuma zerine motiflerin ilenmeye balam
olduunu ve bartsnn yine ban n tarafn akta brakacak ekilde balanmadan
aaya doru sarktldn gryoruz. Bu gelenekler douda yayor.
Pantolon, Anadoluya Orta Asyadan iki kanaldan gelmitir. Bir Persler kanalyla gelmitir.
Birde, dorudan doruya Hunlar ve skitler yoluyla gelmitir. Hunlar ve skitler, Karadenizin
iki tarafndan aaya doru sarkarak Anadoluya girmilerdir. Fakat Persler dorudan
doruya ordularyla Anadoluya girmiler ve Yunanllarla savamlardr. Bu resimde
stanbul arkeoloji mzesinde yer alan skender grnts var. Bu resimde ise bir Pers
askerini gryorsunuz. ok dikkatli bakarsanz ince bir kumatan yaplm pantolon giydiini
grrsnz. Oysa o dnemde Anadolu da pantolon daha yoktu.
Tarih M.. 2.y.y. yani Helenistik a. Helenistik anda en nemli buluntulardan bir tanesi
biliyorsunuz ki Nemrut Dadr. Adyaman yaknlarndaki Nemrut Da zerinde yer alan
heykellerdir. Bu heykellerin kyafetlerini incelediimiz zaman hem Batnn hem Dounun
etkilerini gryoruz. Dounun etkileri daha ok Persler kanalyla girmitir. Batnn etkileri
de Grekoromen etki olarak nmze kar.
Helenistik dnemde en nemli konulardan birisi taklardr. Bu resimde Helenistik dnemde
yaplm bir taky gryorsunuz. M.. 2. 3. y.y.da tak sanatnn veya kuyumculuk
sanatnn gelitii boyutu ok gzel anlatyor. Daha sonraki dnemlerde, kuyumculuun
ilerlemediini tam tersine gerilediini syleyebiliriz. Tabii iinde bulunduumuz dnem
hari.
Roma devrinde Anadolunun kyafetleri tabii ki Romaya paralel olarak yrmtr. Ama
Anadolu halk eski geleneklerini bozmamtr. Dounun ba rtme geleneini bu Romal
kadn zerinde grebiliriz.
Bu resimde ise Urfada bulunan bir kadn balyla birlikte mahalli kyafetler giymi.
Erkein bandaki sar mozaik ancak bu ekilde tasvir edilebilmi. Ancak, Antepte ve
Antakyada giyilen aba dedikleri omuzlar ilemeli stlkleri burada aynmdr deil midir
tartlabilir. Gelenekler Roma devrine ramen bozulmam. Hi birisinin zerinde Romal
24
kyafeti yok. Ayn insanlarn ayaklarna dikkatinizi ekmek istiyorum. Grdnz gibi.
alvar var ve ayaklarnda pskll bir pabu var.
Bu resimde ise Urfaya ait halk pabularn gryorsunuz. Hepinizin bildii gibi Batda
dnyann yedi harikasndan birisi olan Efes var. Efes, her ne kadar bir Yunan tanras ad
tayorsa da tasvirinde doumlu bir tasvir ekli bulunuyor. Tasvirde bol bol gsler var.
Daha ncede grdmz yine Kalatos denilen bir balk var. Bu balk daha sonralar kyl
kadnlarn banda zellikle gelin kyafeti olarak yansyor. Bu fotoraflar 1873te Osman
Hamdi Bey tarafndan Viyanada alan Le Kostm Popler adl katalogundan alnmtr. Bir
kyafet sergisine aittir.
imdi ise Bizans devrine geldik. Bizans devri byk lde dorudan doruya Dounun
etkisinde kalmtr. Arap etkisinin de olmasna ramen.
Bizansllar bilindii gibi Romallarn miraslardr. Byle olmasna ramen Romallarda
pantolon yokken Bizansllar da var olduunu gryoruz. Bu resimde grlen Osmanbeyin
bal, bizim Orta Asyadan getirdiimiz balktan biraz farkl. Biraz sonra greceksiniz.
Orta Asyadan getirdiimiz balk ekilleri rk ad altnda ve ok eitli sark deil. Ama
Osman Bey slamiyeti kabul ettikten sonra sark sarmtr ve onun bir sark balama biimi
vardr. Osmanllar stanbulu almadan stanbulda ki bir metropoliti Metrolides Dul Karye
sonradan camiye evrilmitir. Eskiden kiliseydi. Duvarndaki mozaiklerde onun tad
bala dikkatinizi ekmek istiyorum. Yani ne kadar benimsemi olduklarn gsteriyor.
Bu resimde bir hazrlk hals gryorsunuz. Hazrlk halsnn kenarnda bordrler halinde
svariler var. Bu svarilerin bal ve ayana giydii pantolona dikkatinizi ekmek
istiyorum.
Asyaya pantolonu getiren Trk devletinin atalar Hunlar ve skitler olmulardr. Tabii ki
Trkler kanalyla Anadoluya byk lde yaylyor.
Orta Asya Trklerinde iki trl kyafet var. Hunlarn kyafeti ve Uygurlarn kyafeti. Bunlar
birbirinden biraz ayrmak lazm. Uygur kyafetlerinde kaftan ok st ste geliyor. Burada size
vurgulamak istediim bellerinde tadklar sarkancalar olan kemer. Bu kemerler hibir
zaman braklmadan, terk edilmeden Anadoluya kadar tanmtr.
Kpaklarda, Kafkaslara gelen btn Trklerde var. Ve btn Karadeniz sahiline sonradan
yayldn greceiz.
Trkler geldiinde birounuzda bildiiniz gibi erkeklerin salar kadnlarnki gibi uzun idi.
zerlerindeki kaftanlarda birbirine ok benzediinden hangisinin erkek hangisinin kadn
olduunu ayrmak iin bir tek yol var. Sa kapatmamta sanki san tepesinde varm gibi
bir balama ekli bu ayrm ortaya koymakta. Bu tr balklar biraz sonra greceiz.
Bu resimde, Konyadaki bir tasvirde pantolon gryoruz ve gene rg uzun salar gryoruz.
Ve bir Trk beyinin pimi topraktan yaplma heykelciini gryoruz. Kafkas kyafetlerinde
vcudun alt ksmna giyilen pantolonlar Orta Asya kaynakl. Kaftan trndeki giysi ile
pantolon, karakteristik Orta Asya kyafetleri olarak yalnz Anadoluya deil btn Batya
yaylyor. erkez kav, fieklik v.s. sonradan kyafetin zerine konmu eylerdir. Balklar da
yine ayn ekildedir.
Biraz evvel bahsettiim kemer bu resimde izilmi olarak grnyor. Deri kemer zerine
madeni aplikasyonlar olduunu gryoruz. Onun zerinde de yine sarkancalar ve
sarkancalarn zerinde de madeni aplikasyonlar gryoruz. Bu gelenek Orta Asyadan
gelerek btn Kafkasya ve Karadeniz sahillerine yaylyor. imdi ise bize ait balklardan
25
rnekler gryorsunuz. Hibir zaman Anadoluda edindiimiz balklara benzemiyor. Bizim

Anadoluya geliimiz ile slamiyeti kabul ediimiz aa yukar ayn yllara rastlyor ve tabii
ki slamiyetle beraber baz kyafetlerde deiklikler meydana geliyor.
Bu resimde Karakoyunlulara ait bir minyatr gryorsunuz. Erkeklerin ayaklarnda ksa
akrlar gryorsunuz. Ayn akrlar zeybeklerde gryorsunuz. Yani demek ki ayn
gelenek devam etmi olmal. Yine zeybeklerin ok yksek balklaryla ksa akrlarn
burada gryorsunuz.
Pantolon ve bu gnk ceketlere benzeyen stlkler deri olarak skitlerde ve Rumlarda ok
vardr. Bu resimde skit vazosu zerinde ayn kyafetleri gryorsunuz. Bizim saray
kyafetlerimizin repertuar byk bir hazine deerindedir. Bu resimde bir bayramlama
srasnda padiahn saray grevlilerini, vezirleri ve dier grevlileri kabul edii
canlandrlm. u renklilie bakn. Yani bu ayr bir kltr. Her ne kadar biz Bizanstan
bireyler aldksa da bu sarayn organizasyonuyla ilgilidir. Fakat hibir Osmanl Saray
kyafeti Bizans kyafetine benzemez.
En gzel zelliklerimizden birisi kaftanlarmzdr. Bu resimde geleneksel Trk motifleriyle
bezenmi gzel bir kaftan gryoruz. Bu kaftann giyili tarzna dikkatinizi ekmek
istiyorum. Kollar giyilmeyip sarktlyor. Bu kaftan tm ihtiamyla gryorsunuz ve nde de
aprazlar var. Ve banda da gzel bir balk sorgular var.
Bu kyafet Avrupallara rnek olmutur ve Avrupal erkeklerden ziyade kadnlar bunlar
rnek olarak kyafetlerinde uygulamlardr.
Bizlerde kadnlarn darya kmas Tanzimattan sonra mmkn olabilmitir. Bu resimde,
Kathanede bir elencede kadnlarn artk erkeklere rahatlkla grnebildiklerini gryoruz.
Son slaytmda ise banda iekler tayan bir kyl kadn var.
Bu gnk trban tartmalarn brakalm demek istiyorum. Btn kadnlarmz bu ekilde
grmek istiyorum. Hepinize sayglar sunuyorum.
Prof. Dr. Mehmet Zeki KUOLU:
Hepinizi en kalbi muhabbetlerimle selamlyorum. yle bir sralarsak sann doumundan bu
yana insanlar nce rtnmek telan yaamlardr. nk rtnmekte bir ihtiyatr. Tpk su
ve dorudan doruya alnan gda gibi. Ardndan giyinmek ihtiyac gelir. Hayvani ve insani
ihtiyalarmzn bir balangc oluyor. Onun ardndan kuanmak, onun ardndan ise taknmak
ve sonrada srmek, srnmek geliyor.
Benim burada sizlere sunmak istediim konu taklar olacak. Taknn meneine baktmz
zaman 3 ey gryoruz. Birincisi tlsm, ikincisi ......, ncs ise estetiktir. Tabiattan u
veya bu ekilde kullanlabilen bir eyler yapmak, onlar boyunlarna bileklerine, ayaklarna
takmak ve daha sonra bunlar belli bir dzene koymak. Zaman ilerledike teknikler gelimi
ve maden byle bir yol alarak taklarmz olumu.
Klelik zamanlarnda klelerin boyunlarna, ayaklarna, kollarna bir eyler takarak bir
yerden baka bir yere naklediyorlardr. Bunlar zamanla insanolu elinde takya dnt. Tabii
bu dnmde de bediaht dediimiz gzel sanatlar ok nemli pay ald. nsanoluna tepeden
ayaa baktmz zaman karmza kan manzara u oluyor. nce tepelikler geliyor.
Tepelikler, Hanm Sultandan kyl hanmna kadar herkesin oka benimsedii bir gsteri
simgesi ve bir varlk ve estetik simgesi olarak karmza kyor. Anadoluda bunun yzlerce
eidini grmek mmkn ve bunlar her yreye gre de zellikler tayorlar. Kpeler yine
26
szn ettiimiz gibi tevazu, klelik ve ssn birlemesinden meydana geliyor. Ben
ocukluumda kpe takan erkeklerde grmtm. Tabii ok iyi davranlar gsteren klelerin
ellerinden ve ayaklarndan bunlar zlnce tek bir simge olarak kulana takt kpe
kalyor. Kpenin bizim tarihimizde de yeri ok nemlidir. Yavuz Sultan Selim Hann kpe
takt rivayeti oka yaygndr. Rivayete gre Yavuz Sultan Selim Hann kpe takm
olmasnn iki sebebi vardr. Bir tanesi, Yavuz ehzadelii srasnda tccar klyla
malumunuz rana bir sefer yapmtr. Orada, ah smaille bir satran oyunu oynar ve
yklce miktarda para kazanr. Fakat ah smailin tavrlarndan ve davranlarndan rahatsz
olan Yavuz buda benim kulama kpe olsun diye byle bir kpe takt rivayetidir. kinci
rivayet ise Mekke ve Medinenin fethinden sonra adna okunan hutbede kendisinden Hakiml Harameynel erefein diye hitap edilir. Bunun zerine Yavuz itiraz eder. Hkimi deil
Hadimi der. Artk gnmzde hadim kelimesi unutulmu bir kelimedir. Ancak bizim
ocukluumuzda okullarmzda hademeler vard. Yani hizmetkr manasnda sarfedilmi bir
szd. Ondan dolay da Mekke ve Medinenin hkimi deiliz, hizmetkryz ifadesini
kullanmtr.
Gerdanlk yine bunlardan birisidir. Sylediimiz gibi klelik zamannda yakalanan insann
boazna geirilen halkann zamanla sse dnmesidir. Yine insann korunmak amacyla
yazya dkt eyleri bir muambaya sardktan sonra muskalarla boynuna takmasdr.
Dediimiz gibi birisinin ss boyutu, dierinin de farkl boyutu var.
Bir de ounlukla erkeklerin takt pazubentler var. Bunlarn bayanlarda da kullanldna
gemi dnemlerde rastlyoruz. Bu pazubentlerin ierisine, insanlar bir yerden baka bir yere
giderken ekiyaya soyulmamak iin altn, gm veya kymetli eyalarn koyarlar, bunu
gmleinin altna bir kay vastasyla balyorlard. Yada ya sevgilisiyle ilgili eyler yada
hastalklara kar dualar veya paralarn koyuyorlard. Bir dnem bu pazubentler yiitlerin
gururu olmutur. zellikle pehlivanlar boazlarndaki muska ve kollarndaki pazubentleri ile
n salmlardr.
Taklarmzn ierisinde bilek yz dediimiz bileziklerimiz de var. Bileziklerde klelik ve
estetik simgesi olarak karmza kyor. Yzkler ise, iktidar simgeleri olarak karmza
kyor. Dnemin btn hkmdarlar ve varlkl kiileri kendi kimliklerini yzklerine
kazyp iaret parmaklarna takp basyorlard. Bunun bizim tarihimizde ve dnya tarihinde
ok gzel rnekleri var. Yine kemerlerimiz ve halhallarmz da var. Halhal da szn
ettiimiz ekilde bu yapnn sonunda karmza kmakta. Taklarmz konu edinen birka
ksa iire yer vermek istiyorum.
Zamann birinde bir aa, hanm erkek ocuk dourur ise altn tepelik, kz ocuk dourur ise
gm tepelik hediye ediyormu.
Hanm bu durum karsnda yle demi:
Her yl bksam usansam ben gebelikten
Vaz gemem aam altn tepelikten
Kpe iin bir drtlk sylersek;
Kemerimin tokas
Kulamn kpesi
Varacam o olan
Bu dalarn efesi
27
Tarakta ok nemli bir sslenme vastas olarak karmza kyor. Bir filin azndan tarak
ile ilgili dklen szcklere bakn;
Ben bir filin dii idim
Geldiim yollar ok rak
Ne talihli diim varm
Oldum bu hanma tarak
Yzk iin ise;
At otovlu ssl ba
Entarisi tepeba
Gelin deil yzk ta
Kzn daha ondrt ya
Kemer de giyim kuamda aksesuar olarak kullanlan nemli gerelerden birisidir. Bakn
kemer iin Karacaolan ne demi;
Gzlerin emstir
Gl yzn kamer
Seni seven yiit Zekatn umar
nce bel stnde cevahir kemer
yle bir saln gel bel incinmesin
Halhaln gemi dnemlerde klelerin uzaklamasn engellemek iin kullanldn
sylemitim. Klelerin ayaklarna taklan madeni paralarn zerine kk ngraklar
yaptrlrm. Ayanda bu madeni paradan olan kle kat zaman ses karyor ve nerde
olduu belli oluyormu. Anadoluda da yakn bir gemie kadar annelerimiz tarlaya ocuklar
da beraber gtrdkleri iin ocuklar kaybolmasn diye ayaklarna byle ngrakl halhallar
takyorlard. Bu tr halhallarn altn ve gmten ok gzel rnekleri yaplmtr.
Bakalm Baki bu konuda ne demi;
Ne ho yarat shite kevaki icre hilal
Taknd fayini ki cevheri halhal
Hilale yldz ne gzel yarat diyor. Ve taknana da cevahir mcevher halhal ne gzel yarat
diyor.
Beni dinlediiniz iin teekkr ediyor, sayglar sunuyorum.
28
BLDRLER
29
ESKA ANADOLUSUNDAN
GNMZE ULAAN GYS TPLER
A. Tuba KSE 1
GR
nsanlk tarihinde giysi kullanmnn hangi dnemde balad bilinmemekle birlikte, en erken
dnemlerde insanlarn avladklar hayvanlarn postlarndan yaplm giysiler kullandklar
varsaylr. Basit dere talarndan aletler yapmaya balayan insan, Eski nasyada
gnmzden yaklak milyon yl ncesine aittir. Bu dnemlerde insanlarn avclk ve
toplayclkla geinen gebe gruplar halinde yaadklar, kn korunakl maaralarda, yazn
ak alanlarda yaamlarn srdrdkleri saptanmtr. Eski Ta a insan, bereketin simgesi
olarak pimi topraktan plak kadn figrinleri retmitir. Bu dnemlere ait maara duvar
resimlerinde de giyimli insan tasvirleri yer almamaktadr.
Besin retimi ve yerleik ky yaamnn balamas, insanlk tarihinin son 10 000 ylnda
ortaya kan gelimelerin de balangcn oluturur. Bu gelime dnemi, tarma uygun
koullarn olutuu Yeni Ta anda ortaya kar. Bu dneme ilikin insan tasvirlerinde de
giysiyi artran fazla eye rastlanmamas, byk olaslkla tasvirlerin bereket simgesi
olarak plak kadn figrlerinden olumasnda aranmaldr. Bu dnemden itibaren koyun ve
keinin evcilletirilmesi ve hayvansal rnlerin insanlar tarafndan retilmesi, koyun yn ve
kei klnn kullanmn da beraberinde getirmi olmaldr.
YAZILI BELGELER
M 4. binden itibaren Mezopotamyada, 2. binden itibaren de Anadoluda yazl belgeler
ortaya kar. Asur ve Hitit yazl kaynaklar arasnda tanr tasviri metinleri, ganimet ve vergi
listeleri, ticari metinler ve tanr giydirme treni gibi dini trenleri tasvir eden metinler,
gnmzden 4000 yl nce insanlarn nasl giyindikleri hakknda fikir vermektedir. Bu
metinlerden, farkl kalite ve biimlerde ynl kumalar retildii anlalmaktadr. Ynn yan
sra ketenin de dokumada kullanld anlalmaktadr. Akkad metinlerinde geen katoni, Eski
Yunandaki chiton, ketenin en eski adlar olarak gnmze ulamtr (Akurgal 1995: 106).
ivi yazl kaynaklar, giysi kesimleri iin de farkl biimlerin ortaya ktn gstermektedir.
Metinlere gre drtkenarl yn al, llerek kesilir. Bu kesimler arasnda
Mezopotamyada kusakallu, Anadoluda kurutavant ve hupitauant tarz olarak adlandrlan
modellerin adlar bilinmekte, ancak bunlarn biimleri hakknda bilgi verilmemektedir
(Oberhuber 1972: 193).
Tanr tasviri metinlerinde verilen tanmlar, Eski nasyada her tanrnn farkl giysileri
olduunu gstermektedir (Brandenstein 1942-43; Jacob-Rost 1963). rnein Sippar kenti ba
tanrs iin On omuz atks, bir bel ba, bir aln ba, Sippar kenti hkiminin kyafetidir
denilmektedir. Farkl meslek gruplarna mensup kiilerin giysileri de farkldr. Bir metinde
Rahip, krmz elbisesi zerine krmz nahlaptu mantosunu giyer denilmektedir. Bir dier
metinde krmz ynden kollu giysi zerine kolsuz hullanu mantosu giyildiinden sz
1
Kocaeli niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm, zmit.
30
edilir. Giysi tasarmlarnn yaplna ilikin bilgi veren metinler de bulunmaktadr. Bir
metinde A boyas renginde bir izim yap, tpk beli saran bir husannu kemeri gibi
denilmektedir.
Eski nasya krallar, fethedip yamaladklar lkelerden kendi lkelerine getirdikleri
ganimetlerin listelerini tutmulardr. Giysiler hakknda bilgi alnabilen bir baka metin grubu
da ganimet ve vergi listeleridir (Oberhuber 1972: 194). Yeni Asur kral III. Salmanassara ait
bir vergi listesinde Suhi Byssos kuma, renkli elbise kumalar, keten kuma gemektedir.
Yeni Babil kral Nabopolassara ait bir listede Krmz renkli elbiseler, mavi kuma, Byssos
kuma, dokunmu ipek gemektedir. ivi yazl kaynaklardan, halkn yn ve ipek
giyemedii, keten kumalar kulland anlalmaktadr. Yeni Asur kral Sanherib bir metinde
Kanal kazan insanlar boyal keten elbiselerle donattm demektedir. Bu da halkn giydii
ketenin aslnda doal renginde olduunu, kraln kanal kazanlara renklendirilmi keten
kumandan retilmi giysilerle dllendirdiini gstermektedir. Bu metinlerden aksesuarlar
hakknda da bilgi edinilmektedir. Bir listede belirtilen gelin taklar arasnda kymetli ta ve
madenden retilmi balk (dudittu), sol elin kk parmanda yzk, ta bilezikler, altn ve
kymetli talardan boyunluklar ve altn alnlk yer almaktadr.
Tekstil rnlerinin retimi ile ticareti, M 2. binden itibaren sarayn tekelindedir (Wilhelm
1982: 64). Dokumacln ilk aamas, koyunlardan elde edilen ynn erilmesidir. Yeni Ta
andan itibaren arkeolojik kazlarda ele geen ok sayda arak, yn eirmenin besin
retimine
balanmasndan
sonra
younlatn
gstermektedir. ivi yazl kaynaklardan ve tasvirli
eserlerden edinilen bilgilere gre iplik eirme ve
dokuma ii, kadnlarn ve ocuklarn grevleri
arasndadr (Oberhuber 1972: 250; Yakar 2000: 186,
188; Pollock 1999: 117-123). Bunun yan sra eitli
dnemlere ait tasvirli eserler zerinde de yn eirmesine
ilikin sahneler bulunmaktadr. Bunlar arasnda M. 7.
yzyl bana ait bir Mara mezar ta zerinde gen bir
yazcnn karsnda yn eiren bir kadn, oturur
biimde betimlenmitir (Orthman 1971: Lev. 47; Akurgal 1995: res. 147). Bir ktip ile i eiren kadnn birlikte yer almas, Maradaki Ge Hitit toplumunda dokumacln nemini gstermektedir. Yazl kaynaklara
gre dokumaclk eitimi, be yl bir ustann yannda
srmektedir (Oberhuber 1972: 252). Bu endstri kolunda i gc ve rn miktar da hesaplanmtr. Bir
Resim 1
metinde Dokumac kadn 48 elle uzunlukta (yaklak
24 m) bir kuma, gnde 1/3 elle (yaklak 16-17 cm) dokuyabilir denilmektedir ki buna gre
24 m lik bir kuman tm 145 gnde dokunabilmektedir.
Dokumaclk ve terzilik, uzmanlk isteyen zanaat kollardr. Eski Asur dnemine ait bir
metinde usta, rana Senin hazrlayacan elbise 9 elle uzunlukta ve 8 elle genilikte
olmaldr (yaklak 4.5 x 4 m). Kuman yzeyini bir kez taramalsn, ancak yzey ptrsz,
yn sk olmal. Kuman ters yzeyinde yn paracklar grnyorsa, bu yzeyini de
taramalsn. En saf kuma, benim beyimin zerinde dokuduum ve saf su ile sertletirdiim
kumatr demektedir (Oberhuber 1972: 251).
31
TASVRL ESERLER
Kuma organik bir madde olduundan, toprak altnda uzun sre varln srdrememekte ve
gnmze ulaamamaktadr. Bu nedenle, Eski a giysi biimlerine ilikin bilgiler, tasvirli
eserlerden edinilmektedir. eitli dnemlere ait heykel, heykelcik, kabartma, mhr ve duvar
resimlerinde betimlenen insanlarn zerlerinde tadklar giysiler, eitli dnemlerin
modasn renmemizi salamaktadr.
Eski nasya imparatorlarnn yaptrdklar grkemli
saraylarn duvarlarn ssleyen kabartmalarda,
byk krala eitli lkelerden getirilen ganimetler,
hediyeler ve vergiler betimlenmi ve bu kraln ne
kadar gl olduu vurgulanmaya allmtr
(Meuszynski 1981; Brker-Klaehn 1982: Res. 152;
Hrouda 1991: 344-345, 432-435). Bunlar arasnda
Yeni Asur krallarnn taht ve kabul salonlarn ssleyen kabartmalar ile Persepolis saray kabartmalar
zerinde, ok sayda farkl lkeye mensup kiiler
hediyelerini getirirken betim-lenmilerdir. Bu
kabartmalarda farkl blgelerden farkl hediyelerin
getirildii gzlenmektedir. Hediyeleri getirenler
arasnda da farkl blgelerden gelenlerin farkl
Resim 2
giysiler ierisinde betimlendikleri grlmektedir.
Bu kabartmalarn zerlerinde ya da altlarnda ivi yazl kitabeler yer aldndan, bu
insanlarn hangi lkelerden geldikleri ya da hangi halka mensup olduklar renilmektedir.
Bylece hangi halkn ne tr giysiler kullandklar hakknda fikir edinilebilmektedir.
Anadoluda kullanlan giysi tipleri eitli tasvirli sanat eserleri
zerinde yer almaktadr. Bu almada, Anadoluda Demir a
olarak adlandrlan, M 1. binin ilk yarsnda kullanlan giysi
tipleri incelenmitir. Bunlarn arasnda da arlkl olarak Ge Hitit
krallklarna ait tasvirli eserler zerinde durulmutur. Tasvirli
eserler zerinde genel olarak tanr ve tanralar, kral ve kralie ve
bunlarn yan sra rahipler ve askerler gibi, sosyal statleri yksek
kesimden insanlar betimlenmitir. Bu nedenle byk olaslkla
dnemin lks saylabilecek grkemli kyafetlerinin biimleri
hakknda bilgi edinebilmekteyiz. Halkn giysilerinin bunlardan
daha sade olmas beklenebilecektir.
Ge Hitit krallklarndan Milid krallnn bakenti Malatyada ve
Karkam krallnn bakenti Karkamta ele geen kabartmalar
(Orthman 1971: Lev. 29, 30; Akurgal 1995: res. 92b, 93 a-d),
bunlarn M 2. binde Anadoluda hkm sren Hititlerin giysi
geleneini devam ettirdiklerini gstermektedir. Bunun yan sra,
gneydeki Aramiler ve Assurlularla olan ilikileri, bu dnemde
Resim 3
Hitit giysi tiplerinin yeni modellerle zenginletiini ortaya
koymutur. Hitit geleneinde erkeklerin ksa etek ya da uzun elbise giydikleri, kadnlarn da
uzun elbise zerine arafa benzeyen bir ba ve st giysisi kullandklar anlalmaktadr.
32
Kadn Giysileri
Ge Hitit dneminde kadnlarn genellikle uzun kollu ve dz yakal elbise giydikleri,
bellerinde kaln kemer tadklar grlmektedir. Kabartmalarda kadnlarn balarna
giydikleri fes benzeri bir baln (polos) zerinden balayarak eteklerine kadar uzanan uzun
bir al, ya da araf, belirgindir (Resim 1-3). arafn gvdenin belden yukar ksmnda yz
ile birlikte n ksm akta brakt grlmektedir. Bu giysi tipi tanra, kralie ve rahibe
giysileri olarak karmza kmaktadr.
Karkam kentinin ba tanras, Toprak Anay simgeleyen
Kubabann (Hanar 1939-41; Helck 1971) baz
kabartmalarnda bana giydii silindirik baln ilemeli
olduu (Resim 1) ve baln tepesine tutturulan rtnn
baln arkasndan sarkt, araf gibi vcuda sarlmad
grlmektedir (Akurgal 1995: res. 88c, 89, 95). Bu durumda
balk, sa ve uzun elbise akta braklmaktadr. Baln
tanrann alnna bitien kenar ksmnda grlen yay dizisi,
byk olaslkla baln kenarnda dantel benzeri bir
kenarln varlna iaret etmektedir.
Tanra Kubaba, ayn dnemlerde Anadolunun orta ve bat
kesimlerinde hkm sren Friglerin ba tanras Kybele ile
ayn nitelikleri tar. Bu tanralarn giysileri de birbirine
benzer. eitli Frig dnemi Kybele heykelleri ile
kabartmalarnda (Prayon 1987: Lev. 3 a-c, 9a; Akurgal 1995:
res. 160), benzeri zellikler tamaktadr. Bu tasvirlerde balk
Resim 4
yukar doru genilemekte, araf gvdenin st blmnn n
ksmn akta brakmakta ve kyafet pliseli uzun elbise ile tamamlanmaktadr. Benzeri bir
giyside Antalyadaki Elmal-Bayndr tmlsnde ele geen bir fildii heykelcikte
grlmektedir (Akurgal 1995: res. 157). Burada da balk yukar doru genilemektedir ve
zerine atlan araf bir eritle bala balanmtr. araf, dier tasvirlerde olduu gibi, yan
sa buklelerini, yz ve st gvdenin n ksmn akta brakmakta, ular beldeki kemere
taklarak tanmaktadr. Bu heykelcikte araf, figrn iine giydii uzun elbisenin de n
tarafndaki bir blm akta brakmaktadr.
Resim 5
Ge Hitit dnemine tarihlenen Mara mezar

talar ile baz Karkam kabartmalarnda
arafn altna yuvarlak bir takke biimli
balk giyildii izlenimi edinilmektedir
(Akurgal 1995: res. 153). Bu kabartmalarda
arafn aln zerindeki ksmnda grlen
yay dizisinin alta giyilen baln kenarna
m ait olduu, rtnn kenarndaki bir oya
iine mi ait olduu tam anlalamamakla
birlikte, arafn yan bukleleri, kulaklar,
yz ve bele kadar st gvdenin n ksmn
akta brakt belirgindir. Mara mezar
tanda, len erkein karsnda ayakta duran ei ve kznn dikey pilili etekleri
33
grlmekte, araf giysiyi tmyle kapatmamaktadr (Resim 2). Osmaniye ili Kadirli ilesine
bal Karatepe kabartmalarnda yer alan, ocuunu emziren kadn betiminde (ambel 1949;
Akurgal 1995: res. 145) kadnn araf kullanmad, zerine dikey pliseli uzun elbise ve
bana takke biimli bir balk giydii grlmektedir. Kadnn kulaklar ve yan bukleleri
akta kalmaktadr.
Dikey ve yatay pililerle bezeli uzun elbiseler, bu
dnemin kadn kyafetlerinde ska karmza
kar (Resim 2). Hitit bakenti Boazkyn Frig
tabakalarnda ele geen Kybele heykel grubu
(Prayon 1987: Lev. 3a-c) ile eitli kadn betimlemeleri ieren Ge Hitit dnemi kabartmalarnda (Orthman 1971: Lev. 47) elbiselerin
st ksmlarnn dz, kaln kemerin altndaki
uzun etein ise genellikle dikey pilili olduu
grlr. Dikey pilili elbise tipi, daha sonraki dnemlerde de kullanlmaya devam eden bir moda
oluturmutur. Frig bakenti Gordionun Pers
dnemi yaplarndan birisinde bulunan bir duvar
resminde erkek ve kadnlarn tmnn bu tarzda
elbiseler giydikleri grlr. Bu elbiselerin ok
ince kumatan yapldklar, etein altndan bacak
ekillerinin grlmesinden anlalmaktadr. Pilili
elbiselerin ksa kollu olduklar ve zerine omuzdan atlan allarla tamamlandklar grlmektedir. Bu tr giysiler bu dnemde kadn ve erkekler tarafndan kullanlmtr.
Resim 6
Erkek Giysileri
Dikey pilili uzun etek, Ge Hitit ve Arami kabartmalarndaki erkekler zerinde de grlr
(Orthman 1971: Lev. 31; Akurgal 1995: res. 116). Erkek elbiseleri genellikle ksa kollu ve
uzun etekli olup, zerlerine bazen omuzlarn ve st gvdelerinin byk blmn rten bir
atk sardklar ve aln bir ucunu elleriyle tuttuklar grlr (Resim 4-5).
Toroslarn yamacndaki, Tuvanuva kral Varpalavas bereket tanrs huzurunda betimleyen
nl kaya kabartmas (Akurgal 1995: res. 133-135) zerinde kraln zengin ilemelerle ssl
ksa kollu, uzun etekli ve kaln kemerli bir elbise giydii grlr (Resim 4). Omuzu zerinden
att aln da ileme ve saaklarla ssl olmasnn yan sra, aln bir fibula (engelli ine) ile
tutturulmas, deiik bir uygulama olarak karmza kmaktadr (Boehmer 1973).
Benzeri al mantolar Sakagz kral kabartmas ile Malatya kral Tarhunzann antsal
heykeli zerinde de grlr (Orthman 1971: Lev. 41, 49; Akurgal 1995: res. 121, 128). Bu
tasvirlerde krallarn ksa kollu, uzun etekli, etekleri saakl bir elbise zerine verev pilili bir
al kullandklar ve aln ucunu bir elleriyle tuttuklar grlmektedir.
Benzeri erkek giysilerinin eitli Ge Hitit ve Arami krallklarnda moda olduu (Resim 5) ve
blgede yaygn bir kral giysisi olduu anlalmaktadr (Orthman 1971: Lev. 65). Arami
34
kabartmalarnda younlaan bir zellik, erkek giysilerinde ksa kollu ve ucu saakl uzun
elbisenin zerine alnan ucu saakl aln omuzdan sarkmasnn yan sra, etek zerine gelen
ksmnn verev olarak sarlmasdr (Orthman 1971: Lev. 63, 66; Akurgal 1995: res. 106).
Zincirli kabartmalarnda grlen bu al, kaln bir kemerle tutturulmaktadr.
Erkek giysileri arasnda uzun eteklerin ularnn saaklarla bezenmesi, Malatya Arslantepe ve
Karkam kent duvar kabartmalarnda olduu gibi (Orthman 1971: Lev. 41; Akurgal 1995:
Res. 87a-c:), Ge Hitit kltrnn sevilen bir giysi tipidir (Resim 6). Bu tipin Dou
Anadoludaki adalar olan Urartu krallnn tasvirleri arasnda da yer almas, ucu saakl
uzun etekli erkek giysilerinin ok daha geni bir alanda moda olduunu gstermektedir
(zg 1966). Ge Hitit kabartmalarnda ocuklar da genellikle erkek giysilerinden tannan
ksa kollu uzun, saakl elbiseler ierisinde tasvir edilmilerdir (Orthman 1971: Lev. 48;
Hrouda 1991: 402-403; Akurgal 1995: res. 125a-b, 149).
Erkek kyafetleri ierisinde en ok tasvir edilen gruplardan birisi, asker giysileridir. Hitit
asker giysileri genellikle M 2. bin geleneinin devam olan yrtmal ksa etek, ksa kollu
gmlek ve kaln bir kemerden olumaktadr. Geleneksel Hitit erkek giysisi olarak bilinen ksa
eteklerin, skolarn kiltine benzeyen, yrtmal etek tarznda kullanld grlmektedir.
Askerler balarnda geleneksel sivri klahla betimlenmilerdir. M 1. binde ise Egelilerin
Dou Akdeniz kylarnda ticari etkinliklerde bulunmalarndan kaynaklanan etkilenme
sonucunda, Karkam kabartmalarnda Ge Hitit askerleri sorgulu miferlerle de
betimlenmeye balamlardr (Orthman 1971: Lev. 28, 51; Akurgal 1995: res. 94). Ge Hitit
krallklar ile ayn corafi blgede yaayan Arami krallklarnn askerleri ise Mezopotamya ve
Suriye geleneine bal olarak ksa kollu uzun eteklerle betimlenmilerdir. Zincirli
kabartmalarnda (Orthman 1971: Lev. 57-59; Akurgal 1995: res. 109a, 118a), Hititlerin
etkisiyle baz askerlerin ksa etekli betimlendikleri grlmektedir. Aramilerde ksa etein
yrtmasz kullanld grlmektedir.
Ge Hitit ve Arami krallklarnn Orta ve Bat Anadoludaki adalar olan Friglerin
askerlerinin de bat etkisiyle sorgulu mifer tadklar anlalmaktadr. Pazarl pimi toprak
kaplama levhalar zerinde betimlenen Frig askerleri (Schefold 1950: Lev. 61-62; Akurgal
1955: Lev. 45-50; Ik 1991; Hrouda 1991: 408) ok ksa etekli, orap ve izme giymi
biimde betimlenmilerdir. Bu tr tun miferlere ait bir orijinal rnek, Lidya krallnn
bakenti Sardes kazlarnda bulunmutur.
DEERLENDRME
Bu almada arlkl olarak M 1. binde Gneydou Anadoluda yaayan Ge Hitit
krallklarnda kullanlan kadn ve erkek giysileri ile bunlarn adalaryla olan benzerlikleri
tantlmaya allmtr. Giysi tipleri an, iklimin ve geleneklerin gerektirdii biimlerde
alar boyunca deiim gstermitir. Eskia Anadolusundan gnmze ulaan giysi tipleri
ierisinde en youn karlalan tipler, daha ok kadn giysilerinde karmza kmaktadr.
Anadoluda folklorik kadn giysileri genellikle uzun elbise ve ba zerinden balayp giysiyi
de rten bir rt ile tamamlanan giysilerden oluur. Folklorik giysilerde ska rastlanan
alvar, Eski a tasvirlerinde karmza kmamaktadr. Erkeklerin giydii potur ya da
pantolon da Eski ada kullanm grmemitir. Buna karn takke tipi balklar, halen
kullanlmaktadr.
35
RESMLER
Resim 1: Kadn Giysisi. Karkam Duvar Kabartmas, M 850-750, Tanra Kubaba.
Resim 2: Kadn Giysisi. Mara Mezar Ta, M 700-680, Aile.
Resim 3: Kadn Giysisi. Mara Mezar Ta, M 750-700, Kadn ve Olu.
Resim 4: Erkek Giysisi. vriz Kabartmas, M 730, Kral Warpalawas.
Resim 5: Erkek Giysisi. Zincirli Duvar Kabartmas, M 750-700.
Resim 6: Erkek Giysisi. Karkam Duvar Kabartmas, M 720-700, Kral Araras ve Olu
Kamanas.
KAYNAKA
AKURGAL, E. Phrygische Kunst. Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi
yayn no. 95, Ankara, 1955.
AKURGAL, E. Hatti ve Hitit Uygarlklar. Tkelmat, zmir, 1995.
BOEHMER, R. M. Phrygische Prunkgewaender des 8. Jahrhunderts v. Chr. Herkunft und
Export. Archaeologischer Anzeiger 1973, heft 2: 149-172, 1973.
BRKER-KLAEHN, J. Altvorderasiatische Bildstelen und vergleichbare Felsreliefs.
Baghdader Forschungen 4. Zabern, Mainz/Rhein, 1982.
BRANDENSTEN, C. G. von, Hethitische Gtter nach Bildbeschreibungen. MVAeG 46,
Leipzig, 1942-43.
AMBEL, H. Some Observations on the Karatepe Sculptures. Belleten 13: 35, 1949.
HANAR, F. Der Kult des grossen Mutter. Archiv fr Orientforschung 13, 1939-41.
HELCK, W. Betrachtungen zur grossen Gttin und den ihr verbundener Gottheiten.
Religion und Kultur der alten Mittelmeerwelt 2. Mnchen, 1971.
HROUDA, B. Der Alte Orient. Geschichte und Kultur des alten Vorderasien.
Mohndruck, Gtersloh, 1991.
IIK, F. Zur Entstehung der tnernen Verkleidungsplatten in Anatolien. Anatolian Studies
41: 63-86, 1991.
JACOB-ROST, L. Zu den Hethitischen Bildbeschreibungen. MIO 8: 161-217, 1963.
MEUSZYNSK, J. Die Rekonstruktion der Reliefdarstellungen und ihrer Anordnung im
Nordwestpalast von Kalhu (Nimrud). Baghdader Forschungen 2. Zabern, Mainz/Rhein,
1981.
OBERHUBER, K. Die Kultur des Alten Orients. Athenaion, Frankfurt/Main, 1972.
ORTHMANN, W. Untersuchungen zur Spaethethitischen Kunst. Saarbrcker Beitraege zur
Altertumskunde 8. Habelt, Bonn, 1971.
ZG, T. Altntepe: Mimarlk Antlar ve Duvar Resimleri Architectural
Monuments and Wall Paintings. Trk Tarih Kurumu, Ankara, 1966.
POLLOCK, S. Ancient Mesopotamia. Cambridge University Press, Cambridge, 1999.
PRAYON, F. Phrygische Plastik. Die frheisenzeitliche Bildkunst Zentral-Anatoliens
und ihre Beziehungen zu Griechenland und zum Alten Orient. Wasmuth, Tbingen,
1987.
SCHEFOLD, K. Die Tonfriese von Pazarl. Istanbuler Forschung 17: 137-148, 1950.
WLHELM, G. Grundzge der Geschichte und Kultur der Hurriter. Wissenschaftliche
Buchgesellschaft, Darmstadt, 1982.
YAKAR, J. The Ethnoarchaeology of Anatolia. Rural Socio-Economy in the Bronze and
Iron Ages. Yass Publications in Archaeology of the Institute of Archaeology, Tell Aviv
University. Graphit Pres, Jerusalem, 2000.
36
TRK HALK OYUNLARINDA

GYS SORUNU VE GELENEKSELLK
Trker EROLU 2
Eda YATMAN 3
1. GR
1.1. Sorun
Trk halk oyunlarnda giyim (kostm) sorunu teden beri halk oyunlar almalarnda hep
tartlr olmu, ancak bu konu tartlmaktan teye gidememitir.
Bilindii zere halk biliminin aratrma konularndan olan halk oyunlar daha ok uygulama
yani sahneleme boyutuyla ne kmaktadr. Aslnda halk oyunlarnn arka plannda giyimden
mzie, genel oyundan dansa kadar zengin bir kltr birikimi vardr. Bu birikim zellikle
lkemizde ihmal edilmi, yarmalarn olumsuz katksyla da olduka geri plana itilmitir.
Bilim kurallarna dayanmadan amatrce yaplan derlemeler veya profesyonelce yaplan
yazmalar sonunda her ile bir oyun repertuar ve bir halk oyunlar giysisi belirleme gayreti
konuyu amaza sokmutur.
Halk oyunlarnda sahnelemenin n planda olmas hareketlerin, giysilerin ve mziklerin
gelenee dayal olup olmad tartmasn beraberinde getirmitir.
Btn kltr unsurlarnda olduu gibi, halk oyunlarnda da belli bir zaman kesitindeki
durumun hareket, mzik ve giysi bakmndan tespit edilmesi gerekir.
Bugn bilinmektedir ki, kaynak kiilerin her biri ayn oyunu farkl oynamakta; bir kii dahi
bir oyunu birka defa oynadnda, her defasnda farkl oynayabilmektedir. Bu durumda
otantiklikten sz etmenin mmkn olamayaca veya kaynaktaki her bir tespitin otantik kabul
edilmesi gerektii kanaatindeyiz. Bylece, zellikle yarmalarda hareketlerin doruluu veya
isabetliliine puan vermenin veya aslna uygunluk, otantiklik aramann ne kadar doru
olduunu tartmak gerekir.
Giysi konusunda da benzer durum vardr. Temel sorun hangi giysinin halk oyunlarnda sahne
kostm olarak kullanlaca sorunudur. ehirde kullanlan giysiler mi; bu giysiler ierisinde
i (alma) giysileri mi, mesleklere (zanaat erbabna) ait giysiler mi; kylerde giyilenler mi;
geleneksel derneklerin, cemaat ve tarikatlarn yahut sradan halkn giysileri mi
kullanlmaldr? Bunlardan birine karar verildii takdirde, tespit edilen en eski giysi mi,
yrede kullanlan yaygn giysiler mi kullanlmaldr?
Bunun yannda gelenek, geleneksellik ve otantiklik konularnn halk oyunlarnda hareket,
mzik ve giysi bakmndan aklanmas gerekir.
Grld gibi sorun tek ynl veya tek bir unsurda younlam deildir. Bu sorunlarn
zm ise konunun temel unsurlar bakmndan sralanmas ve sralanan konularn tek tek
incelenmesi, zm nerileri getirilmesi ile mmkndr.
2
3
(Yrd. Do. Dr.) Sakarya niversitesi retim yesi, Devlet Konservatuvar Mdr
(r. Gr. M. A) Sakarya niversitesi Devlet Konservatuvar
37
1.2. Gelenek ve Kltr Snrlar

Bilindii zere halk kltr gelenee dayal bir kltrdr. Dolaysyla halk oyunlar sz
konusu olduunda da gelenek n plandadr.
Halk olan, halka ait olan belirlemede temel unsur olarak kabul edilen gelenek; Gemiten
gnmze uzun bir tarihi srete halkn oluturduu, eitli etkiler ve ihtiyalar
sonucunda her kuan katksyla evirilerek dnen ve deien, toplumda popler ve
genel olan, tarihin szgecinden gemi kltr kalplar, sosyal normlar 4olarak ifade
edilebilir. O halde gelenek nerede yaatlyor ise gelenee dayal bir rn olan halk
oyunlarnn kayna orasdr. Ancak bu durumda da gelenei reten, yaayan ve yaatan
halkn yaad yer nem kazanmaktadr. rnein halk idar tekilatlanmaya bakarak m ele
alacaz? Eer idar tekilatlanmaya gre ele alacak isek, hangi idar blnmeyi esas
alacaz? Esas alnacak idar blnme ky m, ehir mi, blge mi olmaldr? Bunlardan birini
kabul ettik diyelim. O takdirde Osmanl Devletinin son dnemindeki idar blnmeyi mi,
yoksa Cumhuriyet dneminde zaman zaman deimi olan idar blnmeyi mi esas alacaz?
Bilindii zere Osmanl Devletinin son dnemindeki idar yaplanmada eyalet sistemi vard.
Bu yap 1921 ylna kadar Liva veya Sancak ad verilen ve bugnk vilayete yani ile
tekabl eden idar blmler ile kaza, nahiye ve kyler eklinde idi. 1921 Anayasas ile bu
yap il, ile, bucak ve ky tekilatlanmasna dnt. 5 Daha sonra bucaklar da lavedilerek il,
ile ve ky tekilatlanmasna geildi. Bu tekilatlanmada mevcut olan 67 il bugn 81e
km, ile says ise bu yeni yap ierisinde art gstermitir.
imdi biz bu tekilatlanmann hangisine itibar edeceiz? Mesela son zamanda oluturulan
yeni iller yeni kltr blgeleri haline mi gelmitir? Zonguldaktan ayrlarak il olan Bartn
yeni bir kltr blgesi mi oluturmutur? Elbette hayr. O vakit biz hangi idar blm esas
almalyz? Bunu yle izah etmek mmkndr:
Bir lkenin idar tekilat yaps, o lkenin yerel kltr snrlar iin fikir verebilir ama
belirleyici olamaz. nk kltrler idar veya siyas snr tanmazlar.6 Peki, o zaman halk
oyunlarnda gelenekselliin yaand yreleri nasl snrlayacaz. Mesela trklerin yresi
ifade edilirken belirtildii gibi, oyunlar da Anadolu, Gneydou Anadolu, Dou
Karadeniz gibi coraf blgelere gre ifade etmek doru olmasa gerektir. nk sz konusu
blgelerde farkl kltr mahalleri bulunmaktadr.
Bu konuda en isabetli olan boylara, oymaklara ve airetlere gre snrlandrmaktr. Ancak
boylar, oymaklar ve airetler yalnzca lke deil, dnya apnda daldklarndan bugn bu
snrlandrmann da gerekletirilmesi mmkn olamamaktadr. Sadece Trkiye
dnldnde dahi bu mmkn deildir. rnein Trkiyede yalnzca Ouz Boyu esas
alnm olsa dahi, bu boya bal oymaklar ve airetler lkenin eitli blgelerine yaylm
olduundan, bu ekilde snrlandrmak ve incelemek mmkn olamamaktadr.
Tanm Trker EROLUya aittir.

Trker EROLU, Dou ve Gneydouda Halk Oyunlar ve Halaylarn ncelenmesi, Ankara, 1995. s. 35-37
6
Trker EROLU, Folklorun Snr Tanmazl ve Mzik ve Oyun Folklorumuz. Mill Folklor. Say 11, sayfa
52.
5
38
O takdirde geriye bir tek zm yolu kalyor; o da kltr merkezlerinin esas alnmasdr.
Trkiye dikkate alndnda ise sorun lkede kltr merkezi olarak adlandrlabilecek yerleri
tespit etme sorunudur. Kabaca birka merkez syleyecek olursak; Harput, Gaziantep,
Erzurum, Trabzon, Kayseri, Konya, Bursa, stanbul, Edirne gibi Bu merkezler, geni bir
ardlkeye (hinterlanda) sahip, ayn zamanda birer ticaret, salk ve eitim merkezi olarak
yzyllar tesinden gnmze ulam kltr merkezleri olarak kabul edilebilir. Tabii bu
merkezleri belirlemek kolay bir i deildir. Kltr tarih asndan cidd aratrma gerektirir.
Sonu olarak, oyun yrelerini illere gre belirlemek, her ile bir oyun repertuvar ve renkleri
de dhil, bir giysi belirlemek doru olmasa gerektir.
Ayr bir sorun da giysinin gelenekselliinin nasl tespit edilecei sorunudur? Geleneksellik
dokumalk ipliin (yn, ipek veya pamuk) el ile ilenip elde edilmesi mi? Kumann el
dokumas olmas m? Giysinin zerindeki ilemelerin el ii olmas m? Kesim ve dikiminin
eski-doal usullere gre yaplm olmas m? Yoksa bunlarn hepsi mi?
2. TRK HALK OYUNLARINDA GYS SORUNU ve GYSLERDE
GELENEKSELLK
Trk Halk Oyunlar denildiinde btn Trk dnyas kastedilmi olacandan biz bu
bildiride giysi sorununu yalnzca Trkiyeyi dikkate alarak incelemeye alacaz.
Birinci blmdeki sorun tespiti ve ana fikirden hareketle giysi sorununu bata Trk Giyim
Tarihine gz atarak ele alacak, ikinci olarak Trkiyede Giyim, nc olarak ise
Trkiyede Trk Halk Oyunlarnda Kullanlan Giysilere temas edeceiz. Sonu
ksmnda zm nerilerini sralayacaz.
2.1. Trk Giyim Tarihi
Giyimi, ilk etapta vcudu eitli d etkilerden koruma ve vcudun gizlenmesi gereken
blmlerini rtme maksadyla kullanlan giysiler, bu giysileri tamamlayan bezekler (takaksesuar) yz yazmacl (makyaj) ve bunlar kullanma biimi olarak ifade etmek
mmkndr.
Giyim konusundaki ortak dnce coraf artlar, din, ekonomik yap v.b. unsurlarn etkisiyle
oluan giyimin toplumdan topluma farkllk gsterdii; toplum iinde de mahall geleneklere,
sosyal statye, mesleklere gre eitlendii yolundadr.
Giyim tarz, milletlerin kltrleri hakknda ipular ihtiva eder. Hayvanc ve gebe Trkler,
yaadklar corafya ve tabiat artlarna uygun retim biimlerine gre ekillenen tarzda
giyiniyorlard. Eski Trkler iin arazi artlarna ve soua kar dayanabilen elbiseler
gerekliydi. Bozkr Trk giyim eyasnn balca malzemesi koyun, kuzu, sr, tilki az
miktarda ay derisi ile koyun ve deve yn idi. 7
Eski Trk boylarnn hayatlarnn byk blm at zerinde getiinden kaln pantolon ve
izme giymek zorundaydlar. Yiyecek ve silahlarn asabilmek iin deri kemerlere ihtiyalar
brahim Kafesolu, Trk Milli Kltr, stanbul, 1984, s.306.
39
vard. Daima ak havada yaadklarndan dolay souktan korunmak iin kaln keeden ve
krkten giyimler giymeleri gerekiyordu. 8
Tarihi Trk erkek kyafetlerinin en eski rnei phesiz Altn Elbiseli Adam olarak
bilinmektedir. 1970 ylnda, Kazakistann bakenti Alma-Ata (Almat) nn 50 km kuzeyinde
bulunan Esik kasabasnda bulunmutur. Bu mezarda bulunan eitli eya, izmesinden
balna ve kemerinden silahlarna kadar saf altndan yaplan bir altn elbise, bir kabn
iindeki iki satr yaz Trk tarihi ve medeniyeti asndan byk nem tamaktadr.
Altayda Katanda kurgannda bulunan, Hunlara ait elbiselerde altn kakmal dmeler ve altn
ilemeler dikkati ekmektedir. Altayda Pazrk kurgannda bulunan n kapal bir gmlek,
Nion-Uladaki bir gmlee ok benzemektedir. Hun kltrne ait Pazrk ve Noin Ula
kurganlarnda ele geen kee oraplar, taraklar ve aynalar da o devrin hayat tarzn yanstr.
Kee orap ve izme Trk kltrne aittir.9
Kktrk devrine ait elbiselerin banda Katandada bulunan elbise gelir. Katanda
kurganndaki elbiseleri ipekli ve krkl olarak iki blmde mtalaa etmek gerekir. Krkl
kaftan uzundur. Kaftann kollar uzun ve kol azlar dardr. Elbisenin yakas yoktur, diki
yerleri kaytanlarla kapatlmtr. Elbisenin arka robas ve n taraf krklerle sslenmitir.
Kktrk devri elbiselerinin alt ksm pantolon eklindedir ve ou zaman pantolonlar da
krklerle sslenir.10
2.2. Trkiyede Giyim
Sebahattin Trkolu, Tarih Boyunca Anadoluda Giyim Kuam adl eserinde Trklerin
slmiyeti kabulyle Anadoluya toplu olarak gelmelerinin ayn dnemlere rastladndan
bahisle, slmiyetin Trk giyimi zerine etkilerine deinmekte, ancak eski Trk inanc ve
inannn da tamamen terk edilmediini ve bylece bu yeni terkibin giysilere de yansdn
ifade etmektedir. Trkolu ayn eserde ok nemli bir konunun altn izmekte; Karadeniz
Blgesindeki geleneksel kyafetlerin daha nce burada yaayan Rumlar tarafndan
oluturulan kyafetler olmadn ve Ouzlardan nce Anadoluya gelen ve Ouzlara akraba
olan skit ve Hunlara ait olduunu ifade etmitir. 11
Anadolu Seluklu sanatnda hkmdar tasvirlerindeki kyafetler Orta Asya ve ran
sanatlarn izleyerek gelimi ve kendilerinden de pek ok yenilik katarak z bir sanat
yaratmlardr. Tasvirlerde grld kadaryla hkmdar kaftanlar kapal yakal, nden
kaytanldr. Kollarda daima tiraz olur. Kaftanlarn yakalar bazen krkl de olabilir. Anadolu
Seluklularnn av tasvirlerinde Orta Asya etkisi hkimdir. Mcadele sahnelerindeki
figrlerin balarnda miferin n ksm yksekedir ve kulaklar rter. Konya Ta eserleri
Mzesindeki iki zrhl sava tasvirinde sivri tepelikli, enselikli ve siperli tulgalar
grlmektedir.12
Anadolu bulunduu corafi konum sebebiyle yzyllar boyunca Asya, Avrupa, Dou ve Bat
kltr yollarnn kesitii bir merkez olmutur. Trkler Anadoluya ayak bastktan sonra da
geleneksel giyim tarzlarn devam ettirmiler, ancak etkileimde bulunduklar lkelerden hem
8
Ufuk Tavkul, Tarihi Trk Kyafetleri, Milli Folklor,

Bahattin gel, slamiyetten nce Trk Kltr Tarihi, Ankara, 1984, s.
10
gel , a.g.e. s. 143.
11
Sabahattin TRKOLU, Tarih Boyunca Anadoluda Giyim Kuam, stanbul, 2002, s. 136.
12
zden Ssl, Tasvirlere Gre Seluklu Kyafetleri, Ankara, 1989. s.
9
40
etkilenmiler hem de onlar etkilemilerdir. Trklerin Orta Asyada kullanmakta olduklar ve

Anadoluya g etikten sonrada kullandklar balklar (deri, astragan) hal seferleri ile
Avrupaya yaylmtr. Aristokrat hanmlarn bunlar uzun sre kulland bilinmektedir. te
yandan Orta Asya step toplumunun gelitirdii pantolonda Avrupaya yine Trklerin
kazandrd bir giysi olarak bilinir.13
Osmanl Devletinin kuruluundan, Fatih dnemine dek, Trk giyimine ilikin yeterli
gvenilir bilgi elde edilememitir. Fatih dneminden sonraki Trk giyimi ise, stanbula gelen
yabanc gezgin ve ressamlarn eserlerinden, Trk ressamlarn minyatrlerinden
renilmektedir. Ayrca padiah saraylarnda saklanan giyim eyalar da bu konuda bilgi
vermektedir.
Osmanl Devletinde slam, Hristiyan, Musev gibi ayr dinden topluluklar ve bu
topluluklarn da kendine zg giyimleri vard. Bunun yan sra sarayllarn, esnafn, askerlerin
ve din adamlarnn zel giyimleri vard. Ayrca ya, cinsiyet, rtbe gibi etkenlerde giyim
zelliklerini etkilemekteydi.
Trk kadn (d) giyiminin balca giysileri;
A. Entariler
a. alvarla giyilenler
b. alvarsz giyilenler
B. alvar ve ilikler
C. Etek ve ceketler
Erkek Giyimi (d);
A. Entariler
B. alvar, ilik ve yelek takmlar
C. stlkler.14
Gemite blgelerin her birinde insanlar kendi ihtiyalarn karlayan ham bezler dokumakta
ve bunlar kullanmaktayd. Ancak bunun yannda eitli yrelerden, hatta yurt dndan
getirilmi kumalardan giysiler dikiliyor ve bunlar tamamlayan bezekler kullanlyordu.
Trkiyede kuma dokumaclnda Ankara, Sivas, Malatya, Denizli, Bursa, stanbul, Antep,
Karaman, Kastamonu, Krehir, Nide, Aksaray, Kayseri, Mara, Adana, Antalya 15 Harput
v.b. illeri nl idi. Dolaysyla giysi konusunda bu illerde dokunan kumalara bir ballk
veya mahkmiyetten de sz etmek mmkndr.
2.3. Trkiyede Halk Oyunlarnda Kullanlan Giysiler ve Geleneksellik
Mevcut yapya bakldnda, Trkiyedeki halk oyunlar faaliyetlerinde, hemen her ile ait bir
oyun repertuar ve bir oyun giysisi belirlendiinden sz etmi ve bunun isabetli olmadn
yukarda belirtmitik.
13
Prof. Dr. Semiha Aydn, Trk Giyim Kuam Kltrnn Dn Bugn, V. Trk Kltr Kongresi, Ankara,
2002.
14
Trk Halk Oyunlar Giysileri, Milli Eitim Bakanl, Ankara, 1999, s.22.
15
Sabahattin TRKOLU, Tarih Boyunca Anadoluda Giyim Kuam, stanbul, 2002, s. 158-159.
41
rnein daha nce zerinde altmz, Dou ve Gneydou Anadolu illerinde halk
oyunlarnda kullanlan giysilere baktmzda durum udur; Erkek Kyafetlerinde be farkl
giysi grubu vardr. Bunlardan birincisi balk, alvar, yelek, gmlek, yemeni-ark-adikcistik-kalotan meydana gelen gruptur ki, bu grup sahada en yaygn olan giysileri ierir. Bu
gruptaki giysilerin aralarndaki farklar ise, zellikle baa taklan klah, fes, puu, egal gibi
kk paralarda ve pazuband, kstek, silahlk v.b gibi kuam ve/veya bezeklerdedir.
Bu kk farklar yannda alvarlardan birinin a uzun, birinin ksa; birinin paas geni ve
dkml, dierinin dar olmas dnda ok byk bir fark yoktur. Yelek ve ilik ad verilen
gmlekte de byk bir fark mevcut deildir.
kincisi Erzurum ve evresinde grdmz giysidir. Bu giyside birinci gruba gre en byk
fark bacaa giyilen Zva veya Zvgadr. Burada alvarn yerini, kesimi ve ekli alvardan
farkl olan Zvga veya Zva almtr.
ncs Mu, ksmen Van, Hakkri, Bitlis ve Siirt illerimizde grlen ve el dokumas al
epikten yaplan giysidir. Bu giyside zellikle alvarn kesimi birinci gruptakine gre daha
dz ve gnmzdeki pantolona benzemektedir.
Drdnc olarak Kars ilimizde Azerbaycan Trklerinin kulland giysi, beinci olarak Kars
Mahall ad verilen giysileri grmekteyiz..
Kadn giysilerinde kutnu veya simli fabrikasyon kumatan dikilen etek, Bindall etek,
Fistan, Bindall Fistan, Gslk ve Fermane gibi paralar hemen hemen her yerde
mevcuttur. etek giyilmedii takdirde alvar ve Cepkenden meydana gelen giysi kullanlr.
Yalnzca ba balama ekilleri veya balklar farkl olabilmektedir. Karstaki Azerbaycan
kadn kyafetleri, dier illerimizde grlmemektedir. 16
DOU VE GNEYDOU ANADOLUDA HALK OYUNLARINDA KULLANILAN GYS ETLER
Baka bir rnek olarak Gaziantep halk oyunlarnda kullanlan giysileri dikkate aldmzda,
bugn Merkez, Barak, Musabeyli ve Kilis diye ayr kyafetler kullanlmaktadr. Erkek
kyafetlerinde Merkez ile Barak arasnda bariz fark renktir. Bunun dnda abadaki
ilemeler Merkezde lacivert zerine sar srma, Barakta ise krmz zerine sar srmadr.
16
Trker EROLU, Dou ve Gneydouda Halk Oyunlar ve Halaylarn ncelenmesi, Ankara, 1995. s. 91
42
alvarda Barak ad verilen giysi eidinde gri renk, Merkez diye adlandrlanda ise
lacivert renkli kuma kullanlmas dnda, kesim ve dikim fark yoktur.
Kadn giysilerinde balk ve ba balama dnda ana paralarda renk ve desen haricinde bariz
bir fark grlmemektedir.
Gaziantep ile Kahramanmara kyafetlerin kyasladmzda da ok farkl olmadn
grlmektedir.
Gaziantep Barak
Kahramanmara
Gaziantep Barak
Kahramanmara
Ayn benzerlii Gaziantep-Kahramanmara ve Hatay giysilerinde de grmekteyiz:
Gaziantep Barak
Hatay
Gaziantep Merkez
Gaziantep Musabeyli
43
Gerek eitli gsterilerde, gerekse yarmalarda bir niforma eklinde halk oyunlar kostm
kullanlmaktadr. Sahne ve sunum dikkate alndnda bu doal karlanabilir. Ancak bugn
Gaziantep halk oyunlar giysisi olarak Merkez adn verdikleri kyafet mi, Barak kyafeti mi,
yoksa Kilis kyafeti mi esas alnacaktr? Ayrca kltr merkezi olarak dndmz
Gaziantep blge kltrnde Kahramanmara ve Hatay da kapsayan bir tek halk oyunlar
giysisi mi olmal, yoksa bu konuda insanlar zgr m braklmaldr?
Yalnzca yukardaki rneklerden hareket ederek dahi her ile bir oyun kyafeti belirlemenin
doru olmadn sylemek mmkndr.
Baka bir rnek olarak Zeybek ad verilen oyunlarda kullanlan giysileri verebiliriz. Bilindii
zere Zeybek giysileri, bir rgt giysisidir. Bu giysilerin giyildii yrelerde sradan halkn
farkl bir giysisi yok mudur? Btn halk rgt mensubu gibi giyinip kuanp silahl olarak m
dolamaktadr?
Bir baka sorun da gnmzde kullanlan halk oyunlar giysilerinin hangi dnemi yanstt,
hangi zaman kesitinden alnd; yani otantiklik sorunudur.
Sakarya halk oyunlarnda kullanlan giysilere baktmzda; gnmzde kullanlanlarla,
bundan 70 yl nce yine halk oyunlarnda kullanlm bulunan giysiler arasndaki farkllk
bize neyi anlatmaktadr? Bunlarn hangisi otantiktir ve hangisi esas alnmaldr?
Birinci blmde sorduumuz sorular; Giyside geleneksellik en bata dokumalk ipliin (yn,
ipek veya pamuk) el ile ilenip elde edilmesi mi? Kumann el dokumas olmas m?
Giysinin zerindeki ilemelerin el ii olmas m? Kesim ve dikiminin geleneksel usullere gre
yaplm olmas m? Yoksa bunlarn hepsi mi? Eer geleneksellik bunlarn hepsi ise bugn
bunlar salamak mmkn mdr? rnein eski tezghlarda eski usullerle elde edilmi
ipliklerle ve eski yordamlarla dokunmu kutnuyu bulabilecek miyiz? eklindeydi.
Acaba giyside geleneksellik ile otantiklik ayn ey midir? Yukarda da ifade edildii gibi
otantiklik bir kltr unsurunun belirli bir zaman kesitindeki durumunu gstermekte ve
mevsukluu, yani belgeye dayanmay gerektirmektedir. Bu durumda Trk halk oyunlar
giysilerinde otantiklii nasl tespit edeceiz?
44
3. SONU
Bu blme kadar tespitler yapp eitli sorular sorduk. Bu blmde ise elden geldiince bu
sorulara cevap arayacaz.
zellikle giysi konusunda, moda ad verilen, btn dnyay etkileyen ve saran hayat olguyu
dndmzde; iinde tasarmclarn, kuma ve diki uzmanlarnn grev ald ve
teknokratlar tarafndan ynetilen, byk irketler tarafndan retilip pazarlanan tek tip veya
benzer giysilerin btn dnyada kullanlr olduunu grmekteyiz. Bu durumda gelenein
durumu nedir? Acaba ada folklor anlayna gre yeni bir giyim gelenei mi
olumaktadr?
Bilindii zere gelenei hayat artlar ve eitli toplumlarla temas; giyim anlayn ise din
faktr balca etken olmak zere gelenek; giysiyi ise gelenee dayal olarak doal artlar,
ekonomi, fizik ve sosyal artlar bakmndan rtnme ve taassup belirlemektedir.
Giysideki geleneksellii, yapaylk karsnda doall, fabrikasyonluk karsnda el iiliini
ve zanaatkrl; kesimin, dikimin, kuamn, taknn, bezek ve yz yazmaclnn belirli bir
zaman kesitinde, gnn artlarna gre retilmi olarak m kabul edeceiz?
Eer byle kabul edersek, hangi zaman kesitini esas alacak ve hangi giysiyi halk oyunlarnda
kullanacaz? Kadnlarda gelin giysisini mi, tren veya zel gn giysisini mi, gnlk giysiyi
mi? Eer gemite herhangi bir zaman kesitindeki giysi dikkate alnrsa insanlarn farkl
ortamlarda giydikleri farkl giysileri var mdr?
Bu konudaki dncemiz udur:
Bugn aresiz olarak halk oyunlarnda belirli bir zaman kesitinde, ulalabildii kadar eskiye
ulalarak, doal artlarda eski yordamlarla elde edilen iplerle, el tezghlarnda yine eski
yordamlarla dokunmu bulunan bezlerden dikilen; zengin zellikli giysiler tercih edilebilir.
Ancak bu durumda da her ile bir kyafet deil, kltr merkezleri dikkate alnarak kltr
blgelerine gre giysi belirlemesi yaplmaldr. Ayrca zellikle Seymen ve Zeybek
rgtlerine ait giysiler yannda mutlaka halkn yaygn olarak kulland giysiler de tespit
edilerek hayata geirilmelidir.
Yre giysilerinde renk konusunun gzden geirilmesi, krmz yemeni, sar orap
anlayndan vazgeilmesi gereklidir. Erkek balklarnda dneme dikkat edilmeli, ancak halk
oyunlarnn sahnede sergilenen seyirlik bir oyun olduu unutulmayp, sahne performansna
sknt veren erkek bal kullanmnda srar edilmemelidir.
Kayda deer ayrc zellikler dnda, yarmalarda, yarmac topluluun emeini bir rpda
yok edecek giysi puan silinmesinden vazgeilmelidir. Halk oyunlar giysisi ile ilgili alma
yapanlarn aktarma veya tekrardan ok, bir dnem HAGEMin yapt gibi, alana giderek
salkl derlemeler yapmalar; derleme verilerine gre teknik izimler yaplarak
yaymlanmaldr.
Ayrca, giyim gelenei denildiinde sadece giysi dnlmemeli, arkasnda malzemenin elde
edilmesinden kesim ve dikime; giyilme eklinden giyinme yerine kadar geni bir kltrn
olduu unutulmamaldr.
45
KAYNAKLAR
EROLU, Trker, Dou ve Gneydouda Halk Oyunlar ve Halaylarn ncelenmesi,
Ankara, 1995.
EROLU, Trker, Folklorun Snr Tanmazl ve Mzik ve Oyun Folklorumuz Mill
Folklor. Say 11, sayfa 52.
Sabahattin TRKOLU, Tarih Boyunca Anadoluda Giyim Kuam, stanbul, 2002.
AYDIN, Semiha, (Prof. Dr), Trk Giyim Kuam Kltrnn Dn Bugn, V. Trk Kltr
Kongresi, Ankara, 2002.
Trk Halk Oyunlar Giysileri, Milli Eitim Bakanl, Ankara, 1999.
46
GELENEKSEL KONYA GYMNDE ALVAR VE LKLER

Yrd. Do. Dr. Nurgl KILIN 17
Ar. Gr. Fatma YILDIRAN 18
1. Giri
nceleri tabiat artlarndan korunmak amacyla ortaya kan giyim, sonralar insanlarn
toplum halinde yaamasndan dolay sosyal bir ihtiya halini almtr. Bu ihtiya zamanla pek
ok eyden etkilenerek deiip gelimitir.
Avlanan, tarlada alan, savaan kiiler bulunduklar ortama ve ihtiyalarna gre
giyinmilerdir (Kurt, 1995:1). Geleneksel eler ieren bir giyim kuam rnei bize ait
olduu toplulukla ilgili pek ok bilgi sunabilir.
Giysiler bir dnemin, bir lkenin, bir topluluun veya bir kiinin zelliklerini gsteren nemli
objelerdir. Giyim btn halk sanatlarnda olduu gibi kltrlerin en canl belgelerinden
biridir. nk her dnemin, her milletin ekonomik, toplumsal, kltrel ve siyasal artlarndan
etkilenerek biimlenmektedir. Tarih boyunca, her uygarlk, yaay biimi ve yaam
artlarnn etkileriyle birbirinden ayr zellikler gstermilerdir (Komuolu, 1986:133).
Bunun sonucu olarak milli ve geleneksel giysiler meydana gelmitir. Geleneksel giysiler
kltr yanstan nemli elerden biridir (Akozan, 1976:53).
Yllar boyu kkl bir medeniyetin beii olan Konya, Anadolu Seluklu uygarlnn ilk
merkezi olmutur. Konya geleneksel giyiminin kaynaklar, Konyada yaam eski
uygarlklarn etkileri, Orta Asya Trk sanat kaynakl Seluklu sanat gelenei, Trkmen
hayat, Trklerin manevi deerleri, Mevlanann hayat ve fikirleri, Konyann ticaret yollar
zerinde bulunmas ve yre corafyasnn gerektirdii doal koullardr. Konyallarn
geleneklerine ball sayesinde Seluklu sanatnn izlerini gnmzde de grebilmekteyiz
(nge, 1985:398).
alvar ve ilikler Trklerin tarih boyunca hibir zaman vazgeemedii kyafetlerdir (Elibol,
2003:310).
alvar veya pantolon giymek sava kavimlere ait bir giyim detidir (gel, 2000:101). Tipik
bir Trk giyimi olan alvar (Ssl, 1989:164), st ksm geni ve bzgl, paalar ayr ve
geni dikilmi giyim eyasdr (Gnay, 1986:6).
Konya ve evresinde kadnlar tarafndan giyilen alvarlar dier blgelerden model, kesim,
dikim ve giyim ekillerinde farkl zellik gsterirler.
2. Konya alvar ve liinin Genel zellikleri:
2.1. Konya alvar ve liinin Giyim ekilleri
Konyada ve evresindeki baz kylerde kadnn genellikle gnlk giyimi alvar ve iliktir.
(nder,1971:431). Gnmzde bile birok Konyal kadn alvar ve ilik giymektedir
(Sezgin, 1985,418)
17
18
Seluk niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi.

Seluk niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi.
47
Konya alvar torba biiminde, ilemeli bir ukurla bele kuan zerine balanan, yanlar
gizli cepli, astarl, yalnz ayak yerleri ak, gayet bol dkml bir dondur. Beli ukurludur.
Giyildii zaman ayak bileklerine kadar dklr (Ceran, 1958:19). alvarlarn n ve yanlar
srma ve pullarla sslenir cep azlarna ve paalara kaytanlar dikilirdi (nder,1971:431). Bir
alvar 89 metre kumatan yaplrd. lik ise beden ksm vcuda yapacak biimde dar ve
ksa bir gmlektir. Yakas yoktur (O yaka). Kollar bol ve uzunca yaplr ve birdenbire
daralan kol azlarna tasmalar (manet) dikilir ve dmelerle iliklenir. n kapanmalar saa
veya sola birer ift kaytan dme ile iliklenir (nder, 1961:30). liklerin renkleri mevsimlere
gre seilirdi. Bahar ve yazn yeil, koyu yeil, beyaz, ak sar, nariei rengi ile ak mavi
beenilirdi. Sonbahar ve kn ise koyu renklere ilgi gsterilirdi. Bunlar, koyu vine r,
siyah, koyu kahverengi, koyu gri ve koyu mavi idi (zcan, Ger, zday v.d. 1988:96).
lik giyildikten sonra bel ksmna, ince al bir kuak sarlr ve bununda zerine alvar
balanrd (nder,1971:431). alvar ve ilik giyiminde baa tlle sarl fes veya oyal ember
bulunur (nder, 1961: 30).
Fotoraf 1: alvar ve lik Giymi Konyal Kadnlar
(Konya Etnografya Mzesi Fotoraf Arivi)
Fotoraf 2: alvar ve lik Giymi Konyal Orta Yal Kadn
(Konya Etnografya Mzesi Fotoraf Arivi)
Fotoraf 1de alvar ve ilii ile Konyal kadnlar grlmektedir. Bu fotorafta da grld
zere alvar ve ilikler genellikle ayn kumatan takm halinde yaplmaktadr. alvarlar
olduka geni belde ukurla toplanmtr. likler belde alvarn altnda kalr. rnekte de
grld zere ilikler yakaszdr (O yaka). Baa ise oyal ember rtlmtr.
Fotoraf 2 geleneksel Konya ilik alvarlarnn tipik rneklerinden biridir. Fotoraf 2
incelendiinde bandaki rtsnden sokaa karken giyildii anlalan bu rnein dier
rneklerde de olduu gibi alvar ve iliinin ayn kumatan yaplm olduu grlmektedir.
alvar belde ukurla toplanmtr. alvarn n ortasnda ukurluk denen kk bir yrtma
bulunmaktadr. Ukurluk alvarn n ortasnn yan sra arka ortasnda da bulunur. Ukurluk;
ukurun geirilmesinde, ukurun giysinin iine saklanmasnda ve n ve arka ortasnn
bedenin tam n ve arka ortasna gelmesinde yani alvarn dzgn bir ekilde giyilmesine
48
yardmc olur. Fotorafta iliin kapamasnn kruvaze olduu ve sa bedenin sola kapand
grlmektedir. lik tm rneklerinde olduu gibi bu rnekte de yakaszdr. Boyun evresinde
ise taklar ve boyna aslan kstekli saati grlmektedir.
Fotoraf 3: Cepkenle Giyilmi alvar

(Hasan Behet Fotoraf Arivi)
Konya kadn gnlk giyimin dnda alvarlar cepkenlerle birlikte dn nian gibi zel
gnlerde giymitir (nder, 1961: 30) Fotoraf 3 te zerindeki ilemelerinden zel gnlerde
giyildii anlalan alvar ve cepkenden oluan bir takm grlmektedir. Bu takmda da alvar
ve cepken ayn kumatan yaplmtr. alvar dier rnekleri ile ilemeleri dnda ayn
zellikleri gstermektedir. Bu rnein banda tlle sarl, ine oyalar ile ssl fes ve
zerinde oyal ember bulunmaktadr.
Krkl eteke ve entariler Konya ve civarnda genellikle evlenmi zengin aile kadnlar
tarafndan giyilmitir (nder, 196:29). Bu giyim eklinde kadnn i amar zerine ilk
giydii elbise alvardr. Sevai veya ipekten asz ve bol yaplr. alvarn iki ayak arasndaki
mesafesinin kvrmlar eteke altndan biraz grnr.
4 : alvar ve lik Giymi Konyal Kadnlar

(Abdullah Ektem Fotoraf Arivi)
Fotoraf 4te, 6 farkl alvar ve ilik takm grlmektedir. Bu rneklerin byk ounluunda
alvar ve ilikler zellikleri ve giyini ekilleri asndan hemen hemen ayn zellikler
gstermektedir.
49
2.2.lik ve alvarlarda Kullanlan Malzemeler

alvar ve ilikler etari, canfes, atlas, kadife, gezi, alaca, meydani v.b. kumalardan iki para
olarak dikilmitir (nder, 1961:30), (Bedk, Trman ve dierleri 1996:13). alvarlarn geni
olmas nedeniyle bir alvar iin yaklak 89 m kuma kullanlmaktadr. Ayrca, alvarlarn
ve iliklerin ileri astarlandndan giysinin kumann yan sra zellikle pamuklu ince
kumalardan astarlardan da yararlanlmtr.
3. Yntem
Seluk niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi, Giyim Endstrisi ve Giyim Sanatlar Eitimi
Blm tarafndan Konya ve evresi giyim kuamna ynelik yaplm toplam 30 adet lisans
ve lisansst tezinde yer alm 19.ve 20. yzyllara ait 70 adet alvar ve 35 adet ilik rnei,
gzlem fileri, fotoraflar ve kalplar incelenmitir. Bu rnekler malzeme, model ve kesim
ve dikim zellikleri ynnden incelenerek snflandrlmtr. ncelenen ilik ve alvarlarn
giyildii yzyllara gre dalmlar Tablo 1de verilmitir.
Tablo 1: alvarlar ve liklerin Giyildii Yzyllara Gre Dalmlar
alvar
lik
1850 - 1900 (19. yy)

1901 - 1950 (20.yy)
30
40
43
57
1850 - 1900 (19. yy)

1901 - 1950 (20.yy)
15
20
43
57
Toplam
70
100
Toplam
35
100
Aratrma kapsamnda incelenen 70 adet alvarn ve 35 adet iliin %57si 20. yzyln ilk
yarsna , % 43 ise 19. yzyln ikinci yarsna aittir.
Ayrca alvar ve iliklerin giyini ekillerini ortaya koymak amacyla dnemin canl
belgelerinden olan fotoraf arivleri incelenmi alvar ve iliklerin genel zellikleri ve giyini
yntemleri belirlenmeye allmtr.
4. Bulgular
Bu blm alvar ve iliklerin malzeme zellikleri, model ve kesim zellikleri ve dikim ve
ssleme zellikleri olmak zere balk altnda incelenmitir.
4.1. alvar ve liklerin Malzeme zellikleri
ncelenen alvar ve iliklere ait, malzeme zellikleri ile ilgili bulgular Tablo 2de verilmitir.
Tablo 2: alvar ve liklerin Malzeme zellikleri
Kullanlan giysilik
kuma trleri
Malzeme zellikleri
Kadife
Dz ve izgili gezi
Kutnu
Desenli ipekli - pamuklu kumalar
nce ynl kumalar
Saten
Dierleri (Meydani, Muare, Brokar vs.)
Toplam
alvar
f
17
12
7
11
2
11
10
70
lik
%
24
17
10
16
3
16
14
100
f
8
5
5
5
4
3
5
35
%
24
14
14
14
11
9
14
100
50
Kullanlan
astarlk kuma
trleri
Amerikan bezi
Beyaz, pamuklu kumalar
Renkli veya desenli pamuklu kuma
Astarsz
Toplam
29
25
11
5
70
41
36
16
7
100
13
13
9
35
37
37
26
100
alvar ve iliklerde kullanlan kuma trleri ierisinde, en ok kadife kumalarn kullanld

kadifenin yan sra, dz ve izgili gezi, kutnu, desenli ipekli - pamuklu kumalar, ince ynl
kumalar, saten, meydan, muare ve brokarlarn kullanld grlmektedir.
alvar ve iliklerin astarlanmasnda kullanlan kumalar incelendiinde, daha ok amerikan

veya ince beyaz pamuklu kumalarn kullanld grlmtr.
4.2. alvar ve liklerin Model ve Kesim zellikleri
ncelenen alvar modellerine ait, model ve kesim zellikleri ile ilgili bulgular Tablo 3 te
verilmitir.
Tablo 3. alvarlarn Model ve Kesim zellikleri
Yan
Cep
Ukurluk
Yan
Diki
A
zellii
n ve
Arka
Ortas
alvar
Model ve Kesim zellikleri
Kuma Kat
Dikili (dz ipliine gre kesilmi)
Dikili (verev kesilmi)
Toplam
Kuma Kat
Dikili (dz kesilmi)
Dikili (oyuntulu kesilmi)
Toplam
Kuma Kat
Dikili
Toplam
47
18
5
70
41
26
3
70
48
22
70
67
26
7
100
59
37
4
100
69
31
100
Kendi kumandan geri kvrlarak dikilmi

Ukurluk iin ayr bir para geirilmi
56
13
81
19
70
36
34
70
7
22
26
14
70
100
51
49
100
10
32
38
20
100
Toplam
Cep allm
Cepsiz
Paa
genilii
Toplam
17 cm ve daha dar
18 19 cm
20 21 cm
22 cm ve daha geni
Toplam
Konya giyimindeki alvarlarn model ve kesim zellikleri incelendiinde,

ounlukla orta
paralarda n ortas ve arka ortasnn kuma katna getirilerek kesildii, yan paralarda ise
yanlarn kuma katna getirildii grlmtr.
alvarlarn a zellikleri incelendiinde, genellikle ann kuma katna getirildii,
bazlarnn ann dikili olduu ancak dz iplie gre kesildii, ok az bir ksmnn ise a
dikiinin oyuntulu olduu grlmtr.
51
alvarlarn ounluunda ukurluk kuman kendi pay ie katlanarak dikilmitir, % 19 unda

ise ukurluk iin ayr bir para hazrlanmtr. Yanlarda braklan paa akl genellikle 18
21 cm arasndadr.
izim 1: A Kuma Kat ve Paas Oyuntulu Olan alvar Kalb
izim 1de verilen alvar; 4 paradan olumaktadr. Olduka bol ve geni olarak
hazrlanmtr. n orta ve arka orta paralarnn a ksm kuma katna getirilerek kesilmi,
yanlarna ise belde balayp paada biten kup paralar eklenmitir. Belde ukurla toplanan
alvarn, n ortasnda ve arka ortasnda ukurun geirilmesi iin yaplan ve ukurluk ad
verilen kk bir yrtma bulunmaktadr. Yan paralarn a ksmnda 20 cm. geniliinde
paa akl braklmtr.
izim 2: n Ortas Dikili ve Verevden Kesilen alvar Kalb
A ksm olduka geni hazrlanm izim 2 de verilen alvar kalbnda da, n ortas ve arka
ortas dikilidir ve vereve getirilerek kesilmitir. n ortasnda belden itibaren yaklak 18 cm.
uzunluunda ukur akl braklmtr. Bu aklktan geirilen ukur ile bel bzlerek
toplanmtr. n ve arka yanlarda belde balayp paada biten kuplar allmtr. Yan
kuplarn a ksmnda 19 cm. paa akl braklmtr. Yan diki zerinde 22 cm. boyunda
gizli cep almas grlmektedir.
52
izim 3: A Oyuntulu alvar Kalb
izim 3de bol ve dkml olarak hazrlanm alvar kalbnn, a gayet genitir, dar
allan paalarnda ise 16.5 cm. paa akl braklmtr. A ksm dikile birletirilmitir.
n ve arka bedenlere, belden balayp paa da biten yan kuplar allmtr. Kuplarn yan
dikileri kuma kat olarak kesilmitir. Yanlarda 24 cm. boyunda gizli cep vardr. n
ortasnda belden itibaren braklan ukur yrtmacndan geirilen ukur paras ile belin
bzlmesi salanmtr.
izim 4: A Kuma Kat Paas Oyuntusuz alvar Kalb
izim 4de verilen alvar kalb, dz dikdrtgen eklinde, yere kadar hi oyuntusuz olarak
kesilmitir. n ve arka orta paralar ile yanlarna eklenen ve belde balayp paada biten kup
paralar olmak zere toplam 6 paradan olumaktadr. n ortasndan dikile birletirilen 2
parann a ksm kuma katna getirilmitir. n ortas dikii arka ortasnda da devam
etmitir. alvarn ukurluk yeri iin, n ve arka ortasnda, belden itibaren 10 cm. ukur
yrtmac allmtr. Yan diki zerinde gizli cep almas vardr. alvarn yan paralarnn
a ksmnda 18,5 cm paa akl braklmtr.
ncelenen ilik modellerine ait, model ve kesim zellikleri ile ilgili bulgular Tablo 4 te
verilmitir.
53
Tablo 4. liklerin Model ve Kesim zellikleri
Kapanma
n pe
n pein
ekli
Yaka
Oyuntusu
lik
Model ve Kesim zellikleri
Sfr Yaka
Kare Yaka
U Yaka
26
6
3
74
17
9
Yakada dar, etek ucunda geni pe
35
28
100
80
Dikdrtgen pe
20
35
27
8
100
77
23
35
100
Kruvaze (sa sola)

Basit kapanma
28
3
79
9
Kruvaze (Sol saa)

Kruvaze (ift ynl)
2
2
6
6
35
100
16
15
52
48
35
100
26
9
74
26
35
100
22
13
63
37
35
100
Toplam
Toplam
n ortasna eklenen ayr bir para
Bedenle beraber btn kesilen para
Toplam
Kol
Toplam
Kol ucu manetli, oyuntusuz kare kol
Kol ucu manetli takma kol
Omuz
Ku (Kol alt
Paras)
Toplam
Ku paras kullanlan ilik says
Ku paras kullanlmayan ilik says
Toplam
Kuma kat
Dikili
Toplam
ncelenen 35 adet iliin model ve kesim zelliklerine bakldnda; byk ounluunda O

(sfr) yaka alld ve tamamna yaknnda kruvaze kapanma teknii kullanld
grlmektedir. Kruvaze pay iliklerin % 80inde yakada dar ve etek ucunda genileyen pe
paras kullanlarak verilmitir. % 77sinde pe paras n ortasna sonradan eklenmek zere
ayr bir para olarak hazrlanmtr.
liklerin % 52 sinde oyuntusuz kare kol taklrken, % 48 inde normal takma kol vardr.
rneklerin tamamnda kol ucuna manet geirilerek bilekteki fazlalk toplanmtr. Kollarn
byk ounluunda kol altnda ku paras kullanlmtr. % 63 nde omuzlar kuma katna
getirilirken % 37 sinde omuzlar dikilidir.
54
izim 5: Omuzu Kuma Kat ve Pei Ayr Paradan allan lik Kalb
izim 5 de verilen ilik kalb blgede en yaygn olarak grlen kesim eklidir. Kruvaze
kapanmal, uzun takma kollu ve boyu belden biraz aada olacak ekilde hazrlanmtr.
Yakasz allan iliin yaka oyuntusu biye ile temizlenir. n bedendeki kruvaze kapanmay
salamak iin, yakada yaklak 8 cm. etek ucunda 17 cm. geniliinde pe paras eklenir,
yaka ucu ve bel hattndaki iki ilik ve drt dme ile kapanma tamamlanr. Arka ortas ve
omuzlar dikisizdir. Oyuntusuz dz takma kol allr. Koltuk altnda rahatlk salamak iin
ku paras kullanlr. Kol azna tasma ismi verilen manet allr.
izim 6: n Pei Bedenle Birlikte Kesilen lik Kalb
izim 6da verilen ilik kalb, kruvaze kapanmaldr dier ilik kalplarndan farkl olarak
kruvaze paras bedenle birlikte kesilmitir. n bedende yaka ularnda birer adet ayrca
beden hattnn aasnda iki ya da adet dme ve atk ilik ile kapanma tamamlanr. lik
dier iliklerde olduu gibi yakaszdr. Boyu belin biraz aasna kadar uzanmaktadr.
Omuzlar dikisizdir. Takma kollu olup, koltuk altnda ku paras kullanlmtr.
4.3. alvar ve liklerin Dikim ve Ssleme zellikleriyle lgili Bulgular
ncelenen alvar ve iliklere ait, dikim ve ssleme zellikleri ile ilgili bulgular Tablo 5te
verilmitir.
55
Tablo 5. alvar ve liklerin Dikim ve Ssleme zellikleri
alvar
%
Ssleme yaplmamtr
23
33
20
57
Kordon tutturma
30
42
14
40
Mara ii (Mhlama)
11
16
eitli el ve makine dikileri ile ssleme
70
100
35
100
Makina dikii
32
46
19
54
El dikii (oyulgama, rpma, bask)
19
27
17
Hem el, hem makina dikii
19
27
10
29
70
100
35
100
Makina dikii
23
33
13
37
El dikii (oyulgama, rpma, bask)
28
39
26
Hem el, hem makina dikii
14
20
13
37
Astarsz
70
100
35
100
Ssleme teknikleri
Kuman
dikiminde
kullanlan diki
teknikleri
lik
Astarn dikiminde
kullanlan diki
teknikleri
Dikim ve Ssleme zellikleri
Toplam
Toplam
Toplam
ncelenen alvar ve iliklerde, yaygn ssleme teknii olarak kordon tutturma teknii
kullanld yarsndan fazlasnda ise herhangi bir ssleme yaplmad gzlenmitir.
alvar ve iliklerin diki teknikleri incelendiinde, bir blmnn makine dikii ile dikildii,
Bir blmnn dikiminde oyulgama, rpma gibi el dikilerinin kullanld, bir blmnde
ise her iki diki ynteminin de kullanld grlmtr.
ncelenen alvarlarn % 9unda astarlama yaplmamtr. Astarlamada kullanlan diki
teknikleri ise ilik ve alvarlarn diki teknikleri ile paralellik gstermektedir.
5. Sonular
Konya alvar ve ilikleri bugne kadar yaygn olarak kullanlmtr. Gnmzde de halen
Konya ve evresinde, zellikle krsal kesimlerde kullanlmaya devam etmektedir.
Geleneksel Konya giyimindeki alvar ve iliklerin 19. ve 20. yzyllardaki rnekleri
incelendiinde, model ve kesim zelliklerinin genellikle birbirine benzedii, ancak giysilerin
kullanm yeri ve amacna gre ssleme ve kullanlan kuma trlerinde farkllklar olduu
grlmektedir.
ncelenen alvarlar genel zellikleri olarak olduka geni allm olup n ortasnda ve arka
ortasnda ukuru geirmek iin yrtmalar almtr. Bel evresi ise bu aklktan geirilen
ukur ile bzdrlerek toplanmtr. A ksm oyuntusuz ya da yere deecek kadar az
oyuntuludur. Yan paralarn a ksmnda paa akl braklmtr. Yan dikilerde genellikle
gizli cepler allmtr.
19. ve 20. yzyllarda Konya ve evresinde giyilen ilikler genel zellikleri bakmndan,
kruvaze kapanmal, yakasz ve uzun takma kolludur. Model boylar belin biraz aasndadr.
Kruvaze kapanma bazen n ortasna ilave edilen pe paras ile bazen de bedenle birlikte
kesilerek salanmtr. Yaka ucu ve beldeki dmeler iin birit ilikler veya kaytanlar
56
kullanlmtr. Omuzlar ounlukla kuma katna getirilerek dikisiz allmtr. Kol

altlarnda rahat hareket yetenei salamak amac ile ku paras kullanlm ve genellikle kol
oyuntular kare olarak kesilmitir.
alvar ve ilikler Konya giyim kuam ierisinde kentten krsal kesime, hem gnlk giyimde
hem de zel gnlerde alternatifsiz bir giyim ekli olmutur. Aratrma kapsamnda incelenen
alvar ve ilik rneklerinde rastlanlan malzeme, model, kesim, dikim ve ssleme rnekleri
geleneksel giyimlerimizin zenginlii, gzellii ve fonksiyonellii konusunda nemli
kantlardr.
Kltr deerlerimiz ierisinde nemli bir yeri olan giyim kuam kltrmzn yaatlmas,
modern giysilerin tasarlanmasnda ve retilmesinde esin kayna olmas Trkiyedeki giyim
sektrnn gelimesine de katkda bulunacaktr.
Kaynaklar
ATASOY, Nurhan. Seluklu kyafetleri zerine Bir Deneme, Sanat Tarihi Yll IV,
stanbul, 1971.
CERAN, M. Ziya. Sillede Kadn Kyafetleri, Ant Dergisi, Mays-Haziran, Yl:3, Say: 22,
1958.
ELBOL, Mukaddes. Osmanl Dnemi Geleneksel Konya lik ve alvarlar Osmanl
Dneminde Konya, Editr: Yusuf Kkda, Konya Kltr ve Turizm Mdrl
Yayn No:45, Konya:309313, 2003.
GNAY, Umay. Tarihi Trk Kadn Kyafetleri, stanbul, 1986
KOMUOLU, ., MER, A., SEKNZ, M. vd., Resim II Moda Resmi ve Giyim
Tarihi, Ankara: 133, 1986.
KKOSMANOLU, erife. Osmanl Dnemi Geleneksel Konya Gelinlikleri, Osmanl
Dneminde Konya, Editr: Yusuf Kkda, Konya Kltr ve Turizm Mdrl
Yayn No:45, Konya:301308, 2003.
GEL, Bahaddin. Trk Kltr Tarihine Giri, cilt V, T.C. Kltr Bakanl Kltr
Eserleri, stanbul:101, 2000
NDER, Mehmet. Seluklu Devri Kadnlarnda Giyim ve Sslenme Gelenei, I.
Uluslararas Trk Folklor Kongresi Bildirileri, V. Cilt, Ankara: 197- 205, 1977
NDER, Mehmet. Konyada Kadn Giyimleri,Trk Etnografya Dergisi, Trk Tarih
Kurumu Basmevi, say: IV, Ankara, 1961
NGE, Ergl. Konya Ba Oyalar, Trk Halk Edebiyat ve Folklorunda Yeni Grler,
Ankara: 396405, 1985.
SAKAOLU, Necdet. Gez Dnyay Gr Konyay, Yap Kredi Yaynlar, stanbul: 263637, 2001
SSL, zden. Tasvirlere Gre Anadolu Seluklu Kyafetleri, Atatrk Kltr Merkezi
Yayn, Ankara: 134 159, 1989
SEZGN, Mualla. Konya Kadnlarnn Eski Giysilerinin Model Kalp ve Diki zellikleri
Trk Halk Edebiyat ve Folklorunda Yeni Grler I, Hazrlayan: Fevzi Halc,
Ankara, 1985.
57
ANKARA L GLBAI LESNDE BULUNAN

BNDALLILAR (HARBALILAR) VE
ADA KADIN GYS TASARIMLARINA YANSIMALARI
Emine KETENCOLU KOAK 19
1. Giri
Yeme ime kadar doal bir ihtiya halinde olan giyinme ihtiyac, insanolunun ekonomik
corafi ve kltrel deerlerine gre ekillenip biim almaktadr. Bunun yan sra insanlarn
zevklerinin de bu biimlenmedeki rol kmsenmeyecek lde giysilere yansmtr.
Teknolojik gelimeler dorultusunda, ulam ve iletiimin de etkisiyle giyim-kuamla ilgili
yaplan yre aratrmalarnda benzerlikler olduu kadar farkllklar da gzlenmektedir.
Bu farkllklardan biri de dn trenlerinde kadnlarn giydii bindalllardr. Bindalllarn
pek ok yrede farkl trlerine rastlanabilmektedir. Halk sanatlarmz iinde yer alan
bindalllar sslenmede nemli bir yere sahiptirler Yazl kaynaklarda bindall; zerine srma
klaptan ya da simle serpme dal, yaprak, iek eleri ilenmi, kadife ya da atlas kuma,
genellikle koyu krmz, mor, lacivert gibi koyu renklerdeki entari eklinde tanmlanmaktadr
(Ana Britanica, 1987: 175).
Baz kurumlar tarafndan Mara ii olarak ta tanmlanan bindalllar zerinde yer alan Dival ii
tek yzl bir ilemedir. Deseni zel olarak hazrlanan kartonlarn kabartlmas ile 3-5 veya 7
kat metal iplikle bkmlenmi ipek ipliklerin, desen zerinden atlatlmak suretiyle ve alttan
yrtlen mumlanm pamuklu bir iplik kullanlarak desenin kenarlarndan metal ipliklerin
tutturulmas ile oluturulmaktadr. Ayn ilemin yan yana tekrar edilmesi ile yzeyde sarma
grnm elde edilmektedir. Dival iinde dz sarma, verev sarma, yarmal sarma, kabartmal
sarma, balksrt, hasr ine, dz ve verev pesent ineleri uygulanmaktadr.
Ankara ili Glba lesinde tespit edilen bindalllarn yrede yaplmad, satn alma veya
miras yolu ile gnmze kadar geldii anlalmaktadr. ar ii denilen bu bindalllarn
zerlerinde yer alan dival ii ilemelerin uygulamalarnda da baz farkllklar olduu
gzlenmitir.
2. Materyal ve Yntem
1998 yl Kasm aynda, Glba ilesinde yaplan alan aratrmas ile tespit edilen yrede
Harbal olarak isimlendirilen bindalllar zerinde yer alan dival ii ilemelerin bire bir
llerde desenleri kartlm gzlem filerinden yararlanlarak; ileme teknikleri, desen ve
motif zellikleri ile kompozisyon bilgilerine yer verilmitir. Aratrma, grme formalar
hazrlanarak kaynak kiilerle bire bir grmeler eklinde yaplmtr. Yrede tespit edilen
dival (Mara) ii bindalllarn desenlerinden hareketle yeni tasarmlar yaplmtr.
19
Gazi niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi, Elsanatlar Eitimi Blm, Aratrma Grevlisi.
58
3. Bulgular
Trk ilemelerinde ilk bezeme konular hep geometrik dzen ierisinde olmutur.
lemelerde, nceleri yer yer insan ve hayvan figrleri de yer almaktayken slamiyetin
kabulnden sonra sslemelerde figrlerin kullanlmas ileri srlmektedir (Berker, 1981: 6).
lemelerde, kullanlan malzeme ve iilik ynnden 19. ve 20. yzylda giderek bir
deiiklik olduu gzlenmektedir. Saray dnda ipek ipliin pamua, altn ve gmn
bakra ve adi tele dnt bu yzyllarda olmutur. nci mercanlar yerini renkli boncuklara
brakmtr. Ancak motif seiminde ok sayda nesnenin kullanlmas motif zenginliine yol
amtr. Renklerin her trl tonlarnn oluturduu zengin bir renk skalasnn ilemelere ayr
bir eitlilik getirmi olmas da yine bu yzylda olumutur (Barta, 1995:38-47).
Glba lesi Bindall (Harbal) rnekleri ve zellikleri
rnek-1. Rahime Koa Ait Harbal
Fotoraf no: 1- n.
Fotoraf no: 2 Arka.
19. yzyl dnemine ait rnek; kiremit rengi kadife kuma zerine altn rengi metal iplik ile
bkmlenmi ipek iplik ile dival ii inelerinden dz, verev ve kabartmal sarma ineleri ile
ilenmitir. Altn rengi trtllar ve pullar ile sslemesi yaplan harbalnn rengi biraz
solmutur. Simetrik dzendeki desen, yakas derin yrtmal harbalnn nde yrtma
kenarndan omuzlara doru uzatlarak yerletirilmitir. Arkada ayn desen yine simetrik
dzende yerletirilmitir. Harbalnn kol, etek ular ve yakas ilemeye uygun hazr
materyaller ile sslenmi ve pamuklu bir dokuma ile astarland grlmektedir.
rnek-2. Adalet Yankgle Ait Harbal
Fotoraf no: 3- n
Fotoraf no: 4- Arka
59
19. yzyl sonlarna ait rnek; patlcan moru renkli kadife kuma zerine altn rengi metal
iplik ile bkmlenmi ipek iplik ile dival ii inelerinden dz, verev ve kabartmal sarma
ineleri ile ilenmitir. Altn rengi trtllar ve pullar ile sslemesi yaplan harbalnn rengi
biraz solmutur. Simetrik dzendeki desen yakas derin yrtmal harbalnn nde yrtma
dzende yerletirilmitir. Harbalnn kol, etek ular ve yakasnda bir ypranma ve buna bal
olarak bir onarm gzlenmektedir. Hazr gereler (fisto) ile sslendii ve iinin pamuklu
dokuma ile astarland grlmektedir
rnek-3. Halime Kla Ait Harbal
Fotoraf no: 5- n
Fotoraf no: 6- Arka
19. yzyl dnemine ait rnek; eflatun renkli kadife kuma zerine altn rengi metal iplik ile
bkmlenmi ipek iplik ile dival ii inelerinden dz, verev ve kabartmal sarma ineleri ile
ilenmitir. Altn rengi trtllar ve pullar ile sslemesi yaplan harbalnn rengi biraz
solmutur. Simetrik dzendeki desen yakas derin yrtmal harbalnn nde yrtma
dzende yerletirilmitir. Bu rnekte yer alan desen 1 nolu rnek ile benzerlikler tamaktadr.
Harbaly kaynak kii kendisine gre biimlendirme yaparken ilemeli bir ksm blgenin
kaybolduu gzlenmektedir. Hazr gereler (fisto) ile sslendii ve iinin pamuklu dokuma
ile astarland grlmektedir
rnek-4. Hamdiye Klgeye Ait Harbal
Fotoraf no: 7- n
Fotoraf no: 8- Arka
60
19. yzyl dnemine ait rnek; viner renkli kadife kuma zerine altn rengi metal iplik
ile bkmlenmi ipek iplik ile dival ii inelerinden dz, verev ve kabartmal sarma ineleri
ile ilenmitir. Altn rengi trtllar ve pullar ile sslemesi yaplan harbalnn rengi biraz
solmutur. Simetrik dzendeki desen, yakas derin yrtmal harbalnn nde omuzlardan
aa doru uzatlarak yrtma kenarna yerletirilmitir. Etek ksmnda atlamal sralamal
motif grubu bulunmaktadr. Arka yakada desen omuzlardan aa doru (roba) sarktlm
ekilde yerletirilmitir. Yine simetrik dzen hkimdir. Harbalnn kol, etek ular ve
yakasnn ilemeye uygun hazr gereler ile sslendii ve iinin pamuklu dokuma ile
astarland grlmektedir. Arka etek nden biraz daha uzundur.
rnek-5. Fahriye ahine Ait Harbal
Fotoraf no: 9- n
Fotoraf no: 10- Arka
19. yzyl dnemine ait rnek; patlcan moru renkli kadife kuma zerine altn rengi metal
iplik ile bkmlenmi ipek iplik ile dival ii inelerinden dz, verev ve kabartmal sarma
ineleri ile ilenmitir. Altn rengi trtllar ve pullar ile sslemesi yaplan harbalnn rengi
biraz solmutur. Simetrik dzendeki desen yakas derin yrtmal harbalnn nde yrtma
dzende yerletirilmitir. Harbalnn kol, etek ular ve yakasnn beyaz fisto ile sslendii ve
iinin pamuklu dokuma ile astarland grlmektedir.
Yrede tespit edilen rneklerin ou, malzeme bakmndan XX. yzyln dejenere edilmi
etkilerini tamaktadr. Ayrca ileme tekniklerinde dival ii tekniklerinin de yer yer dejenere
edildii ve kabartmalarda (alt dolgularnda) farkl trden malzemelerin (plik, vilneks v.s.)
kullanld gzlenmitir. Yarma tekniinin, sarmalarn zerlerinden geliigzel ine atlar
ile uyguland grlmtr.
Motif ve kompozisyonlarn bazlar XVI. ve XVII. yzyl tesirinde kalm trden olduklar da
gzlerden kamamaktadr. lemelerde, yaln ifadeli kompozisyonlar ile bazlarnda
simetrinin de gzlendii motif dalmlar yer almaktadr. Bununla beraber kompozisyonlarda
vazo, ibrik gibi nesnelerin kullanlmas bir motifin tekrarndan oluan kompozisyonlarn
kullanlmas, XVIII. yzyl akla getirmektedir. Ancak bir motifin tekrarnda oluturulan baz
bordrlerin varl yine XX. yzyl akla getirmektedir. Harballarn ilemelerinde gzlenen
kompozisyonlar; genel olarak nde ve arkada simetrik dzendedir. nde; yakada yrtma
olduu durumlarda desenin yrtmaca gre ekillendirilerek omuzlara doru uzand veya
61
omuzlardan aa sarktlarak yerletirildii grlmektedir. Arkada ise yakann aklna

gre ekillendirilmi ve bazen de bordr biiminde olduu gzlenmitir. Kollarda; desen, asl
desenden oluturulmu bir motif grubundan elde edilmekte ve kol azndan omuza doru
uzayan bir dzenektedir.
4. Sonu
Tespit edilen harballarn (bindalllarn) gelinlik, ya da kna gecelerinde giyilen bir kyafet
olduu ve kullanlan kadife kumalarn, dnemin moda kumalarn yanstt
anlalmaktadr. Yrede tespit edilen rneklerin ounun, gereler bakmndan byk lde
deiiklie uram olduu gzlenmitir. Ancak her trl nesnenin kullanmyla motif ve
kompozisyonlarda eitlilik sz konusudur.
Harballarda en ok gzlenen teknikler; dival ii ine eitlerinden, dz ve verev sarma, gibi
daha ok dokumann iplikleri kapatlarak yaplan ine teknikleridir. Estetik deeri olan bu
rnlerimiz, sanayilemenin etkisi ile ya sandk ilerinde ya da sadece mzelerde yer
almaktadr. Bu konuda yaplan almalarn amac; yzyllardan beri sre gelen kltrmzn
halkn iinde de hala yaatldn gsterme abasdr. Halkn iinde tespit edilen ilemelerin
tm zelikleri ile belgelenmesi ve tantlmas gerekliliine inanmaktayz. nk bulunduu
dnem zelliklerini ortaya koyan ve kltrmz hakknda bize farkl bilgi kaplarn aralayan,
eser niteliindeki bu rnlerin, kapal alanlardan kurtarlmas gerekmektedir.
Bu dnceler ile literatre katk salayabileceine inandmz bu almada; yrede tespit
edilen dival (Mara) ii ile ilenmi bindalllarn (harballarn) desenlerinden hareketle,
ada kadn giysileri ile kadn giysilerini tamamlayan; apka, kemer, bilezik ve yaka inesi
gibi aksesuar tasarmlar yaplmtr.
KAYNAKA
Ana Britanica, Genel Kltr Ansiklopedisi, Cilt:V, stanbul, 1987
BARITA, H. rcn., Dolmabahe Saraynda Trk leme Sanatndan rnekler,
T.B.M.M. Milli Saraylar Daire Bakanl Yayn No: 15, T.B.M.M. Basmevi, Ankara,
1995
BERKER, Nurhayat., lemeler, Yap ve Kredi Bankas Kltr ve Sanat Hizmetleri:4,
Topkap Saray Mzesi:6, Tifduruk Matbaas, stanbul, 1981
KAYNAK KLER
Rahime Ko
Adalet Yankgl
Halime Kl
Hamdiye Klge
Fahriye ahin
62
TASARIMLAR
63
BA BALAMANIN LETMDEK DL
Ekber YELYURT 20
Trk kadn Anadolu'yu kendine yakr deerlerle ifade ediyor. Trk kadnnn bana takt
her baln, her taknn kendine gre tad anlam vardr. Anadolunun aynas haline gelen
ba balamas, halk deyimlerimize de girmi bir gelenek olarak asrlardr sregeliyor. "Kzn
ban balayalm.", "ocuklarn ban baladk.", "Balk parasn tamamlarsak, dn
olacak." gibi sylemlere Anadolu'da ska rastlanr.
Trkiye'nin batsndan dousuna, kuzeyinden gneyine hangi yresine gidersek gidelim,
balk ve ba balama ortak bir gelenektir, yerel bir kltrdr, bir yerel deerdir. Hatta
Anadolu'dan Asya'ya kadar balk vardr. Bu da ban balama, balk alma, balk paras
deyimleriyle gnmze kadar gelmitir.
Trelere gre ba balama trenlerle yaplr. Yeni gelinin bal, davetli kadn konuklar
nnde balanr. Baz yrelerimizde de erkek taraf altnl balkla gelinin ban balar;
balk kadnn ahsi mal olur.
Balklardaki altnlarn yeni kurulan yuvann ekonomik destei olmas amalanr. Skntl
gnlerde balk altnlar bozdurulur, durum dzelince kadnn balk altnlar yeniden
tamamlanr.
Anadolu'da Ba Balama ekilleri
Anadolu'da her ba balama ekli ayr bir anlam ifade eder. zel anlam ifade eden ba
balama biimlerinden bazlar unlardr: Bebek ba balamas, ocuk ba balamas, evli
kocas gurbette olan kadn ba balamas, gelin ba balamas, boanm kadn ba balamas,
kocas len kadnn ba balamas, ocuklu kadn ba balamas, ocuu olamayan kadnn
ba balamas, kaynanas ile aras ak olan kadnn ba balamas, kocas ile aras ak olan
kadnn ba balamas, kaynana ba balamas, nene ba balamas...
Zira her ba balama eklinin ve taklarn birbirinden farkl anlamlar ve mesajlar vardr.
rnein, Anadolu'nun baz kylerinde dnlerde, gen hanmlardan bazlar balarna sar
ember (earp) takar, bazlar ise krmz ember takarlar. Sar ember, takan hanmlarn
elerinin askerde olmadklarn, krmz ember ise takan hanmlarn eleri veya nianllarnn
askerde olduunun ifadesidir.
Ayrca gelinin ve damadn akrabalar bir renk ember takar, komu veya dier kylerden
gelenler deiik ember takarlar. Taktklar emberlerden akrabalar ayrt edilir.
Taklarn Dili
Her ba balamaya taklan taklarn da paralel olarak ayr bir dili vardr. Teknolojik iletiim
aralar bu kadar yaygn deilken, yrede iletiim ba balama ile salanrd.
20
Halkbilimci - Ressam
64
Bana iki dizi altn takan kadn, bu taklarla ailesinin maddi durumunun iyi olduunu ifade
eder. Nazara gelmesin diye mavi boncuk veya mercan taklr. Bu kadnn gzel olduunu
ifade eder. Bana sim takan kadn, "Ben taze gelinim" iaretini verir.
Bunun gibi daha birok anlam tekil eden ba balama zerine taklan taklar vardr.
lemelerin de Dili Var;
Baz yrelerde ba balamalarnn rtsne ilemeler yaplr ve bu ilemelerin de ayr bir dili
vardr. Anadolu'da kaynanas ile aras ak olduunu ifade etmek isteyen gelin, bandaki
rtye kaynanadili iei motifi iler.
Kocasnn gz darda ise, yaad sknty gstermek iin ayr renklerde iki gl iler. k
gen kz, hissettii bu mutluluu smbl iei ilemesi ile ifade ederken, mor smbl
platonik ak yaayan kz, pembe smbl nianl kz, beyaz smbl ball ifade eder.
Kocas ile aras ak olan yeni gelin de bana biber balar oyas ileyerek bunu ifade eder.
Gelinler erik iei oyas kullanrken, gen hamile kadn bana mjde oyas, ocuu
olmayan kadn da yas oyas iler.
Tm bunlar ba balamann dili ile ifade edilen yerel deer ve kltrdr. Anadolu ba
balamalar Trkiye'nin her yerinde ayr bir zellik tar. Ba balama ekilleri Anadolu'yu ve
anatomisini tek bana yanstabilen yapaylktan uzak doal bir iletiim arac olmutur.
te bu ananevi dorua ulam manevi deerlerimizi Anadolu'nun kar kar topraklarnda
yaayan Trk kadnlarmz yaatmlar ve gnmze kadar gelmi gemi tm iletiim
aralarnn belki de en deerlisi olmulardr.
Ba Sslemesinde iein Dili
Gndelik hayatn her safhasnda yer alan iek, Anadolu giyiminde de kullanlmtr. Eskiden
baa balanan rtlerin kenarnda iek oyalar vard, imdi ise unutulan bu oyalarn
birbirinden farkl mesajlar vard. rnein, smbl iei oyasn, k gen kz ve nianl kz
bana balard. Smbl, akn ve mutluluun sembolyd. Mor smbl, k kz; pembe
smbl, nianl kz; beyaz smbl, ball anlatrd.
Bana taze karanfil iei takan delikanlnn, yavuklusu var demekti. Karanfil oyasn,
gelinler (evli kadnlar) takarlard. Gl oyasn, baz yrelerde gelinler, baz yrelerde kzlar
balarlard. Sar nergis oyasn bana balayan, Ovidius'un milattan nce 8. yzylda yazd
Narcisse servenindeki gibi, mitsiz akn duyururdu.
Erkei gurbete giden kadn, yaban gl oyas balard. Badem iei oyasn, sevdiiyle
evlenecek kz takard. Erik iei oyasn, gelinler kullanrlard. Kocasyla aras "naho" olan
yeni gelin, bana biber bahar oyasn seerdi; "ilk gnlerinde evliliime ac dt" demeye
getirirdi. Yok eer krmz ac biber oyas balanmsa bana, bu, kocasyla arasnn biber
gibi ac olduuna iaretti. Gen hamile kadn, bana "mjde oyas" takard.
Btn bu gelenekler baz yrelerde hala devam etmektedir. Varl olan aileler, gelinlerinin
bana elmasl taklar takarlar. Taklarn isimleri rnein "meneke", "kabak iei", "dal
65
inesi" ve "yldz"dr. Yeni gelin yl boyu, dier evli kadnlardan ayr ekilde ban balar.
Barts gen yaplp katlanr; arkaya atlr. genin bir ucu alna getirilir. Dier iki ucu,
yanlardan aa doru braklr. Bylece, gelinin tm yz ve zlfleri, iek oyalaryla
evrelenir. Yeni gelini ziyaret eden kadnlar, onun, iekler arasndaki gzelliini seyrederler.
Orta yallar ve yallar, daha deiik ba rterler. Yallarda oyalar klr ve sadeleir.
Ama yazmalar ieklidir, oyalar ieksiz olsa bile.
Trk kadn ba balamalarn tamamlayan tak ve aksesuarlar;
Kadn Taklar;
Ba taklar; Tepelik, Alnlk ( kor), Zlflk (yanak dven, resme), enelik (yccek,
ilmeeri, sakaldrk, sakalduruk, tombaka), Kpe, Hzma, Enselik.
Boyun taklar; Gerdanlk (Gdklk), Kolye, Hamayl, Muskalk.
Dierleri; Dlk (Gslk), Yzk, Bilezik, Halhal, Kemer tokas.
Kadn Aksesuarlar;
Tarak, Bart inesi, el ba, Sa ba, Gm dme, Srmedan, Kemer, Kese (Tarak
kesesi, Para kesesi).
Yukarda snflandrlan kadn ve erkek taklarndan gnmze kadar gelebilenler
incelendiinde u sonular ortaya kmtr. ncelikle taklarn hemen hemen tmnn
gm olduu grlmtr. Altn olanlar ok aznlkta kalmtr. zellikle erkek taklarnda
hi altn rnee rastlanmamtr. Bunun nedeni dinimizde erkeklerin altn kullanmas mekruh
olsa gerek. Ancak genel olarak kadnlarda da altn rnekleri ok az.
Yan sra erkeklerde taklarn az, aksesuarlarn fazla; kadnlarda ise taklarn fazla,
aksesuarlarn az olduu grlmtr.
Son olarak taklarda genelde kabartma, telkri ve savat teknii en ok kullanlan teknik,
gm ise en ok kullanlan maden olmutur. Altn kullanlmamasnn nedeni ise altnn ok
kymetli bir maden olup, az ve bulunmas zor olduu eklinde dnlebilir.
Anadolu'da bin yllar sre gelen bu ba balamalarn her birinin ayr ayr dili olduunu ve
deiik mesajlar ilettiini biliyoruz. Bunlara bal olarak gzlemlerime gre Anadolu'da 160
ba balama ve ssleme trne rastlamak mmkn. Trk kadn, ban deiik ekillerde
balayarak kendi mahallinde bir takm mesajlar verir.
Ba balama ekilleri ile iletiim Anadolu'da binlerce yldr devam etmektedir. Ksaca,
yaptm yresel aratrmalar dorultusunda unlar gryorum ve unu dnyorum
aratrmaclar yaptklar incelemeleri yan sra grsellie de nem vermeliler. Bin yl akn
zaman kaydeden kltrel miras bozulmadan bugne kadar gelmi, ancak bu deerler abuk
gelien ve deien ada ara ve gerelerle donatlm bu iletiim dnyasnda yerini baka
nesnelere brakmtr. Bu deerler yava yava kaybolmakta ve gelecek nesillere doru
olmayan deerler aktarlmaktadr.
Bu sayede halkbilim hizmet alanna giren konularda, grsel iletiim asndan plastik
sanatlara yer vermek zere otantik deerlerin gelecek nesillere k tutmas amacyla Trk
kadn ba balamalar zerine aratrma yaptm ve bunu eserlerimde aktarmaya altm.
66
letiim ve halkla ilikiler terimleri I960'l yllarda Amerika'dan lkemize gelerek yeni yeni
konuulmaya baladnda insanlar bunun ne menem ey olduunu dnyordu. Oysa
iletiim ve beeri ilikiler Trklerde bin yldan beri var olan bir kavramd.
Kynde mtevaz bir yaam srdren bir aileye mensup yeni gelin kaynanas ve kaynatas
ile gelinlik yapar konumazd. Bir derdi olduunda onu da sylemesi gerekiyordu ama
gelenek ve greneklerine gre konuamazd derdini syleyemezdi o zaman gelin odasna
kapanr. Eli ile iledii bir biber oyasn yazmasn takar kaynvalidesi ve kaynpederine
kocasnn ona kt szler, ac szler sylediini iaret eder ve konumadan iletiimi salard.
ayet geline kaynvalidesi kt szler sylyor ise, gelin bu seferde eli ile iledii kaynanan
dili ieini tlbendine takar ve ky meydannda gezerek kaynvalidesinin kendisine kar
dilinin ac olduunu ve kt szler sylediini etrafndakilere hi konumadan ifade ederdi,
halen de ediyor.
Bin yldan beri iletiimi ba balama ekilleriyle salayan Anadolu kadn karanfilleri ipe
dizerek boynuna takp yrdke etrafa gzel kokular sam, bandan sarktlm boncuklar
yanana vurduka yanan kzartarak allk olmu ve bana takt bir iekle yalnz
olduunu, iki iekle evli olduunu ifade etmi ve iletiimi salamtr.
67
ADANA VE OSMANYE HALK KLTRNDE

GYM- KUAM GELENE
Prof. Dr. Erman ARTUN 21
Giri
Trk kltrnn en eski kaynaklarndan saylan Divan Lgat-it Trkte Kagarl Mahmut, eski
Trklerin el tezghlarnda hal, ynl ve pamuklu kumalar dokuduklarn, ipekli kumalar ise
inden getirdiklerini belirtmektedir. Bu eserde ayrca eski Trk giyim, kuam ve sslemesine
ait birok terim, deyim ve ataszne yer verilmitir (Meri, 200: 216).
Konar-ger ve yerli Trkmenlerde kadn balklarna ok nem verilir. Geleneklerin devam
ettii kylerde, yeni evlenmi gelinin bana, ilk kez kadn bal balanaca zaman konuklar
davet edilerek zel ba balama treni yaplr (Krzolu,1982: 136).
Gen kz evlenirken dn balnda gelinin ba kz ba olarak dzenlenir. Bu ba gen
kzlar hazrlar. Gerdee girinceye kadar gelinin ba, kz badr. Gelin, baba evinden olan
evine giderken bu ba sslemesi zerine, ban arka tarafna rengrenk rtlerin ular pullarla
ilenmi al renkli bir rt rtlr. Bunun zerine renkli tyler, eitli taklar yerletirilerek
duvak yaplr. Bataki taklar ve tyler arasnda, uur ve aydnlk getirmesi, ktlkleri
uzaklatrmas inanc ile kk bir ayna da yerletirilir (Krzolu, 1992: 136).
Giyim kuam, insanolunun kltrel geliim ve yaam srecinde kkeninde koruma amal
olmasna karn, geliim srecinde geni kltrel ilevler yklenmi bir olgudur. Ekolojik
koullarn toplumsal ve kiisel deer yarglarnn trelerin kltrel ve ekonomik koullarn
biimlendirdii nemli bir kltrel ge ayn zamanda da kltrn bir taycsdr (Erden,
1998: 6).
Giyim insann bedenini rten giysi, aksesuar makyaj ve bunlar kullanma biimidir. Giyim,
corafi koullar, cinsiyet, yaam tarz ve kltr etkisi ile tarih boyu deiime uramtr.
Kltr geleneksel giyim tarzna da yansm, hiyerarik yap, ekonomik durum, toplumsal
stat, meslekler ve ura alanlar giyim tarzn belirleyici olmutur (Trkolu, 2002: 22).
Sslenme, ss ve tak kullanma; ilk alarda bir inanca dayal olarak veya sslenme
gereksinimi nedeniyle ortaya km ve gelenekselleerek gnmze kadar gelmitir. Her
topluluk kendi rf, adet, grenekleri dorultusunda yaadklar corafi evreden temin
edebildikleri doal malzemelerle tasarladklar taklar geleneklerle de btnleip, sembolik
anlamlar yklenerek gnmze ulamlardr.
Ta, metal, aa, kemik, kuma, cam gibi temel maddelerin yan sra, artk malzemelerden de
elde edilen birok tak gl bir kltrel birikimin gemiten gnmze yansyan
rnekleridir. Geleneksel giyim-kuam btnleyen tak kullanma ve sslenme gelenei
geleneksel yaam srdren toplumlarda gnmzde hala devam etmektedir.
Sslenme ve tak kullanma gelenei kadnlarn yan sra ocuk ve yetikin erkeklerde de
grlen bir olgudur. Gnmzde unutulan ve unutulmaya yz tutmu geleneklerimize
21
ukurova niversitesi, Trkoloji Aratrma Merkezi
68
ramen tak kullanma, sslenme son gnlerde ilgi gren otantik moda kavramla
btnleerek devam etmektedir.
ok nceki devirlerde insann kendi toplumunda, sosyal statsn belirleyen ve giymek
zorunda olduu giyimi vardr. Aslnda bu bir zorunluluktan ok gelenein insanlara sunmu
olduu bir yaama biimi anlaydr. Geleneksel eler ieren bir giyim-kuam rnei bize,
ait olduu toplulukla ilgili pek ok bilgi sunabilir.
Tarih iinde giyim kltr incelendiinde her toplumun yaad corafya, yaam biimi,
gnlk uralar, deerleri, giyilen giysilerin biim ve eidini bunlara ek olarak takaksesuar ve makyaj biimlerini etkiledii grlmtr. Anadolu'da kadnlarn bala sarg
sarp balamas evlilik iareti idi. Ban balama anlamnn buradan geldii kabul
edilmektedir.
Anadolu, corafi konumu nedeniyle tarih boyunca Asya, Avrupa, Afrika, Msr ve
Mezopotamya kltr yollarnn kesitii bir merkez olmutur. Orta Asya'dan Anadolu'ya 9.
yzyldan itibaren girmeye balayan Ouz, Trkmen boylan Anadolu'yu yurt tutarak
Anadolu'nun bu gnk kltrel temellerini atmlardr. Anadolu kltrnde egemen kltr
Trk kltrdr. Toplumlarn giyim kuam kltrleri bu kltrn tad toplumlarn deer
yarglar, inanlar, treleri, gelenek ve grenekleri, ekonomik yaplar, estetik ve sanatsal
zellikleri vd. hakknda bilgi verir. Giyim kuam kltr obje, renk ve biimin oluturduu
karmak bir yapya sahiptir (Erden, 1998: 6).
Giyim kuamlar btn zellikleriyle bir kltr ve sanat olaydr. Anadolu insannn, manevi
dnyasn yanstan biim ve motiflerle bezeli giyimler, ayn zamanda onlarn trelerine bal
kalmalarna da yardm etmitir. Orta Asya'dan gelip Anadolu'yu yurt tutan Trklerin giyim
kuam gelenei Anadolu yerli giyim kuam geleneiyle yorularak ekillenmitir. Anadolu
Trk giyim kuam gelenei, malzemesi, biimi ve bezemesiyle Trk halk kltrnn zengin
kaynaklarndan biridir.
Trklerin giyim kltr de tarih boyunca deimeler kaydetmitir. Trk toplumu, Orta Asya
gebe toplumunda kadn erkek benzer giysileri giyerdi. Trkler Anadolu'ya ayak bastktan
sonra da geleneksel giyim biimlerini devam ettirmiler; ancak karlkl kltr al veriiyle
yeni corafyada hem etkilenmiler hem de etkilemilerdir. Trklerin Orta Asya'da
kullanmakta olduklar ve Anadolu'ya g ettikten sonrada kullandklar deri ve astragan
balklar hal seferleri ile Avrupa'ya tanarak yaylmtr. te yandan Orta Asya step
toplumunun gelitirdii pantolon da Trklerin Avrupa'ya tad bir giysi olarak bilinir.
Trkmen giyimi bir atl gebe giyimidir. Bu tarz geleneksel giysiyle, ata rahat binilir. Bir
yerden baka bir yere uzun yrylerle gler yaplabilir. Evde tarlada, dada, ovada
allabilir. Doa koullarna kar korunma olana salanabilir. Her trl ihtiya kolaylkla
giderilebilir (Tansu, 1984:536).
Osmanl mparatorluu dneminde kadn ve erkekler, toplumsal statlerine ve dinlerine gre
giyinmekteydiler. ktaya yaylm olan imparatorluk snrlar iindeki halklar kendi yaam
biimlerini ve giyim tarzlarn srdrmeye devam etmilerdir.
Trk giyim kuam kltr kalitesi, motif zenginlii, canllk ve zerafeti ile Anadolu insannn
yaam biimini ve dnya grn byk lde yanstr. Geleneksel yaamda her kuak
69
kendinden nceki kua izleyerek bu giyim-kuam anlayn, gnmze tar. Giyim-kuam

anlaynda zamana gre deiim olabilir. Bu malzemede, iilikte, yaanan gnn
modalarndan etkilenme gzlemlenmektedir.
nsann giyinme istei ve arzusu tarih sresi iinde eitli deiiklikler gstermitir ve her
devirde deiime uramtr. Bu deiiklik daima sosyal hayatn deimesiyle paralel olarak
gelimi ve deimitir. Dne, bayram yerine, devlet dairesine giden bir insann giyimiyle
gnlk ve i giyimi arasnda farkllklar vardr. Trk insan zel gnlerde giydii giysinin
adna "ellik"; alrken, gnlk giydikleri giyimlere de "gnlk" demilerdir.
Kadnlara ait giyim kuam her zaman erkeklere gre daha fazla eitlilik gsterir. Anadolu'da
kadn giyimi, bedenine ve ayana giydikleri, bunlarn bezemeleri ve taklar ile oluan bir
btndr. Kadn bu btn iinde, gelenekleri ve toplumdaki yerine gre, neyi, nerede, ne
zaman, nasl giyeceini, yaayarak renir. Bylece giyim kuam gelenei kuaklar arasnda
yaatlr. Bununla birlikte tarih, corafya, ekonomik ve sosyal durum gibi farkllklarn, doal
olarak kyafet hayatn da etkilemi, yrelere zg, tarzlarn olumasnda rol oynamtr.
Anadolu giysi kltr kltrel sre ierisinde her ynyle birlik aynilik zellikleri gsterir.
Anadolu giysi kltr farkl kltrlerdeki giysi kltryle kaynaarak Anadolulamtr.
Gei dnemlerindeki (doum, evlenme, lm) giysi kltr yrelere gre az ok farkllk
gstermekle birlikte ana izgileriyle benzerlik gsterir. Bu dnemde giysilere yklenen inan
boyutu da ayndr. Bunlar giysilerde renklerin seimi, balanmas, at trenlerinde
bartsnn yere atlp at sylenmesi, len kiinin giysisinin bir parasnn (soyka) ele
alnarak at sylenmesi gibi giysilerle kurulan ortak inan, ritel ba olmas gibi
ortaklklardr.
Deerlendirme
Birer kltrel e olan giyim, onlar reten insanlar ve toplumlarn belli boyutlarda zgn
kimlikleriyle tantmaya yarayan grsel objelerin banda yer almaktadr. Giyim kltr
karmak bir yapya sahip olup tm boyutlaryla tanyp tantma bal bana bir uzmanlk
alandr. Salkl bir deerlendirme yapabilmek iin farkl disiplinlerin bir arada alt ekip
almas gereklidir (Erden,1998:362).
Zengin Anadolu giysi kltrnn unutulan ve yaayan rneklerini toplayp mzelerde
koruyup gelecek kuaklara aktarma almalar yetersizdir. Bu konuda ge kalnrsa
sandklardan toplanacak son rnekleri deerlendirecek salkl bilgi verecek kaynak kiiler
kalmayacaktr. Baz yrelerde geleneksel giysiler ehirlere uzak merkezlerde ve kylerde hala
giyilmekle birlikte bir ok yrede zel gnlerde bile giyilmemektedir. Hatta atada anadan
kalma diye nitelenip kz eyizi olarak saklanan hazine deerindeki eyizler modas gemi
olarak nitelenerek kzlar tarafndan yeni alan evlere gtrlmemektedir.
"Eskiyi getir yeniyi al" diyerek kylerden toplanan giysiler turistlere satlarak yurt dna
kmaktadr. Bunun en gzel rnei camilerde deer biilemeyen tarihi deer tayan hal ve
kilimler toplanarak yerlerine defolu zevksizlik rnei halfleksler almtr. Hatta bunlar
camilere blok olarak serildii iin gerekli temizlii yaplamamaktadr.
nsanlarn geirdii kltrel srete toplumlara gre farkl nitelikler kazanan giyim gelenei
gnmzde toplumsal farkllklar ortadan kaldran ortak nitelikleri olan tek tipe doru
dnmeye balamtr. Sanayinin gelimesiyle el dokumalarnn yerini fabrikasyon retimler
70
almtr. Dokumann her dmndeki, her naktaki halk estetiinin aheseri olan rnler
yerini makineye brakmtr. Gnmzde az da olsa geleneksel giyim kuam kltrn
srdren topluluklar vardr. Bunlar son rneklerdir. Halk oyunlar ekiplerinin bir ounun
giydikleri yreyi yanstan giyimlerle ilgili aratrmalar, yarma kazanma kaygsyla znden
sapmtr.
Bu konuya gnl veren deerli aratrmaclarn yllar yl topladklar rnlerin bir araya
getirilerek korunmas ve gelecek kuaklara aktarlmas iin gerekli aba ve somut yatrm
yaplmasn salayacak tedbirler alnmaldr.
Anadolu'nun ok zengin giyim kuam geleneine ramen bunlar zerinde yeterli aratrmalar
yaplamamtr. Disiplinler aras almalar gereklidir. Bireysel gayret ve abalarla yaplan
almalar yetersiz kalmaktadr. Kltrel deiim ve geliimle byk deiime urayan giyim
kuam gelenei objeleri, giyim kuam geleneiyle, retim biimleriyle, oluum ve estetik
boyutuyla aratrlmay beklemektedir. Korunup gelecek kuaklara aktarlmas almalar da
yetersizdir. Son kalan rnekleri toplansa da gelenei yaatanlar azalmaktadr. ark kesi
yapma modasyla toplanan objeler gelenei yaatanlarca deerlendirilmedike eksik
kalacaktr.
ADANA VE OSMANYE'DE GYM KUAM GELENE
Giyim kuam kltrn belirlerken ehir ehir ayrm yapmak zordur. Gemite ayn kltr
yaam Anadolu'nun pek ok yresine yaylm boylarn giyim kltrlerin byk lde
benzer olmas doaldr. Ancak yrelerde yaplan giysi kltrleri aratrmalarnn birlikte
deerlendirilmesi sonucu Anadolu giyim kuam kltr deerlendirmesi yaplabilir. Adana ve
Osmaniye giyim kuam geleneinin, illerin corafi yaps ile sosyoekonomik yaplarna gre
ekillendii grlr. Yrede yaayan Trkmen oymaklarnn kltrel yaplar bir bine ok
yakn olup, kk kltrel farkllklar gstermektedir.
Adana ve Osmaniye'ye Trk boylarnn yerlemeleri, 780li yllarn sonuna, 800l yllarn
bana rastlamaktadr. Bu Trkmen blgesinin kltrel yaps incelendiinde, kltrel
deerlerinin hemen hemen ayn olduu grlmektedir. Mutfak kltrleri, giyim kuamlar,
balarna giydikleri brkleri, ayaklarndaki yemenileri, bele baladklar kuaklar, alvarlar,
kadnlarn bana giydikleri feslerinden, dnde sylenen kna atlar, az yaps, trkleri,
halk edebiyat rnleriyle bir btndr.
Adana ve Osmaniye'de zellikle dn trenleri srasnda gzlemlenen tak kullanma ve
sslenme gelenei bu trenler srasnda kiilerin nem srasna ve trenin nemine gre
deimektedir. Bir gen kzn evlenmeden nce sslenmesi ho karlanmaz, ancak evden
kaca gn gemite daha ok nazar inancna bal olarak gnmzde ise gzel grnme
amal ss yaplmaktadr.
ve zel gn giysileri farkllklar ierir. Dn yaplan gelin ba ile gerdek sonras yaplan
balk farkldr. Kylerden kasaba pazarna gelindiinde, kimin kyden olduu giysilerden
anlalr. Krsal yaamda kadn da kapaldr. Kendi toplumunun yaam biiminde
geleneklerine gre giyinir. Sslenme gereksinimlerini gelenekte grd ne ise, o ekilde
karlar. ocuk giysileri de cinsiyete bal olarak belirli bir yaa kadar zen tar. Krsal
yaamda kadnlar zamanlarnn byk bir blmn alarak geirdikleri iin gnlk yaam
ve i giysileri farkllklar gsterir. zel gn giysileri ve balklar dnler vb. nedeniyle
71
grlr. Anadolu'da bir gen kzn szlenmesiyle yaplan "ba dzeni" sosyal statsn
belirler ve evlilik, olgunluk, yallk dnemlerinde bu nemini kesintisiz korur.
Giyimler, koruma ilevleri kiilik ve stat belirlemelerinin dnda yaanlan toplumun
deerlerini yanstan birer sembol olmulardr. Giyim kltr insanlk tarihinin geliim
belgeleridir. Adana ve Osmaniye'de giyim kuam kltrne baktmzda belirli kmeleri
grrz. Bunlar;
1. Krsal yrelerde geleneksel giyim kltrnn yaatld evreler.
2. Byk ehirlerde oluan modern giyim kltr evreleri.
3. Ky ve kasabalarda modern giyim kltryle geleneksel giyim kltrnn i ie
yaad evreler.
4. Trenlerde yaatlmaya allan geleneksel giyim kltr evreleri.
5. Topluluklarn zelliklerini yaatmaya alan dier giyim kltr evreleri.
l merkezi ve kyler arasnda, giyim-kuamda, farkllklar gzlenmektedir. Son yllara
gelinceye kadar, yallarda ve genlerde, giyim-kuamda byk bir fark yok iken; bugn bu
fark, daha belirgin durumdadr. Yal erkek ve kadnlar, daha ok gelenek ve greneklere
bal, giyim kuam korumakta, genler ise, modern kyafetler giymektedir.
Adana ve Osmaniye'nin giyim kuamnda da, ekonomik durumun ve doa koullarnn etkileri
karma giyimler biiminde grlmeye grlr. Yre nfusunun byk blmn oluturan
Yrkler yaamn her alannda ve giyim kuamda geleneksel zelliklerini byk lde
korumaktadrlar. lin geleneksel yaps yeni yeni zlmeye balamtr. Deiimde alnan
glerin de etkisi vardr. Krsal kesimde geleneksel giyim kuam srerken kent merkezlerinde
geleneksel giyim kuamla modern giyim kuam birlikte srdrlr. Bazen de geleneksel giyim
modern giyimle birlikte alvar stne tirt giyilmesi rneinde olduu gibi karma giyimler
biiminde grlmeye balamtr.
ADANA VE OSMANYEDE KADIN KIYAFETLER
Taklar ve Ssler
Sslenme, ss ve tak kullanma; ilk alarda bir inanca dayal olarak veya sslenme
gereksinimi nedeniyle ortaya km ve gelenekselleerek gnmze kadar gelmitir. Her
topluluk kendi rf, adet, grenekleri dorultusunda yaadklar corafi evreden temin
edebildikleri doal malzemelerle tasarladklar taklar geleneklerle de btnleip, sembolik
anlamlar yklenerek gnmze ulamlardr (K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8).
Ta, metal, aa, kemik, kuma, cam gibi temel maddelerin yan sra, artk malzemelerden de
elde edilen birok tak gl bir kltrel birikimin gemiten gnmze yansyan
rnekleridir. Geleneksel giyim-kuam btnleyen tak kullanma ve sslenme gelenei
geleneksel yaam srdren toplumlarda gnmzde hala devam etmektedir (K11, K12,
K15).
Adana ve Osmaniyede zellikle dn trenleri srasnda gzlemlenen tak kullanma ve
sslenme gelenei bu trenler srasnda kiilerin nem srasna ve trenin nemine gre
deimektedir. Bir gen kzn evlenmeden nce sslenmesi ho karlanmaz, ancak evden
kaca gn gemite daha ok nazar inancna bal olarak gnmzde ise gzel grnme
amal ss yaplmaktadr (K5, K6, K7, K8, K9).
72
Sslenme ve tak kullanma gelenei kadnlarn yan sra ocuk ve yetikin erkeklerde de
grlen bir olgudur. Gnmzde unutulan ve unutulmaya yz tutmu geleneklerimize ramen
tak kullanma, sslenme son gnlerde ilgi gren otantik moda kavramla btnleerek devam
etmektedir (K4, K7, K8, K9, K10).
l merkezi ve kyler arasnda, giyim-kuamda, farkllklar gzlenmektedir. Son yllara
gelinceye kadar, yallarda ve genlerde, giyim-kuamda byk bir fark yok iken; bugn bu
fark, daha belirgin durumdadr. Yal erkek ve kadnlar, daha ok gelenek ve greneklere
bal, giyim kuam korumakta, genler ise, modern kyafetler giymektedir (K1, K2, K3, K4,
K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15).
Adana ve Osmaniyenin giyim kuamnda, ekonomik durumun ve doa koullarnn etkiler
grlr. Yre nfusunun byk blmn oluturan Yrkler yaamn her alannda ve giyim
kuamda geleneksel zelliklerini byk lde korumaktadrlar. lin geleneksel yaps yeni
yeni zlmeye balamtr. Deiimde alnan glerin de etkisi vardr. Krsal kesimde
geleneksel giyim kuam srerken kent merkezlerinde geleneksel giyim kuamla modern
giyim kuam birlikte srdrlr. Bazen de geleneksel giyim modern giyimle birlikte alvar
stne tiort giyilmesi rneinde olduu gibi karma giyimler giyilmeye balamtr (K1, K2,
K3, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14).
Balklar
Balklar geleneksel giyimin tamamlayc bir unsuru ve kadnn ssdr. Kadn, banda
tad ss ile evresine sosyal durumunu ve ekonomik gcn gsterir. Gen kz bal,
yeni evli kadn bal, gelin bal, ocuklu kadn bal, olu askere gitmi ana bal ve
nine balklarnn her biri ayr ayr zellikler gsterir (Krzolu, 1992: 134).
Balklar, blgelere ve giyenin durumuna gre, ister altn, gm veya boncuklarla sslenmi
olsun, ister kz ba, ister gelin ba, ister yeni evli kadn ba ya da dul veya yal kadn ba
olarak dzenlensin hepsinde esasta birlik vardr. Baa nce bir fes veya takke giyilir. Buna
genelde Arakn ve Terlik denir. Her ikisi de teri emici anlamnda kullanlmaktadr.
Balklar terlik zerine eitli rtler rtlp balanarak ve taklarla sslenerek yaplr
(Krzolu, 1992: 134).
Balklardaki Ssler;
Altn ve gm sslemeleri arasnda mavi boncuk ve istiridye kabuklaryla kurt dii gibi
ssler de bulundurulur. htiyar kadnlarn balarnda ssleme olmaz ve olsa da ayp saylr
(Yalman (Yalgn),1993: 116).
Altn;
Nianl kzlar alnlarna Gazi, yanaklarna altn ke, Mahmudiye altnlar takarlar ve bunlarn
ularna da yine gazi altnlar eklerlerdi. (Yalman,1993:229)
Gelinler akaklarna kepe ismini verdikleri bir eit ii ukur altn takarlar. Bu, Tecirli
arasnda dettir. Gelin olmam kzlar bu ii ukur altn katiyen kullanmazlar. Airet arasnda
gelin ile kz semek kadar kolay bir ey yoktur. Onlarn hepsinin rt ve elbiselerinde ayr
ayr iaretler vardr. (Yalman (Yalgn),1993:357)
Fesin evresine dizilen altnlar iki trl isim alr. Krkmann zerine gelen kk altnlara
Aln altunu kulaklarnn zerindeki mecidiye byklnde dlm ve ukurlatrlm
73
altnlara da dme denir. Bunlardan baka ok zaman kulaklarn stne gelen dmelerin
altndan zerleri maallah yazl levhalar sarktlr (Yalman (Yalgn), 1993:359).
Ta;
Yrk kadnlar arasnda iki trl balk vardr. Bu balklara ta ad verilir. Bu talar ban
kalbna gre ve tepelik eklinde som gmten yaplr. Bir ta gibi etrafndaki salkm ve
zincirlerle beraber baa taklr. Bunlar Trkmen olmayan yrkler arasnda grlr.
(Yalman(Yalgn), 1993: 358)
Tozak (baa taklan ss);
Gneyde Trkmenlerin kz ve gelinleri tavuk tylerini boyayarak balarna takarlar, bunun
ismine tozak derler. Tozak iin u maniyi sylerler. (Yalman (Yalgn),1993:143)
Yel vurur kozak oynar,
Banda tozak oynar,
Ben yrime ne yaptm ki?
O benden uzak oynar
(kozak: pamuk kozas)
Zilif;
Fesler giyilmeden nce salar rlr, beliklenir ve aln zeri kesilerek krkma meydana gelir.
Krkmadan baka kadnlarn kulak nne doru inen bir uzunluk grlr ki bunun ismine
zilif denir. Zilifler ve onlarn tuvaleti kadnn durumunu gsteren biricik belirtilerdendir.
Yrk kz ve gelini en ok ziliflerinden tannr (Yalman (Yalgn), 1993:359).
Her sabah her sabah gzel
Kar yamacmdan bakar
Baktka canm zer
Zilfini gerdana dker
(k Avar Musa)
Baa giyilenler;
Srma fes (Gm srma fes)
Osmaniye yresinde kadnlar baa fes giymilerdir. Fesin etraf gm sim iplikle ilenmitir.
Fesin zerinde tepelik denen gm tak bulunmaktadr. Gm fesin aln ksm ak kalacak
ekilde beyaz renkli yazma oyal yalk ile fesin stnden ene altna apraz gelecek
ekilde balanmtr. Ba ular omuza braklr. Fesin alnda ak kalan n ksmna her
srasnda 6 altn olmak zere maddi duruma gre birden drt sraya kadar tak taklr. Fesin
ak kalan aln ksmna gmten yaplm ortasnda mavi ya da krmz ta bulunan ke
denen dikdrtgen eklinde bir jest vardr. Kenin sana ve soluna gm taklarla rl
jestler taklmtr. Her gm rgnn ucu keye balanm ve alna doru yarm ay
eklinde salnmtr. Altnla gm kark kullanld gibi sade gm ya da sade altn
olarak ta kullanlmaktadr. Yanaklara ene hizasna kadar inen adna ayakl denen tak
mevcuttur (K1, K2, K3, K4, K5, K11, K12, K13).
lin genelinde kullanlan kadn badr. Srma fes zerine balanm heril yalk ve yalk
zerine renkli grepler balanmakta ve ular arkaya salnmaktadr Yalk boyun altndan
dolanarak arkadan balanmaktadr. Boyuna beibiryerde jet olarak taklmakta, fesin
yanlarna ke denen gm bir jet bulunmakta ve keye ayakl denen altn taklar
74
taklmaktadr. Ayakl ene hizasna kadar inmektedir (Erkoak-Gizlice, 2003:126-K1, K2,

K7, K8, K9, K11, K12, K14, K15).
Horzum kadnlarnn balarna giydikleri fesler Kadir dervilerinin klahlar gibidir ve
zerlerinde birer gl vardr. Bu det Antepte evre kylerde de srmektedir. Bu ilemeli gl
on be santim apndadr. Bu fesin etrafnda altn, gm paralar dizilmi ve bu paralarn
etrafna birok gm zincirler de eklenmitir (Yalman (Yalgn), 1993: 37).
Pskll Balk: Airet kzlar balarna fes ve boncuktan yaplm 15 santim uzunluunda
pskll bir balk kullanrlard ve bu baln zerine krmz renkte bir de yalk balanrd
(Yalman (Yalgn),1993:229).
Fes: Kzlarn balarndaki fesler trldr.
a. Krmz bezden dikilmi takkeler.
b. Etraf kesilerek kltlm bere byklnde di fesler.
c. Keeden dvlerek yaplm ve sfr numara kalba ekilmi, zeri srma ile
ilenmi boz renkte kee klhlardr (Yalman (Yalgn),1993:116).
Heril yalk;
Herilden dokunmu ince ipek barts (Erkoak-Gizlice, 2003:126-K2, K3, K4, K7, K8,
K9, K10, K11).
Ba rts;
Toroslarn Alada blgesinde kzlarn banda rt bulunmaz. Baa rt rtmek evli, yani
gelin nianl olmaya iarettir(Yalman (Yalgn), 1993:116).
Beyaz barts;
Beyaz tlbent ya da sk dokunmu ince pamuklu bir dokumadr
2003:126).
(Erkoak - Gizlice,
Balam ban beyaz brnr

Taram zlfn yerde srnr
Yzne baktka sinem grnr
Cemalin yzme ayna sevdiim
(k Cemali)
Yalk;
Fesin zerine konan rtnn ismine denir. htiyar kadnlar bunu balarna tamamen dolarlar.
Gelinler yalnz kalarna asarlar ve eri bir halde bulundururlar. Kzlar ise bu yal katiyen
kullanmazlar. Onun iin airette kz ve gelin ok abuk belli olur (Yalman (Yalgn), 1993:
356357).
Kz evlenirken dnde gelinin ba kzba olarak dzenlenir. Mesela zmir-Kemalpaada
kz bana, terlik zerine eitli renklerde krep, eki eklinde sarlarak ban arkasndan
balanr. Bunun zerine yalk denilen etraf pullu; canl renkte rt rtlr ve balanr.
Tepeye perpere denen ba ss konur. Bu, kzbadr (Krzolu, 1992: 137).
Verin benim yalm
stemiyom salm
Babam olu sen mi aldn
75
Mezarmn beyliini
(k Koca Aye)
Oyal yalk;
Oyal yal ebatlar halk arasnda devirme ls olarak bilinen (9090cm) llerindedir.
Renk beyazdr. evresine boncuk veya ine oyas ilenmitir.
Ba balar;
rt zerine alnan balanan deiik renklerde balanan rtdr. 9090 veya 7070
ebatlarndadr. Kelerinden katlanarak alnlara balanan ba badr.(Gizlice-nal, 2004:
72).
Sa ba;
Kzlarn salarnn ince ince rlmesi ve her gn kldan yaplm zel sa balaryla
balanarak bu balarn pskll ularnn kala kemiine kadar sarktlmas dettir. (Yalman
(Yalgn), 1993:116).
Yrk kzlar salarn Ba ismi altnda 40 adede kadar rer ve bunlarn her birine Belik
denir. Beliklerin ucu Sa ba denilen yn veya ipliklerden rg ile balanr. Sa balar
halis ipekten olursa erbi iplikten olursa rg isimleriyle anlr (Yalman (Yalgn),
1993:358).
Sa cnc;
rg zerlerine birok altn, gm, halka, ziynet ve para gibi eyler ilitirmek dettir.
Bunlarn ismine sa cnc denir (Yalman (Yalgn), 1993: 358).
Ssleme / dme;
Kyde kadnlar ve erkekler tarafndan ss olarak yaplan eylere resim izmek deti olup
olmadn sorduum zaman, Kara Hasan Efendi cevap olarak Bizde akak kemikleri
zerine bir ceylan resmini barutla dvmek adettir; buna dvme deriz. dedi (Yalman
(Yalgn),1993: 32).
Srma ba;
Her kzn sa bir srma ba ile rlr. Bu ba rglerinin ularna herkes durumuna gre bir
veya birka altn takar (Yalman(Yalgn), 1993: 356)
Dolama;
Pamuklu kumatan hazrlanmtr. Genilii 3 cm uzunluu ise 1,5 m kadardr. Ban fes
zerine dolanarak, boyun altndan balanmaktadr. Dolamann zerine ba balar balanmaz,
fesin aln ksm aktr, bu aklktan gm ileme grlmektedir. (Gizlice-nal, 2004: 72K1, K2, K3, K5, K13, K14, K15).
Kzlar zerlerine etekli zbn giyerler ve bu zbnlar kutnudan yaparlard. etekli
zbnlar kutnudan yaparlard. etekli entarinin zerine gz bezden yaplm Dolama
denilen bir de eteklik kullanrlard (Yalman (Yalgn), 1993: 229).
Ayakl;
Fesin ayak ksmna gelen yanlardan cumhuriyet altn byklnde iki altnn ularna 3 adet
kk altn balanarak hazrlanan bir takdr. Uzunluu ene hizasna kadar inmektedir.
(Gizlice-nal, 2004: 7273-K1, K2, K5, K6, K7, K10, K11, K12, K13).
76
Gazi;
Fesin aln ksmna gelecek ekilde bir veya iki sra halinde 12 altnn dizilerek baland bir
takdr. Bu diziler takan kadnn ekonomik durumuna gre deimektedir. (Gizlice-nal,
2004: 73-K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10).
Tepelik;
Fesin tepesine srma ile yaplan ileme. Srma ilenmi fesin evresine altn dizilerek giyilir.
Bu fesler yrede (Harmandal, Bozdoanl-Ksreli-Yumurtalk-Tecirli-Ulal-Baki-Koar
ve dier Trkmen oymaklar ) arasnda kullanlmaktadr (Erkoak-Gizlice, 2003:127-K1, K2,
K6, K7, K8, K9, K10, K11, K12).
Gmlek;
Genellikle ipekten ya da pamuklu beyaz veya beyaz zemin zerine kk iek motiflerinden
dokunmu kumalardan yaplr. Yakaszdr ve boyun ksmlar kanavie ii ile ilenmitir.
Kollar uzun ve dmesizdir (Erkoak - Gizlice, 2003: 127-K1, K2, K4, K5, K6, K7, K8,
K14). Geni kollu ve kol kenarlar oyal bir eit zbndr (Yalman (Yalgn), 1993: 356).
Gmlek pamuklu bezdendir. Diz altna kadar iner. Bazen ayak bileklerine kadar uzanr. Uzun
gmleklerin n eteklerindeki ilemeler gmlein i tarafna yaplr; nk uzun gmlek
giyilince etek n yukar kaldrlp bele balanr. Bylece etek iindeki ileme yze dner.
Tersteki ileme yze dnr. te Trkmen kadn gmleklerindeki bir zellik de budur.
Gmlek rengi genellikle beyaz ve sardr. Baz yrelerde kadnlar iki gmlei st ste
giyerler. Gmleklerin yakalar gs altna kadar aktr, kadn her yerde bebesini kolaylkla
emzirebilsin diye (Tansu, 1984: 536537).
Yoruldum yola oturdum
Felek vurdu ben gtrdm
te ilik ite gmlek
Hateye hediye getirdim
(Taf zlceli Durmu Aa)
Fermene;
Kolsuz bir yelek (Yalman (Yalgn), 1993: 13).
Cemedan;
Fermenenin altna giyilen ksa kollu, n kapal bir eit yelek.(Yalman (Yalgn), 1993: 13)
nlk;
Dikdrtgen eklinde bir petamal veya nlktr (Yalman (Yalgn), 1993: 356).
Cepken;
Genellikle mavi bata olmak zere bordo, sar, yeil renk kadifeden dikilmitir. Kollar dirsek
altna kadar uzundur. Da kolu kylerinde cepken kollar bileklere inecek ekilde uzundur.
Boyu bel hizasndadr. Etekleri hafif yuvarlaktr. n ak kendinden ba ya da aatan
yaplm tek dmelidir (K1, K2, K3, K10, K11, K12, K13, K14).
Cepkenlerin kol azlarndan balamak zere yarya kadar eitli motiflerle heril denen ipek
bcei iplii ile ilenmitir. Yakalar, etekleri ve srt ksmlar eitli motiflerle ilenmitir.
Cepken kadifenin dnda kaba kumalardan ve basmadan da yaplmaktadr. Basma
77
cepkenlerin kollar uzundur ve gnlk alma esnasnda giyilmektedir (Erkoak-Gizlice,

2003:128).
yelek;
Gmlein stne giyilen mintan ve ona benzer bir giyecektir (Yalman (Yalgn), 1993: 355).
etek;
para eklinde yapldndan adna etek denmektedir. n iki etei arka eteinden
ksadr. n etekler bele sokularak giyilir. Etein kuma basma veya gutnudur. Satenden
de yaplmaktadr. Bele sokulan n eteklerinin i ksmlar eitli motiflerle ilemelidir. Beli
nden balanr (K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9).
lin ova kyleri dediimiz ukurovada kalan ki bu blmde nfusun % 70 gibi byk bir
ounluu yaamaktadr. etek, iekli kumalardan ve satenden, cepken kadifeden, ilik
ise ipekten yaplmaktadr. Cepkenin srt, yakalar ve kollar eitli motiflerle ve herille
ilenmektedir. orap beyaz yn orap olduu gibi elde ilenmi desenli yn ileme eklinde
de olmaktadr (Erkoak-Gizlice, 2003:128-K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11, K15).
Bu kyafet ilin da kolu kylerinde kullanlmaktadr. ste giyilen cepken kaba iekli
kumalardan yapld gibi mavi, bordo, yeil kadifeden de yaplmaktadr. Kadifeden
yapldnda srt, yakas ve kollar srma ileme denen trle eitli desenlerle ilenmektedir.
Ba serbest baland gibi, boyun altndan sarlarak arkadan balanmaktadr. nlk
kanavie ii ile ilenmektedir. Bele gm kemer taklmakta, jest olarak para kesesi
taklmaktadr (Erkoak-Gizlice, 2003: 127-K1, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11).
Dere, etek Trkmen kadnlarnn hayat boyu giydii kutsal giysilerden biridir. Dere,
inanlara ve geleneklere gre hazrlanr. Dere, eitli dokumalardan yaplr. rnein,
pamukludan, ynlden, ipek-pamuk karmndan, uhadan Dokumann rengi krmz,
pembe, sar, beyaz olduu gibi desenli veya izgili de olabilir. Dokumann adlar yledir:
Alaca, itari, altparmak, altnoluk, bak ucu, ylandili, kartopu gibi (Tansu, 1984: 537).
Srma cepkenli kostm;
lin byk blmnde kullanlmaktadr. Bu kostm yre aznda ellik denen zel bir
kostmdr. Cepken lacivert yakn mavi kadifeden ve koyu renk kumalardan yaplmaktadr
ve srt, yakas ve kollar srma ilemelidir. Brk zerine kefiye balanmaktadr. Ayaa siyah
veya krmz yemeni ve yn orap giyilmektedir. lin souk da kolu kylerinde cepken
zerine abada giyilmektedir (K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13).
Gdk;
gmleinin zerine giyilen kolsuz bir kyafettir (Erkoak-Gizlice, 2003:128).
nlk;
Genel olarak krem veya kreme yakn sar renkli kumalardan yaplr. Etekleri pileli, pile zeri
Kanavie ii ile ilemelidir. Bel ksm ukurludur. Ukur etein tam tersi arkadan balanr
(Erkoak-Gizlice, 2003: 127).
Trkmen nlklerinde belirli bir ssleme biimi vardr. Geleneksel nlkler krmz veya
koyu krmz (tavankan rengi), yn el dokumasndandr. zeri genellikle kertmeli ile
(aplikeyle) sslenir. Kertmelerin yapld bez ou kez mavi olur. Mavi renk kertme mavi
78
iplikle dikildii gibi bazen sar veya beyaz veya krmz iplikle de dikilebilir. Kertme ss
ounlukla geometrik ekillidir (Tansu, 1984: 538).
Tarabulus Kuak;
etek ve nlk balandktan sonra bele balanan kuaktr. peksi bir kumatr. Adna
tarabulus denmektedir. Katlanarak bele balanr.
Olum ardakta gezinir
Tarabulusun znr
Tez gel olum Ahmet tez gel
Gelinin benzi bozulur
(Camuzall Sultan)
alvar;
Beli ve ayak azlar lastikli, peyki ksa dikilmitir. nce ve parlak st giysi renklerine uygun,
ya da ipeksi kumalardan yaplr. Yrede adna tuman da denmektedir.
Adana da siyah renkte ilemesiz, peyki diz hizasna kadar uzun olarak, koyu renkler hkim
genel olarak siyah renkten ve zeytin yeilinden dikildii grlmektedir. Peyki Adana alvar
gibi uzun olmamakla beraber, cep azlar ilemeli yaplabilmektedir. Sonu olarak alvarn
blge illerinin ortak bir kyafeti olduu grlmektedir (Erkoak-Gizlice, 2003:129-K2, K3,
K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11).
Kara alvar ldr ldr
Karde silahn doldur
Komulardan utanyom
Gidek evimizde ldr
(Sarz/Olakkayal Avar Kz)
Mavi dalama;
Arkas uzun, n ksa bir eit alvarn ismidir (Yalman (Yalgn), 1993: 356)
Kolak;
Omuz ve enseden geen bir ift (i zamanlarnda kullanlan) ikierli kolluklardr. Bunu bugn
ehirlerde ktipler ve daktilolar da kullanmaktadrlar (Yalman, (Yalgn),1993: 356).
Dizlik;
Bol ve paalar dk bir eit alvar (Yalman (Yalgn), 1993: 356).
orap-izme;
Elde ilenmi eitli renk ve desenlerde ynden yaplabildii gibi sade beyaz ynden de
ilenmektedir (Erkoak-Gizlice, 2003: 127).
Trkmenlerde oraplar genellikle yn ipliinden rlmtr. Pamuktan rlenleri de vardr.
Desenler ok zengin ve gzeldir (Tansu, 1984: 539).
Geleneksel giyinen Trkmen kadn ayana izme eker. Bilekler zerine kadar uzanan
orap pek grnmez. Onu, izmeye kadar inen ayaklk rter. Gelin kzn izmelerinde
(topuk arkalarnda) gm sslemeler olur, kadn yrdke bunlar ses karr. izmelerin
zerine, kadnn nak, paacklar der (Tansu, 1984: 539).
79
Yemeni;
Alt ham manda derisinden zeri ilenmi inek derisinden yaplm, krmz ya da siyah renkte
bir tr ayakkabdr. Gvur dalarnn ve Toroslarn ykseklerinde kalan kylerde edik ve
postal da giyilmektedir (Erkoak-Gizlice, 2003:127-K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K13,
K14, K15).
Jestler;
Beyaz mendil, para kesesi, kama (Erkoak -Gizlice,2003:127).
Edik;
Kadnlar, ayaklarna kll eftali isminde nariei renginde gedik giyerlerdi (Yalman
(Yalgn),1993:229).
Kemer;
Nianl kzlar, nianlanrken bellerine gmten saakl tas kemer takarlar (Yalman (Yalgn),
1993: 229).
Krmz / Mor uha Pantolon;
Gelinler nianllar gibi giyinirlerdi. Yalnz, bunlarn gelin olduklar zerlerine giydikleri
kaytanla krmz veya mor uha paltodan belli olurdu (Yalman (Yalgn),1993: 229)
Ba rts;
Toroslarn Alada blgesinde kzlarn banda rt bulunmaz. Baa rt rtmek evli, yani
gelin nianl olmaya iarettir (Yalman (Yalgn), 1993: 116).
Gayret Kua;
Bele balanan dolman tokal kemer genellikle yuvarlak iki tokayla kancalanr. Bu tokalar
gmten veya altn yaldzl bir madenden yahut tombaktandr (Tansu, 1984: 539).
Kemerin altyaps deriden, derinin st ksm mavi veya krmz uhadan olur. uhann stne
yuvarlak gm kabaralarla desenler oluturulmutur. Bylesi kemerin iki ucuna birer dolman
toka geirilmitir. Dolman tokal kemeri, kz babas kz iin zel yaptrmtr. Kz evden
gelin olarak karken baba, kznn beline bu kemeri (gayret kuan) kendi eliyle kancalar ve
kzna ylesi bir t de verir: Gittiin yerde elini, dilini, belini sk tut, bu szlerim kulana
kpe olsun (Tansu, 1984: 539).
ADANA VE OSMANYEDE ERKEK KIYAFETLER
Adana ve Osmaniye giyim kuamlar blgenin dier illerinde de kullanlr; ancak kk de
olsa baz farkllklar gsterir.
Baa giyilenler:
Terlik-Brk; Brk baa giyilen bir balktr. Brk Osmaniyede yazlk kyafet olarak
giyilmekte ve etrafna kefiye denen bir jest sarlmakta, kefiye ucu sol yanaa doru
salnmaktadr. Osmaniye brknde koni uzunluu fazla deildir ve pskl abartlmamtr.
Brk hem aba hem cepken zerine giyilen bir balktr evresine kefiye balanr (K1, K5, K6,
K7, K8, K9, K14, K15).
Terlik genel olarak yre insannn yaz scanda giydikleri, koni eklinde kk delikleri
olan ve delik etraf ilemeli, ucu pskll bir erkek kyafetidir. Terliin delikleri ban hava
80
almasn salamak iin yaplm, deliklerin simetrik yaplmasna zen gsterilmi olup, delik
evresi ipek bceinin heril denen ilenmemi ham iplii ile srnarak ilenmitir. Heril
iplii ipek ve altn sars renktedir. Bu ileme trne yrede gazez denmektedir (K1, K2,
K3, K4, K5, K6, K15).
Terlik genel olarak Osmaniyenin ova kyleri olarak adlandrlan, ukurovadaki kylerinde
kullanlmaktadr. Terlik zerine kefiye sarlarak kefiye ular sol yana braklmaktadr. Terlik,
yanlarnn delik olmas sebebi ile yazlar serin ve grn itibar ile k durmaktadr (
Erkoak-Gizlice, 2003:120-K10, K11, K12, K13, K14, K15).
Nerden gelin hatn kzm
Srtnda srmal ilik
Dayn sana kna yaksn
Banda pskll balk (k Elvan eit)
Kee klah; Yrede klk kyafetlerle birlikte giyilen bir kyafettir. Koni eklinde keeden
yapldndan adna kee klah denmektedir. Koni eklinde keenin ular geriye kvrlarak,
giyilir ve zerine kefiye balanr ( Erkoak-Gizlice,2003: 120121-K3, K4, K5, K6, K7, K8,
K9, K10).
Kee klah boz brkn sevdiim
Byk oynatmann zaman geldi
(Dadalolu)
Kefiye: Pskll terlik (Brk) ve kee klah zerine balanan eitli renklerde ince poidir.
Renkleri genellikle sar, siyah, yeil ve krmz olmaktadr ( Erkoak-Gizlice, 2003: 121).
Siyah ve kahverengi poi: pek dokuma olduka ince bir kumatr. Ebatlar 9090 (Halk
arasnda devirme) lsndedir. Keden keye katlanarak 10 cm geniliinde bir bant
haline getirilerek kee klahn baa gelen kvrlm ksmna balanarak kullanlmaktadr.
Ular sola doru braklarak kullanlmaktadr (K1, K2, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10).
lin souk da kylerinde bu balk kullanlrken ova kylerinde daha farkl bir balk
kullanlmaktadr. Ova kylerinde iklim scak olduundan Brk ad verilen bir terlik
kullanlmaktadr (K1, K3, K10, K11, K12, K14, K15).
ste giyilenler:
Aba: Yredeki en belirgin ortak giyimlerinden biri aba ad verilen ve ynden yaplan, kollar
dirsekte, boyu uyluk hizasnda olan giyimdir.
Osmaniyede boz aba olarak
kullanlmaktadr. Yresel inceliklerle motif ve desen olarak dier yrelerden ayrlr (K1, K2,
K3, K4, K5, K6, K7).
Osmaniyede kullanlan aba dokuma srt ilemeleri, eitli Trkmen motifleri ve iek
motifleri ile sslenmi yaka ksmlar ilenmi, koyunun kendi Natrel yn boyanmadan
kullanld iin adna boz aba denmitir. Boyama yaplarak kullanma ekli ise Nar kabuu
ve Boruk denen bitkinin boyasndan elde edilen ak kahverengi bir renk oluturularak
kullanlr (K1, K2, K5, K6, K7, K8, K9, K14, K15).
81
Srma Aba (Boz aba): Dokumas doal koyunynndendir. Koyunun boyanmam yn kirli
beyaz grnmdedir. Yrede star denen kilim dokuma tezghlarnda elde dokunur. Kollar
dirseklere inecek ekilde uzun, ilemelidir. Yakadan etee kadar olan gs ksm ve srta
gelen ksmlar eitli motiflerle ilemelidir. Aba zerindeki motifler dokumann kendinden
olduu gibi, dokuma sonrasnda da heril denen ipek iplii ile eitli motiflerle
ilenebilmektedir. Aba doal koyunynnden olduundan renk kirli beyaz ve ak kahve
renklerinde olduundan yrede adna boz aba denmektedir. Aba zerindeki motifler
genellikle kilim motifleri kltlerek ilenmitir. Genellikle yiitlii simgeleyen
koboynuzu, parlakl simgeleyen, yldz motifi ve oalmay simgeleyen zincir motifleri
kullanlmtr. Bu ilemelerden dolay srma aba olarak da adlandrlmaktadr. Aba dokumas
sert olmas nedeni ile alvarn zerine salverilerek giyildii gibi daha sk olmas iin, k
aylarnda etekleri alvarn iine salnarak zerinden Tarabulus kuak balanmaktadr (
Erkoak-Gizlice, 2003: 122-K1, K2, K9, K12, K13, K14, K15).
Srma cepken (Mavi cepken): Genel olarak koyu renk aba dokunmu kumalardan yaplr.
Kollarnn uzunluu dirsee kadar uzun, n aba gibi ak, kol ve yaka ile srta gelen
ksmlar yresel motiflerle ilemeli olduundan srma cepken denilmektedir. leme iplii
yrede yaygn olarak kullanlm ipek bceinin heril denen ilenmemi ham iplii ile
yaplmtr. Heril altn sars renktedir. Gnmzde bu ipliin yerini srma iplii denen sim
iplik almtr (K1, K2, K3, K4, K9, K10, K11, K12, K13).
Cepkenin ilemesi kadnlar ve gen kzlar tarafndan yapldndan, gen kzlarn gnlndeki
e tiplerini yanstmaktadr. Trkmen motiflerinin dili zldnde bu motiflerin yiitlii,
hkimiyet duygusunu, kahramanl n plana kardn grmekteyiz. Bu nedenle cepken ve
aba zerine koboynuzu, yldz ve zincir motiflerinin hkim olduu grlmektedir
(Erkoak-Gizlice, 2003: 123-K1, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15).
lik (Gmlek): Pamuklu veya ipek kumatan yaplan, beyaz veya beyaz zeri gri kk ve
sk izgili desen eklinde yaplmtr. Yakasz olabildii gibi sfr yaka hkim yaka da
yaplabilmektedir. Kollar uzun kol azlar salma olabilecei gibi dmeli de olmaktadr.
liin aba ya da cepken altndan giyildiinde grnen yaka ksmlar eitli motiflerle
ilemelidir (Erkoak-Gizlice, 2003: 124-K1, K2, K8, K9, K10, K11, K12, K14, K15).
alvar: Blgenin 5 ilinde de ortak kullanlmaktadr. Osmaniyede alvarlar renk olarak genel
olarak siyah ve zeytin yeili rengi dikilir. Peyki Adana alvar gibi uzun olmamakla beraber,
cep azlar ve ayak azlar ilemeli yaplabilmektedir. alvar baz farkllklara ramen blge
illerinin ortak bir kyafeti olduu grlmektedir (K1, K2, K6, K7, K8, K9, K10, K11).
Trlk denen bir tr pamuklu dokumadan yaplmaktadr. Trlk star denen el tezghlarnda
dokunmaktadr. Iygs da, zgs de pamukludur. Ancak, trlk kuma gnmzde
retilmediinden, yerini trpan bez terikoton ve eitli pamuklu ve yn kumalardan da
yaplmaktadr. alvar Osmaniyede genel olarak koyu renk kumalardan yaplmaktadr. Gara
alvar en ok kullanlandr. Zeytin yeili ve kahverengi kumalardan da yaplmaktadr (K1,
K2, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15).
Osmaniye alvarn blgenin dier illerinden ayran zellii peyklerinin diz hizasnda
olmasdr. Ayak uzunluklar yemeni zerine hafif ekilde dklmektedir. Ba ukurdur, cep
azlar ve ayak azlar kaytan ilemeli yaplabilmektedir. Genel olarak ise ilemesiz sade
ekilde kullanlmaktadr.( Erkoak-Gizlice, 2003: 124-K1, K2, K3, K4, K5).
82
Tarabulus kuak: 90x90 llerinde bir eit ipeksi kumatan yaplmtr. ki kenar
psklldr. Rengi sade beyaz, kahverengi, siyah olabildii gibi kark izgili desenli de
olmaktadr. Renklerin karm gk kuan andrmaktadr. Osmaniyede genellikle sade
beyaz olan bele balamada, siyah olan ise boyuna atlmaktadr. Tarabulus kuak, cepken
etekleri alvarn iine sokularak zerinden bele balanr. Pskller alvar zerine sarkacak
ekilde balanr. K souunda cepken zerinden aba giyildiinde kuan sadece pskl
ular grn Tarabulus kuak ince ipekten yaplmaktadr. Beyaz olduu gibi beyaz zemin
zerine renkli de olabilmektedir (K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10).
Tarabulus kuak yre insannn ok amal kulland bir kyafettir. Hem k hem de yaz
gnlerinde bele balanr amac beli sk tutmasdr. Souk olduunda aba altndan boyuna
apraz balanarak souktan korunmada kullanlr. Ayrca namaz klmak iin seccade ve
yemek yerken sofra grevi de grmektedir.( Erkoak-Gizlice, 2003: 124125-K9, K10, K11,
K12, K13, K14, K15).
Para kesesi: Kese renkli ipek iplerden rlm taban dar, ortasna doru genileyip azna
doru paralel uzanr bir ekilde olan kk bir torba az iki taraftan bzlr ve balanr.(
Erkoak-Gizlice, 2003: 125-K2, K3, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15).
Boyraz soluklu nefesi
Uzaktan duyulur sesi
Parasn gren var m?
Delik aamn kesesi
(k mami)
Yn orap: Koyunun boyanmam genellikle gz yn denen kirli beyaz ynden elle
ilenerek kullanlan bir oraptr. Yn orabn zellii teri emmesi ve ayakta meydana gelecek
mantar tr hastalklar nlemesidir. Seyrek bir ileme tr olduundan ayan hava almasn
salamaktadr (Erkoak-Gizlice, 2003: 125-K1, K2, K3, K11, K12, K13, K14, K15).
orap ban rdm
Ayda ylda grdm
Sana hasta diyorlar
Nasl oldun ldm
(Anonim Avar Manisi)
Yemeni: Ortak dier kyafette yemenilerdir. Yemeniler yap ve dikim modeli itibar ve
hammadde olarak ortak ancak renk itibar ile farkldr. Osmaniyenin da kolu kyleri olarak
bilinen Krmz yemeni de yaygn olarak kullanlmtr.
Taban ham yarma manda derisinden, sayas (yz) ilenmi inek derisinden yaplm krmz
ve siyah renkte yemenidir. Yemeninin zellii giyen kiinin yemenisini kendisi dikmesidir.
Bu nedenle boyamadan da kullanlmtr. Kadirli ilemizde daha zarif hale getirilerek saralar
tarafndan elde yaplan Kadirli yemenisi nldr. Adanada da bu yemeni giyilmektedir.
Yemeni renklerinde tek hkim renk yoktur. Siyah ve krmz olan en ok kullanlandr.
Siyah yemeni yaygn kullanlan bir yemeni trdr. Krmz yemeni genel olarak da kolu
kylerinde kullanlmaktadr ( Erkoak-Gizlice, 2003: 125-K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7).
83
Atlar gidiyor ekine

Yol verin kasn akna
Yemeniyi kaybetmi
Siz verin Allah akna
(k Hac Ylmaz)
Sonu:
Adana ve Osmaniye halk, geleneklerine baldr. Adana ve Osmaniyeliler, doal olarak,
zamanla ortaya kan deiikliklerle de olsa geleneksel kyafetlerini, dnlerde ve dier
trenlerde kuanarak, adeta gnmze gemiten bir kesit sunmaktadrlar. Kuaktan kuaa
devredilen, gen kzlarn eyizini ssleyen bu kyafetler, bu blm giyilmese de eyiz
sandklarnda saklanarak kuaktan kuaa aktarlarak gnmze kadar gelebilmitir.
Adana ve Osmaniyenin giyim kuam kltrn tamamen yok olmadan belgelemeyi
amalayan bu bildiride, ulalabilen tm materyal incelenmi, elde edilen bilgiler fotoraflarla
desteklenerek sunulmutur.
Kaybolmaya yz tutmu bu kltr deerlerinin aratrlmas gnmze ulaabilen
rneklerinin tespit ve muhafaza edilmesi, sistemli olarak incelenmesi ve belgelenmesi,
gelecek kuaklara tantlmas asndan nemlidir.
KAYNAK KLER
1.Fadime PEK, 54 yanda, ilkokul mezunu, ev hanm, Karaisal.
2.Naciye GK, 56 yanda, ilkokul mezunu, ev hanm, Seyhan
3.mm G, 51, ilkokul mezunu, ev hanm, Karaisal.
4. Emsal YILDIRIM,48 yanda, ilkokul mezunu, ev hanm. Karaisal.
5. Perihan DEVEL, 59 yanda, ilkokul mezunu, ev hanm, Karaisal.
6. Nigar KAYA, 45 yanda, ilkokul mezunu, ev hanm, Karata.
7. Asuman SMEK, 35 yanda, ilkokul mezunu, ev hanm, Karata.
8. Servet YALUN, 52 yanda, ilkokul mezunu, ev hanm, Adana.
9. Emine TAVUSBAY, 70 yanda, ilkokul mezunu, ev hanm, Adana.
10. Zeynep KOAK, 74 yanda, okuma-yazmas yok, ev hanm, Karaisal.
11. Azime TOLGA, 50 yanda, ilkokul muzunu, ev hanm, Adana.
12. Pakize ALKAN, 32 yanda, ilkokul mezunu, ev hanm, Karaisal.
13. Zekiye SAKIZLI, 51 yanda, lise mezunu, ev hanm, Adana.
14. Fadime DALDABAN, 43 yanda, ilkokul mezunu, Karaisal.
15. Perihan KK, 49 yanda, ilkokul mezunu, Adana.
KAYNAKLAR
AHMET Cevdet Paa, Tezakir, Trk Tarih Kurumu Yaynlar
ERKOAK, Mehmet Osmaniyede Atlar ve Trkler Osmaniye Belediyesi Kltr
Yaynlar, 1972.
ERKOAK, Mehmet, Alan Aratrma Notlar.
ERKOAK, Mehmet-Abdullah GZLCE, Osmaniye Folkloru, OFAD Kltr Yaynlar
1, Osmaniye, 2003.
84
GZLCE, Abdullah-Suat NAL, Osmaniye Geleneksel Kyafetlerinde Kadn ve Erkek

Balklar, Karacaolandan Bela Bartoka Dadalolundan - k Feymaniye
Osmaniye Kltr Sanat ve Folklor Sempozyumu, Osmaniye, 2004.
PEK, smet, Osmaniye Diye Diye, Knk Yaynlar, 2002.
KILI, Ahmet. Osmaniye Tarihi.
KIRGIZOLU, Neriman Grgnay, Anadoluda Geleneksel Kadn Balklar, 4.
Milletleraras Trk Halk Kltr Kongresi Bildirileri, 5. Cilt,-Maddi Kltr-, Kltr
Bakanl HKAG Yaynlar, Ankara, 1992.
MER, Atanur, Afyonkarahisar Mzesinde Bulunan Tarihi Kyafetler zerine Bir
Aratrma, V. Afyonkarahisar Sempozyumu Bildirileri, Afyonkarahisar, 2000.
OSMANYE Folklor Aratrma Dernei Arivi
OSMANYE Milli Eitim Mdrl Mahalli Kyafetler Aratrma Komisyonu Raporlar
2002.
TANSU, Sabiha, Anadoluda Geleneksel Trkmen Giyimi, folklor ve Etnografya
Aratrmalar, Anadolu Sanat Yaynlar, stanbul, 1984.
, Geleneksel Giyimlerin Sahneye Uygulanmas, Trk Halk Oyunlarnn
Sahnelenmesinde Karlalan Problemler Sempozyumu Bildirileri, Kltr Bakanl
yaynlar, Ankara, 1988.
TRKOLU, Sabahattin, Tarih Boyunca Anadoluda Giyim Kuam, stanbul, 2002.
YALMAN (Yalgn), Ali Rza, Cenupta Trkmen Oymaklar 1-2, Kltr Bakanl
Yaynlar, Ankara, 1993.
FOTORAFLAR
Dr. S. Haluk Uygur Arivi

Adana Kafkas Gmen
Kyafetleri

Eski Adanada
Kalekapsnda Karata
Bozdoanlar
Adana Mollalar
Cerit Oyma
85

Toroslardaki Cezayir
Tunus Muhacirleri

Adana Avarlar

ukurova Aalar
Adana Mollalar
Hu (Kamtan Ev)
nndeki Avarlar
Sarkeili Yrkleri
86
Erman Artun Arivi

Varsak Knalklar
Kozan Ovasndan Bir

ift
Erman Artun Arivi

Anavarza Delilerde (Dilci)
Bir Aile
Erman Artun Arivi

Erman Artun Arivi
Gavurda (Osmaniye) Gnlk Halk Kyafetleri
Erman Artun Arivi

Alada Yresi
Gelin Bal
Osmaniye Yresi Snnet ocuu

Kyafeti (Yal Adamn Bandaki
(Terlik)
Erman Artun Arivi

Erman Artun Arivi
Osmaniye Zorkun Yaylas Kee Klah Boz Brk
Tipik Bir Kara alvarl

ukurova Delikanls
Erman Artun Arivi
Osmaniye Yresi Keten Yalk
87
Erman Artun Arivi

Adana Gnlk Kadn Giysisi
Fistan (Balarndaki
Serendezli-Oyal Tlbent
Erman Artun Arivi
Erman Artun Arivi
Erman Artun Arivi
Adana Yresinde Dnde

Giyilen Ellik Kyafetler
mamolu Yresinde Basma

alvar lik Kyafeti
Petemall ocuk Fistan
Erman Artun Arivi
Erman Artun Arivi
Adana Yresi Gnlk Ev

Kyafetlerinden Bir rnek
Abdullah Gizlice Arivi
Osmaniye Yresi
Kadn Fesi
Osmaniye Erkek
Kyafetlerinden ABA
88
Osmaniye Yresi Erkek

Bal (Fes)
Osmaniye Yresi
Cepkenli Yelek
Osmaniye Yresi Ellik

pek Gmlek
Osmaniye Yresi Erkek

Poulu Kee Klah

Osmaniye Yresinde Bele
Taklan Som Gm lemeli
Kemer

Osmaniye Yresinde
Baa ve Bele
Balanan Poular

Osmaniye Yresi Kadn
Alnl (Ba Ba/Mavi) ve
Bel Pousu

Osmaniye Bel Pousu
89
Osmaniye Yresi
Erkeklerin Giydii
ayakl Kara Yelek
Osmaniye Yresi Etek

Alt Dizlik
Osmaniye Yresi Srma

Cepkenli Kostm
ukurova Yresi Kara

alvar ve pekli Beyaz
Pou
Erman Artun Arivi

ukurova Yresi
Yemeni
Erman Artun Arivi

Dn Sameni (Dn
Alarnn Kyafetleri
Adana Yresi lik Kadn Kyafeti
Erman Artun Ar ivi

Osmaniye Y resi Halay Ba Kyafeti
90
ESKEHR VE YRESNDE KAFKASYA GMENLERNN

GYM, KUAM VE SSLENME KLTR
M. Tekin KOKAR 22
1. GR
Eskiehir, Anadolu topraklarnda Kafkasyadan en ok g alm illerimizden birisidir. 19.
yzyl ortalarndan balayarak 20. yzyln ilk yarsna kadar deiik zamanlarda, deiik
sayda Kafkasyal gmen Eskiehir ve yresinde yerlemilerdir. Kafkasyadaki kltrel
yaam unsurlarn da beraberlerinde getiren bu gmenler, zengin kltr unsurlar ile evre
halkna da rnek olmular, onlar etkilemilerdir. zellikle altn, gm ve deri ilerinin bolca
kullanld, pahal kumalarla yaplm bol etekli giysiler ve zengin aksesuarlarla ok eitli
giyim kltrne sahip Kafkasyallar, zengin giyim kltrlerini yakn zamanlara kadar da
srdrmlerdir. Son yllarda yalnzca dn ve benzeri trenlerde giyilen bu giysilerin
unutulmaya ve kaybolmaya yz tutmu olduunu grmek, bu deerli kltr rnlerinin gn
na mutlaka karlmas gerekliliini de beraberinde getirmektedir.
2. ESKEHRDE GMEN YERLEM:
19. Yzyln balarndan itibaren
Kafkasya, Krm ile Makedonya,
Yugoslavya, Romanya ve Bulgaristan gibi Balkan lkelerinden gelen gmen gruplar en ok Eskiehir ve Bursa civarna yerletirilmilerdir. Bu dnem Eskiehir
yerleim dnemlerinin ierisinde en
hareketli dnem olup gmen
gruplarn daha ok nn, Alpu,
Seyitgazi ve ifteler ovalarna
yerletirildikleri grlr (Harita 1).
kinci Dnya Sava sonras ve
zellikle son 30 yldan bu yana Yugoslavya ve Bulgaristandan gelen
gmenler ise Merkez ile ve evresine yerletirilmitir. Eskiehirdeki bu hzl ve youn yerleme
sonucunda Merkez ile ve ova blgelere yerleenler kentsel kltrden
Harita 1. (Kokar, 1999, s.7)
ok fazla etkilenmelerine karn, da
ve ormanlk blgelere yerleenler bir lde de olsa geleneksel kltr deerlerini
koruyabilmilerdir.
22
retim Grevlisi, Eskiehir Osmangazi niversitesi, Halkbilim Aratrma ve Uygulama Merkezi (HAMER),
Merkez Mdr.
91
3. ESKEHRDE KAFKAS GMENLER:

Kafkasyadan deiik zamanlarda ve eitli nedenlerle Anadolu, Balkanlar ve Orta Dou
topraklarna g etmi olan Kafkas halklar Trkiyede Kars Sarkam, Bingl,
Kahramanmara Gksun, Hatay - Krkhan, Adana Ceyhan, Uzunyayla (Sivas, Kayseri),
orum, Dzce, Adapazar, zmit, Balkesir, Eskiehir, Afyon, Konya, Ankara, Samsun illeri
ve evresine yerlemilerdir. 19. Yzyln ortalar ile 20. yzyl balarnda yaanan bu g
olaylar srasnda Osmanl hkmetleri de zel bir yerletirme politikas izlemilerdir
(Habiolu, 1993, s.27) Yerletikleri kylerde geleneklerini, birbirleri ile de etkileerek,
koruyup yaatm ve baz deiikliklerle gnmze kadar srdrmlerdir.
Harita 2: Trkiye ve Kafkasya

(Uydu Fotoraf, Google.com)
Fotoraf 1, 2: Trkiyede Kafkasyallar

ifteler Belpnar Ky 1916.
Fotoraf 3: Trkiyede Kafkasyallar

ifteler Belpnar Ky - 1932
Eskiehir, Kafkasyadan en ok g alan illerimizden birisidir. Kafkas halklarndan Adige,

Abhaz ve Karaayllar Eskiehir ili ve evresinde yaklak 39 kye, 1864 -1904 yllar
arasnda Osmanl Devleti tarafndan bu blgeye yerletirilmilerdir (Andrews, 1992, s. 237).
92
Adige ve Abhaz kyleri 1864 ve 1878 yllar arasnda, Karaay kyleri ise 1905 ylnda
kurulmutur. Kafkas gmenlerinin kylerinin tamamna yakn Yerli (Manav) ya da YrkTrkmen kylerinin aralarna onlarla kartrlmakszn yerletirilmek suretiyle kurulmutur.
Yerli (Manav), Yrk-Trkmen kark kylerin says pek azdr.
Fotoraf 4: Trkiyede Kafkasyallar.

Sivrihisar - Erturul Ky -1905.
Eskiehir yresinde ve ilelerine bal kyler unlardr:

Adige Kyleri: Baara, Alarca, Oklubal, Gkeksk, Uluayr, Rahmiye, Poyra,
ukurhisar, Akpnar, Karaaa, Alibeydz.
Abhaz Kyleri: Aapnar, Takpr, Karaayr, Musaz, Tandr, Ahiler, Nemli, Alnca,
Sarn, Bektapnar, Yeniky, Karalan, Kartal, Kovalca, Kire, engi, Kzlcaren,
Karacaren, Rtiye, Hasandere, Elmal, Mezit.
Karaay Kyleri: Yazlkaya, Gkeyayla (Kilise), Akhisar, Belpnar, Yakapnar (Erturul)
Eskiehir blgesinde tahmini verilere gre yaklak 30 35 bin Kafkasyal gmen
yaamaktadr (Beyaz, 2000, s.60).
4. KUZEY KAFKASYALILARIN GELENEKSEL GYM KUAM VE SSLENMES
Tarih boyunca iki unsur toplumlarn giyim seimlerinde nemli rol oynamtr. Bunlardan ilki
iklimdir. Dnyann balangcndan bu yana insanolu kendisini rtmek iin yeni fikirler
retmeye abalamtr. lk insan doa koullarna gre vcudunu korumak gereini duymu,
soua kar kaln, salam ve koyu renk malzeme kullanrken scaa kar ince ve ak
renkleri yelemitir. Kulland ilk malzemeler ldrd vahi hayvanlarn derileriydi. Bu
alarda giysilerin birbirlerinden pek fark yoktu. Bulunabilen ilk malzeme kullanlyordu.
93
Zamanla snfsal farkllklarn da ortaya kmas giysilerde de doal olarak byk farkllk
oluturmaya balad. (Kokar, 1987, s.215)
kinci nemli unsur ise dindir. Geleneksel giyimde dinsel rtnmenin nemli bir rol
bulunmaktadr. zellikle orta ada efendilerine giysi dikmekle grevli kiiler, ortak ve
toptan malzeme de kullandklarndan ulusal giysilerin belirlenmesinde byk rol
oynamlardr (Kokar, 1987, s.215).
Resim 1: ngular 1790
Resim 2: erkes - Natuhay 1840
Resim 3: Gen erkesler 18 yy.
Bu dnemde giysilerde gzellik ve biim eitliliinin n plana kt, ssleme ve taklarn

zenginletii grlmektedir. Bu etkilenmede bir nceki toplumun ve komu toplumlarn
kltrel adan byk katklar vardr.
Fotoraf 5: Asetin 19.yy.
Fotoraf 6: Asetin 19.yy.
Resim 4: Asetin 19.yy.
Kafkasyada halk giyim sanatnn Kuban ve Elbrus blgelerindeki arkeolojik kazlar srasnda
elde edilen bulgularda ortaya karlan ta kabartma ve oymalarda, duvar resimlerinde
izilmi erkek ve kadn giysilerinde, mezarlarda ve kurganlarda yaplan incelemeler sonucu
ilk biimini .. 5. yzylda almaya balad ve bu oluumunu .S. 19. yzyl ortalarnda
tamamlad grlmektedir (Kokar, 1987, 215).
94
Kuzey Kafkasyallarn giyim, kuam ve sslenme geleneklerinin gnmzdeki formlarnn

oluumu 18. yzyln ilk yarsnda balamtr. Blgede yaplan kazlarda arkeolojik
buluntulardaki figrlerde kadn ve erkek giyiminde kullanlan detaylarn yerli halka ait
olduu grlmektedir. Kafkasya halklarnn gnmzdeki formuna ulaan geleneksel giyimi
ok uzun bir srece dayanmaktadr. Ancak giyim biimleri ile ilgili ayrntl bilgilerin elde
edilebildii 18. yzyln sonlarnda, organik gelimesini tamamlam olduu sylenebilir.
Resim 5: Asetin Beyi 1840
Resim 6: Kabardey 19 yzyl.
Resim 7: ngu 19. yzyl
18. yzylda, giyimde daha nceki dnemlere bir izgi ekilmi gibi deiiklikler
bulunmaktadr. arlk Rusyasnn Kuban nehrinin sa kylarna kadar inmesi Ruslarla
Kafkas halklarnn birbirleri ile iletiim kurmasn ve yaknlamasn salamtr. Fakat bu
sralarda Kuzey Kafkasyada ortamn sakin olmad grlmektedir. Rusya ile Osmanl
mparatorluunun Kafkasya zerinde hkimiyet kurma rekabeti sonucunda zafer Rusya lehine
olmutur. 1774 ylnda imzalanan Kk Kaynarca anlamas ve 1783 ylnda Krmn Rusya
topraklarna katlmas ile Kuban nehri Osmanl imparatorluu ili Rusya snrn
oluturmutur. Bylece Kuzey Bat Kafkasya, Rusya snrlar ierisine alnmtr
(Studenetskaya, 1989, s.5).
Harita 3: Kafkasya ve Transkafkasya Cumhuriyetleri (Caratini, 1990)
95
Bu sralarda yerli Kafkas halklar hayvanclk ve iftilik ile geimlerini salamaktayd. Dal
halklar (Adige, Kabartay, Nogay, Abazin, Karaay, Balkar, een ve ngular) daha ok
hayvanclkla geinirler, Kuban nehri kylar ile Karadeniz kylarndaki halklar ise
(apslar, Abhazlar) daha ok toprakla urar bahe tarm yaparlard. Bu halklar iin
avclk ta ok byk nem tard. Bylelikle giysileri iin temel malzemelerini salarlard.
Evlerde yapm olduklar kumalarla Keten bezi deri giyim eyalar, Kee (Kiyiz) ve Yam
gibi giysilerini kendileri yaparlard.
Ayn zamanda birok hazr giyim ve malzeme ticari dei toku sayesinde Kuzey
Kafkasyaya ulamaktayd. Rusyadan sanayi malzemeleri; deiik kuma trleri (Keten,
Amerikan Bezi, Basma, uha Kuma v.b.), randan lks malzemeler (pek, Atlas, Kadife
Kumalar), zel gnler iin giyilmek zere ayakkablk maroken deri, deerli talar,
Krmdan maroken ve ipek, Osmanl ve Bat Avrupadan keten, pamuklu kuma, ipek, tl
kumalar getirilirdi (Uarziati, 1990).
Kafkasyada 18. yzyl yerli halklarnn sosyal ilikileri feodalizme dayanyordu. Bu feodal
yap, deiik halklarda deiik formlar alyordu. rnein Kabartaylar toprakla urard ve
klelerle soylular arasnda belirgin bir farkllk vard. Bu farkllk giyim biimlerine de ak
bir biimde yansmtr. Bu gl farkllk Asetin, Karaay, Balkar ve Abazinlerde de
grlmektedir.
eenler ve ngularda bu feodal farkllk ok belirgin deildi. Ancak bir ksm eenlerin
(Akkinler) giyim biimlerinde bu farkllk grlebilirdi. Kuzey bat Kafkasyann bir ksm
Adige gruplar olan apshlar, Natuhaylar ve Abadzehler feodalizm kart olarak
grlmekteydiler. Sosyal yaplar dier Kafkasya halklarna gre daha demokratik yapdayd.
Buna ramen Beylik dzenindeki ilikilerde klelerle olan farkllklar aka gze
arpmaktayd.
..6. yzyldan 19. yzyl balarna
kadar olan dnemler ile ilgili Kuzey
Kafkasyadaki kurganlardan ve mezarlarndan blgede yaam olanlarn
giyim biimleri ile ilgili olduka zengin bilgiler elde edilebilmektedir (Resim 8). Bu mezarlklarda giyimlerin
salam olduklar grlmektedir. Bunlara bakarak kuma trleri, taklar, dikim teknikleri ve giysi paralar, insanlarn sosyal statleri gibi giysilerle
ilgili tm ayrntl bilgileri elde etmek
mmkn olmaktadr. Ancak bu kurganlar soyguna uramadan nce ok
fazla aratrma yaplmamtr. ArkeoResim 8: Alan mparatorluuna ait mezar siteli, ..5.yy.
loglarn bu konu ile ilgilenmemelerinin
nedeni onlar iin daha yeni zamanlar oluudur. Etnograflar ise bu kurganlarn aratrlmas ii
arkeologlarn ii olmaldr diyerek ilgi gstermemilerdir. Sonuta bu ok nemli bilgi
kaynaklar neredeyse kaybolmak zere iken konunun nemi akllarn gelebilmitir. rnein
Karaay Balkar blgelerindeki kurganlar 20. yzyln balarnda soyguncular tarafndan
96
talan edilmilerdir. Deerli arkeolog L. P. Semenova Osetya, nguetya, eenyadaki

kurganlarda 1920li yllarda yapt ayrntl dkm almas ve aratrmalar nedeniyle
minnettarlk duyulmaldr. Ancak burada elde ettii giyim koleksiyonu gnmze kadar
kalmamtr. Bu nedenle yazya geirmi olduu bilgiler ok deerlidir (Studenetskaya, 1989,
s.3).
1925 1926 yllar arasnda arkeolog ve etnolog B. A. Kuftin, Oset kurganlarndan elde
edilen giyim koleksiyonunu Moskova Merkez Mzesine getirmitir (1930 ylnda ad SSCB
Halk Mzesi Muzey Narodov SSSR olarak deitirilmitir). 1948 ylnda bu koleksiyon
Devlet SSCB Halklar Etnografi Mzesine devredilmitir.
Alan imparatorluu dneminden kalan heykeller ve Oset Kurganlar ok sayda bilim adam
tarafndan aratrlmtr. rnein V. H. Tmenov, Dargavs yaknlarnda ller ehri adl
blgede almt. Bu dnemde kurganlarda yaplan yamalar nedeniyle almak ok zordu.
Giysiler paralanm olduundan ancak kuma paralar elde edilebilmiti.
1960l yllarda Karaay Balkar blgesinde 14. ve 18. yzyllara ait kurganlarda Arkeolog
G. . one, H. H. Biciev, . Miziev ile etnograf . M. amanov almalara baladlar. ngu ve
een blgelerinde Vaynahlarn tarihi ile ilgili almalar da E. . Krupnov, V. . Markovina
ve M. B. Mujuhoeva yrtt (Studenetskaya, 1989, s.7).
V. B. Vinogradov, Ortaalarn daha ge zamanlarnda Vaynahlara (een, ngular) ait
giyim biimleri ile ilgili ayrntl alma yaplmas gerektiini bildirmitir. Kltrleri
birbirlerine ok benzeyen bu halklar arasnda giyim biimleri asndan birtakm farkllklar
bulunmaktayd.
Birok halk iin rnein Zakafkasya (ng: Transkafkasya, Arap: Maverai Kavkazia) halklar
iin aratrmalar sonucu bulunan freskler, minyatrler, tablolarda bulunan resimler ayrntl
bilgi vermesine ramen Kuzey Kafkasyada bu tr bilgiler bulunmamaktadr.
Kuzey Kafkasya halklarnn giyimleri ile ilgili yazl ve resim materyalleri 18. ve 19.
yzyllarda biraz da 17. yzylda bulunmaktadr. Bu dneme ait resimlere bu blgede
dolam gezginlerin gravrlerinde rastlanmaktadr. Bu materyaller olduka nemlidir. Ancak
bu bilgilerde de birtakm eksiklikler bulunmaktadr. Bylece bu bilgiler btn halklarla ilgili
eit olarak verilmemitir.
Giyim kltr ile ilgili en ok bilgiler Adigeler (erkesler) hakknda bulunmaktadr. Bu
bilgiler 13. yzyldan 19. yzyl ortalarna kadardr. kinci srada Asetinler bulunmaktadr. Bu
blgede aratrma yapan gezginler 14. 19. yzyllar arasnda Asetinlerle ilgili ayrntl
bilgiler vermilerdir, nc srada een ve ngularla ilgili bilgiler yer almaktadr. Karaay
Balkarlar ve dier halklarla ilgili 19. yzyla kadar neredeyse hi bilgi yoktur.
Ancak, yalnzca tanmlamalarda deil, insanlara bakarak yaplan resimlerde dahi yanllklar
bulunmaktadr. rnein resimde erkes ya da Asetin diye yazmalarna ramen bu resmin
hangi sosyal gruba ait olduu ya da resmin ne zaman yapld yazlmamaktadr. Baz
durumlarda resimler kopya ya da ressamn kendi hayal gc ile yapt alma
olabilmektedir. Bu resimlerdeki giysiler daha ok st tabakadaki kimselere aitti.
97
Da eteklerinde oturan, yaamlarn dalarda srdren dal Kafkasyallarn, giysilerinin en

nemli zellii erkek giysilerinin sade ve kullanl, kadn giysilerinin ise olduka ssl
olduu gzlenmektedir. Bakldnda giysilerde hibir fazlalk gze arpmamaktadr.
Giysilerdeki bu fonksiyonel ciddilik, vcudu dzgn gstermekte, hareketlere doallk ve
zgrlk kazandrmaktadr. Bu nedenle 19. yzylda Rusyada Kazak kkenli svarilere ar
tarafndan asker niformas olarak giydirilmitir (Fotoraf: 7, 8, 9, 10)
Fotoraf 7, 8, 9, 10: Kazak Svari giysileri 19. yy.
A. KADIN GYSLER
Kadn giyiminde oluturulan mkemmel kompozisyon, vcudun st ksmn saran, bele
taklan kemerin aasnda nden ak ve yere kadar uzun dikilen bu giysiye olduka zarif ve
bol ilemeli bir balkla tamamlar. Renkler genellikle yumuak ve koyu tonlardadr. Yeil,
mavi, lacivert, bordo, krmz, siyah benzeri renkler kadn giyiminin ana renkleri olmasna
ramen, krem, beyaz, bal sars, ak mavi gibi ak tonlardaki renklerde gen kzlar
tarafndan kullanlabilir (Fotoraf: 11, 12,13, 14).
Fotoraf 11, 12, 13, 14: Kadn Kaftan rnekleri
Kafkasyal kadnlarn giysileri sosyal yaantlarnn bir paras olan terzilik mesleinin birer
rndr. stn beceri isteyen diki teknii, gz nuru ssleme sanat, altn, gm
ilemecilii bu giysilerde ska grlr (Kokar, 1987, s.218)
Kuma zerine yaplan ilemeler bazen altn ve gm tellerle yaplr, bazen de savatl gm
ilemeli paralar giysilerin zerine yerletirilir. Kadn giysilerinin paralar unlardr:
98
Fotoraf 15, 16, 17: Kadn hazrlar.
Kaftan: Kadn d giyimi olarak kullanlan kaftann zerinde omuzdan ya da kemer altndan
balayarak etek ularna kadar uzanan altn, gm madeni dmeler, sim srma eritlerle
bezenmi motifler bulunur (Fotoraf 18, 19, 20, 30, 31, 33, 34). Kol yenleri ok eitli
biimlerde yaplr (Resim 9, 10, 13, 14). zerlerinde altn, gm, sim srma ilemeler
bulunur.
Fotoraf 18, 19, 20: Kadn giyim rnekleri
Kaftann belden aa ksmnn geni ve yere kadar, kollarnn da geni ve uzun oluu
rahatl, zenginlii ve soyluluu temsil eder. Gs ksmndaki aklktan ilie dikilmi
parmak grnmndeki altn veya gm dmeler (hazrlar) grnr (Fotoraf 15, 16, 17)
Resim 9: Gen Kz giyim rnekleri
99
Resim 10: Gen Kadn giyim rnekleri
Resim 11: Yal kadn giyim rnekleri
lik: Kaftann iine giyilir. Uzun kollu, yarm ya da kolsuz olabilir. Yaka modeli yuvarlak
veya hkim yakadr. Gs ksmnda dtaki kaftann ak blmnden grnecek ekilde
metal dmelerle ilenmitir. Bir ya da iki paral olabilir. Tek paral olan kaftana benzer
ancak n kapaldr. ki para olan ise bluz etek biimindedir. Her iki biimde de Kaftann
altndan grnen ksm gm ya da altn sim srma ilemelidir (Fotoraf 21, 22). lik
renkleri genellikle kaftann renklerinden farkldr. Kaftana uyumlu ve tamamlayc nitelikte
renkler ve parlak kumalar seilir. pek veya atlas tr hafif kumalardan yaplr.
Fotoraf 21, 22: Kadn ilik rnekleri
100
Resim 12: Kadn korse (uba) rnekleri
Fotoraf 23: Kadn bal
lik Alt (Korse): Kafkasyal kadnlar giyinmeye ok

zen gstermekteydi. Gnmzde artk terkedilmi baz
geleneklerle vcutlarn da deiik yollarla korumaya
alrlard. Kk yalarda uba denen zel bir korse
takarlar ve korseyi evleninceye kadar karmazlard
(Resim 12). uba, yandan ya da arkadan Tuhty denen
altn veya gm sim srma tellerden rlm onlarca
dmeyle ya da ipek backlarla tutturulur. Evlendikleri
gece bu ok dmeli ya da ok backl korseyi elerinin
karmasna izin verirlerdi. Bazlar yalandklar halde
korse giyme alkanlklarn srdrrler, bylece ince
bele, dik ve orantl bir vcuda sahip olurlard
(Studenetskaya, 1989).
Fotoraf 24, 25: Kadn balklar
Balk (Kep): ok eitli biimleri vardr. zeri altn, gm eritler, ta ve inci ilemelerle
sslenir. Kepler 8 10cm.den balayarak 20 30cm. ye kadar ykseklikte olabilirler
(Fotoraf 23, 24, 25). Tepe ksm dz olduu gibi konik biimde olanlar da vardr. Balk
baa dik olarak giyilir. Geriye doru yatk giyilmesi saygszlk ve bilgisizlik olarak grlr.
zerine bir ya da bazen birka barts taklr.
Resim 13: Kolluk ve yen rnekleri
101
Resim 14: Kolluk motifleri
Ba rts: Kadn giysilerinin en nemli paralar balk, barts, al ve son yllarda

kullanlan atklardr. Balkta bazen birka barts birden kullanlabilir. allar byke
yaplr ve kn palto yerine de kullanlrd. Bazen yal kadnlar bartlerini kemer yerine
bellerine balarlard (Lavrov, 1978, s.161). Barts gelinin evlendii erkee hediye olarak
gtrd malzemeler arasnda en nemli paralardan birisiydi. Bartlerinin de ok
eitleri vardr (Fotoraf 26, 27, 28, 29). Bir balk ile birlikte ya da sade olarak balanabilir
(Fotoraf 30).
Fotoraf 26, 27: Bartsnn balk ile birlikte balan
Fotoraf 28, 29 30: Bartsnn balkl ve balksz balan
102
Ayakkab: Kafkasyal kadnlar ev ierisinde gnmzde de kullanlan mest benzeri, deriden

yaplm hafif, alak topuklu, taban sahtiyan deriden, yarm konlu bir tr ayakkab veya
yine deriden yaplm ssl terlik giyerlerdi (Fotoraf 31). Darda ise yksek topuklu izme
veya yumuak deri ayakkab giyerlerdi. Tarlada ya da darda alrken ise ayakkabnn
zerine dikili deriden ya da keeden yaplm bir eit ark geirilirdi. Zengin ve soylu
ailelerin gen kzlar ev ierisinde konuklarn nne yksek, gm ve sedef ilemeli nalnlar
giyerdi (Fotoraf 32).
Fotoraf 31: Ev ii giyilen terlikler
Fotoraf 33: Balk, Barts, Kaftan, Kemer ve Naln
Fotoraf 32: Kafkasya Sedef kakmal Nalnlar ()
Fotoraf 34: Altn srma ilemeli tam giyim
Kemer: Kadn kemerleri Kafkasya gm ve altn ilemecilik sanatnn en gzel rnekleridir

(Fotoraf 35, 36, 37, 38, 39) Tek paradan yaplm tokal modelleri olduu gibi, para para
deri veya kuma zerine tutturulmu ya da birbirine gemi baklalarn eklenmesiyle
oluturulmu modelleri de vardr. Kemer ilemecilii Kafkasyada daha ok Dastanl
kuyum ustalar tarafndan yaplr.
103
Fotoraf 35, 36, 37: Kadn kemeri rnekleri
Fotoraf 38, 39: Kadn kemeri rnekleri
Taklar: Kafkasya binyllardr gm ve altn ilemeciliinin en nemli rneklerinin

bulunduu bir blgedir. .. 3. Bin yllardan gnmze dein yaam olan skit, Sarmat,
Alan ve Hazar gibi uygarlklardan kalma eski yerleim blgelerinde yaplan arkeolojik
kazlardan elden edilen bilgiler bronz andan gnmze kadar blgede yerleen tm
uygarlklarn giyim, kuam ve taklarda bronz, pirin, gm ve altn sslemelerin oka
kullanld grlmektedir. Kadn ve erkeklerin tm giyim biimlerinde, aksesuvarlarnda,
kullanlan deri eyalarda, at eyer ve koum takmlarnda, gnlk yaamda kullanlan birok
eyada ve zellikle kadnlarda tak ve sslenme eyalarnda gm savat ve altn iilii ok
st dzeydedir.
zellikle ortaadan itibaren Dastan Kubai blgesindeki dekoratif metal iiliinin ok
nem kazanmaya balad dkm, tel bkme ve oyma sanatnn Kafkasyann dier
blgelerinde de nlendii grlmektedir (Gaciyeva, 1981).
En nl kuyum ustalar genellikle Dastanda yetimitir. Gnmzde dahi Dastann
Kubai ky savatl gm ve altn iiliinin merkezi durumundadr. Bat Kafkasyada daha
sade bir tak giyimi bulunmasna karn Dastan blgesi kadnlarnda tak ve sslenme daha
gsterilidir.
Fotoraf 40, 41, 42: Dastan Kubai tak sanat rnekleri
104
B. ERKEK GYM
erkeska: Kafkasya geleneksel giyiminin sembol haline gelmi olan erkeska bir d
giysidir. Kaptal (Karaay-Balkar), Govtal, oha (een-ngu) ya da Kaptan (Adige) da
denir. Vcudu bele kadar sarar. Belin aasndan itibaren hareketleri kstlamayacak biimde
etek gibi yaplmtr ve diz altna kadar iner. Gs ksm kadn giysilerinde olduu gibi
nden aktr. nden kaytan ipliinden yaplm dmelerle iliklenir. erkeska, genellikle
lacivert, mavi, gri, siyah, bordo gibi koyu tonlarda uha ya da kabardin kumalardan yaplr
(Resim 15, 16)
Resim 15, 16: Erkek giyim rnekleri
Avclkla geinen Kafkasyallar 18. yzyldan itibaren gs ksmlarnda silahlarna

doldurmak iin barutluk kullanmaya balamlardr. Daha nceki yllarda bele taklan
boynuzdan yaplm barutluklar kullanan Kafkasyallar, kullan zorluu nedeniyle bu
yntemi terk ederek gslk kullanmaya balamlardr. Bu barutluklara hazr denir.
Bylece erkeskann da oluumu tamamlanmtr (Fotoraf 43, 44).
XIX yzyln sonlarnda artk son eklini alan erkeskann da hazrlar ii bir atmlk barut
ya da sonralar bir tfek mermisi alabilecek kadar bo olarak, sert ve dayankl aalardan
yaplr. zeri de altn, gm ya da kemik kapaklarla kapatlr (Fotoraf 37). Bu da
erkeskaya zel bir form kazandrmaktadr.
Fotoraf 43, 44: Gm ilemeli Hazr ve barutluklar
105
Kalpak: Bugnk oluumunun XVIII. yzyl ortalarnda balad sanlmaktadr. Bilinen ilk
biimiyle kenarlar eitli yaban hayvanlarnn krkleriyle kapl, yar ember biimindeki bu
ba giysisi zelliini gnmzde de korumaktadr. Kalpaklar evlerde kadnlar tarafndan
dikilir ve ok zenle korunurlard. Baa giyilen kalpak uzaktan bile giyen insann hangi
Kafkas halkndan olduunu belli ederdi. een, ngu ve Dastanllarda geni, uzun tyl ve
yksek biimleri (Resim 17, 18, Fotoraf 37), batdaki Adige ve Abhazlardan balayarak son
yzyl ierisinde tm Kafkasyaya yaylan ve Kubanka (Fotoraf 36) adyla anlan kalpak
biimi giyilirdi (Kokar, 1978, s.216).
Resim 17, 18: Kalpak rnekleri
Fotoraf 45: Kubankas ile nl een dans Mahmud Esambaev
Fotoraf 47: Kee apka
Fotoraf 46: Kalpak ve Kee apka rnekleri
Fotoraf 48: Balk ular (oh)
Kee apka: Bahar ve yaz aylarnda gneten korunmak amacyla giyilir. Ynn dvlerek
kee haline getirilmesiyle yaplr. eitli biimleri vardr (Fotoraf 37, 38).
106
Balk: zellikle k aylarnda frtnalardan ve yalardan, yaz aylarnda da gneten ve

rzgrdan korunmak amacyla kullanlan bir ba giyimidir. Ev tezghlarnda yn ipliklerden
sk dokuma teknikleri ile dokunan beyaz, krem ya da siyah renkte el dokumas kumalardan
yaplr. Tepesi klah biimindedir. (Fotoraf 40, 41). Baa eitli biimlerde, balanarak veya
dz bir biimde giyilir. Baa dz giyildiinde ular 15 cm. geniliinde iki erit halinde ban
iki yanndan iner (Fotoraf 42). Baa giyilmediinde omuza atk biiminde atlr (Fotoraf
43). Ucunda ipek ipliklerden yaplm oh denen pskl bulunmaktadr (Fotoraf 39).
Fotoraf 49, 50. Balk rnekleri
Fotoraf 51, 52: Balk balama rnekleri
Gmlek: Gmlek uzun kolludur. Yakas dik, kollar kaytandan yaplm dmelerle iliklenir.
Ayn kaytan dmelerden gmlei nden ve yaka ksmndan iliklemek iin de kullanlr.
Genellikle beyaz, krem ya da siyah renkte pamuklu veya ipekli kumalardan yaplr. zerinde
ilemeleri sadedir. Yalnzca yaka ksmnda ve kol azlarnda grlr (Resim 19).
Resim 19, 20: Gmlek ve Pantolon rnekleri
107
Pantolon: Paalar dar kesimli, a paral ve genitir. Paalarn ayak altndan tutturmak
iin bir erit ba dikilmitir. Bele bir iple balanr (Resim 20).
Ton: Koyun ya da kei derisinden yaplr. Omuzlardan ayak topuklarna kadar uzanan veya
dizlere kadar ksa biimde yaplm uzun kollu klk bir giysidir. Yakalarna kiinin varlk
durumuna gre Tavan, Kurt, Samur, ya da Kuzu derisinden krk konur. K gnlerinde
souktan, kardan ve yamurdan korur (Fotoraf 44, Resim 21, 22)
Fotoraf 50: Ton
Resim 21, 22: Ton ve ksa Ton
Yam: iftilik ve hayvanclkla geinen Kafkasyallarn zellikle at srtndayken giydikleri

souktan, rzgrdan, kar ve tipiden korunma giysisidir. Anadolu kepenek denen keeden
yaplm benzerleri kullanlmaktadr. Daha ok siyah ya da beyaz kei klndan veya koyun
ynnden kark olarak yaplr. Kllar d ksmnda braklrken i ksmndaki ynler
dvlerek dzletirilir. n ksm boydan boya aktr. Boyun ksmndan gm bir toka
yardm ile birbirine tutturulur (Resim 23, Fotoraf 45, 46).
Resim 23: Yam
Fotoraf 51, 52: Yam rnekleri
108
Kemer: Beli skca saracak biimde balanr ve zerinde savatl gm ilemeler bulunur.
Bazen zorunluluktan, bazen de inanlar gerei kemere baz paralar eklenmitir. Bu paralar
daha sonralar gm sslemelere evrilmitir. Kemere taklan baz toka ve engellere
barutluk, kl ve yadanlk aslrd (Resim 24, Fotoraf 47).
Resim 24: Kemer
Fotoraf 53: Kemer ve Kama
Kama ve Kl: Kafkasya geleneksel giyim btnln tamamlayan en nemli

aksesuarlardr. Bele zel biimde taklrlar. Kama, Kemer tokasnn tam ortasndan, knn en
u ksmna balanr. Her kamann zerinde yapann ad ve yapm tarihi mutlaka yazlr.
Kama, iyi su verilmi elikten iki taraf keskin olacak biimde yaplr. Knn zerine yapan
ustann el becerisine gre savatl gm, altn ilemeler yaplr. Deriden yaplm kn zerinde
eer yalnzca ucunda ve sapa yakn ksmnda ileme varsa Kara kama denir (Fotoraf: 52).
zellikle Dastann Kubai ky gm ileme sanatlar Kama ve Kl yapmnda ok
ustalamlardr (Fotoraf 53, 54).
Bu ustalklar Avrupallar tarafndan da her zaman ilgi ve hayranlkla izlenmitir. nl
Polonyal gezgin Teofil Lapinskiy (Tevfik Bey), Kafkas dallar ile ilgili yazd kitapta,
bamszlk sava veren Kafkasyallarn am eliinden yaplm altn ve gm ilemeli
silahlarna Avrupallarn hayranln sayfalarca anlatmaktadr (Lapinskiy, 1863).
erkese Uzun bak anlamna gelen ve aka - ad verilen Kl ise svari
iin at zerinde iken, ata ve kendisine zarar vermeden knndan hzla ekebilmek ve dmana
saldrabilmek amacyla tasarlanmtr. Knna kabzas iinde olmak suretiyle yerletirilir. Tek
elle rahata kullanlabilir. Ortalama 1m. uzunluundadr. ok hafif ve keskindir. Genellikle
am (Damask) eliinden yaplanlar makbuldr. Kabzas elin ayasna tam oturacak
biimdedir. El ayas ile knn zerinden srtmek suretiyle karlr. Bele ters biimde askl bir
kayla taklr (Resim 25, Fotoraf 48, 49, 50, 51, 52, 56).
Fotoraf 54, 55: Gm ilemeli aka ve kabza detay
109
Fotoraf 56: Altn ve mine ilemeli Damask (am) eliinden aka detaylar
Fotoraf 57: akann giyimi ve kullanm
Fotoraf 58: Kara kama ve aka kl
110
Fotoraf 59: Altn kaplamal gm kama
Fotoraf 60: Altn kaplamal gm kama detay
Resim 25: 19. yzyl sonlarnda Kafkasyallarn kama ve kl giyimi
izme ve Ayakkab: Ayaa giyilen izme yumuak kei, da keisi, koyun ya da geyik
derisinden yaplr. Taban ksmnda ham sr derisi kullanlr. Taban derisi Oltan diki
denen zel bir el dikiiyle dikilir. izme ayaa orap gibi giyilir. Gm ilemeli tokalar
bulunan izme kay ile balanr. Uzunluu diz kapann zerine kadar gelen biimleri
olduu gibi mest biiminde yaplarak zerine deriden ya da keeden yaplm tozluk giyilen
biimleri de vardr. Tozluklar deriden balarla diz altndan balanr (Fotoraf 61, 63, 64, 65).
Ayakkab ise genellikle yumuak orap mest zerine d giyim olarak giyilir. Yumuak sr
derisinden yaplr ve iine kn aya souktan korumak iin saman doldurulur (Fotoraf 62,
Resim 26, 27).
111
Fotoraf 61, 62: izme ve ayakkab rnekleri
Resim 26, 27: izme ve Ayakkab rnekleri
Fotoraf 63, 64: Deri Tozluk rnekleri (Studenetskaya, 1989)
112
Fotoraf 65: Yumuak izme ile parmak ucunda dans
Fotoraf 66: Geleneksel Kafkas giyimi
113
KAYNAKLAR
ANDREWS, P. Alford. Trkiyede Etnik gruplar, ev: Mustafa Kpolu, stanbul, 1992
BEYAZ, Bar. Eskiehir Yresinde Kafkas Gmenleri, Bitirme Tezi, Pamukkale
niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm, Danman: Do. Dr. Selahittin
zelik, Denizli, 2000.
GACEVA, S. . Odejda Narodov Dagestana, zdatelsvo Nauka, Glavnaya
RedaktsiyaVostony Literatur, Moskva, 1981.
HABOLU, Bedri. Kafkasyadan Anadoluya Gler ve sknlar, Nart Yaynclk,
stanbul, 1993.
KOKAR, M. Tekin. Kafkas Halk Danslar, retim Yntem ve Teknikleri, amil Eitim ve
Kltr Vakf Yayn, No:2, stanbul, 1987.
KOKAR, M. Tekin. Eskiehir Halkbilim rnleri, Anadolu niversitesi, ESBAV Yayn,
Yayn No:146, Eskiehir, 1999.
KUZNETSOVA, Anna Yakovlevna. Narodnoe skusstvo Karachaevtsev i Balkartsev,
zdatelstvo Elbrus, Nalik, 1982.
LAPNSKY, Teofil (Tevfik Bey). Die Bergvolker des Kaukasus und ihr Freiheitskampf
gegen die Russen, Hamburg, 1863.
LAVROV, L. . Karaayevts storiko Etnografieskiy Oerk, Stavropolskogo Knijnogo
sdatelsva, erkessk, 1978.
RAVDONKAS, Tatyana Dmitrievna. Oerki po storii Odejd Naseleniya SeveroZapadnogo Kavkaza (N.E.5v. Konets 17.v), Akademiya Nauk SSSR, nstitut
Etnografii m. N.N. Mikluho-Maklaya, Leningradskaya asti, Leningrad, 1989.
STUDENETSKAYA, Yevgeniya Nikolayevna. Odejda Narodov Severnogo Kavkaza XVIII
XX. vv. zdatelstvo Nauka, Moskva, 1989.
UARZAT, Vilen. Kultura Osetin Svyaz c Narodami Kavkaza, Ordjonikidze, 1990.
KHANAKHU, K, N. Teuchezh, M. Khabakhu, S. Unarokova, A. Kotseva. Gold Embroidery
of the Circassians, Maikop, 2001
WEB SAYFALARI
http://irinadvorkina.livejournal.com
http://www.wreferat.baza-referat.ru (erkesskiy Jenskiy Kostm)
http://dag.rus4all.ru/traditions/20130118/723761351.html
RESMLER:
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 11, 12, 16, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 27: Studenetskaya, 1989.
8: Ravdonikas, 1989.
9, 10, 13, 14, 15, 17: Kuznetsova, 1982
18: http://www.kavkaz-uzel.ru
25: http://www.siue.edu
26: http://www.intercircass.org
FOTORAFLAR:
1, 2, 3, 4, 50, 65: M. Tekin KOKAR Arivi
5, 6, 11, 12, 13, 14, 16, 17, 18, 24, 27, 35, 36, 37, 46, 51, 52, 61, 63, 64:Studenetskaya, 1989
7, 8, 9, 10: http://www.igor.hagondokoff.perso.sfr.fr
15, 21, 22, 23, 47, 48: Kuznetsova, 1982
25: Khanakhu, 2001
114
19, 20, 26, 34: http://www.vk.ru

28, 29, 30: Erturul Algan Arivi
31, 32, 40, 41: http://www.tsaritsyno-museum.ru
33, 38: http://www.kavkaz-costume.blogspot.com
39: http://www.museum-seversk.ru
42: http://www.dag.rus4all.ru
43: http://www.ru.wikipedia.org
44: http://adygi.ru
45: http://www.mkchr.com
49: http://www.caucasian-dress.livejournal.com
50: http://www.cir.rus4all.ru
51: http://www.abkhazworld.com
52: http://www.kitabhona.org.ua
53: http://www.jujiette.free.fr
54, 55: http://www.antikvariat.ru
56: http://www.ashokaarts.com
57: http://www.dikopole.com
58: http://www.klingenwelt.de
59, 60: http://www.swordforum.com
62: http://www.refdb.ru
66: http://www.circasvoices.blogspot.com
ANLIURFADA GEMTEN GNMZE CHAZ BEYAN DEFTER

(KESM KIDI) VE GNMZDE KADIN TAKILARI
115
Okt. Emine GZEN

ZET
lk Topluluklardan bu yana sslenmenin temelinde eitli nedenler vardr. nanca dayal
olarak veya sslenme gereksinimi, kiinin toplumsal yerini belirleme, cinsel bakmdan
bedenin belli yerlerinin ekici arzusu sslenmede rol oynayan etkenlerdir.
Anadoluda birok alarda ve Osmanl Dnemi Anadolusuna kadar tarihi geliimini
srdrerek altn, gm ve kymetli talarla kulaklar, burun kanatlar, dudaklar, yanaklar
delerek, demirden, kemikten, aatan halkalar takmak, boyunu eitli malzemelerden yaplma
kolyelerle sslemek, el ve ayaklara bilezikler takmak, ba, salar, yz boyamak, doum,
evlenme ve lm gibi gei ritlerinde dinsel, bysel, cinsel ve toplumsal amalara ynelik
nitelikte ss eyas takmak, koku srnmek ve giyinmek sslenmenin belli bal biimleridir.
Bu almada; bulunduu corafi konum nedeniyle gemiten gnmze yansyan gl bir
kltrel birikime sahip, sslenmenin nemli bir paras olan taklarla geleneksel yaam
olduka benimseyen bir toplum olan anlurfa yresindeki evlilik anlamalarnn nemli bir
paras olan Cihaz (defteri) beyanndan (kesim kd) yola karak anlurfadaki kadn
taklarnn (Hrn) tarihesi, sosyal staty belirlemedeki rol, inan gelenei, rf, adet ve
gelenek olarak nemi ve bunlara ek olarak el iilii ile yaplarak gnmze kadar ayn
zelliklerle gelen el sanatlarnda halen nemini koruyan kuyumculuk mesleinin ok nemli
bir yerde olmasn salayp meslein babadan oula gemesi zerinde durulacaktr.
GR
Gneydou Anadolu blgesinin orta Frat blmnde bulunan anlurfa, douda Mardin,
kuzeydouda Diyarbakr, kuzeybatda Adyaman, batda Gaziantep ve gneyde Suriye
topraklar ile evrilmi bir snr kentidir.
anlurfa, corafi zellii nedeniyle zerinde birok bamsz devlet ve birliin kurulmu
olduu, deiik kltrel oluumlarn kaynat bir yerleim blgesi olmutur. Bu kltrel
birikimlerin etkileimi ve feodal yapnn bir nebze de olsa devam etmesi nedeniyle, birok
eyde geleneksel yaam toplum tarafndan olduka benimsenmektedir. (1,18)
EVLLK NCES ANLAMA (CHAZ DEFTER BEYANI)
Evlilik ncesinde kz tarafndan hazrlanarak erkek tarafna gnderilen anlama kddr. Bu
anlama kdnda ailelerin maddi durumlar gz nnde tutularak kza sslenmenin yan
sra hlliyet amal eitli tak ve eyiz istenilmektedir.
Aileler arasnda anlama salandktan sonra bu anlama tanklar tarafndan imzalanarak,
evliliin dier aamalarna geilir. Bununla ilgili 1978 ylnda bir dergide yaynlanan Hicri
1307 (1891) ylna ait (Cihaz Defteri Beyan) gelin iin yaplm tak ve eyizlerin listesi yer
almaktadr. Bu belgede bulunan taklarn bir ksm gnmzde kullanlmamakla beraber bir
ksm ise geerliliini srdrmektedir. (2,5)
116
ekil: RASTGELD, Hasan-Anzlha Dergisi

HACI MUHAMMED EFENDNN KERMES
ZEKYE HANIMIN CHAZ BEYAN DEFTER
1) Kor Mahmudiye
Adet 60 (birlikte dobra)
2) Kor Eski Gazi
Adet 30 (birlikte dobra)
3) Altun salk ayak
Adet 40
4) ncili Yzlk
ift 1,Ayak 26
5) Altun kebir Bilezik
ift 1
6) Altun Mukaer Bilezik
ift1
7) Altun Enselik
ift 1
8) Altun Hamayl Gazi 80
Adet 1
9) Altun Halhal
ift 1
10) Altun iek
Adet 1
11) ncili Salkkkpe
14) Sim Halep Kemeri

Adet 1
15) Altun Hatem
Adet 9
16) Sim Saat ile Kstek
Adet 1
17) Altun Tepelik
Birlikte 30 Gazi
18) Altun Ko
ift 1
19) Savay Elbise
Kat 4
20) Srmal Kadife Sakko
Adet 1
21) Srmal uha Mintan
Adet 1
22) Srmal Kadife Mintan
Adet 2
23) itara Elbise
Kat 1
117
ift 1
12) ncili Top iek
Adet1
13) Altun Yan Tts
27)Sal Elbise
Kat 1
28)Savayi Mintan
Adet 2
29)Meles Don
Adet 20
30)Keten Don
Adet 10
31)zarlk Don ve Gmlek
Adet 10
32)Meles araf
Adet 1
33)Keten araf
Adet 2
34)Hama araf
Adet 2
35)Savay Yatak
Adet 6
36)Krs le Yorgan ve Dek
Adet 3
37)Bakr Leen
Adey 15
38)Sehen
Adet 15
39)skre
Adet 15
40)ilepce le brik
Adet 2
41)Tun Mangal
Adet 2
42)Bakr Sini
Adet 1
43)Kebir Ayna
Adet 1
44)Sim Sar Sandk
Adet 1
45)Sim Naln
ift 1
46)Sim Gabdanlk
Adet 1 (3,4,5,9)
24) Gezi Elbise

Kat 1
25) pekli Aaban
Kat 1
26) Hama Kutusu
Kat 1
47)Buhurdanlk
Adet 1
48)Sim ZArf
Adet 9
49)Karpuzlu Lamba
ift 1
50)iek Kab
ift 1
51)skre anak
Adet 10
52)ini anak
Adet 10
53)Bellur Sigara Tabakas
Adet 8
54)Kebir Sandk
Adet 1
55)Sagr Hr sand
Adet 1
56)erbet Takm
Adet 10
57)Hamam Urubiyas
Mkemmel
58)Hane Demesi
Mkemmel
59)Su Tas
Adet 2
60)Kundura Naln
ift 2
61)Srmal evre
Adet 4
62)pekli evre,Yamak
Adet 8
63)Baba
Adet 40
64)orap
ift 8
65)uha Seccade
Adet 1
hudu Hali:
118
Talha Olu
Mehmet Aa
Eyp Hafz
Efendi
Hseyin ehzade
Ali Bey
Rzvan Aazade
Osman Aa
mam
Hac mer Hoca
Hac Mustafa
Hafz Efendi
ahapzade
Hac Bakr
Hac Kamil Zade

Hac Mehmet
Rzvan Aazade
Hac Mslm
Muhtar
brahim
Ve gayri hm (5,6,7)
x Kor Mahmudiye: Boyuna taklan va diz kapana dein inen kaytan zerine sralanm
60 adet mahmudiye ve bir dobradan oluan tak.
x Dobra: Byk yuvarlak altn.
x Kor Eski Gazi: Boyuna taklan bir tak tr olup otuz adet gaziya ve bir dobradan
oluur.Gbek hizasna dein iner.
x Altn Salk Ayak: kaklar zerinde saa taklan bir tak tr.
x ncili Yzlk: Yanaklar hizasnda, saa taklan bir tak tr.
x Altn Kebir Bilezik: Enli byk bilezik.
x Altn Mukaer Bilezik: nce bilezik.
x Altn Enselik: Enseye taklan bir tak tr.
x Altn Hamayl Gazi: Boyuna apraz taklan ve ular gaziya ile ssl tak.
x Altn Halhal: Ayaklara taklan halka biiminde ve zerinde ufak ngraklar bulunan
tak.
x Altn iek: iek dal biiminde gs taks.
x Altn Yan Tts: Ba rts zerine, yanak hizasnda taklan bir tak.
x ncili Salkk Kpe: st ksm altn, alt ksmndan inciler sarkan kpe.
x Altn Hatem: Altn yzk.
x Sim Saat Kstek: Gm saat ve saate balanan altn yada gmten zincir.
x Altn Tepelik: Ba rts zerine, ban tepe blm zerine oturtulan altn tak.
x Altn Ko: Alnn iki yanna taklan boynuz biiminde knts olan bir ss taks.
x tara Elbise: pekli ve pamuktan dokunan bir tr giyecek.
x Sal elbise: Sar, mavi, krmz, yeil renkli dikine ubuklu elbise.
x Savay Elbise: Srmal kumatan elbise.
x Gezi Elbise: Dz, ipekten, kendinden dalgal (desenli ) kumatan elbise. (6,7,8)
HIIR (TAKI)
anlurfada kadn taklarnn genel ad hrdr. Kadnlarn sslenme merak ve altna olan
dknlklerinden dolay altn gen kz ve kadnlarn hayatnda olduka nemlidir. En fakir
aileler bile kesim kadna bir gerdanlk ve 3 ift bilezik yazar orta halli aileler ise bir kordon
1 ahtmal bilezik zengin aileler ise bir ift ahtma bir kordon bir Frenk ba vs altnlar
istemektedir. Hatta bununla ilgili maniler bile yazlmtr.
Masa stnde bekmez ,
Bu bekmez bize yetmez,
u Urfann kzlar ,
Hrsz gelin gitmez.
119
anlurfa kadn taklarnn tarihi Neolitik ve Tun alarna kadar uzanmaktadr. Bu taklar,
takl amalar nedeniyle kuyumcu ustalarnn ilemi olduu motiflerle olduka zengin bir
eitlilie sahiptirler. anlurfa taklar 24 ayar altndan dlerek 22 ve 21 ayar altndan
ilenerek yaplmaktadr. Bu taklar verilen motif ilemelerine gre isimlerini almlardr (6,
7,13). Balca kadn taklar unlardr:
GERDANLIKLAR
Telkari aktmal gerdanlk, minareli gerdanlk, hasrl gerdanlk, incili telkari gerdanlk, hapl
gerdanlk, elmas gerdanlk (Urfa ii deildir ancak ok yaygn olarak kullanlmaktadr.),
yldzl gen gerdanlk, koruklu gerdanlk, yaprakl gerdanlk, liral gerdanlk, incili ve liral
gerdanlk, tahtal gerdanlk, beibirlik. (11,14,15)
KOLYELER
Frenk ba, koruklu kolye, incili kolye, akik kolye, oymal pramit kolye, tal kolye ve
kordon.
BLEZKLER
Tahta bilezik, ahtma bilezik (telkari kapakl yarm ahtma, gevesli ahtma, mra zincirli
ahtma, dz kapakl yarm ahtma, oymal ahtma, mra zincirli ve telkari ahtma), fienkli
bilezik, incili telkari bilezik, hapl bilezik, yldzl bilezik, tal bilezik, ebikli bilezik, kulu
bilezik, burma bilezik, urubiyeli bilezik ve aynal bilezik.
YZKLER
Gerdanlk ve bilezikler ile takm olarak kullanlmaktadr. Bunlar telkari yzk, hapl yzk,
koruklu yzk, tal yzk, incili telkari yzk, rnakl yzk ve parparal yzk. (11,15)
KPELER
Bunlarn eitleri gerdanlk ve bileziklere gredir. ncili kpe, koruklu kpe, altn koruklu ve
inci koruklu kpe, telkari gl kpe, hapl kpe, yldzl kpe ve yaprakl kpe.
NELER
anlurfa da Dal-Gs Dal olarak adlandrlan inelerin balca eitleri unlardr.
Telkari Urfa kelebei, papatya, incili ine, yldzl ine ve kordon gl.
KEMERLER
Frenk ba kapakl kemer, liral kemer ve telkari kemer
Bu taklardan gerdanlk, urubiyeli bilezik gen kzlar tarafndan, frekn ba, kordon, ahtma,
gelinler tarafndan eitli tek bilezikler, kordon ve rnakl yzkler, orta yal ve kadnlar
tarafndan taklmaktadr. Bu taklar genelde ev gezmelerinden ve dnlerde kadnlar
tarafndan sklkla kullanlmaktadr. (15,16,17)
120
GM BALIK
Tepelik: Baa taklan tacn (fes) zerine tutturulur. st ksm telkari ilemeli evresi gm
parparalardan oluan saaklarla ssldr dier ad tadr.
kor: Fesin alt ksmna alndan yukarya taklr ortasnda yuvarlak ve mavi tal bir gbek
yanlarnda sra zincir bulunur.
Levzik: kor gbeinin altna taklr, alna doru sarkar.
Reme: Fesin iki yanna taklr, akaklardan yanaa doru sarkar.
Sa Koru: Arkadan ban zerine taklarak omuzlara kadar sarkan bu tak, sa grnm
veren siyah ipekten yaplmtr. (6,7,15)
Sa inesi: Sa korunun alt ksmna taklr.
Enselik: Ban arkasna sal ve sollu olarak sa korunun zerine taklr ve enseye doru
sarkar. 4 sra ekline madeni bir takdr. (15)
Bu Gm Balklar
kullanlmaktadr.
gnmzde
sadece
halk
oyunlar
topluluklar
tarafndan
DER TAKI ETLER

Hamayl: zerinde ayet yada dualarn yazl olduu katlar muhafaza eden bu taklarn
silindir biimli telkari olanlarnn yannda ok ince sigara tabakas eklinde kapakl olanlar
da vardr. Boyuna taklan bu tak koltuk altndan bele doru sarkar.
Hzma: Buruna taklr altn ve gm eitleri vardr.
Hizem: Buruna taklr hzmann sarkan eklidir.
Halhal: Bilezik eklinde ayak bileklerine taklr. evresi habbe denilen nohut iriliinde
gm toplarla saakldr.
Verdine: Hzmann sabit biimidir. Gm yada altndan yaplr.
Hnnegiy: Altn, gm, boncuk yada karanfilden yaplan bu tak boyuna taklr.
Lebe: erit veya ipe yaklan bele kadar sarkan bir takdr. Altn, gm liral veya
boncukludur.
Dillee: ocuklarn peremine taklr.
Bu taklar genelde anlurfa iline bal olan ilelerde kullanlan taklardr. (1,2,3)
KUYUMCULUK
anlurfa da geleneksel yaamn bir paras olan evlenme adetlerinin devam etmesi ve
kadnlarn altna olduka dkn olmas nedeniyle kuyumculuk meslei gnmzde
geerliliini ve nemini koruyan en eski el sanatlarndandr. Mehmet AYOLU, Hac Durak
BABU, Abdulselam ZBAY, Hasan AL INAR, Mslm IKAN, Faruk ULUSOY,
Seyfettin GZOLU gibi ustalar, bu meslein en eski ustalarndandr. u anda anlurfada
kuyumculuk sanat 40a yakn atlyede saylar 20nin zerinde olan Kalemkarlarla 23 eski
kuyumcu pazar denilen kapal arda yldz meydanndaki arlarda devam etmektedir.
23
Kalemkar: eitli model ve motifleri kendi el iilii altna tasarlayan kii
121
Bununla beraber bu ustalarn ilemi olduu altnlar satan vitrin kuyumculuu denilen birok
sayda ehrin eitli yerlerinde kuyumcu dkknlar bulunmaktadr. (6,7,11)
SONU:
Taklar geleneksel yaamla btnleerek kadnn giyim kuamnn nemli ve vazgeilmez bir
paras olmutur. Genel olarak kadnlarn toplum iindeki yerini belirleyen ve onu
simgeleyen bir vasta olarak kullanlmtr. anlurfa yresinde bunu biraz daha arpc bir
ekilde grmekteyiz ve bununla beraber tak kullanma geleneinin kadnlarn yan sra ocuk
ve yetikin erkeklerde de grlmesi gnmzde unutulmaya yz tutmu geleneklerimize
ramen tak kullanma gelenei son gnlerde ilgi gren otantik taklar moda ile btnleerek
devam etmektedir.
KAYNAKLAR
KRKOLU, A.Cihat- (Yrd.Do.Dr.) ANLIURFA/Uygarln Doduu ehir.
KRKOLU, A.Cihat- (Yrd.Do.Dr.) anlurfada Yaplan Aratrmalar ve Kazlar.
OYMAK, Mehmet- (Okutman) ANLIURFA/Uygarln Doduu ehir.
KARAHAN KARA, Zuhal-(Prof.Dr.) Sosyal Bilimler Enstit Mdr.
RASTGELD, Hasan-Anzlha Dergisi.
, Nihat-Kuyumcular Odas Bakan.
AYOLU, Mehmet-Eski Kuyumcu Ustas.
BALAK, Abdullah-Aratrmac, Yazar.
BALIKIOLU, Reit Emekli Ktphane Memuru
KARACA brahim Halil folklor aratrmacs,fotoraf sanats.
MUTLU smail Kuyumcu.
anlurfa Kltr ve Turzim Dergisi, 1997.
Harran Dergileri, 1976-1978.
www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx
Anzelha Dergileri, 1976-1978.
anlurfa Ticaret ve Sanayi Odas Dergileri, 1990.
anlurfa Etnografya Mzesi.
anlurfa l Yllklar, 1970-1990.
SARIKIZ CORAFYASI TRKMENLERNDE

TAKI KLTR VE NAZARLIK
Dr. Filiz ERAT
Baz tarihilere gre sadece Aaeri uruunun ardllar olarak grlseler de Tahtac
Trkmenleri ilerinde ok sayda oymak barndrmaktadr.
122
Tahtac Trkmenleri ile ilgili ilk aratrmalar yapanlardan Baha Sait Beye gre Tahtaclarn
ilk mritleri Hac Bektatr. Genel ziyaret yerleri Abdal Musa dr. Narldere de bulunan
Yanyatr ad verilen dede ocana baldrlar. dip(1)
Yine birok aratrmac Kazaya verilen giysilerde ve baz abalarn mezar talarnda bulunan
iareti tm Tahtac Trkmenlerinin iareti saymlardr.
Oysa bu damga Tahtac
uygulanmamaktadr. dip(2)
topluluunun
tm
tarafndan
bilinmemekte
ya
da
Bilinen Kazaya damgas Bakurt Trkmen Kpak, Gagauz, zbek, Gneydou

Bakurtlarndan Karm (Makar Kabilesi), Ak-Kpak (Trkmen Kpak), Nogay Kpak,
Orman Kudey (Kuzey), Tabn boyuna bal Duan, Gneybat Bakurtlarndan Krk-ye-Min
Kuzeybat Bakurtlarndan rekteboyu ve zbekler ok kk farklarla bu damgay
kullanmaktadr. dip(3)
Bat Anadolu Trkmen topluluu ve alan iinde yaayan Trkmen abalar giysi ve Mezar
talarnda Kazaya iaretlerini kullanmaktadrlar.
Yaamlarnn son dnemlerini ormanlarda Aa iilii ile geiren, onikinci yzylda
Anadoluya ulaan, iki dede oca etrafnda kmelenen, uzun sre konar-ger yaam
tarznda direnen, onaltnc yzyldan sonra da Bat Anadoluya gen Tahtac Trkmenlerinin
ksaca gemileri byle.
Horasandan Anadoluya gelen kapal bir topluluk olarak yaayan Tahtaclar katiyen silah
tamayan bir topluluktur. dip(4)
nk Tahtar szc yaplan bir iin, bir meslein ad olmaktan ok, arlkl olarak bir
inanc ifade etmektedir. dip(5)
dip(1)Baha Said Bey Trkiyede Alevi Bektai , Ahive Nusayri zmreleri , Kltr
Bak..Ank. 2000 S. 94 95
dip(2)Akst, Ali Sarkz Fatma Ana Yn. Mat st 2005 S. 12 13
dip(3)Seluk, Ali Tahtaclar Yeditepe y. st. 2004 S. 244
dip(4)Yetien, Rza Tahtac Airetleri (Adet, Gelenek ve Grenekleri ) zmir 1986 S. 16
dip(5)Bigen, Hseyin Yksel nanlar ve Gelenekleriyle Tahtaclar Teh. Aa Y. Ankara
2005 S. 99
Taklarda kullanlan ss talarnda tan trnden nce renklerin sembolik anlamlar
nemlidir.
KIRMIZI: Koruyucu zelliinin yan sra Saadet ve Mutluluk rengidir.
YEL: Bolluk ve bereketin rengidir.
Trkmen taklar, znde ss objesi olmadan te, giyim ve kuamn bir parasdr. Kadn ve
gen kzlarn yan sra, erkek ocuklarn, yetikin erkeklerin ve hatta atlarn koumlarnda her
biri kendine zg tak ve aksesuarlar bulunur. Kiiyi tanmlayc ve tamamlayc sembolik bir
anlatm trdr. Bir gen kzn hangi boydan geldii, evli olup olmad, hatta evli ise
123
kaynpederinin babasna balk verip vermedii zerinde tad taklardan kolayca

anlalabilirdi. Taklar sembolleerek kiiliin belirginlemesini salar, kiilii tanmlar hem
de ruhsal inansal yn belirleyici bir tantm grevi stlenir.
Organik tak nazarlklar kiinin gcn, toplum iindeki statsn belirttii iin daima n
planda tutulmaktayd
Kaynak: Tahtakular Ky zel Etnorafya Galerisinde sergilenen tak nazarlklar
Tahtac Tahtakular Kynde kullanlan nazarlk tak kltr binlerce yldr zelliinin
ve inanlarn hala korumaktadr.
TAHTAKULAR DA KULLANILAN TAKI VE NAZARLIK KLTR
Trklerde taklar nceleri hep organikti. Yani DOA idi. Seluklulara kadar bu byle devam
etti. Osmanllarn son dnemlerinde ise Rnesans ve Borak stilinin etkisiyle tamamen asimile
edilircesine Trk Taklar yerine gm altna brakt. Trkmenlerde (TAHTACI)
kullanlan tak ve nazarlklar sadece organik tak nazarlklardr
de, itlenbik, Mavi boncuk, Yeim Ta, nci, Yeil i kahve, Kurt Kpek dii, Domuz
dii, kk byk Kaplumbaa veya kabuu, rek otu, zerlik, Kurun Dkme, Gnlk,
Tuz, Ku trnaklar, Geyik boynuzu, Ko boynuzu, Ylan veya derisi, Mercan, ap, Taz
Boncuu, avdar ap, Meryem Fatma Ana Eli, ncir, Badem, Karanfil, am Koza,
Kartal aya, Ay penesi, Boncuklar, Plastik, Dme, Ayna, Tahta, Buday Mee Koza
(maz) , Cowrie , (deniz bcei kabuu), Renkli plikler ve bez paralar, pul, Buday sap ve
baa, sa ve rgler, Ta ve Mika paralar, Kee, Hurma ekirdei, Baklagiller yabani ve
al erik ekirdekleri, Tepsi tohumlar, Ac badem, Kzlck ekirdei,
Deniz ve kara Salyangozlar, Deniz bcek Midye Kabuklar, eftali ekirdei ve Ceviz,
Boy otu (Phr) , 4 yaprakl yonca, At- kz Ko Balar, ift atal tohumlar, am
Fst ekirdei ,(Galiya) Akasya tohumu, Msr tohumu, Kartal Kaz ve renkli ku tyleri,
Skarable (bok bcei) , Ylan kemikleri ve ba, Kei kl, postlar, hayvan ba ve kuyruklar
kullanlmaktadr.
Tahtakular Kynde ki Tahtac Trkmenlerinde bu Tak Nazarlk Kltrn
korumalarnn en byk etkeni 1843 yllarna kadar Konar Ger olmalardr. Yerleik
dzenden nce dalarda ve doann scak kucanda yaamalarndan dolaydr.
amanizm de anaerkli toplumda; aynen kurban gibi Tohumda yok edilemez onun neslini
koruyalm diye boyuna aslr ve diiye saygszlk yaplmaz. ( ok tohum tayan kii bolluk,
bereketli ve zengin saylr. ) Gebelikte tohum tama kltr vardr. Srekli yer deitirilir.
Bir baka yere gidildiinde o blgede eksik olan bitki ve yiyecek trlerini oaltmak iin
tohumlar toprak ile buluturulup doa yeniden o blgede zenginletirilirdi.
En ok tohum yapan bitkileri kz ocuklar takard. Ergenlik ana gelenler normal tohumlar
takar, evlenmek isteyenler ve yeni gelinler ise karanfil takarlar. Anne olanlar ise; Ana kokusu
(Phr boy otu ) takarlar. Yallar ise; mrnde lazm olan takarlar ve basit taklar,
tayabilecei taklar takarlar. Trkerde taklarn ok kullanlmasnn nedeni ok tohum
124
tama alkanlklarndan, genlerden gelir. O tohum, bu tohum derken bol tak ve nazarlk
ortaya kmtr.
Bir Trkmen atasz vardr. Tak sandkta duracana kadnn boynunu YELER. Bir de
sayg vardr. Anaerkil Trk toplumu diiye saygszlk yapmazd. Onu incitmez, bir tohumu
pe atmazd, yok etmezdi. Trklerde eskiden boanma da yoktur. Kadna, diiye saygszlk
yaplmazd. O nedenle tohumda dii olduundan yok edilmezdi. Objeye saygszlk olurdu.
Tohumda bylece korunmu olur, o oalmay salayan bir deerdir
Ayrca orijinal bir takda kullanlan; bulunmas gereken unsurlar yle sralanmaldr
1. Boyun arkasna gelen inciler boncuklar 24 tane (12+12 ) olmaldr.
2. Tohumlar arasndaki boncuklar 3-46-64-3 sralamas olmaldr.
3. Sralarda kullanlan tohumlarda deiik dizaynlarda ve saysal yaplmaldr. (3l
4l 6l gibi)
4. eer ayn tohumdan deiik ve ayn anda kullanlacaksa Kk Orta Byk
eklinde ve tek para yaplmaldr. (3 halkal gibi)
5. Tohumlar 12+12 eklinde 24 taneden olumaldr.
Her takdaki simetriklik, malzeme, renk, kadnn durumunu (Kz, blu a, ergenlik,
evlenmek istiyor, szl, nianl, evli, dul, yal) gsterir. Sata ayndr; bekr ise tek belik
rlr (tek kiiyim bekrm), evlenince ift belik rer (iki kiiyim, evliyim). Aynen Kzlderili
kzlar gibi tek ty (bekr), ift ty (evli) gibi. Kadnlar dii hayvan ty (kaz, tavuk, gvercin
gibi), erkekler yrtc kularn (kartal, ahin, atmaca gibi) objeler takarlar.
Tohumlarda kendi aralarnda farkldr; herkes her tohumu takamaz. Kzlar blu ana kadar
ok tohum yapan tohumlardan rnein; yabani hurma, tespi tohumu (doadan), gen kzlar az
tohumlu badem, zeytin, evlenmek isteyenler karanfil, anneler boy otu gibi tohumlar takarlar.
Nazar iin; ide ekirdei ve itlenbik aac zenginler, soylular, oba ve liderler ok az
bulunan tohumlar galiya, mercan, am fst vb takarlar.
NAZARLIK: Genellikle yabani bitki tohumlarndan yaplr. zelle ac badem, Kzlck,
yabani hurma, ide ekirdei, itlembik aac (etere) gibi. Tatl tohumlar bolluk, bereket;
bazlar da ayn zamanda nazarlk olabilir. Ac Badem ve tam yabani al tohumlan ise
"Dinsizin hakkndan imansz gelir" misali nazarlk olur. Tahtakular Ky zel Etnografya
Galerisi'nde gncel ismi "Kazda Gzellemesi" olarak tantlan objeler hem nazarlk hem de
bolluk bereketi temsilen yaplmtr. Ayrca anaerkil toplumun ifadesidir.
TAHTAKULAR'DA KULLANILAN KOLYELER

1 - YABAN HURMA EKRDEKL KOLYE: Kz ocuu dnyaya gelince eve bolluk,
bereket getirdiini temsilen taklr. En bol tohum yabani hurmada bulunur. Bulu ana
kadar takar.
2 - KIZILCIK EKRDEKL KOLYE: Gen kzlar takar. ocuk byynce oalmay
temsilen tohumlar takar.
125
3 - AM KOZALAKLI KOLYE: Bir aylk am kozalaklarndan hazrlanr. Tahtacl

temsilen taklr. Gen kzlara taklr.
4 - ZEYTN EKRDEKL KOLYE: Gen kzlar takar. Bar temsil eder.
5 - MISIRLI KOLYE: Gen kzlara taklr. Gittii yere tohum tasn diye, oalsn, ANA
olsun diye.
6 - BADEML KOLYE: Gen kzlar takar. Gebelikte konaklad yere dikip yeniden doa
yeersin diye.
;
7- DE EKRDEKL KOLYE: Tm bayanlar takar. Nazardan korunmak iin.
8- KARANFLL KOLYE: Evlenmek isteyen ve yeni gelinler takar. Yetikin kzlarn
evlenme niyetini gsterir. Eve kz istemeye gidilir. Anadolu'da gelin taks olarak ta kullanlr.
9 - ANA KOKUSU KOLYE: Anne olunduu zaman hemen taklr. Yabani bir ot tohumudur.
Boy otu diye geer. ocuk bu kokuyu anne kokusu olarak kabul eder. Anne bir yere giderken
kolyeyi ocua takar ve yle gider. ocukta annem yanmda diye alamadan bekler.
10 - TESP TOHUMLU KOLYE: Gen kzlar takar. Gittii yerde dikilirse orman zenginleir
11 - MERCANLI KOLYE: Kadnlar takar, zenginlik iareti olarak.
12 - ETEREL KOLYE: Herkes takabilir. Nazardan korunmak iin itlembik aacndan
yaplr. Horoz sesinin ulamad blgeden kesilerek dallar trtkl - entikli yaplr.
TAKILAR: Takann YAINI, CNSYETN ve TOPLUM NDEK STATSN ve
KMLN BELRTR."
OBJELERN ANLAMLARI
AYNA: Yanstcdr. Kt sz sahibine iade eder. Gelinlerin bana, kemerine
takldnda, artk bu kza kt sz yakmaz evleniyor. Ondan sonra sylenecek kt szler
geersizdir ve "sahibine aittir" denir. Gelecei aydnlk olsun anlamna da gelir.
ATAL - FT EKRDEK: Bolluk - bereketi temsil eder. Erkek-Dii kabul edilir.
DE EKRDE: Nazar iin en gzde malzemedir.
TLENBK: Nazar iin en gzde malzemedir. etere ekline getirilip aslr. Horoz sesinin
ulamad blgeden kesilerek yaplr.
YILAN KEM (OMURGASI): Yeni gelinlere taklr. Diriliin semboldr. Hayatn sudan
baladna inanlr. lmszlk kabul edilir. Dirilten, tamir eden, can veren anlamlar da
tadndan doktorlarn semboldr. (Tp'ta kullanlr) Dirilten, can douran, hayat dnyaya
getirdiinden kadnlara kolye eklinde taklr. Bereket, Bolluk ve Dourganl temsil eder.
YENEBLR MEYVA EKRDEKLER: Bolluk ve bereketi temsil eder. Badem, erik,
eftali, kzlck, hurma vb.
YENMEYEN MEYVA ve TOHUMLARIN EKRDEKLER: Genellikle nazar iin
kullanlr. Omuzlarda ve nazar deebilecek ortamlara aslr. (de, itlenbik, ac badem,
yabani erik, tepsi tohumu, am kozala vb.)
CILKAK: (Kesbik, Pei, Kala, Deve Boncuu, Bel Boncuu, Ylan Ba, COVVRlE'de
denir). Diilik semboldr. Evrenin oluumunu temsil eder. Gelinlere kemer taks yaplr ki,
dourganln ifadesidir. Erkeklere takldnda G semboldr. nk az bulunduundan
eskiden para yerine geiyordu.
KARANFL: Evlenmek isteyenler ve yeni gelinlere taklr. Ostrejen salglarn oalttndan,
eskiden yallar karanfilli ay ierler. Ayrca karanfil taklan gelinler hamama giderlerdi.
Anadolu'da, Afrika'da, Kzlderililerde ve Avustralyada hala geerlidir.
BOY OTU: Ana kokusu kabul edilir. Kalc bir etkisi olduundan ocuklar bu kokuyla
byrler ve anneden uzakta kaldnda bunu koklarlar, zlem giderirlerdi. (Yabani kokulu bir
ottur.)
126
- ZERLK TOHUMU: Nazarlk olarak rlr, eve aslrd. Evin kadnn temsil eder,
anaerkilliin ifadesidir. Tts yapldnda, ba arlarna iyi gelir. 2 kol yaplr, 2 gs
sarktlr ve aralar kare eklinde olur, aralarna bez taklrd.
KARE: Yaanlan mekn, Dnya'y temsil eder. Evin reisi olan, anaerkil bir ailenin kadnn
nazardan korusun diye...
PAZVAN (PAZUBANT): Ky, oba koruyucular (imdi korucu) ve en gl erkekler
pazularna takarlar. LDER ve KORUYUCU'luu ifade ederdi.
BUDAY - MISIR: Bolluk ve bereket olarak taklr. Diiliin gc ve ANA ANAERKL'lik anlam tar. (MISIR ANA gibi) oalan bitkilerden en fazla tohum veren
bitkidir.
ZEYTN: Dostluk ve Barn simgesidir.
FATMA - MERYEM ANA EL: Genelde el olarak kabul edilir. 5 saysdr. 1 + 4 yani
TANRI ve meleklerinin saysdr. Tanr kolaylk versin anlamn tar. Hurma dal kknden
faydalanlr. "Kas gevetici" zellii olduundan hamile kadnlara son aylar hurma yedirilir
veya doum esnasnda slanp suyu iirilir, kolay doum olsun diye.
SARIMSAK: Korunma amaldr. Eve asldnda, ylandan koruma, ocua takldnda
"ocuu ylan sokmasn diye taklr.
KE KILI: Korunma amaldr, Ylan_kei kokusunu sevmez ve o blgeye gelmez.
adrlarda kei kl paspas ve iplerle etraf sarldnda adra ylan, akrep ve dier hayvanlar
sokmaz. Karnca dhil, haaratlar AT KOKUSUNU sevmez. Korunma amal taklr. At
ahrlarnda rmcek dhil hibir haarat yoktur.
KAPLUMBAA KEM: Nazarlk olarak eve asldnda evrim ark, uzun yaam sembol
yani felein emberi olmutur. O evin ailesi uzun yaasn (hastalk, boanma olmasn) oluk ocuk sahibi olsun, nesli devam etsin, ayn zamanda ar gibi alkan, retken ve bolluk
iinde yaasn anlamn alr
KAZ TY: Gelinlere duvak olarak taklr. Kutsal bir ty anlam vardr.
KEPEZ olarak ifade edilir. Bamn zerinde yeri var kadn mrnde bir defa kaz ty takar,
o da en kutsal tren gelin olurken. KAZa gsterilen saygdan dolay. KAZ AYAI'da ORTA
ASYA TRK MHR kabul edildiinden, ilemelere, hal motiflerine ve mezar talarna
kazaya motifi ilenir. Bu mezarda ANAERKL, OUZ Boyundan bir Trk yatyor denir,
Anadolu'da hala yaygn olarak kullanlr. (KAZ TY - KAZAYAI) "KAZIN AYAI
YLE DEL" deyimi buradan gelir.
MUSKA: gen yaplr. Tanr semboldr. Tanrnn sz var diye gen yaplr.
SALYANGOZ: Ay Tanrsnn semboldr. Anaerkillik gstergesidir. Diilik sembol kabul
edilir.
KO-KZ-ATBAI-GEYK BOYNUZU: G Kudret ve Ay tanrs semboldr.
POST: adra veya eve asldnda o evin erkeinin Avclk ve Gcn gsterir.
MAV BONCUK: GZ ve NAZARdan korur. Gk kubbenin rengidir.
YEM TA: Bolluk - Bereket, lmszlk, koruyuculuk ve tekrar diriliin ifadesi ile
soyluluk tar.
D: Kulland hayvann derin anlamn tar. At ise tayc, kpek ise salamllk, domuz
dii ok oaldndan veya 2 di yan yana getirilerek ay gibi ssleme yaplr.
PLASTK: Doada bulunmadndan ilgin saylr.
TAHTAKULAR KYNDE ORTA ASYA'DAN GNMZE
LGN UYGULAMALAR
BA BALAMA - BAIBOZUK: Kydeki kadnlar yresel giysilerini giyerler. Deyre,
kynek vs.) Bu giysilerde balklar deiiklik gsterir. Kzlar ayr, kadnlar ayr biimde
balk giyer. Kzlarn bal sade, fakat ssldr. Kadnlarn bal daha byk, daha
127
teferruatldr. Kadn bal dnn ertesi gn trenle geline balanr. Buna "Ba Balama"
treni denir. Ba baland anlamnda. ayet gelin kz kaarak evlenmise dne kadar kadn
bal giyemez. Gei dnemi olduu iin kz bal da giyemez. Onun iin kaarak evlenen
geline dn yaplncaya kadar "Ba Bozuk" denir. Kuralsz-dini nikh kylmam dnem
anlamna gelir. Fakat kesinlikle dlama yoktur. Dn yaplnca ba balanr. Resmi nikh
olduu halde dn yapamadan, gelin doum yaparsa dn-tre hakkn kaybeder.
YAZGARA: Mahalli giysili kzlarn deyresinde atal ine ile tutturulmu zel bir taks
vardr. Bu deyreye, gse yakn bir yere taklr. Bu tak kzn becerisini -i dnyasn vs.
yanstr. Her kz bu taky kendisi hazrlar. Elbisesinde devaml bu; taky tar. Herkes
tarafndan grlen bu tak zamanla o kzn simgesi halini alr. Hangi gen olan anlaarak
ikna ederek o taky kzdan alabilirse, kz olan evlenmek iin anlam saylr. Olan kzn
taksn, erkek arkadalarna gsterdiinde, dier genler kzla evlenme hayalinden
vazgeerler. nk kzn evlenmek istedii gen belli olmutur. Gnmzde ksmen
geerlidir
Dalardan 150 yl nce kan gebe toplumlar byk bir deiim geirerek yerleik dzene
gemiler, bazlar da ehirleerek kltrlerini kaybetmiler veya unutmulardr. Ama
zlemleri devam etmektedir. Ancak kylerden bazlarnda rf-adetler yaamaktadr.
Tahtakular ky zel Etnografya Galerisi olarak. Bir kyl olarak kendi kltrmze sahip
kmasn da biliriz, oynam talar da yerine cuk oturturuz.
Milli Kltrn her rda alarak ykselmesini, Trkiye Cumhuriyetinin temel dilei
olarak temin edeceiz." Mustafa Kemal ATATRK bizler bu szleri unutmadk,
unutmayacaz...
KAYNAK KLER:
Alibey KUDAR (1932) Tahtakular Ky doumlu Tahtakular Ky zel

Etnografya Galerisi Kurucusu.
M.Selim KUDAR (1958) Tahtakular Ky doumlu Tahtakular Ky zel
Etnografya Galerisi Kltr Yaynlar No : 13 Yazar.
SAKARYADA YAAYAN BOSNA HERSEK

GMENLERNDE (BONAKLAR) KADIN KIYAFETLER
r. Gr. Erol EROLU 24
r. Gr. Yavuz KKTAN 25
24
25
Sakarya niversitesi Devlet Konservatuvar Temel Bilimler Blm

Sakarya niversitesi Devlet Konservatuvar Trk Halk Oyunlar Blm
128
I. TARH
1463 ylnda Fatih Sultan Mehmed tarafndan fethedilen Bosna-Hersek'te Osmanl idaresi
sresince halkn nemli bir blm slmiyeti kabul etmitir. Bunun neticesi olarak, Trkslm kltr burada sratle gelimi ve kklemitir. Osmanl hkimiyetinde geen dnemde
halkn hayat tarznda ve kltrnde nemli deiiklikler olmu; Osmanl kltr zellikle
ehirli karakteri ar basan bir nitelie sahip olduundan Bosna-Hersek'te birok yeni ehir
kurulmu ve mevcut ehirler de imar edilmitir. Kurulan bu yeni ehirler klsik Osmanl
ehircilik anlay ile ar ve mahallelere blnerek gelimitir.
Trkiyede kendi kltrlerini rahatlkla yaayan Bonaklar Trk kltrn de st kltr
olarak benimsemilerdir. Trklerle ayn dinden olduklar iin Bosna-Hersek'in yerli
Mslman halk kendilerine Trk dedikleri gibi, bazen Trklerden ayrt edilmek amacyla
Bonak ismini kullanmlardr. Bu isim 19. asrn ilk yarsndan itibaren yaygnlk kazanmtr.
Osmanl Devleti zamannda Bosnal Mslmanlara "Bonak" denmi ve Bonak halkna
zel bir nem verilmitir. Bata Sokullu Sllesi olmak zere ok sayda Bosnalnn
Osmanl Devleti'nin en itibarl konumu olan Bavezirlik makamna ykselmesi bunun en
ak delilidir.
Bosna-Hersek olaylarna millete duyduumuz ok yakn ilgi, Slavca konuan bu halkn,
Trk-slm kltrn gnmzde de srdrmesi ve deiik zamanlarda, eitli sebeplerle
Anadolu'ya g ederek, tamamen Trklemi bir Bonak topluluunun Trkiye'de yaamas
sebebiyledir.
Bonaklarn ilk defa 93 Harbi (Osmanl-Rus) sonras Trkiyeye gelmeye baladklar genel
kanaatine ramen; savatan nce 1863 senesinde de Trkiyeye gelen Bonaklar olmutur.
Daha sonralar 1912 Balkan Sava sonras gelen Bonak gruplarn Cumhuriyet dnemi
1924, 1926, 1932 gleri takip etmitir. II. Dnya Sava sonrasnda yani 1945 ylnda ve
Balkanlarn hareketlenmeye balad 1954 ile 1960 yllarnda da Bonak gruplar Trkiyeye
gelmilerdir. Son olarak da 1992 ylndan sonra Bosna Sava sebebiyle Srp soykrmndan
kaan Bosnal Mslman Bonaklar Trkiyeye gelmilerdir.
Bonaklar Trkiyede genelde stanbul (Pendik, Sefaky, Bayrampaa, Alibeyky), Ankara
(Fevziye Ky), anakkale, Bursa, zmir, Eskiehir, Sivas, Adana, negl (Kestel), Ayvalk,
Amasya, Sakarya gibi illerimize yerlemilerdir.
Kesin bir say sylemek mmkn olmamakla beraber Trkiyede yaklak olarak 1.000.000
Bonak vatandamzn yaad bilinmektedir. Bu bilgi Gndz Bahadrn Balkanlar ve
Trkler adl kitabnda yer almaktadr.
Sakaryaya yerleen Bonaklarn byk bir ksm Bosnadandr. G ettikleri dier yerleim
blgeleri ise Akova, Sancak, Biyelopole, Novipazar ve Karadadr. Farkl yerleim
birimlerinden lkemize g eden Bonaklarn dillerinde az farkllklar bulunmaktadr.
II. KADIN KIYAFETLER
a) Baa Giyilenler:
Kadnlar gnlk hayatta aamiya ad verilen barts kullanrlar. Kyafetleri uygun
renklerde, kenarlar ine, t ve boncuk oyal yazmalardr. Kadnlar aamiyay enseden
129
apraz ekilde dolayarak iki omuz zerinden sarktarak veya ban zerinde dmleyerek
balarlar. Bu bartsn yallar koyu renklerde kullanrken, gen kzlar daha ak renkleri
tercih ederler. Gen kzlar oyalar gzksn diye yukardan balarlar, yallar ise oyalarn
gizlerler.
Kadn Ba
Kadn Giyimi ( Gmlek Yelek alvar )
b) ste Giyilenler:
Sivilenise: Kadnlar sivilenise denen gmlek giyerler. Yaklak 2 m den dikilen bu
gmlein yapmnda, ince keten dokuma kuma kullanlr. Gmlein kollar bilee kadar
uzanr. Kol maneti kullanlmaz. Kollar omuzdan dar balar, bilee doru genileyerek iner.
Yakas V eklinde olup gs kafesi aktr ve omuza doru genitir. Kol ve yaka kenarlar
t, ine oyas, altn renkli iplik veya ipliklerle ilenir. Gmlek beyaz renk giyilir. Ayrca
mintann iine bol, yelein iine daha dar gmlek giyilir.
Eskiden gmlein zerine giymek iin hrka tercih edilirken gnmzde gmlek yerini bluza
brakmtr. Hrka tercihe gre yine kullanlmaktadr.
Mintan:
Bonaklar, gelin kyafetinde kullanlan ipek veya sateni andran kumaa hara adn
vermektedir. Mintan; yaklak 3 m haradan dikilir. Beden boyu gs altna kadardr. Yaka
yine V eklinde gelir ve Mintann n ak kalr. Kollar karpuz kol eklinde bilee
uzanr. Bilek ksmnda bzg oluturulur. Giyildiinde kol bzgden dirsee doru ie
kvrlr. Mintann kollarnda omuzdan dirsee doru ilemeler kullanlr. Bonak
kyafetlerinde motif olarak, akasya aacn andran dank ve sk yapraklar kullanlr. Gl ve
gze ho gelen dier yaprak veya iek motifleri kullanlr. Giyim konusunda daha ok beyaz,
130
altn sars rengi, pembe, mavi, krmz, lila vb ak tonlardaki canl renkler tercih
edilmektedir.
Gen Kz Giysileri
Yelek:
Yelek; yaklak 2 m haradan dikilir. Beden boyu yine gs hizasna kadardr ve daha dar
gmlekle giyilir. Yakas V eklinde veya yuvarlak ekilde olabilir. Yelek nden iliklenir.
Bazlarnda jile kol kullanlrken, istee bal olarak omuza doru apolet eklinde de
kullanlr. Yeleklerin srt ksmnn tamam ve yakadan aa doru n ksmlar yine ayn
motiflerle altn sars veya gm renginde srmal iplerlerle ilenir.
Yelek
c) Alta Giyilenler:
131
Bonak kadnlar dimia ad verilen alvar giyilir. Bu alvar yaklak 12 m kumatan dikilir.
Kuma olarak pazen ve basma kullanlr. alvarda astar bulunmaz. A ayak bileklerine kadar
uzanr. alvar yanlarda kalan geni ksmlar toplanarak bel hizasnda alvarn lastiine
sktrlr. Giyilen alvarlar renkli ve iek desenli olup ya grubu ilerledike daha koyu
renkler kullanlr. Gnmzde ise bu alvar 6 m kumatan yaplmaktadr. Daha kaliteli
kumalar tercih edilir. Yine enine kesilen kuman yanlarda kalan genilikleri, yan tarafta diz
hizasnda toplanarak alvarn iine sarktlr.
alvar
Renkleri evlenecek olanlarda sar veya beyaz, yeni gelinlerde ise yine sar, mavi, pembe, vb
ak tonlarda canl renkler kullanlr.
Canl Renklerden alvar ve Yelek Takm
d) Ayaa Giyilenler:
Bonaklar genelde be ile rlen yn orap giyerler. Bu oraplarn boyu diz altna kadardr.
Gnmzde ise yine diz altna kadar uzanan orlon oraplar tercih edilir. Ayakkab olarak,
hayvan derisinden yaplan patik biiminde arklar giyilirdi. Dn olan gen kzlar ve dier
yeni gelinler beyaz yumurta topuk kundura ile dize kadar uzanan beyaz orlon veya naylon
orap giyerler.
e) Aksesuarlar:
Aksesuar olarak genellikle altn renginde kemerler kullanlr. Ayrca kyafetle ayn kuma ve
renkte, alvarn bel ksmn saran ve arkadan balanan kemerler de kullanlr. Bu kemerler
kaln ve el yapmdr. Kemerlerin zeri de ayn motiflerle ilenir. Kyafete uygun renkte, oyal
ve ilemeli mendiller kullanlr. Bu mendiller kemere sktrlr.
e) Taklar:
132
Takya ok dkn olan Bonak kadnlar, gnlk hayatlarnda da altn zincir, bilezik, yzk
vs. kullanmaktadr.
Altn Renginde lenmi al ve Yelek
Evlenen gen kza erkek tarafndan altn zincir taklr. Altn yzk, bilezik, kolye vs... bol
kullanlr. Bonaklar takya ok nem verirler ve bu yzden katldklar davetlere bol takyla
giderler.
Bonaklarda gen kzlar evlenene kadar makyaj yapmaz, geleneksel kyafetleri giymezler.
Bunu bekr olduklarn belli etmek iin yaparlar. Evlenecek olan gen kz geleneksel
kyafetleri kna gecesinde giyer ve kna gecesinde birka kez kyafet deitirir. Dn gecesi
gelinlik giyerler. Bana krmz duvak takarlar. Ya grubuna bal olarak giyilen kyafetlerin
rengi koyular.
Gelin
Yeni Gelin Giyimi
Yal Kadn Giyimi
Bayanlarn giyim zellikleri, giyimlerde kullanlan renkler ve sslemeler (bindall);

bayanlarn el ilerine (t ve ine ileri) olan ilgisi, eyiz hazrlanmas ve eyize koyulan
eyalar; sz, nian ve dnle ilgili det, gelenek ve grenekler gibi hayatn birok alannda
kltrel etkileim ve birlikteliin en belirgin rnekleridir.
Sonu olarak uzun yllardr Sakaryada yaayan Bosnal gmenler ilin kltrel zenginliine
renk katmaktadrlar. Bosna-Hersek gmenleri Sakaryada kendilerine ait kltrel deerleri
canl bir ekilde yaatmaya almaktadrlar. Belirli dnemlerde Trkiye apnda yaplan
enliklere katlarak birlik ve beraberliklerini sergilemektedirler 26.
26
Bildirimizde yer verilen bilgi ve belgeler; Sakarya niversitesi Devlet Konservatuvar tarafndan yrtlen ve
Sakarya niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Komisyonu tarafndan desteklenen Bonak Halk Kltr
Alan Aratrmas almasndan alnmtr.
133
ADANA-OSMANYE BLGES GYM KLTRNDE VE

HALK OYUNLARI EKPLERNN GYS TERCHLERNDE KADIN
BALIKLARI
Yard. Do. Dr. Muzaffer SMBL 27
GR
Bu bildiriyle Adana-Osmaniye blgesi halk kltrnde kadn giyim zellii olarak ba
balama ve blge halk oyunlar ekiplerinin giysi tercihinde kadn balklar incelenmektedir.
Kadn balklar, sosyal, ekonomik, kltrel ve teknolojik etkilere bal olarak ele alnmakta,
blge giyim kltr rn olarak kadn balklarnn tarihsel boyutu da gz nnde
bulundurulmaya allmaktadr.
27
ukurova niversitesi Devlet Konservatuar Sahne Sanatlar Blm retim yesi
134
Kltrel elementler zamanla birincil ilevini tamamlayarak, ilk anlamn kaybedip yeni bir
biime brnebilmektedir. Dolaysyla halk oyunlar ekiplerince tercih edilen giyim kuam
paralar da bu balamda ele alnabilir. Bu deiimin Adana-Osmaniye halk oyunlar
ekiplerinin kadn balklar tercihlerine nasl yansd ise bu bildiri ile incelenmeye
allmaktadr.
Osmaniye yakn zamana kadar idari adan Adana il snrlar ierisinde kalan bir yerleim
birimidir. Ancak Osmaniye, Osmanl imparatorluunun son dnemleri ve Cumhuriyetin ilk
yllar itibaryla il konumundayd. Adana ve Osmaniye illeri arasndaki iliki sadece idari
deildir. Bunun yan sra kltrel olarak da benzer zellikler tamaktadr.
Osmanl imparatorluunun 1865 ylnda Frka- slhiye adyla anlan iskn hareketi ile
Adana-Osmaniye blgesinde eitli Trkmen boylarna ait topluluklar yerleik yaama
geirilmitir. skn edilen Trkmenlerin blgedeki bu gnk kltrel yapnn belirleyicisi
olduu sylenebilir. Bu tarihsel oluumun kltrel boyutu ve giyim kltrne yansmas da
gzler nndedir. Dolaysyla bu oluumun kadn balk tercihlerini belirleyici bir nitelie
sahip olduu kansndayz.
Btn bu nedenlerle iki il beraberce ele alnmakta ve rnek giyim paralar bir btn olarak
bu iki ili ifade edecek biimde incelenmektedir.
135
Adana ve Osmaniye blgesinde 19892004 yllar arasnda gerekletirdiimiz bir ok alan

aratrmas srasnda elde ektiimiz fotoraflar ile Adana Etnografya mzesinde yaptmz
almadan elde ettiimiz fotoraflar bu almamzn temel grsel verilerini
oluturmaktadr. almalarmzda Ali Rza YALMANn Cenupta Trkmen Oymaklar
(1993) adl yapt bize ok k tutmaktadr. Yalmandan ve kendi alan aratrmalarndan elde
ettiimiz giysi bilgilerinin fotoraf eksiklerini ise Ulla JOHANSENin (2005) almasndan
yararlanarak gidermeye altk. Bu bakmdan anlan eser olduka nemli bir boluu
doldurmu bulunmaktadr. nk yakn zamanda yaplan alan aratrmalarnda baz giysi
paralarnn adnn dahi hatrlanmad saptanm bulunmaktadr. Bu nedenle zellikle Yazl
kaynaklarda betimlenen bir ok giysi ve balk tiplerinin fotoraflar bu kaynakta yer
almaktadr.
136
Bildirimizde ad geen tm balk tiplerine ynelik ok sayda fotoraf toplu olarak ekte
sunulmutur. Bu fotoraflarn sadece kadn balklar deil, ayn zamanda o dneme (1960)
ait kadn giyimini gsterir nitelik tadn da zellikle ifade etmek gerekmektedir.
Giyim-Kuam Tercihini Belirleyen Etkenler
nsanolunun giyinme tarihine bakldnda ne zaman giyinmeye balad konusu net olarak
tarihlendirilememekle birlikte Paleolitik dnemlere dein uzand tahmin edilmektedir.
nsanolunun giyinme gereksinimi, vcudunu korumak ve saklamak igds ve isteiyle
balamtr diyen, erafettin TURHAN giyim kuam belirleyen etkenleri;
1. Korunma igds,
2. Doa koullarna uyum,
3. Dinsel ya da felsefi inanlar,
4. Yaplan ie uygunluk salama,
5. Ynetimsel dzenlemeler,
6. Ekonomik koullar,
7. Psikolojik eilimler ve moda (TURHAN, 1990: 202206)
olmak kaydyla yedi balk altnda toplamtr. Bu snflandrmada baz maddelerin
birbirinden ayrlmas olduka zordur. Baz maddeler ise snflandrma d kalm gibi
alglanmaktadr. Bu nedenle biz etkenlere kadnn toplumsal konumunu da eklemek
gerektiini dnmekteyiz. nk giyinme tercihini dolaysyla da balk tercihlerini
belirleyen bir takm etkenler kadnn sosyal yapdaki yerini gstermektedir. Giyim kuam
tercihleriyle ortaya kan bu rol ve stat ifadesi, toplumsal iletiimin salamasna katda
bulunmas bakmndan da nem tamaktadr.
137
Bu etkenlerin Adana-Osmaniye blgesi toplumsal ve ekonomik yaam ierisinde gerek

giyim kltrn, gerekse de kadn balklarn aklayc nitelii olduu kansndayz. Bu
nedenle konumuzu ynetim dzenlemelerinden kaynaklanan giyim kuam tercihleriyle
balamak istiyoruz.
Ynetim Dzenlemeleri
Anadolunun dip tarihinden szlerek gelmi kltrel bir yapsndan sz edebiliriz. Paleolitik
dnemden itibaren yerleik yaamn izleri ve bunlarn kltrel kaltlar gnmz toplumsal ve
kltrel yaamn alt yapsn oluturmaktadr. Bu topraklar tarihin her dneminde yeni
konuklar kabul etmi ve bunlarn getirdikleriyle, katp kartrdklaryla damtlm zengin bir
kltrel yap olumutur.
Anadolu topraklarnda 10. yzyldan itibaren topluca yaamaya baladmz bilinmektedir.
Bu tarihten gnmze dein, bu topraklarda ekillenen kltrel yapnn ok nemli bir
parasyz. Bu nedenle yaamn dier alanlarnda olduu gibi giyim-kuam alannda da iz
brakm bir gemiten sz etmemiz gerekmektedir.
138
Adana Merkez Kyler Kadn Giyimi 1998
Anadoluda gerek erkek, gerekse de kadn giyimi konusunda Seluklulardan balayarak,

Osmanl ve Cumhuriyet dneminde eitli resmi dzenlemelerin yapld grlmektedir.
(Bkz. SEVN, 1990) Halk yaantsna direk olarak yansyan bu uygulamalarn sonularn
bugn grmekteyiz. ncelikle saraylarda veya bey konaklarnda kullanlmaya balayan ya da
yasa ile kullandrlmaya balanan bir giysi paras, benimseme konusunda nce bir direnle
karlasa da zamanla halk yaantsna girerek geleneksel hale gelebilmektedir. Bunun en
bariz rneini II. Mahmutun 1829 ylnda kartt yasada grmek olanakldr. Bu yasa ile
fesin devlet memurlarnca kullanmas amalanmt. Ancak Fes toplumun dier kesimlerince
de kullanlmaya balanmtr. Bu balamda Mslman olmayan Osmanl tebaasnn fes
kullanmn ksa srede benimsedii grlmtr. Ayrntlar iin baknz (OUZ, 2004:420
422) Fes kullanm zamanla Mslmanlar arasnda da yaygnlaarak Osmanl kimliiyle
btnleir bir hal almtr. Baz toplumlarn icat edilmesinde hibir katklar olmad halde
kltrel bir eyi zamanla kolayca benimsedikleri grlmektedir. (Bkz. SARAN, 1993den
LNTON, 1936: 327)
Bu elerin kken tartmas yaplmakszn kullanld da
bilinmektedir. Yabanc kkenli bir giyim parasnn bu denli Trk yaamna girmesi kltrel
al veriin nasl gerekletiini gsterir nemli bir rnektir. Erkeklere zg olan bu giyim
parasnn (fesin) kadnlar tarafndan da kullanlmaya balanm olmas, ilevsel deiim
grn destekleyici bir dier etken olarak karmza kmaktadr.
139
Cumhuriyetin kuruluuyla birlikte her alanda ada yaam benimseyen bir toplum yaratma
abalar giyim biimini de etkilemitir. Giyim kuama ynelik yasa kartlarak fes ve sark
tipi dier balk kullanmnn yerine apka getirilmitir. Bylelikle Avrupa uluslaryla benzer
bir giyim biimini Trk toplumunun tamamna yaygnlatrma konusunda ok nemli bir
adm atlmtr. 1925 ylnda yaplan klk-kyafet devriminin Gaziantepteki yansmas bunun
bariz rneklerindendir. Gksel bu durumu yle aktarmaktadr;
Kyafet kanunu kt zaman, vilyetlerin banda Gaziantep kadnlar gelerek derhal araf
atp mantosunu giymi ve peeyi karp yzn aarak nura kavumutur. Bunun iin en ufak
bir direnme yapmad gibi, tereddt dahi etmeden yeni kyafetini memnuniyetle
benimsemitir (GKSEL, 1961: 13)
Gkselin Gaziantep blgesi iin vurgulad giyim-kuam deiimini memnuniyetle

benimseme tutumu dier blgeler iinde geerli olduu bilinmektedir. Dolays ile AdanaOsmaniye blgesinde yaayan halk da benzer bir tutum ierisinde olmutur. Bylelikle bu
dnm, daha ok erkek giyim-kuamnda olmak kaydyla kadn giyim tercihlerinin de
deimesinde belirleyici olmutur. Tm yurda yaylan bu tutum yerel giyim biimini ulusal
giyim biimine doru yneltmitir. Yerel klklar belli trenlerde kullanlmak kaydyla
sandklara girmitir. Bu giysiler eski gnlerin ansna zaman geldiinde sandklardan
kartlarak giyilmektedir.
Ekonomik ve Teknolojik Etkiler
Toplumlarn yaam biimlerini byk lde onlarn retim biimleri belirlemektedir. Sz
gelimi, tarm toplumlarnda birey tarmsal retim biiminin gerei olarak kltrlenmekte; o
yaam biiminin gereini renerek onu yerine getirmeye almaktadr. Bu dng ancak
retim biiminin deimesiyle farkllaabilmektedir. Gnmz toplumlarnn geldii son
aama ise bilgi toplumu olarak adlandrlmaktadr.
Dnyann hzla deitii gnmzde para ve bilgi ok hzl bir ekilde yer deitirmektedir.
Mal ve hizmet retimi ksa srede tm dnyann paylamna almaktadr. Bu serbestlik,
gnll bir ekilde al verii salamaktadr. Hzl haberleme internet zerinden
gereklemektedir. Dnyann birbirine en uzak noktalar arasndaki bilgi ak ok ksa srede
gereklemektedir. Btn bu ba dndrc gelimeler ok ksa zamanda olumaktadr.
Zamana yaylan etkileim yerini ok gelimelere brakmakta ve kltrel deiim dinamikleri
ok hzl almaktadr (SMBL, 2005: 477)
Gelien yeni teknolojik retimler kltrel elerin de deimelerine neden olmaktadr.

Toplumsal deiimin getirdii yenilikler ve teknoloji baz giyim paralarn ilevsiz klarak
140
ortadan kaldrmakta, bazlarnn yerine ise yenilerinin konulmasna neden olmaktadr. Bundan
etkilenen birey ise yeni duruma uygun tutum ve davran gelitirmektedir. Giysi tercihi
dorudan etkileyen bu durum gzden kamamaldr. Bu trden bir deiimin Karaisal
blgesi giyim-kuamnda grldn syleyen Atlgan yle demektedir.
Artk kyllerimiz, alvarlk kumana kadar kullandklar her giysiyi fabrikasyon
rnlerden karlamaktadrlar. ukurova Blgesine damgasn vuran Karaisal
Dokumas da bylece tarihe karm, bir byk yerel kltrmz unutulmutur
(ATILGAN, 2002: 348)
Atlgann vurgulad bu deiimler sadece Adana ile snrl kalmam, dier illerde de
nemeli deiimler olmutur. Yerel dokuma tezgh yerini seri retim makinelerine
brakmtr. zellikle Trk sanayisinin tekstil arlkl geliimi geleneksel nitelikli el
rnlerini olumsuz olarak etkilemitir. stanbul merkezli firmalarn retimleri yerel
dokumalarn yerini almtr. Zamanla gelien ekonomik ilikiler sayesinde Anadolunun her
blgesinde tekstil retim firmalar kurulmutur. Bylesi gelikin sanayi ve ticaret, blge
insanlarnn tm giyim paralarn bu sanayi rnleri arasndan semesine neden olmaktadr.
Anadolunun en uzak noktalarna kadar uzanan bu al veri zinciri giyim paralarnn tm
lkede benzemesine ve yerel zelliklerin ortadan kalkmasna neden olmutur.
Adana kenti lke ierisinde sanayiden en erken etkilenen kentlerden biridir. ukurovann
dnya pamuk retim blgelerinden biri olmas bunun nedenlerindendir. Amerikan i sava
dneminde ngilterenin hammadde gereksinimi karlamak zere blgede pamuk retimini
141
tevik abalar olmutur. Dolaysyla 1900l yllarn banda kentte ilk rr iletmeleri
kurularak pamuun iplie dnmesi salanmtr. Btn bu zellikler ukurovay dier
blgelerden ayrmaktadr. Bylelikle, Adana ve evresi dier kentlere oranla daha erken ve
hzl bir deiim sreci yaamtr. Bu sreci 1921 ylnda Gney Trkmenleriyle ilgili
aratrmalaryla yazl kaynaklara aktaran Ali Rza Yalman, yle demektedir:
Kulfall airetinde kadn-erkek elbiseleri ehirlemitir. Kzlarda ssl fesler kalkm
yerini terlik, enber almtr. Erkeklerine de don ve donun zerinde ehirlerde
kullanlan ceket vardr. (YALMAN, 1993: 221)
Bu cmlelerden hareketle blge halknn giyim-kuam biiminin 1920li yllarda deimeye
balad grlmektedir. Btn bunlar saha almalar srasnda eski giyim paralarnn
rneklerine rastlanamama sonucuyla rttnden bu dnceyi pekitirmektedir.
Geleneksel teknikler kullanlarak hazrlanan giyim paralar yerini fabrikalarda retilen yeni
kumalara brakmtr. Bu nedenle, Adana ve Osmaniye blgesinde eski dnemlere ait giyim
para rnekleri ok nadir olarak bulunabilmektedir. Ancak ksmen farkl corafi ve ekonomik
yapya sahip olan dalk blgelerdeki yerleim yerlerinde eski dnemlere ait giyim
paralarna daha ok rastlamak olanakldr.
Tufanbeyli yal kadn bal 1990
Tufanbeyli Evli kadn ba giyimi 1990
Kozan Efe balama 1990
142
Kadnn Toplumsal Konumu

nsanln ilk dnemlerinden itibaren oluan eitli kltrel eler onun geliimine k
tutmaktadr. nsanlk kltr tarihi Arkeolojik kazlardan elde edilen kalntlar ve eitli
aratrmalardan elde edilen bulgular ile aklanmaya allmaktadr. Btn bunlar
insanolunun milyonlarca yllk var olma srecinde rettikleri maddi deerler ve bunlarn
etrafnda oluan manevi kltrden baka bir ey deildir. Arkas arkasna eklenerek, kuaktan
kua aktarlan ve gnmze dein ulaan bu deerler ile ilgili olarak Childe yle demektedir.
Yzyllar boyunca sre gelen denemelerle, kuaktan kuaa geen sosyal geleneklerle
oluturulan alkanlklar, tre ve yasaklar, trmzn yaamn srdrme abasndan
yana da kuaktan kuaa geen igdlerin yerini tutmutur. (CHILDE,1992: 20)
CHILDEn da vurgulad gibi gnmz kltrel deerlerin bir btn olan; gelenek, tre ve
trenler insanlk tarihinin ok eskiye dayal birikimlerinden olumaktadr. Bundan dolay
insanlar gelenekleri, tre ve trenleri bozmaktan kanmaktadr. Ancak gelenekler elde edilen
yeni birikimler dorultusunda deiebilmektedir.
Giyim kltrnn her boyutu ile karmza kan bu durum kadn balklaryla ayr bir boyutu
gzler nne sermektedir. Giyim belli bir gelenekten ya da treden kaynaklanan eitli
simgeler barndrmaktadr. Bu simgeler gerek kadn gerekse erkeklerin hangi inan, deer ve
sosyal statye ait olduklarn gsterir nitelik tamaktadr. Dolaysyla balklarn, kadnlarn
toplumsal konumlarn gsteren, inan ve deerler sistemini yanstan nemli bir simgeye
dnt bu birikimlerden anlalmaktadr. nk her kadn toplumsal konumuna gre
deien ve yeni konumuna uygun ba balama biimi ile yaamn srdrmektedir. Bu
balklar ayn adla anlsalar da ekil ve sslemelerde eitli farkllklar gstermektedir.
Balklarn biimleri ve ssleri bunlar giyenlerin sosyal durumunu belirlemektedir. Bu
nedenle baa rtlen rtler; rtnen kiinin bekr, nianl veya evli olduunu anlatabilecek
nitelik tayabilmektedir. Bu simgesel anlatmlar bireylerin toplum iindeki yerini gstermesi
asn olduka nem arz etmektedir.
ayn etnik gruplar iinde gelenek birlii tarih boyunca devam edip kolektif
ahsiyetini kskanlkla muhafaza etmi. alma nedeniyle kentlere g edip
dolaysyla geleneksel giyimini terk etmi insanlarn mesela sadece balarn balama
eklinden veya bir kk dvmenin yzdeki yerinden bile ktklar blgeyi tayin etmek
mmkndr. (OUZ, 2004: 20)
143
Anadolu insann giyime yansyan bu simgeleri toplumsal iletiimi salamada ne denli nemli
bir yere sahip olduu aka grlmektedir. nk kimin evli, kimin bekr olduu ya da
hangi gruba mensup olduu giyimlerinden, ba balama ve sslenmelerinden anlalmaktadr.
Toplumun dier yeleri de bu simgeleri grdnde onun gerei gibi davranmaktadr. nk
toplumsal barn sarslmas sosyal normlarn zlmesine baldr. Dolaysyla toplumu bir
zincir gibi birbirine balayan deerler sistemindeki bir halkann kopmas insanlar arasndaki
ban da zedelenmesi anlamna gelmektedir.
Kltrn maddi ve manevi boyutunun nasl da ayrlmaz bir btn olarak yaammzda yer
ald bu aklamalardan net olarak anlalmaktadr. nk bir ba balama biiminin
deerler sistemine etkisi ve buna bal olarak oluan davrann toplumsal yaam nasl
etkiledii aka grlmektedir.
ADANA-OSMANYE BLGES GYM KLTRNDE KADIN BALIKLARI
Adana-Osmaniye blgesi giyim kltrnde kadn balklar olduka ok eit ve biim arz
etmektedir. zellikle baa balanan rtlerin eitlilii bu ba balama zenginliinin
oluumuna kaynak tekil etmektedir. rtlerin yan sra fes, terlik ve tepelik gibi
materyallerin de bu eitlilii arttrd grlmektedir. Kullanlan ssleme aralar olarak;
tozak, eitli madeni taklar ve iekler ise balk eitlerinin biri birinden ayrlmasn
salad gibi kadnn sosyal statsn belirleyici eitli simgeleri ifade edici nitelik tad
grlmektedir.
Blgede grlen balk tercihlerinde bir dier zellik ise kulland baln kadnn
ekonomik durumunu yanstmasdr. Baa giyilen fes ve gm talar ve bunlarn zerine
taklan taklara bakldnda kadnn ekonomik durumu aka anlalmaktadr. Mali durumu
iyi olan kadnlarn balklarnda altnlarn birka sra dizildii, hatta gm ve altn taklarn
ou zaman beraberce kullanld grlmektedir. te yandan mali olarak bu olanaklardan
yoksun olan kadnlarn balklarnda ise ok az sayda altn taknn olduu grlmektedir.
te yandan blgenin corafik yapsnn da balklara yansd grlmektedir. Dalk

blgelerde yaayan kadnlarda grlen balk tiplerinin dier blgelerde kullanlmad
grlmtr. zellikle son dnemlere (19902000) ait balklara bakldnda dalk
blgelerdeki kadn balklarnn feslerin zerine ok sayda tlbentler sarmak suretiyle
baland, buna karn ovalk blgede ise ou zaman sadece bir tlbent ile ban baland
grlmektedir.
144
Btn bu belirleyici etkenlerin bir araya gelmesiyle oluan balklarda bir baka etki ise
kadnlarn beeni tutumlardr. eitli renklerde kefiyeler arasndan kendi beenisine uygun
rengi tercih eden kadn, bana takt eitli iek ve tozak ile beenisini btnletirmektedir.
2000li yllara baktmzda ise beenilerin balk tercihlerini etkilemeye devam ettiini
grmekteyiz. nk tlbent eitlerinin sayca fazlal ve bunlarn arasndan seilerek
kullanlanlar belirleyen zelliklerden biri de beenidir.
Btn bu bilgiler nda kadn balklarn snflandrmann birok ekilde olabilecei

grlmektedir. Dolaysyla bizim almamzda Adana-Osmaniye blgesindeki balk
tercihleri drt ana balk olarak ele alnm bulunmaktadr. Bu snflandrma Adana-Osmaniye
blgesi giyim kltrnde kadn balk tercihlerini gsterme asndan yeterli grlmektedir.
Balklar ile ilgili aklamalara gemeden nce kadn giyim kuamn bir btn olarak ksaca
tanmlamak yararl olacaktr. nk balk ya da ba balama biimleri bu giyim zelliinin
btnleyicisidir. Kadn giyim-kuam zelliklerini balk, giysi ve aksesuar olarak blmde
incelemek olanakldr.
Adana-Osmaniye blgesi kadn giysileri; balk, fistan, etek, dolama, cepken, yelek, alvar,
don, kolak, ba, yemeni, edik ve oraptan oluur. Bu almann konusu sadece balklarla
snrlandrldndan giysilerin dier paralar burada ele alnmayacaktr. (Ayrntl bilgi iin
baknz, SMBL, 2001: 8-13)
Gen Kz Bal
Blge giyim kltne ilikin geriye dnk bilgiler ierisinde Karacaolan iirleri nemli bir
kaynaktr. nk Karacaolan Adana-Osmaniye blgesinde iirleriyle halen yaatlan bir
airdir. Dolaysyla Karacaolann iirlerinden bu blgeye ait eitli sosyo-kltrel bilgiler
edinmek olanakldr. Bu nedenle Karacaolan iirleri, yaad dnemin kadn balklarna
ynelik eitli bilgileri iermesi bakmndan almamza nemli katklar salamtr. Sz
gelimi,
"Onbeinde yaar yan,
Her rnekten balar ban,
Tenhalarda arar ein,
Tez alkn tele benzer". (TANSU,1990: 255)
145
Drtlnden gen kzlarn dier kadnlardan farkl balklar olduu net bir ekilde
anlalmaktadr. Bu ifadelerden Trkmen kzlarnn ba balama zgrl olduu da
anlalmaktadr. Her rnekten balar ban ifadesi ile aa kan bu zgrlk evlilik ile
sona ermektedir. nk evli kadnlarn balklar gen kzlarnkinden farkllamaktadr.
Dolaysyla Trkmen kzlarnn balarn kadnlardan farkl olarak balamas sosyal yaamn
dzeni asndan nemli bir kimlik ifadesidir.
Tansu, Karacaolan tarafndan ifade edilen drtlkte Trkmen kzlarnn balk tercihlerini
belirleyen etkenin evlilik ile deieceini vurgulayarak yle demektedir.
Gen kz, bana istedii rengi balayabilir. Ama evlenince, ban artk yeni
statsne gre balayacaktr.(TANSU, 1990: 255)
Trkmenler arasnda rt, kullanann nianl veya evli olduunu gsterir. (YALMAN, 1993:
359) Bu nedenle gen kzlar feslerini rtsz giyerler buna "dalfes" denir. Salarn iyice
uzatrlar bunlar krk rg yaparlar, bunlarn her birine belik ad verilir. Beliklerin ularna
zel olarak rlm balar balanr. Bu balar ynden ise "rg " ipekten ise "erbi " olarak
isimlendirilir. Beliklerin zerine veya ucuna eitli altn, gm, para, halka, boncuk ve
ziynetler taklr. Buna ise "sa cnc" denir.
Yalaman, 1926 ylnda yapt almasnda bizlere yukardaki bilgileri aktarmaktadr. Bu
bilgiler bize eskiden ifadeleriyle 1990 ve sonraki dnemlerde yaptmz alan aratrmasnda
da ifade edilmitir. Dolayyla tm bu bilgilerin rtt ortak nokta bizleri eski dnemlerde
gen kzlarn balarn renkli kefiyelerle baladklar ya da sadece dal fes kullandklar
dncesine sevk etmektedir.
Gnmze (2006) baktmzda ise bunlardan farkl bir durumla kar karya olduumuz
grlmektedir. yle ki, Adana-Osmaniye blgesinde yaamakta olan gen kzlarn balk
tercihlerinde inan dzeylerinin etkin olduu grlmektedir. Dinsel yaam biimini daha ok
gndelik yaamna alan gen kzlarn evlenmeden nce de balarn rttkleri grlmektedir.
Ancak gndelik yaamlarnda bu etkiyi tercih etmeyenler ise balarn rtmemektedirler. Bu
tercih kent, ile ve kylerde kendini gstermektedir.
Bunlarn tesinde krsal kesimde yaayan ve geleneksel yaam biimini srdren gen
kzlarn byk ounluu evlenmeden nce ban balamamakta, ancak evlendiinde
evlilik simgesi olarak balarn baladklar grlmektedir.
146
Gelin Bal
Evlenme trenleri toplumsal yaamda en etkin olarak kutlanan gei dnemi trenlerinden
biridir. Evlenme trenlerinin, dier toplumlarda olduu gibi bizim toplumumuzda da
kutland bilinmektedir. Bu trenlerin en nemli zellii toplumsal paylamdr. Evlilik
trenleri bir bakma da gen kz ve ergen erkeklerin toplumsal yaama kabullerini simgeleyen
bir trendir. Dzenlenen bu evlilik treni, eitli simgeler ve deerler yklenmi giyim
objeleri yardmyla yaplmaktadr. Bunlarn en belirgin rneini ise gelin balklar
oluturmaktadr. ster gnmzde isterse de eski toplumlarda olsun gelinin giyimi ve ba
balama biimi onu dierlerinden kolaylkla ayrt edebilmeyi salamaktadr. Bylelikle o
gnn zel ve kutlanan kiisi olarak gelin, bana balad ya da takt eitli objelerle bu
dnceyi yanslayan bir grnt ierisinde olmaktadr. Bu ba balama biimiyle gelin, yeni
yaamna sosyal ve kltrel olarak hazrlanm olmaktadr.
Blge gelin balklarnn eitli dnemlerde farkl zellikler gstererek gnmzde beyaz
duvak ve sa sslemesi biimini ald grlmektedir. Eski dnem gelin balklarnn 1960l
yllara dein kullanld bilinmektedir. (JOHANSEN, 2005:126)in eserinde grlen gelin
giysisi ve ba balama biimini gsteren fotoraf bu durumu bize kantlayan nemli bir
veridir. nk bu fotorafta grlen gelin baln bize blgedeki kaynak kiiler defalarca
tarif etmilerdir. Dolaysyla anlan yllarda gelin balklarnda byle bir deiim
grlmektedir.
Anadolu Trkmeninde, Yrnde, gerinde (gerdekten nce veya sonra) gelin
hamam sras gelinin zlfleri kesilir, yanak zerine drlr. Zlfl kadn sa
sslemesi gelenektendir. (TANSU, 1993:257)
Tansuun bu ifadelerinden de anlald gibi, gelin balklarnda ilk aamann sa
sslemesiyle balad grlmektedir. Kzlktan evlilie atlan ilk adm, zlf kesmedir. Kz
iken rlm olan beliklerin akak ksmna gelen rglerden bir ksm kesilerek ksaltlr.
Buna "zlf" veya " kekil" denilir.
Sa sslemesine ilikin eski dnem bilgileri bir Karacaolan iirinde grmek mmkndr.
Karacaolan yle demektedir:
"Ak bilekte sar akik,
Zlf gerdana dkk,
Gzn melil kan ykk,
Dostum neler duydum bugn?" (TANSU, 1993:256)
Kadn sslenmesine ilikin tak ve dier makyaj elerinin de grld bu drtlk bize o
dnem giyim-kuamnn inceliklerini de gstermektedir. Sa sslemesinin ne kt bu
ifadelerden net olarak anlalmaktadr.
Blge kadnlarnn zlf kesme ileminden sonra balarna yaygn olarak kullanlan "srmal
fes" giydirildii bilinmektedir. Feslerin aln ksmna gazi veya mahmudiye dizilmekte.
Baln akaklara gelen ksmda ise daha byke altnlar bulunmakta. Bu altnlarn ularna
ise kk altn dizilmekte. Bunlar "kpeli " veya "ayakl " olarak adlandrlmaktadr.
Fesin zerine ise st ksmn yars grnecek ekilde beyaz, ipekten, pskll eitli rtler
boyundan evrilerek arkada balanmaktadr. Bunun zerine altn paralar st ksmdan
balayarak yedi renk krep veya kefiye sarlmaktadr. Kefiyelerin ular "tepiz " ile
tutturulmaktadr.
Gelin bal balanan bu balk zerine ayrca rtlen eitli rtlerden oluur. Bu rtler
farkl renklerde olabilmekte ancak yaygn krmz(al) renkte olandr.
147
Duvan zerine ise "tozak" taklr. Tozak zel olarak kartal ve tavus kuu gibi hayvanlarn
tylerinden yaplr. Bu tyler 15 deiik renge boyanr, beyaz bezin zerine tac andrr
ekilde dizilir. Tozak, gelin bann nemli sslemesidir. Yalmann eserinde yer alan u
drtlk tozaklarn balk sslemesindeki yerini gstermesi bakmndan kayda deer bilgiler
iermektedir.
Yel vurur kozak oynar,
Banda tozak oynar,
Ben yrime ne yaptm ki?
O benden uzak oynar. (YALMAN, 1993:142)
Tozak ile birlikte baa taklan ayna da gelin baln btnleyen bir dier objedir. zellik
nazara kar gelini koruduu inanc ile bala taklr. Bu aklamalardan; ayna, tozak ve dier
objelerle btnleen ba balamann, sadece sslenme kaygsyla yaplmad, aksine
sslemeden daha ok inanlarnn bir uzants olduu izlenimi vermektedir. Gnmzde ise
bu uygulamalarn biim deitirerek devam ettiini syleyebiliriz. Gelin balklarndaki
tller, iekler ve taklar bu grleri gzler nne sermektedir. rnein; iek takmann
sevgi ve balln srekliliini yansttna inanlr.
"Bana sokulmu gl lalesi,
Yakt beni kalarnn karesi,
li gp kendi burada kalas,
Dalarda melil kalan kcek".
Trkmen kz ve gelini, her gn sana iki dal taze iek sokar. Baa sokulan iekler
inanc yanstr; "Hasan Hseyin efendimiz birer iekti" derler. O niyetle de
balarna taze (bazen de yapma) iek takarlar. (TANSU, 1993:257)
Evlenenmi olan kadnn toplumsal stats deimitir. Artk stlendii roller arasna e
olma da eklenmitir. Bunun gerei olarak ba balama biimi de deimektedir. Dn
sonras yaplan ayr bir tren ile evli kadn yeni baln takmaktadr. Gelinin evinde
toplanan e dost ve akraba kadnlara kk bir elence dzenlenerek ba balama treni
yaplmaktadr. Eski dnemlerde kullanaca yeni baln takld bu tren, gnmzde
duvak treni adyla yaplmaktadr. Ancak trende herhangi bir balk balanmamaktadr.
Dnden bir hafta sonrasnda gerekletirilmektedir. ou zamanda dinsel bir nitelik tayan
bir uygulama olarak grlmektedir. Nitelii ister dinsel olsun isterse sosyo-kltrel Ba
bal deyimine kaynaklk eden bu duvak treni ile kadnn yeni stats iinde yaad
topluluun yeleriyle paylalmaktadr. Bylelikle kadnn evlilii topluma duyurulmaktadr.
Evli Kadn Bal
Evlenen kadnn yeni konumunu ifade eden eitli simgeleri balnda bulundurmas
gerekmektedir. nk kadnn ncelikle giyimi ile medeni halini tekilere yanstmas
gerekmektedir. Dolaysyla kadnn bana takt eitli renklerde kefiyeler ile evli olduunu
ifade ettii grlmektedir. Bylelikle kadn yeni yaamnda yeni kimliini ifade eden bir
balkla yerini alm olmaktadr. Aadaki Karacaolana ait drtlk buna iyi bir rnek
oluturmaktadr.
"Han Karacaolan han,
Veren alr tatl can,
Yakmazsa ldr beni,
Yeil bala ala kar." (TANSU, 1990: 255)
148
Giyim kltrnde halen yaatlan simgesel anlatmn Karacaolan dneminde de olduu bu

drtlkten aka anlalmaktadr. eitli renklerde kefiye balama, zellikle al ve yeil
renklerin tercih edilmesi evli olmay simgelemektedir. Bu simgesel anlatmn; toplumsal
yaamdaki dirlik ve dzenin oluumunda nemli bir yeri olduu kansndayz.
Blgemizde yaamakta olan Tahtac Trkmenleri bu giyim geleneini halen yaatmaktadr.
Trkmenler arasnda bu ba balamann bir gelenek halini aldn ifade eden Tansu ise
yle demektedir:
Trkmen gelini bana al balar, aln zerine yeil eker. Al renk. Gelinlii; yeil
ise soyluluu dile getirir. Al ve yeil renkler, Trkmen gelininin geleneklerine uyar.
()Baz Trkmen gruplarnda kadn 5 veya 7 ayr renk yazma balar bana; al,
yeil, mor, gl rengi, mavi, turuncu. (TANSU,1990: 255)
Bu renklerin kullanm Trkmen gelin ve evli kadn balklarnn en belirgin zelliini
oluturmaktadr. Evlenen kadn taklarnn bolluu ve eitli renklerdeki rtleriyle kendini
gstermektedir. Bu ba balama biimi ocuklar olup biraz yalanncaya dein srmektedir.
Yalanan kadnlar bu renkli balklarn kzlarna ya da gelinlerine verip kendileri yeni
konumlarna uygun daha sade saylabilecek balklar takmaktadrlar.
1990 ylnda alan aratrmas srasnda derlediimiz evli kadnlarn kulland bir farkl balk
ise "efe " olarak adlandrlmaktadr Kozan'n dalk kesimlerinde kullanlan bu balk yapl
ve kullanl asndan zellikleri olan bir balktr. Biz bu bal yal kadnlar zerinde
grdk. Ancak bu balk bize gemi dnemlerde evli kadnlarn da kulland balk olarak
tanmlanmtr. Bu nedenle bu balk bizi kullanm asndan ve dnemsel olarak hem evli
hem de yal kadnlara ait olabilecei dncesine sevk etmektedir.
Efe; Kalpl fes, kefiyeler, gazi, mahmudiye ve tlbentten oluur.
Kalpl Fes: Yaklak 15 cm. Ykseklikte baa rahat olabilecek genilikte st ksm
dz bir festir.
Kefiyeler: nce paralar renkli ipekten yaplr. Gkkuan oluturan yedi renkten
meydana gelir. Kefiyeler sras ile fesin aln ksmna gazilerin hemen zerinden balayarak
kademeli olarak sarlr.
Gazi: Altn para dizisidir. 18-20 altndan oluur. Aln ksmnda fesin n tarafnda
bulunur. Gazilerin says kesin deildir. Kiinin ekonomik durumuna gre says artar ve
azalabilir.
Mahmudiye: Gazilerden daha byk altn para, her iki akaa gelebilecek ekilde
gazilerin bitimine ya da altna taklr.
Tlbent: Efe ad verilen bu baln en nemli blmn oluturur. 14-15 metre
uzunluundaki tlbent, dikdrtgen biiminde ikiye katlanr. Dikdrtgenin iki u ksm
kesilerek gen biimine dntrlr. U ksmlarndan ieriye doru katlanarak u
ksmlar kalnlatrlmaktadr. Fesin zerine gelen ksm ise katlanmadan iki kat halinde
hazrlanmaktadr. Hazrlanan bu tlbent fesin zerine kefiyeleri alta brakacak ekilde sarlr
ve balanr. Efe ad verilen baln 1990l yllara dein anlan blgede kullanld
saptanmtr.
Yal Kadn Bal
htiyarlam olan kadnlar fes, pembe ve mavi kreplerini balarndan karrlar ve kkllerini
salarnn ilerine kartrrlar, bir rtyle enelerini de rterler ve sark gibi alnlarna koyu
149
renkli daha ok krmz bir ember balarlar ve bu tuvaletin stne de ayrca ikinci bir rt
rterler. (YALGIN,1991: 359 360)
Trkmen kadn, bandaki rengrenk kefiyeleri kararak yerine koyu renk (siyah, mor)
kefiye sarar. Bu yasn anlat biimidir. Evlenmemeye karar veren dullar zlf tuvaleti
yapmazlar ve bunu daha ok belirtmek iin ilk nce balarna kara rterler ve zlflerini bir
daha kesmeyerek kulaklarnn zerinden enselerine doru uzatarak sa demetine katarlar.
Eer dul bir kadn evlenmek zorunda kalrsa, kara rt rtmekle beraber zlfn keser. O
zaman herkes bu dulun zldne inanmakla beraber tekrar evlenmek istediini
anlamaktadr. Byle dullar yeniden evlendikleri gne kadar kara rt rterler ve evlendikleri
gnde pek beyaz olmayan bir rt kullanrlar. Eer dul kara rty zamansz ve isteyeni
kmadan atarsa oymaklar arasnda byk bir dedikoduya sebep olur. (YALMAN, 1993:355
364)
Yalmann ifade ettii dul Trkmen kadnlarnn kimlik ifadeleri gnmzde

grlmemektedir. Bir sebeple dul kalm kadnlarn evlilik kararlar ailelerince szel olarak
ifade edilmektedir. Bylece kapal toplum zellii olan bu simgesel anlatmlar yerini ak
ifade biimine brakmtr.
Yal kadnlar gnmzde ise, fesin aln ksmna sarlan renkli kefiyelerin yerine beyaz oyal
tlbent kullanrlar. Efe festen karlm ise beyaz tlbent baa sarlr, boyundan evrilerek
arkada balanr. Aln ksmna ise gene beyaz tlbent katlanarak arkada dmlenir. Yallar
arasnda beyaz oyal tlbentlerin ok yaygn olarak kullanldklar grlmektedir.
ETNOKOREOGRAFK UYGULAMALARDA YEREL GYM TERCHLER
Halk oyunlar yerel ve sahne boyutuyla iki ynl zellik tamaktadr. Yerel balamnda
dorudan Halkbilim almalarna konu tekil etmektedir. Sahne balam ise etnokoreolojik
bir boyut tamaktadr. Halk oyunlarnn bilim ve sanat alanlarn birletiren yn bu
zelliklerinden kaynaklanmaktadr. Sahne kurallarna uygun olarak yeni bir seyir rn
yaratma sreci olarak da adlandrlabilecek bu sre, halk oyunlar asndan yeni bir
servenin balangc olarak grlebilir.
Halk oyunlar sahneleme (Etnokoreolojik) srecinin Halkevleri almalaryla balad kabul
edilmektedir. Gerek oyun, gerekse giysi boyutlaryla halen tartmal olan bu srecin giysi
ksm Adana-Osmaniye rneiyle bu bildirinin konusunu oluturmaktadr.
150
Yerel balamnda oyuncularn trene gelirken giydikleri klk kyafetler, o anki oyun giyimini
oluturmaktadr. Sahne uygulamalarnda ise oyun eiticisinin tercihi ekibin giyimini
belirlemektedir. lk dnem sahne almalarnda daha ok yerel giysilerin sandklardan
karlarak kullanld bilinmektedir. Bu biimiyle ilk dnem sunularnda giydirilen
giysilerin nemli Etnografik malzemeler olduu kansndayz. Ancak bu sahnelemelerde de
eitli sebeplerle ilgisiz bir takm giyim paralarnn kullanld grlmektedir. Bu ilk dnem
giyim paralar ve gnmz giyim paralar bir btn olarak deerlendirildiinde halk
oyunlar giyim-kuam asndan nemli sonular elde edilebilir.
Halk oyunlar ekipleri giysi tercihlerinin ilk sahneleme dneminden gnmze dein birok
kez deitii grlmektedir. te sahneye aktarlan halk oyunlar giyiminin krlma noktas bu
ksmdr. nk sadece usta rak ilikisi ile oyunlar renen eitmenler ekibin giyimini de
belirlemektedir. Eitmenler bunu yaparken oyunda olduu gibi gemite kullanlan giysileri
ekibe giydirmektedir. nk yeni bir giysi ya da farkl bir biim kullanmak nemli
aratrmalar gerektirmektedir. Halkbilim formasyonu gerektiren bu aratrmalar yapmak her
eitmen iin olanakszdr. Ayrca gerekli eitimi olmayan kiilerin bu aratrmalar
yapmamalar da gerekmektedir. Bu nedenle oyunda olduu gibi giyimde de belirleyici olann
gemii taklitten ibaret olduu grlmektedir.
Zaman zaman yaplan yeni aratrmalara dayal giysiler ise zellikle yarmalarda tartma
konusu olmaktadr. Bu bir ynyle sk bir tutuculuu yanstrken, dier ynyle de yaplan
bilimsel aratrmalara hakszlk yapldnn gstergesidir. nk bu durum ilgisiz kiilerin
uzmanlk alan olmad halde blge giyimlerinin neler olacana karar verdiini
gstermektedir. Bunun aksine bilim ve sanatn akt noktada birleen halk oyunlar alann,
baka bir deyile etnokoreolojik almalarn, Halkbilimci ve sahne sanatlar uzmanlarndan
oluan bir ekip almas gerektirdii aktr.
Halk oyunlar ister yerel olsun, isterse de sahnelenmi olsun zel bir giyime sahip deildir.
Yerel balama baktmzda oyunun oynand andaki giyim oynayan kiinin giyimini
oluturmaktadr. Bu bilgiden hareketle giyim konusu sahne ekiplerinde deerlendirildiinde
ok tartmal bir konum olumaktadr. Gzelbey, Gaziantep ve evresindeki halk
oyunlarndan sz ederken giysiye ilikin unlar sylemektedir:
Halaylar iin muayyen bir kyafet yoktur. Tren, dn ve bayramlardaki halaylarda
herkes mutat, fakat yeni elbiselerini giyerler. Bu ite kadnlarn durumu daha barizdir.
Kadnlarn katldklar halaylar giydikleri rengrenk entarilerle gz alc bir manzara
arz eder.
151
Kyl kadnlarnn biroklarnn balarnda eitli poular olur. Arabi - Knal parmak
oyununa (hr) denilen avadanlklar taklr. Oyun srasnda bu hrlar (ha, ha, ha. )
Sedalar kararak oyuna bir ihtiam verirler.
Baz msamere ve festivallerdeki ekiplerin cepken, srmal aba ve alvar giymeleri bu
oyunlarn mutlaka bu klkla oynanmas gerektiinden ve hep bu elbiselerle
oynandndn deil, biraz maziyi yaatmak arzusu, birazda duruma ekicilik vermek ve
alka uyandrmak iindir. (GZELBEY, 1959 : 10)
Bunlara benzer eitli grler oyuna ilikin zel bir giysinin olmadn ancak yerel giyim
paralarnn sahneye tanan oyunlarla bir btn olarak yanstlmas gerektiini ne
srmektedir. nk bu yerel (geleneksel ) giyim biimi blgenin halk oyunlar giyim
seeneklerini oluturmakta, bu giyim-kuam paralarnn ou sahnelenen halk oyunlarnda
kullanlmaktadr. Kullanlan giysiler kuma, iilik, desen ve renkler asndan gnmz
teknik ve beenilerini yanstsa da eski gnlerin ansn yaatma amac tamaktadr.
Baz aratrmaclar ise halk oyunlar giysisi olarak kullanlan yerel giyim paralarnn sahneye
aktarmnda skntlar olduunu ifade etmektedir. zellikle sahne iin uygun olmayan ar i
giyimleri ve kronolojik dnemlerin uyumsuzluu ile yazlk klk giyim paralarnn
uyumsuzluu bunlarn banda gelmektedir. Bu konuda Polat yle demektedir:
() Kendi uydurduumuz anlamsz ltlerden kurtulamyoruz. Szgelimi giysi
hibir zaman lt alnmamaldr. Milletin milli giysisi olsa niforma olur. Karda
yrmek iin leek taklyorsa bununla sahneye klmaz. Bunun altnda blgecilik
zihniyeti yatmaktadr. (...) (POLAT, 1992: 109)
Polatn ne srd bu gr ise Gzelbeyin ifade ettii kullanma kar kmaktadr. Halk
oyunlarnn sahneye tanmas srasnda ortaya kan bu uygulamann bir hayli tartmal
olduu gzlenmektedir. Polat ve benzer grte olanlar ekiplerin tamamen farkl giyim
biimiyle oyunlar sunmalar gerektiini ne srmektedir. Bu yaklam ile bunun tamamen
tersini ifade eden kart yaklamn grleri bu tartmay daha uzunca sre devam ettirecek
gibi grnmektedir.
Btn bu tartmal grlere ramen giyim- kuam, sahneye uyarlanm halk oyunlarnn
(etnokoreografik biimin) en nemli elerinden biridir. Yerel halk oyunlarnn kendi
ileyiinden farkl olarak sahneye uyarlanm olan bu oyunlarn giyim-kuam paralarnn
dier eler olan mzik ve aksesuarlar ile btnleerek sunulmas bir gelenek halini alm
bulunmaktadr.
Etnokoreolojik uygulamann Adana-Osmaniye blgesindeki yansmas da benzer zellikler
tamaktadr. lk dnem sahne uygulamalarnda yerel kyafetlerin sandklardan karlarak
kullanld grlmektedir. Bu srecin gnmze dein geliimi ise birok adan tartmal
olarak karmzda durmaktadr. zellikle gnmz yarma endeksli halk oyunlar
almalarnda blge ekiplerinin giysilerini yarma srasnda puan krlma ya da
krlmamas belirlemektedir. Birok yrede olduu gibi Adana-Osmaniye yre eitmenleri
de giysi tercihlerini bu kstasa gre yapmaktadr. Kstas, yarmada derece olduundan dier
tm zellikler gz ard edilmektedir. Bylelikle yarmay dzenleyen kurumun istei
dorultusunda giysiler giyilmektedir. Gerekte bir giysisi olmayan halk oyunlarnn sahne
uygulamalarnda kulland giysilerin bu boyutta tartlyor olmas ise ok dikkat ekici bir
durumdur.
Adana-Osmaniye halk oyunlar ekiplerinin kulland giysilere bakldnda tip giysi gze
arpmaktadr. Bunlarn da, ova ve Trkmen giysileri olarak adlandrld grlmektedir. Bu
152
giysilerde tercih edilen balklarn ise, ovada tlbent, dada efe ve Trkmen olduklar
grlmektedir.
Blge halk oyunlar ekiplerince, tlbent tipi balk tercihinin ilk yllardan itibaren kullanld
grlmektedir. Bu baln ok kolay ve ucuz olarak temin edilebilmesi ve kullanmnn da
ok kolay olmas nedeniyle tercih edildiini dnmekteyiz.
Blge ekiplerince tercih edilen bir dier balk olan Efe, kozan ilesi kaynakl bir balktr.
1990 ylna dein Tapan blgesi olarak adlanan Kozan-Feke dalk blgesindeki kylerde
kullanld yapm olduumuz aratrmalar ile saptanmtr.
Efe adl baln, Adana-Osmaniye halk oyunlar ekiplerine 1974 ylnda Ahmet DEMRC
ve Halil DEMR tarafndan ODT-THBT araclyla kazandrld bilinmektedir. Anlan
alma ile efe adl baln halk oyunlar ekiplerince tercih edildii bilinmektedir. Uzunca
bir sre bu balk blge halk oyunlar ekiplerince tercih edilerek yaygn olarak kullanlmtr.
Bu baln halk oyunlar ekiplerince 1990l yllardan sonra terk edildii grlmektedir.
Bunun nedenini tam olarak saptamak olanakszdr. Ancak nemli bir neden olarak
hazrlanmas ve kullanlmasnn zor olduunu syleyebiliriz.
Trkmen bal olarak anlan ve yrede Tahtac Trkmenlerce kullanlan balk tercihinin ise
yre ekip giyimlerine bir zenginlik kazandrd gze arpmaktadr. Adana-Osmaniye halk
kltr iinde snrl sayda ve belli blgelerde yaayan Tahtac Trkmenleri giysi
paralarnn 1950li ylardaki ilk dnem sahne almalarnda kullanld da bilinmektedir.
Bu giyim yeniden 1990 yldan itibaren Adana byk ehir belediyesi halk oyunlar ekibince
tercih edilerek kullanlmaya balanmtr. Daha sonrasnda ise baz okullarnda bu giysiyi
tercih ettikleri gzlenmektedir. Hazrlanmasnn zor ve taklarnn pahal olmas nedeniyle bu
giysinin dolaysyla da balnn ekiplerce tam olarak kullanlmad grlmektedir.
Adana-Osmaniye halk oyunlar ekiplerince tercih edilen bir dier balk daha bulunmaktadr.
Trkmen gelin balndan esinlenerek tarafmzdan 1988 ylnda dzenlenen bu balk, uan
yaygn olarak Adana-Osmaniye halk oyunlar ekiplerince kullanlmaktadr. Bizim yukardaki
temel bilgilere ve alan aratrmas verilerine dayal olarak dzenlediimiz bu baln
zamanla tannmaz hale geldiini grmekteyiz. Gerek renk gerekse balama biimi olarak
baln kullanmnda eitli yanllklar grlmektedir. Bu tutumun znde bilgi eksikliine
dayal olduunu dnmekteyiz. Ancak bu durum baln estetik duygusundan yoksun
grnm sunan birok biiminin varl gereini de ortadan kaldrmamaktadr.
SONU
Giyimi dolaysyla balk tercihlerini belirleyen etkenlerin arasnda sosyal stat, ekonomi ve
dnemsel moda anlaynn ne ktn syleyebiliriz. Balklarn gemi dnemlerde
toplumsal yaamda iletiim boyutuyla ok daha etkin olduu grlmtr.
Adana-Osmaniye blgesi giyim kltrnde ekonomik, idari, sosyal ve kltrel sebeplere
bal olarak balk tercihlerinin 1920li yllardan itibaren hzl bir deiim ierisinde olduu
grlmtr.
Gen kzlarn gemi dnemdeki gibi balarn balamadklar ve evli kadnlarn balarn
baladklar gnmzde de grlmtr. Geleneksel balklarn ancak yalar 80in zerinde
olan kadnlarda dalk blgelerde ksmen rastlamak mmkndr.
153
Balk tercihlerinin yerel kltrdeki zenginliinin halk oyunlar ekiplerine tam olarak
yansmad grlmtr. Halk oyunlar ekiplerinin tercih ettii balklar ise yllar itibariyle
deiime urad grlmtr. Bu deiim sreci aadaki tabloda sunulmutur.
BALIKLAR
...-1970
1970-1985
1985-2000
2000-2006
TLBENT
VAR
VAR
VAR
VAR
EFE
YOK
VAR
VAR
YOK
TRKMEN
VAR
YOK
VAR
VAR
GELN
YOK
YOK
VAR
VAR
Trk halk oyunlar altrclnn ok ynl bilgi gerektirdii aikrdr. Dolaysyla her biri;
oyun, mzik, sahne ve giysi gibi ayr uzmanlk gerektiren bu konulara hkim altrc
olduka azdr. Bunun sknts Adana-Osmaniye blgesinde de hissedilmektedir. Bu bilgi
eksikliinin giderilerek eiticilerin desteklenmesi giyim tercihlerinde de nemli geliimlere
neden olacaktr. Devlet konservatuvar mezunlar bu balamda deerlendirilmelidir.
Meslekten eitmenlerin bilgi aklar giderildiinde daha salkl sonular alnaca ortadr.
KAYNAKA
ATILGAN, Halil. Murtcu Folkoru. Karaisal Kaymakaml Yaynlar, nkansa Ofset
Ankara 2002
CHILDE, Gordon. Kendini Yaratan nsan (nsann alar Boyu Geliimi). ev.: Filiz
OFLUOLU Varlk yaynlar 4. Basm stanbul 1992.
Bilgi Dizisi:2 Varlk Yaynlar, Say:278
GKSEL, Turan. Gaziantep Kadn. Gaziantep Kurtulu Dergisi, Yl 2, Say 2, Sayfa 13,
1961.
JOHANSEN, Ulla. 50 Yl nce Trkiyede Yrklerin Yayla Hayat, Kltr ve Turizm
Bakanl Yaynlar: 3027, Aratrma ve Eitim Genel Mdrl Yaynlar: 344,
Gelenek, grenek ve nanlar Dizisi: 32, smet Matbaaclk ve Yaynclk, Anakara,
2005.
OUZ, Burhan. Trkiye Halknn Kltr Kkenleri, Dokuma ve Giyim Teknikleri 4.Cilt.
Anadolu Aydnlanma Vakf Yaynlar Kurti Matbaas, stanbul 2004.
POLAT, Ruya. Sanat Asndan Halk Danslar, Danman: Prof. Dr. Grbz ERGNER.
Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi.
SARAN, Nephan. Antropoloji, nklp Kitapevi, stanbul, 1993.
SEVN, Nurettin. On Asrlk Kyafet Tarihine Bir Bak, Kltr Bakanl Kltr
Eserleri:151, Sevin Matbaas. Ankara 1990.
154
SMBL, Muzaffer. Adana Giyim-Kuam Kltr, Folklor Halkbilim Dergisi Cilt:5,

Say: 49. Sayfa 8-13. Kasm 2001.
SMBL, Muzaffer. Adana Halk Oyunlarnn Sistematik Analizi, Ankara niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Halk Bilimi Anabilim Dal Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi. Danman: Prof. Dr. Nevzat GZAYDIN, Ankara 1995
SMBL, Muzaffer. Kltrel Deiim Balamnda Halk Oyunlar Gelenei ve Bir
rnek Uygulama Olarak Adana-Osmaniye Halk Oyunlar, Halk Kltrnde Deiim
Uluslararas Sempozyumu Bildirileri. Kltr ve Turizm Bakanl Kocaeli niversitesiMotif Halk Oyunlar Eitim ve retim Vakf 17-18-19 Aralk 2004 Motif Vakf
Yaynlar No: 5 Pnarba Matbaaclk 2005 stanbul.
TANSU, Sabiha. Karacaolan ve Kadn Giyimi, 1.Uluslararas Karacaolan ve ukurova
Hlak Kltr Sempozyumu Bildirileri. Arif Ofset 21-23 Adana, Kasm 1990.
TURHAN, erafettin. Trk Kltr Tarihini Trk Kltrnden Trkiye Kltrne ve
Evrensellie, Birinci Bas, Bilgi Yaynevi Ankara 1990.
YALMAN, Ali Rza. Cenupta Trkmen Oymaklar, C:1-2 Haz. Sabahat Emir. "Kltr
Bakanl Yaynlar: 256", Yazr Matbaaclk, stanbul, 1993.
155
KECHEKIA/KEKCROSS-DRESSING
AND TWO RELATED (?) TRADITIONS
Yvonne HUNT
Seattle, WA, USA
Dance and dress are two separate domains yet related during performance. Both are
reflections of their environment and usually of the gender of the wearer. On occasion,
however, gender lines are crossed and members of a particular sex array themselves in attire
usually worn by the opposite sex. Certainly, cross-dressing has been employed from ancient
times, especially in the theater when women did not perform and men in female clothing
portrayed their roles. While there are instances when females dress in male attire, most
frequently it is the opposite with men dressing as women. Such is the case of both the
Kechekia and the Kek.
I would like to relate a story told to me by informants in Pondismeno, Serres, in eastern
Macedonia, concerning their unique carnival tradition and its possible roots or beginning. No
one really knows its history as it was never written, but passed from grandfather to grandson,
from father to son. There are several theories as to its origin, but the following, told by one
informant and agreed to by the others present, may give us an historical clue, keeping in mind
that the region was under the Ottoman occupation until 1913:
The Turks were very fond of beautiful women. Once some of the
handsomest boys [young men] in the village dressed as women during
the carnival celebrations, covering their faces with scarves so that
only their eyes were visible. They approached the Turks and began
to dance provocatively for them while playing finger cymbals (zils).
When one of the Turks told them to remove their scarves
afterwards and saw they were really men, not women, he said to
them, Chek! The villagers did not understand the meaning of the
word. He repeated it, Chek, chek!
The informant told me that in saying chek, the young men thought the Turk meant for them
to go away. But what was the Turk possibly saying to them? Could he actually have said
ek meaning they should pull aside their scarves as some have suggested or did the young
men misunderstand the word? It seems from the above account that they had already
removed their scarves when the Turkish official uttered the word. Is it possible he said
kek? A look at the two traditions may give us some insight.
The Kechekia is unique to the village of Pondismeno. It is performed on Clean Monday
( in Greek), the first day of the long fasting period preceding the Christian
celebration of Easter, but in the past it encompassed two or three days and included visits to
other villages. The majority population of Pondismeno, known as Erneky or Eriky during
the Ottoman occupation, is sedentary Greek Roma, i.e., Gypsies, and consider themselves to
be indigenous. They have no memory of ever being nomads and discriminate against those
who are. The remainder of the population is primarily descendants of Greeks from Bulgaria
who were settled in the village during the population exchanges in the early twentieth
century.
156
There are three types of participants in the Kechekia: 1) the tsaousis ( ), 2) the
klappatzis ( ), and 3) the kechekidhes ( ). Each has a specific role to
play, but the tsaousis is in total control at the time of the event. His commands tell both the
dancers and the musicians what to do. He observes carefully to be sure each kechekis
() is dancing properly. If not, that dancer will feel the sting of the whip used by the
tsaousis. There are three main commands employed by him to tell the kechekidhes how to
perform:
Ayem bayemto run

Beerdahaagain, one more time
Kotanin place
Informants were not sure of the origin of the words but believed them to be Turkish.
One of the primary duties of the klappatzis as the assistant to the tsaousis is to keep the area
open for the kechekidhes to perform their dance. One way he does this is by striking the
onlookers with his klappa () or massa (). He will also use it on the kechekidhes
who are slack in their dancing and may even strike the tsaousis to get a laugh from the
audience. Indeed, he is a comical character and his secondary duty is to make people laugh.
The dancers, the kechekidhes, are not chosen in any
particular manner according to informants. Each
group or cheta () usually consists of a group of
friends who agree to dance together. While no
specific number is required today, there is strong
evidence from various informants that in the past the
group must not be composed of an even number, but
an odd number between seven and eleven including
the tsaousis and the klappatzis. Once the cheta is
formed they meet for one or two weeks prior to the
event to rehearse or learn the dances and the
commands of the tsaousis.
They must be
synchronized in their movements and correctly
execute his orders. During this time they will also
repair or make new costumes and make arrangements
for musicians.
The dress of the participants in this event changes
depending on the roles played. The tsaousis wears
the traditional foustanella, the white, multi-pleated skirt worn by the evzones (), the
military honor guard. Most informants believed the costume to be a holdover from the time
of Alexander the Great, and is worn for that reason; however, it is much more recent. A vest
() is worn with gold chains criss-crossing his chest. White cotton stockings and the
traditional village shoes () are usually worn. He wears a red fez atop his head and
carries a whip to be used on the dancers if they do not perform appropriately.
As a comical character, the klappatzis quite naturally has more freedom for improvisation in
his manner of dress. After all, he desires to make people laugh. He may adorn his everyday
clothing with streamers or ribbons to appear more colorful or funnier. One item that appears
157
to be standard is the conical-shaped hat much like that worn by clowns. The klappa or massa
is also mandatory.
Like the tsaousis, the kechekidhes also wear the foustanella as the basis for their attire.
However, there the similarity ends. In addition to the skirt of the foustanella, which is now
trimmed with lace around the bottom, there is also an underskirt of colorful floral-patterned
fabric. A typical mans shirt and vest are worn, along with a brightly colored floral scarf,
characteristically used by women, worn around the shoulders and fastened in front with a
brooch. Other items of jewelry such as necklaces and earrings are added as each kechekis
desires. The head is covered by the tsemberi (), a womans headscarf, and is
decorated with gold coins and flowers. A red sash encircles the waist; white cotton stockings
are worn with the traditional village shoes, the tsarouhia. Frequently facial make-up is also
applied.
Completing the costume of each kechekis are the
finger cymbals or zils, which will be played
constantly to the rhythm of the dance throughout the
event. Various informants provided different names
for the finger cymbals. Some thought they were
called chanpares or charpares. They could not agree
on the pronunciation of the word and said it is not
their word, i.e. from Romanes. They believe it to be
Turkish. In their own language they refer to these
instruments as jengia.
For information on the kek and their possible
parallels with the Kechekia in both dress and dance, I
must rely on the observations of others. Metin And
has provided some insight in his writings. According
to him they were young boys or men whose manner
of dance and external appearance suggested
femininity.
Apparently they were not always
regarded as respectable; indeed, the very opposite of
the non-professional peasant men and their style of
dancing.
During the Ottoman Empire the kek were frequently a part of the theatrical spectacles in
Istanbul, creating quite a sight as they danced in their long skirts of fine cloth. Illustrations of
them in various miniatures show the upper body covered by a tight-fitting coat buttoned in
front and at the wrists, and falling to mid-thigh length. It was girded about the midriff by a
sash of expensive fabric. Their hair was left to grow long and fashioned in braids or curls
when performing. A silk or fur cap was usually worn on the head.
As they danced, they accompanied the rhythm in various ways. According to M. And they
marked time with finger-snapping, or with some instrument such as short tiny sticks,
clappers called arpara or alpara (derived from the Persian charpara, literally meaning four
pieces), metal finger castanets called zil, egane a simple form of tongs with three arms,
small cymbals being attached to each arm [and] was known also as zilli maa. (1976: 139)
158
Ufuk Tuncel generally concurs with other descriptions of the kek during the Ottoman
period, specifying that the ornateness and quality of their attire greatly depended on the
amount of money they were able to earn. She describes their clothing of fine silks and other
high quality fabrics, and their belt buckles of silver or gold inlaid with precious stones of
coral, and turquoise as well as others. However, she presents much more definitive
information concerning the kek of Kastamonu, the area of her specific research.
Her description of the colorful costume of the keks includes a skirt consisting of three or
four tiers of silk or satin, the most prominent item of their attire. The construction of the skirt
in this fashion allowed it to open fully as the dancers turned. The colors were mostly red,
dark blue, purple or deep orange, with sequins decorating the hem. In the past black filar,
shoes with turned-up toes were worn. A mans cotton shirt is worn with a velvet vest
embroidered in yellow or black; in the past the shirt was silk. The sash is worn in a manner
that includes a square folded triangularly that hangs from the waist. The head is not covered
today although it was in previous centuries. (See 3.6)
And cites an unnamed 19th century traveler who wrote an account of the dancing he/she
observed in which four boys, thirteen to seventeen years old, were accompanied by two older
men dressed as clowns. Apparently the attire of the clowns was not effeminate as was that of
the kek. (See 1976; 140) Elsewhere, he refers to the clown dancers dress saying he
wore a pointed hat similar to a dunces cap and carried a clapper consisting of two flat
pieces of wood fastened together His job was to make humourous gestures during the
dances (Op. cit: 127) In another work he makes almost the exact same statement writing
about the improvisatory comedy called Ortaoyunu. (See 1991: 127) While the clowns
accompanying the kek may vary their dress, they almost always wear the pointed fools
cap. (See 1976: 147) According to Tuncel, they also collected bakshish that was shared with
the group.
The kek, also known as rakkas, were organized into groups or guilds called kols. The
number of members varied in each kol where they all lived together. The kol was usually
known by the name of its leader who made arrangements for their performances. Tuncel tells
us the kek were accepted as performers during the Ottoman period and performed at
palaces, bayrams, weddings, konaks and other events and occasions as well as on the stage.
(See 2.1)
Although Sultan Mahmud forbade their appearances and they were outlawed in 1857, the
kek can still be found in the villages of Anatolia; professional or amateur, they are used
for amusement and entertainment at wedding ceremonies and some still wear large multicoloured skirts. (And 1976: 141) In some Anatolian provinces former kek sometimes
become drummers for younger dancers when they become older. Tuncels in-depth work
reveals the continued performance of the kek in Kastamonu.
For our purposes here, however, the question remains as to whether or not the Kechekia of
Pondismeno might possibly be developed from or related to the kek? Whereas both utilize
men dressed partially in female attire, only the kek actually mimic the dance movements of
women. The kechekia have a prescribed dance routine in either 7/8 or 9/8 rhythm controlled
by their leader, the tsaousis. In both events the dancers keep time to the rhythm with zils or
other instruments.
159
The clowns play important roles in both traditions, making the audience laugh and keeping
the space open for the performers; they also wear pointed hats in each instance and hold a
clapper instrument of some sort. In the Kechekia, however, the clown figure is an assistant to
the leader of the event while it appears they had a different role with the kek, such as acting
out Turkish womens beliefs and games. (See Tuncel 2.4)
There appear to be several similarities or parallels with the dancers, kechekia and kek, as
well as with the clown characters in each event. As to the role of the tsaousis, there does not
seem to be a direct parallel in the kek tradition, although Metin And does state that the lead
dancer in some dances is called the avus. (See 1976: 25)
Although there is a group organization in each event, the cheta or the kol, they served two
different purposes. Each cheta lasted for the duration of the practice and event period,
approximately two weeks. Each kol on the other hand, was a permanent arrangement
requiring the members to live together for as long as the individuals continued to perform.
What then, can we surmise from the similarities and differences? Since, as with folklore in
general, there is no written historical evidence of the origin of these traditions, each of us
must draw his/her own conclusions. In any case, men dressed in female attire will always
catch the eye of the spectator.
BIBLIOGRAPHY
AND, Metin. A Pictorial History of Turkish Dancing, Dost Yaynlar, Ankara, 1976.
-------------- , Drama at the Crossroads, Isis Press, stanbul, 1991.
HUNT, Yvonne. Ta KechekiaA Greek Gypsy Carnival Event, pp 97103.
in Dance Ritual and Music, Proceedings of the 18th Symposium of the
Study Group on Ethnochoreology, ICTM, ed., Grazyna Dabrowska and
Ludwik Bielawski, Polish Society for Ethnochoreology, Warsaw, 1995.
TUNCEL, Ufuk, Kastamonuda Keklik, unpublished doctoral dissertation, 1996.
160
ADANA HALK KLTR NDE GYM-KUAM,

AKSESUARLAR LE LGL GELENEKSEL UYGULAMALAR VE
NANILAR
Yard. Do. Dr. Zekiye AIMLAR 28
GR
Yamur, kar, scak, gne gibi doa faktrleri insanolunu yaratld ilk gnden itibaren
korunma gds oluturmasn salamtr. Bu faktrler, tpk beslenme gibi hayatn devam
iin nlem alnmas gereken konulardr. Korunmak, doal hayatn iinde sadece barnacak yer
olarak kendini gstermemitir. Doann dzenine ayak uydurmaya ve yaamaya alan
insanolu bedenini korumas gerektiini de fark edip, vcudunu giysi paralar ile rtmtr.
Korunma amal ortaya kan giysi zaman iinde sslenme arac olarak da kendini
gstermitir. nsan sosyalletike bedeni ihtiyalar kadar, manevi ihtiyalar olduunu da fark
edip bu ynde de kendini gelitirmitir. Sslenmek de kiinin kendini iyi hissetmesinin ve
toplumda kendini biraz daha dikkat eker gstermesinin yollarndan biridir. Giyim ilkel
dnemden sonra insanolunun toplumsallamaya balamas ile sslenme ve korunma
ihtiyacnn tesine geerek ahlki bir gereklilik olarak da alglanmtr. Bugn iin de
giyimde e n plana kmaktadr; korunma, iffet ve sslenme. Kadn ve erkekler ahlk
kavram ile birlikte zellikle belden aa ksmlarn rtmekle ie balamlardr. Bu
balang vcudun her yerini deiik eylerle, deiik ekillerle rtp, sonra da bunlar
sslemeye kadar varmtr (Erden, enol, Tezsever, Kartal,1999, 1-3). Gnmz moda
faktrnn varl da korunmadan ok, sslenme duygusunun tatmini iin ortaya kmtr.
Bugn, nasl dnya zerinde lkelerin bulunduu corafyaya ve lkelerde insanlarn
yaptklar ie gre giyim ortaya kyor, insanlar bunu gre giyiniyorsa eski alarda da
durum bu ekildedir. Scak lkede yaayan insanlar ile souk lkede yaayan insanlarn
giysileri birbirinden farkl ekilde ve farkl kuma dokusundadr. Pirin tarlasnda alan kii
ile at zerinde konarger hayat sren kiilerin de giysileri doal olarak hem kuma dokusu
olarak hem de giysi biimi olarak birbirinden farklyd. Trk kltr ierisinde Orta Asyada
stepte hayvanclk arlkl, srekli at zerinde ve zor iklim artndaki kiiler de giysilerini bu
koullara uygun ekilde oluturmulardr. At zerinde yaam sren Trkler, bunun sonucu
olarak rahat edecekleri giysi olarak pantolonu tercih etmilerdir. Bilindii gibi dnyada ilk
pantolon kullanm Orta Asya steplerindeki Trklere aittir (Trkolu, 2002, 229). Trkler
allara, talara ve soua kar korunmak ve btn saatlerini at zerinde geirdiklerinden
bacak aralarnn tahri olmasn nlemek iin kendilerine en uygun giysi olarak kaln pantolon
ve izme giymeyi tercih etmilerdir. ok yakn iliki iinde olduklar inlilerin gelitirdii ve
kulland ipek, in yaam tarzna uygun olduundan tercih edilirken, corafya kadar yaam
tarznn da giysiyi belirlemesi nedeniyle Trkler deri, kee gibi daha kaln ve dayankl
kumalar tercih etmilerdir. Silah ve avlarn ayrca yiyeceklerini asabilmek iin kemeri,
soua ve rzgra kar korunmak iin de kulaklkl ve enselikli apkalar kullanmlardr.
Ak havada dolamann gerei olarak da genelde keeden yaplma palto ve krkleri
giymilerdir. Deri, kee, krk Trk kltr iinde bolca bulunan malzemelerdir de. Ayrca
inan olarak da hayvanlarn ihtiyaca gre kullanm yasak kabul edilmediinden deri, krk ve
hayvan trevli giysiler Trk giyim tarznn temelini oluturmutur (gel, 2000, 1-2). Orta
Asyada Trkler zellikle yn iplie dntrp dokumaclkta kullanmakta
28
ukurova niversitesi Eitim Fakltesi lkretim Blm
161
ustalamlardr. Kk boyalarla verilen desenler de ssleme sanatn gelitirmitir.

Anadoluya gelen Trkler usta olduklar sanatlarn, Anadolunun zengin dier malzemelerini
de kullanarak ustalklarn daha da arttrmlardr. Anadoluda bolca bulunan pamuk, keten,
ipek yne eklenerek zengin bir dokumaclk kltr oluturmulardr (Ko, 1998, 98). Bizans
eski dnemden beri ipek dokumacn kullanmakm ve bu konuda endstrisini de
oluturmutur. Trkler Anadoluyu yurt edindikten sonra kendi sanatlarn, var olan ipek
endstrisi ile birletirip, ipei hem retip hem ticaretini yaparak, sonrada btn dnyada
tannacak olan ipek dokuma sanayini gelitirmilerdir. Bylece hem sanat gelimi hem de
devlete byk gelir salanmtr (Sipahiolu, 1994, 423). Giysi Trk kltr ierisinde her
zaman nemli bir yer oluturmutur. Giysilerdeki sslemeler, motifler devrin zelliklerini
yanstmtr. Bu nedenle de incelenen bir giyside renk, motif, sslemelerden yola karak
giysinin tarihini kefetmek de mmkndr. Sadece motifler deil, giyside renkler de nem
tamtr. Renk Trk kltrnde her zaman simgesel olarak bir eyleri ifade etmekte
kullanlan bir kavramdr. Orta Asyadan Anadoluya ve Osmanl mparatorluuna kadar
renkler, giyside biim kadar nem tamtr. Giyilen giysinin renginden kiinin toplum
iindeki stats, yapt ii ve dini inanc anlalabilmektedir. Kanunlarla belirlenen giysi
biimi ve renkleri vardr. Sarayn giyecei biim ve renk, aznlklarn giyecei biim ve renk,
devlet grevlilerinin giyecekleri biim ve renkler yasalarla belirlenmi, aksi durumlarda
bulunanlar iin ceza uygulamas bile yaplmtr (Reyhanl,1983, 69). Giyim konusu sarayn
ve padiahlarn zerinde titizlikle durduklar konulardan olmutur. II. Abdlhamit kadnlarn
ferace giymesini yasaklam car yani araf giyilmeye balanm, ayrca bu dnemde
kadnlarda yeldirme, malah da kullanlmtr. II. Mahmut da erkek giysilerinde
deiiklikler yapmtr. Sark yerine fes giyilmi, pantolon-ceket tercih edilmesi salanm,
dik yaka gmlekler moda olmutur. Son olarak da Trkiye Cumhuriyeti 1925 ylnda
Atatrkn yapt inklplardan biri olarak apka ve Klk Kyafet nklb ile bugnk
modern Trkiyenin giyim ekli belirlenmitir (Erden, enol, Tezsever, Kartal, 1999, 10).
Giysiler kiinin ekonomik durumuna, sosyal durumuna, yaad blgeye, yapt ie, yana,
cinsiyetine gre deiiklikler gstermektedir. Bu saydmz belirleyici faktrlerin yannda
kiilerin o an iinde bulunduklar durum da giyim ekilleri zerinde etkilidir. Trk kltr
gelenei ierisinde giysiler toplum iine klaca zaman daha zenli seilir bunlar
yabanlklardr. Bunun yannda bayramlar da giysilerin alnmasnda ve seilmesinde
etkilidir. zellikle dini bayramlarda giysi alnmas gelenein bir parasdr. Bu gelenek
bykleri etkiledii kadar, ocuklar iin daha bir nem kazanmaktadr. Anadolunun baz
yrelerinde dn ve bayram iin yetikinlerin zel olarak dokuduu/dokuttuu kumalardan,
zenle zerini iledikleri giysileri bulunmaktadr (rnek, 2000,207). ocuklar iin ise son
yllara kadar bayramlklar giysi ihtiyacnn karland dnemler olup, ocuklarn zel olarak
sevindirildikleri zamanlar olurken, gnmz ehir yaamnda giysi almnn zaman ve ihtiya
faktr ortadan kalkt iin eski bayramlk heyecan git gide azalmaktadr.
stanbul ve saray giysisi zaman iinde eitlilik kazansa da Anadolu halk asndan giyim
ok fazla deiiklie uramamtr. Yaam tarz olarak kadn ve erkek yaamn iinde,
almann iinde olduklar iin giyim de her zaman bu koullara uygun, dini unsurlarn
erevesinde rahat olmutur. Genel anlamda Anadolu kadnn ve erkeinin giyimine bakacak
olursak u ekildedir:
Kadn giysisi:
1-Entariler
a)alvarla giyilenler
b)alvarsz giyilenler
2-alvar ve ilikler
162
3-Etek ve ceketler
4-Bele ve baa taklanlar/giyilenler
5-Ayaa giyilenler
Erkek giysisi:
1-Entariler
2-alvar, ilik ve yelek takmlar
3-stlkler
4-Bele ve baa taklanlar/giyilenler
5-Ayaa giyilenler (Erden, enol, Tezsever, Kartal,1999,3,7)
Bu giysilerin kuma, dokumas, nak ve biimi yreden yreye az ok farkllklar
gstermitir. Aratrma konumuz olan Adana yresinin yerel giysilerine baktmzda
giysiler u ekildedir:
1-Baa giyilenler:
a) Kadnlarda: Fes, kefiye, gazi tlbent, yazma, gm tepelik
b) Erkeklerde: Kee klah, dalfes, poi
2-Srta giyilenler:
a)Kadnlarda: Gmlek, (gdk) zbn, alvar, etek, cepken, yelek, ba
b)Erkeklerde: Gmlek, ilemeli don, yelek, alvar, aba
3-Ayaa giyilenler:
a)Kadnlarda: orap, kadirli yemesini, edik, ark
b)Erkeklerde: orap, yemeni, edik
4-Aksesuar:
a)Kadnlarda: Alnlk
b)Erkeklerde: Pala, kama, kstek (Erden, enol, Tezsever, Kartal,1999,27)
Adana yresinde elli yl ncesine kadar bu giysiler yaygn olarak ehir yaamnda da
kullanlrken, gnmzde bu giysiler Adanann da kylerinde rneine az rastlanr ekilde
giyilmektedir. Adana yresinde gnmzde ehir ve krsal yerleim yerlerinde kadn, erkek
yaygn olarak giyilen giysi yaz-k fark etmeden alvardr. Deiik yrelerde halen devam
eden alvarlar yrelere gre biim farkll gstermektedir. Adana yresinin alvar da
peyik ksmnn yere yaknlna gre belirlenir ve ok fazla yere yakn deildir. Halen ehir
kltr ierisinde de kadn-erkek, gen-yal pek ok kiinin zerinde grebileceimiz alvar
kesimi itibariyle Adana alvar olarak bilinir. Adana yresinin halen uygulanan giysi
geleneinden birisi de erkeklerin kasket takmalar, kadnlarn da tlbendi ya Adana
dolamas denilen ekilde ya da kundak kurmak denilen ekilde baa balanmasdr. zeri
baskl yazmadan daha ok, beyaz tlbent kullanlmaktadr. Aksesuar ise Adana kadnlarnn
vazgeemedii 22 ayar altndan yaplan Adana burmasdr. nsanolunun varln kefedip,
varln doann deiimine ve zorluuna kar korumak amal giydii giysi, gnmz 21.
yzyl insannn da korunmak, sslenmek ve iffet kavram nedeniyle moda ile de beslenerek
varln giysiye dayal endstriyi de gelitirerek srdrmektedir. Birka para derinin ya da
kullanlabilecek bitkisel paralarn yerini bugn teknolojinin ve gelimenin etkisiyle yl
ierisinde dnlp, yaratclk ortaya konularak hazrlanan yln giysi modalar almtr. Bu
kadar eski sreten gelen giysi, alar ierisinde hep var olurken, inan ile din ile de kimi
zaman eklini belirlemitir. Dinin koyduu yasaklar ou zaman giysileri de kapsam
giyimin eklini belirlemitir. Budizmde olduu gibi kimi zaman da inanlar koyduklar
163
yasaklar ile giysilerin malzemesini belirlemi hayvansal rnlerden dokumaclk yerine

bitkisel rnlerden dokumaclk geliebilmitir. Sosyal yaamn ve dini yaamn zerinde bu
kadar dnd, fikir yrtp, karar verdii giyim insanlar iin de giyinmekten te kimi
zaman baka anlamlar da ifade etmi, geleneksel inancn ve inanca dayal uygulamalarn
merkezinde yer almtr. almamzn yresini oluturan Adana da, gemiten gnmze
hem tarih, hem sosyal hem de ekonomik ynden nemli merkez yerleimlerinden biridir.
Scak iklimi, tarma dayal ekonomisi nedeniyle de Anadolunun dier yrelerine gre giyim
daha ok ince kumatan yaplmaktadr. Milattan nceki dnemlere kadar giden tarihi,
Anadolunun Trk yurdu olmasndan sonra kltrel ve sosyal ynden gelimelerle Anadolu
zenginlii iinde nemli bir yer oluturmutur. Zaman iinde tarmn daha ok pamuk
arlkl olmas nedeniyle de Cumhuriyet dnemi ile birlikte tekstil sanayi gelimi, fabrikalar
alm ve zellikle pamuk toplamaya gelen mevsimlik iiler, fabrikalarda almaya gelen
iiler nedeniyle de ekonominin merkez yerlerinden biri olmutur. Zengin kltrel doku,
giyside de kendini gstermi, Adana yresi giysileri dokumann kalitesi, renkleri, deseni,
nak ile zgn bir zellik gstermitir. Bu kadar ekonomisinin iinde yer alan dokuma,
tekstil ve sonucunda giyim Adana yresinin geleneksel inanlar zerinde de etkili olmutur.
Bu inanlar kanmalar ya da uygulamalara olarak kendini gstermektedir.
Adana yresi giyim-kuam ve bunlara bal aksesuarlar konusunda inan ve uygulamalar
olarak aratrldnda saysz rnek toplanmtr. Biz bu almamzda zellikle yrede
yaayan kaynak kiilerden derleme yaparak topladmz giyim-kuam ve aksesuarlarla ilgili
inanlar ile uygulamalar, inancn ve uygulamann temelinde yatan neden, zaman ve
kavramlar ynnden gruplandrarak incelemeye altk. Bu inceleme ve aratrma sonucunda
da Adana yresinde yaptmz almada yrede yaayan kaynak kiilerden derlediimiz
giyim-kuam ve aksesuarlar ile ilgili bilgiler unlardr:
1. GE DNEMLERNE
NANILAR
AT
GELENEKSEL
UYGULAMALAR
VE
a. ocua Ait Geleneksel Uygulama ve nanlar:

1. Yeni doan bebein giysilerinin zerinden birinin atlamas iyi saylmaz. Giysinin
zerinden atlanrsa bebein hastalanacana, bana kt bir olay geleceine ya da
salksz gelieceine inanlr (K4, K13)
2. Aileye ilk katlacak bebein yata, yorgan gibi eyalarnn dnda, dier btn
giyecekleri de genellikle anneanne tarafndan hazrlanr. lk bebein giysisi kz
anasna der denir. Bu nedenle de hamileliin ilk ortaya kmas ile birlikte giysi,
rg hazrlklar anne aday ve anneanne tarafndan balanr. Babaanne de yapar fakat
eer arlkl olarak bebein giysileri anneanne tarafndan hazrlanmazsa anneanne
knanr (K5, K10, K11, K14, ).
3. Yeni doum yapm kadnn giysisinin zerinden atlanmaz. Eer lousa kadnn
giysisinin zerinden atlanrsa annenin stnn kesileceine inanlr (K4)
4. Bebein ilk dii patladnda, diin kmaya baladn gren kii bebein stndeki
giysiyi kardktan sonra iteki zbn ya da fanilay yrtarak kartr. Fanila ya da zbn
beyaz olmasndan dolay yrtlarak kartlnca, bebein diini de kolayca deriyi yrtp
kartacana inanlr. Fanila ya da zbn yrtan yani ayn zamanda diin patladn
ilk gren kii, bebee yeni kyafet hediye eder (K4).
164
5. Bebee hangi renk ok yakyorsa o renkte giysi giydirilmez. Bebeklerin yldz

dk olur denilerek, hemen nazara gelip hastalanacana inanlr. Bu nedenle
zellikle nazar dedii inanlan kiilere bebek gsterilecekse koyu renk ve hem eski
hem kirli giysiler giydirilir (K13, K22)
6. Bebek giysileri meyvesiz aalara ya da bu aalara balanm iplere aslmaz. Eer
bu aalara bebek giysileri aslrsa bebein de ileride ocuksuz ksr olacana
inanlr (K15)
7. kindiden sonra krk kmam bebein giysileri ykanp serilmez. Bunun bebei
hasta edeceine inanlr (K15, K20)
8. ocuu olmayan kadnlar eer ocuum olursa yedi yl yedi kapdan dilenip deirip
aldm ul aputla ocuumu giydireceim diye adakta bulunur. ocuu olunca da
kadn yedi yl ocuuna yaknlarndan ald eski giyecekleri giydirir. Yedi yln
sonunda da kurban kestikten sonra bir fakir ocuk giydirip sonra kendi ocuuna
batan aa yeni giysiler giydirir (K19)
9. Yeni doan bebein yzne, yeni doum yapm annenin de bana krmz rt
rtlr. rtlen bu rt ile al basmasnn nleneceine inanlr (K19, K20, K22)
10. Hamile kadn yeni gelin kaynanas ve kaynbabas ile halen gelinlik devam ettiriyor
ise, kaynana ya da kaynbaba doacak ocua kendi isminin konmasn istediini
belirtmek iin manto ya da paltosunu gelinin zerine atar. Manto ya da palto zerine
atlan gelin gelenek gerei artk ocua bu kiinin ismini vermek zorundadr. Eer
ocuk manto ya da palto atan kii ile ayn cinste domazsa ismi konulamayacak kii
bu defa o bebein ismini kendisi koyar. Bunun zerine de bebee nemli bir hediye
yapar (K16).
b. Evlilie Ait Geleneksel Uygulama ve nanlar:
1. Gelin eyizi iin elbise ya da herhangi bir biki-diki yaplaca zaman bunun
pazartesi ya da perembe gn olmasna dikkat edilir (K4).
2. Gelinlik provasnn ilkinin zellikle gelinlik yaplacak kuman ilk kesildii gnn
pazartesi olmasna dikkat edilir. Haftann ba olduu iin, yeni bir hayatn balangc
kabul edilen evliliin de bu gnde balamasnn hayrl olacana inanlmaktadr (K4)
3. Gelin olan kz dn gn koyu renk hi bir ey giymez. zellikle dn gecesi
gelinlik giyilirken hibir ekilde giysiden, ayakkabya kadar siyah rengin bunlarn
hibirinde yer almamasna dikkat edilir (K4)
4. Gelinin ayakkabsnn altna bekr kzlarn isimleri yazlr. Gecenin sonunda kimin
ismi silinmise o senenin sonuna kadar o kzn evleneceine inanlr (K15, K20, K21,
K22, K23, K24).
5. Gelinin gelinlii dikilirken prova srasnda, sonrasnda ksaca dn gn dn
yaplan yere kadar damadn gelini gelinlik ile ya da sadece gelinlii grmesi bile iyi
deildir. Eer damat dnden nce grrse evliliin kt gideceine inanlr (K18)
6. Yeni gelinin de al basmasna urayacana inanldndan bunun nlenmesi iin,
yeni gelinin ya bana krmz bir rt rtmesi ya da krmz bir bantla san
balamas gerektiine inanlr (K19, K20).
7. Daha ok Toroslarn kylerinde grlen bir uygulamada gelinin annesi kna gecesi
giymesi iin gelin olacak kzna elbise alr. Bu elbise kna gn giyilir ve bu giysiye
kargit ad verilir. Kna elencesi srasnda bu elbiseyi giymi gelin ortaya konmu
mindere kez salvat ile oturtur gibi yaplp oturtmadan kaldrlr. ncde gelin
mindere oturur. Gelin mindere oturtulunca mutlu evlilii olan bir kadn gelip gelinin
165
zlflerini keser. Eer damat tarafnn durumu iyi ise kesilen zlfleri ular yanaa
gelecek ekilde tutturmak iin altn toka takarlar (K5).
8. Dn ncesi damada damatlk kyafeti sad tarafndan giydirilir. Gmlek
giydirilirken kez salvat getirilir (K5).
9. Dne ar yaplmak zere genellikle kylerde ya da kyleriyle balarn halen sk
skya koruyan ailelerde okuntu datlr. Gelin ya da damadn en yakn akrabalarna
ve yksek maddi deeri olacak bir hediye yapaca tahmin edilen kiilere elbise veya
elbiselik kuma gnderilir (K5, K14)
10. Dnn ertesi gn yaplan duvak mevlidinde gelinin hazrlad kaynana,
grmce bohalar gelin tarafndan kaynanaya, grmceye ve gelen yaknlara sunulur.
Bu bohann olmazsa olmazlar kaynana ve kaynbabaya elbiselik kumalar, i
amarlar, oraplar, kaynanaya earp, kaynbabaya namaz takkesidir (K5, K6, K7,
K14, K20, K21).
c. lme Ait Geleneksel Uygulama ve nanlar:
1. Kyafet kiinin zerinde iken skk ya da dme gibi diki yaplrsa, zerinde diki
dikilen kii 40 gne kalmaz lr. Eer lmezse byk bir iftiraya urar. Kyafet
zorunlu olarak kiinin zerinde dikilecekse, zerinde diki yaplacak kii ineye iplii
geirir fakat dmlemeden, dikii yapacak kiiye verir. Dikii dikecek kii iplii
elbiseye geirdikten sonra dmler. Eer bunun dnda bir ilem yaplrsa, dikecek
olan kii kendi iplii geirir ve kendi dmlerse ya da zerinde elbise dikilecek olan
kii iplii ineye geirdikten sonra dikii dikecek kiiye iplii dmleyip de verirse
bu iki kii ldklerinde te dnyada asla birbirini gremezler (K3, K5, K6, K7, K8,
K10, K11, K12, K13, K14, K21, K22)
2. Cenaze gmlrken yedek i amarlar giydirilerek gmlr. Bunun nedeni, dier
dnyada(tarafta) edep yerlerinin akta kalmamas iindir (K4).
3. Nadir olarak da len iin iinde i amar, yeni ya da lenin ok sevdii giysilerin
olduu bir boha hazrlanr ve bu boha ile gmlr (K20).
4. Kocasndan, kaynanasndan, kaynbabasndan eziyet grp, onlarla iyi geinemeyen
gelinler, onlarn giysilerini ay sonunda ya da ylsonunda ykayarak, onlarn yeni ay ya
da yeni yl tamamlamadan leceine inanlr (K13).
5. len kiinin giysisi en fazla 7 gn iinde ykanr. Eer soykann ykanmas
gecikirse giysi sahibinin ruhunun da hala evde kalacana inanlr. Bu nedenle de
giysiler 7 gn iinde ykanr ve len kiinin de sevdiine inanlan iyi bir kiiye ya da
ly ykayan kiiye giymesi iin verilir. Bylece lenin br dnyada ruhunun huzur
bulduu dnlr (K13, K14, K15)
6. Evin erkei lnce, lenin ayakkabs o geceden itibaren yedi gn evin kapsnn
nne konur (K19, K20, K24)
7. Yatarken ayaktan karlan orap, yatan bana konmaz. Eer byle yaplrsa kiinin
erken yata leceine inanlr (K15)
8. Ykanm gmlek ya da elbisenin amar ipi zerine yatay vaziyette yakadan etee
doru serilip, ipin iki tarafndan kollarn sarkk vaziyette olmasnn o giysinin
sahibinin bana erken lm getireceine inanlr. Bu nedenle giysisi bu ekilde ipe
serili kii kendisine hakaret edilmi kabul eder (K16).
9. Yaknlarndan len olan birinin, lmn zerinden 40 gn gemeden parlak renkli
giysiler giymesi, ok ssl giyinmesi, yeni giysiler almas knanr. zellikle gen
evladn kaybetmi anneler artk hep koyu renk ve ok yeni olmayan giysiler giyerler
(K5, K21).
166
d. Snnet ve Askerlie Ait Geleneksel Uygulama ve nanlar:

1. Askere giden gencin atleti ve gmlei zerinden ktktan sonra ykanmadan saklanr.
Eer askere giden gencin btn giysileri ykanp kaldrlrsa o gencin evden de
ksmetinin kesileceine inanlr. Gencin salkla askerliini yapp, yeniden baba
ocana sa salim dnebilmesi iin zellikle en son zerinden kan giysiler
ykanmadan teskere almasna kadar beklenir. Teskere alp eve gelen gencin annesi ve
kz kardeleri ilk i olarak bu giysileri ykarlar (K4).
2. Snnet olacak ocuun giysileri kirve olarak belirlenmi kii tarafndan alnr. Snnet
olacak ocuun ailesi de kirveye kirve bohas hazrlar. Bu bohann iinde kirve
olan erkee gmlek ve takm elbiselik kuma ile i amar ve orap konur. Ayrca
kirve evli ise eine deilse annesine ve babasna da yine elbiselik kuma, i amar
ve orap konur (K5, K22).
3. Snnet olan ocuun snnetlik kyafeti kirvesi tarafndan kez slvat getirilerek
giydirilir (K5, K14).
2. GNLK HAYAT NDE GELENEKSEL UYGULAMALAR VE NANILAR
a. Uur ve Uursuzlua Ait Geleneksel Uygulama ve nanlar:
1. Terlik ters dnd zaman uursuzluk olur (K1, K10, K11, K14, K25, K26)
2. amarn ters giyenin ii ters gider (K1, K10, K11, K12, K14, K17, K25, K26)
3. orabn ya da giysisini kardktan sonra ters brakan kiinin ileri ters gider, istedii
hibir ey gereklemez (K5, K7)
4. orabn giyerken kiinin ayaklarn kbleye doru uzatmas o kiiye uursuzluk
getireceine inanlr (K11, K12, K26)
5. orap rlecekse boaz ksmndan rlmeye balanmasna dikkat edilir. Boazndan
rlmeye balanm orabn daha uurlu olup, daha dayankl olacana inanlr (K12)
6. Snava girerken, ie bavuruda bulunan kiinin i bavurusuna giderken ty bitmemi
yetim kabul edilen bir kiinin giysisini ya da giysisinden kesilmi bir paray zerinde
tamasnn uur getireceine inanlr. Ty bitmemi yetim kabul edilen kiinin daha
dnyaya gelmeden babasn kaybetmi olmas gerekir. Bu kiilerin ektikleri ac
yznden Tanr tarafndan korunan, gzetilen kiiler olduklarna inanldndan, bu
kiilerden alnan giysi ya da giysi paras ile Tanrnn bu insanlara gsterdii
koruyuculuu kendilerine de gstereceine inanlmaktadr (K6, K14, K20, K23).
7. Yeni alnan bir giysinin harl olarak giyilmesi uursuz saylr. Bu nedenle yeni elbise
zellikle de i amar nce ykanr har alnr sonra giyilir (K14, K17)
8. Yeni alnan bir giysi, giyilmeye balanmadan nce eer ykanmaya uygun deilse
yere atlp zerine baslr. Baslrken de Benim zerimde eski denir. Byle
yaplmadan giyecek hemen olunursa kiinin o giysiyi eskitemeden bana uursuz
ilerin geleceine inanlr (K13).
9. Yeni alnm bir giysinin alan kii giymeden bir baka birine dn verilerek ilk
bakasnn giymesi uursuzluk getirir. O elbiseye nce bakasnn teni sindii iin
artk elbisenin hayrl olma uuru gitmitir diye inanlr (K5, K6, K11, K12, K14)
10. Giyilmeyen giysiler eer birilerine verilecekse, huyu suyu temiz birine verilmesine
dikkat edilir. Eer elbise verilen kii kt yrekli ise, giysiyi veren kiinin bana trl
uursuzluk geleceine inanlr (K13).
167
11. zerinde skk bir yer ya da dme dikilen kiinin mutlak azna bir p verilir.
nk elbisenin kiinin zerinde dikilmesi uursuzluk getirir. Kiinin akl da o
elbiseyle dikilir diye dnlr. Aza konulan p, uursuzluu krar denir (K14,
K15, K16, K17)
12. Evin iinde tamamen giysisiz gezmenin uursuzluk getireceine inanlr. nk
inana gre evde iyi saatte olsunlar ile iyiler vardr. Bunlar bizi byle giysisiz
grnce utanrlar. Bizim iin de gnah olur. Bu yzden de bamza uursuzluktan
eitli eyler gelebilir. Evin beti bereketi kaar (K18)
13. Sporcular baar kazandklar ma sonrasnda, ma esnasnda zerlerinde olan fanila,
oraplar bir dahaki mata kazanana kadar ykamazlar. Eer ykarlarsa bunun
uursuzluk getirip bir sonraki ma kaybedeceklerine inanrlar (K19)
14. aret parmana taklan yzn Allahn birliine irk komak gibi
deerlendirilebileceine inanldndan, bu parmaa taklan yzn uursuzluk
getirecei dnlr (K19)
15. Sa ayan terlii sola, sol ayan terlii saa (teki) giyilirse kiinin o eve uursuzluk
getireceine inanlp hemen ayaktan kartlp, dzeltilerek giyilir ya da giydirilir
(K19, K14, K24)
16. Bekr bir gen kzn heveslenip gelinlik giymesinin gen kza uursuzluk getirip, ge
evleneceine inanlr. Bu nedenle gen kzlar ne kadar istese de evlenmeden gelinlik
giydirmezler (K19)
b. Nazara Ait Geleneksel Uygulama ve nanlar:
1. Nazar dediine inanlan kiinin giysisinin eteinden ya da ayakkabsnn altndan bir
para haberi olmadan kesilerek bu kk bir tavann iinde yaklr. Yaklrken kan
duman ile nazar dediine inanlan kii ve ev ttslenir (K3, K14, K20)
2. Kii gzel giyindiini dnd ve kendisini gzel hissettii gn nazar demesinden
endie eder. zellikle de yeni ve gzel bir giysi giyildiinde kiinin kendinin veya
zerindeki elbisenin nazara urayarak zarar greceine inanlr. Bu nedenle de nazar
demesinden korkan kiiler, nazarn demesini engellemek iin, i amarlarndan
birini ters giyerler (K4)
3. Yeni bir giysi giydiinde birka kez nazara gelip, giysinin bana bir ey geldiini
gren kii, yeni bir baka giysi giydiinde nazarn etkisini azaltmak iin giysinin
grnmeyen bir yerini keser ya da hrpalar. Bylece deecek olan nazarn nceden
nlendiine inanr (K22, K23, K24)
c. Ay ve Gnlere Ait Geleneksel Uygulama ve nanlar:
1. Giysi iin biki diki yaplrken kuman ilk kesimini ve elbisenin ilk provasnn
pazartesi gn yaplmasna dikkat edilir (K4)
2. Giysi, ev ii yatak, yorgan ya da her hangi bir rt iin bile kuman kesilmesi veya
nak balanacaksa ilk iin yaplmas iin pazartesi gn beklenir. Haftann banda
balayan iin hem hayrl olacana hem de daha ksa srede biteceine inanlr (K4)
3. Gelin eyizi iin biki diki yaplacaksa, bulunulan gn ayn bana yaknsa, ayn 1i
beklenir. Eer ayn bana daha varsa o zaman gelin eyizinin biki dikiinin kesilip
dikilmesine pazartesi gn balanr (K4).
4. Giysi olarak rlecek olan eye ayn banda balanrsa ok uzayacana ve
bitmeyeceine inanlr. O nedenle de rgye balanacaksa eer ayn ilk gnnn
atlatlmasna dikkat edilir (K8)
168
5. Sal gn giysi iin, gelin eyizi iin biki dikie, herhangi bir naka, oyaya, rgye
balanmaz. Sal gn balanan iin Sal sallanr denilerek kolay kolay bitmeyip
srenin ok uzayacana inanlr (K5, K14, K23).
6. Sal gn amar ykanmaz. Sal gn ykanm amar, giysinin sahibi giydiinde
o giysi zerinde kirlenmeden leceine inanlr (K8)
7. Cumartesi gn amar ykamamaya zen gsterilir. Cumartesi gn amar
ykamann, amar ykayan kiiye iyi gelmeyeceine inanlr (K9)
8. Akam ezan okunduktan sonra yeni bir giysi iin biki-dikie, rgye, naka
balanmaz. Ksmet kaps akam ezanndan sonra kapanr inanc olduundan, bu
saatten sonra balanan giysi bittikten sonra bunu giyen kiinin o giysi eskiyene kadar
ksmetinin kapanacana inanlr (K10, K14, K26).
9. Kandil gnlerinde, hayrl gnlerde ve bayramlarn ilk gnlerinde giysi iin biki-diki
yaplmas iyi saylmaz. O gnler ibadet gndr, biki-diki yaplrsa eer o gn
dikiine balanlan giysinin giysiyi giyen kiiye iyi gelmeyeceine inanlmaktadr(K5)
10. Ay sonu ve ylsonunda giysi ykanmaz. Giysilerindeki kirin madem sen bana yeni ay
ya da yeni yl gstermedin sen de yeni ay ya da yeni yl grme diye beddua
edeceine inanlr (K13)
11. Adak olan, mevlit okutulan gnlerde amar ama zellikle giysi ykanmaz. Giysi
ykanrsa, giysisi ykanan kiinin o seneyi tamamlamayacana inanlr (K13, K22,
K24)
12. Pazartesi, aramba, Cuma gnleri giyecek ykanmas iyi deildir. Bunun nedeni
bilinmez ama bu gnlerde giysi ykamann giysisi ykanana da, giysiyi ykayana da iyi
gelmeyip bana mutlaka bir ey geleceine inanlr. Zorunluluk varsa pazartesi,
aramba gn ykanabilir belki ama cuma gn ykanmamas gerektii konusunda
kadnlar olduka dikkat etmektedirler. nk cuma ibadet gndr. zellikle de cuma
gn, cuma sels verilirken, cuma namaz saati asla hibir i yaplmamas gerekir.
Hibir dnyevi i zellikle de hayat nemi olmayan giysi ykanmas hi gerekli
deildir. Eer gereklilik dnda giysi ykanrsa, giysisi ykanan kiinin dier cumaya
kalmadan hastalanaca, lecei inanc vardr (K13).
d. Yamur ve Bereket Dualarna Ait Uygulama ve nanlar:
1. Kurakln olduu dnemlerde yamur duasna karken st giysilerinin tamam ters
giyilir. Bunun nedeni kuraklk nedeni ile ne kadar kt bir duruma dtklerini
gstererek Allahn acyp rahmetini gndermesini istemektir (K7, K14)
2. Kuraklktan rnn geliemedii dnemlerde, tarlaya zellikle ksz bir ocuk
getirilip zerinde giysiler ters giydirilerek rol olarak ya da gerekten alatlarak
Allahn acyp yamur yadrmas iin dua edilir (K5, K7)
e. Cin, By, eytan Kavramlarna Ait Geleneksel Uygulama ve nanlar:
1. Kyafet ters karlrsa iine cin girer (K2)
2. Eskiyen giysiler pe atlmazlar. Giysiye yaplan bynn ok etkili olup, ne iin
yaplmsa onun mutlaka olacana inanlr. En kt by, ldrmeye ynelik by
diye dnldnden giysinin sahibinin dman bu giysiye by yaptrp, giysi
sahibinin lmne neden olabileceine inanlr. Bu nedenle de eskiyen giysiler
kesilerek ev ilerinde temizlik arac olarak kullanlr. Eer buna uygun bir giysi
deilse, pe atmak yerine o giysinin yaklmasnn daha doru olduuna inanlr
(K13)
169
3. En etkili bynn i amarna ya da baka bir deyile tenine en ok deen giysiye

yaplacana inanlr. Bu nedenle zellikle gen kzlar i amarlarn herkesin
ulaabilecei yere asmazlar. amarna yaplan bynn zlmesinin zor
olduuna da inanlmaktadr (K13,K14)
4. Kadnlarn antalarn sa kollarnda ya da sa ellerinde tamalar gerektiine inanlr.
Bunun nedeni de sol kolda eytann oturduu inancndandr. Solda tanan antann
bereketinin olmayaca dnlr (K18)
5. By en fazla kiinin giysisine yaplmaktadr. Bunlar iinde en tehlikelisi ylan ile
yaplan bydr. Birinin kendisine ak olmasn isteyen kii, ylan tutup ylann bir
gznden girip, dier gznden kacak ekilde ineye iplik takp, ylann gznden
geirir. Sonra bu iplik kendisine ak olunmas istenen kiinin tenine deecek ekilde
giysisine dikilir. Bu olay olur olmaz inanca gre kii iplii geiren kiiye ak olacak
ve lene kadar da bu ak srecektir (K22, K23, K24).
f. Giysiye Ait Rya Tabirleri:
1. Ryada elbise grmek, yatak yorgan grmek yola gidileceine ya da yoldan gelenin
olacana yorulur (K14, K22, K23)
2. Ryada ayakkab, terlik, izme, bot vs.. grmek sknt yaanacana yorulur (K20,
K10, K12).
3. Ryada lm birini plak ya da giysi ynnden perian grlnce, lm kiinin
zellikle giysi hayr yaplmasn istediine yorularak, ekonomik durumu kt
birine giysi alnp lenin hayrna verilir (K25, K26).
4. Ryasnda lm bir yaknn ya da lm olduunu syleyen birini gren hamile
kadn bu ryada grlen kiinin mantosunun ya da paltosunun zerine atlmas ile o
kiilerin isimlerinin dnyaya gelecek ocua konulmasn istediine yorulur. Bu
nedenle ryada zerine manto ya da palto atld diye hamile kadn doan ocuuna
bu kiinin ismini verir (K16).
g. Giysiye Ait Kalp Szler:
1. Eskisi olmayann yenisi olmaz (K5, K6)
2. Bir yerde bir yabanln (gezmeye giderken giyilen yeni ve temiz giysi)
olmal
(K22,K23)
3. Hepsi topusu gtreceimiz 3 arn bez (K5, K22, K23)
4. ocuun giydii haram, yedii helaldir (K5, K22, K23, K24)
5. Evin ktyse boyat, avradn irkinse donat (K25, K26)
6. Bakmaz alna uluuna, reyhan takar duluuna (K20)
7. Onun eskisi bizim yenimiz (hayr yapp giysi datanlar iin kullanlr). (K5,K7)
8. Arka eteinde namaz klnr (kalbi de, giysisi de temiz kiiler iin kullanlr). (K5,
K7)
SONU:
lkel insandan gnmze, giyim insanlarn hayatnda hep yer almtr. Doann etkisinden
korunmak amal balayan giyinmek, sslenmek ve iffet kavramlar ile de birleince hem
eitlilii artm hem de gnmzde bir sektr olan moday oluturmutur. Giyim-kuam
korunmak amacnn yannda sslenmek amacn da tamaya balaynca yannda aksesuarlar
da olumaya balamtr. zellikle kadn giyiminde aksesuar giyim kadar nem tamtr.
170
Giyim- kuam insann var olduu gnden bu yana hep var olmakla birlikte aa gre,
corafyaya dolaysyla iklime gre, yrede bulunan giyimde kullanlacak malzemeye gre ve
inanca gre biimde deiiklikler gstermitir. Trk milleti de Orta Asyadan gnmze
giyim-kuam ve aksesuarlara olduka nem vermitir. Deri, krk ve yn arlkl olan giysiler
ve yaam eklinin belirledii pantolon tarz giyim Trk milletinin zgn giyim tarz olmutur.
zellikle pantolon tarz giyim daha sonra dier toplumlar da etkilemi, bugn iinse
vazgeilmez giysi eidi olmutur. Orta Asyadan g edip, Anadoluyu yurt edinen Trkler
yeni geldikleri topraklarda hem eski ustalklarn, hem de yeni geldikleri topraklarn giyimkuam ve dokuma zerindeki bilgilerine de sahip olarak ipek, keten, pamuk, yn
dokumacln endstri haline getirmilerdir.
Adana yresi de pamuktan yana olduka zengindir ve bu zenginlii tekstil alannda
sanayileerek de gstermitir. Tekstil alannda zengin olan Adana yresi, giyim-kuam ve
aksesuar zerine inanlan ve uygulanlan inan ve pratikler ynnden de son derece zengindir.
Hayatn her dnemi iin gerekli olan giyim ve kuam iin Adana yresi her dnem iin ayr
ayr inanlan ve uygulanlan pratikler gelitirmitir. Bugn genci, yals, ehirlisi, krsal
kesimlisi, eitimlisi, eitimsizi hemen herkesin inand ve uygulad giysi ve aksesuarlar ile
ilgili eitli inan ve uygulamalar bulunmaktadr. Doumdan, evlilie, evlilikten lme,
snnetten askere gidie kadar hayatn iinde olan her sre kendi iinde giyim-kuam ile ilgili
saysz inan ve uygulama barndrmaktadr. Cin, eytan, by, uur, uursuzluk, nazar,
gnler ve aylara gre davranlar, hatta doa olay olan kuraklk ve yamur yadrma ile ilgili
inanlara bakldnda ilerinde mutlaka giyim-kuam ieren bir uygulamann olduu
grlmektedir. Bu kadar ok yaygn olan giyim ile ilgili inan ve uygulamalarda birinde
yaplmas sakncal gn olarak belirtilen, bakasnda yaplmas uygun gn olarak ya da baka
konularda birbiriyle eliebilmektedir de. Bunun nedeni aslnda kiilerin kendilerinin ve
byklerinin yaam tecrbelerinin veya yaamlarndaki tesadflerinin de bu inanlar
oluturmalarn salamasndandr.
Zengin rnekler tayan Trk kltr, baka corafyalardan kalkp yeni topraklar yurt
edinirken bu zenginlii azaltmak yerine, geldii topran zenginlii ile de gelitirerek daha da
arttrmtr. Bu zenginlik artnda slmiyetin de nemli etkisi olmutur. Giyim-kuam da
kltrel zenginliin parasndan biridir. nsan var olduka ve insann doas gerei korunma
igds, sslenme hevesi ve iffet duygusu var olduka, giyim- kuam da var olmaya ve
zerinde eitli geleneksel inanlar, uygulamalar olmaya devam edecektir.
KAYNAKA
ERDEN, Bilge. Ahmet ENOL, Sunay TEZSEVER, Glizar KARTAL; Trk Halkoyunlar
Giysileri, Milli Eitim Bakanl Basm Evi, Ankara, 1999
TRKOLU, Sabahattin. Trk ve Bat Dnyas Arasndaki Giyim-Kuam Alverii, VI.
Milletleraras Trk Halk Kltr Kongresi Genel Konular Seksiyon Bildirileri Kitab,
Kltr Bakanl, Ankara, 2002
GEL Bahaeddin. Trk Kltr Tarihine Giri V, Kltr Bakanl Kltr Eserleri, Ankara,
2000
KO, Fatma. Trk Kuma Sanat ve ocuk Giysilerinde Kullanlan rnekleri, Trk
Kltr Aratrmalar 1996-Kltr Bakanl, Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme
Genel Mdrl Yaynlar: 267, Ankara, 1998
171
SPAHOLU, Oya. Yaynlanm Vesikalar Inda 17. Yzyl Saray Kumalarnn

Yozlama Nedenleri, Kamu ve zel Kurulularla Orta retimde niversitelerde El
Sanatlarn Yaklam ve Sorunlar Sempozyumu Bildirileri, Kltr Bakanl Halk
Kltrn Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl Dokuz Eyll niversitesi
Rektrl-Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1994
REYHANLI, Tlay. ngiliz Gezginlerine Gre XVI. Yzylda stanbulda Hayat, Kltr
ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara, 1991
RNEK, Sedat Veyis. Trk Halkbilimi, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 2000
KAYNAK KLER:
K1: Filiz Trker, 1973, ortaokul mezunu, evli, Adana doumlu
K2: Aye zel, 1976, niversite mezunu, evli, Adana doumlu
K3: Leyla Karabrk, 1971, lise mezunu, evli, Adana doumlu
K4: Zehra Doan, 1974, lise mezunu, evli, Adana doumlu
K5: Elif amlar, 1944, lise mezunu, evli, Adana doumlu
K6: Emine Erkul, 1967, lise mezunu, evli, Adana doumlu
K7: Stk amlar, 1940, lise mezunu, evli, Adana doumlu
K8: Hayrullah Tademir, 1938, niversite mezunu, evli, Adana doumlu
K9: Nazmiye Tademir, 1945, niversite mezunu, evli, Adana doumlu
K10: Emine Tademir, 1970, niversite mezunu, evli, Adana doumlu
K11: Atiye Gen, 1975, lise mezunu, evli, Adana doumlu
K12: Tuna zsayn, 1978, lise mezunu, evli, Adana doumlu
K13: Ezra Su, 1973, niversite rencisi, bekr, Adana doumlu
K14: Zeki Balk, 1966, niversite mezunu, evli, Adana doumlu
K15: Demet Doan, 1966, niversite mezunu, evli, Adana doumlu
K16: mer Aslanta, 1962, niversite mezunu, evli, Adana doumlu
K17: Ahmet Anda, 1952, niversite mezunu, evli, Adana doumlu
K18: Sehra Anda, 1957, niversite mezunu, evli, Adana doumlu
K19: Hayat Gen, 1951, niversite mezunu, evli, Adana doumlu
K20: Refika Ylarer, 1940, ilkokul mezunu, evli, Adana doumlu
K21: Abdullah Balcoullar, 1973, niversite mezunu, Antakya doumlu/Adanada yayor
K22: Mehtap Sarkolu, 1966, lise mezunu, evli, Adana doumlu
K23: Sdka Binen, 1966, niversite mezunu, bekr, Adana doumlu
K24: Cemile zer, 1966, lise mezunu, evli, Adana doumlu
K25: Cemile eken, 1956, okuma-yazma yok, evli, Adana doumlu
K26: Sleyman eken, 1946, ilkokul, evli, Adana doumlu
172
XVIII.- XIX. YZYILLARDA SAHA TRKLERNDE

GYM VE SSLENME
Yard. Do. Dr. Muvaffak DURANLI 29
Gnmzn hzla deien dnyasnda hayatn dier pek ok alannda olduu gibi, giyim ve
sslenme de bu deiimden etkilenmektedir. Artk en cra yerlerde bile byk giyim
firmalarnn rettikleri ve herkes iin ayn olan giyinme biimi yerini almaktadr. Gemite
SSSB, gnmzde ise BDT iinde yer alan Trk topluluklarnda da bu aynlama sz
konusudur. Gemite Ruslarn imdi ise hzla deien, Globalleen dnyann etkisi altnda
bulunan bu Trk topluluklarn gemiteki giyinme ve sslenme biimi zerine ok az bilgi
bulunmaktadr.
Tebliimizde XVIII.- XIX. yzyl seyyah ve Sibirya srgnlerinin almalarndan elde
ettiimiz bilgilerle Saha Trklerinin bu yzyllardaki giyinme ve sslenme biimi hakknda
bilgi verilmeye allacaktr.
Elbette deiim btn corafyalar iin sz konusudur. Eski deimekte ve bugn yeni olan
hzla eskiye dnmektedir.
Eskiden byle deildi, imdi artk her ey hzla deiiyor tarzndaki sylemlerin yeni
olmadn biliyoruz. Gerekte bu ikyet tarznn gemite de yaand anlalmaktadr.
Fakat bu tr ikyet tarz yaklamlarn yazl belgeleri olduka snrldr.
Eskiden byle deildi tarzndaki yaklamn V. L. Seroevskiyin 1896 tarihli Yakut adl
eserinde Saha Trklerinin giyimine ayrd blmn banda rastlamak bu adan ilgi ekici
bir olgudur.
imdi eski giysileri dikemiyorlar, onun adn bile bilmiyorlar... imdi her ey Rus... 30. Bu
cmle Seroevskiyin 1890 tarihinde Nam ulusundan yapt kayttr. Seroevskiy, daha
1890l yllarda yal kuak Saha Trklerinin gemiteki giyinme eklinin kaybolmasndan
ikyet ettiklerini gstermektedir. Elbette 1600l yllarda blgeye gelen Ruslarn hayatn her
aamasndaki etkisi iki yz yl sonra daha net grlmeye balanmtr. Yerli halk balangta
etkiye kapal kalm, fakat zaman iinde deien retim ilikileri ve blgeye yeni gelen
mallarla eski giyinme ekilleri unutulmaya balanmtr.
Elbette bu deiimin bir gnde olduu dnlemez, gnmzde de Saha Trklerinin zel
gnlerinde ve ulusal bayramlarnda eski giyinme ekline sadk kaldklar grlmektedir. Fakat
artk toplumun Avrupai olarak adlandrlabilecek sanayi retimine dayal giyimi benimsedii
rahatlkla sylenebilir.
Tebliimizde V. L. Seroevskiyin aratrma notlarndan ve Saha Cumhuriyetinde yaplan
kazlardan elde edilen materyalle Saha Trklerinin gemiteki giyim ve sslenme biimine
ana hatlaryla tantmaya alacaz.
29
30
Ege niversitesi, Trk Dnyas Aratrmalar Enstits, retim yesi.

Seroevskiy, Yakut, Opt etnografieskogo issledovaniya, S. Petersburrg, 1896, s. 316.
173
Saha Trklerinin giyimi zerine alan bilim adamlar arasnda Mihail Mihaylovi Nosovu
(1887- 1960) farkl bir yere koymak gerekir. Aratrmacnn pek ok almasnn bu konuya
ayrld anlalmaktadr. Nosovun giyim zerine yapt almalar arasnda Odejda i ee
ukraeniya u yakutov XVII- XVII vv, SNSYaM, say I, Yakutsk, 1955 ve Evolyutsionnoe
razvitie yakutskoy odejd s kontsa XVIII stoletiya do 1920-h godov, SNSYaM, Say II,
Yakutsk, 1957 saylabilir. M. M. Nosov tarafndan yaplan giyimle ilgili izimler
gnmzde Bilimler Akademisi Yakut ubesinde koruma altndadr 31.
Saha Trklerinin gemi giyimiyle materyalin bir blm arkeolojik kazlar sonucunda elde
edilmitir. rnein 1914 ylnda Yakutsk ehrinden yaklak 7- 8 kilometre uzaktaki Atlasov
(ahurdin) blgesindeki bir Saha kadn mezarndan karlan giysinin restorasyonunu 1926
ylnda E. D. Strelov gerekletirmitir 32.
Saha Trklerinin XVIII. yzyl maddi kltr zerine alan aratrmaclar arasnda . V.
Konstantinovun da adn anmak gerekir. Yazarn Materialnaya kultura yakutov XVIII
veka adl almasnn 52 ve 87 sayfalar arasna XVIII. yzyl Saha Trklerinin giyimine
ayrlmtr. Bu blmde aratrmac sadece mezarlardan kan giyim ve ss eyalarnn
analizini vermektedir.
Yine V. P. Dyakonova tarafndan 1958 ylnda Saha kadnlarnn boyun sslemeleri bir
makale olarak yaynlanmtr 33.
Yukarda saydmz btn bu almalar Saha Trklerinin gemiteki giyimine k
tutmaktadr. Fakat giyim iin kullanlan materyalin zamana kar koyamamasndan dolay
bugn srdrlen kazlardan elde edilen materyallerin etnografik amal kullanlmalarnn
ok zor olduunu belirtmek gerekir. bu yzdem tebliimizde daha ok V. L. Seroevskiy ve .
A. Hudyakovun verilerine gnderme yapmak zorundayz.
Btn dnya halklarnda giyimle ilgili baz inanmalarn bulunduu grlmektedir. Sahalar da
giyinmeyle ilgili baz inanlara sahiptirler. Temelde bu inanmalar bir iaret gibi
alglanmaktadr.
Hayatnn srgn yllarn Sibiryada Sahalar arasnda geiren Rus etnograf Hudyakov
Sahalarn genel inanlar arasnda giysiyle balantl inanlar da vermektedir. Bu inanlardan
bazlar olduka anlamsz gelebilir. Fakat onlarn gemite ve gnmzde sahalar arasnda
nemli olduu anlalmaktadr.
. A. Hudyakov, Saha Trklerinin giyime ok dikkat ettiklerini yazar ona gre giyinmeyle
ilgili bu gelenekler zellikle gelinlerle ilgili olarak ok kat uygulanmaktadr. te bu
inanlardan bazlar:
Yakutlar, eer kayn valide veya kayn pederin bir aya plak giderse gelinlerinin hrsz
olacandan emindirler. Genellikle ayakkab giymeden gezmek gnahtr. Kadnn kilisede
ba ak veya kpesiz olmas da gnahtr. Eer giysiyi giymeye alrken elini ayan
yaralayan veya giysiyi delen kii yara iyileinceye kadar giysiyi tamir etmez (zellikle hamile
kadnlar iin). Kadnn parmanda yzkle yemek yemesi gnahtr. Giysiyi zellikle de
31
. V. konstantinov, Materialnaya Kultura yakutov XVIII veka, Yakutsk, 1971, s. 13.

M. M. Nosov, Hudojestvenne btove izdeliya yakutov XVIII- naala XX vekov, Yakutsk 1988, S. 12
33
V. P. Dyakonova, Starinne yakutskie eyne ukraeniya, SMAE, XVIII, 1958.
32
174
birinden kalan giysiyi satmak gnahtr... Eer erkek yzk takyorsa at srasnda silah ate
almaz. Yatan bir insann zerine izme asmak byk ve iren bir gnahtr... karlm
izmeleri burnu yukar gelecek ekilde koyamazsn yoksa lrsn. Eer baka birinin
izmelerini byle koyarsan onun lmn istemi olursun. Eer giysinin dikilmesi srasnda
iplikler (buradan hayvan damarlarndan yaplm iplikler kastediliyor) ekmezse bu, elbise
dikilen kiinin bu elbise iinde lecei anlamna gelir. Yakutlar apkaya byk sayg
gsterirler. apkay ter koymak gnahtr; apkay elinde evirmek, ba dnecek anlamna
gelir; masaya apka koyarsan borlu olursun...
Eer Yakut kadn veya erkein giderken krk veya d giysisinin etei dnerse bu byk
gnahtr: demek ki a var veya btn gnahlarn ortaya koymak istiyor anlamna gelir...
34.
Bu tr giyimle ilgili inanlar gelinin giyimiyle de balantldr. Daha nce gelin giysisini
ate karsnda dikmeyi gnah sayarlard. Ate ruhunun bu ii grp gelini lanetleyecei
korkusuyla bu elbiseyi perde gerisinde dikerlerdi, bylece gelin btn evdekilere iyilik
getirirdi35.
Hudyakov, almasnda giyinme ve sslenme alkanlklar ve ekilleriyle ilgili bilgi
vermemekte, sadece giyimle balantl inanlar dile getirmektedir. Benzeri inanmalarn
gnmzde ve gemite lkemizde de yaygn olduunu biliyoruz. Belki Sahalar arasndaki
kadar gnah kavram n plana kmam olsa da toplumda belirli sayg erevesinde bunlara
uyulduu rahatlkla sylenebilir.
Peki Saha Trklerinin giyinme ekilleri neydi?
Onlar, neyi nasl kullanyorlard? Bu tr sorularn
yant Seroevskiyin almasnda olduka ak
bir ekilde yer almaktadr. Seroevskiy neredeyse
bir terzi titizliiyle Sibiryada yaad o
gnlerdeki Sahalarn giyim eklini anlatr. Tebliin
banda da belirttiimiz gibi, artk bu giyinme ekli
etkilenmi ve deimi bir giyim tarzdr, fakat
elbette bu etkilenmi tarz iinde bile Saha
insannn yaam tarzn bulmak ve grmek
mmkndr. Baz yerlerde Seroevskiyin anlatt
bu giyim tarznn doru olmad veya yazarn
iinde bulunduu toplumu kk grdn
dnenler olabilir. Gerekte durum byle
deildir. Yaanlan corafyadan kaynaklanan
alkanlklarn yansmas hemen gze arpmaktadr
ve bu dnemin bin sekiz yzl yllar olduunu da
unutmamak gerekir. Bu yzyllarda temizlik
anlaynn gnmzdeki gibi olmayn normal karlamak gerekmektedir.
imdi Seroevskiyin terzi titizliiyle ald notlardan hareketle bu giyim tarzna bakmaya
alalm.
34
35
. A. Hudyakov, Kratkoe opisanie Verhoyanskogo okruga, Moskova, 1964, s. 120.

. A. Hudyakov, age., s. 167.
175
lk srada ba sslemesi olan apka veya bartleri tantlmaktadr. Yazn erkekler kasket
takar veya alnlarna basmadan bir mendil balarlar, bu sadece ince bir kay gibidir; kadnlar
basma earp, krk apka veya kergemsyah denilen kaln parlak renkli kurdelelerin ene
altndan baland yuvarlak ftr apkalar giyerler. Btn bu ba ssleme formlar ounlukla
ayn blgelerde birbirine paralel bulunmaktadr 36.
Seroevskiy burada sadece ftr apkann resmini almasnn 22 nolu resmi olarak vermitir.
Daha sonra d giyimle ilgili ayrntl bilgiler gelmektedir. Saha Trklerinin bu dnemdeki
temel st giysisi son ad verilen bir tr cekettir. Seroevskiy, sonun kelime anlamnn kaln,
iman olduunu, son kisinin ise iman adam anlamna geldiini belirtmektedir 37.
Yakuta - Rusa szl hazrlayan P. A. Sleptsov ise bu kelimeyi szlkte erkek ve kadn
d giysisinin genel ad olarak vermekte ve daha sonra er kihi sonoyu erkek paltosu, dahtar
sonoyu kadn paltosu olarak vermektedir 38. Seroevskiy almasnda bu tr ayrmlara
girmeden dorudan bu giysi trnn tasvirine gemektedir.
Bu uzun dize kadar plise veya farkl bir kumatan
dikilmi, tavan, tilki krk veya pamukla kaplanm bir tr
cekettir. Yazlk olan ince kuma, uha veya pliseden diker,
ince yazlk astar koyarlar. Fakirler ilenmi ksrak, inek
veya dana derisinden, fakat tyleri duran son giyerler. Bunu
genellikle plak vcuda giyerler, her zaman ii krkldr.
Sonu daima tek tarafl dikerler ve bu ayn ldeki drt
sivri eritten oluur. ki erit srt iin ve dier ikisi n
iindir. Bu paralar omuzlarda yapm gibidir, fakat
aaya doru daha geni olur ve olduka geni bir etekle
son bulur. Belin altndaki ly bytmek iin kemerin
yaknnda sivri paralar dikilir, bu paralar byk arka
etei oluturmak iin iki- para arasnda deiir39.
Seroevskiy sonla ilgili bu bilgileri 22, 24 ve 50 numaral
resimlerle aklamaktadr.
Seroevskiyin anlatmndan bu giysilerin insanlara hareket
rahatl veren bir ekli olduu anlalmaktadr.
Bu eteklerin st taraflarn asla kemere dikmezler, bazen o bacaklarda rahata salnan
kvrmlar veya kanatlar oluturur. Bundan dolay giyeni daha kilolu ve hantal gsterir.
Kostmn hantall hemen hemen kask, bel altnda balayan ksa ve garip grnml
kollarla artmaktadr; bu kollar bilee doru dar, omuzlarda geni ve bzgldr 40. Elbette
her toplumda olduu gibi moda veya giyinme kiilerin ekonomik durumlaryla da btnlk
oluturmaktadr. rnein Saha Trklerinin son ad verilen bu giysilerinin omuzlarndaki
bzg ve kvrmlarn okluu kullancnn ekonomik durumuna baldr. Burada bzg ve
36
V. L. Seroevskiy, age., s. 318.

38
P. A. Sleptsov, Yakutsko- russkiy slovar, Moskova, 1972, s. 332
39
40
V. L Seroevskiy, age., s. 319.
37
176
kvrmlardaki bolluu gerekletirmek iin daha fazla kuma harcanmas kiinin dorudan
ekonomisiyle balantl olmaktadr. Her toplumda olduu gibi Sahalarda da arlklar
gzlemlenebilmektedir. Zengin prens ve prenseslerde bu bzg bolluu ve kalalardaki kanat
eklindeki eklemelerin ar derecede abartlarak irkin llere ulat aratrmaclar
tarafndan dile getirilmitir 41.
Sondaki bu kvrm ve bzgler Seroevskiyin almasndaki 52 nolu resimde gsterilmitir.
Burada genel olarak tantmaya altmz son bir d giyim unsurudur. Fakat bir palto olarak
alglanmamaldr. nk Sahalar yolculuk iin bunun zerine supun adn verdikleri uhadan
yaplm bir tr kaftan da giymektedirler. Supunu ... beyaz, sar veya gri uhadan dikerler;
yaka, kenarlara, kadnlar da ise etek kenarna plise veya krmz uha dikerler. Supunun
kvrm ve kanatlar genellikle sondan daha byktr, bundan baka onun srt ksmna
hayvana rahat binebilmek iin bir yrtma da bulunmaktadr 42.
Yolculuklarda veya dier nedenlerle palto yerine Saha Trklerinin supun olarak genelini
adlandrd giysiler de kullanlmaktadr. Kaynaklardan bu tr giysiler arasnda en ok
sevilenin sangyah olduu anlalmaktadr. Dier yol giysileri arasnda dah, park, kuklyank,
kukaknn ad gemekteyse de bu giysilerin giysilerin ayrntl analizi bulunmamaktadr 43.
Toplumun sangyaha verdii nem onlarn ekonomik gcyle de balantldr. rnein k
sangyahlar bazen 200den 1000 rubleye kadar deimekte, kuaktan kuaa aile deeri
olarak gemekte ve tren gibi durumlarda giyilmektedir. 44
Saha toplumunda gnmzde ve yakn gemite aman grevlerini
erkekler stlenmektedir. Bu grev erkekler tarafndan yerine
getiriliyor olsa da ok eski tarihlerde kadn amanlarn toplumda aktif
olduu gerek efsane gerekse dier anlat trlerinde dile getirilmitir.
amann kendi kostm olmad zaman kadn elbisesi kulland
bilinmektedir. Elbette blesi bir durumun nadir olduu dnlebilir.
Seroevskiy de bu durumu dile getirmitir. ... Kuzeyde kostm
olmad zamanlar amanlar kadn sangyah iinde tren
yaparlar...45.
Bir d giyim tr olarak sangyah genelde i giysilerin zerine
giyilmektedir. Ancak ok fakirlerin sangyahn iine bir ey
giymedikleri grlmtr. Varlkl Saha Trkleri sangyahn iine
rbah ad verilen gmlek giymektedirler. Kelime Rusa rubaka
veya rubaha kelimesinin Sahalatrlm ekli olmaldr. P. A.
Sleptsov kelimenin yazmn rbaah olarak vermekte ve birinci
anlamnn gmlek, ikinci anlamnn ise elbise olduunu
belirtmektedir46.
41

43
44
45
46
P. A. Sleptsov, age., S. 528, stun 2.
42
177
Irbaah ad verilen bu gmlein erkeklerde bel altna, kadnlarda dize, zenginlerde ayak
bileine kadar uzand belirtilmektedir. Burada Saha Trkleri tarafndan retilmeyen ve
blgeye Ruslar araclyla sonradan getirilen kumaa verilen deer ortaya kmaktadr.
Bu tr kumalar Sahalar arasnda ok deerli olduu iin ykanmas bile sz konusu
deildir. Yakutlar kuman kalitesinin azalacan dnerek gmlei asla ykamazlar.
Gmlekle uyumazlar. Hatta bazlar gndzleri amar giyer, gece onu karmay ve
skitler gibi krklere sarnp, krk iinde plak yatmay tercih ederler. 47
Hudyakov da Seroevskiyin gmlekle ilgili verdii bilgileri paylamaktadr. O da
kadnlarn gmlei ykamadklarn, ok fakir olanlarn ise gmlek yerine ksrak derisinden
yaplm ksa sert kuypaklar giydiini yazmtr 48.
. V. Konstantinovun Yakutistann eitli blgelerinde yapt kaz almalarndan pek
ok eldiven rnei bulunmutur, fakat btn bu eldivenler tek tiptir. Daha ok souk blge
insanlar tarafndan kullanlan tek parmakl eldivenler. Bu eldivenlerin ... d taraf kurt
derisinden, aya ksm ise geyik derisinden yaplan gderidendir. Eldivenin st yzne dar
mavi bir kuma parasndan erit dikilmitir. Bu eritin altnda sar renkte 3 sm genilikte
uhadan bir kemer dikilidir, onun aasnda ise kunduz krknden ayn kalnlkta bir
kenar geer. inde tavan krknden astar vardr. Parmak
ularn belirtmek iin ba parmak zerinde enlemesine bir
oyuntu bulunur. st yzeyde bir keden dierine ift deri
bir ask bulunur. Btn krk ksmlar tek paradan ve yan
dikilidir49.
Sroevskiy, bu tr eldivenlere yutyulyuk ad verildii ve
dier be parmakl eldivenlere Rus eldiveni denildiini
yazmaktadr. Saha Trklerinin Tunguz eldivenlerinden
daha kaba olduunu ve eldivenlerin krkn yenlerine
balanmasnn
Tunguzlardan
Sahalara
getiini
belirtmektedir. Ona gre bu eldivenler pek ok ie uygun
deildir, o yzden ... Kn ava, kapan kurmaya giderken
elin rahat olmas gerektii iin ay, geyik veya iri tyl
krkten, dirseklere kadar uzanan byk eldivenler
giydiklerini...50 yazmtr.
Sibiryann yerli halklar, zellikle de Tunguz ve ukiler
arasnda dvmenin yaygn olduu bilinmektedir. Yzyllar
iinde bu halklarla i ie yaayan Saha Trklerinin de
bundan etkilenmesi kanlmazdr, fakat kaynaklarda Saha
Trkleri arasnda dvmenin yaygn bir sslenme arac
olarak kullanld kaydedilmemektedir. A. P. Okladnikov
Saha Cumhuriyetinin erken dnem tarihi zerine yazd
almasnda Gmelinin Sahalarn dvmeyi kulland
zikrine yer vermektedir.
Gmelin 1733 ylnda Kazanda karlat ve saraya
getirilen bir Saha gen erkek ve kznn yzlerinin dvmeli
47

. A. Hudyakov, age., s. 177.
49
. V. Konstantinov, Materialnaya kultura yakutov XVIII veka, Yakutsk, 1971, s. 76.
50
V. L. Seroevskiy, age., s. 327- 328.
48
178
olduundan bahseder. Okladnikov balangta dvmelerin Tunguz motifleri olduunu

dnse de, daha sonra ayrntl bir inceleme sonucu XVIII. yzylda bu motiflerin
Tunguzlar tarafndan deil, Yakutsk civarnda yaayan Yakutlar tarafndan kullanldn
belirtir 51.
Bilindii gibi, ogann Georg Gmelin (1709- 1755) 1727 ylnda Almanyadan Rusyaya
gelmi, 1733- 1743 yllar arasnda Sibirya seyahatini gerekletirmi. 1747 ylnda
Almanyaya dnm ve gnlklerini drt cilt halinde 1751de Gttingende yaynlamtr.
Genel olarak gmlek veya sangyah gibi d giyimi eyasn karan Saha Trkleri ...sali
ad verilen ksa deri pantolonlarla kalrlar, bunlar bizim mayolarmza benzer. Bunlar
Yakutlar asla karmazlar. Onlarn ekli her iki cins iin de ayndr. Bunlarn bacak
uzunluu duymadr...52.
Seroevskiy bu salinin altnda Sahalarn sotura dedikleri ve sve Beinhosluna benzeyen
dizlikleri balamak iin kay ve halkalarn olduunu belirtmekte ve salinin izimini
almasnn 27 nolu resminde vermektedir.
Saha Trkleri arasnda pantolon modellerinin zaman iinde Rus modellerine dnd
grlmektedir. Yine de baz izgiler deimeden kalmtr. Bu izgiler arasnda zellikle
pantolonlarn kemersiz dikilmesi ve kala blgesinde daha fazla kuma kullanlmas yer
almaktadr.
Byle souk bir iklim kuanda neredeyse gnmzn modas olan dk bel ilgi ekici
bir unsur olarak dnlebilir, fakat krkten yaplm karn kuann srekli kullanm
bunu aklamaktadr. Anadoluda bel kua olarak dedelerimizin kulland kuan yerini
Sibiryada hayvan krknden yaplm kuak almtr. Seroevskiy zellikle bu tr kuan
d giyimde ve yolculukta yaygn kullanldn belirtmektedir 53.
Sahalar sert iklim kuanda olduklarndan dolay zellikle klar torbasa denilen bir tr
izmeyi kullanrlar. Bunlarn ... d krk, ksrak veya geyiin bacak derisinden dikerler.
Onlar ounlukla kuzeyde kullanrlar, onlar iin Yakutlarda zel bir ad yoktur. Onlara
genellikle ayakkab anlamna gelen eterbes derler...54.
Torbasa kelimesi genel olarak pek ok Sibirya halknda izmeye verilen addr. Rusada da
kullanlan bu kelimenin tekili torbas olarak szlklerde gemektedir 55.
izme dnda bu dnemde sar denilen ayakkablar Saha Trkleri arasnda olduka
yaygndr. Sar ad verilen yumuak isli deriden dikilen bu ayakkablar iin ksran kuyruk
sokumu blgesindeki deri tercih edilir. Bu ayakkabnn olduka narin olduu ve sk sk
tabannn deitirildii kaydedilmektedir56.
Gerek sar ad verilen ayakkablar veya torbasalarn iine keteni ad verilen orap giyilir.
orap iin genelde krk veya uha kullanlmaktadr. oraplarn gon bitimi kee eritle
sslenir. Bile ad verilen bu eridin bazen ar derecede kaln tutulduu ve bylece
izmenin dna karld kaydedilmektedir. Bu tr uzun oraplar genelde siyah ve yeil
51
A. P. Okladnikov, storiya Yakutskoy ASSSR, cilt I, Moskova- Leningrad, 1955, s. 282, res. 77.
53
54
55
M. E. Mustafayev, V. G. erbinin, Russko- turetskiy slovar, Moskova, 1974, s. 914, stun I
56
52
179
veya siyah ve krmz iki renk malzemeden dikerler. Kadnlarda izmenin dna kan
orap blm boncuk ve gmle sslendii grlmektedir 57.
zellikle kadn giyiminin ayrlmaz bir paras olan tak da Saha kadnn hayatnda, onun
giyinme biiminde belirgin bir rol oynamaktadr. Saha Trk ve Sibirya halklarnn maden
ssleme de ve blgedeki kaynaklar kullanmada usta olduklar grlmektedir. zellikle
hayvan kemikleri ve mamud dilerinden yaplan aksesuarlar gemite ve imdi de belirgin
bir deer tamaktadr.
XVIII. yzyl kadn taklar arasnda ilk srada syurah ad verilen ha biimli gm
kolyeler, kadnlarn vaz geilmez ssleri arasnda yer almaktadr. Ne yazk ki gemi
aratrmaclarn hemen hemen hepsinin erkek olmas onlarn kadn taklar zerine snrl
bilgi vermesine neden olmutur. Seroevskiyin almasnn 371. sayfasnda yer alan 92
nolu resimde syurahn izimi yer almaktadr.
Dier bir tak tr olan kpelerde daha ok gmn kullanld ve modellerin dnemin
moda anlayn yanstt anlalmaktadr (Seroevskiyin almasndaki 93 nolu resim).
Begol ad verilen kaln bileziklerde iste Saha Trklerinin evrelerindeki pek ok nesnede
kullandklar motifler yer almaktadr (Seroevskiyin almasndaki 95 nolu resim).
Bu dnemde Saha Trklerinin tak malzemesi olarak altna itibar etmedikleri, daha ok
gm sevdikleri belirtilmektedir. zellikle bir nesnenin gzellik derecesini belirtmek
iin gm gibi ifadesinin kullanld ve hatta altna bile ksl kmyus dedikleri
kaynaklarda yer almaktadr 58.
Ksl Kms ifadesinin halk edebiyatndaki kullanmna rnek olarak burada bir bilmece
rneini vermek yerinde olacaktr. Sette smttan birdere ksl kms ss59 (Yed
yumurtadan biri kzl gmtr). Bu bilmecenin cevab Pazar gndr.
Ne yazk ki Saha Trklerinin gemi giyinme biimleriyle ilgili malzemelerin olduka
snrl olduu grlmektedir. Saha Cumhuriyeti topraklarnda yaplacak arkeolojik
almalar sonucunda bu bilgilerin zamanla artaca dnlmektedir.
Bu gn Saha Cumhuriyetinde dier alanlarda olduu gibi ulusal kimlikle ilgili bilgilerin
derlenmesi ve uygun olanlarn gnmz kullanmna sokulmas planlanmaktadr.
Saha Trk modaclar eski arivlerden hareketle gemi giyimini canlandrmakta veya
ariv belgelerindeki izimlerden hareketle modern izimleri kaynatrmakta ve ulusal
izgide bir moda yaratmaya almaktadrlar.
Bu ynyle gemiimizdeki baz deerler gnmzde aynen kullanlmasa da her zaman
besleyici ve gelitirici roln devam ettirmektedir.
57

59
E. K. Pikarskiy, Yakut Dili Szl I. Cilt (A- M), stanbul, Ebzziya Matbaas, 1945, S. 537, II. Stun.
58
180
AZDAVAY BAREN KY KADINLARININ GYMLER VE

YELEKLERNDEK OYA SSLEMELER
Ar. Gr. Uzm. Glten KURT 60
nsanolunun yaad toplumla birlikte, yaad blgenin corafik artlar da insan
ihtiyalarn farkl ynlerden etkilemektedir. Trk kltrnn zengin bir gemie sahip
olmas, yerleik bulunduu topraklarn corafi ve sosyal artlar ierisinde birok kltrel
deiikliklere sahne olmutur. Bu kltrel deiiklikler ierisinde giyim kuam ve sslenme
unsurlar gemiten gnmze, blgeden blgeye farkllklar gstermektedir.
Anadoluda gemiten bu gne farkl kltrleri etkilemi ve etkilenmitir, bunun sonucunda
da Anadolunun dnya giyim tarihinde nemli bir yeri olduu bilinmektedir. lkemiz tarih
boyunca bata eski Avrupallar olmak zere, birok ulusu etkilemitir. lk olarak Hititler ve
daha sonra Frigler ve yonyallara ait baz kyafetlerin eski Yunan ve Roma dnyas
tarafndan benimsenerek ve beeniyle giyildii bilinmektedir. Bizansllarnda dou kltrleri
ve giyimini benimseyip uzun sre uygulayarak batya aktardklar ve bunun doal bir sre
halinde devam ettii grlmektedir. Osmanl imparatorluunun grkemli dneminde ise,
zgn Osmanl giyim kuamndan baz rnekler, Avrupada moda halinde yaylmtr. Btn
bunlarn tesinde orta Asya step ulusu olarak, Trklerin Atalar olan Hunlarn, Bat dnyasna
tayp benimsettikleri, n ak kaftan trndeki stlkler ile sonradan pantolon adn alan
altlklar, yalnz Trkler asndan deil, dnya giyim tarihi asndan da olaanst neme
sahiptir (Trkolu, 2002:1)
Osmanl imparatorluunun rf, adet, gelenek ve greneklerini etkileyen en nemli
unsurlardan birisi Mslman bir toplum olmasdr. mparatorluk doudan batya, kuzeyden
gneye doru uzannca, toplumun gndelik hayatyla birlikte, rf adet ve gelenekleri zerine
birok etkileim olmutur. Blgesel zellikler, ekonomik koullar ve nerede ne zaman
giyilecei gibi koullarla ayrlk gsteren kadn giysileri, entariler, alvarla ve alvarsz
giyilenler, alvar ve ilikler, etek ve ceketlerdir.
Osmanl imparatorluu snrlar iinde yaayan slam, Hristiyan; Musevi gibi farkl din
topluluklarnn kendilerine zg giyimleri bulunmaktadr. Ayrca farkl snf ve meslek
gruplarndaki insanlarn kyafetlerinde de cinsiyet, ya, ekonomik g, nemli etkenlerden
biri olmutur. Yazl ve grsel birok kaynaklardan bu giysiler ve zellikleri hakknda bilgi
edinmek mmkndr. Viyanadaki 1873 ylnda alan sergide Osmanly temsil etmesi
amacyla, Osman Hamdi Bey tarafndan hazrlatlan Elbise-i Osmaniye adndaki fotoraf
albm de bize farkl kltrlerdeki kadn ve erkek kyafetleri hakknda bilgi vermektedir.
O dnem giyilen giysiler hakknda edindiimiz bilgilere gre, sradan bir Trk hanm, ayak
bileklerine kadar uzanan bol alvar ve yeldirme giyerler, gm ilemeler ve oyalarla sade bir
ekilde sslenmilerdir. Bol alvar zerine ince bir kumatan, kenarlar ilemeli, dik yakal ve
dirsee kadar uzanan kollar olan bir gmlek, stne vcudu skca sarp dmelenen ve kol
ksm kolun stne serbeste dklen cepken ve boyu bilee kadar inen, bel ksm skca
balanan etek giymilerdir. Hanmlar elerinin varlk durumlarna ve zel durumlara gre
(nian, dn, doum, snnet merasimi gibi) ince, zarif ilemelerle ili, elmas, prlanta, altn,
60
Gazi niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi.
181
gm, inci, oya gibi eitli ss eyalar takmlar, sokaa kldnda sadece gzleri akta
brakan ferace ad verilen pee kullanmlardr.
Kadnn znde var olan sslenme ve beenilme duygusuyla birlikte, yaam biimine ve
kltrne bal kalarak giyimin yannda ba sslemeleri de sslenmenin bir paras olmutur.
Anadolu ba sslemeleri doumla balayp, lme kadar hayatn farkl evrelerinde,
farkllklar gstermitir. Kadn ba sslemeleri, fes, terlik, tepelik, takke, hotoz, tagga, gibi
farl isimlerle anlrken, tak, zlf bast, yanak den, pr pr,, kafiye, eitli oyalar, yazma,
yamak, eseli, gdk, gibi birok paralarn bir araya gelerek oluturduu ve yre kyafetlerine
gre farkl zellikler tamaktadr.
Giysilerde ve balklarda kullanlan kuman eidine fesin geniliine, duruuna elbiselerin
yakalarna, yelek tipine, pililere, naklara kenar eritlerine, dmelere pskllere, balklara
bartlerine, nlklere, yamaklara, peelere, aksesuarlara tozluklara, dizliklere, ayakkab ve
orap eitlerine gre farkl kesimlerin sosyal, ekonomik ve kltrel zellikleriyle birlikte,
yerel giysiler Osmanl mparatorluunda insanlarn kimliklerini yanstmtr.
(yepazarc,2004: 196)
Gemiten gnmze kyafetlerde yaanan farkl etkileimin izlerini tayan baz blgelerimiz
gnmzde hala mevcuttur. Maddi ve manevi kltryle nemli merkezlerimizden biri olan
Kastamonu bu izleri tayan illerimizden birisidir. Kastamonuya bal ile ve kylerinin
bazlar, zamana ve teknolojik gelimeye ramen geleneksel yaam tarzlarn ve bunlarn
gerektirdii el sanatlar rnlerini yaparak, kullanarak yaatmaya almaktadrlar. Yaplan
aratrmada Kastamonu Azdavaya bal Ba ren, Baakay, Krmac, Evlek, Gltepe,
Kozluveren, Ahad kylerinde Geleneksel kadn giysilerinin gnlk hayatta az da olsa
kullanld tespit edilmitir.
Toprakla kucaklaan Karadenizin yeil bitki rts ierisinde , rengarenk kendilerine zg
bu kyafetleriyle, doayla bir btn oluturmulard.. Tamamen geleneksel rengrenk
giysilerinin iinde izleyenleri hayran brakyor, farkl bir dnyadaym izlenimi veriyorlard.
Anadolu insannn zor hayat artlarna ramen kendini nasl motive ederek, yaarken duyduu
hazlar, nerelere ve ne ekilde yansttnn bir gstergesi olan bu giysiler ayn zamanda yre
insannn da inceliklerini yanstyordu.
Aratrmamz, Azdavay lesi Ba ren Kynde tespit edilen geleneksel giysiler ve bu
giysiler zerine giyilen oyalarla ssl yeleklerden olumaktadr.
Bu Ky, Kurtulu savanda byk fedakrlklar gstererek efsanelemi olan Yank Ali
Aann kydr. Gnmzde misafirhane olarak kullanlan Yank Ali kona, sahibinin
asaletini yanstmakta, misafirlerini arlamaktadr. Btn konukseverlilikleri ve scack
baklaryla bizleri konuk etmekten byk mutluluk duyduklar gzlenebiliyordu.
Yaplan bu aratrmada kyde kalan kkl ailelerin kadnlarnn hala geleneksel giysileri
ierisinde gndelik hayatlarna devam ettikleri tespit edilmitir. Her bir parasn kendi
emekleriyle hazrladklar bu giysiler, yredeki adyla entari, kuak, nlk ve yelekten, ba
sslemeleri ise takke ve oyal tlbentten olumaktadr. (Fotoraf: 1 )
182
Fotoraf: 1
ENTAR (elbiseler): All, gll moruyla, her rengini grmek mmkn olan bu entarilerin
kesim ve dikim zellikleri birbirinin ayn olup sslemelerde kk farkllklar
gzlenmektedir.
Gnmzde gnlk kullanmda, jarse ad verilen sentetik ya da poplin kumalardan yaplan
ve st bedeni oturtularak, gs hizasndan genilik verilen entariler, diz altnda biten
uzunluktadr. stee bal olarak omuz balar, dz ya da pilililerle sslenen giysilerin etek
ular genellikle frfrldr.
Entarilerin n roba zeriyle birlikte yaka, omuz, kol az ve etek ular kendi renkleriyle
kontrast oluturacak ekilde, su ta adyla bilinen hazr renkli harlarla sslenmektedir.
KUAK: Bel evresine dolanan kuak, souktan korumak, giysinin bel zerinden kaymasn
nlemek ve bele destek amacyla kullanlmaktadr. Yre kadnlarnn genellikle kendi
tezghlarnda dokuduklar ve ayna kapa ad verilen motifle bezeli kuak, ortalama
105cm X 105cm boyutlarnda kare bir paradan olumaktadr. (Fotoraf: 2 )
Fotoraf: 2
Fotoraf: 3
ki kenar saakl kare kuak gen eklinde katlandktan sonra bele gelen ksm 56 parmak
eninde ieri doru bir daha katlanr, gen u arkaya gelecek ekilde bele sarlarak
yerletirilir. Bel etrafna balanan kuak erit ad verilen bir tr kolon dokumayla bel
etrafndan balanarak kaymas nlenir.
183
NLK: Yre kadnlarnn, eskiden pamuk ve keten iplikle dokuduklar nlkler,

gnmzde sentetik ipliklerle dokunmaktadr. Tek para dokunduktan sonra ikiye kesilip
birletirilerek dikdrtgen eklinde oluturulan nlk ya da n bezi, kuak bele
yerletirildikten sonra elbise zerine balanr. En az drt renkle, izgili olarak dokunan,
nlk bezleri iki ucuna dikilen herhangi bir kuma eritle bele balanmaktadr. (Fotoraf: 3 )
ALVAR: Elbisenin altna giyilen alvarlarn yapmnda sentetik renkli kumalar ve pamuklu
kumalar kullanlmaktadr. alvarlarn st basen ksmna gelen blm kullanm asndan
salkl olmas amacyla, pamuklu kumalarla yaplmaktadr. Basen ksmdan, bilee kadar
inen blmde renkli sentetik kuma kullanlan alvarn, paa ksm lastiklidir.
TAKKE: Kyde kadnlarn geleneksel giysilerini, ok zel ve gzel takkeler ve takkelerin
zerine rttkleri oyal tlbentleri tamamlamaktadr.
Yre kadnlarnn, gnlk ve zel gnlerinde kullandklar bu takkeler yapm ve
sslemelerindeki farkllklaryla da hanmlarn medeni durumlar hakknda bizlere bilgi
vermektedir. zel bir bilgi ve beceri gerektiren takkelerin yapmn tecrbeli olan hanmlar
stlenmilerdir. Her zaman kyafetlerinin bir paras olarak kullandklar bu takkeleri, yre
kadnlar kardklar zaman balarnn dn ve hasta olduklarn belirtmilerdir.
(Fotoraf:4 5 )
Fotoraf: : 4
Fotoraf: 5
YELEK: Rengrenk giyilen entariler alvarlar zerinde bedene gre biilen paralarn bir
araya getirilmesiyle oluturulan bu giysiler zerine giyilen yeleklere yrede delme ad
verilmektedir. (Fotoraf: 67 )
Fotoraf: 6
Fotoraf: 7
Elbiselerinin zerine giydikleri, tek renk jarse kumalardan dikilen ii pamuk kuma astarl
yelekler, zerindeki ileme ve boncuklu t oyalaryla dikkat ekmektedir. Olduka geni
yakal ve ksa olan yelekler hemen gs altnda iki ya da dmeyle birletirilmektedir.
184
Sslemede oya kullanlacaksa, yelek astarlandktan sonra, t ve boncuk kullanlarak yaplan

iki boyutlu erit eklinde ki oyalar, stten yaka kenarna el dikii ile tutturulmaktadr. Eer
ineyle ileme yaplacaksa, motif zelliine gre yaka kenarna desen ilendikten sonra
astarlama yaplmaktadr. Yelein rengiyle tamamen kontrast oluturan oya ve boncuklar yaka
kenarna itinayla yerletirilerek elde tutturulur. Entarilerde kullanlan hazr harlarn, makine
dikii ile tutturularak yeleklerin yaka sslemelerinde, arlkl olarak kullanld
grlmektedir. Ayrca baz rneklerde omuz ve kol aznda erit ssleme yerine hazr har
suta kullanlmtr.
Genel olarak yaka kenarnda kullanlan sutalarnn veya boncuklarn renginde ince
ipliklerden bkml eritler yaplmaktadr. Bu bkml eritler yelein, kol evresi ve yaka
evresindeki diki grntsn temizlemek ve sslemek amacyla dikilmektedir. (Fotoraf:
8)
Fotoraf: 8
Fotoraf: 9
leme yaplan yeleklerde, etamin ii olarak adlandrlan apraz ine teknii kullanlmtr.
(Fotoraf: 9 )
Tla taplan boncuklu oyalarda, zincir ve sk ine teknii kullanlarak birbirine benzeyen
yelpaze, iek ve dairesel formlu motifler oluturulmutur. Oluturulan bu motifler yelekler
zerine el dikiiyle tutturulmutur.
Ayrca hazr harla yaplan kenar sslemelerine ek olarak, zincir tekniiyle l ya da drtl
boncuklarla yaplan ince erit oya, pul boncuklar, renkli hazr har payetler kullanlarak
ssleme yaplmaktadr.
Her bir yelek sahibinin zevkini, becerisini ortaya koyarken, balarndaki takkeleri ve oyal
tlbentleri kyafetlerini en gzel ekilde tamamlamaktadr.
Gemiten gnmze iinde yaad kltryle birlikte maddi deerlerini de tayan bu
insanlar yre kltrlerinin tantmlarna katk salamak amacyla bizleri arac olarak
grmler ve bu yreleri gidip grmek isteyenleri her zaman beklediklerini ifade etmilerdir.
l, ile ve kylerimizden byk ehirlere nlenemeyen gler dolaysyla, Azdavay Baren
Ky ve dier kyler srekli evre illere g vermektedir, dolaysyla kyde yaayanlarn
dnda geleneksel kyafetlerin giyilmedii belirtilmitir.
Azdavay Belediyesi ve ile Halk Eitim Mdrl yresel giyim kuam yaatmak ve
turizm asndan ileye katk salamak, tantmak amacyla her yl temmuz aynn son haftas
hlamur ve bal festivali dzenlemektedir. Bu almalara ek olarak yre kadnlar tarafndan
185
giydirilen geleneksel giysili bebekler sata sunulmaktadr. Fakat Halk Eitim Mdrl bu
bebeklerin pazarlanmasnda ve tantmnda sknt duyduklarn ifade etmilerdir.
(Fotoraf:10)
Fotoraf: 10
Maddi ve manevi kltrmz tantmak amacyla dzenlenen bu sempozyumlar, yaayan bu

deerlerimizin tantmna katk salayacak ve onlarn varlklarndan haberdar olmamza
yardmc olacaktr.
KAYNAKA
GNDZ, F., LEROLU, B., Osmanl Saray Kadn Giyimine Genel Bir Bak ( 16.19. Yzyl), Uluslararas Kuruluunun 700. Yl Dnmnde Btn Ynleriyle Osmanl
Devleti Kongresi, 07-09 Nisan, Seluk nv. Basmevi, Konya, 1999.
ZBAI, T., KURT, G., Kastamonu li Azdavay lesinde Kullanlan Kadn Takkeleri
(Balklar), II. Kastamonu Kltr Sempozyumu Bildirileri 18-20 Eyll, 2003.
SEVKTEKN, A, M., ERAY, F., GNDZ, O, F., Osmanl Dnemi Kadn Giyimleri
Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Minpa Mat. Tic. Ltd. ti. Ankara, 1997.
TAN, E., Osmanl Trkiyesinde rf, Adet ve Gelenekler
Kltr Bakanl, Milli
Kltr Aylk Dergi, Cilt:1 Say: 12 Ankara, 1979.
TRKOLU, Sabahattin., Anadoluda Giyim Kuam Atlm Kat rnleri Basm San.
A.. stanbul, 2002.
YEPAZARCI, E., Bir Zamanlar Trkiye Atlas Aylk Corafya ve Keif Dergisi,
Say:134 Mays, 2004.
KAYNAK KLER
Feride Akta
Fatma Sarkaya
Hatice Yldrm
Kezban Akta
efika Sarkaya
Emine ztrk
Emine Yldrm
Alime Yldz
Baren Ky, Azdavay / Kastamonu
186
ESKEHR KAYI KY
GELENEKSEL EL SANATI RNLERNDEN
PATK VE CEPKENL ORAP RNEKLER
Okt. Neslihan BNGL61
ABSTRACT
Kay is a village of Mihalk in Eskiehir. There are different traditional clothes according
to village life rules. Patik and cepkenli socks which are traditional from past to future too, are
important in village life. In the past these socks are used in daily life, now these are important
elements for trousseau.
GR
Kay Eskiehire bal Mihalk ilesinin bir kydr. Ky yaamnn artlarna bal olarak
geleneksel giyim-kuamda da deiik rnekler bulunmaktadr. Gemiten gnmze
geleneksel olarak yaplan patik ve cepkenli oraplar da ky yaamnda nemli bir yeri
tutmaktadr. Gemite gnlk hayatta da sklkla kullanlan bu oraplar, gnmzde
eyizlerin vazgeilmez unsuru olmutur.
1. KAYI KYNN CORAF KONUMU
Eskiehirin Mihalk ilesine bal olan ve merkeze 93 km. uzaklktaki Kay kynde
geim kayna tarm ve hayvanclktr(Harita: 1, Resim: 1). Kyn ekilebilen arazisi 34.000
dekar kadardr. Hayvansal varlk arlkl kei olmak zere koyun ve sr eklindedir. Tarm
rnlerinde arlk budaydadr. Bunun dnda arpa, yulaf, avdar, nohut, kimyon,
mercimek, pancar, ayiei, msr, haha ekilmektedir.
2000 yl nfus saym sonularna
nfus 1112si erkek, 1196s kadn
olmak zere toplam 2308dir.62 Kyde
260 hane vardr. Kyde bir pansiyonlu
ilkretim okulu mevcuttur. Yatl
renciler ve tamal eitimle de
evre kylerden gelen rencilerle
renci says 190dr.
1970li yllarda Ky Genlik ve Spor
Kulb 1975lerde Ky Kalknma
Kooperatifi
kurulmu,
tarmda
makinelemeye ve kaliteli retim ile daha fazla retimi gelitirmeye katkda bulunmu ancak
kurum hatal politikalarla ypranm ve 2000li yllarda feshedilmitir. 63
61
Cumhuriyet niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi

Bilgiler Nfus daresinden alnmtr.
63
Ky hakknda ayrntl bilgiler edinmemi salayan emekli retmen Sayn Hseyin Kazana teekkr ederim.
62
187
2. KAYI KYNN TARHES

Kay kynn tarihesinden bahsedebilmek
Mihalktan sz etmek gerekir.
iin ncelikle
bal
bulunduu
ile
Mihalk ilesi ok eski idare merkezi olarak faaliyette bulunan bir Trk kasabasdr. smini
tarihte ok mhim grevlerde bulunmu aknclarn sa koldan arpmalar yapm Mihal
Oullarndan almtr. Osmanl Devletine byk hizmetleri olan ve Mihalli Aknclar diye
hret bulan Aknclarn Reisi Mihal Oullarnn Atasdr. Kse Mihal Sarcakaya ilesi
Mihal Gazi nahiyesi yaknlarnda Harmankaya Tekfuru(Beyi)idi. Kse Mihal ile Sultann
beyi birleerek Osman Gazi ile savamlar, Kse Mihali esir etmi ve yiit bir kii olduunu
grerek ok kuvvetli teminat ile serbest brakm sonra ikisi dost olmulardr. Kse Mihal
Mslmanl (13081318) yllar arasnda kabul etmi Abdullah Mihal ismini almtr. Kse
Mihal 1326dan sonra vefat etmi, kabri ilenin Ermenek (alkaya) kyne 4km.uzaklkta
Taptuk Emre tarafndadr. Tekke ve zaviyeler kapandnda trbedeki eyalar halk tarafndan
alnmtr. Osmanl geleneklerine gre Harmankaya ve evresi Kse Mihale dirlik olarak
verilmitir. Gazi Mihalin dedesi Kse Mihaldr. le Orhan Gazi zamannda Osmanl
topraklarna katlm, dolaysyla Mihal oullarnda dirlik olarak kalmtr. Mihalgazinin
kkl ilede getiinden kk anlamnda Mihalk olarak adlandrlmtr. 64
Mihalk Kay ky muhtemelen 1289daki ilerleme srasnda kurulan Kay boyu
yerleimlerinden biridir. Karasakal Mezarl ayn dnemlere kadar uzanan tarihe tanklk
etmektedir. Kay boyu mezarlar Mihalk, Alpu ve Beylikova geninde kkl bykl
mezarlk alanlar olarak dalm durumdadr. 65
1466 ylna kadar Gedk Mehmed olu lyas, bu tarihten itibaren lyasn oullar Mehmed
ve smail nbetlee grev yapmak zere Kayya yayaba tayin edilmitir. 66 Kay nahiyesi
kk bir nahiyedir. Ocaklarn karakteri Mihalk nahiyesindekilerle ayndr. Ocak nfusu
1466 ylndan itibaren daima kalabalk olmutur. 1520de iftliklerde 10 ve daha fazla yamak
bulunmaktadr. Ocak nfusunun 30 kiiyi bulduu iftlikler vardr. Bu tr kalabalk iftlikler
iki ekin vermekle sorumlu tutulmutur. 1492 ylnda yayalarn lmesi ve kaybolmas
nedeniyle 11 iftlik mevkufata alnmtr. 67
Kyn en eski yaps cami minaresinin kaide ksmdr. 1882 tarihine kadar caminin dam
toprak olup Hac Krolu Mehmet Efendi tarafndan kiremitli atya tahvil edilmitir. Cami
ve minare 1921 Trk yunan harbinde yunanllar tarafndan yaklmtr. 1932de balayp 1933
tarihinde cami ve minarenin erefede st ksm yeniden yaplmtr. 1943 tarihinde olan
depremde minare tamamen yklm olu 1948 tarihinde temel kaide zerine yeniden
yaptrlmtr. Ky 1888 tarihinden evvel Beylikahr ve Akkpr Hmayunu tarafndan idare
edilmitir. 1888 tarihinde idare merkezi Beylikahrdan Kayya gelmi ve Kayda mdr,
64
Mihalk Tantm Kitab. Mihalk Belediyesi, Eskiehir: 1990, s: 6.

http://www.ergir.com/kayi_koyu.htm
66
Osman Bey Eskiehir-nn-St geninde oturan Trk iftilerinin potansiyelinden yararlanarak
Selukludaki taral paral asker sistemine benzer bir sistem gelitirdi. Bu sisteme gre gen, gnll,
yetenekli ve sadk olan Trk kylleri sava sresince ulufe almak artyla Osman Beyin hizmetine girdi.
Bunlar gazalar sonucu tmar alp topraa yerleen Trkmen airet kuvvetlerinin yeterli olmad zamanlarda
atlar ile gelip Osman Bey ile beraber savaa katlyorlard. Ayrntl bilgi iin bkz. Halime Doru. Osmanl
mparatorluunda Yaya-Msellem-Tayc Tekilat ( XV.ve XVI.y.y.da Sultann Sanca). Eren
Yaynclk, stanbul: 1990, s: 4).
67
a.g.e., s: 93.
65
188
mdr muavini, ktip, iki orman koruyucusu, bir manga asker, iki tahsil memurundan oluup,
idareyi eski ilkokul olan, kyn dou ucunda ve yol kenarnda yaptrd bir dzine bina
kurmutur. Ky hazineye gelir getiren insanlarla meskn olduu iin 1848 senesine kadar
hibir fert askere alnmamtr. 1848 senesinden sonra medreseden kmam alt kere
imtihandan gememi ve imtihan kazanmam erkekler askere alnmaya balanmtr. Bu
durum1890 senesine kadar devam etmi, 1890dan sonra medresede okuyan talebeye hocas
tarafndan verilen belge onu askerden muaf tutmutur. Bu vaziyet 1908 Merutiyetine kadar
devam etmi olup, 1908den sonra 20 yandan yukar olanlar imtihan veren askere alnmaz,
dierleri alnrd (1848 ile 1890 aras askerlii de ayn ekilde olmutur). 1908den sonraki
askerlik durumu 1914 dnya harbine kadar devam etmitir. Ky 1921de yunanllarn
Sakaryada Trk kuvvetlerine yenilip geri ekiliinde yzde yetmi bei Yunanllar tarafndan
yaklmtr.68 Kurtulu savanda savap stikll madalyas alanlar arasnda Kay kynden
de 11 kii bulunmaktadr.69
Mihalk Belediyesi 1923 ylnda kurulmu, 1925 ylnda Eskiehir il olduunda
Eskiehirin iki ilesinden biri, Kay da yine Mihalka bal bir ky olmutur.70
3. KAYI KYNDEK DN ADETLER VE EYZ
Kkl bir gemii olan kyde yaamn nemli bir parasn da dnler oluturmaktadr.
Gnmzdekinin aksine gemite kzlar erkek anneleri tarafndan beenilir ve daha sonra kz
ailesinden istenirdi. ounlukla gelin ve damat dnde birbirlerini ilk kez grmlerdir. Kz
isteme olay gerekletikten sonra dn hazrlklar balard. Kyde dnler yemekli olarak
yaplrd. Gelin kydeki geleneklere uygun olarak krmz uzun bir yresel kyafet giyer,
bana gmten yaplm bir balk taklr beline de karal kuak ad verilen yine gmten
yaplm bir kemer taklrd. Damat beyaz gmlek, siyah yelek giyer, tozluk ad verilen dize
kadar uzanan rg bir dizlik giyerdi.
Kz evi iin en nemli hazrlk elbette ki eyizdir. eyiz sandndaki malzemeler haricinde
olan evi iin bohalar hazrlanr ve bunlar dr olarak adlandrlr. Gnmzde de
yaatlan bu gelenek erevesinde bohada aile bykleri iin hazrlanm kyafetler,
yazmalar, tlbent ad verilen beyaz kumalarn kenarlarna boncuklarla kenar yaplm
rtler, yazmalar ve eyizin ok nemli bir parasn oluturan el rgs patikler ve cepkenli
oraplar oluturmaktadr.
4. PATK VE CEPKENL ORAPLAR
eyizlerin vazgeilmez unsurlar olan patikler ve cepkenli oraplar ayn desenlere sahiptir.
Patikler konsuz, cepkenliler ise konludur.
68
Bu bilgiler bir dnem CHP ile bakanl da yapm olan Sayn Kemal Metinin ile tarihi ile ilgili yapm
olduu aratrma notlarndan alnmtr.
69
Mehmet zakr, Mehmet rr, Osman zakr, Mehmet Kayl, Mehmet Ali Gevrek, Mustafa Sepet, Yusuf
engl, Hasan Bhlar, Mustafa Terzi, brahim Ergn, Hasan Ulus stikll madalyas alan kiilerdir. Ayrntlar
iin bkz. Ali Sarkoyuncu-Selahaddin nder- Mesut Eran. Milli Mcadelede Eskiehir. Osmangazi
niversitesi Aratrma fonu Bakanl Yaynlar, Eskiehir: 2002, s: 116-119.
70
Eskiehir l Yll. Valilik, Eskiehir: 1973, s: 60.
189
4.1. Malzeme- Teknik

Patik ve cepkenli oraplar gemite koyun, kei ynnn elde erilmesiyle elde edilen
ipliklerle rlrd. Bu ynler i, arak, ilikmen ad verilen malzemelerle ip haline
dntrlrd (Resim: 23). limken eskiden yrede bulunan bir tan oyulmas suretiyle
kullanlrken, daha sonra pratik bir zmle kak kullanlmaya balanmtr. Daha sonra kk
boyalarla boyanrd. Kk boya iin ceviz yapra ve cevizin henz kurumam yeil kabuu,
soan kabuu, srnak otu, dil kanatan otu gibi otlar kullanlrd. Ceviz kabuu ve yapra
kahverengi, soan kabuu sarya yakn rengi, srnak ve dil kanatan otu da krmz renkleri
vermektedir. Gnmzde ne yazk ki birok el sanatnda olduu gibi bu rnlerde de
geleneksellik devam edememi, teknolojik gelimeler sonucunda ortaya kan sentetik
boyalarla boyanm iplikler zahmetsiz ve daha az masrafl olduu iin tercih edilmeye
balanmtr.
Be ile ve dz rgyle rlen patikler ve cepkenlilerde nce ayak burnu gen formunda
rlmeye balanr daha sonra ayak tabannn rlmesiyle devam edilir (Resim: 4). Patiklerde
kon yaplmadan ayak bileinde braklr, cepkenlilerde kon ksmyla devam edilir. Deiik
renklerin kontrastlaryla rlen bu rnlerde kon ksm tek renk olarak aralarda kk
motiflerin yer almasyla tamamlanr. Kon uzunluu istee gre dize kadar da uzatlabilir.
Gemite k artlarnn arlna ve evlerin ahap ve sobal olmasna bal olarak dize kadar
olan oraplar tercih edilmekteydi. Erkekler iin de hazrlanan rnekler bulunmaktadr ancak
bunlar desensiz dz rg ve yine be ile rlen oraplardr.
4.2. Patik ve Cepkenli oraplarda Grlen Motifler
Patik ve cepkenli oraplarda doadan alnm eitli motifler grlmektedir. Ky kadnlarnn
gzlem ve dsel gc, doaya olan ball ve sevgisinin yansmas adeta bu rnler
zerinde somutlamtr. Motifler ptrak, il aa, ingene akma, kaba gl, zilif bast,
patates yapra gibi isimler almtr. Bu ana motiflerin dnda patiklerin ve cepkenlilerin alt
ve yan yzlerinde de suyolu, sr sidii, zikzak gibi farkl motifler grlmektedir.
4.2.1. Ptrak
Blgede tarlalarda youn olarak grlen dikensi bir bitki olan ptrak dier adyla dulavrat
otunun oraplar zerine yansmas olduka gereki bir biimde olmutur. st ksma gelen bu
motif simetrik olarak yerletirilmi iki ptrak otunun tasviriyle oluturulmutur (Resim: 5).
Dikensi ksmlar merkezden kan kollar eklindedir (izim: 1).
izim 1
izim 2
izim 3
izim 4
4.2.2. il Aa
il kelimesi bildiimiz anlamda benekli olan anlatmaktadr. Aa kelimesi akadan
gelmektedir. Aka beyaz olan ak kelimesinden tretilmitir. Aka yani aa beyazl
anlatmaktadr. Renk olarak beyazln dnda aka kelimesi atlarn bazlarnn burunlarnda
bulunan beyazl da anlatmaktadr. Patiklerdeki ve cepkenlilerde kullanlan bu terim de
190
beyazlklar arasndaki karalarla oluturulmu desenler zerinde bu anlam vurgulamaktadr

(Resim: 6). Ekenar drtgenler arasnda beneklerin bulunduu motif il aa olarak
adlandrlmtr (izim: 2).
izim 5
izim 6
izim 7
izim 9
izim 8
4.2.3. ingene akma

Gemite bir nevi erici gibi ilev gren giyim-kuam vs. satan ingeneler kye gelirlerdi.
Kyn biraz dnda adr kuran ingeneler, adr kurmak iin ncelikle sivri ulu ahap
paralarn adr oluturmak iin topraa akarlar, sonra iplerle destek sistemi hazrlanr ve
adr oluturulurdu. Patiklerdeki ve cepkenlilerdeki akmak aslnda adr ifade etmektedir.
Motifte de grld gibi adrn n yz adeta tasvir edilmitir (Resim: 7, izim: 3).
4.2.4. Kaba Gl
Doadan alnan bir baka motif gldr. Ky evlerinin hemen hepsinde bir bahe
bulunmaktadr. Bahelerin kenarlarnda gller dikilidir. Bu gller de oraplar zerinde kaba
gl olarak anlmaktadr. Gln tek olarak merkezde olduu rneklerin yan sra karlkl
olarak yerletirilmi iki kaba gl de bulunmaktadr (Resim: 8, izim: 4).
4.2.5. Gll ve Yan Gl
Gln yaygn olarak kullanld farkl rnekler de mevcuttur. Bunlar gll yan gl gibi
isimlerle anlr. Bu rneklerde ana renk siyahtr (Resim: 9)
Resim 1
Resim 2
4.2.6. Zilif Bast

Zilif kelimesi sa anlamna gelen zlften tretilmitir. Kyde eskiden kzlar gelin olurken
zilif kesmek olarak anlan perem kesmek gelenei vard. Bu gelenin patikler Zilif kelimesi
sa anlamna gelen zlften tretilmitir. Bu gelenein patikler zerinde de bu desenle yer
ald grlyor (Resim: 10). Salarn ortadan ayrldktan sonra iki rg yaplmas ve nde
peremin yer almasn gsteren bu motifte salar adeta toplanp sktrlm bastrlm
gibidir (izim: 5).
191
4.2.7. Patates Yapra

Kyde ekilen rnlerden biri de patatestir. Patates yaprann adeta bir hayvan az gibi ak
ve trtkl grnm motif olarak betimlenmitir. Bu motiflerin ortasnda patatesin bulunduu
toprakta kalan ksm yapraklarn hemen altnda ve yaylr biimde belirtilmi, kkten kan
dal yapraklar arasnda uzam ve almtr. (Resim: 11, izim: 6).
4.2.8. Zikzak
Patiklerin ve cepkenlilerin hem alt hem de yan yzlerinde yer alan ve sklkla kullanlan
geometrik bir motiftir. Farkl ynlerde deiik renkler ve biimlerle yaplmtr (Resim: 12)
Resim 4
Resim 3
izim: 7
Resim 5
Resim 6
Resim 7
Resim 8
Resim 9
4.2.9. Su Yolu
Kyde ark ad verilen su kanallar vardr. Bu arklara tek bir kiinin hkim olmad, herkesin
ortaklaa tarlalarn sulamak iin kulland, dadan gelen sular dolmaktadr. Gnmzde
ou ark kurumutur. Arklarn izledii yol genelde kavislidir ve dz gitmez. Bu doal sulama
kanallar retim ve geim salamak iin nemlidir. Su hayattr ve bu hayat yansmas
oraplara da konu olmutur (Resim: 13, izim: 8).
Resim 10
Resim 11
Resim 12
Resim 13
Resim 14
192
4.2.10. Sr Sidii
Kyde makineli tarma geilmeden nce srlarn ektii arabalar kullanlyordu. Hayvanlar
yolda giderlerken ihtiyalarn durmadan giderdikleri iin srn sidiinin izledii yol da
zikzakl olmaktadr. Motifin kayna buna dayanr (Resim: 14, izim: 9).
5. SONU
Ky yaam tamamen doal ve saftr. Her ne kadar teknolojik gelimelerin doal hayata
yansmas baz olumsuzluklar yaratsa da ya da geleneksel el sanatlar yok olma srecini
yaasa da Kay kyndeki kadnlar kzlarnn veya torunlarnn eyizi iin patik ve cepkenli
orap yapmna devam ederek bu sanat yaatmaya almaktadrlar. Yaad doal ortam
mthi gzlem gcyle harmanlayarak ilmeklere hayat vermi olan kadnlar iin bu bir ifade
tarzdr.
Doadaki yumuaklk, gzellik gl ve il aa motifleriyle, sertlik ve zorlayclk ptrak
motifiyle verilmi, ky yaamndaki tek dzelii arasra da olsa farkllatran etmenlerin bir
rnei ingenelerin gelii ingene akma motifiyle, kadnn gzelliini yanstan bir perem
zilif bast motifiyle gsterilmitir.
Kydeki yaamn motiflerle hayata geirildii ve bir gen kzn baba evinden ayrlrken
yannda gtrd, gittii eve de bereket getirdiine inanlan gelinin eyizi ierisinde nemli
yer tutan bu el sanat rneklerinin gelecekte de yaatlmasn umuyorum.
HARTA LSTES
Harita: 1 Mihalk Haritas, Mihalk Tantm Kitab s: 2.
RESM LSTES
Resim: 1 Kay kynn genel grnm
Resim: 2 , arak ve ilikmen rnekleri
Resim: 3 Ynn erilmesi
Resim: 4 oraplarn be ile rl ekli
Resim: 5 Ptrak motifli orap
Resim: 6 il aa motifli orap
Resim: 7 ingene akma motifli orap
Resim: 8 Kaba gl motifli orap
Resim: 9 Gll motifli orap
Resim: 10 Zilif bast motifli orap
Resim: 11 Patates Yapra motifli orap
Resim: 12 Zikzak motifli orap
Resim: 13 Suyolu motifli orap
Resim: 14 Sr sidii motifli orap
ZM LSTES
izim: 1 Ptrak motifi
izim: 2 il Aa motifi
193
izim: 3 ingene akma motifi

izim: 4 Kaba gl motifi
izim: 5 Zilif bast motifi
izim: 6 Patates Yapra motifi
izim: 7 Zikzak motifi
izim: 8 Su yolu motifi
izim: 9 Sr sidii motifi
KAYNAKA
Eskiehir l Yll. Valilik, Eskiehir: 1973.
Mihalk Tantm Kitab. Mihalk Belediyesi, Eskiehir: 1990.
DORU, Halime. Osmanl mparatorluunda Yaya-Msellem-Tayc Tekilat (XV.ve
XVI.y.y.da Sultann Sanca). Eren Yaynclk, stanbul: 1990.
SARIKOYUNCU, AL- Selahaddin NDER- Mesut ERAN. Milli Mcadelede Eskiehir.
Osmangazi niversitesi Aratrma Fonu Bakanl Yaynlar, Eskiehir: 2002.
194
KAHRAMANMARA MZES
DVAL LEMELERNDEN RNEKLER
Fatma ZCAN
Kahramanmara ve Trk leme Sanatnn Tarihi Geliimi:
Anadolunun tarih ncesi alarda kurulmu en eski yerleim yerlerinden biri olan
Kahramanmaran ilk hkimi, burada devlet kuran Hititlerdir. Mara ad ile kurulan ehir,
M.. 2000 1200 tarihleri arasnda Hititlerin nemli ehir merkezlerinden biri olmutur.
Roma mparatorluu ve Bizansllar dneminde de Mara nemli bir ehir olma konumunu
srdrmtr. mparator III. Leonun Maral olmas sebebiyle Bizansllar bu ehre
Krallar ehri demilerdir. Bizansllarda ileme sanat ok ileri bir durumdayd. zellikle
Bizansn ipek yolu aracl ile Asya ilerinden alverilerde bulunmas, Trk ve in
kavimleriyle kurulan yakn ilikiler neticesinde bu sanat dal byk ilerlemeler ve zengin bir
hviyet kazanmtr.
Mara ehri M.S. 637 ylnda Hz. merin halifelii srasnda Halit Bin Velit Komutasndaki
Arap ordular tarafndan fethedilerek slam topraklarna katld. Bylece Arap Sanat da
Fetihle birlikte yreye girmi oldu.
1071 Malazgirt zaferinden sonra, Mara ilk kez Trklerin idaresine geti, fakat bu I.Hal
seferine kadar srd. 1296 ylna kadar Mara, Bizans, Arap ve Trk hkimiyetlerinde
kaldktan sonra, Memluklar ehri kesin islam hkimiyeti altna aldlar. Bu tarihlerde Buhara
ve Horasan evresinden gelen eitli Ouz kabileleri Anadoluyu yeni bir yurt etmeye
balamlard, gemi yzyllardan itibaren Mara aralklarla gelen Trkmen topluluklarna
tekrar yurt olmaya balamtr. Bozoklarn Bayat boyuna bal bir airet olan
Dulkadiroullar bu yredeki Trkmen topluluklarn kendi egemenlii altna alarak
bamszlklarn ilan ettiler. Mara bir ksm tarihiler Trkmen deposu olarak ifade
etmektedirler.
Anadolu Seluklularn dalmasyla balayan Beylikler Dneminde kurulan Dulkadiroullar
Beylii (1337), Msr, Osmanl ve ran arasnda 200 yla yakn varln devam ettirdi. Bugn
Mara ii olarak adlandrlan srma ilemecilii, orijinal bir Trk Sanat olarak Seluklular
dnemine dayanmaktadr.
Byk kervan yollar zerinde bulunan nfus ve ekonomik ynden stn bir konuma sahip
olan bu ehirde, zengin bir ekonomik yaam neticesinde, her trl sanat dalnda byk
ilerlemeler kaydedilmiti. Bu devirde Mara, srma ilemeleri, Trkmenistan yazl
kaynaklarnda da rastlanld gibi, erkek ustalar tarafndan yaplmakta idi.
Seluklular ve Osmanllar dneminde tamamen yerleik dzene geilmesi sanata ve
sanatlara yansmtr. Seluklular, Ortaasyann gebe ve adr sanat ilemeciliini
gelitirerek srdrm, Duba-i Seluk adyla anlan ipekilik sanayisini de yabanclarn
ilgisini ekecek dzeye getirmitir.
Osmanllar dneminde ipekilik Konya yerine, Bursada srdrlmtr, Bursa saraynn
zenginlii, Evliya elebi Seyahatnamesinde Kebir Saray olarak gemektedir. Bursada
195
dokunan kuma ve kadifeler, 15. ve 16. yzylda Lyon kuma ve kadifeleri ile boy lr
dzeye ulamtr.
Osmanl Saray ile Dulkadirolular beylii ilikilerinin iyi olduu dnemde, elebi
Mehmete gelin giden Emine Hatunun eyizi arasnda bulunan srma ilemeleri saray ve
evresinde ok beenilmiti. II. Sultan Muratn da byk olu ehzade Mehmet (Fatih) de
Dulkadirli Sultanlarndan Sitti Mkrime Hatun ile evlendi. Dulkadirli Sultann eyizleri
arasnda bulunan krk katr yk srma ii bu ince sanatn Osmanl sarayna iyice
yerlemesine sebep oldu. Osmanl hanedanl ile kurulan akrabalk ilikileri stanbulun fethi
ile birlikte Rumeliye geti. Bylece zel bir sanat haline gelerek sadece saralar tarafndan
yaplan bir ileme olmaktan kp ayn zamanda byk bir ileme kolu haline geldi.
Fatih Sultan Mehmetin stanbulu ele geirmesi ile Trk ileme sanatnda gelime sreci
balam oldu. stanbulda saray giyim kuam ve ev eyalarnn yaplp ilendii atlyeler
kuruldu. Saray nakkalarnca rnekleri yaplan ipek ve altn ilemeler, bu atlyelerde grevli
ve saylar iki bini bulan sanatkrlar tarafndan yaplyordu.
Osmanl Saraynda XVI. Yzyl balarndan itibaren aylkl saray sanatlar arasnda
Cemaat Zerdzan, denilen altn iplikle ileme yapan ustalar (Deliba,1993) simkeanlar ve
ipekiler de vard. (Srr,1976) Topkap Saray mzesi arivinde bulunan 923 Rebiylahr
(1526 ocak) tarihli Ehli Hiref defterinin 89. sayfalarnda Cemaat Zerduzan (altn
ileyicileri) bal altnda kaytl (Barta,1999) ustalarn adlar belirtilmitir.
Osmanl Padiahlarnn Fatihe kadar ilemeli Tennure giydikleri bilinmektedir. 13591389 yllar arasnda Bursada devleti yneten Birinci Murat Beyin elbiseleri, o dnemde
sslemeye ne kadar nem verildiini gstermesi bakmndan ilgi ekicidir.Birinci Murat
Bey, krmz zerine srma ilemeli, gs kapal kaftan, belinde altn kuak, siyah yakal
mavi zemin zerine ilemeli stlk giyerdi.(Srr,1976)
Maratan Osmanl Sarayna gelin giden Sultanlarn eyizinde bulunan ilemeler Osmanl
Sarayna deer katarken, bu ilimizin sanatna da byk yenilikler getirmitir. Marata bu
tarihten sonra zengin ailelerin kzlarnn eyizleri arasnda srma ile ilenmi iler bulunmas
adet haline gelmi, kylere, airetlere kadar yaylmtr. Kylerde ve airetlerde gelin olacak
kzlara srma ilemeli fes taklmas adet haline gelmitir.
Osmanl Saraynda XVII- XVIII ve XIX uncu yzyllarda Mara ii eitlemelerinde
yaygnlama ve zenginleme grlr. Maratan bu yzyllarda stanbula g eden ileme
ustalarnn da bu gelimelerde katks bilinmektedir.
1839 ylnda Kavalal Mehmet Ali Paa isyan srasnda, Msr ordusunun igaline
urayan ehre, Msrdan birok muhacir yerletirildi. 1865lerden sonra Kuzey
Kafkasyann Ruslar tarafndan igal edilmesi zerine Osmanl lkesine muhacir olarak
gelen erkez, een ve Lezgi gibi mslman kavimler de blgeye iskn edildiler. Bylece
blgenin ileme sanatnda zengin bir kltrel etkileim olutu.
Trk ileme sanatna kaynaklk edebilecek birok kltr unsurunun bulunduu Marata,
1947 ylnda kurulan ve 1975 den beri yeni binasnda hizmet veren Kahramanmara
Mzesinde zengin ilemeli eserler muhafaza edilmektedir. Mzenin Etnorafik Eserler
Salonunda, blgenin mahalli etnorafik eserlerinden ilemeli kadn erkek giysileri, eitli
196
ziynet eyalar, dme bakr ilemeli kaplar ve muhtelif sava aralar sergilenmektedir.
Sergilenen eserler arasnda, ahap zeri sedef kakma oda takm ve ereveler, gm sedef
kakma ahap ziynet kutular, kadife zerine sim srma ile ilenmi bindall ve cepkenler
bulunmaktadr.
Trk leme Sanatnn Tarihi Geliimi:
Trk ileme sanat tarihi ok eski devirlere, Ortaasyaya dayanr. Uygurlardan gnmze
kadar anlam deitirmeden gelen bezemek szc Anadoluda anlam deitirmeden
gnmze kadar gelmitir. Msrdaki Memluk Devletinde de szck ayn anlamda
kullanlmtr. Eski Msr Trkleri bezenmek iin tonanmak ve knenmek de
demilerdir.(gel,1985)
Trklerin 1071 de Anadoluya gelmesiyle nak teknikleri Yunanistan ve talya yoluyla
Avrupaya gemitir. Gl ve zevkli niteliklere sahip olan Trk Naklar dier trleri
etkilemi kendi zelliklerini korumutur.
Nakn evlerde yaplmas, fabrika ve atlye kaytlarnn olmamas Trk lemeleri hakknda
yeterli fikir edinilmesini zorlatrmtr. Mzelerden edinilen bilgilere gre elde bulunan eski
rnekler XVI. yzyla aittir. XV. yzyl ilemelerinden gnmze ok az rnek kalmtr.
XVI. yzyl ilemelerinde motifler geometrik bir dzen iindedir. Konular meyve ve
ieklerdir. Kompozisyonlarda motifler kelere ve ortalara dalm, daha kk motiflerle
aralar bezenmitir. Simetri arlktadr. ne olarak hesap ii, Trk ii pesentler, altn ve
gm sim youn olarak kullanlmtr. Simler stanbulda kurulan simkehanelerde
ekilmitir. Renklerde domates krmzs (lal), yeil, mavi, sar, beyaz, hardal, hkimdir.
Kenar gzemelerinde siyah ve gri grlr.
XVII. yzylda ayn renkler yan sra, mercan ve yakut renkleri kullanlmtr. Teknik olarak
Mara Dival ii, balksrt, civanka, sarma, kordun tutturma, atma ii, aplike ve tel krma
uygulanm ve yaygnlamtr. Motifler klm, daha grift ve bordr biimindeki
kompozisyonlar oluturulmutur. Motifler doadaki grnmndedir. Budann gzn
simgeleyen intemani bu yzylda tamamen kaybolmutur. XVI. yzyl motiflerine ilave
olarak ibrik, vazo, kandil grlmektedir.
XVIII. yzylda gemi yzylda uygulanan teknikler yan sra suzeni ve tel krma youn
olarak kullanlmtr. Bat ile olan ilikilerin etkisiyle fiyonk, iek buketleri, tabakta
meyveler, vazolar, motifler iinde yer almtr. Kimyasal boyalarn elde edilmesiyle ipliklerde
renk ve ton zenginlii salanm, ilemeler daha canl bir grnm kazanmtr. Gemi
yzyllardaki kompozisyonlara gre bordr biimindeki kompozisyonlarda artma
grlmtr.
XIX. yzyl ilemeleri, renk, desen, teknik ve daha da nemlisi malzeme ynnden bir nceki
yzyla gre ok gerilemi, motif olarak her ey kullanlmtr. adr, bahe, portre, havuz,
kuyu, ku, balk motifler arasnda yer almtr. Mara - dival ii, Antep ii, suzeni
uygulamalar younlam, pul, boncuk, mercan, trtl gibi gereler ilemelere ilave edilmitir.
pek iplikle, pamuk ilii de kullanlm, altn ve gm sim srma yerini dier madenlere
brakmtr.
197
XX. yzyl, geen yzyl renklerine ilave olarak mor, turuncu, ingene pembesi, yaprak yeili
ve sar renkler tm tonlaryla kullanlm, sar ve beyaz sim ile krma tel uygulamadaki yerini
korumutur. Renklerin tonlar ile kullanldklar bu dnemde tek renk uygulamalar da
srdrle gelmitir.(zcan,1994)
Dival Mara ii ileme:
Dival ii, olduka karmak ve ustalk isteyen bir naktr. Szck zor anlamnda Farsa div
kknden gelmitir. Hazrlktan bitie pek ok ilemden oluur.
Tersi ile yz farkldr. Deseni kartondan zel ba ile oyularak hazrlanp, kumaa
yaptrlan ve kartona gerilen, clde denilen zel tezgha tutturularak stte ok katl srma ya
da sim, alttan balmumlu iplikle karlkl tutturularak yaplan bir ileme trdr. dival ileme
yzden sarma tersten hristo teyelini andran bir grntdedir. Sa el stte sol el altta alr.
Biz yardm ile kuma ve karton delinerek inenin alttan ste, stten alta gemesi salanarak
ilenir. Alttaki balmumlu iplik stten, stteki srma iplikler alttan grnmez. Dmler
desenin kenarnda, kartonla kuma arasnda skr. Srma makaralar a denilen makara
tahtasna taklarak, ipliklerin dolamadan gelmesi salanr. Barta, bu ilemi sim skma, sim
yrtme olarak belirtmitir. (Barta, 1995) Eski yllarda karton yerine pamuk ve deri de
kullanlm, iplikle alt dolgusu yaplarak da ileme yaplmtr. (Markalolu,1996)
Dival ileme desenleri genellikle bitkisel bezemelerden, doadan stilize edilerek
uygulanmtr. iek yaprak ve dallardan oluan kompozisyonlar arlktadr. (zcan, 1994Tuta,1971) Hayvan figrlerine ok az rastlanr. Bayrak, sancak ilemelerinde, tablolarda
yaz kullanlm baz sembollere de yer verilmitir.
leme Tekniklerinden Sarma ve pesent eitlemeleri yan sra hasr ine ve ta almas gibi
ineleri de vardr. lemeyi zenginletiren dz ve kvrck trtlla dz metal pullar kullanlm,
farkl renk ve kumalarla aplike teknii de uygulanmtr. Sarayda kullanlmak iin yaplan
eyalarda ssleme unsuru olarak inci, mercan, yakut gibi deerli talar da kullanlmtr.
Saray kuyumculuunun saray ilemeciliiyle ile zdeletii ilemelerden anlalmaktadr.
eski ilemeler ev, ar ve saray ilemeleri olarak gruba ayrlr.
Saray ilemeciliinin arln altn iplik ve klabdan ile ilenen eserler oluturur. Kaln
ipek kumalar, kadife ve deri zerine yaplan btn ilemelerdeki motifler, devrine uygun
olarak kvrml dallar, kurdeleler, iekler, sualar, armalar ve turalar gibi devrin sevilen
motif ve kompozisyonlarn yanstr. Altn iplikle deri zerine sarma veya dival teknii ile
yaplm evrak antalar, cz kesesi, kahve ibrii torbas, kk sofra nihaleleri, terlik,
pabu, gibi rnekleri vardr. Daha nceki yzyllarda olduu gibi sarayda, bakentte,
Mara ve Ktahya kentlerde bu ileme ok yaygnlamtr. zellikle zengin ailelerin
kzlarnn eyizlerinde dival ii yatak rtleri bohalar moda olmu, bindall ad verilen
kadife zerine ileme gelinlikler zellikle Marada yaplmtr. Sarayda ise ok daha
geni uygulama alan bulmutur. Odalarn tefriindeki perdeler, salonu kaplayacak
bylkteki yer yayglar, divan rt ve yastklar ve baz giyim eyalarnda, bohalarda
son derece gsterili olan bu ileme yaygn bir ekilde uygulanmtr. stanbulda arda
dival ii iin kalp hazrlayan dkknlarn bulunduu bilinir. (Deliba, 1993)
198
Mara ii ilemelerde kullanlan ara ve gereler:

plikler: Trk ilemecilii eski dnemlerde srma ile balamtr. Metal ipliklerden srma,
haddeden geirilerek iplik gibi ince bir hale getirilmi altn ya da gm telin addr.
Bu teller ipek zerine sarlm olursa klabdan ad verilir. Altn deil gm zerine altn
yaldz vurulmu olanlarnn ad ise sim dir. Telin silindirik biimde sarlarak elde edilen ve
kesilerek boncuk gibi dikilen gerelere de trtl denir. lemeleri zenginletiren, inci, pul,
deerli talar da kullanlr.
Balmumlu iplik, ilemenin tersinden yrtlerek, yzdeki srmay tutturmada kullanlr.
Ask: mara iinde cldeye smayan byk i parasnn aslmas iin hazrlanm ters
L biiminde, uzun kolu + eklindeki ayaklara balanarak sabitletirilmi, ksa kolunda
arl diremek iin bir asks bulunan ahaptan yaplm bir aratr.
Ca - a: Mara iinde, sim ve srma makaralarnn taklmasnda kullanlan demir ubuklu
tahta, makara tahtas.
imento graf kd: Mara iinde, oyma desen hazrlamada kullanlan bir taraf mat, bir
taraf parlak kahverengi kt.
Clde: Mara iinde kullanlan, ilenecek parann sktrld bir taban zerine eik olarak
yerletirilmi bir mandalla birbirine balanm, alp kapanabilen, iki ibkey cmbza
benzeyen tahta koldan oluan ara.(tezgh)
iri: iri otunun kk tlerek yaplan ve su ile karlarak tutkal gibi kullanlan esmer
sar bir toz.
Makat: Bastrc ta: Mara iinde graf kdn kartona yaptrmada kullanlan irii, iki
kat kt arasnda datmada kullanlan tahta ara.(Ahap kama)
Biz: Mara iinde kaln karton paralarnn ineyi krmamasn salamak ve delik delme
ileminde kullanlmak zere hazrlanm tahta sapl ince sivri ulu tornavidaya benzeyen bir
tr sapl uvaldz.
Mhlke: Mara ii iin hazrlanan karton kalplarda yer alan motifi oyarak karmak iin
kullanlan tahta sapl, keskin kvrk balkl bak.
Bulgular:
Mzede bulunan dival ilemeli rnler, XIX. yzyla kaytldr. Bunlar; bindalllar,
cepkenler, yatak rtleri ve yastklardan olumaktadr. 1 cepken, 5 bindall giysi incelenmeye
alnmtr. lemeler, konu, kompozisyon, ilemede kullanlan gereler ve uygulanan teknik
ynnden incelenmitir.
rnek 1- Cepken: Bitkisel bezeme olarak, stilize yaprak, iek, dallar uygulanmtr. n
beden kompozisyonu, cepkenin kesimine paralel dz kaln izgiler dik a oluturacak ekilde
yerletirilmi, topra sembolize eden dairesel birimlerin zerine stilize yapraklar simetrik
olarak yerletirilmi, i kelerde stilize iekler yer alm, d tarafta mine iekleri
serpitirilmi, omuzlardan yaprak ve ieklerden oluan kk buketler aaya doru
ynlendirilmi, aralara serpitirilen metal pullar ve kenardaki harlarla kompozisyon
tamamlanmtr. Arka bedende ise: Alt ksmda ndeki gibi toprak, yaprak ve iekler,
simetrik olarak yer alm, stte stilize yaprak, iek ve kvrml dallar simetrik olarak
yerletirilmi, en stte yaprak ve dallar simetrik dzende motif oluturarak yerletirilmitir.
D tarafa serpitirilen mine iekleri ve omuzlardan inen buketlerle kompozisyon
tamamlanmtr.
199
lemede kullanlan gereler, gm metal iplik, trtl, pul, aplikelik kumalar, renkler ise
siyah zemin zerine, mavi, yeil, gri, krmz ve gm metal iplikten ve pullardan
olumaktadr. Sarma, atma ve trtl pul dikileri de uygulanan tekniklerdir.
rnek 2- Bindall giysi: n yaka yrtmal, evaze etek, dz kollardan oluan bindall giysi
zerine bitkisel bezemelerden stilize gl, iek, yaprak ve dallar, etek ucu, etek, beden ve
kollarda kendi iinde bamsz motifler, iki motiften oluan bitkisel bezeme atlamal ve
balantl tekrarlarla bir bordr oluturmutur. Etek ksmnda, kvrml dallarn, yaprak ve
stilize ieklerin bulutuu ana motifler simetrik olarak zengin bir grnmle yan taraflara
dalmtr. Giysinin gs ksmlarn bir daldan kan iek ve yapraklarn omuzlara doru
uzanan bir buket oluturduu, yaka ucundaki iekten kan ve motifi alttan U eklinde bir
zincir grnmndeki birim ile kucaklayan ve yanlardan sarkan pskl grnml
bezemenin tamamlad, yaka kenarnda, d kenardaki kaln izgiye i ie gemi iki yarm
dairelerin oluturduu ince bordrn yer ald, kollarda ise, omuzdan balayan dallara bal
olarak gelien iek ve yapraklarn oluturduu bezemenin kol azna doru uzanarak
kompozisyonu tamamlad grlmektedir. Zengin bir grnme sahip olan bezemede her
motif, her birim kendi iinde bir btnlk tamaktadr.
lemede kullanlan gereler, altn metal iplik, trtl ve pullardan, renkler ise, mor zemin
zerine altn sarsndan olumaktadr. Sarma, kabartma, trtl pul dikileri de uygulanan
tekniklerdir.
rnek 3- Bindall Giysi: n yaka yrtmal, evaze etek, dz kollardan oluan bindall giysi
zerinde bitkisel bezemelerden stilize iek, gl, yaprak ve dallar; etek, beden ve kollarda
kendi iinde bamsz motifler, bordrler ve buketler oluturmutur. Etek ucunda iek,
yaprak ve dallardan oluan motif dzgn sralamalarla yerlemi, pskll, yarm daire kolye
grnml balantl sralamalardan oluan bezeme bitkisel motifi kucaklayarak bir bordr
oluturmutur. Etek ksmnda, kvrml dallarn yaprak ve stilize ieklerin bulutuu ana
motiften simetrik olarak ve zengin bir grnmle yan tarafa dalmtr. Etek ucundaki
bordre benzeyen pskll ve kurdeleli, kavisli pek ok izgisel birimlerin, stilize dal, yaprak
ve ieklerin oluturduu bezeme ana motifi, simetrik olarak U eklinde kucaklam ve
kavis yaparak yanlarda etek ucuna doru indii, giysinin gs ksmlarn bir daldan kan
iek ve yapraklarn omuzlara doru uzanan bir buket oluturduu, alt bezemelere uygun
olarak, pskller ve izgisel birimlerin U eklinde, buketleri kucaklad, yaka kenarnda,
erevelenmi kk sapl bir iein dzgn sralamalarla yerletii, kol aznda, etek
ucundaki bordrn yerletii ve omuzlara doru dallara bal olarak gelien iek ve
yapraklarn oluturduu bitkisel bezeme ile kompozisyonun tamamland grlmektedir.
Zengin bir grnme sahip olan bezemede her motif, her birim kendi iinde bir btnlk
tamaktadr.
zerine altn sarsndan olumaktadr. Sarma, kabartma, trtl pul dikileri,atma ve hasr ine
de uygulanan tekniklerdir.
rnek 4- Cepken: bitkisel bezeme olarak, stilize yaprak, gl, iek, dallar uygulanmtr.
Sa n bedende, S kvrml bir dal zerine yerleen gl, yapraklar kavisli dallarn stne,
ortada ay ve alt keli yldzn yer ald, ok ta yaprakl stilize bir iek yerlemi, onun
zerine tekrar gll kavisli dallar ve yapraklardan oluan bir grupla bezeme tamamlanm
ve simetrik biimde sol tarafa da yerlemitir. Yaka ucunda l bir yaprak grubunun aaya
200
simetri oluturacak biimde dnd ve oval halkalarn zincir gibi, yan dikilere doru
hafife kavislendii, orta blmn minik ikiz yapraklarla doldurulduu zincirsel birimin yer
ald, etek ucunda oluan boluun stte ikinci halkadan dal, iek ve yapraklarn kavisten
oluan boluu doldurarak n kompozisyonu tamamlad, arka bedende ise; Dz bir dal
zerine simetrik olarak yerleen be gl ve yumuak kvrml ok yaprakl dallarn
oluturduu ana motiften, orta glden kan stilize iekli simetrik yaprakl kk motifi,
sadan soldan kucaklayarak yukarda birleen yaprakl dallarn ucunda bir gl yer alm ve o
glden drt yana uzanan yumuak kvrml dallar stilize iek ve yapraklarla zengin bir
bezeme oluturmu, d taraflara yerleen kk mine iekli ve saa sola uzanm
yapraklardan oluan kk birimlerle yerlemi, kollarda, kol azndan balayan omuza
doru gelien dal, yaprak ve ieklerin oluturduu bitkisel bezeme ile kompozisyon
tamamlanmtr. Zengin bir grnme sahip olan bezemede her motif, her birim kendi iinde
bir btnlk tamaktadr.
zerine altn sarsndan olumaktadr. Sarma, kabartma, trtl pul dikileri, ine ard
uygulanan tekniklerdir.
rnek 5- Bindall Giysi: n yaka yrtmal, ok geni kesim evaze etek, dz kollardan
oluan bindall giysi zerinde, bitkisel bezemelerden stilize iek, gl, yaprak ve dallar, etek,
beden ve kollarda tamamen bamsz motifler, bordr ve ayrca tek iek ve kk dall
iekten oluan minik bitkisel birimler kompozisyon iinde yer almtr. Etek ucunda iek
yaprak ve dallardan oluan motif dzgn sralamalarla sola dnk yerleerek bordr
oluturmutur. Etek ksmnda, elips, uzunca bir dal ve dairesel olmak zere ayr deerde
bitkisel motif yer almtr. Her biri ana motif deerinde grnmektedir. n ortas, sa alt
ksmndan kan bir motif, iki dal zerine yerletirilmi stilize glden kan yumuak kvrml
dallar,yaban glleri, yapraklar genileyerek gln evresinde yer alm, ste yerleen bir
yaban glnden ykselen tek dal yaban glleri, yldz iekleri ve yan dikie elli- altm
derece eimli olarak etekte yerini almtr. Bu motifin sa tarafna stilize iek, dal ve
yapraklardan C kvrml ve ortada buluan bitkisel bezeme, ortada ykselen bir gl,
yanlardan ortaya dnk birer yaprak ve stte yapraktan oluan motif saa meyilli olarak
yerlemitir. Sa st tarafta bele yakn ksmda, saak kk izlenimi veren be ulu bir
bezemeden ve ona bal olarak yerlemi glden ykselen ve yanlara alan kvrml dallar,
yapraklar ve iekler simetrik olarak yerlemi ve en stte yer alan bir stilize iekle
tamamlanan motif etekte en st yeri almtr. Bu motifler atlamal sralamalarla ve solda
simetri oluturacak eimde yerlemi grnmektedir. Aralara papatya izlenimi veren iek ile
simetrik dal ve yapraklar olan minik bir iek aralara serpitirilerek etek kompozisyonu
tamamlanmtr. Bedenin sa tarafnda yaka yrtmacnn kenarna yerleen dz kaln izginin
belinden kan yaprakl dal S kvrm oluturarak omuza kadar ykselmi, ibkey alanlara
birer gl yerletirilmi, stteki gl dal ve yapraklarla evrelenmitir. Sol tarafa simetri
uygulanarak beden kompozisyonu tamamlanmtr. Kol azna paralel olmayan izgiler
arasna dal, yaprak ve ieklerden oluan birim eklenerek bordr oluturulmu, kol stne
belin hemen altndaki pskll motif yerletirilmitir. Vitrinde olduu iin arka beden ve
kemerin alt grntlememitir. Olduka zengin bir grnme sahip olan bezemede her bir
motif, ana motif arlndadr.
lemede kullanlan gereler, altn metal iplik ve pullardan, renkler ise, bordo zemin zerine,
altn sarsndan olumaktadr. Sarma, kabartma, pul dikileri de uygulanan tekniklerdir.
201
rnek 6- Bindall Giysi: n yaka yrtmal, evaze etek, dz kollardan oluan bindall giysi
zerinde bitkisel ve nesneli bezemelerden stilize iek, yaprak, dal, pskl ve sepetler, etek,
ucu etek, yaka kenar ve kollarda bamsz motifler oluturmutur.
Etek ucunda C kvrml iki dal ve yapraklardan ve birleim yerinde kegen oluturan
motif, dzgn sralamalarla yerlemi, aralara gelen minik stilize iek balanty salayarak
bordr oluturmutur. Ortada dik bir dal zerine yerletirilmi stilize iek, yaprak ve iekli
sepetler simetrik bir motif oluturmu ve st ste kez yerleerek yaka yrtmacna kadar
ulam. kinci motif ise; C kvrml dallar grnm veren, stte ve altta alp ortada
daralan bir bezeme, ana motifin iki tarafnda yer alm, kvrml ve yaprakl dallar zarif bir
grnt oluturmu. Aralara, aaya dnk yaprak zerine minik dal, simetrik yapraklar ve
iekten oluan motif etee paralel yerleerek kompozisyonu tamamlamtr. Yakada yrtma
boyunca yerlemi ve kaln izgisel bir birimin yannda omuzlardan balayan S kvrml
dallar, stilize iek, yapraklar ve aaya dnk yerleen pskller beden kompozisyonunu
tamamlamtr. Kol aznda D grnml izgisel birimlerin oluturduu ince bezeme
stne dik bir dal zerine simetrik yerleen C kvrml yaprakl iekli dallardan oluan
motif kompozisyonu tamamlanmtr. Zengin bir grnme sahip olan bezemede her motif
her birim kendi iinde bir btnlk tamaktadr.
lemede kullanlan gereler, altn metal iplik ve pullardan, renkler ise, mor zemin zerine
altn sarsndan olumaktadr. Sarma ve pul dikii da uygulanan tekniklerdir.
Sonu, yorum ve neriler:
Dival Mara ii, yzyllardan beri Kahramanmarata uygulanmaktadr. Kullanlan iplikten
dolay Srma ii adyla da anlmaktadr.
Kz Teknik Yksek retmen Okulu programlarna, nak retmeni erife Sander
tarafndan Kahramanmaratan getirtilen ve Kz Teknik retim Ankara Olgunlama
Enstitsnde (1958) grevlendirilen erkek srma ustas ile girmitir. retim programlarna
Mara Srma ii olarak giren nak, son yllarda Dival ii olarak deitirilmitir. Farsada
zor anlamna gelen div kknden gelen dival ii gerekten zor ve ok aamal bir nak
trdr.
Kahramanmara mzesinde dival ilemeli rnler arasnda, bindall giysiler, cepkenler, yatak
rtleri, yastklar bulunmaktadr. Mara iinin tm zelliklerini tayan alt rn incelemeye
alnmtr.
ncelenen giysilerin biiminde geleneksel zellikler yani sadelik korunmutur. Dz kollar,
evaze etekler n plandadr. Bat modellerinin etkiledii Trakya blgesinde grld gibi
abartl yakalara, bzg ve pililere, frfr gibi unsurlara yer verilmemitir. Bitkisel
bezemelerin arlkta olduu gzlenmekte, gnmzde de nemini koruyan, stilize gl ve
iekli bezeme konularnn arlkta olduu grlmektedir. Stilize gl, dal, iek ve
yapraklarn oluturduu motiflerin kendi iinde ve kompozisyonda simetrik dzende
yerletii gzlenmektedir. Dival ilemeli rnlerde, zellikle giysilerde Yldrn da saptad
gibi birden fazla motifin yer ald zengin bir kompozisyon dikkat ekmekte ve her motif, ana
motif arln tamaktadr. Bu motif ve bordrler o kadar zengin ve gzeldir ki, bu
ilemeler kesilip paralara ayrlarak, yastk, mine rts, anta ve benzeri rnlerin
yapmnda ssleme unsuru olarak kullanlabilmektedir. Bu rneklere sat amal kurulan,
202
internet sitelerinde de oka rastlanmaktadr. Kullanlan gerelerde gm ve altn ipliklerden

sim, srma ile trtl pul gzlenmektedir. Renklendirmeye yer verilmemitir. Deliban
vurgulad gibi, zel hazrlanm trtllar serpitirilen pullarla bu ilemelere kabart ve
prltlar katlmtr. Uygulanan tekniklerde, sarma, atma ve trtl pul dikileri ile aplike
(oturtma) ilemeleri grlmektedir. Mzede bulunan ve aplike uygulanan cepkenin ayns
Gazi niversitesi Mesleki Eitim Fakltesi Mzesinde ve Kltr Bakanl kaytlarndan
anladmza gre zmir Mzesinde de bulunmaktadr. Bu benzerlikler Yldra gre, Ayn
tarih srecinden geen insanlarn ayn kltr deiimlerine maruz kalmalar sonucu farkl
blgelerde yaamalarna ramen benzer ruh durumunun ifadesi olarak benzer ve e motiflere
gitmelerinin doal bir sonu olduunu gstermektedir. Bu yoruma, eyiz geleneini ve
Anadoluda dr olarak adlandrlan hediye bohas verme adetlerini eklemek
gerekmektedir. Ayrca, stanbulda XIX. yzyl sonlarnda artk pek ok ilemecinin ticari
amal ileme yapt, gelen gezginlerin notlarndan ve yerli kaynaklardan anlalr. Bu
sanatn ok sayda kadn ve erkek iiyi besleyen bir i sahas olduu gzlenir. Samatyada
Yenikyde Boaziinin eitli semtlerinde ve ou da ehrin iinde yzlerce iinin alt
kurulular vard. Bu i yerlerinden bazlarnda yz civarnda, ehrin iindeki SadullahLevy firmasnda ise alt yz iinin altn belirten kaynaklarn varl, ilemenin, ilemeli
kumalarn nemli bir retim dal haline geldiini gsterir. (Deliba,1993)
Bu kaynaklar da gstermektedir ki, ilemeler ticaret ve hediye yolu ile el deierek gnmze
ulamtr. Bu durum, ilemelerin tmnde yresel zellikleri belirlemeyi zorlatrmaktadr.
lemelerdeki bu benzerlie XIX. Yzyln ikinci yarsnda alan Kz retmen Okulu ve kz
okullarnn almas da etkili olduu dnlmelidir.
XIX. Yzyl ilemeleri ile gnmz ilemeleri arasnda Kahramanmara blgesinde zellikle
kullanlan renk ve biim ynnden ok az bir deime olmas, deiimin sadece, tr, ara,
gere gibi zaman ve imkn durumu ile dorudan ilgili konularda olmas gibi durumlar
blgede meydana gelen deiimlerin sonucunu olaan bir deiim olarak grmemize yol
amaktadr. Ayrca Cumhuriyetin ilk yllarnda yaygn olarak klk kyafetlerde kullanlan
ilemeler kyafet inklbndan sonra deien kltrle birlikte deien kyafetlerde de daha da
azalmtr. (Yldr,1986)
Gemite, hemen her evde youn olarak ilenen, kral ve kralielere sunulan Mara ii
ilemeler, gnmzde retimi durmu, pek ok ilimizde olduu gibi ne yaz ki,
Kahramanmarata da sadece Kz meslek Lisesinde ve baz eitim kurumlarnda retim
dzeyinde yaplmaktadr. Deien yaam koullar, kadn ve erkei farkl mesleklere
ynlendirmi, babadan oula, anadan kza geen geleneksel meslekler ve uralar gnmz
gereksinimlerine cevap veremez duruma gelmitir.
sizliin ve gen nfus orannn ok yksek olduu lkemizde, planl bir alma ile
yaplabilecek el sanatlar almalar lke kalknmasnda ok nemli bir rol oynayabilir. Her
yata ve cinsiyette, renim seviyesinde ev ve atlye ortamnda retimi yaplabilecek dival
ilemeleri ev ve lke ekonomisine azmsanmayacak dzeyde katk salayabilir. Dolunun
stihdam Dosyasnda da vurgulad gibi: El Sanatlar retiminde gen nfusu aktif hale
getirirken, ev hanmlar da yuvalarndan ayr kalmadan ev ekonomisine katk yapabilirler.
(Dolu,2004)
Bunun iin; Yrede, kapsaml projeler uygulanarak aratrma, inceleme ve belgeleme
almalar balatlmal, arivleme, kataloglar oluturma, yeni tasarmlar yapma, i ve d
203
pazarlar iin turistik eya retimine geerek, bireylere i olanaklar hazrlamak ve el

sanatlarn ekonomiye kazandrmak Trk kltr asndan ok byk nem tamaktadr.
Bylece Trk sanat ierisinde zel bir yere sahip olan yre ilemeleri layk olduu ekilde
deerlendirilmi olacak, sadece mzelerimizde grsel hizmet vermek yerine gnlk
yaammza girmi olacaktr.
KAYNAKLAR
BARITA, H. rcn. Osmanl mparatorluu Dnemi Trk lemeleri, Kltr Bakanl
Yaynlar Sanat Eserleri Dizisi/2, 1999.
DELBA, S. leme Sanat s.169181, Geleneksel Trk Sanatlar, Haz. Mehmet zel
Kltr Bakanl Yaynlar, 1993.
DOLU, Editrden ereve, (MSAD), Yl:12 Say:32- Haziran, 2004.
MARKALOLU, . Dival leme (Srma Mara ii), zkan Matbaaclk, Ankara, 1996.
GEL, Bahaeddin, Trk Kltr Tarihine Giri V, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar
638, Kltr Eserleri Dizisi: 46, 1985.
ZCAN, F. El Sanatlar ve Ev Ekonomisi, ereve (MSAD), Yl:12, Say:32, S.62-64,
2004.
ZCAN, F.(Tuta), Trk Naklar retim Yapraklar, nder Matbaas, Ankara, 1994.
SRR, A. Trk leme Sanat, Ak Yaynlar Trk Ssleme Sanatlar Serisi: 4, 1976.
TUTA, F. Trk Naklar Meslek Analizi (Antep ii, Mara ii, Bartn ii, ne
Oyalar), MEB: Mesleki ve Teknik retim Ett ve Programlama Dairesi Yaynlar,
No: 75, 1971.
YILDIR, Erol. Kahramanmara Yresi Trk leme Sanat, G.. Sosyal Bilimler Yksek
Lisans Tezi, 1986.
www.kahramanmara.gov.tr
204
FOTORAFLAR :
205
206
EGE NVERSTES DEVLET TRK MZ KONSERVATUARI

HALK ALGILARI - HALK OYUNLARI - GELENEKSEL GYM
KUAM VE HALK MZ MZE VE ARV OLUTURULMASI
PROJES
Emir Cenk AYDIN 71
Gnmzde, halk bilimi ile ilgilenenlerin ska dile getirerek kaygland konu, kreselleme
ve kresellemenin yerel kltrlere olumsuz etkileridir. Gnmzde hzla deien iletiim ve
teknoloji alkanlklar ile beraber, maddi ve manevi kltrel eler de hzl ve analiz
edilemez bir boyutta deiim gstermekte, ilevini yitiren ou ise yok olmaktadr. Bu
durum, gnmz halkbilimcilerini, blgesel kltrel yaplarda, maddi manevi deer ve bilgi
olarak ne varsa toplamaya ve arivlemeye yneltmektedir. Sz konusu deiim o denli hzl
ve gl bir biimde meydana gelmektedir ki, kltrel yozlama karsnda olumlu bir strateji
gelitirilememektedir.
Bir arada yaayan insanlar ortak kltrel tecrbe alanlar dhilinde maddi ve manevi sahip
olduklar her eyi paylarlar. Blgedeki yerel iletiimsel ortamn canll ve ilevsellii
sayesinde bu paylam gerekleir. Lokal iletiim kanallarnn canll ve ilevsellii,
kltrn korunarak canl tutulmas ve sonraki nesillere aktarlmas konusu kadar, uluslarn
birlik ve beraberlik iinde yaamas bakmndan da hayati nem tamaktadr.
Trk halk kltr, halkn dil, kltr, duygu, dnce ve beenisiyle oluturup yaatlan,
gemiten gnmze gelmi, toplum, insan ve doa gereiyle ekillenmitir. Kltr miras,
insanln ortak mirasdr. Her millet hatta her uygarlk dil, kltr, tarih mirasyla dnyada
yerini alr. Bireylerin kklemesi ve toplumsallamas, bu mirasn iinde gerekleir. Kltr
miraslar gemiin tanklardr, bu ynleriyle gelecein ekillenmesinde etkendir. Halk
kltr rnleri halk arasnda mayaland iin, halkn kltr yapsn ve dokusunu ortaya
koyar. Halk kltr toplumsal yaamda birliktelii pekitirici, dayanmay arttrc
zelliklerini srdrerek bir ilev stlenir, halkn kendi kltryle yabanclamasn nler.
Halk kltr rnlerinin halkn ortak duygu ve dncelerini dile getirmeleri bakmndan
Trk kltrnn korunmasnda, yaatlmasnda nemli ilevleri vardr. Halk kltr,
uygarlklarn yaratcs olan insanlarn kimlik ve kiiliinin temel belirleyicisidir. 72
Ksaca halkn kendini ifade biimi olan halk kltr, tpk bir dil gibi kendi i sisteminde zel
anlamlar olan baz nitelerden meydana gelmitir. ok uzak toplumlarn bile birbirleri ile
kltrlenme etkileimi iinde olabildii gnmzde yaama biimlerini ve zellikle
geleneksel yaama biimlerini, endstri devi lkelerin pazarlama stratejilerinin bir paras
olan medya aracl ile maniple ettikleri ve istedikleri ynde deitirdikleri ortadadr. Ksaca
anlatmak gerekirse, zengin ve gl lkeler, kurduklar dzenle zayf lkelerin kltrlerini
kendi rettikleri mallar satabilecekleri, bu mallara ihtiya duyan ve tketen kltrler haline
getirmeye almaktadrlar. Zayf lkelerdeki yaama biimleri, kresellemi dnyadaki tek
tip kltrn yaratt yne doru gittike, bu lkeler iyi birer pazar durumuna geliyor, ayn
71
72
Ege niversitesi, Trk mzii Devlet Konservatuar, Trk Halk Oyunlar Blm, retil Grevlisi
Prof.Dr. Erman Artun, Kreselleme Olgusu Karsnda Halk Kltr, ukurova niversitesi Trkoloji
Aratrmalar Merkezi, nternet Makalesi, http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/10.php
207
eyleri tketen, tek tiplemi bir dnya kltr, global kltr oluuyor. Burada nemli bir
nokta, halk kltrlerinde gerekleen lokal deiimin masum ve doal srecin gerei bir
deiim srecinden ok, yapay bir deiim sreci olmasdr.
nsan yaam bir etkinlikler btndr. Yerel-geleneksel yaam biimleri, modern ehirlerin
yaam biimlerine gre kltrn yaand, paylald ve bu paylamn kutland sosyal
etkinlikler bakmndan zengindir. nsanlar, bir araya gelip bireysel ve toplumsal duygular
paylar, birbirleri ile yakn ilikiler kurar ve sosyalleirler. Bunlar, toplumlar, uluslar bir
arada tutan etkinlikler olup en byk zellikleri derin anlamlar ve barndrdklar
duygulardr. nsan hayatnn her alanndaki etkinlik veya uygulamalarn devamll, sz
konusu etkinlik veya uygulamann, katlmclarna yaattklar ve kazandrdklar ile dorudan
ilgilidir. Anadolu halk kltrnde rastladmz birok kltrel uygulamada da katlmclarn
(halkn) kazanmlar ortadadr; kreselleme ve benzeri etkilerle yaplar deien
uygulamalarn durumlar ciddiyetle gzden geirilmelidir. Bilindii gibi halk kltrnn
nesilden nesile aktarlmas sreci szl gelenekle gnmze kadar gelmitir. Biroumuzun
bugn gzlemledii zere szl gelenek artk yerini teknoloji ve onun rnlerine brakm 73,
nesiller aras aktarm, teknolojinin ellerinde, rotas pek belli olmayan, kontrolsz bir ak
sergilemektedir.
Gnmzde, sosyal katlmclarn, yani halkn, paylatklar kltrel etkinliklerden
beklentilerinin tarifi de deimitir. Bir baka deile, halkn, yaadklar ve hissettikleri
deimi ve bu yzden kendi kltrnden beklentileri de deimitir. Teknoloji ve
kreselleme ile bu yeni beklentiler de doal olarak halkn kendi kltrn deitirmesi
abasna girmesine neden olmutur. Bu durumun sonucunda da kaotik bir yeniden
kltrlenme sreci domu ve bir bakma yresel veya geleneksel yaayan halk, kendi
kltrel alkanlklarn kendi kendine deitirir veya deitirmeye abalar bir duruma
gelmitir.
Sonu olarak kltrmzn iinde bulunduu durum hite i ac deildir. Gnmzde yeni
nesillere aktarlacak olan kltrn ne durumda olduu herkes iin nemli bir sorudur.
Kreselleme etkileri ve teknolojik gelimeler, kltrn pratiklenme biimlerini
deitirmektedir. Bu deiimler, kltrn yeni nesillere aktarl srecini de olumsuz
etkilemektedir. Kltr, yeni nesillere aktarlrken deimekte fakat bu deiim olmas
gerektii biimde doal yollarla olumamaktadr. Yaama biimleri, zellikle kresel
ekonomi ve onun gdmnde olan medya unsurlar tarafndan yeniden biimlenmektedir.
Gelecekte, maddi ve manevi kltrel deerlerimizin nerede ve nasl bulunaca konusu
iddetle nemini arttrmaktadr.
Tm bu deerlendirmelerden sonra anlalaca zere, maddi ve manevi kltrel deerleri
korumak, kayt altna almak ve daha sonraki nesiller iin doru ve kullanlr olmalarn
salamak, kukusuz yaplacak ciddi derleme almalar ve derlenen bilginin bilimsel
tasnifiyle mmkndr.
niversitelerin eitim retim grevi yannda nemli bir dier grevini de aratrma
oluturmaktadr. Bu ok nemli ynn ele almak biz akademisyenler iin globallemenin
73
Prof.Dr. Erman Artun, Kreselleme Olgusu Karsnda Halk Kltr, ukurova niversitesi Trkoloji
Aratrmalar Merkezi, nternet Makalesi, http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/10.php
208
hzla yok ettii alanmzda daha da nem kazanmtr. Yarnlarda gemii anlatan ariv ve
gemii gzler nne sererek yaatan mzeler tm ilgililerin bavuru merkezleri olacaktr.
Gnmzde halk oyunlar yneticisi, reticisi, oyuncusu, mzisyenleri ve kostm
yapmclarndan tak ve aksesuarclarna uzanan ok geni kitlelerin ilgi alan olmutur. Bu
alann en nemli konusunu geleneksel giyim kuam oluturmaktadr. Kukusuz bu konunun
dorular, gnmzde, az da olsa sandklarda saklanmaktadr. Bu rnekleri Viyanadan in
Seddine uzanan geni bir corafyada yaayan devletlerin eitli kltr, dil ve inan
farkllklar gsteren topluluklarndan alnan rneklerin bir mzeye tanmasnn yararlarn
anlatmaya gerek yok sanyorum. Bu alanla ilgilenen dnya insanna, oluacak mzeyi gezmek
ya da internet kanal ile mze ve arivden yararlanmak, snrsz bir hizmet olacaktr.
2000 ylnda Ege yresi halk oyunlar, halk mzii ve geleneksel giyim kuam aratrmas ile
balayp daha sonra Trkiye geneline yayan E..D.T.M.Konservatuar bu almasn Trk
Dnyasna genileterek Balkanlardan balam ve 2004-2005 yln Ege niversitesi ve
Devlet Planlama Tekilatnn ortak katklar ile srdrmektedir.
Ege niversitesi Devlet Trk Mzii Konservatuar Trk Halk Oyunlar Blm, bu anlamda
kurum olarak zerine den grevi yapmak adna nemli bir alma ierisindedir. Bu alanda
Ege niversitesi ve D.P.T nn maddi destek verdii sayl byk projelerden biri olarak tarihe
geecektir. Sz konusu projeleri balatan blm bakan Yard. Do.Dr. Cengiz Aydn,
blmn 20 kadrolu retim ye ve grevlileri ile halen projeyi yrtmektedir.
Uluslarda bar ve ortaklk anlay temellerini glendirmek ve zellikle Balkanlarda ve
Anadoluda yaayan eitli medeniyetlere ait etnografik ve folklorik geler tayan halk
oyunlarnn, alglarnn ve giysilerinin tarihsel bir perspektifte kategorilendirilmesi konusu,
projenin balca amacdr. Ayrca yeni anlay, yaklam, dnce ve deerlerle kendi
atlyelerimizde bu konularda elde edilen malzemenin yorumlayacamz formlaryla da
gelecein biimlendirilmesine dnk katkda bulunma imkanlar da yaratlmas
amalanmaktadr. Projenin hedefi ise Avrupa ve Dnya lkeleri halklardr. Projenin
amalanan sosyal ve bilimsel faydalar ise; konservatuarmzca gnmze kadar yaptmz
alan aratrmalar sonucu oluturduumuz arivimizden yararlanarak ve tasarladmz alan
aratrmalarndan edineceimiz yeni birikimlerle ortaya karmay planladmz etnografik
ve folklorik zellikler tayan halk giysilerinin evrimini, gemiten gnmze kadar gelen
kazanmlar bir tarihsel perspektif dorultusunda mzeletirmek. Halk Kltr Ana Bilim
Dalnda dnce ve eser reten aratrmac, bilim adam, yazar ve rencilerin almalarna
katkda bulunaca ve geni halk kitleleri iin bir ilgi oda olaca yaklam ile, bu
mzeyi oluturacak giysi, aksesuar, tak ve halk alglar ve her trl grsel malzeme ve
yazl metinlerin derlenmesi konularn kapsayacaktr. Elde edilen verilerin Trke ve eitli
yabanc dillerde yaynlanmas da planlanan almalar dahilindedir.
Toplanan etnografik ve folklorik malzemeler ve bunlarn kendi atlyelerimizde yrumlanarak
retilecek formlarnn Ege niversitesi Atatrk Kltr Merkezinde, Okulumuz Sergi
Salonunda, Ege niversitesi Kampus Kltr ve Sanat Merkezi ile bu proje kapsamnda
dnlen Mzede devaml sergilenmesi, yurt ii ve yurt dnda tehir edilerek bu konudaki
zenginliin tantmna katkda bulunulmas amalanan hedeflerden dier bir kadr.
Projenin ilk yl olan 2004te Makedonya, Bulgaristan, Yunanistan, Bosna-Hersek, Kosova ve
Romanya olmak zere toplam alt Balkan lkesi, her biri drt aratrmacdan oluan ekiplerle
209
ziyaret edilmi, sz konusu lkelerde alan aratrmas ve derleme almalar yaplmtr.

Aratrma yaplan Alt lkede toplam 110 uzman ve 360 kaynak kii ile grmeler
yaplmtr. Sz konusu lkelerde, toplam 57 kurum ve dernek ziyareti gerekletirilmitir.
Bu lkelerde toplam 47 adet 2820 dakika sreli kaset kayd gerekletirilmi, 4553 adet
yksek znrlkl fotoraf karesi ekilmitir.
Bu alt lkeden srasyla u malzemeler toplanmtr;
Makedonya
Bulgaristan
Yunanistan
Bosna-Hersek
Kosova
2 takm geleneksel giysi

1 ark, 1 nlk
1 zurna, 1 kemene, 1 takm geleneksel giysi
1 iki sapl saz, 1 eski gusle, 4 takm geleneksel giysi
18 takm geleneksel giysi, 8 erkek kuak, 20 ift orap, 8 yelek
Projenin ikinci yl olan 2005te, Makedonya, Kosova, Moldova, Krm ve Srbistan- Karada
olmak zere toplam be Balkan lkesi yine her biri drder aratrmacdan oluan ekiplerle
ziyaret edilmi, sz konusu lkelerde alan aratrmas ve derleme almalar yaplmtr.
Aratrma yaplan be lkede toplam 50 uzman ve yaklak 400 kaynak kii ile grmeler
yaplmtr. Toplam 18 kurum ve dernek ziyareti gerekletirilmitir. Bu lkelerde toplam
1920 dakika grnt kayd yaplm ve 3830 adet yksek znrlkl digital fotoraf karesi
ekilmitir.
Bu be lkeden srasyla u malzemeler toplanmtr;
Makedonya
Kosova
Moldova
Srbistan- Karada
3 takm geleneksel giysi, 1 ddk, 1 gayda

8 takm geleneksel giysi, 13 para etek, yelek, gmlek, alvar, kuak,
balk, nlk, arkalk
3 takm geleneksel giysi, 1 balalayka
60 adet giyim-kuam paras
Bu nemli iki merkezin oluumuna destek olan Ege niversitesi Rektrl, zellikle sergi
salonlarnn kullanm ve aratrmada kullanlan teknik donanm yansra yrtc ve
aratrma uzmanlarnn grevlendirilmesini salam, DPT ise bte desteinde bulunarak
byle iki merkezin olumasna en nemli katky yapmtr. 2007 de internete yklenmesi ve
2008 de tamamlanmas planlanan bu nemli merkezlerin imdiden gururunu yaayan bu
kurumun bir eleman olmaktan kvan duymaktaym.
Alanla ilgili kii, kurum ve kurulularn bu v.b konularda aray ve aba iinde olmalarn ve
bu konulardaki hayati aba ve desteklerinin devamlln diliyorum. Bilinmelidir ki bu
aratrmalar yapmak isteyenlerin baarlar devletin desteine bal gerekleebilir. Bu
destek zengin kltrmzn aynas ve gzel lkemizin vitrini olacak dncesindeyiz. Bu
projeye katk salayan D.P.T n alanmz adna katklarndan ve ilgilerinden dolay kutlar ve
bu duyarlln devamn dileriz.
210
A SUCCINCT SURVEY OF THE GLOBAL VARIATION AND

DISTRIBUTION BELLY DANCE COSTUMES THROUGHOUT TIME
AND SPACE
Jaynee RABB AYDIN
Belly Dance- A Modern Global Fashion

Oriental dance, commonly known as raqs al sharqi in Arabic, is perhaps the most frequently
staged version of the dances categorized under the umbrella term belly dance. Based on a
combination of traditional dance movements from a wide geographic area including North
Africa and Egypt as well as Lebanon, Jordan, Syria, Turkey, and Persia, raqs al sharqi blends
together a variety of kinetic vocabularies into a hybrid, yet cohesive, structured movement
system (Wood, 1980) 74. As a result of these varied components, the commercially
popularized cabaret belly dance is a diverse dance tradition that subsequently features diverse
costuming and attire.
Clearly, belly dance has gained status as a global phenomenon, with performers and
supporting ateliers and vendors located in all corners of the world. While continuity of the
form and features of belly dance fashion remain to some degree consistent throughout time
and space, there remains tremendous variety between styles and representations of the
associated dance costume both in the past as well as the present.
The Varied Costumes of the 19th and 20th Century
The term belly dance is based on the French danse du ventre meaning dance of the
stomach, and was circulated during the late 1800s in paintings, literature, and other popular
Western media including photographs, paintings, journals, carte de visites, and later moving
pictures. Depictions of the dance and the accoutrements worn while performing were
frequently represented by French Legionnaires and other foreign explorers traveling in the
Northern African and Middle Eastern region. 75 Although men and women in this geographic
area share similar dance vocabularies, the female dancer was regularly a component of
depictions of the Oriental world and her often revealing garments rapidly became an icon
associated with the exotic and foreign appeal of the Levant.
The female entertainers who first performed the stomach dances for exhibition were often
members of minority groups from various regions throughout North Africa, Turkey, and the
Middle East. 76 Perhaps most well known and documented from this turn of the century era
were members of the Ouled Nail from Algeria, Sheikat from Morocco, and Ghawazee from
74
Adrienne Kaeppler refers to dance as a structured movement system.

From hereon the Middle East refers to one or more of the following modern day nations: Morocco, Tunisia,
Algeria, Libya, Egypt, Turkey, Lebanon, Jordan, and Syria.
76
Leona Wood uses the term Dance for Exhibition in Danse du Ventre: A Fresh Appraisal (Wood 1980).
Using the term Dance for Exhibition Wood distinguishes between categories of staged performance.
Exhibiting dance means choreography is specifically performed for the consumption of a voyeuristic or
foreign audience. In contrast staging dance more specifically refers to any process of re-contextualizing or
re-representing a dance for a formal audience.
75
211
Upper Egypt. In the book, Looking for Little Egypt, Donna Carlton describes the costumes of
the Ghawazee entertainers in America at the Worlds Fair in 1893,
The vests fastened low on the bosom the decorated and fringed epaulets, the hip belts
with fabric strips hanging in tasseled flaps, the gauzy underclothing, the long strands
of beads or braids and the comparatively short skirts all are typical of the Ghawazee of
this period (Carlton 24).
Carlton cites Western influences such as staged cultural exhibits as a major agent of stylistic
change in the performance and representation of belly dance. Discussing the development of
the Worlds Exposition Fairs and how these events affected the stage presentations of dancers
from North Africa and the Middle East she writes,
The brilliantly colored costumes, crimson fingernails, and roughed cheeks of the
dancers intrigued the men Fairgoers expected and preferred Orientalist visions
Danse du Ventre arrived in Chicago-as a cultural exhibit, as an amusement for the
masses (Carlton, 24)
Like Carlton, Wendy Buonaventura explores how the West has influenced the presentation
dancers in Serpent of the Nile. Yet she calls to attention to the fact that stylistic influence is
not unidirectional, The Western Oriental dance outfit, a combination of bra, low-slung gauzy
skirt with side slits and a bare midriff, was adopted by Arab dancers and became the cabaret
uniform (Buonaventura 1989). According to Buonaventura contemporary cabaret belly
dance costuming, in fact, developed in response to a growing global network connected to
multi-mediated depictions of popular commercial fashion.
The rise of the Hollywood film entertainment industry in the 1920s inspired the formation of
a similar fashion and trend setting media center in Cairo, Egypt. Cairo-produced cinema
habitually included cabaret belly dancing whether central to the storyline or not. Inevitably
the costumes constructed for the dancer on film portrayed innovative, often haute couture,
influenced by foreign ideals and stereotypes (Stone 1991).
In the 1930s, 40s, and 50s various Egyptian dancers such as Samia Gamal, Naima Akeif, and
Tahia Carioca achieved celebrity status, among the first to wear and inscribe the cabaret style
costume in the popular cinema. Once viewed as a dance performed only in pubic by women
of ill repute, dancers began to enjoy the respect and admiration as some of the Middle Easts
most beloved creative artists, dressing in recognizable celebrity fashion (Van Niuewkerk
1995).
In the 1960s and 1970s well known dancers in Turkey such as Princess Banu and Sema
Yildiz re-fashioned costumes perpetuating the Egyptian two-piece style defined by bodyrevealing outfits adorned with sequins and jewels to maximize sexual allure. Partially due to
the liberal political climate and the Kemalist acceptance of the female body, dancers had
permission to disregard the costume entirely with the acceptance of small-jeweled nipple
covers known as pasties.
212
Currently performed in many different contexts, including the modern commercialized

entertainment that evokes the wondrous appetite77 of regional locals and foreign
consumers, the belly dance costume in all Middle Eastern contexts continues to innovate
ranging from full-length cocktail dresses to two-piece costumes strategically altered to show
more flesh.
Costumes Beyond the Orient
In America and beyond, the Oriental dance and corresponding costume has been
recontextualized in numerous representations. For example, as early as the turn of the 20 th
century, European, American modern dancers and Russian ballerinas portrayed Oriental
themes on the professional stage (Wood 1980). Leona Wood elaborates:
Oriental stereotypes in the twentieth century also derive from several other relatively
recent sources: the interpretation of Oriental dances created by Ruth St. Denis and the
dancers choreographed for innumerable productions of "Kismet" and similarly
conceived theatricals. But it was the sumptuous costumes and settings designed by
Leon Bakst for the Diaghilef Company's ballet, "Scheherazade, " that helped create
the special stereotype which is perpetuated not only in revivals of this production, but
which, in a less elevated style, has been embalmed in the often preposterous
incongruities for which cinematic ventures inspired by biblical or oriental themes are
notorious (Wood 1980).
As Wood mentions, American modern dancers such as Isadora Duncan (1878-1927) and Ruth
St. Denis (1879-1968) experimented with costuming inspired by Oriental iconography. Their
costumes were inventive, based on personal interpretation, but styled from Western
dancewear. St. Denis, for instance, wore dramatic flowing dresses that attempted to mimic
Egyptian Pharonic tomb paintings to reference the Orient. Canadian performing artist Maud
Allen also contributed to the manner in which modern performers dress for presenting
Oriental dance,
Allan brought her dramatic dance interpretation of Salome to the London palladium
winning huge accolades. More than 200 performances were staged. After Britains
monarch Edward VI attended Allan was toasted as a star. Hordes of Salomes
followed onto stages and into the salons of the wealthy. Even socialites took the role
toting papier mache props of the bloodied head of John the Baptist and donning the
beaded bra and belt of Herodias' obsessed daughter. Allan dressed her character in a
filmy skirt and ornately beaded bra, belt and headdress, a decorated Orientalist female
figure in the flesh. This style later became the model for the modern day raks sharqi
cabaret outfit. Allans Salome gave the upper classes what they had been looking for
since Flaubert and found sadly lacking in the typical exposition Ghaziyah- a lithe,
slim Orientalist vision, a bejeweled body aching for sin. (Carlton 64)
A new demand for professional belly dancers had arisen yet few of the American performers
were skilled in the traditions on which Danse du Ventre is based. For example, belly dancers
in the United States developed Americanized versions, which often highlight a haphazard
blend of Middle Eastern, dance traditions. Various portrayals in this occidental region have
77
Barbara Kirshenblatt-Gimblet, 1998.
213
frequently emphasized the mystical, exotic, or ancient aspects of belly dance costumes
partially because they were fashioned by those born and raised outside of the Levant
(Buonaventura 1989). As a result many costumes within the American context symbolize or
reflect fantastic visions associated with Middle Eastern and Oriental cultures.
At the moment, a style of costuming generalized as American Tribal Style dominates a large
portion of the global commercial belly dance market. This particular genre of accessory,
jewelry, and clothing incorporates one or more of the following items: Afgani, Pakastani,
and/or Indian jewelry, Central Asian style skirts and veils, nomadic caravan items such as tent
tassels, draft animal accoutrements, regionally variable turbans and head scarves blended with
non-specific talismans, pendants, and charms. A genuine synthesis of widely differing
material cultures, this particular style of belly dancing costumes reflects the innovative flair
and personal individuality of the Tribal style Belly dancer.
Modernity--including the increased interaction among global, national, and local cultures
contribute to the existing and widely diverse attire presently understood as the belly dance
costume (Thomas 1995, Van Niuewkerk 2000). However, variation, especially pertaining to
performance garments, is not a new or modern feature of the dance. Shannon Arvizu
explains:
Oriental dance has, throughout the centuries, lent itself quite easily to processes of
cultural hybridization in terms of movement and dress, incorporating elements of
Turkish, Persian, Indian, and Greek dance into its repertoire as performers of these
traditions traveled throughout the Mediterranean and Middle Eastern region.
Therefore, the evolution of Oriental dance in the twentieth century follows a
progression that existed long before the modern era (Arvizu 2004, 2005).
BIBLIOGRAPHY
ARVIZU, Shannon. The Politics of Belly dancing in Cairo. Arab Studies Journal, Vol. XII,
No. 2 Fall /Vol. XIII No. 1, Spring, 2004, 2005.
BUONAVENTURA, Wendy.
Serpent of the Nile, London: Saqi Books, 1989.
CARLTON, Donna. Looking For Little Egypt, International Dance Discovery.
Bloomington, Indiana, 1995.
KAEPPLER, Adrienne. Structured Movement Systems in Tonga, In Society and the
Dance, Paul Spencer, ed. Cambridge: Cambridge University Press, 1985.
KIRSHENBLATT-GIMBLETT, Barbara. Destination Culture: Tourism, Museums and
Heritage, Berkeley: University of California Press, 1998.
STONE, Rebecca. Salome, Scheherazade, and Hollywood: The Oriental Dance in
American Feature Film, Masters Thesis, Department of Dance, University California
Los Angeles, 1991.
WOOD, Leona. Dance Du Ventre: A Fresh Appraisal, Parts I&II. In Arabesque Magazine,
Vol 5 and 6 January-February, March-April, 1980.
214
YRESEL KIYAFETLERN TRKLERDEK DL

Emel ENOCAK 78
lk adan itibaren eitli uygarlklar Anadolu topraklarnda farkl kltr hazinelerinin izini
brakmlardr. Bu sebeple Anadolu birok ulus iin kltr kprs durumunu tamaktadr.
Toplum yaamnda var olan kltr birikimleri beikten mezara kadar halkn; Edebiyatna,
Ataszlerine, masallarna, destanlarna, efsanelerine, trklerine, oyunlarna, el sanatlarna ve
kyafetlerine yansmaktadr.
lkemiz olaanst zengin bir halk kltr mozaii iindedir. Bu nedenle her yre ayr bir
renk, ayr bir gzellik ve zellik tamaktadr. Giyim-Kuam, el sanatlar, ssleme sanat, halk
Giyim-Kuam, el sanatlar, ssleme sanat, halk oyunlar ve mziinin bu mozaiin iinde
nemli bir yeri bulunmaktadr. Bu zelliklerden biri olan halk giysisi; o halkn btn kltr
varln, geleneklerini, yaad corafyay, yaad yerin iklim artlarn en iyi yanstan
elerden biridir.
Blgelere gre farkllk olsa da kyafetlerde ortak zellikler, isim farkllklaryla kendini
gstermektedir.
Yrelerimizin zelliklerini en iyi yanstan kyafetlerimiz, Kadn ve Erkek kyafetleri olarak
ayrlmaktadr.
Kadn Kyafetleri: Fistan, Bindall, etek, Gmlek, lik, nlk, Yelek, Libade, alvar
(Tuman), Etek, Zubun, Yazma, Fes, Petamal, Pou, Yemeni, Lapn, Kuak, orap, Tozluk.
ark, apula, Potin.
Taklar: Belba, Kaytan, Boncuk-Lira, Muska, Gm kemer, Fes, Yzk ekke, Halhal,
Hzma vb. gibi.
Erkek Kyafetleri: Fes, Yalk, Klah, Pou, Balk, Gmlek (Kynek), Yelek, lik,
Cepken, Zpka, Tuman (Don), alvar, Zubun, Kuak, al, orap, Yemeni, Postal, Lapn.
Taklar: Kemer, Muska, Kstek, Bak, Yadanlk, Kov Torbas, Kuak vb gibi.
Anadolunun hangi yresine gidersek gidelim kltrmzn ihtiamn, zenginliini yaarz.
Kadnlarmzn sse verdii nem, ilemelerindeki ustalkla verdii mesajlar, hayal gleriyle
eitli renk cmbnden faydalanarak yaptklar oyalar estetik bir btnlk sergiler.
Geleneksel sanatlarmzn iinde, halen devam eden eyiz sandnda yazmalar, deiik
oyalar ve el sanatlar kuaktan kuaa en gzel rnekleriyle gnmze kadar ulamtr.
nsanlar sustuu zaman renkler, motifler evreleri ve yazmalar konuturmutur.
Eski geleneklere gre, Erkekler byklerinin yannda eleriyle konuamazlar. Elerinin
giydikleri kyafetlerle balarna baladklar yazmayla, yazmann kenarndaki oya ile
duygularn, dncelerini anlarlar.
En nemli iletiim arac olan mzik ile Anadolunun, zengin kltrn, geleneklerini,
aclarn, aklarn, hznlerini Trklerle dile getirmilerdir.
78
T Trk Musikisi Devlet Konservatuar, Sanat retim Grevlisi
215
Yresel kyafetlerimizin zenginlikleri, renkleri, kar cinsin sevgilerini aktarmalarnda

giydikleri kyafetlere gre Trkler dile gelmitir.
Sevgilinin bana balad bir yazma anlatmak istedii mesaj iletmektedir.
Yazma: Baa rtlen, gm, altn tel ilemeli ince kuma yemeni olarak ta kullanlmaktadr.
Anadolu Trk el sanatlarndaki sslemeleri yazma zerinde de grmemiz mmkndr.
Bitkisel boyalar kullanlarak bask yaplr.
Anadolunun eitli yrelerinde var olan bu sanat dalnn en zengin rnekleri 16-17-18
yzyllarda stanbulda retilmitir.
Anadoluda (yemeni) yazma rnekleri stanbul, Tokat, Zile, Bartn, Kastamonu, Amasya,
Yozgat, Ankara, Elaz, Diyarbakr, Antep, Hatay yrelerinde bulunmaktadr. Tokat
yazmalar koyu renktir. stanbul yazmalar zengin motiflerle gsterili renk cmb
iindedir. Her motifin ve rengin verdii bir mesaj bulunmaktadr.
Beyaz yazma, saflk, arnmlk, mutluluk ifade eder. Sar yazma gne rengidir. Umutsuz
klarn sararp solduunu simgeler. Krmz yazma canllk, sevday, kara yazma ayrl lm, mavi yazma cennet sembol, mor yazma zenginlii sevday anlatmaktadr.
Yazmalarn kenarna yaplan oyalar ine oyalar, t oyalar, mekik oyalar, firkete oyalar,
koza oyalar, mum ve boncuk oyalar diye isimlendirilirler. Anadolu kadn doadan aldklar
feyizle el ileme sanatnda yaptklar oyalarda aalar, yapraklar, meyveleri, sebzeleri,
doada grdkleri her eyi duygularyla btnletirerek sanatlarn oyalarla yanstmtr. Her
oyann anlatm dili bulunmaktadr.
rnek olarak; yeil rengin tm zelliklerini kullanarak ilenen bir oya evinden ve einden
memnun olduunu, sar ile ilenen oya mutsuzluunu ifade etmektedir. Gelinin kayn
validesine verdii Cark Dikeni oyal yazmada bana diken gibi batma mesaj verilmektedir.
Dn srasnda koca geline Dilba ad verilen hediye treni srasnda hediyesini gizlice
verir. Bu hediyenin anlam gelin bir ocuk verene kadar byklerinin yannda konuamaz.
Oyalarn dili trklerle de ifade edilmektedir. Sevdal sevdii kzn yazmasna ve
evresindeki oyasna gre trklerle yreinin sesini dile getirmitir. Dile getirilen trkler.
Adana Kpr Ba
Yresi: Adana, Derleyen: Selahattin Sarkaya, Halil Atlgan
Adana - Kprba
Otur saraya kar
Gel beraber gezilim
Dosta dmana kar
Vur apay apay
Vur kazmay kazmay
Kz bana balam
Oyalda ipek yazmay
216
Alama Yar Alama

Yresi: Diyarbakr, Derleyen: Celal Gzelses
Alama yar alama
Mavi yazma balama
Mavi yazma tez solar
Yreimi dalama
Al Tavandan Belleri
Yresi: Giresin / Grele (avulu Ky), Derleyen: mer Akpnar
2. sz meceye baksana
Hep gazmal gazmal
Ben yrimi tanrm
Ba sar yazmal
Al Yanak Allanyor
Yresi: Krehir, Derleyen: Neet Erta
Al yanak allanyor
Aman yazmas pullanyor
O yar km karmda
Aman dal gibi sallanyor
Al Yazmam Dalda Kald
Yresi: Mula / Fetiye, Derleyen: Mustafa Hosu, Talip zkan
1. sz Al yazmam dalda kald
Gzlerim yolda kald
Ellerin yari geldi
Hayrsz nerde gald
3. sz Al yazmann oyas
Alnma vurdu boyas
Sakl (da) gizli seviyorduk
Haber alm anas
Al Yeil Giymi Allanr
Yresi: Erzurum, Derleyen: Faruk Kaleli, Muzaffer Sarszen
3. sz Bana rtm Emame
Nazna gider hamame
Koynunda bir ift emame
Yandm yanas ay kz
Benim olasan ay kz
Bana Balam Karal Yazma
Yresi: Ankara, Derleyen: Hamdi zbay
Bana balam karal yazma
Alrm sevdiim alayp gezme
kp pencereye kendini zme
Uzat ba rtn kam yanna
Bandaki Yazmay da Sarya m Boyadn
Yresi: Tokat, Derleyen: Ycel Pamak, Mihrican Bahar
217
Bandai yazmay da
Sarya m boyadn
Neden sararp soldun da
Sevdaya m uradn
Bir ncecik Duman Tter Bacadan
Yresi: Bilecik / St, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Mustafa imek
2. sz Yeil olur odasnn boyas
Ah mercanldr yazmasnn oyas
Nettim sana (Aman) bir mevladan bulas
ay Benim eme Benim
Yresi: Antalya / Korkuteli, Derleyen: Fahrettin elik
2. sz Al yazmam dalda kald,
Aman gzlerim yolda kald,
Yklas meyhane,
Aman sarhoum nerde kald.
ayrda Vurdum Gazmay
Yresi: Ankara / Kzlcahamam, Derleyen: Ali Osman Dkk, Yusuf Adbelli
emberimin Ucina
Yresi: Rize, Derleyen: Emin Yac, Mahmure Sar
ubuuna Lleyim
Yresi: Krehir, Derleyen: eki Ali
Erzurumdan evirdiler Yolumu
Yresi: Afyon / Emirda, Derleyen: Mustafa Hosu, Nurettin en
Fndk Attm Harmana
Yresi: Giresun / Grele, Derleyen: mer Akpnar, Mustafa Tahmaz
Hafonun Evi Kaya Banda
Yresi: Elaz / Harput, Derleyen: Mehmet zbek, Abdullah Tun
Harmana Kuyu Kazdm
Yresi: Isparta / Yalva, Derleyen: Ali Can, Havva Can
ki Keklik Bir Kayada tyor
Yresi: Balkesir, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Mustafa Sar
meciler Geliyor
Yresi: Ordu, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Rza zova
Kandilli Yazmay Kaldr Yznen
Yresi: Kayseri, Derleyen: Ahmet Yamac, Ali Ulvi Eranda
Kar ki Tarlann Ekini Seyrek
Yresi: Sivas / Kangal, Derleyen: Ali Kzltu
Oyalda Yazma Banda
Yresi: Ankara / Elmada, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Bayram Arac
Pnar Banda Durma
Yresi: Kars, Derleyen: Mustafa Gnaydn, Bekta irin
Pnar Bann Glleri
Yresi: Edirne, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Rakm Ertr
Posta Yollarn Dolanyorum
Yresi: Kayseri, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Ahmet Gazi Ayhan
Sar Yazma Yakr m Gzele
218
Yresi: Krehir, Derleyen: eki Ali

Souk Suyun Banda
Yresi: Rize, Derleyen: Blent Aslan TRT Erzurum
u Dalar Olmasayd
Yresi: Isparta / Gnen, Derleyen: Mehmet Gngr A. D. Kon.
Urfalyan Gl Nedim
Yresi: anl Urfa, Derleyen: Ahmet Bayram
Uzun Kavak Ne Uzarsn Boyuna
Yresi: Ordu, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Sar Recep
Verdiin Yazmay Brneyimmi
Yresi: Kayseri, Derleyen: Osman zdemir
Pou: Bel kua olarak adlandrlr. Ynden veya parlak iplikle dokunur, etraf psklldr.
alvarn stnde yelein altna gelecek ekilde gen biimde psklleri darya sarkarak
balanr.
Kyde evlenen kadnlar pou kullanrlar. Evli kadnlarn kulland pou, renklerine gre
farkl anlamlar tar. Beyaz pou; ac grmemi taze gelini simgeler, siyah pou; kocasn
kaybetmi acl olan bir kadn simgeler. Mor pou; o kadnn daha ocuk yapmayacan
anlatr. Eer kadnn bandaki pou; ok renkli ise ok ocuunun olduunu anlatr.
Nasip Olsa Gine Gitsem Yaylaya
Yresi: Sivas, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Ak Talip Cokun
4. sz Ela gz stne emedi ka
Bana balam telli bir pou
Tabibi cokun der bulunmaz ei
Belki seni bana yazar yaradan
u Dalar Amal
Yresi: Kayseri / Bnyan Derleyen: Nida Tfeki, Adnan Trkz
2. sz Pounu edirmisin
Kana dedirmisin
Gayet gzel deilsin de
Kendini sevdirmisin
Bamdaki Baluum
Yresi: Karadeniz, Derleyen: Nida Tfeki
Bamdaki Baluum
Olurmusun pskl
Niye konumayusun
Kumu yedi dilini
Halkn gnlk giyim ihtiyalar Orta Asyada ynn ustalkla iplie dkld renklerin ve
desenlerin ortaya kt dokumaclkla eitli rnler vererek olaan st sanat eserleriyle
karlanmtr
alvar: Genellikle bol al ukurla bele balanan d giyimdir. Erkek ve kadn giysilerinde
kullanlmaktadr. Yn, dz kumatan, ipekli, pamuklu, pazen ve desenli kumatan yaplr.
Geni kesimli, parlak ayak bileklerinde boumu olacak ekilde topuk zerine drlr.
219
alvar Destan
Yresi: Karadeniz
Oy alvar gzel alvar
Yedi yerden balsn
Dardan iek atn
erden ne haldasn
Fistan: Anadolu kadnnn giysilerinde gnlk giyim olarak fistan sade modelle n kapal,
uzun kollu, desenli, dall gll divitin kumatan yaplmaktadr.
Gnlk giyim dnda zel gnlerde giydikleri giysiler grupta toplayabiliriz. 1. etek
entariler, 2. Bindalllar, 3. Dmeli ve desenli gram kumatan yaplan entariler. Sevgilerin ve
duygularn anlatm dili ile Trkllerimiz elbisenin rengine ve desenine gre sevgiliye mesaj
iletmitir.
Al yeil giymi allanr
ermik yolunda sallanr
Gorkaram bu sz dallanr
Yandm yanasan ay kz
Benim olasan ay kz
Nakarat
Al yeil geymi brnr
Fistan yere srnr
Yel vurur yzn grnr
Nakarat
Gl Meneve Senden Alm Kokuyu
Yresi: Sivas / Toku Ky
Derleyen: Can Etili
Yksel Yldz
2. sz Savrulsun harmanda yarin etei
karsn tandrdan scak ketei
Yama vursun kyn bal petei
Dilin bana yeter bal yarim yarim
Driyemin Gymleri Kalayl
Yresi: Zonguldak, Derleyen: Halil Bedii Ynetken, Mistan Krk
Driyemin Gmleri kalayl
Fistan giymi etekleri alayl
Etek Sar Sen Etekten Sar
Yresi: Malatya / Arguvan, Derleyen: Hasan Durak
Etek sar sen etekten sarsn
Kurban olam Beydann karsn
Sordum sual ettim kimin yarsn
Ben sormadan dolu gibi dky
Kapnn nnde nlk Dikiyi
Yresi: Malatya / Arguvan, Derleyen: Zafer Gndodu, Zeki Salman
220
Kapnn nnde nlk dikiyi

Yrdke ince beli bky
Dedim gzel sen kimlerin yarisin
Sylemeden dolu gibi dkyd
Pnar Batan Bulanr
Yresi: anakkale / Biga, Derleyen: Mehmet zbek, Niyazi Doramac
3. sz Al entarin aslsn
Etekleri baslsn
Ben sevda yollarnda
Syle yar sen naslsn
Eli Elime Deydi
Yresi: Hatay, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Mahmut Kucu
Eli Etekli yarim de,
Gs yelekli yarim
Tokata Gidemiyom Yarim Sana Fistan Alaym
Yresi: Tokat / Readiye, Derleyen: Arif Mehur
Toycular
Yresi: Van, Derleyen: Hsamettin Suba
Zeytin Yal Yiyemem
Yresi: Bursa, Derleyen: Muzaffer Sarszen, hsan Kaplayan
Gmlek: Ketenden, ipekten, brmckten yaplr. alvarn iine girecek ekilde yakas ve kol
azlar ine oyal olur. Renklerine gre trklerde anlatlr.
Cepken: 18. ve 19. yzylda uha ve kadife zerine srma ileme ile yaplmtr. Gen
erkeklerin vazgeilmez giysisi olmutur. Eski Anadolu giysilerinden olan cepken Libade,
Camedan ve apraz isimleri ile de bilinmektedir.
Fes: Kadnlarn ba sslerindendir. Fesler (dalfes, srmal fes),oyal yazma ve yemeni ile
rtlrler. Sslemek iin altn liralar, kpeler, taklar kullanlmaktadr. Sevdiinin gnlne
girebilmek iin takt bu ss eyasn dillendirerek trkler yakm ve dilden dile
sylenmitir. Erkeklerde kee ynnden yaplmaktadr.
Kzlar sevdii genlerin kyafetlerine renklerine gre sevgilerini trklerle dile getirmilerdir.
Bir Gmlek Giyer Ksarak
Yresi: ankr, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Ahmet Urganc
Bir gmlek giyer ksarak
Babucun burun basarak
Yanma gelir kserek
Cilvelenip Ne Karmda Durursan
Yresi: Azerbaycan, Derleyen: Ali Haydar Gl, Ali Ada
Cilvelenip ne karmda durursan
Anam (Nenem) sana gurban oy sar kynek
Meleksen kpsan cennet bana
Hekes olma sene tay sar kynek
221
Etek Sar Sen Etekten Sarsn

Yresi: Malatya / Arguvan, Derleyen: Hasan Durak
2. sz Bir kynek diktirdim kolu dmeli
Herkes kaderine boyun emeli
Deli gnlm irkine bel balama
Sevdiin yar Malatyay demeli
Evleri Yol stdr
Yresi: anl Urfa / Halfeti, Derleyen: Adnan Ataman
2. sz Evleri var dereli
Sevdiim mor bereli
Atlas cepken giyenler
Halfeti gzelleri
stanbula Ismarladm Fesimi
Yresi: Ar / Karakse, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Muzaffer Acarbay
stanbula smarladm fesimi
Ben lr isem kimler tutar yasm
en Olasn rgp Damann Gitmez (Cemalm)
Yresi: Nevehir / rgp, Derleyen: Nida Tfeki, Refik Baaran
3. sz Cemaln giydii ketenden yelek
Al kana boyanm don ile gynek
Sana nasip oldu ecelsiz lmek
Cemalm Cemalm algn Cemalm
Al kanlar iinde kaldn Cemalm
Taa aldm Ayvam le Narm
Yresi: Nevehir / Avanos, Derleyen: Nida Tfeki
2. sz stanbuldan ayva gelir nar gelir
Gmlek giymi etekleri dar gelir
Dndm baktm sevdiceim yar gelir
Elinde deste deste gl gelir.
Efenin Mor Cepkeni
Yresi: Karadeniz, Derleyen: Muzaffer Sarszen
Mendil Yalk: Mahrama ya da Yalk denilen mendiller krmz ve beyaz renklerde olup
yerli dokuma ipekten yaplr. Beyaz mendil dostluu simgeler, krmz mendil ise gerektiinde
sevgi uruna kann aktabileceini vurgular. Krmz-beyaz mendilin birlikte kullanlmas
milli duygular simgelemektedir.
Mendiller eyizdir, sevgidir. Mendiller sevgilerin aza, aka dnt motiflerin yol,
renklerin su olup akt yerdir. Oyal mendille ilgili trklerden ve oyun havalarndan
rnekleri oaltmak mmkn.
Alverin Balamam alaym
Yresi: Rumeli
222
Alverin balamam alaym

alaymda zar zar alaym
Bir mendil ver gzyam sileyim
Damdan Dama p Gerdim
Yresi: Hatay, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Sdka erbeti
Damdamn dama ip gerdim
pekli mendil serdim
u zalimin kzn
Candan yrekten sevdim
Pnar Bann Glleri
Yresi: Edirne, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Rakm Ertr
Pnar bann glleri
ak ak ter blblleri
O yarin t pt dilleri
Elimden ald ya mendili
Cevizin Yapra Dal Arasnda
Yresi: Afyon, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Nureddin Gler
3. sz Evlerinin n bahelik balk,
Ne gzel ilemi eline salk,
Yar bana yollam bir beyaz yalk,
Boynuna dolasn oynasn diye
Damdan Dama p Gerdim
Yresi: Hatay, Derleyen: Muzaffer Sarszen
2. sz a yalk gara yalk
Syle diline salk
Aziz bayramlar geldi
Ne kestirdin bayramlk
stanbul Saz Yolladm Yar Geldi
Yresi: Burdur / Aziziye Ky, Derleyen: Ahmet Gnday, Emine Kalkan
2. sz Mayho molur Aziziyenin kiraz
Yalk yalk gelirde yarin erezi
Nere varm lker ile terezi
lker teraziyi fark edemedim hey
Yarim yangn imi fark etmedim hey
Yandan Oyna Yandan Oyna
Yresi: Yozgat / Akdamadeni, Derleyen: Nida Tfeki, Aysel Sezer
2. sz Git yarim salnan
Gl yolla yalnnan
Yalk eskir gl solar
Kavuak salnan
Potin ark Kundura Ayakkab, orap: nsanolu ayan d etkenlerden korumak
iin deri ve postla ayaklarn korumulardr.
223
Anadoluda Hitit kabartmalarndan ilk ayakkaby ark olarak grmekteyiz Anadoluda

deiik isimlerle ve modellerle gnmze kadar kltrmz yanstmaktadr.
Trklerin Anadoluya gelmesiyle rme ve dokuma sanatnn gelime grlmektedir. Anadolu
kadnlarnn kendi imal ettikleri ipliklerle rdkleri oraplar 5 ile yaplmaktadr. Meydana
getirdikleri motiflerle doann ve gnlk hayatn resmini naklarlar, zerindeki motiflerle
dillenirler. oraplarn burnundaki motif erkeklerin mensup olduklar yreyi simgeler.
Motiflere gre yreleri anlalr.
A Kzm Sana Potin Alaymm
Yresi: Antalya Elmal, Derleyen: Mehmet Grgl, Cevat Uyank
(Erkek)
A Kzm sana potin Alaym
(Kadn)
Al babacm
Al potinimi
Ayama Giyeyim
Ben Ablama Gideyim
Fndk Attm Harmana
Yresi: Giresun / Grele, Derleyen: mer Akpnar, Mustafa Tahmaz
2. sz zld ark bam
Ben onu balatrm
Necesini aldattm
Seni de aldatrm
Hacel Obasn Engin mi Sandm
Yresi: Sivas / arkla, Derleyen: hsan ztrk
Hacel obasn Engin mi sandn
Ayanda potin zengin mi sandn
Her olur olmaz dengin mi sandn
Ayda geti gremedim yar seni
stanbula Saz Yolladm Yar Geldi
Yresi: Burdur / Aziziye Ky, Derleyen: Ahmet Gnday, Emine Kalkan
stanbula saz yolladm yar geldi
Parlak potin ak topua dar geldi
Sevip sevip ayrlmas zor geldi
Trabzon Uaklar
Yresi: Karadeniz
Trabzon Uaklar
Giyerler sabuklar (izme)
Ederler gzel horon
Kandrrlar kzlar
Ayanda oraplar
Yresi: Karadeniz,
Ayanda oraplar
Karakoyun yndr
Gel edelim sevdalk
Sevdaln gndr
Ayanda Yemeni
Ayanda yemeni
Onlar ne yeni yeni
224
Gel otur konualm

Gremem daha seni
Tak Ssleme: Anadolu, zengin kaynaklaryla dnya kuyumculuunun doduu yer
diyebiliriz. Alacahyk, Boazky, Truva, Eskiyapa hazineleri bize bunu gstermektedir.
Seluklular, Bizans kuyumculuu ile dou ustaln ve tekniini birletirmilerdir. Seluklu
kuyumculular Osmanl ustalar Davut Peygamberin kuyumculuk mesleinin en iyisi
olduuna inanmlardr.
Anadolu kadnlarnn sse ve takya verdii nem kyafetlerinden anlalmaktadr. Ssleme
iin kullandklar kpeler, kemerler, yanakdvenleri, talar, elmas ve ziynet eyalar vardr.
Kemer; giydiklerinin tamamlaycs olarak kullanlr. Kullanan kiilerin zenginliklerine gre
altndan veya gmten kemer takarlar. zerinde Mhr- Sleyman motifine, nazara,
byye kar koruduuna inanrlar.
Bu tr eyalar, yaldz, telkari, savak, kabartma, kakma gibi isimlerle simgelenir. Gm
kemer sevdiinin belini kavrad iin trklerle sevgileri dile getirilmitir.
A Kzm Sana Kpe Alaymm
Yresi: Antalya / Elmal Derleyen: Mehmet Grgl, Cevat Uyank
(Erkek)
A kzm sana kpe alaym
(Kadn)
Al Babacm al
Ben kpemi Alaym
Kulama Takaym
Ben yengeme gideyim
(Erkek)
A kzm sana Yzk Alaym
(Kadn)
Al Babacm al
Ben yz alaym
Parmama Takaym
Nianlma gideyim
Abaclar nii Saatimin Gm
Yresi: zmir / Bergama, Derleyen: smail Alolu, Muzaffer Sarszen
1. sz Arabaclar nii
Saatimin Gm
Hi aklmdan kmyor (Kaymak Mevldem)
Hakk olann gl
3. sz kemerin talar
Cvl cvl kular
Hi aklmdan kmyor
O yarin baklar
Ah Elmadan Elmadan
225
Yresi: Erzincan / Kemaliye (Ein), Derleyen: Ycel Pamak

2. sz Kemerim Yele Yele
Yolladm gurbet ele
Yolladysam kemeri
Gtr ver ince bele
3. sz Bana rtm yazmay
Burnuna takm hzmay
Nerden renmi gezmeyi
Yandm yanasan ay gz
Benim olasan ay gz.
Alverin Balamam alaym
Yresi: Rumeli
2. sz Kahve olsam dolaplarda kavrulsam
Toz duman olsam da banda savrulsam
Kemer olsam yar beline sarlsam
Nakarat
Alaya alaya gzlerime kan doldu

Siyah da zlfn pembe yanak stne bend doldu
Asln Paktr Hie Kin Yoktur znde

Yresi: Ankara / ubuk, Derleyen: Baki Klaslan
Asln paktr hi kin yoktur znde
nciler dizilmi gerdana gzel
nci mercan kemer senin aynnda
Dnyada tremi bir tane gzel
Ayana Yemeni
Yresi: Trabzon, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Hasan Szeri
4. sz Dumanm derelere
Vermem seni ellere
Olsun kollarm kemer
O incecik bellere
Balamamn Dm
Yresi: Orta Anadolu, Derleyen: Sar Recep, Muzaffer Sarszen
Aman aman balamamn telleri
Nakarat
Aldm yaylalarn glleri
Trkmen kz knalar yakm elene
Altn kemer yakyor beline
Baltay Vurdum Meeye
Yresi: Rumeli / Selanik, Derleyen: Hseyin Tuncel, Hseyin Yaltrk
3. sz Masa stnde testi
Kemer belimi kesti
Askerdeki (Mor) dal fesli
imdi gnlmden geti
226
Bu Yola Talip Ol Balandn se

Derleyen: Davut Sulari
Kemer besk balam banda tac
Kulanda kpe gruh-i Naci
Gnl bir kabedir yapda ol hac
Davut Sulari de nian eylesin
Bugn Yardan Haber Geldi
Yresi: Malatya / Arapkir, Derleyen: Sleyman Elver
2. sz Gzel olan severler
Yanandan gl dererler
Kulakta meng kpeler
Bir bi yanda bir bi yanda
emberumin Ucina
Yresi: Rize, Derleyen: Emin Yac
2. sz Kulama kpeler
Parlar prlanta gibi
Uak seni severim
Petekteki bal gibi
Dane Dane Benleri Var Yznde
Yresi: Krehir, Derleyen: Nida Tfeki, Muharrem Erta
Dur Yerinde Hanm Dur Yerinde
Yresi: Bayburt, Derleyen: Ahmet Yamac, Remzi avldak
Erzurum Ovalar (Hop De Yrim Ordadr)
Yresi: Erzurum, Derleyen: TRT st., Fethi Siverekli
Evleri Yol stndr
Yresi: anl Urfa, Derleyen: Adnan Ataman, Tahir Yazcolu
Ezo Gelin Benim Olsaydn da
Yresi: Gaziantep, Derleyen: Nuri Canatan (TRT)
Ferizlerin Glleri
Yresi: zmir / Bergama, Derleyen: Mustafa Gnaydn, Zeki Ertoy
Gap Gap Gezerim
Yresi: Erzincan / Tercan, Derleyen: Seyhan Ttn, Ahmet Kartal
Gazamat da Derler Adma
Yresi: Burdur / Kemer Ky, Derleyen: Hamit ine, Mehmet Turgut
Hacel Obasn Engin mi Sandn
Yresi: Sivas / arkla, Derleyen: hsan ztrk
Hele Hele Verin Geline
Yresi: Kerkt, Derleyen: Nida Tfeki, Abdlvahit Kzeciolu
H H Haner Boynuma
Yresi: Gaziantep, Derleyen: Muzaffer Sarszen, Azmi Krk
nsan Ksm Ksm Yer Domar Domar
Yresi: Sivas, Derleyen: Ali Delice TRT Ankara
Kazmana Ismarladm Nar Gele Nar Gele
Yresi: Erzurum, Derleyen: Nida Tfeki, Muharrem Akku
Kemerin Var Kpen Var
227
Yresi: Erzincan, Derleyen: Muzaffer Sarszen

Mahramamda Kini ile Badem Var
Yresi: Artvin / avat, Derleyen: Ycel Pamak
Masa stnde Tesdi
Yresi: Van, Derleyen: Mustafa Geceyatmaz
Masada Yeil Desti
Yresi: Erzurum, Derleyen: Ali Gler TRT st.
Meeden Gel A Srmelim Meeden
Yresi: Ktahya, Derleyen: Nida Tfeki, Hisarl Ahmet
Olann Ad mer
Yresi: Yozgat, Derleyen: Yre Ekibi,
Seherde Bir Blbl
Yresi: Erzurum / enkaya, Derleyen: Muzaffer Sarszen
Gn Eveel Geldi Gelin Alc
Yresi: Sinop, Derleyen: Ahmet Yamac, Mnire Tarabu
Sonu;Anadolu kltr zenginliini giysilerine tayan insanlar, giydikleri kyafetlerdeki
anlatm dilini namelerle btnletirerek trkler ile seslendirmilerdir. Yozlaan dnyada bu
bozulmann kyafetler ve trkler zerinde de etkisi grlmektedir. Gemiimizle bamz
oluturan kltr hazinelerimizi gelecek nesillere doru ve gereki bir ekilde aktarlmas
salanmaldr. Ulusal ve uluslar aras platformlarda tartlarak, zm reterek kltr elilii
grevini stlenmek milli grevdir. Gemii olmayan bir toplumun gelecei hibir zaman
olmaz.
KAYNAKLAR
ASLAN, mer; Pontus Kltr, Belge Yaynlar Uluslar aras yaynclk, stanbul 2000.
ELK, Do. Dr. Ali; Trabzon-alpazar epni Kltr, T.C. Trabzon Valilii l Kltr
Mdrl Yaynlar, Trabzon 1999.
Dans Mzik Kltr, Aratrma Dergisi, Boazii niversitesi Folklor Kulb, stanbul
1996, S.62-63
GEDKOLU, Hayda; Akaabat, Akaabat Belediyesi Kltr Yaynlar I, Trabzon 1996.
GNDZ, Ali; Heminliler Dil-Tarih Kltr, Yeni Gzde Matbaas, Ankara, 2002.
KAYAOLU, . Gnda DUMAN, Dr. Mustafa BAHEKAPILI, Alaettin; Trabzon
Kltr Sanat Yll, stanbul 1987.
KIRZIOLU, Prof. Dr. Neriman Grgnay, Anadolu Trkmen Kadnlarnda Ba
Sslemeleri, Bankas Kltr Sanat Yaynlar, S.3.
KOU, Reat Ekrem; Trk Giyim Kuam ve Sslenme Szl, Smerbank Kltr
Yaynlar, Ankara 1967.
KOJIMA, Goicihe; Laz arklar, Chiviyazlar Yaynevi, stanbul 2003.
Rize Kltr Derlemeleri, Rize Halk Eitim Mdrl Yaynlar 7, Rize 1999.
SEYRC, Musa; Azk Mendilleri, Bankas Kltr Sanat Yaynlar, Aralk 1997, S.36
ENEL, Sleyman; Trabzon Blgesi Halk Musikisine Giri, Anadolu Sanat Yaynlar,
stanbul 1994.
TOPALOLU, hsan; Rize Folklorunda Tulum, Horon ve Dnler, Rize 2005, Eser Ofset
Matbaaclk.
228
SVAS L YRESEL KIYAFETLERNDEN RNEKLER

Prof. Tevhide ZBAI 79
Ara. Gr. Bilge KARAZ 80
ZET
Giyimde yenilikler elde etmenin bir yolu da eski ve yerli giysileri inceleyerek bunlardan
yararlanmaktr. Bunun iinde her eyden nce, ninelerimizin sandklarn aarak kaynaklar
bulmak ve btn zelliklerini ortaya koymak gereklidir.
Bu bildiride amacmz; her kesiminde kendine zg bir giyim tarz ile dikkati eken ve ok
zengin zelliklere sahip Sivas yresi yresel kyafetlerinden rnekleri tantmak, ayn zamanda
gemiteki gzellikleri ortaya koymaktr.
Sivas li, ilk alardan beri Anadoluda medeniyet kuran devletlerin nemli yerleim
merkezlerinden biri olmas nedeniyle, tarihi bakmndan nemli bir gemie sahiptir. Sivas ve
evresinin geleneksel giyim-kuam genel karakteri ile Anadolu ve Dou Anadolu illerinin
giyim-kuamna ok yakndr. Ancak, bununla birlikte baz ile ve kylerinde kadn
kyafetleri farkllklar gstermektedir. Genelde srasyla: Kynek, i saya, d saya, alvar;
elbise olarak bindall, etek, dvme giyilir, zerine salta/cepken, nlk; bele kuak ve gm
kemer; baa, ba makinas, zerine Bartn yazmas, pullu, fes, findi rtlr. Aksesuar
olarak; Zevkat tepesi, sra altn, hutlatma, hamayl, erit altn veya gm taklar kullanlr.
Yrede giyilen erkek kyafeti genel olarak bata fes olmak zere; gmlek, pantolon tipinde
zvga, zerine yelek ve bele balanan kuakla tamamlanr. Aksesuar olarak; gmten yaplan
kstek, muska ve saat kullanlr. Ayaa ise yn orap ve yemeni giyilir.
GR
Dnya giyim tarihinde, Anadolunun nemli bir yer olduu ve tarih boyunca birok
medeniyetlerden etkilenmi olduu grlmektedir. lk olarak, Hititler ve daha sonra Frigler ve
yonyallara ait baz kyafetlerin eski Yunan ve Romallar tarafndan benimsenerek, beeniyle
giyildii baz kaynaklardan bilinmektedir. Bunun gibi, Bizansllarn da Dou kltrleri ve
giyimini benimseyip uzun sre uygulayarak Batya aktardklar ve bunun doal bir sre
halinde devam ettii grlr. Osmanl mparatorluunun grkemli dneminde ise, zgn
Osmanl giyim kuamndan baz rnekler, Avrupada moda halinde yaylmtr. Btn
bunlarn tesinde, Orta Asya step ulusu olarak, Trklerin atalar olan Hunlarn, Bat
Dnyasna tayp benimsettikleri, n ak kaftan trndeki stlkler ile sonradan pantolon
adn alan altlklar, yalnz Trkler asndan deil, dnya giyim tarihi asndan da olaanst
neme sahiptir. Gnmzde ise Trkiyenin, tekstil rnleri ve konfeksiyon konusunda,
dnya devleri ile yaracak dzeylere geldii grlmektedir. Bu konuda sz sahibi lkeler,
Trkiyenin eritii seviyenin, tarihi ve geleneksel gemiinden kaynakland
inancndadrlar. Tekstil sanayinde ve retilen rnlerin kalite, estetik ve salamlnda bu
gemiin de baz izleri olduu kabul edilmektedir. Bylelikle, Anadolunun kumata, desende
79
80
Gazi niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi, El Sanatlar Blm.

Gazi niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi, El Sanatlar Blm.
229
ve modada srekli yeni tasarmlar ve gelimeler iinde bulunmas doal ve tarihi bir sre
olarak beklenecektir. ( Trkolu, 2002).
Sivas li, ilk alardan beri Anadoluda medeniyet kuran devletlerin nemli yerleim
merkezlerinden biri olmas nedeniyle, tarihi bakmndan nemli bir gemie sahiptir. Milli
mcadelenin programn belirleyen Sivas Kongresi burada toplanm, sahl direniin tek
merkezden ynetilmesi ile ilgili aklamalar bu kentte balamtr. Sivas, doudan Erzincan;
batdan Yozgat; kuzeyden Giresun ve Tokat; Gneyden Malatya ve Kahramanmara ile
evrelenir. Anadolunun yukar Kzlrmak havzasnda yer alr ve Konya ile Ankaradan
sonra yzlm ile Trkiyenin nc byk ilidir.
ehrin ismi kentin antik dnemdeki ad olan Sebastia szcnn evrimlemesiyle bugnk
halini almtr. Sebastia ismi Yunancada sayg deer, yce anlamna gelir ki, Latince
Augustusun Yunanca karldr. Bu da Pontuslar tarafndan kurulan kentin Roma
mparatoru Augustus onuruna onun ismi ile adlandrldna iaret eder
(http://tr.wikipedia.org/wiki/Sivas_). Sebasteia adyla anlan Sivasn, bir dier gre gre,
eski adlar; Talavra, Megalopolis, Karamadr. Fakat bunlar kesinlik kazanmamtr.
Danimentliler zamannda ve Seluklular dneminde bakent olan Sivas, Osmanllar
devrinde ve 16. yzylda Eyalet merkezi olmutur (Eyalet-i Skra: Kk Eyalet veya Eyaleti Rum: Anadolu Eyaleti denilmitir) (Altunta, ahin, Kahveci,1993:1).
ok eski tarihlere dayanan, Sivas ve evresinin geleneksel giyim-kuam genel karakteri ile
her blgelenin corafi, tarihi ve sosyo-kltrel yapsnn tm zelliklerini sergilemesinden
dolay Anadolu ve Dou Anadolu illeri ile benzerlik gsterir, ancak, baz ile ve kylerdeki
kadn kyafetlerinde farkllklar grlmektedir (Altunta, ahin, Kahveci,1993). Bunun
nedenlerinin ise, mahalli gelenekler, bireylerin birbirlerinden ayr olan zevkleri, iklim artlar
ve tarihi gemiinden kaynakland sylenebilir.
nsanlarn iinde var olan ve srekli yaayan, gzel olma istei veya gzel grnme
ynndeki harcad aba, daha ok giysilerde kendini gstermektedir. Ancak; insanlar
giysilerini olutururlarken yalnzca gzel olma- gzel grnme kayglaryla davranmam,
ayn zamanda dinsel anlaylar, toplumsal beeni ve benimsemeleri, kendi ekonomik
durumlarn, iklimi, doa koullarn ve evresel etkileim gibi unsurlar da gz nnde
bulundurmak zorunda kalmlardr (Bozku, Hacbekirolu, Ylm Ylmaz, Gnalp:7).
Giysileri dinsel anlaylar dorultusunda biimlendirmek sz konusu olunca, lkemizde esas
belirleyici olan din slamiyettir. slamiyet hemen her konuda olduu gibi giysi konusunda da
kendi kurallarn ortaya koymutur. Ancak, slamiyetin Trklerle birlikte Anadoluya
gelmesinden nce, Anadoluda yaayan yerli insanlar kendi dinsel inanlarnn
biimlenmesinden ok, Anadolu corafyasnn ve iklim koullarnn gerekleri dorultusunda
giysilerini oluturmular; giysilerini dinleriyle, evreleriyle, doa ve iklim koullaryla
uyumlu ve bunlarla bark bir duruma getirmilerdir (Bozku, Hacbekirolu, Ylmaz,
Gnalp:7).
Anadoluya g ederek gelen Trkler, kendilerine zg giyim tarzlarn da beraberinde
getirmiler. Fakat nceden yaadklar corafyann giysileri, Anadolunun doasna ve iklim
koullarna pek fazla uyum salayamad iin, kanlmaz olarak burada yaayan yerli halkn
giysi deneyiminden yararlanarak, kendi giysilerini Anadolunun yaama koullarna uyumlu
bir duruma getirmilerdir. Bu noktada, sz konusu uyumun ksa bir zamanda gerekletiini
sylemek, pek gereki bir yaklam olmaz. Anadolunun kucanda, binlerce yldr i ie
230
yaayan insanlarn yaamlar boyunca deneyerek uygulad, ilevsel ve ayn zamanda

uyumlu bir duruma getirdii ve olumlu biimde gelitirdii giysilere yneli, yava ama
kararllkla gerekletirilmitir. Bu karalln rneklerini gnmze kadar ulaan geleneksel
giysilerde grmek mmkndr. Bunu anlayabilmek iin; geleneksel giysilerle bunlarda
kullanlan paralarn adlarna bakmak yeterli olacaktr. nsanlar rettikleri eyin adn da
birlikte retirler gereinden hareketle giysilere baklacak olursa, Trke adlarla anlan
giysilerin veya paralarnn, Trklerin Orta Asyadan getirdikleri giysi kltr rnekleri
olduklar grlr. Trklerin Anadoluya gelmeye baladklar alardan bu yana, Anadoluda
karlatklar yerli insanlarla yzyllar boyu birlikte yaamlar, onlarla kltr etkileimi iine
girmi ve kltr alveriinde bulunmulardr. Bu tr alverii veya etkileimi de en ok;
mzik, oyun, giysi alanlarnda yaamlardr. Gnmzde kullanlan, fakat Trke olmayan
adlarla anlan giysilerin veya paralarnn ise Anadolunun yerli insanlaryla yaplan kltr
alverii sonucu Trkler tarafndan benimsendii ve yaygn bir kullanm alan kazand
sylenebilir.
Bugn halk oyunlar bnyesinde yaatlan geleneksel giysiler, yukarda deinilen birka
nedenden dolay Trkiye corafyasnda blgeden blgeye farkllk gstermesinin yannda;
birbirlerine yakn olan yerleim birimlerinde ortak ynlerin en yksek dzeye kt
grlmektedir (Bozku, Hacbekirolu, Ylmaz, Gnalp:7).
Tepelii, oyal yazmas, valas ve bugusu ile alnlk, duluk, penez, tozaklaryla ba ayr;
zbn, yelei, cepkeni, etei, nl, alvar, kua ukuru, pekiri ile st ayr; yemeni,
ark, potin, terlik orap ve patii ile aya ayr eitli zenginlik gsteren kadn kyafetleri ile;
fes, kukulat, takke gibi balklarla gmlek, alvar zvga, potur, cepken, ceket, izme, ark,
yemeni, kuak, silahlk, hamayl, pazubent, kstekler ile sslenen erkek kyafetleri, bugnk
halk oyunlar gruplarnn giysilerinde yaatlmaya allmaktadr (Anonim,1993:1,12,19).
Giysilerin vazgeilmez zel aksesuarlar olan oyalar; sslemek, sslenmek amacndan baka,
tadklar anlamlarla bir iletiim arac olarak da kullanlr. T, mekik, firkete, koza, yn,
mum, boncuk oyalar hala gelin kzlarn eyizlerinin en nemli paralardr. Oyalar
gnmzde modern dizaynl giysilerde de aksesuar olarak kullanlmaktadr. Yine giyecekler
zerinde bezeme arzusu ile doan nak da ssleme sanatlarnn en eskilerindendir. Hayat
aac, haner, nar, ylan, arkfelek v.b. motifler ve renklerin yan sra, dz ve verev pesend,
sarma, balkkl, mrver, mebbek ve v.b. teknikler ile de deer kazanmtr (Anonim,
1993:1,12,19).
Kadn ve erkek giyimi dier illerde olduu gibi zellikle son yllarda Sivas ilinde de hzl bir
deiime uramtr. Sivasn baz ile ve kylerinde kadn kyafetleri farkllklar
gstermektedir. Kadn giysileri genelde srasyla: gynek, i saya, d saya, alvar; elbise
olarak bindall, etek, dvmedir. zerine salta/cepken, nlk; bele kuak veya gm kemer;
baa, ba makinas, zerine Bartn yazmas, pullu, fes, findi rtlr. Aksesuar olarak;
Zevkat tepesi, sra altn, hutlatma, hamayl, erit altn veya gm taklar kullanlr(Altunta,
Y., ahin, Y., Kahveci, M.,1993).Kyafet rnekleri, Altunta, ahin, Kahvecinin Sivas li
Halk Oyunlar Kyafetleri Teknik izimleri, zderin Anadolu Blgesi Geleneksel Kadn
Balklar ve Bozkurt, Ylmaz ve Gnalpin Geleneksel Trk Giysiler konulu
kaynaklarndan hazrlanmtr.
ekil No 1 ve 2 de kadn kyafetinin nden ve arkadan grnts yer almaktadr.
231
ekil No:1-2 Merkezde Giyilen Kadn Kyafeti
ekil 3 ve 4 de grlen Zara lesi Yapak Kyne ait modeli ayn fakat kuma ve sslemesi
farkl iki ayr gmlek yer almaktadr. Yrede kynek diye ifade edilen bu gmlekler,
rengrenk desenli basma tr pamuklu kumatan yaplmakta, iki parmak geniliinde dik
yakal, n bele kadar ak ve patldr. Boyu kalaya kadar uzun olan gmlein kollar da
uzun ve ular serbesttir.
ekil No: 3 Kynek
ekil No: 4 Kynek
Yrede Saya denilen giysi, desenli ve pamuklu kumatan yaplm ilik zerine
giyilmektedir. Yldzeli lesi, Topulyurt Kyne ait bu giysi; beyaz pamuklu kumatan olup
dz kesimlidir. Omuzdan hafif den (japone kol) ksa kollu, iki parmak geniliinde dik
yakal ve n bele kadar aktr. Gsn yakaya yakn bir kar n ksm ile yaka etraf. n ve
arka etek ular kala hizasna kadar ksmlar renkli iplerle zigzag formlarda kanava ilenir.
Etek ular ve yrtmalarn kenarlarna da ilenen renklerden yaplan pskller taklr (ekil 56).
ekil No:5 Saya
ekil No:6 Saya
232
sayann zerine yine beyaz pamuklu kumatan hazrlanan d saya giyilir. etek
biimindedir. iki parmak geniliinde dik yakal ve uzun kolludur. D sayann etekleri bele
kadar, kollarn st ksmlar ise omuzdan dirsee kadar ilenir. Dirsekten kol azna doru
yakada olduu gibi zigzag sslemeler vardr. Etekte yaplan sslemeler hari dier ksmlar
pullarla sslenir. Arka etein etraf, kol az (iki sra halinde) ve kol evi, renkli ipliklerle
pskl yaplarak sslenir (ekil 7-8).
ekil No:7 D Saya
ekil No:8 D Saya
Yrede deiik tipte alvarlar kullanlr. intiyan/don gibi isimler alr. Zara lesi Yaprak
Kynde giyilen alvarn kuma, canl renklerde desenli pazenlerdir. Bol kesimli, beli
ukurlu, paalar backldr. i Amerikan bezi v.b. kumalarla astarlanr. Paalar diz
altndaki balarla balanarak aa serbest braklr. Boyu ayak zerinden drt-be parmak
yukarda kalr. Hafik lesine bal narl Kynde giyilen alvar, al bez denilen krmz
renkli dz pamuklu kumatan yaplr. A yukarda, paalar hafif bol (atal bacak), boyu diz
altna kadardr. i yine astarlanr ve beli ukurludur, paalar backla toplanr. Yldzeli lesi
Topulyurt Kynde ise alvarn st ksm lacivert renkli dokumadan yaplr. Paa ksmlar
ise tarakl kutnu kumatandr. Bu iki kuma, kalann alt ksmnda birbirine eklenerek dikilir.
alvarn a ksm da lacivert kumatan hazrlanr. Yine atal bacak eklinde a yukarda, beli
ukurlu, paalar ise bzmelidir. Paalardan bir kar yukarsna kutnu ile hazrlanan ksmn
yanlarna beyaz iplik ile baklava dilimi tarznda makine dikiiyle sslemeler yaplr (ekil 910).
ekil No:9 intiyan alvar
ekil No: 10 intiyan alvar
Yrede, alvarn zerine etek entari veya Entere/Fistan denilen elbiseler giyilir.
Entere/Fistan, krmz-yeil-mavi-turuncu renkli kadifeden dikilir. i astarlanan bu elbiselerin
yakas dik ve iki parmak geniliinde, n bele kadar aktr ve bel ksm tek dme ile
kapatlr. Belden bzgl olan elbisenin etek ucuna suta ile bir kar geniliinde zigzag
ssler yaplr. Kollar uzundur, kol azlar da manetle kapatlr (ekil 11).
233
ekil No: 11 Entere
ekil No: 12 Yelek
ekil No: 13 Yelek
Fista/Enterenin zerine; ilik/yelek giyilir. ki parmak geniliinde dik yakal olan yelein
boyu bele kadar, kolsuz, n dmelidir. n eteklerin sa ve sol kenarlarna ve etek ularna
renkli su talar ile zigzag sslemeler yaplr. Bu sslemelerin arasna dmeler dikilerek
zenginletirilir. i astarlanan yelek, entarinin zerine giyildii zaman n iliklenir.
Yelek, elbise zerine giyildii gibi kynek zerine de giyilir. teki kynek grnmeyecek
ekilde n kapatlr (ekil 12-13).
ekil 14, 15, 16 ve 17 de grlen entari Mecidiye Kutnu, Altnparmak denilen
kumalardan yaplr. ki parmak geniliinde dik yakal olan pelinin boyu diz altna kadar
iner. Kollar uzun ve kol ular balk az yenlidir (ilidir). Yanlar bele kadar aktr, etek
etrafna simli harlar geirilir. Kol yeri oyulmadan dz taklr. Yaka etrafna etamin zeri ili
bant geirilir. Bantn boyu bele kadar uzundur. Peli entarinin nnden yelein ili ksm
grlr. Entarinin n etekleri, nde birbirinin zerine kapanacak ekilde belde toplanr.
Yanlardan kynein etek ucundaki pul boncuk ilemeli krma ssler grnr. Entarinin
nnde be adet psklden yaplma dme vardr ve omuzlarda birer pili ss bulunur. Etek
ular svama ilidir. Merkezde giyilen entarinin gs ksmnda i amarlarn grnmesini
nlemek iin boyuna evre/yemeni sarlr, ular ieri sokulur.
ekil No:14 Peli Entari
ekil No: 15 Peli Entari
234
Entarinin zerine yn kuak sarlr. Genellikle Trablus Kua kullanlr. Kare eklindedir,
ikiye katlanarak gen ekline getirilir. Bu ekilde arkadan dolanarak, backlarla nde
balanr ya da kolandan, ular boncuk ve pskllerle ssl bel ba ile kuak balanr. Bel
bann ular arka kala zerinden aa sarktlr (ekil 18-19). Yine arkaya bele boncuklarla
rlerek hazrlanan Arkalk balanr (ekil 20).
ekil No: 18 Kuak
ekil No: 19 Kuak
ekil No: 20 Arkalk
Yrede, dikdrtgen eklinde, renkli, desenli yn dokuma veya zeri sutalar ile sslenen
bezden yaplan nlkler; zerindeki motiflere gre aynal v.b. isim alr. Etraf ve etek ular
renkli ipliklerle pskller yaplarak sslenen nln boyu, entarinin uzunluundadr. Bele
izeli veya yan ba ile balanr. Merkezde nlk kullanlmamaktadr (ekil 21-22).
ekil No: 21 nlk (Suta Sslemeli)
ekil No: 20 Arkalk 22 nlk (Aynal)
Peli entarinin zerine yrede, ekil 23ve 24teki delme ad verilen cepken giyilir. Delme,
kadife veya uhadan yaplr ve zeri sim klaptan ile ilenir. Boyu bele kadar olan cepkenin
kollar dar, kol boyu bilek hizasndadr. Yakas V kesimli, n aktr. Cepken/delme eer
kadife zerine srma ilemeli ise buna Kadama da denir. Kadama kollu veya kolsuz
yaplr.Kol altna rahat hareket salamak iin ku para (gen eklinde)dikilir.
ekil No: 23 Cepken
ekil No: 24 Cepken
Baa fes veya alnnk giyilir. Fes bir kar yksekliindedir. n ksm kesilerek baa oturtulur.
Fesin st ksmnda gm tepelik, aln ksmnda ise sra halinde gm paralar dizilidir
235
(ekil 25-26). Yldzeli lesi, Topulyurt Kynde kullanlan fes ise krmz renktedir. Fesin
tepe ksm iine yn doldurularak hilal eklinde dikilir. Aln ksmna yeil-krmz-sar v.b.
renkte sutalar ile sslemeler yaplm siyah bezden bant dikilir. akak ksmlarna ise stilize
iek motifi eklinde taz boncuundan sslemeler taklr. Beyaz boncuklarla dut motifleri ile
rlm bir ene ba, ene altndan geirilerek fesin dmemesi salanr. Merkezde ise fesin
aln ksmna altn dizilir (ekil27)(Altunta, Y., ahin, Y., Kahveci, M.,1993:2-8).
ekil No: 25 Gm Tepelik
ekil No: 26Gm Tepelik
ekil No: 27 Fes
Fesin zerine almal denilen ekil 28deki kare eklinde pamuklu rt rtlmektedir.
Almal; krmz-bordo zemin zerine siyah renkli elma desenleri bulunan bir rtdr. Bu,
fesin zerine gen katlanarak baa rtlr. Dier iki u ene altndan dolatrlarak enenin
iki yanna sktrlp kullanlr.
ekil No: 28 Almal
ekil No: 29 Ba Makinas
ekil No: 30 Bartn Yazmas
Ba makines, 3-4 cm. eninde karton zerine geirilmi siyah bez ve bu bez zerine sra
halinde altn veya gm paralar dikilmi bir balktr (ekil 29).
Ba makinasnn zerine renkli iekli Bartn Yazmas ad verilen ekil 30da grlen
yemeni rtlr. rt olarak da adlandrlan yemeni, gen katlanarak baa rtlr. Sol u,
altndan geirilir sonra iki u sa tarafta birbirine dolanarak, bir u enseden, dieri tepeden
geirilip ban sol yannda balanr. Yemeninin etraf pul oyal olduu iin ban evresi de
pullarla evrelenir. Nianl ve evliler azlarn kapatarak kullanrlar (ekil 30).
Bartn yazmasnn zerine ekil 31deki pullu rtlr. Pullu, krmz veya yeil renkli ifon
ya da kretendir. zeri pul ile er adet ve sra yuvarlak formda motiflerle ilenir. rtnn
zerine, alna gelecek olan ucu darya katlanarak rtlr. Dier iki u arkaya atlr. Zara
lesi Yapak Kynde bu rtye pullu veya pou da denir. narl Hafik kynde
kullanlmakta olan ba balama ekli ise dier yrelerden farkl bir zellik gstermektedir
(zder,1999:307).
236
ekil No: 31 Pullu
ekil No: 32 orap
ekil No: 33 ark
Ayaa, beyaz yn orabn zerine ark giyilir. arn zeri kapatlr, bazlarnn zeri
deriden yaplm ss ve metal zmbalarla sslenir. Backl veya tokal da olabilir. arktan
baka siyah yemeni, kundura da giyilir. Renkli ynlerle rlen yn orap kullanlr (ekil 3233).
Tak olarak, Zevka Tepesi (ortas elmas iekli, 100lk Mahmudiye altnndan 24 adet),
sra(altn tepelik zerine inci ili istifan takl sstr), ayrca hutlatma, hamayl, erit veya
gm kemer kullanlr (ekil 34-35-36-37-38).
ekil No: 34 Hamayl
ekil No:37 Bilezik
ekil No: 35 Gm Kemer
ekil No:36 Sakalduluk
ekil No: 38Gm Kemer
Yrede giyilen erkek kyafeti genel olarak bata fes olmak zere; gmlek, pantolon tipinde
zvga/zivga, zerine yelek ve bele balanan kuakla tamamlanr. Aksesuar olarak; gmten
yaplan kstek, muska ve saat kullanlr. Ayaa ise ekil 30ve 40daki gibi yn orap ve
yemeni giyilir.
237
ekil:39-40 Merkezde Giyilen Erkek Kyafeti
Erkekler ise, srta, beyaz yn dokumadan yaplm, ilik ad verilen bir gmlek giyerler.
liin yakas boyuna paralel kesilip, parmak geniliinde dikilir. Yaka, yandan, sol tarafta,
omuz bana kadar aktr ve siyah dmelerle kapatlr. Bedenin n ortasnda, parmak
geniliinde pat vardr. Patn zerine ss amac ile alt adet siyah dme dikilir. Patn sa ve
sol yanna er adet nervr yine sslemek amac ile yaplr. liin kollar uzun, kol az
manetlidir ve tek dme ile kapatlr. Yaka etrafna, patn kenarlarna ve manetlere ince
siyah biye geirilerek sslenir. Manet, yaka ve patn zeri beyaz iplikle makinede baklava
eklinde dikilir (ekil 41).
ekil: 41 lik/Gmlek
ekil: 42 -43 Zvga-Zivga
liin altna genelde lacivert renkli yn dokuma ayak kumatan yrede alvar-zvga- zivga
tabir edilen pantolon giyilir (ekil 42-43).
Beli ukurlu olup arkas az krmal olanna alvar denir. nde ilik cepler bulunur. Diz zerine
yaklak 70 cm. uzunluunda-bilek ksmna ise yaklak 30-35 cm. ift kat mavi uha dikilir.
Dize dikilene Dizleme denir. st ksm elips eklinde, bilee doru olan ksm sivri,
genimsidir. Bilektekiler yuvarlak, st ucu dilimlidir. Bunlarn etraf ekil 44 ve 45 deki gibi
ayn renk kaytanlarla evrilir.
alvarn n ve arkasnda kaytan sslemeler vardr. Arkada ayrca krmal paann altnda
bacak arasna yakn, aa doru incelen, gen eklinde, beyaz renkli peyikler dikilir.
Peyiklerin ucundan kan ayn renk kaytanlar yanlara dnmektedir. liin etekleri zvgann
iine sokulduktan sonra, bel ukurla skca balanr.
238
ekil:44-45 Zvga-Zivga
ekil: 47 Grn al
ekil: 46 Yelek
ekil: 48 Pou
liin zerine genelde zvgann renginde veya ekil 46daki gibi siyah yelek giyilir. Yelein
yakas U kesimli, gs altna inecek ekilde kruvazedir. ift sra halinde gm dmebiritlerle iliklenerek kapanr. Kolsuz olup, ii izgili kumalarla astarlanr, boyu bele kadar
iner. ki yannda ilik cep bulunur. Yakann etrafna, cep azlarna siyah kaytan geirilir. Baz
yelekleri btn yzeyi kaytanla ilidir.
Ayrca yrede Kazeki denilen yakasz uzun kollu ceket de giyilir. Bele, ekil 47deki
Grn al balanr. Kare eklindeki al, ikiye katlanr. gen eklini alan aln uzun ucu
tekrar ie katlanr, daraltlarak bele, iliin zerine sarlr.
ekil : 49 Papak
ekil: 50 Terlik
ekil:51 Kulakl Yemeni
Baa krmz, siyah, pskll fes giyilir. Pou, ekil 48deki gibi sar-yeil-lacivert-pembe v.b.
renklerde olabilir. Bundan baka kei klndan tek i ile rlm beyaz, kahverengi papak
da giyilir. Ayrca zeri ilemeli, beyaz dokumadan terlik ba giyim eididir. Pullarla ve
pskllerle sslemelere zenginlik kazandrlr(ekil 49-50).
239
ekil:52 Aksesuarlar
Ayaa, nakl yn orap, zerine siyah meinden yaplan kulakl yemeni giyilir. Sivri
burunlu, ucu kvrk, arkas kulakl, yz bilee kadar kapal, uzun topuklu, yanlarda iten
lastiklidir. Ayrca tokal ark da giyilir (ekil 51).
Aksesuar olarak ise, boyunda gen eklinde gm muska, gs zerinde gm kstek
vardr. Kstek, sa taraftan sola doru taklr. Saat, kuak veya serhatlik arasna sokulduktan
sonra zinciri gbek zerine sarktlr (ekil 52)
Bazen kola pazubentte taklr. Yal erkekler, yerli tezgahlarda dokunan aba (palto), yal
kadnlar da arasna pamuk konup astarlanarak kapitone yaplan libade tabir edilen kaln
ceketler giyerler (Altunta, ahin, Kahveci,1993:2-18).
Sivas-Zara Karacahisar Erkek Giyimi
Takke
Yelek
Sivas Zarada Kyl Kzlar
240
SONU
Anadolu halknn yakn zamana kadar giydii yresel giysiler moda akmlarnn etkisiyle yok
olmaya yz tutmutur. Bu gnk halk oyunlar gruplarnn giysilerinde yaatlmaya
allmaktadr.
Kyafet inklbyla birlikte, halkn zamanla batl giyim tarzna ynelmesi zellikle geleneksel
erkek giyim kuamnn kaybolmasna neden olmutur. Nadir olarak zel gnlerde giyilen bu
kyafetler gnmzde kiisel koleksiyonlarda ve mzelerde korunmakta, halk oyunlar
kyafetleri olarak deerlendirilmektedir.
Konuyla ilgili aratrmalarn salkl yrtlmesinde baz skntlar domaktadr. Bunun
nedeni ise henz bir Giyim-Kuam Mzesinin oluturulamam olmasdr. Oysaki
yurdumuzun her blgesi kendine zg giyim tarz ile dikkati ekmektedir. Byle bir mzeye
nemli derecede ihtiya vardr. Sivas ve evresinin geleneksel giyim-kuam da; tepelii,
oyal yazmas, valas ve bugusu ile alnlk, duluk, penez, tozaklaryla ba ayr; zbn, yelei,
cepkeni, etei, nl, alvar, kua ukuru, pekiri ile st ayr; yemeni, ark, potin,
terlik orap ve patii ile aya ayr eitli zenginlik gsteren kadn kyafetleri ile fes, kukulat,
takke gibi balklarla gmlek, alvar zvga, potur, cepken, ceket, izme, ark, yemeni, kuak,
silahlk, hamayl, pazubent, kstekler ile sslenen erkek kyafetleri ile Anadolunun bu zengin
yresel giyim-kuam eitliliinin iinde byk bir yer almaktadr.
Bu bakmdan lke gemiinde beeni grm tasarm ve beenilerin bir kenara itilmemesi,
yeniden deerlendirilmesi ve gnmz moda anlayna uygun tasarmlarla yorumlanmas
gerekir. Dolaysyla, geleneksellii yaatma adna yararl olacaktr.
KAYNAKA
Anonim. Trk El Sanatlar, Kltr Bakanl Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme
Genel Mdrl Yaynlar:202, Maddi Kltr Dizisi:12, Trk Tarih Kurumu Basmevi.
s.1,12,19. Ankara, 1993.
Anonim. Yresel Trk Kadn Kyafetleri, Kz Teknik Yksek retmen Okulu 50.Yl
Armaan, Ajans Trk Matbaaclk Sanayi. Ankara, 1973.
Anonim. Meydan Laurousse. s. 280281.
ALTUNTA, Y., AHN, Y., KAHVEC, M. Sivas li Halk Oyunlar Kyafetleri Teknik
izimleri, Kltr Bakanl Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl
Yaynlar:176, Maddi Kltr Dizisi:8, Ankara, 1993.
BOZKU, T. E. YILMAZ, M., GNALP, E. Geleneksel Trk Giysileri, Bykehir Belediyesi
Eitim Kltr Daire Bakanl.
ZDER, Lale. Anadolu Blgesi Geleneksel Kadn Balklar. Kltr Bakanl Yaynlar
2330. Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl Yaynlar:285, Maddi
Kltr Dizisi: 22. s.1.12.19. Ankara, 1999.
TRKOLU, Sabahattin. Anadoluda Giyim Kuam. Atlm Kt rnleri ve Basm San.
A.. stanbul, 2002.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Sivas
241
ESKEHRDE GELN GYSS VE SSLEMES

Yrd. Do. Dr. idem KARA81
ZET
Bir kimlik gstergesi olarak giysi, iindeki bireyin tanmlanmasnda aracdr. Doru bir
tanmlama iin de giysinin seiminde belirleyici olan etkenlerin ortaya konmas
gerekmektedir. Bildiride Eskiehir gelin giysi ve sslemeleri konu edilmektedir. Doru bir
tanmlama yapabilmek iin de tren giysilerinin nitelii, nasl ve neden tercih edildikleri
zerinde durulmaktadr. leri srlen ve almada tartlan gr ise evlenme gei treni ve
tren giysisi bilgisi arkaik olsa da, tren giysilerinin kendisinin aa gre belirlendii, bu
adan tek bir geleneksel giysiden sz edilemeyeceidir.
Gelin olan kz, elbise ve elbiselik kumalarla donatlarak iine girdii uzun srece hazrlanr.
Bylece dier kzlardan farkllatrlr ve bekrlk dnemindeki giysilerden syrlarak yeni
yaamna uygun giyinir. Bunun iin erkek taraf, evlilik treni sreci boyunca kz tarafna
belli dnemlerde hediyeler verir. Geline sunulan giyime ilikin hediyeler bildiride, ara gelin
donatlar ve kesim hediyelerinin bir uzants olarak tren giysileri olmak zere iki grupta
ele alnmaktadr. Bildiride, giysiyi tamamlayan aksesuar ve makyaja da deinilmektedir.
Gelinin bekr kzlardan ya da yeni gelinlerden farkllatran ve daha ok bala ilgili olan
giysi paralar ve tamamlayc unsurlardan unlar ele alnmtr: Gelini ban balamas, gelin
teli, duvak, sa, makyaj ve bele kuak balama.
Tartma sonunda Eskiehirde tren sresince geline giydirilen giysi ve giysi paralarnn, ait
olunan topluluun geleneine, bireyin estetik tercihlerine, birey kadar dnr ailelerin dnya
grlerine ve yaanlan tarihsel dneme gre seildii gsterilmeye allacaktr.
GR
Evlenme treni, gelin ve gveyin biyolojik ve toplumsal bir durumdan dieri geerken
tehlikelerden ve zararl etkilerden korumak ve kutsamak iin dzenlenen gei dnemlerinden
biridir (rnek 1988: 105, 107). Dnem, din, etnik grup, yaanlan corafi kltrel blge
farkllklarna bal olarak deiik ayin ve uygulamalar silsilesiyle atlatlmaktadr (rnek
1966: 77-89).
Evlenme geleneinde, zellemi giysiler kullanlmaktadr. Bildirinin konusunu da, evlenme
geleneinin bir paras olan ve gelinin bedenini evlilik srecine ait klarak onu dier
kadnlardan farkllatran bu giysiler ile baz tamamlayc unsurlar oluturmaktadr. 82
almada, hem gnmz Eskiehirindeki83 evlenme tren giysisinin ana paralar belirlenip
tantlacak hem de evlenme gelenei kadar giyside de bir sreklilikten sz edilip
81
Anadolu niversitesi Halkbilim Aratrmalar Merkezi, Eskiehir.

Bu alma, Anadolu niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Komisyonunca kabul edilen 042132 nolu
Eskiehir Evlenme Biimleri ve Trenlerini Szl Tarihle Belgeleme adl aratrma projesi kapsamnda
desteklenmitir.
83
Metinde Eskiehirlilik, ayncins bir topluluk yapsna karlk gelmemektedir. 1870li yllardan beri
(elikkanat 1973: 85-86) Trk soylu olan ya da olmayan farkl etnik gruplarn yan sra, evre il ve
kylerden g alan, gnmzde de i, eitim gibi gerekelerle de nfus hareketliliine devam eden ilde,
Eskiehirlilik daha ok Eskiehirde yaama ve yaam alan ortakln ifade etmektedir.
82
242
edilemeyecei ve bir sreklilik grlyorsa bunun niteliinin ne olduu sorularnn yant

aranacaktr. Bildiride savunulan gr; evlenme gei treni ve tren giysisi bilgisi arkaik olsa
da, tren giysilerinin kendisinin aa gre belirlendii, bu adan tek bir geleneksel giysiden
sz edilemeyeceidir. Tartma, deime ve tercih etmenin belirleyiciliinde evlenme
geleneinin oluturucu paralarnn zaman, aile tarihi ve yaps ile bireysel zellikler (Kara
2006) olduu nbilgisiyle yrtlmektedir.
Bildiride kullanlan veriler, Anadolu niversitesi Halkbilim Aratrmalar Merkezinde,
tarafmzdan yrtlen ve alan aratrmas henz tamamlanan evlenme gelenei zerine
yaplm szl tarih almasndan elde edilmitir. 84 Metin iinde, apraz analiz tekniine
uygun olarak yaplan alntlarn sonunda, ariv yer numaralar belirtilmitir.
GELNN BEDENN GYSYLE FARKLILATIRMA
Giysi deitirme, kiilik deitirme ile neredeyse bir deerdedir. Kiinin erginlenme ve gei
trenlerinde ya da genel olarak ayinlerde zellemi bir giysi giymesi, eski ben ve fizik
durumundan ayrlmasnn ve yeni konumuna brnmesinin simgesel bir ifadesidir. 85 Bu
adan burada konu edilen gelin giysisi ve tamamlayc unsurlar, birer farkllama aracdr.
Giysi araclyla evlenme karar alnmasndan itibaren gelin olacak kzn bedensel ve
davransal olarak bekr bir kzdan ayrlmas beklenmekte ve salanmaktadr.
Giysi ile gelin olma uzun bir sretir. Genellikle kz istemeyle balar ve kendi dn treni
giysilerini baka dnlerde de giyebilen yeni gelinin, ilk ocuunu dourmasyla sonlanr.
Bu srete erkek taraf kza belli dnemlerde ara ve kesim olarak adlandrlabilecek hediyeler
halinde gtrd elbise, amar, elbiselik kuma ve makyaj takmlaryla kz donatr. Ama
donatma ii masrafldr. Daha ok krsal kkenli aileler tarafndan yaplmaktadr. Kent
ortamndaki evliliklerde kadn ve erkein evlilik masraflarn genelde kendilerinin karlyor
oluu, kzn beenisinin daha n planda tutulmas gibi gerekelerle gelenein pek
uygulanmad anlalmtr.
Ara hediyeler, erkek evinin kz evine bayram gibi zel gnlerde yapt ziyaretler srasnda ya
da erkek tarafnn kz gezmeye gtrd zaman hediye edilenleri kapsar. Tam bir giysi
donatmas olmamakla birlikte (genelde i amar, kazak, elbise vb. alnr) geline bir tren
giysisi de alnmaz. Bu grmelerde gelin de zellemi bir tren giysisi giymez.
Kesim hediyeler ise evlilik srecinin ana tren basamaklar olan sz ve/veya nianda, sz ya
da nian bohas halinde karlkllk ilkesiyle sunulurlar. Bunlarn almna genellikle kz ve
erkek tarafndan kiiler birlikte giderler. Nian al veriinde ilk kesim eyalar alnr. Bunlar,
genelde bir kat takm elbise, i amar, gecelik sabahlk, terlik, ayakkab, makyaj takmdr
(tra takm). kinci kesim olan dn al veriinde ise dn ya da nikh treninde gelin ve
damadn giyecei giysi ve giysi paralar alnr: Gelinlik (takm elbise), i amar, ayakkab,
gelin antas. Bu al verilerde genelde dnr ailelerin gelin ve damada takaca taklar da
alnr. Niandan itibaren kzn taklarn takmas beklenir. Dnden sonra da gelinin,
annesinin evine el pmeye giderken ya da kaynvalidesi ile gelin gezmelerine karken
84
Yukarda ad anlan ve 2004 ylndan beri srdrlen aratrma projesi kapsamnda Eskiehir merkezde
yaayan farkl sosyo-ekonomik niteliklere sahip 54 kadn kaynak kii ile szl tarih grmesi yaplmtr.
Projede grev alan retim yeleri unlardr: Yrd. Do. Dr. idem Kara, Yrd. Do. Dr. Oya Beklan etin,
Yrd. Do. Dr. Canan leri ve Yrd. Do. Dr. Ayla Efe.
85
rnek iin bkz. Yang ve Mathieu 2005: 143-146; Chagnon 2004: 248; Schimmel 2004: 65-66.
243
kendisine alnan tak ve giysilerle donanmas beklenir. Ancak gelinin bireysel tercihi olarak
bunun uygulanmad rnekler de bulunmaktadr.
Bildiride geline ait ve onu dntren sz konusu giysi paralarndan sadece ne
deinilecektir; tren giysileri, gelinin ba ve bele balanan kuak. Sz konusu paralar
kltrel ve deersel dntrmenin gl aralar olduklar, simgesel nitelikler tadklar ve
farkl uygulamalarla zenginletirildikleri iin tercih edilmilerdir.
1. Tren Giysileri
Kaynak kiilerden irin (EG-34) tane gelinlii olduunu sylemitir: Birincisi, erkek evine
girer girmez giydii beyaz gelinlik. kincisi, akam yaplacak nikh srasnda giydii ssl
siyah gelinlik. ncs, annesinin evine el pmeye giderken giydii mavi gelinlik. Siyah ve
mavi renkte diktirdii ikinci ve nc gelinliklerin rengini kzn kendisi seermi.
irinin gelinlik ifadesi bu ekilde kullanmas olduka bilin acdr. Gelinlik, gei
dnemindeki kiiyi dierlerinden farkl klacak, kutlanp kutsanacak olan kiinin tren
giysisidir. Dolaysyla bir sre olan evlenme treninde gelin iin zel olarak hazrlanm,
trenin farkl basamaklarnda giyilen her trl giysinin gelinlik olarak nitelendirilebilir.
Ancak genel olarak bu giysiler, giyildikleri tren evresine gre ad almaktadrlar; kna gecesi
giysisi, nianlk, sz giysisi, gibi.
rnein, Aye, eskiden kesimlik tren giysilerini yle sralamaktadr:
A-Nianm olmad benim ama nian denildi mi de nianlk elbisesi ayr alnr. Sz
kesti elbisesi ayr alnr. Gelinlik, gelinliin zaten, beyaz gelinlik ayr alnr. Elmasiye,
mutlaka alnmas lazm.
K-Geline o zaman drt defa kuma alnyor diktirsin diye?
A-He. Nikhlk da alnyor bu arada. O zamanlar hep kuma alnyordu. Sz kestilik,
nianlk, nikhlk, kna gecesinde elmasiyen, gelinliin. (EG20)
Evlenme srecini oluturan farkl tren basamaklarnn her birinde ayr bir elbise giyilmesi
zorunluluu bulunmamaktadr. Gnmzde en tercih edilen rengiyle beyaz gelinlik de
sadece erkek evine giderken, dnde ve nikhta deil, ertesi gn yaplan duvak treninde ya
da dn ncesindeki kna gecesinde de giyilebilmektedir.
Tren basamaklarnda kullanlan gelinlik modelleri art arda dizildiinde, ilk gze arpan ey
gelinlik kavramnn, evlenme gei treni dolaysyla, tarihsel olduu ama somutlanm
biiminin gncel ve bireysel eilimler taddr. kinci olarak da, topluluun belirsiz gemi
bir tarihine ait olan ve modern zamanlar iin geleneksel kaynak olarak model oluturan
yresel giysi ve giysi paralarnn modern geleneklerle bir arada kullanld grlmektedir.
Yresel giysiler arlkl olarak kna gecesinde kullanlmaktadr. Bunun dndaki trenlerde,
sz ve nianda, hatta kna gecesinin tamamnda ya da ilk evresinde, tuvalet tarz ada
giysilerin giyilmesi tercih edilmektedir. Kna gecesindeki giysinin geleneksel olmas
gerektii bilgisinin, giysinin geleneksel yaamdaki gerekliiyle rtmek zorunda olmad
fark edilmitir. Esas olan giysinin, geleneksel nitelikli giysi olmas gerektiidir. Kna gecesi
giysileriyle ilgili u rnekler verilebilir:
-Ilgn kna gecesini ve kyafetini yle anlatmtr:
244
Evet [kna gecem] yapld. ok zenildi ayrca. Otantik olarak kendime kyafetler
buldum ben. Hatta burada kostm, moda tasarmdan bir abladan yaptrmtk, zel bir
kyafetti, onu giydim. Gzeldi. (EG-52)
-Gnay kna gecesinde ne bir takm elbise giymi, ardndan sarka, daha sonra da
uzun elbise denilen kadife bir elbise giymi. (EG-29)
-Anne babas Emirdadan gen Trkmen asll Glay, kna gecesinde saya deil,
Eskiehirin geleneksel giysisi olan sarkay giymi. (EG-36)
-kran kna gecesinde nikahlk denilen siyah kadifeden uzun bir elbise giymi.
Onun dneminde yaplan dnlerde kimi entari denilen bu elbiseyi, kimi alvar, kimi
tuvalet tarz bir giysi giyermi. (EG-33)
rneklerden sonra yle bir tartma alabilir: Kimlik, tanmlama ve tanma ile aidiyet
bileenlerinden oluuyorsa (Aydn 1999: 12), giysi de somut bir kimlik gstergesi ise giysi
onu giyen kii ya da toplumu tantmal ve kiiyi o grubun bir yesi yapmaldr. Bu adan,
aratrma kapsamnda derlenen; Arnavutlarn ityan yelei, Alevi Trkmen gelinlerin tozakl
nlkl etei, Emirdal Trkmenlerin hotozlu sayas, Sarcakaya Manavlarnn alvar
ceketi, Manavlarn sarkas ve uzun elbisesi gibi tren giysileri, yre ve etnik yap ile
ilikilendirilebilir. Ancak dnde ve kna gecesinde giyilen her geleneksel giysi,
geleneksel bir gereklilik tamamakta ya da giysi her zaman etnik bilinle seilmemektedir.
Baz geleneksel giysilerin dnemin giyinme alkanlnn bir uzants, dnemsel gelenek
olduu grlmektedir; gnmzdeki beyaz gelinlik gibi. Ayrca, her etnik gurubun bir
geleneksel giysisi olduu ve trende bunu kulland da ileri srlemez. rnein, grlen
erkez asll kaynak kiiler yresel bir giysileri olmadn sylemiler, kna gecesine gelin
katlmad iin geline zel bir giysi giydirilmesinin gerekmediini de eklemilerdir. Bu
adan, sz konusu gelenek incelenirken tarihsel dnemin ve gelenei uygulayan topluluk ya
da bireyin kltrel eilimlerinin birlikte dikkate alnmas daha anlaml sonulara gtrecektir.
rnein, 1962 doumlu Iln Egenin bir kynde evlenen annesinin gelinlii, kadife stne
Mara ili kaftan tarz bir elbiseymi. Ankarada evlenen Il ise beyaz bir gelinlik giymi:
E, spor giyinen bir insanm. Hala ok klasik giyinemiyorum. Gelinliim de yleydi
ama gelinliimin son durumunu sormayn. nk gelinlik yok oldu gitti... O
gelinliini insanlar saklyorlar. Bilmem kanc evlilik yl dnmlerinde giyinip
fotoraf falan ektiriyorlar. Benim yok yle bir eyim. Gelinliin sadece resmi var;
karpuz kollu. imdi olsa belki yle bir ey giymezdim. (EG-8)
-1925 doumlu Fikriyenin Ptrgede evlenen annesi srma ili bir elbiseyi gelinlik
olarak giymi. stnde de o dnemin kurallarna uygun olarak araf varm. Yine Ptrgede
evlenen ve Eskiehire gelin gelen Fikriyenin dn iin annesi beyaz bir gelinlik dikmi.
Fikriyenin annesi, moday takip eden olduka becerikli bir hanmm. (EG-26)
-1940 doumlu olan ve annesiyle ayn kapal kltr zellii gsteren kyde evlenen
Zhrenin gelinlii annesininkiyle aynym. Zhre annesinin gelinliini yle tarif
etmektedir:
Kutnu, haha ba, bak burnu, kmka, tahtal kutnu. Bunlardan etek
dikiyorlarm o zaman. nlk takyorlarm. Annemin dokuduu nlk vard. Krmz
idi. Dokuma nln kimi dokumadan nce ipini boyard, kimi dokuduktan sonra
kuman boyard. Onlar kn kullanrlard. Yaz kuandklar nl basmalardan
dikerlerdi. Ben de boyamtm benim nlm. Ular pskll idi. Anneme etei
giydirmiler. Ondan sonra bu altnl, apalak diyorlar, altn dizmiler. Onlar dizmiler
bana, takmlar. Onu tyle boyuyorlard stn renk renk; tozak diyorlard. Beyaz
tavuun tyn boyayarak yaparlard. Onlar takmlar ite. Gm tepelii vard
245
annemin. Bilezikleri vard. Byk kpe diyorlar, gsne kadar sallanrd, gm

kpeleri vard. ok eydi. Onlar vard. Onlar hatrlyorum. (EG-13)
-Aye ve Kamile eskiden kylerinde gelinlerin ipekli kumatan renk renk elmasiyeler
giydiini sylemitir. Kye evlenen Kamile de bu elmasiyelerden giymi. Ablasndan iki ya
kk olan ancak dikiten anlayan ve ara ara Eskiehir merkezde yaayan, ayrca Eskiehir
merkeze gelin giden Aye ise beyaz gelinlik giymi:
alvar. Elmasiye giydirdi. O zaman, beyaz, ky yerlerinde, Gerenlide, ky
yerlerinde beyaz gelinlik yoktu. (EG-20)
Yukardaki tartmayla bantl olarak giysi gstergesinin giyene verdii aidiyetlik
duygusunun, kiiyi etnik bir grubundan ok, yaad dnem geleneiyle ilikili olduu
sylenebilir. Ancak aidiyetlik konusunda farkl bir akl yrtme de yaplabilir: Gnmzde
artk kna gecesinde giyilen geleneksel giysilerin kza gelin kzn kim olduunu hatrlatt
ileri srlebilir. Kna gecesi kz evine ait bir dndr. Kna yakma srasnda kza giydirilen
geleneksel giysi, gelin kza evlilikteki geleneksel ve tarihi rollerini hatrlatmada
kullanlabilecek bir eretileme olarak yorumlanabilir.
Tren giysilerinin niteliini belirleyen etkenler yle sralanabilir:
a. Gelinliin Elde Edili Biimi: Kesimin ana giysileri gelinlik ve damatlktr. Kz
taraf erkee, erkek taraf da kza dn giysisini verir. Kz tarafnn damada damatl satn
ald, ancak erkek tarafnn gelinlii her zaman satn almad ya da diktirmedii dikkat
ekmektedir. Geline eltilerinden birinin gelinlii verilebilmekte ya da gelinlik
kiralanabilmektedir. Gelinlik edinimi, erkek tarafnn mali gcnn olup olmamas, gelinin
sadece bir kere giyilecek olan bir ey iin paraya kyp kymamas gibi maddi ve bireysel
tercihlerin belirleyici olduu ticari bir sretir. Ancak gelinliin yaplmas ya da tesliminde
trensel uygulamalara rastlamak da mmkndr:
-Eskiehirin kylerinden olan Alime, kendisine gelinlik kuman getirildii gn
yle anlatr:
imdi, Esbab gstertmeye gelcez derler, bu aldklar eyaya esbab derler; Esbab
kesmeye gelcez dediler, anam da Gelsinler dedi gayri, geldik. Bi n, bi yimek
yapt. ki kii getmi yannda gaynnam. Bunu byle yayarlar (gelinlik kumalarn
odann ortasna yayarlar). Sen bi gapdan girersin, bana bi al rterler. Al, grep gibi
bi ey. Yani grep gibi deil de baya... Ordan girirsin bunu dolanr byle ylyerek
kaynanayn yanna gelirsin. Gelenin elini persin. ... Kaynnan, lerler bunlar
keserler, bier ite, byle bunlar. ... Onlar Eskiehirden alp gelip getirip Gelip de
sizde kesem derler. Yani o gz tarafnda gelir, gz tarafnda kesilir. Ondan artk, bunu,
kimin sen tiktirirsin, kimin olan taraf tiktirir terzilere. (EG-6)
Alime, krmz ve beyaz izgili ipekli kumatan alvar ve ceket biimindeki gelinliini
kendisi diktirmi.
-Alimeninki gibi trenle gelen ve farkl bir biimi olan bir gelinlik de Selviye aittir.
Emirdal Trkmen olan Selvi ve ailesi daha sonra Eskiehire g etmi. Ancak gelinlii
kendi topluluk yapsna aitmi. Selvinin gelinlii de erkek tarafndan alayla gelmi. Gelinlii,
alvar ve etekten oluan saya imi. Ancak bu tam olarak bir gelinlik deilmi. Kadnlar
evlendikten sonra gndelik bir giysi olarak da artk saya giyebilirlermi.
Erkekler, kendi sevdii, mesela amcas, yakn bir akrabas varsa, o evden bayrak
kalkar. Olan evi davulla zurnayla gider o eve, ondan sonra, kz evi eer kyn
246
iindeyse kzn eylerini koyarlar, sayasn, donunu, bir tepsinin iine. Kza gtrrler
onu davulla. Bayrak kalkar orada. Ondan sonra, geri gelirsin. enlikle, bayrakla geri
olan evine gelirsin. Bayra asarlar damn bana. O gn dn balar ite. (EG-18)
b. Moda ve Terzi: Gnmzdeki yaygn gelinlik modeli nedeniyle gelinlik ve tren
giysilerinin ediminde ana aktr olarak terzi ve gelinlikiler ne kmaktadr. Giysiler, genel
modann yan sra bireysel tercihler ve terzinin becerisine bal olarak biimlenmektedir.
rnein Berna, gelinliini zerine gre diktirdikten sonra gelinlikiye geri vermi. Ancak
gelinliinin zel ve gzel olmas iin aba harcam:
Gelinliim sadeydi ama yine de ltlyd. ok fazla gelinlik bakmaya frsatm
olmad ama e, byle Esnaf Saraynda gelinlikiler var zaten. Btn hepsi oraya
toplanm. Orada bir dolatk. Byle gelinlikilerde birbirinden model alacaz
vereceiz korkusu var. yle gidip de sylemiyorsunuz yani ite urada unu
beendim ayns olur mu? asla model vermiyorlar. Beendiimiz yere artk. Syledik,
diktirdik... Annemin komusuydu. Ona sylemitik, Gelinlik beendik. Byle byle.
O da oray gezermi gibi yapp baka bir gelinlikide modelini ald, aynsn dikti.
zerime gre dikti. Talarla iliydi. Alt da kabark, taftadan bir gelinlikti. ok gzel
dikti. Ben ok memnun kalmtm. Hala ok beenirim. ... zerime gre bitirdikten
sonra saklayamayacam sylediler; gelinlik olduu iin saklanmasnn ok zor
olduu, bakm ok zor olur. Hatra ieimi, duvam aldm. Gerisini verdim. (EG9)
Arzu ise terzisinin iinden memnun olmamtr:
lk gelinliim, abes bir gelinlikti. Bana hi yakmayan bir eydi. Fakat yle
syleyeyim. Benim beendiim stile gelinlikim ok farkl bir ekil verince, farkl bir
stil, hi yaktramamtm kendime. Hi sevmemitim onu. Ama gelinlikti yani, alt
st. (EG-46)
Gelin says kadar ok gelinlik modeli olduu sylenebilir. Ancak Trk gelinlerinin kabark
etekli gelinliklerden holand anlalmaktadr. Kaynak kiilerin gelinliklerinin byk bir
ksm kabark eteklidir. Bunun dndakiler ise olduka farkl modelde ve renktedir.
-Gngrn, mini, ksa duvakl, bolerolu, Bursadan alnm simli kumatan yaplm
gelinliini Ankara Kz Teknikten bir arkadann kz dikmi. (EG-28)
-EG-3 ise niannda kendi diktii bir elbiseyi, kna gecesinde de dnde giyecei
kiralad gelinlii giymi:
Nianllkta da ben, e, benim okuduum okul kz enstits olduu iin orada ben gece
elbisesi dikmitim byle; parlak, tuvalet eklinde. Onu giydim ben, nianmda...
Duvakl byle. ok gzeldi. yeni model bi gelinliim vard; boydan uzun ey, e, ey,
uzun bi ey, gelinlikti. (EG-3)
-EG-3 gelinliini yle anlatmtr:
Gzeldi. lk uzun, dar gelinlikti. lk moda kmt birisinde, valla bilmiyom kimindi.
Dar dikilmiti, hem pembe ile beyaz dantel karkt. ok gzeldi [Modelini] Bir
gelinlikide grmtk. Dedi, bu ok moda imdi, demiti. Ordan ey yaptk. n
btn boncuklarla iliydi, n. ok gzel bir gelinlikti. (EG-2)
-Kendisi, kedinden dk kollu, kupr dantelden, bele oturan, dar ve uzun bir gelinlik
giyen Aysunun, ikinci evliliklerini yapan kz kardei krmz, gelinleri ise mavi bir gelinlik
giymi. (EG-10)
247
c. Dnn Yaplaca Mevsim ve Yer: Dnn yapld mevsim ve yer model

seiminde belirleyici olabilmektedir.
-Hatice, kara kta evlendii iin gelinlii olduka kapaldr:
Gelinliim benim eydi, kaplyd. ok souk, 25 Aralk, k gn olduu iin kapl,
uzun kollu, kapal bir gelinlikti. Kiralkt. Bakasnn. Giymi. kinciye ben giydim.
Takm elbiseyi de eim bordo bir kyafet, takm elbise beendi. Onu giydi. (EG-47)
-Aslen Kbrsl olan Meryemin nikah Eskiehirde olmu, ancak dn Kbrsta ve
yazn olacakm. Gelinliini de Kbrs iklimine gre semi:
Samda, e, bamda apka vard. ... Arkas ite, uzun bir duvak vard. Yine altta
giydiim miniydi. Giymi olduum gelinlik mini bir gelinlikti. Arkasnda uzun bir
kuyruklu Burada ite kn yapmtk, hi unutmam. Kt, fakat ok souktu, benim
mini gelinliim var. (glerler) Burada kar yayordu ve ben mini gelinlikle. Burada
nikhmz yaptk. Yazn da dnmz yaptk Kbrsta. (EG-23)
Belirtilmelidir ki gelinliin giyildii yer denirken, sadece bir mekn kast edilmemektedir.
Yer, onu kltre ait klan deersel zellikleriyle birlikte dnlmektedir. Buna u rnek
verilebilir:
-1932 doumlu Rabia, u an Eskiehir merkez ilenin bir mahallesi olan, bir kye
gelin inmi. Rabia, beyaz bir gelinliini yle anlatmaktadr:
Gelinlik, baya imdiki gelinlikler gibi ama yalnz hani, o zaman yle aklk
olmadndan kylerde de yle, eyde, ayn ehir usul oldu ama gene yle, hani, yani
byle asri veya fantezi bir ey yoktu ama muntazam gelinliim, beyaz gelinliim.
(EG-21)
d. Dn Sahibi Ailelerin Dnya Gr: nsanlarn iyi yaayabilmek iin davran
ve dncelerini ona gre ynlendirdikleri dnya grleri, giysi seiminde de etkili
olmaktadr.
-Kendi ailesine gre daha rahat ve ak giyinen kaynvalidesi, Ilgnn gelinliinin de
ak olmasn istemise de Ilgn gelinliki ile anlaarak her iki ailenin de beenebilecei bir
model yaratmlar. (EG-52)
-Glay, muhafazakr saylabilecek ie kapal bir aile yapsna sahip olduundan
gelinliini kapal bir modelden semi:
Gelinlik giydim. Gelinliim, gene benim ailemin istedii oldu, ok ak bir gelinlik
deildi. Kolu kabartmal, ilemeli. Belden aas genileyen bembeyaz bir gelinlikti.
(EG-36)
-Einin ailesi muhafazakar olan Serpil ise kapal bir gelinlik giymitir:
Benim gelinliimi de onlar kiralamlard. Kiralkt gelinliim. Gzeldi. ok
Gelinliimi nasl tarif edeyim? ok fazla byle dekolte deildi. Yani, ak bir yeri
yoktu fazla. Duva falan gzeldi. Sam. Eldivenlerim vard, beyaz, gelinlik
eldivenim. Kabark bir gelinlikti. Gzeldi. (EG-49)
Gelinlik seiminde zerinde durulmas gereken bir konu da modernlik-aklk ilikisidir.
Medeniyet ve rtnme alt baln tayan almasnda Gle (1998: 49) Geleneksel ve
zellikle slam karsnda Bat evrenselciliini seen modernleme dncesinde kadn
merkezi bir yer tutar. slam/Bat, geleneksel/modern, farkllk/eitlik, mahrem/namahrem
gibi kartlklar evreleyen bu atmada kadnn konumu belirleyicidir. der. Kadnn
grnr fiziki oluu, kamusal alandaki grnrl ile de ilikilendirilmekte, dolaysyla
kadnn rtnmesi, dnsel olarak kapatlmas ve ayn zamanda kamusal alandan
248
uzaklatrlmasyla ilikilendirilmektedir. Kaynak kiilerin de benzer bir dnsel karmla

giyim alkanlklarndan sz ederken, modern ve sosyetik olula ak giyinme, geleneksel
yaam tarzna sahip olula da kapal, geleneksel giyim arasnda dorudan bir iliki
kurmaktadr. Kadnn bedenen grnmesiyle kamusal grnrlk kazanmasn ve her iki
cinsiyetten kiilerin ayn alanda bulunabilmesi, asri, acl olarak nitelendirdii
anlalmaktadr. Bu konuda u rnek de verilebilir:
-kran, sadece kadnlar arasnda yaplan kadnlarn syleyip elendii, hediyelerin
sunulduu nian treninde kendi diktii sar tuvaleti giymi. Ancak ondan sonraki dnemlerde
yaplan nianlarn bazlar asri tarzdaym. Bu nianda kadn erkek kark olup, usta
mzisyenler tutulmakta, nian yz taklmakta, gelin daha modern eyler giymektedir:
Biraz daha ben ilerledike, byle asr nian diye, alg geldi. Yzk takld. Daha bir
kyafetler ak, kollar ak olmaya balad. yle ite. (EG-33)
2. Gelinin Ba
Gelinin bekr kzlardan ya da yeni gelinlerden farkllatran giysi paralar ve tamamlayc
unsurlar daha ok bala ilgilidir. Bunlardan gelinin ban balama ve duvakta, beklendik
davran kalplar ve toplumsal deerlerin yansmas ar basarken, makyaj ve sata gelini
iaretleme yn ne kmaktadr.
Ba Balama
Ba balama, beyaz duvak dndaki geleneksel ba sslemelerinin erkek tarafndan gelen
kiilerce geline taklmasnn teknik addr. levsel adan benzer olsalar da duvaktan,
bezmelerin ve takan kiinin nitelii asndan ayrlmaktadr. Sadeleen ve neredeyse sadece
duvakla sslenen (bazen ta ve iek de kullanlmaktadr) gelin balar iin artk ba balama
yaplmamaktadr.
Zhre ve annesinin dndeki ba balamalar ise yleymi:
Ondan sonra bu altnl, apalak diyorlar, altn dizmiler. Onlar dizmiler bana,
takmlar. Onu tyle boyuyorlard stn renk renk; tozak diyorlard. Beyaz tavuun
tyn boyayarak yaparlard. Onlar takmlar ite. Gm tepelii vard annemin.
Bilezikleri vard. Byk kpe diyorlar, gsne kadar sallanrd, gm kpeleri vard.
... Yzne de al rtyorlard. ... Yeili de balarna koyarlar. Bana renk renk
balyorlar. Yzne al yapyorlar. ...Ba baladlar. Tozak taktlar. ey taktlar,
apalak taktlar. Poulardan duvak taktlar. Renk renk. (EG-13)
Selvinin ba ss ise hotozmu:
Oradan [erkek tarafndan] geliyorlar. Gelinlik yok o zaman. Hotozlu duvaklar vard
ya, byle, buraya [alna] altn falan takyorlar onlar byle. Altn diziyorlar bykl,
kkl byle. Onu byle, tavus kuunun kuyruumu, neyse, yle eyler vard; yelek,
yaz yazlyor ya, o yeleklerden dizili. Zengin evlerde onlardan vard. Sen gelin olurken
onlardan alp gelirdin. stnde ama altn vard, iki tane byk resimli [akaklarda],
burada [alnda] be alt tane kk resimli. ... Zengin aileden verirler, herkes gelin
olur. Yitirirsen zaar, dyorsundur, bilmiyorum o kadar eyini. (EG-18)
Farkl Gelin Balar
Altn ba: Eskiehir/Sivrihisar/Gerenli muhacir kynde gelinin balna verilen addr. Balk
kep gibi olup etraf ieklerle sslenmitir. (EG-20)
249
Tozak: Alevi-Trkmen geleneinde yer alan bir ba ssdr. Zhre ve annesinin dndeki
tozak ba balamalar ise yleymi:
Ondan sonra bu altnl, apalak diyorlar, altn dizmiler. Onlar dizmiler bana,
takmlar. Onu tyle boyuyorlard stn renk renk; tozak diyorlard. Beyaz tavuun
tyn boyayarak yaparlard. Onlar takmlar ite. Gm tepelii vard annemin.
Bilezikleri vard. Byk kpe diyorlar, gsne kadar sallanrd, gm kpeleri vard.
... Yzne de al rtyorlard. ... Yeili de balarna koyarlar. Bana renk renk
balyorlar. Yzne al yapyorlar. ...Ba baladlar. Tozak taktlar. ey taktlar,
apalak taktlar. Poulardan duvak taktlar. Renk renk. (EG-13)
Hotoz: Trkmen geleneinde yer alan bir ba ssdr. Selvinin ba ss hotozmu:
Oradan [erkek tarafndan] geliyorlar. Gelinlik yok o zaman. Hotozlu duvaklar vard
ya, byle, buraya [alna] altn falan takyorlar onlar byle. Altn diziyorlar bykl,
kkl byle. Onu byle, tavus kuunun kuyruumu, neyse, yle eyler vard; yelek,
yaz yazlyor ya, o yeleklerden dizili. Zengin evlerde onlardan vard. Sen gelin olurken
onlardan alp gelirdin. stnde ama altn vard, iki tane byk resimli [akaklarda],
burada [alnda] be alt tane kk resimli. ... Zengin aileden verirler, herkes gelin
olur. Yitirirsen zaar, dyorsundur, bilmiyorum o kadar eyini. (EG-18)
Al-yeil: Beyaz duvak kadar nemli olan al-yeil tren giysilerinde grlen geleneksel bir
izdir. Dnde, zellikle de kna gecesinde gelinin yz, daha dorusu tm ba ve bazen de
gvdesi kapanacak ekilde krmz bart / duvak ile rtlr. Bu duvak sayesinde, oyun
alanndaki gelin de iaretlenmi olur. Genellikle gelinin duvann / bann arkas da yeil
renkteki rt kapatlr.
Duvak: Birbiriyle ve duvan ilk ileviyle balantl anlam bulunmaktadr. lk olarak
duvak, gelinin yzne rtlen beyaz ya da krmz / al rtdr. Saa tutturulan ve gelinliin
bir paras olan beyaz duvak, gelinlik kna gecesinde giyilse de sadece dnde taklmaktadr.
Her iki duvak da gelinin, alanda zel giysileriyle bulunan dier gelin kz ya da yeni
gelinlerden ayrlmasn salamaktadr.
kinci olarak duvak, gerdek gecesinin sabahnda, erkek evinde yaplan, gelinin yeniden
gelinliini giyerek arlkl olarak kadnlarn katld kutlama elencesinin addr. Duvak
treni, gerdek gecesinde kzn bakire olduunun anlaldn ve cinsel birlemenin
gerekletiini ifade eder. Trendeki, gelinin yznn almas, duvak, eretilemeli bir
kullanma sahiptir; gelinin yz akn, bekretini anlatr. Bu tren, iftlerin cinselliklerini
saklamay tercih etmeleri nedeniyle artk ya yaplmakta, yaplsa da sadece bir gelin grme
oturmas biiminde olmaktadr. zellikle balay geleneiyle beraber bu tren giderek daha az
uygulanmaktadr.
Duvak, nc olarak, gen kadnn ailelerin de aralarnda anlat iyi bir trenle, kurallarla
uygun olarak evlenmesini ifade eder. Telli duvakl evlenmek, evlendirmek, duvam
srye srye gitmek / evlenmek sz kalplar da bu durumun ifadesi olarak kullanlr. fade
de duvaa elik eden gelin teli artk neredeyse kalkmtr. Bir dnem gelinliklerinin nemli
bir paras olarak anlatlan, ban iki yanndan sarkan, bilek kalnlndaki gelin teli son 10 yl
iinde evlenmi gelinler tarafndan hi dile getirilmemitir.
250
Sa
Ba balama ile denetim altna alnan sa, gnmzde gelinin en nemli aksesuarlarndan biri
haline gelmitir. Bir kaynak kii; Gelinlik, kuafr ve dansn dnn en nemli paralar
olduunu ve evlilik hayallerinin bu ey zerine olduunu sylemitir (EG-52). Sa, gelinin
hazrlanmasnn en nemli ksmdr. ne kan aktr de kuafrdr. nk duva takacak
olan, duvaa gre bir sa modeli yaratacak olan, gelinin yz sslemesi yapacak olan odur.
Kuafre gelinin yannda kz ve erkek tarafndan kiilerin gtrlp sann yaptrlmas da
gelenein bir parasdr. Masraflar da genellikle erkek taraf karlamaktadr. Ancak bunun
gereklemedii durumlar da vardr. Erkek taraf ile kz taraf arasndaki anlamazlklar
yznden erkek taraf kuafre hi karmayabilmektedir.
Sa sslemesi konusunda rnek olarak Aysunun kent kltrne ait deneyimi verilebilir:
Kuafr olarak Zekiye Ablaya gitmitik. Anneannemin kiracsyd o. Bizim de aile
dostuydu. Ei astsubayd. Hatta anneannemin kiracs oldu senelerce. Zekiye Abla ok
yakn davranrd bize. ok ok iyi bir insand o. Gelin san da ben yapacam. diye
sz vermiti o hatta. ok sadeydi. Salarm boynum, boyun hizamdayd. Onu yle
hafif darya doru, ularn hafif darya doru karavel yapmt, taramt. Ondan
sonra duvak da byle bzgl, kupr danteldendi. stne getirmiti byle ta gibi.
Ondan sonra uzun da eyim vard, duvam. Onu yerletirdi zerine. (EG-10)
Bu konuda bir de artk uygulanmayan bir rnek verilecektir; zlf kesme. Kaynak kiiler,
yzne yaptrma yapan gelinin zlfleri kesilerek yanana doru kvrtldn ve yz
sslemesinin bu ekilde tamamladn anlatmlardr. Ancak kendileri de dhil sonradan bu
detin uygulanmadn da eklemilerdir. (EG-20)
Makyaj
Makyajn, gelinin yz, el ve ayaklarnn renklendirme ve resmetme ile sslenmesi biiminde
dnlmesi daha doru olacaktr. Kna yakma, bayrak izme, yaptrma ve kozmetik
malzemelerle yz renklendirme gelinin yzn, giysisine ve evlenme treninin niteliine
gre uygulanan ssleme tekniklerinden bazlardr. Bu tarz sslenmede dnem ve bireysel
estetik alglayn belirleyici olduu kesindir. Bu konuda u rnekler verilebilir:
-Bayrak izme, eski bir gelin ssleme tekniidir. Mee aacnn isinden gelinin alnna
yldz, yanaklarna bayrak, yznn evresine, kulana nokta ekli izme, kalarn
koyulatrmaya verilen addr:
Ondan sonra gali, gelini banyo yaptrrlar; hamam yok. Ondan sonra gelini ga
yakala, ble ga yakarlar, byle burasna [alna] bayrak izerler. Bunlar nokta nokta
byle sten, isten. Mee isinden. Meeyi byle yakarsn. E, nacarn doruna [stne],
bir demirin doruna [stne] gorsun. Ordan byle is akar. sten byle yakarlar. yle
grmzlk allk yok He, kulamza nokta koyiller. Byle karadan, karadan. E, baka
biemiz yok He, bizde, bizim zamanmzda... Hindi gali boya var. Ondan sonra
bunlar bize geydirirler. O gn artk... O gn artk, sslendimiz ite, banyo yaptrdktan
sonra bunlar [itai kumatan alvar ve ceketten oluan gelinlii] geydirirler. te, o,
ey gamz yapmadan ta, ondan sonra, ga sonra yaparlar, onu da yani ikin olmasn
diye, bunlar geydirirler. Ondan sonra gali, byle kocaman iki metreden bi fistan gibi,
al [krmz duvak] yaparlar. (EG-6)
251
Saptanan bir dier eski ssleme teknii de yaptrma ve srme ekmedir. Bu teknik
anlatlrken gelinin gzelliinin topalack sfatyla nitelendirilmesi dikkat ekicidir:
K-Onu krmz bezin stne; bayrak bezinin diyeyim gali; krmz bayrak bezinin
stne beyaz
A-Pulla iler.
K-Pulla ilenir. Ondan sonra, mesela, enesine ylemesine bir ey
A-Zikzak veya ite, gl eklinde. Buraya da gene byle
A-Ha, u. Yanann kendine deil. O beze ilerler. Bezi de yaptrma. Buralarna
yaptrma.
K-Bir ada yaplr, eker var ya. Ha. Onunla, yaptrrlar. Byle tatllarla yaptrrlar.
O da hi kopmaz ha! Zorla koparrlar.
K-E, son, kar. Elini yzn ykadn m kar. yle sslerler. Al gelin de pek gzel
olur. Eskiden byle mesela, ey, o amlarda, dalarda, byle kobalak kobalak derlerdi
byle; aa kobalaklar vard.
K-Ondan sonra, onlardan bulup getirirler.
K-Ondan sonra onu byle atee tuttu verirsin. Onun delikleri vardr kendiliinden.
K-Biri byk, biri kk olur. O kk yerinden byle atee koyuverince de oradan
hava alr, ey yapmaz. Enikonu byle su gibi kaynar o Hac [hacdan yeni dnen kz
kardei Ayeye hitaben].
A-Kaynyor. Evet. [Su] kyordu.
K-Ondan sonra onu kalarna bir yakarsn. Hi kmaz.
A-Simsiyah.
K-Simsiyah.
A-imdikinin rast, srmesi o zaman oydu yani.
K-Srmesi. Ondan sonra, gzlerine karmamak zerine yle, kirpiklerine bir srme
ekerler. Hi kmaz. Byle, gelin krk gnlk, bir aylk oluncaya kadar kmaz o.
Byle, gelinin gzellii hi bitmez. Tellerini yaparlar byle, gelin tellerini. Gelin
ok bir gzel olur. Topalack olur. alvar olur. (EG-20)
Zamana bal olarak gzellik alglay ve gelinin gzelletirme teknikleri de deimektedir.
-Gzellik uzman olan K, dn gecesi iin yapt hazrlklar yle anlatyor;
Ben de tabii ki ilgilendim; cilt bakmlarn yaptm, ondan sonra yzme masajm
yaptm, makyajm yaptm o gece. Btn hazrlandm tabii ki, manikrm,
pedikrm, sam.
-Berna kuafrdeki hazrlklarn yle anlatmaktadr;
Eskiehirde gelinlerin gitmek zorunda gibiydi o zaman bence, Aye. ok nl ya! ...
te, Aye abla yapmt, rahmetli. Eskiehirin herhalde btn gelinleri, elinden
gemitir salar... Gnler ncesinden alnd randevular. Bir gn ncesinden gidip
prova yaptk. Ben gelemem Pardon. Bir hafta ncesinden. Bir hafta ncesinden.
aramba iim olduunu syledim Ktahyada. O da, olmaz. lk defa provasz sa
yapamam dedi... te, ben yarm saatliine uradm. Kzd. Kzmt bana; Yarm
saatte olur mu? diye. Bildiin topuzu yapacam bu sefer demiti. Yapmt. Hatta
ey demitim, O gn ya o bu kadar gzel olmazsa? demitim. Yok. Bundan daha
gzel olur demiti. Sonra, ite, kuafre gittik. Makyaj konusunda, ben kendim
yapmak istedim. Aye ablaya izin vermedim. E, pembe tonlarnda biraz srdm,
ktm. Kzd. Gelin yle olmaz. Ben yapacam dedi. Koyu renklerle. Hi
beenmedim. Oradan ktk. Sonra ben, u fotoraflara baknca, arkadalarmn
kuzenlerimin fotoraflarna. Suratlar byle snk snk. Bembeyaz. Silik. Ben byle
kanl canl kmm. ok gzel kmm fotoraflarda. E, doru sylyormu.
Gerekten gelin makyaj farkl. Koyu yaplrm. Yani, koyu da deil de... Grnecek
252
ekilde yaplrm. Yani, bilmediimiz iin. Herkes o gn bana ok gzel olduumu

sylemiti ama ben kendimi ok yal hissetmitim aynada. Sonradan anladm meer
ok gzelmiim yani. Videoda seyrettiim grntlerde de yle. ok beendim yani
kendimi. (EG-9)
Zaman iinde, estetik alglamann deimesine bal olarak uygulanma farkllklar ortaya
kan bir ssleme biimi de kna yakmadr. Kurban olarak seilmiin iaretlenmesi niyetiyle
yaklan kna (Kalafat 2005: 177), kna gecesinde kz evinde uygulanan bir trendir. Ancak
trenin birka gn srd de saptanmtr. Kna yaklan uygulamalara ramen kna gecesinin
hi yaplmamas, yaplsa da kna konmamas, konan knann hemen ykanmas, kna yakma
geleneinin deien ynleridir.
3. Bele Kuak Balama
Dn gn, erkek evine ve dn alanna gitmeden hemen nce, baba evinden kan gelinin
beline krmz kurdele balama, bele kuak ya da kemer balamadan grece ok daha yeni bir
gelenektir. Gelinliin arkaik dinsel bir paras olmas asndan nemlidir. Ancak gelenein
evlenme trenin ayrlmaz bir paras olduu ya da her topluluk tarafndan uyguland
sylenemez. rnein erkez kaynak kiiler byle bir gelenekleri olmadn sylemilerdir.
Bele kuak, kemer ya da kurdele balama geleneinin nitelik olarak deitii grlmektedir.
Anlamnn ise kaynak kiilerin verdii ki aslnda veremedii yantlardan anlald
kadaryla- herkes tarafndan bilinmedii, hatta yeni anlamlar yklendii ileri srlebilir.
-1978 doumlu bir evli gen kadn, beyaz gelinliin kadnn safln, el
dememiliini, bele balanan krmz kurdeleninse bekareti simgelediini sylemitir (EG17).
-Selvi, gelin karken beline renkli dokuma kua babasnn baladn sylemitir:
Kua vard ite. imdi o kurdele oldu. Bizde byle, efeler beline balyor ya, o
kuaktan, kuak balyordu babas, kzn babas. Kz gidiyor diye. (EG-18)
-Zhre, kylerinde evlenen kadnlarn srekli, bekar kzlarn i yaparken nlk
taktklarn, bunlar da kuakla baladklarn sylemitir. Ancak, gelinin giysisi nlkle deil
baba evinden kmadan nce taklan gm kemerle tamamlanrm. 86
Kalafat (2005: 182), gelin beline balanan kuan, amanlarn kulland kuakla ilikisini
kurmakta ve bu inancn, Anadoluya da getiini, slami devrede de varln srdn,
tarikatlarda ve bir esnaf rgtlenmesi olan Ahilikte de yerinin olduunu ileri srmektedir.
Kalafatn bu saptamas ve bir indeki Moso blgesindeki anaerkil halklarda (Yang ve
Mathieu 2005), ergin olan kzn beline taklan renk renk kuak ve kuan kadnn cinsel
ilikiye hazr olmas anlamna gelmesi, bir erkek seerken de kuan kullanlmas bilgisi
kuan ilevine ynelmenin daha olacan dndrmektedir.
Burada, ilevsel adan kuan bir erginlenme simgesi olduu ve bu adan bakldnda,
kadn beline balanan kuan da bekretten ok, kadnlk erginlenmesinin, kadnn bir cinsel
ilikiye fiziksel olarak hazr oluunun, cinsel gcn bir ifadesi olarak bele takld kadnn bu
adan nianland ileri srlecektir. Ancak bu gelenein, uzun elbise ya da kaftan tr
gelinliklerde uygulanmad, ayrca gnmzde de sadakatle uygulanmad belirtilmelidir.
86
Zhre ve Ali leri ile yaplm zel grmeden alnm not. (Grme tarihi: 12.10.2006)
253
Bitirirken
Bildiride, gelin giysisi konusunda Eskiehirde kat, deimez bir kimlik gstergesinin
varlndan sz edilemeyecei gr savunulmutur. Gelin giysisi ve onu tamamlayan
paralarn, hem ilin nfus yapsnn nitelii, hem de bireysel tercihlerin belirleyiciliinde
dnemin koul ve estetik alglayna gre biimlendii ve belirsiz bir en eski olan ya da
en geleneksel olarak nitelendirilebilecek tek bir tren giysisinin bulunmad gsterilmeye
allmtr. Hemen her dnem kendi giyim geleneini yaratmaktadr. Gelinlik zelinde,
evlenme treni giysileri ve tamamlayc paralarnn tm, tarihsel dnem, toplum ve
evlenecek olan bireylerin kltr, moda eilimler, dnya gr ve bireysel tercihlere gre
deimektedir. Sabit olan ey ise bir gei dnemi treni olan evlenmede, zellemi bir giysi
giyilmesi gerektii bilgisidir.
KAYNAKLAR
AYDIN, Suavi. Kimlik Sorunu, Ulusallk ve Trk Kimlii, Ankara: teki Yaynevi,
kinci basm, 1999.
CHAGNON, Napoleon A. Yanomam Savaa Doanlar, Burcu Blkba (ev.),
stanbul: Epsilon, 2004.
ELKKANAT, Fikret. 50. Ylda Eskiehir, Eskiehir: zgr Yaynlar, 1973.
DELANEY, Carol. Trk Toplumunda San Anlam. Sa Kitab iinde. Emine Grsoy
Naskali (ed.), stanbul: Kitabevi, 89110, 2004.
GLE, Nilfer. Modern Mahrem Medeniyet ve rtnme. stanbul: Metis Yaynlar,
Beinci bask, 1998.
KALAFAT, Yaar, Dou Anadoluda Eski Trk nanlarnn zleri. Ankara: Babil Yaynclk,
Drdnc bask, 2005.
KARA, idem. Evlenme Geleneinin Derlenmesinde Szl Tarih Ynteminden
Yararlanma, VII. Milletleraras Trk Halk Kltr Kongresi / 27 Haziran1 Temmuz
2006 Gaziantepte sunulmu bildiri, 2006.
RNEK, Sedat Veyis. Sivas ve evresinde Hayatn eitli Safhalaryla lgili Batl
nanlarn ve Bysel lemlerin Etnolojik Tetkiki, Ankara: A DTCF Yaynlar No:
174, 1966.
-------------------- 100 Soruda lkellerde Din, By, Sanat, Efsane. stanbul: Gerek
Yaynevi, 1988.
SCHMMEL, Annemarie. Tanrnn Yeryzndeki aretleri, Ekrem Demirli (ev.),
stanbul: Kabalc Yaynlar, 2004.
YANG, Erche Namu, Christine Mathieu. Elveda Kzlar lkesi. Pnar Gncan (ev.),
stanbul: itlembik Yaynlar, 2005.
254
HALK GYM KLTRNDE KADIN BALIKLARI

(ISPARTA RNE)
Hatice BAYSAL 87
Demet KASAP 88
Esra Vona KURT 89
ZET
Anadolu insannn yaamnn her alannda, gnlk hayatta, dn trenleri, bayramlarda,
babozumu trenleri gibi- nemli bir yere sahip olan Kadn balklar, kiilerin ekonomik
gc, sosyal stats gibi pek ok bilgiyi tanmlamaktadr. Bu kltrel renklilik bugn
dnyada gzlenen kltrel dnmlerin glgesinde yerel bazda varolma abasn srdrse de
pek ok faktrn tehdidi altndadr.
Ispartann kent yaamndan uzak blgeleri olan Stler lesi Kesme Kasabas ile Senirkent
lesinde varolan kadn balklarnn varln srdrebilmesinin altnda yatan etmenler ile bu
varln srdrlebilirliini tehdit eden faktrler ve bu tehditleri ortadan kaldrmaya ynelik
nerilerin sunulmas ve yrenin giyim kltr ierisinde yer alan kadn balklarnn kayt
altna alnmas amacyla yrtlen bu almada, kadn balklarnn yapm grntl olarak
kayt altna alnm, fotoraflarla belgelenmi, tadklar anlamlar ve kullanm nedenleri
konusunda rportajlar yaplm ilk ve ikinci elden verilerle alma tamamlanmtr.
WOMEN'S HEADPIECES IN FOLK DRESS CULTURE
ISPARTA CASE
ABSTRACT
Women's headpieces played a major role in every facet of Anatolian people's life; in daily life,
at wedding feasts, religious festivals and vintage ceremonies. Women's headpieces contain
many information in itself, such as wealthiness or social status of the person who wears the
headpiece. Although this colourful cultural heritage continued to survive locally under the
shadow of the global cultural transformation, it is seriously under the threat of many risk
factors.
The purpose of this study is to find out the reasons behind the lingering existince of women's
headpieces in rural areas of Isparta province, Kesme town of Stler district and Senirkent
district; to identify the risk factors which are threatening the very existence of this tradition; to
put forward proposals to reduce these risk factors and to catalogue the women's headpieces
which is an integral part of local dress folklore. To achieve this goal, the making of women's
headpieces have been visually recorded on tape and documented by photographs and
interviews with local people have been carried out to reveal the symbolic meanings of certain
types of women's headpieces. The study has been supported and complemented by primary
and secondary research data.
87
Uzman, Sleyman Demirel niv. Radyo-TV Uygulama ve Aratrma Merkz, Isparta.

Okutman, Sleyman Demirel niv. Radyo-TV Uygulama ve Aratrma Merkz, Isparta.
89
Okutman, Sleyman Demirel niv. Radyo-TV Uygulama ve Aratrma Merkz, Isparta.
88
255
GR
nsan, yaamyla ilgili bilgiyi doduu andan itibaren iine bulunduu kltrden yaayarak
renir. Ne giyilecei, ne yenilebilecei gibi yaamn her alanna kaynaklk edebilecek
bilgiler nesilden nesile aktarlr. Bu kuaklar aras bir iletiimdir (Karabaa, s.1). nsann
varoluuyla birlikte, ncelikle doa koullarndan korunmak amacyla ortaya kan giyim,
gnmze kadar eitli doal, toplumsal, etik deerlerin etkisiyle biim deiiklikleri
gstererek ulamtr. Bu deiiklikler, ait olduu toplumun folklorik, sosyo-ekonomik yaps,
yaanlan corafya, kullanlan malzeme, iklim gibi nedenlerle olumutur.
Genellikle kltre bal olarak, vcudumuzu nasl kapattmz, ne giydiimiz dier insanlara
bizim hakkmzda sinyaller gnderir. giyen kiinin yan, yaad dnemi (tarihi kesit),
kiiliini, ekonomik ve sosyal durumunu ksaca yaad evrenin btn zelliklerini ifade
eder (Demir- nal, s.58). Hele bu giyim kuam rnei geleneksel eler ieriyorsa, ait
olduu toplumun yerleik ya da konar-ger olup olmad, yaanan tarihi olaylar hakknda
bilgi verir. Geleneksel giyim kltrnn bir paras olan Kadn Balklar da byle bir
misyonu stlenmitir. rnein bir Trkmen ya da Yrk kyne gidildiinde kimin szl,
kimin nianl, kimin dul olduu balndan ve giydii renklerden anlalmaktadr. Anadolu'da
bir gen kzn szlenmesiyle yaplan "ba dzeni" sosyal statsn belirler ve evlilik,
olgunluk, yallk dnemlerinde bu nemini kesintisiz korur.
Geleneksel giysilerin tamamlayclarndan olan balklar, hem giysiyi tamamlamakta hem de
sslenme gereksinimini karlamaktadr.
Anadoluda balk giyimi bebein doumu ile
balayp, kadnn lmne kadar sren, gelenek ve
greneklere gre deiiklik gsteren bir zellie
sahiptir. Bu balklar kullanann arzusuna gre
deil,
geleneklerin
ngrd
ekilde
dzenlenmektedir.
Bugn
krsal
yaamda
kadnlarn zel gn giysileri ve balklarn gnlk
yaamdan ziyade dn giysisi olarak kullanld
grlmektedir.
Ancak Kltr dinamik bir zellie sahiptir ve her ada sosyo-ekonomik alandaki
deiikliklerle birlikte deiime uramtr. Gnmzde iletiim teknolojisinde yaanan
gelime ve dnmler, ekonomik yaamdaki farkllama, yenidnya dzeni, kendi
deerlerimizden farkl bir kltrel yaam da beraberinde getirmektedir.
Kanadal iletiim bilimcisi Marshall Mc Luhana gre, dnya kltrnde grlen toplumsal,
siyasal ve iktisadi deiimlerin motorunu, yaz, bask, radyo ve televizyon gibi kitle iletiim
aralar oluturmaktadr (etinkaya, s. 144). Gnmzde bu aralara nternetin de
eklenmesiyle deiim ve dnm daha da ivme kazanmtr.
Tm kalknan, kentleen toplumlarda doal olann yerini alan modernlemenin getirdii
yapay rnler, seri retimin hznda ve tketimin kendi kendini besleyen koullarnda
oalmakta ve altka vazgeilmez olmaktadr (Dzgn, s.150). Bu popler kltrn
kltrel deime asndan en temel taycs medya zellikle de televizyondur (Yldz,
s.173). Birey televizyondan ald popler kltr deerleriyle, gndelik yaamna klavuz
olabilecek yarglara vararak kendini gerekletirmenin yapay bir biimini benimsemektedir.
256
Kltr ve toplumun deiim srecini meru klma aralarndan biri olan televizyon,
(Dzgn,s.152) bireylerin simgesel evrelerine hkmetmede ok etkin bir gce sahiptir
(Arslan, s.1/ RTK Raporu). Bu etki gcnn altndaki kltr eitlilii de giderek
akltrasyona doru ilerlemektedir.
Merkezine iletiim teknolojilerini alan ve giderek hzlanan bu kltrel dnmde ok kk
alanlarda yaamlarn srdrmeye alan ve giyim kltrnn nemli bir paras olan kadn
balklarnn bugnlere ulaabilmesini salayan, varlklarn tehdit eden faktrler asndan
incelenmeye ve kltrel bir deer olarak kayt altna alnmaya deer bulunmutur.
Aratrmann Yntem ve Teknii
alma, aratrma alannda yaplan yz yze grme teknii ile elde edilen veriler,
fotoraflar, grntl olarak kayt altna alnan rportajlar ve gzlemle desteklenmi ilk ve
ikinci elden verilerden olumaktadr.
Aratrma Alannn zellikleri
Senirkent ilesi: alma alan olarak seilen Senirkent ilesi, Eirdir Glnn Hoyran ad
verilen kuzeybat ksmnda bir vadide yer alr. Isparta ehir merkezine 72 km mesafede
bulunan bu ilenin tarihi M.. 3000 ylna kadar uzanmaktadr. 1071 Malazgirt savandan
sonra Anadolunun ilerine kadar sokulan Seluklu Trkleri bu blgeyi ele geirerek,
Ulubey ve Yassren kylerini kurmulardr. Senirkent ise, 1370 ylnda Ouzlarn Kay
boyundan gelen bir ksm Trkler tarafndan kurulmu ve buraya Eimli arazi zerine
kurulmu ehir veya Snr boyundaki ehir anlamna gelen Senirkent ismini vermilerdir.
Baz kaynaklara gre, Orta Asyada gebe olarak yaayan Nogay Trklerinden bir ksmnn
gnmzde Trkiyenin birok ehriyle beraber Isparta-Senirkent blgesinde yaadklar
belirtilmektedir.
2000 yl Genel nfus saymna gre 24.388 toplam nfusa sahip olan Senirkent ilesi,
zellikle de Ulubey Kasabasnda Alevi-Bektai kltr hkimdir. Necati lgn, Hac
Bektai Velinin dsturunu Anadoluya yaymak iin dalan Trk Erenlerinden eyh Ahmetin
Senirkente geldiini belitiyor. Yine bu erenlerden Veli Baba da Senirkentin Ulubey
Kasabasna gelerek yerlemi ve trbesi de burada bulunmaktadr. Ulubeyde her yl
Austos aynda Veli Baba Sultan ve Pilav Festivali adnda enlikler yaplmaktadr. (Isparta
Folkloru II, s.20)
Senirkentte, tarm ve hayvanclk ile hal dokumacl balca ekonomik faaliyetleri
oluturmaktadr. Senirkentliler, Cumhuriyetin ilk yllarnda itibaren eitim ve retime byk
nem vermitir. Gnmzde ile i potansiyelinin az olmas sebebiyle g vermektedir.
Kesme Kasabas: Kesme Kasabas, Isparta ilinin gneyinde yer alan Stler lesine
baldr. Ispartaya 134 km uzaklkta bulunan Kesme Kasabas, Toros Dalar arasnda dalk
ve engebeli bir arazide bulunur. Bal olduu Stler ilesinin kuruluu M..200 yllarna
kadar dayanmaktadr. Trklerin Anadoluya gelmelerinden sonra Horasandan gelen Kay
boyu -Ouzlarn Bozok kolundan, Osmanllarn da mensup olduu bir boydur- Trkmen airetlerinden
biri AlanyaManavgat yresini yurt edinmi, Stler ve havalisindeki geni otlaklar da
yazlk olarak semilerdir. Konargerlerden bir blm, ormanlar, otlaklar ve serin
http://www.isparta.gov.tr/index3.php?goster=2&b1=11&b2=3&b3=123, http://tr.wikipedia.org/wiki/Senirkent,
http://senirkent.ilcesi.com/,http://www.ispartacevreorman.gov.tr/SUTCULER.HTM,
http://sutculer.ispartanet.com, http://tudkad.org, 2000 yl nfus saym istatistikleri.
257
sularyla beendikleri yreye srekli yerlemilerdir. Bugn, Kay boyu mensuplarnn

genellikle; Eskiehir, Mihalk, Orhaneli, Isparta, Burdur, Fethiye, Mula, Aydn ve demi
civarndaki kylerde yerleik olarak yaadklar belirtilmektedir. Blgede Yrk kltr
hkimdir.
Kesme kasabasnn 2000 yl Genel Nfus Saymna gre toplam nfusu 3003tr. Kasaba
ekonomik nedenlerle her yl g vermektedir. Ekonomik durum, corafi yapya bal olarak
olduka zayf kalm bu durum yre halkn hayvancla yneltmitir.
GELENEKSEL KADIN BALIKLARI
Ba ssleme rnlerinin en erken rneklerinin Hunlara
ait olduu, genellikle fes ve ta eklinde balklar
kullanld yaplan kazlarda ortaya kmtr.
Gktrkler devrinde, Hunlarda kullanlm olan
balklarn devam eklinde dilimli talar ve fes tipi
balklarn
kullanld
grlmtr.
Uygurlar
dneminde ise balklarn sslenmesinde kymetli talar
kullanlm, fes eklinde balklar giyilmitir. Yine
dilimli talar ve yksek tepeli, zeri tyler ya da
taklarla sslenmi balklar kullanlmtr. Moollar
dneminde ince, uzun, ok yksek tepeli balklar giyilerek zerleri tyler ve taklarla
sslenmitir. Byk Seluklu ve Anadolu Seluklu dneminde yine dier dnemdeki balklar
kk deiiklikler geirerek kullanlmtr. Osmanl dneminde ise balklar, eitli
tepelikler, taklar, sorgular ve rtlerle abartl ekillerde sslenmitir. (zder, s. 304)
Ba ssleme sanat Orta Asyaya zg gebe yaayan toplumlarn giyim kuamnn bir
paras olarak gelimi ve 11. Yzyldan itibaren batya g eden Trkler tarafndan
Anadoluya tanmtr.
Balk, geleneksel giyimin tamamlayc bir unsuru ve kadnn bir ssdr. Kadn Balklar
genelde Terpu, Serpu, Arakin, Arrakiye, Hotoz, Ta, Tuzak, Tepelik,
Tas, Rakn adyla anlr (Olga, s.1- Orta Dou, s.10). Her biri ayr zellikler gsteren
gen kz bal, gelin bal, evli kadn bal, ocuklu kadn bal, dul kadn bal, olu
askere gitmi kadn bal ve nine bal gibi pek ok eidi mevcuttur (Krzolu, s.47).
Kadn, banda tad balk ve bu balktaki sslerle, evresine sosyal durumu, ekonomik
gc gibi pek ok bilgiyi iletir.
Anadolu halknn yakn zamanlara kadar giydii ve hala dnlerde ve trenlerde kulland
kyafetler ve balklar blgeden blgeye deiiklik gsterse de zde birlik vardr. Bu
deiiklikler de mahalli gelenekler ile fertlerin birbirinden ayr olan zevklerinden ve iklim
artlarndan kaynaklanmaktadr. Gnmze kadar gelebilen kadn ba ssleme rnekleri baz
yerlerde sadelemi, sslemede kullanlan malzemeler zde ayn kalmasna karn eitlenmi,
farkl formlara brnmtr.
Senirkent Yresi Gelin Bal Fes
Senirkent le merkezi ve evre kylerinde zellikle Ulubey Kasabasnda youn olarak
Gelin Yz Trenlerinde yaamn srdren bala Gelin Fesi ad verilmektedir.
258
Fes, bordo renkli ve kolalanm kee bir fes zerine ina edilir. Fesin aln zerine gelen
blmnde 20lik altnlardan oluan ve alnlk denilen bir dizi yeralr. Alnln zerine
80lik altnlar ve bunlarn arasna yarm altnlar yerletirilir. Bu altnlar gelinlik fesi
zenginletirmekte, daha da gzelletirmektedir. Fesin sa ve sol olmak zere iki yanna birer
cumhuriyet altn dikilir. Sa duluun ve sol duluun zerine gelecek ekilde sarktlan bu
altnlara Dulukluk Altnlar denir. Bu iki altnn deeri, yeni evlilerin dini nikahnda slam
Dinine gre damadn eine pein olarak vermek zorunda olduu Nikah Mehiri kadardr.
80lik altnlarn stndeki bitkisel ta ksmnda yrede tarm yaplan afyon bitkisinin
iekleri ve iek amadan nceki tomurcuk hali yer alr. Bu ieklerin renkleri afyon
bitkisinin iek rengi olan beyaz, mor, gelincik krmzs ile koza ierisindeki haha
tohumunun sars, grisi, siyah ve st beyazndan oluur. Ancak aratrma srasnda grlen
balklarda gri ve siyah rengin kullanlmad, daha ok gkkuann yedi rengi ve beyazn
tomurcuklarda kullanld gzlenmitir. ieklerle altnlarn arasnda kalan blme konulan
anter90 motifli talar, kehribarlar, maallahlar ile birlikte fesin bitkisel ta ksm tamamlanr.
Fesin arka yzne iki pou dikilir. Bu poulardan krmz olanna Erbi, zeri pullarla
ilenmi yeil renkli olanna da Pullu ad verilmektedir. Bu ekilde hazrlanm olan fesin
artk dikimi tamamlanmtr. Gelinlerin gelin yz enliklerinde, bayramlarda, eitli toplant
ve mutlu gnlerinde tekrar giymek iin, iek motifleriyle ilenerek sslenmi fes, bohasnda
muhafaza edilerek, korunmaktadr.
Gelin Balnda yrede tarm yaplan afyon bitkisinin iekleri ile tomurcuklarnn yer
almas; Orta Asyadan tanp getirilmi olan nsann tabiattan ve zamandan, alt lde
hakkn ve hissesini alan, Tanrsna teekkr eden, baka insanlarla bir dzen kuran, dnen
ve inanan bir canldr felsefesine dayandrlabilir. nk Gk-Tanr inanc erevesinde,
tabiat, tanr, insan mnasebetlerinin iaretlerini toplayan en eski tren olan Nevruz ile bu
anlamda ortak felsefeyi tamaktadr.
Balkta kullanlan renkler asndan bakldnda,
Trk kkenli halklarn anlam ykledii sar, krmz,
gk
(gk- bazen yeil bazen de mavi rengi ifade
eder), ak, mor,
renklerinin balkta yerald
grlmektedir. Trklerde gk (mavi) Tanrnn
rengidir. Yeil; doa, dirilik, tazelik, genlik, bereket
ve bolluu simgeler. Sar; dnyann merkezinin
sembol
olarak
kullanlm,
bu
anlayn
amanizme dayand belirtilmektedir. Sar ayrca;
genlii, kadn, buday baan, dourganl
simgeler. Ak; Trklerin amanist demle ilgili baz manevi inanmalardan kaynaklanarak
ululuk, adalet ve gllk anlamlar kazand grlmektedir. Aklk temizlik, arlk, ycelik
ve ululuktur. Krmz (Al); Trkler krmz renge byk bir deer vermiler, devlet sembol
olan ak ile halk ve ordu geleneinin sembol olan al ok eski alardan balayarak yan yana
muhafaza etmilerdir. Kara; kuzey ynn, etin ve zorlu k artlarn, yeri , topra, yas ve
kt ruhlar temsil eder. (Birgl, s.3) Kara renk te yandan Trk kltrnde bykl
gsteren bir kavram da olmutur. (Krmhan, s.1)
Senirkent Gelin Fesi hakknda bilgiler aldmz Necati lgn, fesin arka ksmna taklan
poulardan krmz renkli olan erbinin Hz. Hseyinin Kerbelada ehit edilmesini, yeil
90
iekli bitkilerde erkek organlardan biri, iin de haploid spor ya da polen taneciklerinin olutuu polen
keselerini (mikrosporangiumlar) ieren stamen ksm.
259
renkli pullunun da Hz. Hasann zehirlendikten sonra dudaklarnn mordan yeile dnn
simgelediini belirtmitir. Ancak gelin fesi yrede hem Alevi hem de Snni gre mensup
kiiler tarafndan kullanlmaktadr. Yani yalnzca Alevi kltrne ait bir e deildir.
Yrede baln yapmn srdren tek kii olan 71
yandaki ekre Hanm, daha nceki yllarda
balklarn bugnk rneklerinden biraz daha sade
olduunu Bizim zamanmzda nerde byle ssl fesler.
- be gl olurdu, ga olurdu szleriyle belirtiyor.
ve d gzelliine ok nem veren Senirkentliler
gelinleri iin hazrlanan fesin olabildiince gsterili, en
gzeli olmasn istiyor. Bu nedenle de yllar itibariyle
Senirkentte gelin fesleri giderek daha gsterili, daha
renkli ve daha zengin grnml hale gelmitir.
Genel yaps itibariyle geleneksellii temelde
korunmu olan Gelin Fesinin sslemede kullanlan
malzemeler
itibariyle
deiiklie
urad
grlmtr. Gelin Fesi, kullanld ritel ve
kullanm amac asndan bakldnda misyonunu
hala srdrmektedir. Senirkent Gelin Fesi 1986
ylnda Orta Dou Video letmeleri tarafndan
Semra zaln desteiyle yaymlanan Historical
Costumes of Turkish Women isimli kitabn 85.
sayfasnda yanda grlen resimle yer almtr.
Fesi sslemek iin kullanlan malzemelerin de eitli anlamlar tad sylenebilir. Fesin
bitkisel ta blmnde yer alan renkli talara yrede Ka 91 ismi verilmektedir. Kagarl
Mahmut, Ka denilen temiz ta hakknda kimin yannda ta bulunursa ona imek
dokunmaz anlamnda aklama yapmaktadr ve Ka lekesiz, saf, beyaz bir ta olarak
tanmlamaktadr.(Kalafat, s.84) Gktrk harfleri ile yazl metinlerde sar, krmz, siyah ve
mavi talardan bahsedilerek, renklere gre kullanlan talarn kiiyi deiik olaylara ve
ktlklere kar koruyaca anlatlmaktadr (zder, s.304) Buradan, Trk inan sisteminde
koruyucu bir iye olarak grlen talara Senirkent Gelin Fesinde yer verilmesi bu erevede
deerlendirilebilir.
Kaynanann gelinine hazrlayp muhafaza ettii bu fesi, gelinler kadnla ilk admlarn att
zifaf gecesinin ertesi gn giymektedir. Bu ritel zifaf gecesinin ertesi sabah gelinin
kaynanasnn elini pmesiyle balar. Eli plen kaynana da
hediyesini gelinine takar ve bohasyla birlikte hazrlatt
fesi gelinine, mesut ve bahtiyar olmas dilekleriyle teslim
eder. Zifaf gecesinin ertesi gn (Pazar veya Cuma) gelinin
ve arkadalarnn ayn zamanda geen haftalar ierisinde
dnleri olmu gelinlerin, bunun yan sra e ve dostlarn
katlmyla oluan ve yeni gelini elendirmek iin mzikli
bir enlik hazrlanr. Bu enlie Gelin Yz enlii denir.
Bu enliin balangcnda yeni gelinin fesini kaynanas
giydirir. Kaynana yoksa bu grevi damadn kz kardei yani grmce stlenir. Ve gelinini
91
Yrenin az zellikleri itibariyle K harfi G olarak seslendirilir, Ka Ga olarak sylenir.
260
ssleyerek gelin yzne hazrlar. Gelin yz enliine katlan misafirlerin hepsi feslerini
balarna takarak gelirler. Fesli gelinler kendilerine ayrlm yerde otururlar. Mziin
eliinde devam eden gelin yz treninde mahalli oyunlar oynanr. Kurulan akrabalk,
enlie katlan hsm ve akrabalarla iyice pekiir. Fes hakknda bilgiler aldmz Necati
lgn, ba bozumu enlikleri de dhil gelinin evde, toplantlarda en ok da Gelin Yz
treninde kulland bu fesin kullanlma nedeni olarak; Senirkent insannn gelinini srekli
gzel grmek istemesi; Gelin Yz enliinde bu
fesi ilk kez giymesini de gelinin aileye kabul,
kaynanann gelini kz olarak kabul edii, gelinin
ailedeki kaynanadan, yengelerden, ocuklardan
otorite istei olarak belirtiyor.
Bu gelin yz treninin bir benzeri zmir Naldken
Trkmenleri
ile
Antalya-Burdur
yresi
Tahtaclarnda da grlmektedir.(Erden, s.55-61)
Benzer bir tren Nogay Trklerinde de
grlmektedir. Nogay Trkleri dnn ertesi gn
yaplan bu trene betaar toy (yz aar dn) demektedir.(Ekrem, s.94) Buradan
hareketle, Senirkentte yaplan Gelin yz enliinin de Orta
Asyadan getirildii grlyor. Benzer bir tren aratrmann ikinci
alann oluturan ve Yrk kltrnn yaatld Kesme Kasabas
ile Ispartann pek ok ile ve kylerinde grlmektedir.
Kesme Kasabas Kadn Balklar

Kasabada giyim alkanlklar asndan, son 20 ylda zellikle
genler arasnda bir deiim gzlenmekte, geleneksel kadn giyim
kltrnn dn giysisi olarak varln srdrd grlmtr.
Kasabada genler artk gnlk yaam ierisinde modern giyim
tarzn tercih etmektedir. 2005 ylnda Kasabada genlerin giyim
tercihleri ve medyann bu tercihlerdeki etkisi zerine yaplan alan
aratrmasnda Genlerin giyim tarzlarnn anne/baba ile benzerlii
sorusuna %61,5 orannda, byk anne/byk babalar ile benzeyip
benzemediine ilikin soruya %84,5 orannda hi benzemedii cevab
alnmtr (Baysal, s.10). Kasabann giyim kltr asndan geirdii
hzl deiim bu almada aka
grlmektedir.
Kesme Kasabasndaki geleneksel
kadn giyimi iinde Fes ad verilen
balk nemli bir yere sahiptir.
Kasabann geleneksel giysileri dn
trenlerinin kna gecesi elencelerinde geceye zel giyim tarz
olarak yaamn devam ettirmektedir. Kna gecelerine, hem
gen kzlar hem de gelinler geleneksel kyafetleri ve bunun bir paras olan statlerine uygun
giydikleri fesleriyle katlmaktadr.
Genellikle bordo renkli kee fes zerine, alna gelecek ekilde iki sra Osmanl Altn
denilen ve fes iin yaplm olan altn, gelinlerde 40 tane olmak zere iki sra sk bir ekilde
dizilir. Bu altnlarn says ekonomik duruma gre deiiklik gsterebilir. Daha nceki
261
yllarda altn yerine ikilik denilen gm paralar balkta yer alrm. Altn srasnn st
ksmna Ayak/Kpe denilen, mavi cam boncuklardan yaplm l iek motiflerinden
oluan ss fesin zerine tutturulur. Bunun zerine gmten ngr ya da Yurgu ad
verilen, ve her iki yandan omuzlara kadar uzanan bir ss taklr. Kasabada 4 ayn doldurmu
kk kz ocuklar iin hazrlanan zel balk da gen kz bal temel alnarak
sslenmektedir. Fesin zerine, Gen kzlarda genellikle ular pullu dikdrtgen eklinde ve
mutlaka beyaz renkli tlbent, gelinlerde de beyaz tlbent veya renkli bir rt ba sslemeleri
grlebilecek ekilde balanmaktadr. Pullu ad verilen bu rtlerdeki pullar kadnn
dourganlnn devam ettiini bildiren bir sembol olduu belirtilebilir. nk pek ok ba
sslemesinde yer alan ltl pullar, kadnn dourganlnn devam ettiini belirten bir
semboldr. Bu pullarn kartlmas da artk genlikteki gibi madn, yani
douramayacan gstermektedir (Karabaa, s.1).
Dnlerde, geline baba evinden karken yeni statsne uygun olarak hazrlanm iki sra
altn ve ekisi bulunan gelin fesi giydirilir ve bu fesin zerine de krmz, yeil, sar, mor,
mavi. Turuncu renkli rtlerin birbirine eklenmesiyle oluturulan ve gelinin ayak bileklerine
kadar uzanan Duvak balanr. Bu duvan zerine alna gelecek ekilde, iekler ve renkli
yn pskllerden oluan Ca/Prek balanr. Baba evinden ayrlan gelin bu duvan
kadnla adm att zifaf gecesinin ertesi gn yaplan Duvak Gn elencesinde de
mutlaka takar.
Gen kzlarn bal ile gelinlerin kullandklar balklarn en
belirgin farkll; gelinlerde altnlarn zerine mavi-sar-yeilkrmz renklerden oluan eki balanmas, gen kzlarda
altnlar kapatmayacak ekilde renkli yapma ieklerin
yeralmas ve gen kzlarda altnlarn tek sra ve mutlaka tek
say olmasdr. Gen kz fesine tek sra dizilen altnlar mutlaka
9- 11 gibi tek saydan olumaktadr. Gen kzlarda tek olan
altn says gelinlerde ift rakaml saylara ular. Gelin
balnda ekonomik duruma gre deimekle birlikte ortalama 40 tane altn bulunmaktadr.
Gelinlerin balna evlenirken dizilen bu altnlar, ekonomik sknt ektii dnemlerde
satmas iin konulmaktadr. Yani tanesi 100 ila 120 YTL olan altnlar kadn ve ailesi iin
nemli bir ekonomik gvencedir. Ancak kadn, satt her altnn yerine gm para
ekleyerek, baln yine geleneklerine uygun olan ekliyle takmaya devam etmektedir.
Kesmede Fesin zerinde yer alan mavi boncuklarla ilenmi ayak denilen sslerin ilk
kullanlma amacnn ktlklerden korunma olduu ynnde tahmin yrtlebilir. nk
Karakeili Trkmenlerinde "mavi/gy boncuk" nazardan koruyucudur. Bu inan btn Trk
halklarnda yaygndr. Ayrca, btn Trk halklarnda Tanr rengi olan mavi renge kar bir
sayg da vardr (Kalafat, s. 66).
SONU VE NERLER
Teknolojik ilerlemeler ve giderek insan yaamnda daha fazla yer almaya balayan kitle
iletiim aralar, dinamik bir yapya sahip olan kltr elerinde hzl bir deiime neden
olmaktadr. Deiimin kanlmaz olduu alanlardan biri de geleneksel giyim kltrdr.
Ortaya ktklar koullar ve evre deitike kukusuz giysilerde deiecektir. Giderek
modern giyimin egemenlik alannn artt gnmzde geleneksel giyimin yaam alan
daralmaktadr. Atalarmzn inan kltrne ait sembolleri bugnlere tam olan ve bugn
ok kk alanlarda genelde krsal kesimde- yaamn srdren geleneksel giyim ve bunun
262
bir paras olan kadn balklar, zamana ve yeni dnmlere kar daha ne kadar
dayanabilecek bilinmemektedir.
Senirkent Gelin Fesi ve Kesme yresi kadn bal Fes, sosyo-ekonomik yaamda meydana
gelen deiimlere ayak uydurmu, gnlk yaamdaki kullanm alanlarndan uzaklaarak
bugn yalnzca dn treni giysisi olarak varln srdrmektedir. Kk bir alanda dahi
olsa bu balklarn bugnlere kadar bir kltr esi olarak tanabilmeleri; Kesme kasabas
iin hala ekonomik bir yatrm arac olarak grlmesi, bal giyen kiinin sosyal statsnn
gstergesi olmas nedeniyle psikolojik bir doyum salamas ve yrenin kent yaamndan daha
uzak bir blge olmas saylabilir. Senirkent iin ekonomik bir yatrm olma vasf kalmayan
balklarda artk altn yerine Deli Altn denilen imitasyonlar kullanlmaktadr. Senirkent ve
evre kyleri iin Fes, giyen kiinin kazand sosyal statsn gstermesi ve bu nedenle
kiilerde yaratt psikolojik doyum, kltr ierisinde bir tren havasnda bu bala yklenen
anlam ve verilen nemle birlikte ocukluk dneminden itibaren bu kltr elerinin ve
ritellerin iinde yer almalar nedeniyle bugnlere tanmasn salamtr.
Ancak bu balklarn varlklarnn devamn tehdit eden faktrlerle karlalmakta,
Senirkentte ki en byk tehdit, balklarn yapmn srdren 71 yanda tek bir kiinin
olmas ve yeni nesilden kimsenin balk yapm konusunda merakl olmamasdr. Blgede
balklara olan talep ise olduka yksektir. Hem bu talebi karlamak hem de Senirkent iin
nemli bir kltr gesinin devamnn salanmas iin yrede hizmet veren Halk Eitim
Merkezine byk grev dmektedir. Senirkentte 34 ayr alanda kurs veren Halk Eitim
Merkezinin bu balklarn yapm konusunda da bir kurs amas Gelin Fesinin devamll
ynnde bir adm olarak deerlendirilebilir. ekre rmecinin 71 yanda ve bu fesi yapan
son kii olmas nedeniyle bir an nce harekete geilmesi gerekmektedir.
Kesme Kasabasnda ise balklarn kz annelerinin kendilerinin yapmas dolaysyla byle
bir tehdit szkonusu deildir. Ancak buradaki en byk tehdit ekonomiktir. Balklarda hala
gerek altn kullanlyor olmas, yre insannn gelir seviyesinin dk olmas nedeniyle
aileler kzlar/gelinleri iin balk hazrlama konusunda zorlanmaktadr. Buradaki sorun
ekonomik boyutlu olduu iin zm ancak yrenin ekonomik ynden kalkndrlmasyla
salanabilir. Bu nedenle Stler lesi Kesme Kasabasndaki kltrel mirasn devamlln
salama ynndeki giriimlerin, Senirkente gre daha uzun vadede sonulandrlabilecei
grlmektedir.
KAYNAKA
ARSLAN Ali, Medyann Birey, Toplum ve Kltr zerine Etkileri, Uluslararas nsan
Bilimleri Dergisi, www.insanbilimleri.com, Eyll, 2005.
BAYSAL, Hatice, Ergen ve Ergin Giyiminde Gelenekselden Modernlie Dnmde
Medyann Rol- Isparta Stler Kesme Kasabas rnei, Osmangazi niversitesi
HAMER - II. Halkbilim Sempozyumu ve enlii, Eskiehir, 2005.
BRGL KAHTYA, Alev, Nevruz ve Mahiyeti, Babakanlk Basn-Yayn ve Enformasyon
Genel Mdrl Yayn, 16.03.2006.
ETNKAYA, Yaln, Bir Maniplasyon Arac Olarak Medya, Medya ve Genlik,
Eitim Dergisi, Popler Kltr ve Genlik zel Says, Milli Eitim Bakanl Yayn,
S.57, Kasm 2004.
263
EKREM, Mehmet Ali, Nogay Trklerinde Kz steme, Sz Kesme ve Dn Gelenekleri,

IV. Milletleraras Trk Halk Kltr Kongresi Bildirileri, 4. cilt, Gelenek, Grenek ve
nanlar, Kltr Bakanl Yayn, no:167, Ankara, 1992.
ERDEN, Attila, Tahtaclarn Gnmz Kltrel Yaplarndan zlenimler, 1. Akdeniz
Yresi Trk Topluluklar Sosyo-Kltrel Yaps (Tahtaclar) Sempozyumu Bildirileri,
Antalya, 1993.
-----------------Isparta Folkloru 2 Kitap+CD, Sleyman Demirel niversitesi Yayn, No:
52, Isparta, 2005.
KALAFAT, Yaar, Dou Anadoluda Eski Trk nanlarnn zleri, 4. bask, Ankara,
2005.
KARABAA, Solmaz. Gelenekler ve letiim, http://www.bugday.org/article.php?ID=113,
Nisan, 2004.
KIRIMHAN,
Nazan,
Trk
Kltrnde
Yedi
Rengin
Anlam,
http://akmb.gov.tr/ata/metinler , Kasm, 2006.
KIRZIOLU, Grgnay Neriman, Trk Halk Kltrnde Dou Anadolu Dokumalar ve
Giyisileri, Trk Halk Kltrn Aratrma ve Tantma Vakf Yaynlar, No:7, Ankara,
1994.
OLGA, Pnar. Geleneksel Trk Balklarna Genel Bir Bak ve Denizli ivril Gelin
Bana Bir rnek, ivril Kaymakaml, http://civril.gov.tr/bidiriler/soy/baslik.htm,
Kasm, 2006.
ONARLI, smail, Nevruz Bayram, http://www.karacaahmet.com , Kasm, 2006.
------------------ Orta Dou Video letmeleri A.., Historical Costumes of Turkish Women,
stanbul, 1986.
ZDEMR, Nebi , Halkbilimi/Kltrbilimi- Medya, Milli Folklor, 49, 2001: 87-93.
ZDER, Lale, Anadolu Blgesi Geleneksel Kadn Balklar, Kltr Bakanl Yay.2330, Maddi Kltr Dizisi, Ankara, 1999.
------------------ Isparta ili, Stler lesi, Kesme Kasabas ile Senirkent lesinde yaplan
alan aratrmas verileri.
KAYNAK KLER
-
Ali Eryiit- 1956 Kesme doumlu, ilkokul mezunu, ifti.

Ali nal- 1968 Kesme doumlu, ortaokul mezunu, Kesme Belediyesinde memur.
Erol Civelekolu, 1955 Senirkent doumlu, niversite mezunu, ynetici.
Fatma Eryiit- 1956 Kesme doumlu, ilkokul mezunu, Ev hanm.
Glsm Kln- 1945 Kesme doumlu, iftilikle urayor.
Havva Gngr, 1962 Kesme doumlu, ilkokul mezunu, ev hanm.
Huriye Tekkanat, 1946 Kesme doumlu, okur-yazar deil, ev hanm.
brahim Koaslan- 1950 Kesme doumlu, ilkokul mezunu, hayvanclkla urayor.
Kamile Eren,1978 Senirkent doumlu, lise mezunu, ev hanm.
Mehmet Gngr, 1956 Kesme doumlu, ilkokul mezunu, iftilik yapyor.
Mehmet Kln1964 Kesme doumlu, ilkokul mezunu, emekli.
Meneke nal- 1969 Kesme doumlu, ilkokul mezunu, ev hanm.
Mmine Uysal- 1985 Kesme doumlu, ortaokul mezunu
Necati lgn, 1939 Senirkent doumlu, Sanat Okulu mezunu, i emeklisi(Almanya).
Nermin Toraman, 1950 Senirkent doumlu, okur-yazar, ev hanm.
ekre rmeci, 1935 Senirkent doumlu, okur-yazar, ev hanm.
erife Eryiit- 1982 Kesme doumlu, Lise mezunu
Ummahan Eryiit- 1981 Kesme doumlu, Ortaokul mezunu
Zeynep Kln- 1966 Kesme doumlu, ev hanm.
264
SSLENMENN FELSEF TEMELLER

NN SSLENYORUZ?
Yrd. Do. Dr. Kazm YILDIRIM 92
GR
Trke szlkte ssn kelime anlam sslenmeye yarar ey, ssleme ve sslenme ii
olarak tanmlanmtr (Trke szlk,1969;486). Ayrca burada sse pek dkn, ss-ps
(kmseme duygusuyla) , kendine Ss vermek, gerekte olmad halde yle veya
byle tavr taknmak, kendine namuslu adam ss vermek diyerek, ss ayn zamanda
olumsuzluk belirten bir kelime olarak deerlendirmitir. Ayn kaynakta, sslemek, bir eyin
daha gzel, daha gz alc olmasn, daha ho grnmesini salamak, olarak tanmlanmtr.
Olumsuz anlam ise, Birinin ayplarn uzun uzun yzne vurmak, Ben onu bir ssleyeyim
de grsn, sslemek, pslemek, zenle sslemek eklinde belirtilmitir. Sslendirmek ise;
sslerini salamak, sslenmek, kendini sslemek, sslemek iine konu olmak; ssletmek,
sslemek iini yaptrmak, ssl, ss olan, sslenmi, bezenmi; ssl bir kadn, ssl bir
oda, ssl bir sz, ssl psl gze arpar, ok derecede ssl, olarak ifade edilmitir. Baz
kaynaklarda ss ve sslenme yerine ssleme sanatlar ele alnm ve ss bir sanat olarak
deerlendirilmitir. Ss, sanata gzellik veren bir obje olarak nitelendirilmitir (Bkz:
Britanica, 16/212). Burada ssleme sanatlar bir eyaya ya da yapya, daha gzel bir grnm
vermek, albeni kazandrmak, deerini arttrmak amacna ynelik sanatlarn tmne verilen ad
olarak belirtilmitir. Ss ve ssleme istei, insanlk tarihi kadar eskidir. lk insanlarn
kullandklar eyalardan, barndklar maaralar da bile, ss ve sslenme elerine
rastlanmtr. nsanln ilerlemesi ile ssleme bir sanat durumuna gelmi, eitlenmi, bu
alanda birok madde ve teknik kullanlrm olmutur. nsanlarn yaptklar ssleri ve
sslemeleri, beden ssleri, giyim ssleri, oda ssleri, evre ssleri, hal ve battaniye ssleri,
anak, mlek, bina vb. eklinde ayrmak mmkndr. Doal olarak sslerin yapld
duruma gre, ssleme eleri ve teknikleri de farkldr. Mesela, yaplarn d yzeylerini ta,
mermer, tula, boya, ahap gibi maddelerle sslerken, iini ahap, mozaik, ini, resim, fayans
gibi malzemeleri kullanarak ssleriz. Mobilya, hal, kilim gibi ev eyalar da dokuma ileme
teknikleri uygulanarak sslenir. nsann kendi bedeni zerinde, kendi bedenine ve giydii
elbiseye takt aksesuar; mcevherler, tak ve ssleme olarak adlandrlmtr. Bunlar ince
alanlar olarak literatre gemitir. Daha ok dou lkelerine zg olduu belirtilen, insan ss
ve taklar, gnmzde ok deiik ekillerde ortaya kmtr. Ayrca hat sanat, tezhip ve
minyatrde dou toplumlarna ait nemli bir ssleme sanatdr. Ssleme sanatlar, eskiden
birer el sanat durumundayken, gnmzde ou modern teknolojide kullanlan sanayicilerce
seri bir biimde retilmektedir.
Demek oluyor ki, ssn, biri olumlu dieri olumsuz olmak zere iki anlam var. Bu insan
tabiatna uygun bir yap oluturuyor. nk insan yaratl icab sosyal bir varlk olarak; hem
olumlu hem olumsuz olgular meydana getiren bir karaktere sahiptir. Varlk yaps gerei,
hem iyinin hem ktnn, hem gzelliin hem irkinliin, hem haklln hem hakszln, hem
melek olmann hem de eytan olmann birbirine kart ekillerini iinde tar. nsan iinde
yaad durumlara bir anlam veremedii anlarda, bir deer grmedii zaman, onun baarlar
da bir kymet bulmaz. nsan dnyasnda farkl toplumlarda farkl ss ve sslenme ekillerinin
ortaya kmas nemli deil, nemli olan, insann ss ve sslenmeyi gerekletirebilen bir
varlk olmasdr. Her insann, her milletin bir ss ve sslenme ekli ve eylemleri vardr; onun
92
Sakarya niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi.
265
kendisine has bir sslenme zellii; bir ssleme biimi, deseni, rengi de olabilir. Bir talyan,
bir Hollandal, bir Alman, bir in, bir Trkn ss ve sslenme ekilleri farkl olabilir. Fakat
bu baarlarnda ar basan, milletlerin ss ve sslenme biimlerinde ortaya karttklar
mevcut farklar, ulusal zellikleri deil, insann bir ss ve ssleme zellikleri ierisinde
bulunmas, ss ve sslenme ile uraan bir varlk olmasdr. Ss, ssleme ve sslenme,
ekilleri deiik olabilir. Deiiklik, daha ok toplumlarn kltrel yapsyla ilgilidir. nemli
olan nokta, ss, sslenme ve sslemenin insann varlk yaps gerei, insan tarafndan
meydana getirilmi olmasdr. Yani ss, hem insan iin bir eksikliin giderilmesi, hem de bu
eksikliin yine insan tarafndan yaplm olmasdr.
nsan tanmlayan sosyal bilimler, onun belirli zelliklerine vurgu yapmlardr. Tanmlarn
bir ksm insann biyolojik, bir ksm da sosyal ve psikolojik varlk yapsn ne karmtr.
Sosyal ierikli tanmlar, insann dncesine, zgr iradesine ve yapp etmelerine vurgu
yapmtr. Onun varlk olarak; dier varlklara gre gelimi, mkemmel olmakla beraber,
akl ve dncesi dnda, baka zelliklerle donatlmadna iaret edilmitir.
nsan dnen bir varlk olunca, kendisine verilen mevcutla yetinmemitir. Bir yandan mevcut
olan gelitirmi, yenilemi ve deitirmi, te yandan srekli yeniliklerle kendisini ve
evresini ilerletmek iin aba sarf etmitir. Platon'un iki dnyal metafizii, insanda her biri
dikkatini sz konusu bu dnyalardan birine yneltmi olan iki temel bileenin bulunduunu
ortaya koyar. nsann duyusal dnyaya ynelmi, duyusal dnyaya ait olan paras bedenidir;
yine ayn benzerin benzerini bilebilecei, ancak ayn cinsten olanlar arasnda bir iliki
bulunabilecei ilkesine gre, insann bir de gerek varln dnyasna, dealar dnyasna
ynelmesi gerekir. Platon'a gre dealar, sahip olduklar zelliklerin hepsinin stnde ve
tesinde bulunan yi deasndan alrlar. Devlet'te yer alan nl Gne Benzetmesinde, o
duyusal dnya ile aklla anlalabilir dnya, dolaysyla da Gnele yi deas arasnda bir
analoji yapar ve mecazi bir anlatm iinde, yi deasn Gnee benzetir. Buna gre, nasl ki
duyusal dnyada gne yla gzle grlen nesneleri aydnlatyorsa, ayn ekilde yi
deas da aklla anlalabilir, dnya da dealar dorulukla aydnlatr, baka bir deyile,
dealara anlalabilirlik kazandrr. Platona gre yi deas gerek varln tesindedir.
Bu adan insan, her an daha mkemmel ve daha iyi olan yakalamaya almtr. O halde
daha iyi ve daha mkemmel nerededir. Bu ulalmas kolay olmayan, fakat insanlarn
ulamak iin aba sarf ettii bir ideadr. Bu idea peinde koulmam olsayd, insanln
bilgi, kltr, teknoloji, sanat vb konuda bugnk noktaya ulamas mmkn olamazd. Her
zaman ve her an, hep daha iyisini ve mkemmel olan yapmaya alm ve almaya devam
edecektir. Bu urama, didinme insanlk olduu srece var olacaktr. nsann hayat bunlar
aramakla geer. Bu adan insan, mevcut olanla, hazr olanla yetinmez. Hem kendi bedenini,
hem de bedeninin dndaki dnyay, dnyadaki nesneleri aratrr, sorgular, deitirir, ssler
ve gzelletirir. nsan iin Ss ve gzellik i ve d olmak zere iki ekilde alglanabilir. ss
veya gzellik grnmez, o sjeye baldr, bu adan insann ruh yapsn ilgilendirir. D ss
veya gzellik ise, onun beden ksmn, grnen tarafn yanstr. Bu almada daha ok
insann bu d ksmnn gzellii, ss konu edilecektir. O halde insan kimdir ve ne yapar?
NSANIN VARLIK YAPISI
nsan, saysz yapp etmeler iindedir. Ard arkas kesilmeyen yaplacak-edilecek eylerle
kar karyadr. O bunlarn, ne hepsini birden yapabilir, ne de her eyi yapmak zorundadr.
nsan ancak yapmak istediklerini, kendisini ortaya koyabilecei hareketleri gerekletirmek
ister, yani insan ancak istedii bir hareketi ne almak veya sonraya brakmak ta zorlansa,
266
kendi hayatn dzene koyabilir; yoksa kendi hareketlerinin bir otomat olur. Her otomat
gibi istem den yoksun kalr; istediini deil, zorland ii yapar. Oysa istediini
yapabildii, zorlanmad zaman, yaad hayat kendi hayat olur. Bu adan insann yapp
etmelerinde, zgr olmasnn nemi vardr. te yandan, onun yapp-etmeleri, imdi olup
bitmez, onlar zamann boyutlarna yaylmlardr. Onlarn dn, bugn ve yarn vardr.
nemli yapp-etmeleri bir kesintisizlik gsterir. O halde, yapp-eden insan kimdir? Hi
phesiz ncelikle yapp eden insan, zgr insandr. Kantn deyimiyle, akln kullanmasn
bilen, akln kullanma cesaretini gsteren insandr. Bu insan, bilen bir varlktr. Yapp-eden
bir varlktr. Deerlere sahip olan bir varlktr. Tavr taknan bir varlktr. nceden gren,
nceden belirleyen bir varlktr. steyen bir varlktr. zgr bir varlktr. Tarihi bir varlktr.
Bir eyi idealize eden bir varlktr. Kendini bir eye veren, seven bir varlktr. alan bir
varlktr. Eiten ve eitilebilen bir varlktr. nanan bir varlktr. Sanat ve sslenmeyi yapan
bir varlktr. Konuan bir varlktr. Biyolojik ve psikolojik zellikleri olan bir varlktr.
nsan btn bu zellikleri niin bnyesinde barndryor olabilir? nk insan, varlk yaps
gerei, dnyada savunma aralarndan yoksun olarak yaratlmtr. nsan, hayvanla
karlatrldnda, o savunma aralarndan yoksun olan bir varlk olarak karmza kyor.
Zira insan yaradlnda eksik donatlmtr. Hayvanlarda olduu gibi douta ona hazr
yetenekler, hazr aralar (igd) verilmemitir. nsan hazr olmayan ham yeteneklerle
dnyaya geliyor. Adeta yaratc; ondan, hayvan varlnn mekanik dzenini aan her eyi
kendisinin meydana getirmesini, igdye bal kalmadan kendi akl sayesinde elde
edebilmesini istemi ve elde ettii baarlarn hazzyla de mutlu olmasn arzulamtr. Bu
adan ona her zaman iyi ve mkemmel olan aramasn, mevcutla yetinmeme duygusunu
vermitir. Bu duyguyla baka hibir mutlulua yahut yetkinlie ulamamasn ondan
istemitir. nk doada yaratlan hibir ey gereksiz deildir. Var olanlar dzenlidir ve ok
deil, yeteri kadardr. Bu adan insanlar amalarna ulamak iin bavurduu aralardan
yararlanma bakmndan savurgan davranmamal, savurgan olmamaldrlar. nsana yaradl
gerei akl ve ona dayanan isteme zgrl verilmekle, insan donatlmasndaki niyet de
aa kyor. nsan artk igdnn ynetimine braklamazd. nk o doal ve doutan
bir bilgi ile donatlmamt. O her eyi kendisi yapmal idi. nsan yiyeceini, giyeceini ve
gvenliini salayacak savunma aralarn kendisi bulmaldr hayat iin her trl rahatlk
ve sevin salayan aralarn, bilgi, yetenek ve zekasnn, hatta istemesindeki iyiliin bile
kendi eseri olmas ondan istenmitir. Btn bunlar bizde yle bir izlenim brakyor: sanki
doast bir g insana unu sylemitir: Dnyaya al Ben seni gerekli yeteneklerle
donattm sana den i, bu yetenekleri uygun lde gelitirmektir; bylece mutluluun da
mutsuzluun da senin kendi elindedir.
Bu dncelerden Kanta gre insann bir imknlar varl olduu sonucu kyor: yani
insan eitli yetenekleri dnyaya gelirken birlikte getiriyor; fakat bunlar sadece ilenmemi
yeteneklerdir. Onlarn gelimesi, gelitirilmesi insann kendisine kalmtr. Bundan insan, hem
tek kii, hem de tr olarak sorumludur. Buna karlk hayvan, kendisini yaatacak her trl
aralarla, hatta hazr yeteneklerle donatlmtr. nk hayvana yaamas iin gerekli olan
her eyi igdleri salyor. Adeta hayvan iin her ey nceden dnlmtr. Hlbuki insan
kendi akln kullanmak zorundadr. nsanda igd yok denecek derecede azdr. Hatta baz
yazarlara gre hi yoktur (Bkz. Mengolu, 1988; 44). nsan kendi davranlarnn plann
kendisi yapmaldr. Fakat ham yeteneklerle dnyaya gelen insan yavrusu, dnyaya gelir
gelmez, bunu yapacak bir durumda deildir; bundan dolay onun hayatnn bakalar
tarafndan korunmas gerekir.
267
SS VE SSLENME
Ss, bir sanat objesidir. Sanat geni bir yelpazeye sahiptir. Resim, heykel, minyatr, ini, hat,
kilim deseni, iir, ark, trk vb. sanat yelpazesi ierisinde yerini bulur. Sanat, gzellik ve
irkinlik kavramn iinde barndran bir olgudur. Bu olguyu insan gerekletirir. Gzel ne
bene karlktr ne de benin etkinlii sonucunda gereklemektedir. Bunlarn tersine gzel
sadece bir objedir. Estetik deer yani gzel dediimiz ey aslnda sadece objedir. Estetik
deerin taycs da bu objede gizlidir. Bu anlamda gzel, reel veya hakikat dnyasnn
yannda baka bir dnyada yer almaz. Estetik deerin yer alabilecei ve en etkili ekilde
kendini gsterecei yer ise ortaya konan sanat eseridir. Sanat eseri insann kendi bedeni
zerinde veya elbisesinin stnde gerekletirdii sslerle de gerekletirilebilir. Estetik
deerin karakteri ve gzellik, objenin yapsna, zelliine bal olmakla birlikte, kiinin bu
yapya, bu zellie verdii deere de baldr. u halde gzellik anlay, ancak sanat
eserlerinin estetik analizi ile mmkndr. Bu tr analizler bu almann konusu deildir.
alma sslenmenin felsefi temeli ile snrldr.
Sanatn deiik unsurlaryla uraan nsan, bunu yapmakla bir amaca ynelmitir. Bu ama
gzel olandr. Daha ak bir deyimle sanatla uraan (sanat) insan, gzel olsun diye sanatn
yapar. irkinlik onun amac deildir ve olamaz. Nasl ki bilgiyle uraan insanlar doruyu,
ahlakla uraan insanlar iyi olan gerekletirmek istiyorsa, sanatla uraan sanatda gzel
olan gerekletirmek ister. Peki, bu her zaman gerekleebilir mi? Yani sanat, her zaman
gzel olan sanat yapabilir mi? Sanatnn amac budur. Ancak gzellik, greli olduu iin,
onun gzel veya irkin olarak nitelendirilmesi, kiiden kiiye, toplumdan topluma deiebilir.
Sslenme ise, sanat objesinin daha ok insan zerinde gerekletirilmi halidir. nsan ss,
ev ss, oda ss vb gibi deiik ekilleri olabilir. Burada insann d ssn ve sslenmesini
konu alacaz. nsan ss denince, onun kendi bedeni zerinde boyalarla, madeni eyalarla
gerekletirdii ssler ile elbise veya elbise zerine takt aksesuar niteliindeki eyalar
anlalmaldr. Sslenme insanlar tarafndan niin gerekletirilmitir, amac nedir? nsan
niin sslenir. Sorularn cevaplar kolay olmamakla birlikte, insanla ilgili yaplan
tanmlamada, baz ipular yakalanabilir niteliktedir.
SSLENMENN SEBEPLER
Felsefi tanmlamasna bakld zaman insan, yaratlm varlklara gre akl ve zgr
dnmesinin dnda, hazr yeteneklerle donatlmamtr. Bu bakmdan tarih boyunca hep
iyi, mkemmel, gzel ve doru olan bulmak iin uramtr. nk her zaman
hem evresinde, hem de bedeninde bir eksiklik olduunu dnmtr. Bu eksiklik, onu
aratrp bulmaya, bulduklarn daha mkemmel olana doru, daha yeni olana doru
gtrmeye yneltmitir. nsan iin tabiat, kendisini, kendi bedenini ve yapp ettiklerini
incelemek; sorgulamak, sslemek gzelletirmek, gelitirmek ok nemlidir. Felsefe tarihine
bakld zaman, insan kefetme ve bulma dncesine, ncelikle kendi varlnn dndaki
dnyay tanmak ve anlamak iin yapmtr. Bu evren nasl yaratlmtr? Bu evrenin ana
maddesi nedir? Bu sorulara cevaplar da verilmitir. Balangta her ey normal gibi
gzkrken, nce sofistler, sonra da septikler duyu organlarnn vermi olduu bilgilerin
pheli ve yanltc olduunu, gerei duyularmzla bulamayacamz belirttiler. Bu belirti
duyu organlarnn sorgulanmasyla birlikte dnce yaps ve dnceyle meydana getirilen
bilgilerin de sorgulanmasna yol at. Bylece insan kendisini ve kendi yeteneklerini
sorgulamaya balad. nce kendi eksikliklerini kefederek bunun nasl giderilebileceini
dnd. Eksiklii kendi bedeninde, dnce yapsnda, duyu organlarnn yapsnda arad.
in zorluu anlalmt. Aklamalar tatmin edici deildi. Duyu organlarnn veya akln
evreni aklamadaki yetersizlii ve bu yetersizliin verdii duygu, insann kendi
eksikliklerinin farkna varmasna yol at. O zaman neyi bileceini, ne kadarn bileceini,
268
ne ekilde bileceini, nasl bileceini sorgulad. Bu sorgulama ii, kendi zelliklerini de

aarak, kendisinin kim olduunu, amacnn ve gayesinin ne olduunun sorgulamasna
dnt. Artk gznn eksik grdn, kulann eksik iittiini, dncesinin her eyi
aklamaya yetmediini anlamt. Bedeninde de eksiklikler olduunu kefetmiti. O halde bu
eksiklikler giderilmeliydi. te ncelikle duyu organlarnn, dnce alanlarnn, bedeninin
estetik eksikliklerini gidermeye ve alanlarn geniletmeye balamtr.
Bylece nasl ki optik aletlerle grme duyusunun grme alann, iitme cihazlaryla iitme
duyusunun ses iitebilme alann geniletebilmi ise, ayn ekilde kendi bedenindeki eksiklii
de ss, tak gibi objelerle gidermeye almtr. Nasl ki gzn grme sahasnn
geniletebilmesi iin bugn ok sayda optik aletlerin yannda, uzak mesafedeki olay ve
oluumlar grebilmek iin kitle iletiim aralar meydana getirilmi ise; ayn ey iitme
duyusu iin de sylenebilir. Duyu organlarnn eksikliklerini gideren keifler yaplmam
olsayd, u anda burada bulunan mikroorganizmalarn farkna varamaz, onlarn ve uzak
mesafedeki insanlarn, eitli olaylarn ses ve grntlerini de gremez olurduk. nsan bu
eksiklik duygusuyla dnyay, yldzlar yeniden kefetme peindedir. zellikle teknolojik
bakmdan eriilen seviye insan ufkunu geniletmi, yeni keif ve icatlar yapmaya doru
gtrmtr.
Bunun en iyi gstergesi teknolojideki ba dndrc gelimedir. zellikle bilgisayarn
kefediliinden itibaren teknolojide meydana getirilen deiiklikler, insann bu alanda ufkunu
amtr. Bu tr gelimelerin tamam insan dncesinin eseridir. nsan hazr donatmlarla
yaratlmad iin bunlar bulmak, kefetmek, onun akl ve zgr dncesine braklmtr.
Aslnda btn bunlarn hammaddesi tabiatta mevcuttur. nsana den grev, bunlar bulmak,
kefetmek ve icat etmektir. Onlar yoktan var edilmiyor, var olandan var klnyor. Yoktan
var etmek Allaha mahsustur ve o yaratc bir zelliktir.
nsan, kendi eksikliini giderebilmek iin akl ve dncesinin kefi ile birlikte bedenini ve
evresini gzelletirmek, onu daha iyi ve mkemmel olana doru gtrmeyi de istemitir. Bu
dnceyle insan hem sanat dediimiz gzellik olgusunun peinde komu, hem de kendini,
kendi bedenini ssleyerek gzelletirmitir. Bylece insan dncesi, bilgi ve teknolojinin
geliimini salad gibi, gzel ve gzellik malzemelerinin geliimini de salam, ss ve
ssleme alanlarn, ekillerini geniletmitir. nsann ss ve sslenmeyle ilgili somut
gerekeleri deiik olabilir. Gereke ne olursa olsun, iin felsefi temeli, insann kendisini
bakasna gre, eksikliklerini gidererek daha stn klmaya almasdr. Bu eksikliini
gidermek iin gzellemek ve sslenmek ihtiyac duymaktadr. O halde niin ssleniyoruz
sorusuna u cevaplar verilebilir.
Bakalarndan daha stn olabilmek iin,
Toplum ierisinde far edilmek iin,
Kendini daha iyi hissetmek iin,
stnlk duygusu iin,
Bakalarn olumlu ynde etkilemek iin,
Toplumda iyi bir yer edinmek iin,
Kar cins tarafndan fark edilmek iin,
Takdir edilmek iin,
Sayg grmek iin,
Hoa gitmek, beenilmek iin,
Gzellemek iin,
Moral kazanmak iin,
Kendine olan gvenini arttrmak iin,
269
Statsn korumak iin,

Statsn ykseltmek iin,
zenti iin,
Bakasna gre daha iyi, daha ekici grnmek iin,
Bir gruba uyum salamak veya kendimizi daha byk bir grubun yeleri olarak
tanmlamak iin,
Kendimizi bir ailenin veya gelenein bir paras olarak tanmlamak iin (nesilden
nesile devam eden bir aile),
Tren gibi amalar iin (evlilik yz),
Dini yaklamlarmz belirtmek iin,
Stat sembol olarak (pahal mcevherler, saatler) iin,
Kendimizin ayakta durmasn salamak, kendimizi zel veya tek (emsalsiz) olarak
Fark etmek/edilmek, ayrt etmek/edilmek iin,
Pratik sebeplerden dolay (birisinin salarn rahat etmek iin yznden uzaklatrmak
amacyla toka vb eyler kullanmak iin sslenmi olabiliriz (http://www.jefpat.org/EduTrunks/7.1Lesson-LookingOne'sBest.pdf)
Grld gibi, olduka uzun bir listeyle karlayoruz. Liste daha da uzatlabilir. Gerekten
de btn bunlar sslenmenin felsefi temeli olabilir mi? Bize gre btn bunlarn felsefi temeli
yukardan itibaren anlatmaya altmz insann kendini, kendine ve bakasna gre eksik
grmesi, mevcut olanla yetinmek istememesidir. Esas felsefi temel budur. Eer mevcut
durumla yetinen bir varlk olsayd, ayrntlar yukarda belirtilen insanln erimi olduu
bilim, teknik, kltr vb. seviyesine erimesi mmkn olamayabilirdi.
Eer insanlar doal halini koruyan bir varlk yapsna sahip olmu olsalard, gzellik adna
ortaya kan hibir sanat ve sanat eseri de geliemezdi. nsan evresini gzelletirmek istedii
ve bunu gerekletirdii gibi, kendini de ssleyerek gzelletirmek istemektedir. Bu isteini
hem fert hem de toplum olarak yapmay dnmektedir.
u halde dnen varlk olarak insan, sadece bilgi ve teknik reterek zamann geirmiyor.
Ayn zamanda gzelliin, hoa gitmenin her alannda da kendini gstermek istemektedir.
Buda sanat alnn oluturuyor.
SONU
Ss ve sslenme sanatn alan ierisindedir. Sanat alan ok genitir. nk sanat, insan
dncesinin ve hayal gcnn rndr. Bu rn, bilimden nce var olmutur. Bu kadar
geni olan bu alan, sadece insann sslenmesi olayyla snrlandrm bulunuyoruz.
Dolaysyla konumuzun snrlar ierisinde zet olarak u sonular belirtebiliriz.
Ss ve sslenme, insan iin bir ihtiyatr, bir gzellik olgusudur. Gzellik estetik amacyla
gerekletiriliyor. nsann eksiklik duygusunu gidermek, tabiata, evreye, topluma uyum
salayabilmek iin yapt bir faaliyet alandr. Bu faaliyet alannda sanatnn hayal gcnn
de etkisi vardr. Sanatla uraan insanlarn bu zellikleri, yani hayal gc doutan olan bir
yetenektir. nsan toplum ierisinde kendini gvende hissedebilmek ve bakalarndan stn
olabilmek iin, ss ve sslenmeyi gerekletirmek zorunda kalmtr. Ss, sslenme ve ss
eyasnn boyutlar olduka genilemitir. Bu adan zellikle sslenme, bilimsel metotlarla
yaplr olmutur. Bundan dolay pek ok lkede olduu gibi, Trkiyede de gzellik salonlar,
gzellik okullar oalmtr. nsanlk tarihinden bu gne elde edilen bilgi, tecrbe ve
uygulamalar ile ss, sslenme ve gzellik alannda geni bir bilgi birikimi ve kltr
oluturmutur. Kendini eksik grme duygusundan kaynaklandna inandmz bu anlay,
270
gnmzde bilimsel almalara konu olabilecek bilgi, tecrbe, uygulama ve kltrn, estetik
ve sanat anlaynn meydana gelmesini salamtr.
Gzel gzlerimizin nnde varlklarn ortasnda, ahenkli olarak geen ve tabiattan gelen
uymazlklar, aykrlklar silen gtr. yi aranlan uyumdur, ss amacyla gerekletirilen
ahenktir. Gzel dorudur, yani zdr. Var olan eylerin esasdr. yinin snr olmad
gibi, gzelin de snr yoktur; sonsuzdur, zgrdr. Tabiatta gzel deann ilk
grnmdr. Hayat tabiatta gzeldir. Tabiatta gzel, yalnz onu grp, ona gpta ile bakan
iin, yani sanat iin ayr bir nem tar. Akam gneinin batn seyretmek en ok
sanatnn dikkatini eker. Tabiata ve topluma uyum, onlara gven; belirtilenlerden daha
stn bir derecededir onlar kapsamaktadr. Sanatn amac ideali gstermektir. deal gerek
gzellie ulama derecesi en yksek olandr. deal duyular gereklikte uyumlu olarak gelien
varlklarn gc, yaamn ruhu ve zdr. deal kendisini rten bozan aksamalardan syrlm
ve arnm olan gzelliktir.
KAYNAKLAR:
MENGOLU, Takiyettin. Remzi Kitabevi, stanbul, 1988.
---------------- Trke szlk, Trk Dil Kurumu Yay. Ankara, 1969.
---------------- Temel Britannica, Doan Yaynlar, stanbul, 1995.
------------------- (http://www.jefpat.org/Edu-Trunks/7.1Lesson-LookingOne'sBest.pdf
271
KADIN GYM VE SSLERNN ALEYE KAZANDIRDII STAT

(BECK BELDES, YELDERE VE BELEV KYLER RNE)
Yrd. Do. Dr. Neide YILDIRIM
ZET
Toplumdaki bireylerin dnceleri, inanlar, davranlar, giyim kuam ekilleri,
sslenmeleri ve ss eyas kullanmalar, kltre gre ekillenir. Bireyler girdii toplum
ierisinde sosyalleir ve kltrn temsilcilerinden biri haline gelir. Sosyalleme bir sre
iinde gerekleir. Bu srete toplumun aktard bilgiler, kazandrd deer yarglarnn
yannda, giyinme, sslenme ve ss eyas kullanma da nakledilmi olur. Bylece hem
deerlerde hem de giyinme ve sslenmede gelenek oluur. Deerler alannda evrensel olan
ey, her toplumda belirli srelerde giyinme tarzlarnn, sslenme biimlerinin ve ss
malzemesinin oluudur. Bunlar btn toplumlardaki ailelerde ortak olmakla birlikte, birbirine
benzemeyen ekillerde ortaya karlar. Bir Trk ailesinin gelenek yapsndaki, deerleri,
giyim, kuam, sslenme biimleriyle, Japon ailesi veya bir ngiliz ailesininki birbirinden
farkldr. Bu farkllk, toplumlarn kltrel kimliklerini oluturur. Ortak olan ey, her
toplumda bunlarn var olmasdr. Bu var olma, bir yandan iin evrensel boyutunu, te yandan
kltrel kimlik boyutunu ortaya koymaktadr. Bir topluma mensup ailelerin giyim kuam ve
sslenmeleri de blgeden blgeye, yreden yreye az ok farkllklar gsterebilir. Bu
farkllklar ailelerde, geleneksel statnn de gstergesi saylarak, zaman ve mekna gre
deiiklikler geirir.
Anahtar Kelimeler: Aile, Giyim, Kadn, Ss, Stat,
GR
Her bireyin ve her ailenin toplumda yaad gruplarda bir yeri vardr. Bu yer, toplumun
kendisi tarafndan belirlenir. Stat, bireyin igal ettii veya kiinin evresindekilerin toplum
iinde ona nesnel olarak uygun grdkleri yer, konum, mevkiidir. Soy, servet, cinsiyet, ya
gibi ltlerin yan sra giyim, kuam, sslenme de bir stat lt olarak deerlendirilebilir.
Daha ak bir deyimle stat, sosyal hayatta bireyin toplum iindeki konumu veya iblm
iindeki mevkiinden ibarettir. Kiilerin ocuk, renci, doktor, retmen, mhendis, iveren,
rneklerindeki gibi kim olduklarn belirtir, onlara baz haklar ve sorumluluklar ykler
(Fisher, 1994: Erkal, 1987:).
Statler verilmi ve kazanlm olmak zere iki balk altnda incelenmektedir. Bireyin hibir
eylem ve etkisi olmadan, toplumun kabul ettii baz ltlere gre doutan elde ettii
statler, verilmi statlerdir. Mesela kraln olu veya kz doduu andan itibaren prens veya
prensestir. Bu stat grubunda bireyin yetenekleri, becerileri hesaba katlmaz. Yani kii byle
bir ailede domakla bu staty elde etmektedir. Bireyin aba, gayret, yetenek ve baarsna
gre elde ettii stat ise, kazanlm statdr. retmen, doktor, avukat, polis gibi meslek
veya cinsiyete gre belirli ya ve gei dnemlerinde elde edilen statler, kazanlm statlere
rnek olarak verilebilir. Verilmi veya kazanlm statnn say olarak azlk veya okluu,
toplumlara gre farkllk gsterir. lkel kabileler ve feodal krallklarda hemen btn konumlar,
verilmi statlerdir. Dolaysyla herhangi bir konuma ulamak iin yar yapmak zorunda
deillerdir. Gelimemi toplumlarda verilmi statler nemli iken, gelimi, ada
Sakarya niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Sosyal Hizmet Blm, Esentepe kampusu, SAKARYA.
272
toplumlarda kazanlm statler nemlidir. Gnmz sanayilemi, nfusu artm, iblm

ve mesleki farkllamann olduu toplumlarda btn konumlar sradadr ve baarl olan onu
elde eder. Elde etmek iin de yarmak, almak, yetenekli ve becerikli olmak gerekmektedir.
Statlerin nemli bir zellii de, her statnn bir baka stat ile hatta statlerle karlkl
ilikili iinde bulunmak zorunda olmasdr (Kzlelik, Ergen: 1996:525). Mesela retmenlik
stats rencilik statsne, babalk/annelik stats ocukluk statsne, antrenrlk stats
sporculuk statsne ihtiya duyar. Ailede kadnn stats de evinde ald deer ve role
baldr.
Giyim; elbise, amar, sa ekilleri, makyaj, aksesuar, baa ve ayaa giyilenlerin tm
demektir ve maddi kltrn bir esidir. nsanlkla birlikte balayan, ilkel toplumdan ada
topluma geerken nemini daha fazla artran bir olgudur. Fakat ayn zamanda sosyal bir
ierie sahiptir. Ailenin ortaya k ile rtnme balam ve zamanla gelenek haline
dnmtr. nsanlarn giyimi, birok etmene baldr. Onlarn sosyal ve estetik deerleri,
dini inanlar ve uygulamalar, cinsiyet, ya, tabaka ve meslekleri ve o andaki durumlar
(evlenme, yas) gibi. Bir ksm teknolojik birok etmen; ne, nasl, nerede, ne zaman giyinilir,
bunu etkiler.
Giyim yoluyla insan, yeryznn neresinde olursa olsun kendisini, vcudunu, hava ve dier
evresel etmenlerden (zararl nesneler, bcekler) korur. Bu bakmdan giyim, insann ilk elde
ettii, sahip olduu nesnedir. Yoksul kimsenin bile bir giysisi vardr. Kyafet, vcudun ak
sak saylan, ayp saylan, zrl saylan yerlerini kapatma ilevini grd gibi, insanlar
iin ss olma ilevine de sahiptir. k giyinmek, insann gzel grnmesi iin gerekli
saylmtr Giyim, kiinin toplumsal, siyasal, ekonomik ya da mesleki statsnn
gstergesidir yani, bir stat simgesidir. Mesela Meksika Azteklerinde sadece baz snflar zel
tyle sslenmi kyafetler giyinirlerdi. nsanlar hakknda ilk yargnn, kiilerin giyimine, d
grnlerine baklarak verildii bir gerektir. Pasakl, dzenli, temiz kii dendiinde giyim
balca gsterge olarak kullanlmaktadr. Giyim, bakalar zerinde yaratlmak istenen olumlu
veya olumsuz etkiyi gerekletirmede, kiinin toplumdaki yerini belirlemede bir etkileme
aracdr. Mesela, Nasrettin Hoca'nn "Ye krkm ye" hikyesi, giyimin stat arac olarak
kullanlnn en gzel rneidir. Bu nedenle ou zaman, seilecek arkadalar, gidilecek
yerleri bile giyim tayin eder.
Kendini gstermek, hoa gitmek aray iinde olan kiiler iin kyafet, insana doyum
salayc bir ara olma ilevine sahiptir. Kendimizi daha rahat ve gvenli hissetmemiz iin iyi
giyinmemiz sz konusu olabilir. Bylece giyim, kiinin kendine gvenini salar ve kendini
saydrma isteini de karlar. zellikle niformalar bunun bir rneidir. Giyim, sadece gnlk
yaamda deil, sinema, tiyatro gibi baz sanat kollarnda canlandrlmak istenen tipi yaratmak
iin bir ara olarak da kullanlr.
Kyafet ve sslerin stat olan ilikisi birbirine bal iki noktada deerlendirilebilir. Birincisi,
stat sahibi insanlarn belirli kyafet ve ssleri kullanmak zorunda kalm olmalardr.
Geleneksel yapda, aile ierisinde bayanlarn, belirli ya gruplarnda giymek durumunda
olduu kyafetler gibi. Mesela Hanm aa kyafeti, gelin kyafeti ve taklar, gen kz kyafeti,
evli kadn kyafeti, ei lm veya askerde olan kadn kyafeti, geleneksel yapda kyafetle
stat arasnda bir iliki olarak deerlendirilebilir. kincisi de klk kyafet ve sslerin aile ve
toplum ierisinde bireye kazandrd statdr. niforma gerektiren mesleklerde stat elde
eden insanlarn, farkl giyim ve ssleri kullanmalar gibi, belirli bir mevki ve makam elde
eden bireylerin giymek zorunda olduklar kyafet ve takt aksesuarlar da buna rnek olabilir.
Mesela TBMM bakannn, Diyanet leri bakannn, retim yelerinin, yarg
273
mensuplarnn, Krkpnar aasnn, imamn, mftnn zel gnlerde giydikleri giysiler bu

cinsten olanlardr.
Tak ve sslerin stat ile ilikisi, daha ok kltrel deerlerle ilgilidir. Mesela yeni evlenen
geline/damada yreye gre deiik taklar taklmas (Resim 1) veya stat gstergesi
niformal bir meslein apoletleri buna rnek verilebilir.
Resim: 1- Dn Esnasnda Damada Taklan Taklar (Yeildere Ky)
Hi phesiz, gelinin taklar veya niformal mesleklerin apoletleri, toplum ierisinde manevi
olarak belirli bir deere sahiptir. Yukarda birinci kategoride ifade edildii gibi, elde edilen
statnn kyafet ve sslere yansmas, aile ierisinde ve toplumda belirli bir kymete sahiptir.
Bu kymet, o bireye, hem aile ierisinde, hem de toplumda bir farkllk kazandrr. te bu
durum da, yukarda izah edilen ikinci kategoriye bir rnek olarak dnlebilir. Grld
gibi ikinci kategoride elde edilen statler, birinciye baldr. Baka bir deyile birinci
durumdaki elde edilen stat olmam olsayd, ikinci kategorideki statnn elde edilmesi de
mmkn olmazd.
almann ana konusu, aile ierisinde kadn giyim ve sslerinin stat ile olan ilikisidir.
Geleneksel veya modern yapda, kadn giyim ve sslerinin ailede kadna kazandrd stat ve
statnn nemi nedir? almann aratrma alan, Denizli ameli ilesine bal Belevi
Ky (Resim 2) ile Burdur Glhisar ilesine bal Yeildere Ky (Resim 3) ve becik
Beldesidir (Resim 4). Kyler, farkl illere ait olmakla beraber, fiziki mekn ve sosyal mesafe
olarak birbirine yakndrlar. Kylerin seilme sebepleri, deiime az uramalar, giyim,
kuam ve sslenme biimlerinde, geleneksel Trk kyafetlerini kullanmay srdrmeleridir.
Resim 2- Denizli ameli lesine Bal Belevi Ky
Resim:3- Burdur Glhisar lesine Bal Yeildere Ky
274
Resim: 4- Burdur Glhisar lesine Bal becik Beldesi ve Yaprakl Baraj
Ailede Kadnn Stats

Aile iindeki statnn belirlenmesindeki rol paylamnda kadnn geleneksel toplumsal
cinsiyet rollerine uygun olarak zel alannda snrlanarak ev ilerinde, erkeinse kamusal
alan olarak belirlenen ev d ilerde younlamas, kadnn aleyhinde hiyerarik bir yap
oluturmutur (Arslan, 2000). Cinsiyete dayal i blmnden oluan bu yap, teknolojik
gelimelere ramen biim deitirerek varln korumaktadr. Kadn ve erkein toplumdaki
ilevleri, sorumluluklar, haklar, maddi ve manevi olgularn retimi srecindeki konumlar,
kiilik zellikleri gibi unsurlar toplumsal cinsiyete gre ekillendirilmekte ve bunun
sonucunda kadnlar zel alana, erkekler ise kamusal alana ynlendirilmektedir.
Grkan (2000), Medeni Kanunu gz nnde bulundurarak toplumsal stats asndan Trk
kadnn grupta deerlendirmektedir: lk grubu Medeni Kanunu yaamayan krsal kesim
kadnlar ile kente gen krsal kesim kkenli gecekondu kadnlar oluturmaktadr. Bunlarn
toplumsal statleri ok dk olup insan haklarndan gerek anlamda yararlanamamaktadrlar.
kinci grubu oluturan, Medeni Kanunun kendilerine tand yasal haklarn bilincinde olan
Medeni Kanunu yaayan kentli kadnlarn nnde modern ve ada yaamn olanaklar
alabildiine uzanr. Ancak modern ve ada yaamn acmasz koullarna maruzdurlar.
Kentli kadnn aile ve toplum yesi olarak rolleri oalm, ykmllkleri artmtr. nc
grup ise iyi eitim grm, eitimli ailelerden gelen kendisi gibi iyi yetimi erkeklerle
evlenenler, Trk Medeni Kanunun aileyi dzenleyen hkmlerine gre deil, olmas gereken
Medeni Kanunun hkmlerine gre yaayan ok az sayda Medeni Kanunun ilerisinde
yaayan kadnlardan olumaktadr.
2001 ylnda yrrle giren ve Aile Hukukunda nemli deiiklikler yapan Trk Medeni
Kanununa gre, bundan byle evlilik birliinin ynetiminde kadn ve erkek artk eit sz
hakkna sahiptir (www.ozgurpolitika.org/2002/01/02/hab17.html).
Ky ve ehir sosyal yapsn davran rntleri asndan inceleyen Ferdinand Tnnies, ky
sosyal yapsnn topluluk, ehir sosyal yapsnn ise toplum temelinde davran
rntlerine sahip olduunu ne srmtr. Ona gre topluluk temelli sosyal yapda
bireylerde dayanma, birlikte hareket etme, uzlama ksacas sosyal btnlk sz konusudur.
Toplum temelli sosyal yap; iblm ve ferdiyetilii esas alan sosyal, kltrel ve ekonomik
statler bakmndan farkllam heterojen bir grnme sahiptir.
Kylerde sosyal statler ve roller say itibariyle hem az, hem de yava deiir. ok sayda
sosyal staty bir arada barndran ehir, sosyal gruplarn karmakl ve youn nfusu ile
byk bir yerleim yeridir. lkemizde yaayan kentli kadn, gle gelen, kentte yaayan
275
krsal kesim kadnn ve krsal alanda yaayan kadnlar birbirleri ile karlatrdmzda,
aralarnda ekonomik ve eitim bakmndan farkllklar olduu ve bunun da kadnn tm
yaamna yansd grlr. Kentte ekonomik faaliyete katlan kadn, bunun karlnda cret
almaktadr. Krsal kesimde alan kadnlarn %89u aile iletmesinde cretsiz ii
statsndedir. Bu nedenle ekonomik bamszl yoktur. Krsal kesimde yaayan kadnn
aydnlanmas, ortalama yaam kalitesine ykselebilmesi, ehirde yaayan kadna gre ok
daha zordur. Krsal kesim kadnnn kendine gveni gelimemi, sorununun zmn
erkekten bekleyen, ocuklarn eitimi konusunda fazla fikri olmayan ve bulunduu durumdan
hi de ikyeti olmayan bir konumdadr (Sekin, 1998).
Kr ailesine gre daha eitliki anlay, kent ailesinde giderek yaygnlamaktadr. Kadnn
stats asndan deimeye ak yeniliki tutumlar geliip yaygnlaabilmek iin, krsal alana
kyasla kentlerde ok daha uygun ortam bulmaktadr (Sencer, 1993).
Toplumun cinsiyet ve ya hiyerarisine dayal yapsna zel alanda kar klmazken
kamu alannda eitliki ve ada bir yasal dzen yaratlmtr. Cumhuriyet dneminde
birok kadn iin eitim, meslek, iktisadi bamszlk, toplumsal hareketlilik, siyasal etkinlik
yollar ilk defa alrken, kadnlarn byk ounluunun gndelik yaam koullar ve
deneyimlerini deitirici olacak erkek egemen yap ve deerlerin krlmas ok da
vurgulanmamtr (Acar, 1998). Toplum ierisinde ve ailede kadna verilen deer, o toplumu
ycelten, o topluma ahsiyet veren bir stnlk kazandrmaktadr (nan,1990, 27; 1975, 5).
Kentleme ve eitim dzeylerinin ykselmesini ieren sosyo- ekonomik gelime, ailedeki
hiyerarik yapy zorlayp demokratikletirmekte, demokratik aile yaps da toplumsal sosyoekonomik gelimeyi desteklemektedir. Bir taraftan eitim alm olan kadn igcne katlarak
ekonomik gelimeye katkda bulunabilmekte, dier taraftan da eiyle eit bir statye gelmi
olmann kendine verdii gven sayesinde daha baarl bir ekilde ocuk yetitirebilmektedir
(Ktba, 1990a:157).
Kadnn renim seviyesi ykseldike, aile harcamalarnn daha dzenli olduu, ocuk
yetitirmede daha ilmi davrand, salk kurallarna daha ok uyduu, ailenin gelecei
konusunda daha rasyonel kararlar ald ve renim seviyesinin ykselmesinin aile refah
zerinde olumlu etkileri olduunu gstermitir (Erel, 1990a:181). Dolaysyla kadnn ferdiyet
gcn kazanmas her eyden nce eitimle mmkn olmaktadr. Bu dorultudaki eitimin
okulda srdrlmesi, kadnn toplumdaki statsn arttrm olacaktr. Kadnlar iin
modernizm ve g, ayn dorultuda olumlu etki gsterir.
Kadnn milli kimlik yaratmadaki rol, yani ulus-devlet inasndaki rol de nemlidir. Trkiye
de dhil birok lkede, milli devlet oluumu Bat tipi hayat tarzn ifade eder. Yani daha ok
evrensel normlar ve gelime-ilerleme iin istek ve arzudur. Bu da, devletin kimlik yaratmada
ne kadar yerli ve/ya ne dereceye kadar yabanc kaynaklardan ayrldna baldr. Koloni
hayat yaam lkelerde Kuzey Afrikadaki Arap Mslmanlar gibi, bu kimlik oluturma ve
batllamada tezatlar yani kar kmalar vardr. Trkiyede ise, batl kadn imajna kar
herhangi bir taraftan kar kma yoktur. nk Trkiye cumhuriyeti smrge hayat
yaamam ve devralmamtr. Daha da fazlas 19. ve 20. yzylda modernleme ve
batllama kavramlar Trkiyede ilerlemenin temeli olarak grlmtr (Acar ve Ayata,
2000:332345).
Trkiye cumhuriyetinde ideal kadn; eitimli, meslek sahibi, toplumda aktif ve baarl bir
ye, iyi ve sadk bir e, zel hayatn evine ve ocuklarna adam bir anne demektir (Acar ve
276
Ayata, 2000: 332345). Geleneksel olarak kadndan beklentiler oktur ve kadn iki defa yk
yklenmek zorundadr. Hem evde hem ite (tarla, bro veya fabrika).
Pek ok tarm toplumunda olduu gibi, lkemizde de ky ailesi, klasik bir erkek egemen
aile tipidir. Soy baba tarafndan gelir, baba ld zaman arazi ve hayvanlar ocuklar
arasnda paylalr. retici gler greli olarak ilkel bir dzeyde olduu iin, ky dzeyinde
byk snfsal eitsizlikler grlmez. Hiyerari yaa ve cinsiyete gre oluur. Ailede yal
erkeklerle balayp en gen kadnlarla biten hiyerari, i gc srelerine de yansr. retimin
denetimi, yal erkeklerdedir. zellikle de gen kadnlar, bu konuda hibir sz hakkna sahip
deillerdir. Ailede olan ocuk soyun devamn srdrrken, kz ocuk, evlenerek bir baka
aile soyunun devamn salamaktadr. Hatta lkemizde birok yrede gelin kzn kucana
olan doursun da nesli devam etsin diye, erkek ocuk verme deti vardr (Resim 5).
Resim:5- Gelin ve kucanda ocuk
Gelinin aile iindeki stats, olan ocuk dourmasyla birlikte ykselmeye balar, oullar
gelin getirdiinde, en yksek konuma erimi olur. Yal ve oul sahibi bir kadn, ailenin gen
kadnlar zerinde denetim hakkna da sahiptir. Tad bu byk nemin yan sra, kadnlar
igc olarak da hane tipi retimin odanda yer almaktadrlar (Kondiyoti, 1988den nakil
Aziz ve dierleri, 2000;1718).
Krsal kesimde kadnn ailedeki ferdiyet gc zayf olduu iin, statsne uygun giyinmeleri
ve sslenmeleri geleneksel olarak belirlenmitir. Gelenee aykr veya gelenek d bir kyafet
giyilmesi pek mmkn deildir. ncelediimiz kylerdeki durum da budur. Orada da kadn
veya gen kz, gelenein belirledii ekilde ve desende elbiseleri ve ssleri takmak
zorundadr. Bu zorunluluk, bir yandan gelenein, te yandan gelenein izin verdii snrlar
ierisinde erkein isteine gre ekillenmektedir. Dolaysyla rneklemi oluturan kylerde
yaptmz mlakatlarda, kadnlarn kyafetlerini, geleneksel yapnn ngrd ekilde,
ailede, erkein isteine gre belirleyerek giydikleri anlalmtr. Gelenein n grd ekil,
desen ve renkler ise ok eitli deildir. Hatta tip itibaryla tek, fakat gen kz, gelin, evli ve
orta ya kadnlar iin, farkl desen ve renkte olabilir (Resim 6 ve 7). Geleneksel eler ieren
bir giyim-kuam rnei bize, ait olduu toplulukla ilgili pek ok bilgi sunabilir. Toplumlarn
yerleik ya da konar-ger olup olmadklar, hangi tarihi olaylar yaadklar konusunda bilgi
verirler.
277
Farkl statlere gre ba balama ekilleri

Nianl
kzlar
Gen
kz
Evli
gen
kadn
Evli,orta
yal
kadn
Resim: 6- Farkl Statlere Gre Ba Balama ekilleri
Gelin kyafeti
Gelin ba
Resim: 7- Gelin Kyafeti ve Gelin Ba
Kyafet ve Stat
Kyafet, insann dier fiziki grnmleri gibi, eitli sosyal grnlere sahiptir. Belirli
tiplerde kyafet giyme veya kyafeti giyinme tarz, kastl bir amaca, istenilen veya
istenilmeyen yan etkilere sahip olabilir. Kyafet, aksesuar ve sslenme yoluyla gnderilen
sosyal mesajlar; sosyal stat, sosyal snf, gelir, meslek, etnik kken veya dini inanla ilgili,
tutum, medeni durum ve cinsiyet gibi zellikleri ierebilirler ve bu konularda doru veya
yanl yorumlamalara yol aabilirler. Bu durum kastl olmasa bile bir sosyal mesaj olarak
dnlebilir. nsanlar, gnderilen mesaj tanmak iin, o mesajn ifresini bilmek
zorundadrlar. Eer alc tarafndan uygulanan yorum ifresi, gnderenin ifresinden
farkl ise, yanl anlalmalara sebep olabilir. Farkl gruplar, ayn giyim veya ss unsurlarn
farkl anlamlarda deerlendirebilirler. Kyafeti giyen, istenmeyen ve/ya beklenmeyen
tepkileri kkrtabilir (Clothing C:\Documents and Settings\x\Desktop\Reference_comEncyclopedia-Clothing.htm).
278
Tarih boyunca birok toplumda, kimin ne giyebileceini belirleyen israf snrlama kanunlar
ve dikkatlice ilenmi sistemler vard. Birok modern toplumlar da dahil dier toplumlarda,
hibir kanun dk statl insanlarn, yksek statl insanlarn giydikleri kyafetleri
giymelerini yasaklamaz. Fakat stat gstergesi kyafetlerin yksek creti, satn alma ve
giymeyi etkin bir ekilde snrlar (C:\Documents and Settings\x\Desktop\Social aspects of
clothing - Wikipedia, the free encyclopedia.htm).
Baz kltrlerde evlilik veya sosyal stat sembol olarak vcudun baz ksmlarna iaretler de
yaplmaktadr. Asker, polis, itfaiyeci, baz okul ocuklar, statlerini gsteren niforma
giyerler (Resim 8). Bir skoyal kendi etnik grubunu giydii ekoseli etei ile belirler (Resim
9). Modern toplumlarda kadnlar ve erkekler evli olma statlerini evlilik yz takarak
sembolletirirler. Hatta yzn sa el parmanda olmas nianllk durumunu, sol el
parmanda olmas evlilik durumunu simgeler. Mesela rneklemi oluturan kylerde evli ve
bekr kadnlar birbirinden ayrt etmek iin bir baka gsterge de zlf tr. Evli kadnlar
zlf brakrlar veya yre tabiriyle zlf derler .
Resim: 8- niforma Giymi Polisler
Resim: 9- sko kyafeti (Kilt) giymi bir adam
Sapire (1931;141) gre, grnr tuhaflklarn iinde moday kavramann temel gl;
formlar, renkler, dokular, durular ve belli bir kltrn ifadesi olan dier unsurlarla
ilikilendirilen bilind simgeler hakknda elimizde kesin bilgi bulunmamasdr. Setiimiz
kyafetlerle bir eyler ifade etmek istediimiz dncesinde bir gerek pay vardr. Zaman
asndan baktmzda da, ou kyafete kesin anlamlar yklerken dikkatli davranmak
gerektiini grrz.
Bir kyafet geen yl bir ey ifade ederken, ayns bu yl tmyle baka bir ey, nmzdeki
yl da yine bambaka bir ey ifade edecektir (Davis, 1997;18). Kitlelere, seyircilere ve
toplumsal gruplara gre arpc farkllklar ierir. Muhafazakar olan ile deneycilie yatkn
olan, modayla ok ilgili olan ile modaya kaytsz kalan, modacnn yaratclar ve modaclar
zmresi ile tketiciler, hatta nispeten sofistike (karmak) tketiciler arasnda bir farkllk sz
konusudur. Ksacas giysilere, kozmetiklere, sa modellerine ve taklara yklenen anlamlarn
oluturduu evren, kast benzeri kat bir yaplanma gstermemekle birlikte; beeniye,
Rtbe ve imtiyaz sahibini ayrt etmek iin; sosyal ayrm iin, yani aristokrat olmayanlarn aristokrat taklidi
yaparak giyinmelerini nlemek iin.
Zlf (rneklemi oluturan kylerde), san n ksmndan bir tutam aylarak, ene hizasna kadar kesildikten
sonra, ortadan veya yandan ikiye ayrlp, hafif bklerek kvrlp, kulak arkasna tutturulmas ile alnda oluan
sa eklidir. Zlf, dnn nc gn, gelin kz erkek evine gitmeden nce, ba yaplaca zaman kesilir.
San kesilen fazla ksm yani zlfn geri kalan ksm, bir gelenek olarak kzn eyiz sandnn dibinde
hayat boyunca muhafaza edilir.
279
toplumsal kimlie ve kiilerin toplumdaki simgesel aralardan ne lde yararlandna gre

ileri dzeyde farkllar.
Geleneksel toplumlarda kyafet-stat ilikisi, modern dnemin toplumlar kadar belirgin
deildir. Gelenein etkili olduu toplumlarda kyafetler hem eit, hem renk bakmndan
olduka snrldr. Bu snrllk gnmzde de devam etmektedir. Bu toplumlarda moda
olgusundan ziyade, kiilerin toplumdaki konumlarna gre giyilen kyafetin deeri ve bu
kyafetin herkes tarafndan giyilmesinin uygun olmad gerei sz konusudur. Bu uygunluk
geleneksel deerlerde gizlidir. Geleneksel toplum yapsnda hangi kyafet eidinin kimler
tarafndan giyilebilecei ak bir ekilde belirtilmemi olmakla birlikte yine de baz kurallar
bellidir. Bireylerin, sosyo-ekonomik gstergelerinin zerinde bir kyafeti tercih etmeleri
toplum tarafndan uygun grlmez ve yadrganr. te bu durum bireyde sosyal bask
oluturur. Yrenin ileri gelen konumundaki bir erkein(aristokratn) hanm da bu statye
uygun olarak giyimine zen gstermek zorundadr. Bu zen, giyilen kyafetin, bakalar
tarafndan (gerek parasal deeri, gerekse elde edilmesinin imkn bakmndan) zor
ulaabilecei farkl kuma ve renkte olmasn gerektirmitir. Bunun yannda geleneksel yapda
evli veya gen kadn olmann da kyafet itibaryla farkllk gerektirdiini incelediimiz
kylerin yapsndan anlyoruz. Mesela, aratrma konumuz olan becik ve Yeildere
kylerinde, evlilik ana gelmi gen kzlarn ve orta ya stne kadar olan kadnlarn st
dastar edinmeleri (giyinmeleri), bu ya statsnn bir gstergesidir (Resim 10).
Resim: 10- st dastar (bart) takm nak ileyen bir kadn (becik Beldesi)
Ayn ekilde, yaa gre giyilen kumalar ve kumalarn renkleri de farkldr. Geleneksel
dnemlerde kumalarn renk seenekleri fazla olmamakla birlikte, zellikle evli bayanlarn
ak renk kumalar yerine koyu renkli kumalar tercih etmeleri beklenir. Dolaysyla tercih
edilen kuma ve renkler, bayanlarn yana, evli olup olmamasna gre deiiklik gsterebilir.
Ayrca dnlerde, zel gn ve merasimlerde giyilen kyafetlerle (Resim 11-12), gnlk
olarak giyilenlerin farkl olduunu da ifade etmek gerekmektedir. Mesela bayramlarda
dnlerde farkl kyafetlerin giyilmesi gelenek icabdr.
280
Resim:11- Dn Kyafeti ( etek) Giymi Gen Kz ve Evli Bayanlar (Yeildere Ky)
Resim: 12- Milli Bayramda Geleneksel Kyafet Giymi Okul ocuklar (Belevi Ky)
Bylece geleneksel toplum yapsnda da kyafet-kimlik, kyafet-stat ilikisinin n plana

km olduunu elde edilen bu verilerle belirtebiliriz. Giyilen kyafetin renk ve desenlerinin
eitli armlar yaptn bu konuda aratrma yapan dnrlerin grlerinden de
anlyoruz. Mesela Sahlins (1976,189-92), keli hatlarn, erkeksi; yuvarlak hatlarn kadns
bir anlam artrdn belirtmektedir. Renklerle ilgili olarak da koyu rengin resmiyeti,
arball, i ortamn; ak rengin samimiyeti, hafiflii ve elence ortamn ifade ettiini
belirtmitir (Davsten nakil, 1997;18). Yani giysilerden olumu bir bileimin veya belli bir
tarzn ne karlmasnn anlam, kyafet tayann kimlii, durumu, yer, topluluk, ya,
cinsiyet, hatta kyafeti tayann ve onu seyredenlerin ruh durumu kadar nemlidir. Mesela
ak havada piknikte, ortama ok gzel uyum salayan bir spor giysisi, ie giderken
giyildiinde deiik anlamlar belirtebilir. Bunun gibi gelenekte yer alan kyafetlerin de yeri,
zaman, ya, cinsiyeti, konumu sz konusudur. Dn veya bayramda giyilmesi gereken bir
giysinin baka zamanlarda giyilmesi uygun olmaz.
Trk toplumunun geleneksel yapsnda, dardan bakldnda insanlarn kyafet itibaryla
belli bir statye sahip olduu tartlabilir. nk giyilen kyafetler ve bu kyafetlerin renkleri
standart olarak birbirine yakndr ve benzerlikler gstermektedir. Kyafetlerin sosyal yapyla
ve kltrel kimlikle ilikisinin varl ise eitli dnrler tarafndan kabul grmektedir
(Bkz.Davis, 1997;18 Fraser,1981;215-; Hollander,1980; 19).
Geleneksel yapya bakld zaman Eski Trk toplumunun gebe hayat yayor olmas, ona
uygun bir kadn ve erkek kyafetinin seilmesine yol amtr. Gelenek yapda etek
281
(Resim 13) olarak bilinen kadn kyafetini hemen her yerde ve konumuzu tekil eden
kydeki varl da, bu sosyal yapyla ilgili olarak aklanabilir. etein at biniciliinde
kolaylk tekil ettiini ve bu sebeple byle bir kyafet tarznn olumu olduunu belirtmek
gerekir. Geleneksel yapda kadn kyafeti ok eitli deildir.
Resim: 13- etek
rneklemi oluturan kylerde, ayn kltr evresinde yer alm olmasyla ayn tip kyafetleri
grmekteyiz. Fakat Belevi ky, zellikle Denizli-Fethiye ana yolu zerinde bulunmas, erken
yllarda yerleik hayata gemi olmas dolaysyla kadn kyafetleri, dier kylerden
farkllklar gstermektedir. Mesela bu kyde etek, 1960l yllardan itibaren azalm,
gnmzde ise giyilmez olmutur. Bu kydeki gnlk kyafet uzun bir etek, gmlek veya
blz, kazak, yelek, yemeni veya tlbent ile tamamlanr (Resim 14-15). Ancak dier iki kyde
etek gnlk olarak giyilmiyor olmakla beraber, orta ya ve orta yan stndeki kadnlar,
onu stten tamamlayan ve yresel ad Frenk zbn olan, topdon, etek, bartlak, dastar ve st
dastardan oluan kadn kyafetini gnlk olarak (Resim 16), etei ise yal kadnlar hari
her ya grubu bayram ve dn gibi zel gnlerde giymektedirler.
Resim: 14- Gnlk Kyafet Giymi Bir Kadn ve Geleneksel Kyafet Giymi Bir Kz ocuu (Belevi Ky)
282
Resim: 15- Geleneksel ve Modern Giyinmi ki Gen Kz: Yourt Kovan (Yayk) ve krk nnde (Belevi
Ky)
Resim:16- Gnlk Kadn Kyafeti (becik Beldesi)
Geleneksel olarak bilinen etek, gnmzde yeni evlenen kadnlarn, evliliklerini takip eden
otuz veya krk gn giydikleri bir kyafet olarak varln srdrmektedir. Konumuzu tekil
eden becik ve Yeildere kylerinde yaayan her gen kzn eyizinde mutlaka etek
bulunmaktadr. Hatta bu kylerden olup da baka bir yreden gelin almak durumunda kalan
erkek anneleri, gelinleri iin de etek yaptrrlar ve hala yeni evlenen kadnlar, evliliklerini
takip eden 30-40 gn bu kyafeti giyerler (Resim 17). Dolaysyla bu iki kyde gelin olan
gen bayanlar, kyafetleri itibaryla fark edilmektedirler.
Etekligelin
gelin kyafetleri
(becik
Beldesi)
Etekli
kyafetleri
(becik
Beldesi)
Resim: 17- Etekli Gelin Kyafetleri (becik Beldesi)
283
Aratrmann konusunu tekil eden kyler zerinde almalar srdrrken, orta ya zerinde
bulunan ailelerin, imknsz grmekle birlikte bu gn dahi, klk kyafet ve dier alanlarda
gelenein kat bir ekilde devamndan yana tavr takndklarn gryoruz. Bu anlamda tavr
taknanlarn kydeki varlkl, bir lde kylerin aristokrat kkenli aileleri olduunu
belirtebiliriz. Bu aileler, gelenein devamndan yana tavr takndklar gibi, gelenein
ngrd kyafetleri giymelerini de tercih etmektedirler (zellikle ya 50- 60n zerinde
bulunanlar). Kanaatimce, bunun birbirine bal iki sebebi olabilir; gelenein devamndan yana
olan varlkl-aristokrat aileler, gelenein devamyla sregelen stat ve saygnln devam
ettirilmesini, dolaysyla eski dzenin olduu gibi muhafaza edilmesini istiyorlar. Bu durumda
gelenein devam, dzenlerinin devamna, dzenin devam da gelenein devamna baldr.
nceleme yaptmz kylerde eski Trk filmlerinde grlen eli krbal abartl aa
tiplemeleri olmamakla birlikte, yine de krsal kesimdeki varla dayal kk aristokrat tip
aileler bulunmaktadrlar.
Modern toplumlarn kyafet yaps itibaryla farkllamasnn ise sadece basit anlamda bir
moda anlayndan kaynaklanmadn, belirli bir kltr ve sosyo-ekonomik yapyla da ilikili
olabileceini belirtmek gerekir. Mesela Veblen (1899) ve Simmel (1904) modann ardndaki
motivasyonun temeli olarak toplumsal snf farkllamasn belirtmektedirler. Kyafet tarz ile
modann bir toplumun btn yeleri iin ayn zaman diliminde ayn anlam tamadn, o
yzden de ste giyilen eyin, kolaylkla toplumdaki snf ve stat snrlarnn simgesel
dayana oluverdiini ok anlalr bir ekilde dile getirmektedirler (Davis,1997den
nakil;20). Ancak kyafet ile grnmn oluturduu simgeler dnyasnda anlamlarn, dier
ifade dnyalarndakinden bir bakma hem daha belirsiz, hem de daha farkllam olduunu
grrz. Kyafet tarzlarnn farkl toplumsal gruplardan farkl tepkiler alabilecei gr,
kyafet kodunu ve onu etkileyen moda akmlarnn bir baka ayrc zelliini ortaya koyar.
Kyafetin moda yn bir estetik ifade sayld srece eksikliklerin var olaca her zaman
belirtilebilir. Tarz, adet, geleneksellemi ya da kabul grm giyim veya hkim kyafet
biimleri ile ayrm yapma abasna dayanan her moda tanmnda ou zaman bize dorudan
bu terimi artran deiim unsuruna arlk verilmelidir.
Ss ve stat
Tak veya ss daha ok giysiyi tamamlayan bir aksesuar olarak kullanlmaktadr. Bulunulan
yere, zamana, topluma ve cinsiyete gre deiebilir. Aksesuar niteliindeki ss eyas, insann
kendi bedenine, kol, bacak, kulak, boyun, burun gibi grnen yerlerine veya elbisesine
taklabilir. Toplumlara gre olduka zengin bir materyal oluturmaktadr. Bir toplumda
kullanlan bir ss eyas veya bedene taklan bir tak, baka bir toplum tarafndan
kullanlmad gibi, uygun da grlmeyebilir. Mesela Afrika yerlileri kendi bedenlerine
boyalarla, dvmelerle birtakm ssler yapabilirler. lkemizin gneydousunda baz yerlerde
yaayan (krsal kesimde) bayanlarda el veya yze boyalarla dvme tr ssler yaplmaktadr.
Yine bu yrede geleneksel olarak krsal kesimde burnun sa veya sol tarafna alan ince bir
delikle hzma denilen bir tak da kullanlmaktadr. Altn hzma mlayim, seni Haktan
dileyim trnde trklerimizde de yer alan bu tr tak, sadece o blgenin krsalnda zemin
bulmaktadr. Bu taknn gnmz toplumunda, mesela ehir toplumunda veya bir i yerinde
kullanlmas pek mmkn deildir. Ayn ekilde ayak bileklerine taklan hal hal da daha
ok gen kzlar tarafndan tercih edilen bir aksesuar niteliindedir. Bu aksesuar da Bar
Manonun arksna konu olmu, giderek daha az kullanlan bir ss eyas niteliini almtr.
Bununla birlikte altn, gm, prlanta gibi kymetli ta ve madenlerden yaplan taklar ss
olarak gnmzde de bayanlar tarafndan sklkla kullanlmaktadr. Kullanlan tak ve ssler
yere, yaa, cinsiyete ve topluma gre farkllklar tamaktadr. Taklan aksesuarlarn bir ksm
284
dorudan doruya bedenin grnen ksmlarna; kpe, kolye, hzma, hal hal, gerdanlk, yzk,
altn, pirsing gibi; dierleri ise elbiseye (kemer, kuak, ba vb) taklmaktadr. Ss ve taklar da
tpk giysi gibi stat ve kimlikle yakndan ilgilidir. Varlkl bir ailenin kz, gelini veya
hanmnn takt taklarla, orta ve ortann altnda bir gelire sahip bir ailenin takt taklarn
farkl olmas beklenir.
Birok toplumda, yksek rtbeli insanlar sosyal statlerinin sembol olarak kendilerini
ssleme veya zel kyafetler giymeyi srdrrler. Eski alarda sadece Roma senatrleri
eflatun renge boyanm kyafetler giyerdi; sadece Hawaili yksek rtbeli efler tyl pelerin
giyerdi; inde, cumhuriyet kurulmadan nce, sadece imparator sar renkli kyafet giyebilirdi
C:\Documents and Settings\x\Desktop\Social aspects of clothing - Wikipedia, the free
encyclopedia.htm).
Ss taklar krsaldan kente, eitimsiz insandan eitimli olana, meslee sahip olarak bir i
yerinde alan bayanla almayan bayanlarda farkllk gsterir. Genelde teorik olarak alan
veya eitimli bayanlar daha sade giyim ve tak kullanmay tercih ederken, az eitimli veya
almayan bayanlarda ss tr taklar kullanmak daha yaygndr.
Aratrmamzn evrenini tekil eden becik, Yeildere ve Belevi kylerinde bayanlarn
kulland taklar genel olarak geleneksel trdeki taklardr. Bunlar daha ok altndr ve boyna
taklr. Aksesuar olarak kullanlan bu taklar, elbise stne taklandan ziyade, dorudan
doruya bedene taklan aksesuarlar niteliindedir. Yaygn olarak da boyna taklan cumhuriyet
altndr ve boyunda V (ve) harfi eklinde durmas iin saynn tek olmasna dikkat edilir.
Bunlarn deiik isimleri ve eitleri bulunmaktadr. Ba altn, Ba altn ve inci,
iekli, Osmanl, Krklk, Ellilik, Yzlk, Bei bir yerde gibi isimlerle anlrlar
(Resim 18).
Resim: 18- Yzlk Ad Verilen Boyun Altn ve Ba Altn Takm Bir Kadn (becik Beldesi)
Gelin kzlara taklacak altn miktar, ailenin statsne gre deiir. Ba altn takmak, bir
ekonomik stat gstergesidir. Ba altn, inci ile veya kuma zerine yrede zel olarak
dizilen belirli saydaki altnlardan ibarettir. Srekli kullanlan bu tak, gen kz veya orta ya
kadnlarn birinci derecede tercih ettikleri bir sslenme eklidir. Altn says veya taknn
inciyle dizilmi olmas yrede, ekonomik statnn nemli bir gstergesidir. Her varlkl aile,
kzlarna veya gelinlerine ba altn hatta biraz daha yksek gelire sahip olanlar birka sra
inci ile birlikte dzenlenmi ba altn takarlar. Mlakattan anlald kadaryla, becik ve
Yeildere kyleri, Belevi kyne gre, topraklarnn verimli olmas dolaysyla, ekonomik
bakmndan daha yksek bir gelire sahiptirler. Bu sebeple bu iki kydeki taklar, Belevi
kyne gre daha zengin ve daha eitlidir. Anlatld kadaryla, bu kylerde geleneksel
285
olarak dnler iin, dn sahipleri tarafndan gelinlerine en az on tane altn

(Cumhuriyet/ziynet altn) taklrken, bu miktar Belevi kynde drt veya be cumhuriyet
altn ile snrl kalmaktadr. Sz konusu iki kyn, dnlerde geline taklan altn taklar
dnda, altn bilezikte tercih edilmektedir. Belevi kynde, ekonomik yapsnn zayf olmas
dolaysyla, gen kz veya kadnlarn birinci derecede tercih ettikleri, dnlerde zenginlik ve
stat gstergesi olarak gelinlere taklan ba altn gelenei, giderek ortadan kalkm, bunun
yerine daha ekonomik olan bilezik veya benzeri altn taklar tercih edilir olmutur. Yrede
kpe de kullanlmaktadr. Kpe genelde altn madeninden yaplm ve ou zaman dibinde
mavi boncukla birlikte olanlar tercih edilir. Boyna taklan genelde mavi olmakla birlikte
dier renklerde boncuklar bu yredeki kadnlarn vazgeemedikleri taklardandr.
ncelediimiz kylerde, aksesuar olarak genellikle sadece altnn kullanlmas, bunun ayn
zamanda geleneksel tasarruf arac olmasndandr. Aileler, altnlar, sadece ss eyas deil,
ayn zamanda ihtiya halinde kolay bir ekilde paraya evrilebilecek bir tasarruf arac olarak
da dnmektedirler.
Tak, ayn zamanda bir zenginlik ve saygnlk iareti olarak da kabul grmektedir. Dolaysyla
tpk giysi gibi, taklarn da kimlik ve stat ile olan ilikisi sz konusu edilebilir. Tak daha
ok bayan aksesuar olarak akla gelmektedir. Ancak tarihte ve gnmzde baz erkeklerin
gelenee aykr olarak bayan aksesuarlar (kpe, kolye, zincir gibi) kullandklar
grlmektedir. Mesela Yavuz Sultan Selim (14701520) Hann kpeli resmi bulunmaktadr.
SONU
Birey olarak, toplum ierisine, sosyal stat ve kimliklerin yaplandrlmasnda ve ifade
edilmesinde aktif bir ekilde ve ou zaman kendimizi farkl klacak kyafet ve sslerle
katlyoruz. Bu adan toplumun bize ykledii sosyal rollerin (kadn, erkek, gen, yal,
retmen, renci vb), kimliklerin sadece pasif birer alcs olmadmz gstermek istiyoruz.
Hayatmzn deiik dnemlerinde ve deiik tarihlerde, kiiliimize hkim olan gl ve
ortak bir duygunun varl sz konusudur. Hayatta ayn artlara sahip insanlarn birou,
herkes iin geerli olmakla birlikte, kendi kimliinde, kendine zg zlemleri, gerilimleri,
kayglar, sevinleri veya honutsuzluklar yaar. Bu yaantsn da, bizim onlar nasl
algladmz dnmeden, genel olarak kyafet ve ssleriyle ifade eder. te bu anlamda,
kimlik ve statmzde ortak olan gl bir bileenin varl sz konusudur. Bu bileen, ou
zaman kyafet ve taklarmzda kendini gsterir. Gelenek yapmzda da, kimlik ve statmz
kyafet ve taklarla ekillendiriyoruz. Daha ak bir deyimle, varlmz srdrrken, toplum
ierisinde bakasndan veya baka toplumlardan (Resim 19) ayr ve farkl olduumuzu
kyafet, tak ve sslerimizle belirtmi oluruz. u halde kyafet ve sslerin, toplum ierisinde,
kimlik ve stat belirlemede bir gsterge olmasnn dnda, ayn zamanda; kendi toplumunda
ve baka toplumlardan ayrt edici zellii de bulunmaktadr. Bu gsterge, bizim kendimizi
bakalarndan farkl grmemizi salayan bir unsurdur.
286
Mesela Osmanl erkek ve kadn kyafeti, bu toplumu

dier toplumlardan ayran bir gstergedir.
Resim:19- Osmanl Erkek ve Kadn Kyafeti
Bylece, toplum ve aile ierisinde, kyafet ve sslerin eitlilii, stat belirlemede, hem
deiik toplumlardan hem de, ayn toplum iinde dier bireylerden ayrt edici zellik olarak
kendini gstermektedir. Afrikann belirli blgesinde giyilen bir kadn kyafeti ile taklan ss,
Trk veya Japon kadn iin fakl olduu gibi, ayn toplum yesi olmakla birlikte, mesela
yakn mesafede bulunan Eskiehirdeki bir kadn kyafet ve ss ile Ktahyadaki ve
Denizlideki de farkllk gsterebilir. Farkllklar; hem biimde, yani ekilde, hem de anlayta
sz konusudur. Mesela bir yrede zenginlik unsuru olarak grlen veya alglanan bir tak
veya kyafet, baka bir yrede ayn ekilde alglanmad gibi, tam tersine fakirlik,
grgszlk veya daha baka ekilde de alglanabilir. Kullanlan ss malzemesi ve bu
malzemenin kymet derecesi de, toplumdan topluma, yreden yreye veya krsal kesim ile
ehir merkezlerinde farkllk gsterebilir. Mesela, krsal kesimde ok nemli stat farkll
ortaya koyan bir kyafet, tak veya tak malzemesi, ehir iin ayn anlam vermeyebilir. Fiziki
mesafe uzadka, kyafet ve sslerdeki anlay ve ekil farkll da artmaktadr. Mesela,
Karadeniz, Ege, Dou Anadolu, Marmara gibi yrelerin kadn veya erkek kyafet ve
sslerinde ayrt edici zellikler ve kullanlan malzemelerin kymet derecesi farkl olabilir.
u halde kyafet ve sslerin, aile ierisinde ve toplumda, anlay, alglan, kymet ve ekil
itibaryla, kimlik ve stat belirlemede, zellikle darya kar nemli ve ayrc bir etken
olduunu, bu almann sonucu itibaryla belirtebiliriz.
AIKLAMALAR:
Yrede Giyilen Geleneksel Kadn Kyafetlerin simleri:
Aratrma yaptmz yrenin mahalli giysisi etektir. Elbiseler giyini srasna gre, gnek
(gynek),don (topdon), henteri, zbn, kuak ve balklardan oluur. Baa nce graplar ve eki
taklr. ekinin zerine ba altnlar taklr. Bunun zerine de heril rtlr.
Ayakkab: Renkli plastik veya iskarpinden yaplm her yrede bulunan ayakkab.
orap: Eskiden beyaz veya deiik renklerde yapadan elde rlen oraplar kullanlrd.
Gnmzde ise fabrika rnn, genelde ten rengi ince orap ve zerine giyilmi, st ksm
geriye doru katlanm beyaz renkli ksa orap giyilmektedir.
Don (Topdon): Ayak topuundan bir kar yukarya kadar uzanan, ii beyaz astar, d renkli,
4 m. Saten veya emprime (yre azyla bursa) kumatan yaplr. Paalar lastik yerine kaln
iplik kullanlarak ine ile bzlr. Hatta paann bzgsnn dzgnl, kadnn becerisini,
marifetini, itinasn gsterir.
Gnek (gynek): etei yaktran bir giysidir. pek veya brnck iplikten el dokumas,
dz veya izgili, ince, ter emici bir kumatan yaplr. Geni olur ve yan tarafna dantel ve pul
287
oyalar ilenir. Boyu, diz boyuna kadar uzanr. Gnein yaka ksm 10-15 cm kadar nden
aaya doru alr ve bu an kenarlar boyun ksm da dahil renkli oya boncuklaryla
ilenir.
Eteklik: Topton ile benzer kumatan, renkli, 33.5 m kumatan yaplr. Boyu da topdon
etein altndan bir kar kadar grnecek ekilde ayarlanan, belden lastikli bir giysi trdr.
Zbn (Frenk zbn): cepkene benzer, kollarnn ular ve omuzdan kol ucuna kadar ortas,
yakas, arkas ve n siyah kaln iplikle ilenmi, desenli kumatan astarl bir ekilde
kullanlan bir giysidir. Genellikle beyaz kadife veya telliden yaplr. Boyu belin st tarafna
gelecek ekilde ksadr.
Bartlak (bartlak): Eteklik veya topdon kumalardan yaplm, boyundan bele kadar
bedenin n ksmna (bar, gs) balanr. En az iki veya daha fazla renkten yaplm,
naklarla sslenmi, etekleri plili, boyna ve belden birer iple arkaya doru balanan bir
giysidir.
Kuak: Gnein stne bele balanr. Kaln, desenli kumatan hazr olarak satlan bir
giysidir. Yrede kadnlar ve erkekler tarafndan ayn ekilde kullanlan ve bedenin bel ksmn
korse gibi sard iin beli kaln (gl) kld dolaysyla da tarlada, bahede i yaparken,
arlk kaldrrken beli koruduu sylenen bir giysidir.
Henteri ( etek): 4 metre ipekli, yrede endezeli denilen kumatan dikilir. Bu ii bilen
usta kadnlar tarafndan dikilen etek astarldr. etein kenarlarna oymalar yaplr, btn
kenarlar, kol ular ve ortalar, kaytan denilen siyah ve kaln fakat yumuak bir iple ilenir.
etein etek ksm paradr. ki para nde bir para ise arkada bulunur. Etek boyu ayaa
kadar uzanr. Kzlarn gelinlii etektir. Dnden sonra bir ay sreyle giyilir.
Baa rtlenler
Alt dastar: genelde sar renkli, kare eklinde, pamuk veya brmck iplikten yrede el
dokumas olarak hazrlanm bir rtdr. becik ve Yeildere kylerinde kadnlarn ya ve
stats ne olursa olsun bu rtnn kenarlar eitli renklerden boncuk veya puldan yaplm
oyalarla sslenir. Belevi kynde ise alt dastarn rengi beyazdr ve yal kadnlarn boncuk
veya pulla oyalanm dastar rtnmeleri ayp karlanr.
eki (kara yazma): genel olarak siyah, bazen de beyaz renkli, desenli veya dz, kenarlar
eitli renklerden boncuk veya puldan yaplm oyalarla sslenmi, ince tlbent ya da yemeni
benzeri bir rtdr. Katlanarak ince erit haline getirilir ve alt dastar bata sabitlemek iin
veya Herilin batan kaymasn nlemek iin aln zerine balanr. Hatta bazen kadnlar
balarnn daha yuvarlak grnmesi iin ekinin arasna kk bir kuma koyarak ekinin
kalnlamasn salarlar. eki, boncuklar da, ular ban yanndan biraz aaya doru
gelecek ekilde ban yan tarafna balanr. ekinin stne incilerle sslenmi bir tak zerine
yerletirilen ba altnlar alna taklr.
st dastar: Ailenin ekonomik gcne gre brmck veya pamuk iplikten yrede el
dokumas olarak hazrlanm, dz veya beyaz desenli (yre deyimiyle zml dastar),
kenarlar eitli renklerden boncuk veya puldan yaplm oyalarla sslenmi bir rtdr.
Gnlk kullanmda sokaa karken, ar veya pazara, tarlaya giderken gen kzlarn ve orta
ya ve st bayanlarn rtndkleri bir rtdr.
Grap: ifon tipi ince, deiik ve canl renklerde, sade veya parlak tel izgili dokunmu,
dn ve zel gnlerde herilin altnda baa taklan bir rtdr. Uzunluklar 2- 2,5 m
olabilir. Baa orta ksmndan rtlr. ki veya tane taklr. Gelinlerde bu say artar.
288
Heril: genelde beyaz renkli, bazen de yeil veya krmz, dikdrtgen eklinde, st tel krma
veya pulla naklanm, dnlerde ve zel gnlerde, tek olarak veya grap/lar birlikte
taklr. etekin tamamlaycsdr.
Aratrma Yaplan Kylerden Geleneksel ve Gnlk Kadn Kyafetlerinden rnekler:
Yeildere Kynde kna gecesinden bir kesit
Yeildere Ky: Modern ve geleneksel kyafetli

kzlar
Belevi Ky:Geleneksel kyafetli okul ocuklar
Yeildere Ky: etek giymi gen kz ve

kadnlar
Yeildere Ky: gnlk ve geleneksel kyafetli

bayanlar
Belevi Ky:Geleneksel kyafetli okul ocuklar kermeste
KAYNAKLAR
ACAR, F. ve AYATA, A. Gender and Identity Construction. Women of Central Asia, The
Caucasus and Turkey, Leiden, Netherland, 2000.
ALPTEKN, Kamil. Kadnn Stats, 19741999 Yllar Arasnda Trkiyedeki
Tamamlanm ntiharlarn Corafi Yerleim Birimlerine ve Cinsiyete Gre Dalm.
289
Ankara niversitesi Salk Bilimleri Enstits Disiplinler Aras Sosyal Psikiyatri Ana
Bilim Dal, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2002.
ACAR, Feride. Cumhuriyet ve Kadn, Cumhuriyetin 75. Ylnda Trkiyede Kadnn
Durumu. T.C Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl. Takav
Matbaaclk Yaynclk A.., Ankara, 1998.
ARSLAN, engl Altan, Ders Kitaplarnda Cinsiyetilik, Beyda Ofset Matbaaclk, T.C.
Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl Yay., Ankara, 2000.
DAVIS, Fred. Moda, Kltr ve Kimlik, ev: Arkan, zden, Yap Kredi Yay., stanbul,
1997.
EREL, S. Sevim. Trk Ailesinin Durumu, I. Aile uar Bildirileri, Aile Ara. Kur. Yay.,
Ankara, 1990.
ERKAL, M. Toplumbilim, Filiz Kitabevi, stanbul, 1987.
FICHTER, J. Sosyoloji Nedir, ev: elebi N., Atilla Kitabevi, Ankara, 1994.
GRKAN, lker. Trkiyede Kadnn Toplumsal ve Hukuki Stats, Hukukta Kadn
Sempozyumu, 2. Bask. lkiz Ofset Matbaaclk, T.C. Babakanlk Kadnn Stats ve
Sorunlar Genel Mdrl Yay., Ankara, 2000.
NAN, A. Afet. Eit Hak, Eit Grev, Milli Eitim, Atatrk zel Says, Ankara, 1990.
KAITIBAI, idem. Psikoloji, Kltr ve Sosyal Deime, Aile Yll, Aile Ara. Kur.
Yay., Ankara, 1990.
KIZILELK, S. , ERGEN, Y. Aklamal Spor Szl, Saray Kitabevi, zmir, 1996.
SAPIR, Edward. Fashion, Encyclopedia of the Social Sciences, C.VI, New York, Macmillan,
1931.
SEKN, Seval. Krsal ve Kentsel Alanda Kadn, Cumhuriyetin 75. Ylnda Trkiyede
Kadnn Durumu. T.C Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl.
Takav Matbaaclk Yaynclk A.., Ankara, 1998.
SENCER, Yakut. Trkiyede Kentleme, Ankara: T.C Kltr Bakanl Yaynlar: 345,
Bilim Dizisi: 12. 1993.
------------------- Trk, Alman ve svire Medeni Kanunlarnda Kadn-Erkek Eitlii,
http://www.geocities.com/CapitolHill/2772/turk.html. 2001.
------------------- http://www.sosyalhizmetuzmani.org/kadinstatu.htm
------------------- C:\Documents and Settings\x\Desktop\Social aspects of clothing - Wikipedia,
the Free Encyclopedia.htm.
------------------Clothing
C:\Documents
and
Settings\x\Desktop\Reference_comEncyclopedia-Clothing.htm
------------------- C:\Documents and Settings\x\Desktop\Golhisarhem.htm
------------------- C:\Documents and Settings\x\Desktop\ Geleneksel Giyim Kuam.
------------------- (www.ozgurpolitika.org/2002/01/02/hab17.html).
290
GELENEKSEL KADIN GYMNDE KUAKLAR

r. Gr. lknur DEMRBA 93
Giyim kuam insanolunun doal ihtiyalarndandr. Balangcndan bu yana iklimin sca,
souundan, vahi doadan korunmak amacyla balayan rtnme, zaman ierisinde daha
farkl sebeplerin de dhil olmasyla sslenmeyi de kapsayan hayatn vazgeilmez bir unsuru
olmutur.
Sosyal hayatn gelimesi ve teknoloji gibi sebeplerden gnmze kadar deierek gelen
geleneksel giyimde kuaklar da Trk giyim kuamnda ki en gzel dokumalardandr.
Giyimin ana unsurunu oluturan dokuma sanatn Trklerin ilk ada bildikleri, Orta
Asyada yaplan arkeolojik aratrmalardan anlalmtr. Baykal gl kysnda Urgada ve
Noin Ulada alan kurganlarda Asya Hunlarna ait (M.. 100- M.S. 100) zerinde hayvan
mcadele sahneleri yer alan ipekli kuma paralar bulunmutur. Trk kltrnn en eski
kaynaklarndan saylan Divan- Lgatit Trkte Kagarl Mahmut, eski Trklerin el
tezghlarnda hal, ynl ve pamuklu kumalar dokuduklarn, ipekli kumalar ise daha ok
inden getirdiklerini belirtmektedir. (ZEL, 1992, s.2) Trk dokuma sanat Seluklular ve
Beylikler dneminde de gelierek srdrlmtr. Byk Seluklular dnemine ait (XI.
Yzyl) bir Trk ipeklisi Londrada Victoria and Albert Museumda, Anadolu Seluklularna
ait iki kuma paras da Lyonda ki Musees des Tissus ile Almanyada Siegburg ehri kilisesi
hazine dairesindedir.
Konya Mevlana mzesinde ki Hz. Mevlanaya ait cbbe, hrka ve entari Anadolu Seluklular
dokumalar ve giyim kuam hakknda nemli bilgiler ortaya koymaktadr. Bu dnemde
Diba-y Rumi denilen ipekli kuman ok tanndn Ferudun Bey Mneatndan
reniyoruz. Anadolu Seluklularndan XIII-XV. Yzyllarda Beyliklere geen Trk
kumal Osmanl dneminde XVI. Yzyldan itibaren byk gelime gstermitir.
stanbul, Bursa, Bilecik, Denizli, Ankara daha sonralar Konya, Trabzon, Rize Kastamonu,
Grn nemli birer Dokumaclk merkezi olmutur. pek, ipek- pamuk karm, yn, tiftik
ipliinden dokunan kuma ve kadifeler Avrupaya ihra edilmitir. Anadoluda kyller de
kendi ihtiyalar olan kumalar el tezghlarnda alaca, al, sof, gezi, aba, uha ad altnda
dokumular, kee yapmlardr.
Avrupadaki teknolojik gelimeler karsnda Trk kuma dokumacl XVIII. yzylda
duraklama dnemine girmitir. XIX. Yzyl balarnda III. Selim dneminde dokunmaya
balayan Selimi denen kuma (iki tr), yzyln ortalarna kadar tutunabilmitir. 1843 ylnda
Herekede ilk kuma fabrikas alarak, Trkiyede de makinelemeye geilmi, 1849da bu
fabrikaya kemha blm eklenmitir. Dokumaclkta makineleme Cumhuriyet dneminde
artarak srdrlm, gnmzde az saydaki kymzdeki istisnalar dnda el tezghlarnda
kuma dokumacl tarihe karmtr. (ZEL, 1992, s.2, 3).
Konumuz olan kuaklara baktmzda bugn az da olsa dokunduunu bilmekteyiz. Kuak
geleneksel giyimde ok nemli bir ilevi yerine getiren paradr. Beli hem scak hem de sk
tutar. Bu iki zellii ile sadece kadnn deil erkek giyiminin de vazgeilmez
tamamlaycsdr.
93
stanbul Teknik niversitesi, Trk Musikisi Devlet Konservatuvar, Trk Halk Oyunlar Blm.
291
Kadn kuaklarnn en yaygn bilinenleri beyaz yn kuak, Trablus kua, al kuak, Tosya
kua, Ahmediye, Arkalalar olarak sralanabilir.
Kuaklar kare veya uzun dikdrtgen kuaklar olmak zere iki ayr modelde dokunurlar.
Trablus kuak ve dz renk yn kuaklar uzun kuaklarn en yaygn olanlardr. Genellikle
beyaz renkte dokunan yn kuaklar daha ok douda yallarda grlr.
TRABLUS KUAI
Trablus kuak bir ka renkte ipekli, ipek-pamuk karm ya da ynl, izgili dokunan bir
kuaktr. Yaygn olarak gneyde (Bkz. Fotoraf.3) kullanlmaktadr. zellikle ipeklileri daha
varlkl kiilerin kulland bir eittir.
Fotoraf1 Trablus Kua
Fotoraf2 Trablus Kua
292
Fotoraf3 Mut
Ayrca baz yrelerin kendilerine has dokuma kuaklar da bu ekilde daha dar ve daha uzun
ekilde dokunmaktadr. rnein Hakkride kullanlan ytik (Bkz. Fotoraf: 4) byle bir
rnektir.
Fotoraf4 Hakkri
Kare dokunan kuaklarda ise daha ok eitten sz edebiliriz. Bunlarn belli balcalar; al
kuak, Tosya kua, Arkalalar, hatta baz yrelerde Ahmediye de kuak olarak
kullanlmaktadr.
AL-KUAK
al Kuak Trkiyenin hemen her yerinde kullanlan bir kuak trdr. Kendi iinde eitleri
ve farkl desenleri vardr. Genellikle katlanarak bele (Bkz. Fotoraf: 5, 6) sarlrlar.
Fotoraf5 al-Kuak
Fotoraf6 Malatya
293
Ancak baz yrelerde Sadece gen olacak ekilde katlanp arkala gibi de kullanlr. rnein
Trabzon, Rizede (Bkz. Fotoraf: 7) bu ekilde kullanlmaktadr.
Fotoraf7 Rize
TOSYA KUAI
Tosya kua dar dokunmu parann birletirilmesinden olumu ynl bir kuaktr.
Ularndan ok uzun sarkan psklleri vardr. Bu kuak Orta Anadoludan itibaren (Bkz.
Fotoraf: 8, 9, 10) daha ok Dou ve Gneydouda kullanlmaktadr.
Fotoraf8 Tosya Kua
Fotoraf9 Tokat
Fotoraf10 Bitlis
294
AHMEDYE
Ahmediye nin kuak olarak kullanld ok fazla blge yoktur. Daha ok Gneydouda
(Bkz. Fotoraf: 12) bu ekilde kullanlmaktadr. nk Ahmediye pek ok yrede hem kadn
hem de erkeklerin kulland aslnda daha ok bartsdr.
Fotoraf11 Ahmediye
Fotoraf12 Diyarbakr
Kadn kuaklarn kullanm ekline gre de iki grupta ele alabiliriz. Bir tanesi katlanarak
sadece beli evreleyecek ekilde kullanlr. rnein, al Kuak, Ahmediye, Trablus kua
ounlukla bu ekilde kullanlr.
Dier kullanm ekli ise sadece gen olacak ekilde katlanp arkadan kalay rtecek ekilde
bele sarlr (Bkz. Fotoraf: 13, 14). Bu ekilde kullanlan kuaklara arkala, arkalk gibi
isimler verilir ve bu kullanm ekli orta Anadoludan itibaren daha ok bat Anadolu
yaygndr.
Fotoraf13 Sivas
Fotoraf14 Bursa
ARKALALAR
ounlukla bu kuaklar yapsal olarak da farkllklar gsterir. Kaln cicim denilen kilim
dokumas eklindedirler (Bkz. Fotoraf: 15, 16, 17). Bu kadar kaln olan ekline zellikle
Marmarann gneyi, tm Ege ve Orta Anadoluda rastlayabiliriz.
295
Fotoraf15 Arkala Kuak
Yaygn olarak bilinen ve kullanlan isimleri ile telaffuz ettiimiz tm bu kuak ve eitlerinin
pek ok yremizde deiik isimlerle adlandrlm olmalar da sz konusudur.
KAYNAKLAR
ZEL, Mehmet. Folklorik Trk Kyafetleri, Trkiye Gzel Sanatlar Gelitirme Vakf Yayn,
1992.
FOTORAFLAR
Ahmet Demirba dia arivi (Fotoraf 3, 4, 6, 7, 9,10, 12, 13, 14)
www.gurlekmilli.com (Fotoraf 1, 2, 5, 8, 11)
lknur Demirba (Fotoraf 15, 16, 17)
296
GYM- KUAM VE SSLENME BBLYOGRAFYASI,

SZL, ATLASI NASIL YAPILMALIDIR.
(Prof. Dr. h. c) Hayrettin VGN 94
Trk giyim-kuam ve sslenme ile ilgili olarak byk literatre sahip bir lkeyiz. Yarm
yzyl aan bir sredir, Trkiye apnda bu konuda derlemeler, aratrmalar, deerlendirmeler
ve uygulamalar yaplmaktadr.
niversitelerimiz, enstitlerimiz, aratrma kurumlarmz, mzelerimiz, bu konuyla ilgili
kurulan derneklerimiz, amatr aratrmaclarmz, koleksiyonerlerimiz ok deerli bilgileri
literatrlerimize kazandrmlardr. Kimi yrelerimiz henz yeteri kadar aratrlmasa da
epeyce bilgi birikimine sahibiz. Bu konuda bundan byle yaplmas gerekenler srasyla
unlardr:
a) Trk Giyim-Kuam ve Sslenme Bibliyografyas
b) Trk Giyim-Kuam ve Sslenme Szl
c) Trk Giyim-Kuam ve Sslenme Atlas
Bilindii gibi gnmz folklor anlayna gre, halka ait her ey onun kltrn
oluturmaktadr. Dolaysyla giyim-kuam-sslenme konular da folklorun konular ierisine
girmektedir.
Gerekten svire Halk Gelenekleri Derneinin 19171919 yllar arasnda yaymlad
Folklor Bibliyografyasnda (Volkskunddiche Bibliografhie), Hoffmann Krayer adl
halkbilimcinin uygulad tasnif sistemi ierisinde 8. srada Giyim-Kuam-Sslenme yer
almaktadr.95
19271928 yllarnda Trk Halk Bilgisi Derneinin dnyadaki yaplan almalar da dikkate
alarak Halk Bilgisi Toplayclarna Rehber adyla iki defa yaymlad kitaptaki folklor
kadrolarnn V. srasnda Elbiseye dair halk bilgisi bal altnda bu konu, 15 halkbilgisi
konusu arasnda bulunmaktadr. Ayn kadrolar 1949 ylnda Ord. Prof. Dr. Ziyaeddin Fahri
Fndkolu tarafndan, 1969 ylnda yaymlanan klavuz kitapklarda ufak deiikliklerle
Giyim-Kuam-Sslenme mutlak yer almtr. 96
Prof. Dr. Sedat Veyis rnek 1977 ylnda folklorun konularn XXV ana balk altnda
toplamtr. Trk Halkbilimi adl kitabnda, XI. nolu balk Giyim-Kuam-Ss ad ile
folklor kadrolar ierisinde yer almtr. 97
Trk folklorunun konularn belirleyerek, derlenen malzemenin arivlenmesinde kullanlmak
zere btn konular ierisine alan en geni alma Kltr Bakanl Mill Folklor Aratrma
Dairesi Bakanl tarafndan yaplmtr. 1976 ylnda uygulamaya konulan Trk Folklor
Ariv Klavuzu oluturulmutur. 100lk kodlama sistemine gre Trk Folklorunun (Trk
Halk Kltrnn) konular belirlenmitir. Bu sistem iinde 5. Giyim-Kuam-Ssleme geni
94
Halk Bilimi Aratrmacs-Yazar

Nail Tan, Folklor (Halk Bilimi) Genel Bilgiler, 6. Bask, Kitap Matbaaclk, stanbul 2003, s. 12
96
Nail Tan, A.g.e., ss. 12-14
97
Nail Tan, A.g.e., ss. 14
95
297
ekilde yer almtr. 98 Bu kataloglama sistemi, yeniden gzden geirilmi; klavuzun

motiflere, ayrntlara kadar inen ekli Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel
Mdrl tarafndan Halk Kltr Belgelii Kmeleme Klavuzu adyla yeniden
yaymlanmtr. Bu kmeleme klavuzunda Giyim-Kuam-Sslenme T Kme kodunda T
100 Kategorisinde ayrntl olarak yer almtr.99
Kmeleme Klavuzundaki bu ayrntl; kadro, kategori, kme, snf, blm, alt blm, alt
blm altlarn btnyle vermek istiyorum:
T
T100
T100.1
T100.1.1
T100.1.2
T100.1.3
T100.1.4
T100.1.5
T100.2
T100.2.1
T100.2.1.1
T100.2.1.1.1
T100.2.1.1.2
T100.2.1.2
T100.2.1.2.1
T100.2.1.2.2
T100.2.1.3
T100.2.1.3.1
T100.2.1.3.2
T100.2.2
T100.2.2.1
T100.2.2.1.1
T100.2.2.1.1.1
T100.2.2.1.1.2
T100.2.2.1.2
T100.2.2.1.2.1
T100.2.2.1.2.2
T100.2.2.1.3
T100.2.2.1.3.1
T100.2.2.1.3.2
T100.2.3
T100.2.3.1
T100.2.3.1.1
T100.2.3.1.2
T100.2.3.2
T100.2.3.2.1
T100.2.3.2.2
T100.2.3.3
T100.2.3.3.1
T100.2.3.3.2
T100.3
T100.3.1
T100.3.1.1
T100.3.1.2
T100.3.2
GELENEKSEL HALK SANATLARI

GYM-KUAM SSLENME
ocuk Giyim-Kuam
Erkek ocuk Kundak
Kz ocuk Kundak
Emekleme Devresi ve Sonras
Snnet
Di karma Treni, Sa Kesme Treni Giysileri
Kadn Giyim-Kuam
Gen Kz Giyim-Kuam
Ba
Giyilenler
(Keten, Fes, Tepelik...).
rtlenler
(Yemeni, Tlbent, it, alk).
Beden
Giyim
Di Giyim
Ayak
Giyim
Di Giyim
Evli Kadn Giyim-Kuam
Gen Evli
Ba
Giyilenler
rtlenler
Beden
Di
Ayak
Di
Dul Kadn Giyim-Kuam
Ba
Giyilenler
rtlenler
Beden
Di
Ayak
Di
Erkek Giyim-Kuam
Ba
Giyilenler
(Fes, Takke, Klah, Terlik, Kukula..)
rtlenler
(Pou, Abaniye, Yemeni....).
Beden
98

Halk Kltr Belgelii Kmeleme Klavuzu, Kltr Bakanl Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme
Genel Mdrl Yaynlar: 319, Ankara 2001, 174 s.
99
298
T100.3.2.1
T100.3.2.2
T100.3.3
T100.3.3.1
T100.3.3.2
T100.4
T100.4.1
T100.4.1.1
T100.4.1.2
T100.4.1.3
T100.4.1.4
T100.4.1.5
T100.4.1.6
T100.4.2
T100.4.2.1
T100.4.2.2
T100.4.2.3
T100.4.3
T100.4.3.1
T100.4.3.2
T100.4.3.3
T100.4.3.4
T100.5
T100.5.1
T100.5.1.1
T100.5.1.2
T100.5.1.3
T100.5.2
T100.5.2.1
T100.5.2.2
T100.5.2.3
T100.5.3
T100.5.3.1
T100.5.3.2
T100.5.3.3
T100.6
T100.6.1
T100.6.1.1
T100.6.1.1.1
T100.6.1.1.2
T100.6.1.1.3
T100.6.1.2
T100.6.1.2.1
T100.6.1.2.2
T100.6.1.2.3
T100.6.1.3
T100.6.1.3.1
T100.6.1.3.2
T100.6.1.3.3
T100.6.1.4
T100.6.1.4.1
T100.6.1.4.2
T100.6.1.4.3
T100.6.1.5
T100.6.1.5.1
T100.6.1.5.2
T100.6.1.5.3
T100.7
T100.7.1
T100.7.1.1
Giyim
Di Giyim
Ayak
Di
Taklar ve Ssler
Kadn Giyiminde Tak ve Ssler
Baa Taklanlar
(Baa Giyilen, Taklan, rtlen v.b.)
Saa Taklanlar
(Boncuk, Srma, Sim....).
Boyuna Taklanlar
(Altn, Kst, Hamayl....).
Yz Ssleri
(Pul, Hzma....).
Ayaa Taklanlar
(Halhal, Yzk....).
Vcut Ssleri
(Dvme, Boyama, Koku....).
Erkek Giyiminde Tak ve Ssler
Baa Taklanlar
(Baa Giyilen, Taklan, rtlen vb.).
Bedene Taklanlar
Vcut Ssleri
(Dvme, Boyama, Koku vb.).
Kadn Sa ekillen ve Sslenme
Gen Kz Sa ekilleri ve Sslenme
Evli Kadn Sa ekilleri ve Sslenme
Dul Kadn Sa ekilleri ve Sslenme
Erkek Sa ekilleri ve Sslenme
zel Gn (Durum) Giysileri
Doum Lousalk
Ba Giyim
Giyim
Di Giyim
Nian, Dn (Gelin, Damat Giysileri Bu Blmde Yer Almaktadr)
Ba Giyim
Giyim
Di Giyim
lm Yas Giysileri
Ba Giyim
Giyim
Di Giyim
Gnlk Yaam, Bayram-Tren Kutlama Giysileri
Gnlk Yaam
Ev Giysileri
Ba
Beden
Ayak
Sokak Giysileri
Ba
Beden
Ayak
Giysileri
Ba
Beden
Ayak
Bayram Giysileri
Ba
Beden
Ayak
Trenler Kutlamalar
Ba
Beden
Ayak
Geleneksel Kurumlarda-Tarikatlarda-Dini Geleneklerde-Halk Saaltclnda, Giyim-Kuam
Geleneksel Kurumlarda
Ba
299
T100.7.1.2
T100.7.1.3
T100.7.2
T100.7.2.1
T100.7.2.2
T100.7.2.3
T100.7.3
T100.7.3.1
T100.7.3.2
T100.7.3.3
T100.7.4
T100.7.4.1
T100.7.4.2
T100.7.4.3
T100.8
T100.8.1
T100.8.2
T100.8.3
T100.8.4
Beden
Ayak
Tarikatlarda
Ba
Beden
Ayak
Dini Geleneklerde
Ba
Beden
Ayak
Halk Saaltclnda
Ba
Beden
Ayak
Hayvan Beden Ssleri
Deformasyon (Sakatlanma, ekil Deitirme, Vurma, di)
Dvme
Boyama
Hacamat (izerek)
Bilindii gibi Trk folklorunun bilgileri u kaynaktan derlenebilir:

a.
Szl kaynaklar
b.
Yazl kaynaklar
c.
Maddi kltr kaynaklar
Bu kaynaktan ncelikleri tespit ederek, halkbilimi (folklor) aratrma metod (yntem) ve
teknikleri erevesinde; Trk giyim-kuam ve sslenme konularnda derleme ve aratrma
almalar mutlaka ksa srede bitirilmelidir.
Hzl sanayileen yerler
Baraj sular altnda kalacak alanlar
Deprem blgeleri (1. derece olanlar nceliklidir)
Zorunlu yerleime tabi tutulan gebe topluluklarnn yaadklar yerler
G alan yerler
Hzla ehirleen kltr al-veriinin youn olduu yerler
Snr blgeleri
Hi derleme yaplmayan veya az derleme yaplan yerler
Gelenein canl yaand yerler
Gelenein ok az deitii yerler100
Bunlar dikkate alnarak bu yerler ncelik srasna gre aratrlmal-derlenmelidir.
A. Trk Giyim-Kuam-Sslenme Bibliyografyas
Henz bu konuda bamsz bir bibliyografya yaplmamtr. Geri, Kltr (ve Turizm)
Bakanl Mill Folklor Aratrma Dairesi (Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel
Mdrl) tarafndan folklor ve etnografya bibliyografyalar yaymlanmtr. imdiye kadar
4 cilt yaymlanan bu bibliyografyalarn ierisinde giyim-kuam ve sslenmeyle ilgili kitap ve
makalelerin bibliyografyalar yer almaktadr. 101
100

a) Trk Folklor ve Etnografya Bibliyografyas I, Mill Eitim Bakanl Mill Folklor Enstits Yaynlar: 5
Babakanlk Basmevi, Ankara 1971, XXVI+521 s.
b) Trk Folklor ve Etnografya Bibliyografyas II, Babakanlk Kltr Mstearl Mill Folklor Enstits
Yaynlar: 7, Babakanlk Basmevi, Ankara 1973, XI+124 s.
101
300
Trkiyede ve yurtdnda Trk giyim-kuam ve sslenmeyle ilgili pek ok almalar

yaplmtr. Yaymlanan bu 4 cildin dnda makale olarak yaymlanm bibliyografyalar da
vardr. 102 ncelikle giyim-kuam-sslenme bibliyografyalarnn bibliyografyas ortaya karlmal, daha sonra bamsz ve hibir kaynak eksik braklmadan bamsz bibliyografya ortaya
konmaldr.
B. Trk Giyim-Kuam-Sslenme Szl
lerde yaplmasn arzu ettiimiz ve mutlaka yaplmas gereken Trk Giyim-Kuam-Sslenme
Ansiklopedisine kaynaklk etmek zere ncelikle bir szlnn ortaya konmas
gerekmektedir.
imdiye kadar bu konuda baz almalar yaplmtr. Reat Ekrem Kounun Trk GiyimKuam ve Sslenme Szl103, Sami Akaln ve arkadalarnn hazrlad Ayakkab
Terimleri Szl104 kitap olarak yaymlanan olumlu almalardr. brahim Wollfran
Cremensin Trk Folklor Aratrma Dergisinin 16. ve 17. ciltlerinde seri olarak yaymlanan 4
yazs Giyim-Kuam Szl adn tamaktadr. 105
Yazl kaynaklarmz ok ciddi olarak taranmal ve bu konudaki kelimeler, terimler, kavramlar
ve hatta ikilemeler tespit edilmeli, karlklar verilmelidir. Szlk hazrlama tekniine gre
hazrlanacak olan bu szlk almasn niversitelerimizin ilgili faklte ve blmleri, bir ekip
almas olarak gerekletirmelidir. Bir proje erevesinde hazrlanmasn nerdiimiz bu
almaya devlet btesinin ilgili kalemlerinden mutlaka yeteri kadar para ayrlmaldr. Gerek
bibliyografya ve gerekse szlk almalar bir kiinin (veya birka kiinin) hatta iyi niyetli
giriimcilerin stesinden gelebilecei sradan bir alma deildir. Mutlaka devlet destekli ve
bilimsel kurulularn iinde bulunduu bir proje erevesinde gerekletirilmelidir.
c) Trk Folklor ve Etnografya Bibliyografyas III, Kltr Bakanl Mill Folklor Enstits Yaynlar: 11 Hzl:
Zmrt Erk-smail ztrk-Gner Sernikli-Osman Snayu-Osman Nahya, A.. Basmevi, Ankara 1975,
XVI+466 s.
d) Trk Folklor ve Etnografya Bibliyografyas IV, Hzl: Grbz Erginer-Muhtar Kutlu-Abdurrahman zmen,
Kltr Bakanl Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl Yayn: 279, Ankara 1999,
377 s.
102
Bu bibliyografyadan bazlar unlardr:
a) niversitelerimizde Yaplan El Sanatlar Konulu Tezler zerine; Hzl: Ali Esat Bozyiit, El Sanatlar
Sempozyumu Bildirileri, TTK Basmevi, Ankara 1994, ss. 85-102
b) Kbrs Trk Folkloru Bibliyografyas; Hz. Mahmut slmolu, Trk Halk Kltr Aratrmalar 1992,
Sistem Ofset, Ankara 1992, ss. 151-178
c) Halkevleri Bibliyografyas, Hzl: Hasan Taner, Recep Ulusolu Matbaas, Ankara 1949, 109 s.
d) el Bibliyografyas, Hzl: Ali Berat Alptekin, elebi Matbaas, Ankara 1989, 32 s.
e) orumlu Dergisi Bibliyografyas, Hzl: M. Blent Varlk, Kebike Yaynlar, Ankara 1996, 47 s.
f) Tekirda Bibliyografyas, Hzl: Aydn Oy, stanbul 1993, 88 s
g) Ankara li Halk Kltr Bibliyografyas, Hzl: Ali Esat Bozyiit, Kebike Yaynlar, Ankara 2000, 78 s.
h) Afyonkarahisar Bibliyografyas, Hzl: Musa Seyirci-Ahmet Topba, Afyon 1984, (Teksir), 23 s
i) Malatya li Folklor Bibliyografyas, Hzl: Mehmet Yardmc, Malatya 1990, 41 s
j) Hatay Bibliyografyas zerine Bir Deneme, Hzl: Mslm Kabaday, Antalya 1999, 28 s.
k) Trk Halk Oyunlar Bibliyografya Denemesi, Hzl: Ahmet enol, Ankara 1989, 216 s.
103
Reat Ekrem Kou; Trk Giyim-Kuam ve Ssleme Szl, Smerbank Yaynlar: I, Bamur Matbaas,
Ankara 1967, 249 s.
104
Sami Akaln-Asuman Ylgr-Nezihe Seyhan; Ayakkabclk Terimleri Szl, Boazii niversitesi
Yaynlar, stanbul 1993, 240 s.
105
brahim Wolfran Cremens, Giyim-Kuam Szl I-IV
301
C. Trk Giyim-Kuam ve Sslenme Atlas

Folklor atlaslarnn yaplmas, bir lkenin halk kltr deerlerinin aratrlmas ve
derlenmesinin bittii noktada balar. Geri folklor (yani halk kltr) sregendir ve
dinamiktir. Baka bir ifadeyle halk kltr deerlerinin (bunlara etnografya da btnyle
dhildir) aratrlmas ve derlenmesi tamamen bitmez. Ancak halk kltrnn o anki
fotorafn ekmek ve tespitini resimlemek diyebileceimiz folklor atlaslar mutlak
yaplmaldr. Hem de belli zaman aralklaryla bu atlaslar (haritalar) yeniden izilmeli,
gerekletirilmelidir.
Folklor Atlas kavram Trk halk kltrnde yeni bir anlaytr. Kavram olarak ok eskilerde
bulunmakla birlikte folklor literatrne yeni kazandrlmtr. Bu konuda ilk saylabilecek
almay rahmetli Nejat Birdoan yapmtr. Birka atlas denemesini Trkiye Folklor ve
Etnografya Atlas zerine adl bir tebliiyle yaymlamtr.1/100.000 lekli haritalarda
folklor rnlerinin atlasnn yaplmasn nermektedir. Maddeler halinde sralad
nerilerinin arasnda Giyim-Kuamn fotoraf ve izgi ile harita zerine iaretlenmesini
ifade etmektedir.106
Folklor atlaslaryla ilgili olarak rahmetli Dr. Ali Srr 1987 ylnda Trkiye Hal Tipleri
Atlas almasn107, halkbilimci Zmrt Nahya 1997 ylnda geleneksel mutfamzn
orbalarnn Bir Atlas Denemesi almasn yapmlardr. 108
Klk-kyafetle ilgili olarak sadece erkek kyafetlerimiz iin Trkiyedeki dalm konusunda
bir harita denemesini ilk defa Sabahattin Trkolu gerekletirmitir. 109
Bu saydklarmz ilk almalardr ve phesiz yetersizdir. Bu almalar yapanlarn kendi
ifadeleriyle birer denemelerdir.
Giyim-kuam ve sslenmeyle ilgili yaplacak atlaslar, bir kiinin veya bir ekibin almalarn
aan byklktedir. ok ayrntl olmas gereken bu haritalar, bir deil belki onlarca sayda
olacaktr. Mesel, giyim-kuamn sadece bir paras olan baln bile birka haritas (atlas)
olmaldr. Kadn iin ayr, erkek iin ayr, ocuklar iin ayr, genler iin ayr haritalar
yaplacaktr.
a) Trk Folklor Aratrmalar Dergisi, Cilt: 16, Say: 322, Mays 1976, ss. 7652-7654
b) Trk Folklor Aratrmalar Dergisi, Cilt: 16, Say: 324, Temmuz 1976, ss. 7712-7713
c) Trk Folklor Aratrmalar Dergisi, Cilt: 17, Say: 325, Austos 1976, ss. 7745-7746
d) Trk Folklor Aratrmalar Dergisi, Cilt: 17, Say: 326, Eyll 1976, ss. 7771-7773
106
Nejat Birdoan; Trkiye Folklor ve Etnografya Atlas zerine, I. Uluslararas Trk Folklor Kongresi
Bildirileri, I. Cilt Genel Konular, Kltr Bakanl Mill Folklor Aratrma Dairesi Bakanl Yayn: 16,
Ankara niversitesi Basmevi, Ankara 1976, ss. 75-77 ( harita bulunuyor.)
107
Dr. Ali Srr; Trkiye Hal Tipleri Atlas almasna rnek Dou Anadolu Yresinden Bir Kesit, III.
Milletleraras Trk Folklor Kongresi Bildirileri. V. Cilt. Maddi Kltr, Kltr ve Turizm Bakanl Mill
Folklor Aratrma Dairesi Yaynlar: 87, Babakanlk Basmevi, Ankara 1987, ss. 347-367
108
Zmrt Nahya; Geleneksel Mutfamzda orba (Bir Atlas Denemesi), V. Milletleraras Trk Halk
Kltr Kongresi, Maddi Kltr Seksiyon Bildirileri V. Cilt., Kltr Bakanl Halk Kltrlerini Aratrma
ve Gelitirme Genel Mdrl Yayn: 249, Trk Hava Kurumu Basmevi, Ankara 1997, ss.284-297
109
Sabahattin Trkolu; Erkek Kyafetlerimiz ve Trkiyedeki Dalm Konusunda Bir Harita Denemesi, V.
Milletleraras Trk Halk Kltr Kongresi, Maddi Kltr Seksiyon Bildirileri, V. Cilt., Kltr Bakanl
Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl Yayn: 249, Trk Hava Kurumu Basmevi,
Ankara 1997, ss. 431-440
302
Bu almalar yine bir proje erevesinde, bilimsel kurulularn bnyesinde oluturulan;

sanat, aratrmac ve bilim adamlar tarafndan birka ekip halinde gerekletirilmelidir. Bu
projeye devlet destei esirgenmemelidir.
Bu atlaslarn (haritalarn) nasl eitli ve ayrntl olabilecei bu yazmzn kmeleme
klavuzunun giyim-kuam-sslenme bal altnda sralanan blmlerine bile baklmas
yeterlidir.
KAYNAKLAR
TAN ,Nail. Folklor (Halk Bilimi) Genel Bilgiler, 6. Bask, Kitap Matbaaclk, stanbul 2003,
s. 12
RNEK, Sedat Veyis. Trk Halkbilimi, Ajans Trk Matbaas, Ankara 1977, 262 s.
---------- Halk Kltr Belgelii Kmeleme Klavuzu, Kltr Bakanl Halk Kltrlerini
Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl Yaynlar: 319, Ankara 2001, 174 s.
---------- Trk Folklor ve Etnografya Bibliyografyas I, Mill Eitim Bakanl Mill
Folklor Enstits Yaynlar: 5 Babakanlk Basmevi, Ankara 1971, XXVI+521 s.
---------- Trk Folklor ve Etnografya Bibliyografyas II, Babakanlk Kltr Mstearl
Mill Folklor Enstits Yaynlar: 7, Babakanlk Basmevi, Ankara 1973, XI+124 s.
---------- Trk Folklor ve Etnografya Bibliyografyas III, Kltr Bakanl Mill Folklor
Enstits Yaynlar: 11 Hzl: Zmrt Erk-smail ztrk-Gner Sernikli-Osman SnayuOsman Nahya, A.. Basmevi, Ankara 1975, XVI+466 s.
---------- Trk Folklor ve Etnografya Bibliyografyas IV, Hzl: Grbz Erginer-Muhtar
Kutlu-Abdurrahman zmen, Kltr Bakanl Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme
Genel Mdrl Yayn: 279, Ankara 1999, 377 s.
---------- niversitelerimizde Yaplan El Sanatlar Konulu Tezler zerine; Hzl: Ali Esat
Bozyiit, El Sanatlar Sempozyumu Bildirileri, TTK Basmevi, Ankara 1994, ss. 85-102
---------- Kbrs Trk Folkloru Bibliyografyas; Hz. Mahmut slmolu, Trk Halk Kltr
Aratrmalar 1992, Sistem Ofset, Ankara 1992, ss. 151-178
---------- Halkevleri Bibliyografyas, Hzl: Hasan Taner, Recep Ulusolu Matbaas, Ankara
1949, 109 s.
---------- el Bibliyografyas, Hzl: Ali Berat Alptekin, elebi Matbaas, Ankara 1989, 32 s.
---------- orumlu Dergisi Bibliyografyas, Hzl: M. Blent Varlk, Kebike Yaynlar,
Ankara 1996, 47 s.
---------- Tekirda Bibliyografyas, Hzl: Aydn Oy, stanbul 1993, 88 s.
---------- Ankara li Halk Kltr Bibliyografyas, Hzl: Ali Esat Bozyiit, Kebike
Yaynlar, Ankara 2000, 78 s.
---------- Afyonkarahisar Bibliyografyas, Hzl: Musa Seyirci-Ahmet Topba, Afyon 1984,
(Teksir), 23 s.
---------- Malatya li Folklor Bibliyografyas, Hzl: Mehmet Yardmc, Malatya 1990, 41 s.
---------- Hatay Bibliyografyas zerine Bir Deneme, Hzl: Mslm Kabaday, Antalya
1999, 28 s.
---------- Trk Halk Oyunlar Bibliyografya Denemesi, Hzl: Ahmet enol, Ankara 1989,
216 s.
KOU, Reat Ekrem. Trk Giyim-Kuam ve Ssleme Szl, Smerbank Yaynlar: I,
Bamur Matbaas, Ankara 1967, 249 s.
AKALIN, Sami, Asuman Ylgr, Nezihe Seyhan. Ayakkabclk Terimleri Szl,
Boazii niversitesi Yaynlar, stanbul 1993, 240 s.
CREMENS, brahim Wolfran. Giyim-Kuam Szl I-IV
---------- Trk Folklor Aratrmalar Dergisi, Cilt: 16, Say: 322, Mays 1976, ss. 7652-7654
303
---------- Trk Folklor Aratrmalar Dergisi, Cilt: 16, Say: 324, Temmuz 1976, ss. 7712-7713
---------- Trk Folklor Aratrmalar Dergisi, Cilt: 17, Say: 325, Austos 1976, ss. 7745-7746
---------- Trk Folklor Aratrmalar Dergisi, Cilt: 17, Say: 326, Eyll 1976, ss. 7771-7773
BRDOAN, Nejat Trkiye Folklor ve Etnografya Atlas zerine, I. Uluslararas Trk
Folklor Kongresi Bildirileri, I. Cilt Genel Konular, Kltr Bakanl Mill Folklor
Aratrma Dairesi Bakanl Yayn: 16, Ankara niversitesi Basmevi, Ankara 1976, ss.
75-77 ( harita bulunuyor.)
SRR, Dr. Ali Trkiye Hal Tipleri Atlas almasna rnek Dou Anadolu
Yresinden Bir Kesit, III. Milletleraras Trk Folklor Kongresi Bildirileri. V. Cilt.
Maddi Kltr, Kltr ve Turizm Bakanl Mill Folklor Aratrma Dairesi Yaynlar: 87,
Babakanlk Basmevi, Ankara 1987, ss. 347-367
NAHYA, Zmrt. Geleneksel Mutfamzda orba (Bir Atlas Denemesi), V.
Milletleraras Trk Halk Kltr Kongresi, Maddi Kltr Seksiyon Bildirileri V. Cilt.,
Kltr Bakanl Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl Yayn:
249, Trk Hava Kurumu Basmevi, Ankara 1997, ss.284-297
TRKOLU, Sabahattin.Erkek Kyafetlerimiz ve Trkiyedeki Dalm Konusunda
Bir Harita Denemesi, V. Milletleraras Trk Halk Kltr Kongresi, Maddi Kltr
Seksiyon Bildirileri, V. Cilt., Kltr Bakanl Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme
Genel Mdrl Yayn: 249, Trk Hava Kurumu Basmevi, Ankara 1997, ss. 431-440
304
KMLK (LER) SEMBOL OLARAK GYM, KUAM VE SSLENME

Do. Dr. M. Muhtar KUTLU 110
Dr. Abdurrahim ZMEN 111
Dnyann gerek gizemi, grnmeyende deil, grnr olandadr.
(Oscar Wilde)
GR
Folklorik almalarda gz ard edilemeyecek nemde olan giyim-kuam ve sslenme
konular; kltrel (etnik, dinsel, cinsel, konumsal, snfsal, siyasal vb.) snrlarn ve
kimliklerin belirlenmesinde nemli bir yere sahiptir. Giyim-kuam hemen her kltrde etnik
ve kltrel snrlarn grnr klnmasn salama ilevini stlenmektedir. Bu nedenle kimi
ulus-devletlerin ina srelerinde giyim-kuam zerinde durulmas bouna deildir. Yine,
Hilafet dneminde Mslmanlarla Gayrimslimleri birbirinden ayrmak iin giyim-kuam vb.
konularda konulan kurallar, tarikat kyafetleri vb. de giyim-kuam ve dinsel kimlik arasndaki
balara ve snrlara iaret etmektedir.
Trkiyedeki folklorik almalarda, giyim-kuamn daha ok geleneksel ve maddi tarafna
deinilirken, bu kltrel rntlerin sosyal yn ve gnmzdeki ilev ve yaps genellikle
gz ard edilmektedir.
Bu bildiride, yukarda ifade edilmeye allan teorik balam erevesinde, toplumumuzda
giyim-kuam ve sslenmenin nasl bir ilev yklendiine ve ne gibi sorunlar barndrdna
deineceiz.
TARH
Giyim, kuam ve sslenmenin tarihi, kkeni konusunda kesin yarglarda bulunmak mmkn
deildir ki bu pek ok kltr rnnde byledir. Ancak insana dair pek ok konuda olduu
gibi bu konuda da arkeolojik veriler bize baz tahminlerde bulunma imkan vermektedir.
Giysinin kkeni ve insann ne zaman giyinmeye balad konusu karanlk olsa da; prehistorik
ve arkeolojik almalarn neandertal l gmme merkezlerinden salad verilere gre, ilk
sslenmenin orta Paleolitik dneme (yani yaklak 400.000 yl nce) kadar gittii tahmin
edilmektedir. lk giyimin de, yaklak 50.000 yl nce Eski Ta anda kuzey Rusyada
grld kaydedilmektedir (Kaiser, 1985: 28-29).
nsanln erken dnemlerinde giysi, daha ok insan vcudunu rten ve d etkilerden koruyan
bir maddi kltr rn olarak alglansa ve ele alnsa da, zamanla bundan ok daha fazla
sosyal anlamlar barndran bir kltr rn haline geldii bilinmektedir. Sslenme ise, ortaya
kt dnemlerden gnmze kadar, kiinin kendisini dierleri karsnda grnr klmann
ve farkllatrmann en nemli sembollerinden birisidir.
Giysi ncelikle bir toplumsallama aracdr. Gelenek kiinin toplumdaki yerini, cinsiyetini,
konumunu belirlemek iin eitli giysiler giydirir. Ama modern insan iin giysi ayn zamanda
bireysellemenin de aracdr. ou zaman da, genlerde olduu gibi, gelenee ve aileye
direnmenin de belirgin bir aracdr.
110
111
A. DTCF Halkbilim Anabilim Dal Bakan

Etnoloji Doktoru
305
LETM ARACI VEYA DL OLARAK GYM, KUAM

Giyim ve sslenme insan davran ve tutumlarnn genel dallarndan birisidir. Giyinmek ve
kiisel grnm gndelik hayatn etkili cephelerinden birisidir ve insanlarn dierleriyle
iletiiminde nemli bir etkiye sahiptir. Gnlk ilikilerde dierlerinin dnce ve davranlar
hakknda ilk etapta bilgi edinmek iin kullanlmaktadr. Bu nedenle giyim, kuam ve
sslenmenin insan ilikilerindeki rol incelenmesi gereken bir konudur.
lk bakta, insann basit ve zorunlu yaratlarndan birisi olarak alglanmaya yatkn olan giysi
kiisel, kiileraras, grup ve rgtsel, toplumsal ve kltrleraras alanlarda; motivasyon, beden
imaj, maddi benlik, roller, kimlik, kiilik, anlam, farkndalk, stereotipletirme, bireysellik,
uyum, stat ve makam; ritel, estetik, ahlaki rntler ve etnosentrik alanlarda sembolik
etkiye sahiptir (Kaiser, 1985: 420). Bu nedenle folkloristikle ilgilenen insanlara, kimin neyi
giydiinden daha ok, kimin neyi ne iin giydii konusu ok daha fazla veri salamaktadr.
Maddi bir kltr rn olarak tm kltrlerin ortak zellii olan giyim, kltrlerin
birbirlerinden ayrmasna ve bu ayrmlarn grnr klnmasnda da nemli bir semboldr.
Bunun yannda kltrn de ayn zamanda bir giysi olduu ve insann en belirgin ortak zellii
olan bu giysinin insan dier canllardan ayran zelliklerin banda geldii de sylenebilir.
eitli kuma ve deri paralarndan oluan ve bedenlerimizi rten giysinin maddi
ilevlerinden daha ok sosyal ve ruhsal ilevleri ok daha fazladr ve giysi, kltr alan
bilimcilerin ilgi alanna daha ok bu ynyle girmektedir.
Birinci olarak giyim ya da kyafet, kendi dilbilgisi, sz dizimi ve sz daarc olan grsel bir
dildir (Lurie, 1981) ve ou zaman szle ifade biimi olarak dilden ok daha etkilidir. Zira
insana dair hereyi szle ifade etmek mmkn olmad gibi, merak edilen her eyi sormak da
her zaman mmkn olmamaktadr. Bu durumlarda, geleneksel yaplarda daha yaygn olmakla
birlikte, toplumlarn her kesiminde giyim, kuam ve sslenme biimleri nemli ve ilevsel bir
iletiim aracdr. Geleneksel kesimlerde bu dil daha dar bir corafyada ilevsellik gsterirken,
daha kapsaml veya evrensel anlamda iletiimi salayacak rnler de vardr.
Kyafetler ayn zamanda eitli anlamlarla ykldr. Fakat kyafetlere kesin anlamlar
yklemek yanltr. Zira anlamlar kltrel olduu gibi balama bal olarak anlamlar
deiebiliyor. Mesela siyah, aslnda pek ok kltrde yas iin kullanlmakla birlikte, gece
kyafetlerinin de vazgeilmez bir rengidir.
Bir kltr iinde ya da kltrler arasnda iletiimi salayan bir semboller zinciri olan kyafet
ya da giyim, konuma ya da yaz eklinde deil; bu iletiime konu olan ise ounlukla
benlikle esas olarak toplumsal kimliimizle ve cinsiyet, cinsellik, toplumsal stat, ya vb.
unsurlar temelinde onu saran kltrel deerlerle ilgilidir (Davis, 1997: 211).
KMLK SEMBOL OLARAK GYM, KUAM
Kimlik kurucu, kimlik pekitirici ya da kimlii grnr klan kyafet, bizim kim olduumuza
dair kesin bir ifadeden daha ok, sadece bunu dndrmekle yetinen bir imge (Davis, 1997:
15) olduu daha kayda deer bir fikir gibi grnmektedir. nk iine doduumuz ya da
daha sonra bize verilen, gnll olarak bizim edinmek iin abaladmz ya da bize ramen
bize ilitirilen kimliklerin tm kurgusaldr. Dolaysyla giyim, kuam ve sslenme biimleri
306
bu kimliklerimizi daha ok belirgin ve grnr klar. Bu yzden kesin bir ifadeden daha ok
bu ifade beklerini dndrmeye yardmc olur.
Kimlikler her ne kadar bakalar tarafndan bize verilse de, biz de kimlik edinme veya
kurgulama konusunda pasif deiliz. Giyim ya da kyafet bir yandan bize kimlik giydirmekle
birlikte, bizim varolan kimi kimliklerimiz de bize kimi kyafetleri giydirir. yle ki, ilk
doduklarnda bebekler dinsel, cinsel, etnik, kltrel deerler dorultusunda giydirilse de,
belli bir yatan sonra insann kendisi de bu kimliin pekimesinde etkide bulunabilir. Bunun
yannda kii, giysiyi kimi kimliklerden syrlmann arac olarak da kullanabilmektedir. Bu
nedenle giyim, kuam kuak atmalarnn grnr klnmasnda da etkili bir semboldr.
1960larn sonlarnda niversitelerde gelimeye balayan genlik hareketleri ve bunun sonucu
genlerle aileleri arasndaki anlamazlklar, fikirsel ayrlk ve anlamazlklardan nce kyafet
ve sslenme biimlerinde n plana kt. Genliin Bat etkisi ile giydii spanyol paa
pantolonlar, uzun sa ve favoriler ve mini etek modas ebeveynler ve sisteme kar zgr ve
protest bir kimliin sembol olarak n plana kmt. Bunu yannda ayn dnemlerde
balayp, aslnda hala geerlilii olan byk brakma biimleri de siyasal kimliklerin en
belirgin sembol olarak alglanyordu. Ayn ekilde trban konusu yllardr lkemizde popler
bir sorun olarak hepimizi bir ekilde ilgilendirmektedir. Ki, hepimizin bildii gibi, son aylarda
bu konu Cumhurbakanl seimine de damgasn vurmu durumda ve bir sistem sorunu
halini almtr.
Kyafet ayn ekilde cinsel kimliin pekimesinin de nemli aralarndan biridir. ocuklar
doar domaz, cinsiyetine gre giydirilir. Giyim cinsel kimliin grnr klnmasnn ilk
esidir. Giysi ile balanp ocua ilk kimlii alanmaya allr. Ayrca, Anadoluda
grlen baka bir gelenek de, erkek isteyip de kz douranlarn ya da tersi durumlarda, ocua
ailenin istedii cinsin elbiseleri giydirilerek, bir anlamda ocuk kendi cinsiyeti dndaki
cinsiyet gibi yetitirildiidir. Bunun yannda, herhangi bir cinsiyetten kurtulmak istendiinde
ilk bavurulan da yine giyim, kuam ve sslenme olmaktadr. Bedensel olarak bulunduu
cinsiyeti deil de dier cinsiyeti tercih edenlerin ilk adm olarak kyafeti deitirdikleri ve
bulunmak istedii cinsiyet dorultusunda sslendikleri bilinmektedir. Bunu yannda, cinsiyet
odakl farkllatrmalardan kurtulmak iin de bavurulan en etkili ara giyim olmaktadr.
Giyim, kuam ayn ekilde bir toplum iindeki toplumsal katmanlamay da grnr klan bir
semboldr. Krsal kesimde yaayan insanlarla kentli insanlarn ilk bakta birbirlerinden ayrt
edilmesine giyim araclk etmektedir. Bu nedenle ou zaman giyim, kuam insanlar arasnda
birbirlerini aalama ve dlamaya da neden olmaktadr. Bu durumu konu edinen ok sayda
TV dizisi, sinema filmi vb. grsel malzeme bulunmaktadr.
Giyim, farkl etnokltrel yaplara sahip Trkiye gibi toplumlarda blgeler arasndaki
ayrmalarda da nem kazanmaktadr. Zira giyim, kuam etnik kimliin belirginlik
kazanmasnn da nemli semboldr ve kimi etnik topluluklar baz giysi ve sslenme
biimleriyle zdelemi durumdadr.
Bir etnik grubun yeleri, teki gruplardan kltrel ayrt edici nitelikleriyle benzer ve ayndr.
Bu niteliklerin banda dil ve din gelmesine ramen grenekler, gelenekler, kurumlar, yasalar,
folklorik eler, mimari, giyim, beslenme, mzik ve sanat, hatta renk ve fiziksel grn de
farkllklar artrabilir veya birbirinin yerini alabilir.
Giyimin etkili olduu bir dier alan da dinsel kimliktir. Dinsel kimlik sembol olarak giyim,
gnmzde slam lkelerinde daha ok poplerlik kazanm durumdadr. Afganistanda
307
Burka, randa araf, Trkiyede Trban dinsel kimlie referans olarak bavurulan ilk akla
gelen rneklerdir. Bunun yannda, Yezidi ve Alevilerde byk uzatma, Budistlerin kyafet ve
sa biimleri dinsel kimlikleri dndren kimi rneklerdir. Ancak, slam lkelerinde kyafet
sz konusu olduunda kadnlarn daha ok n plana kmas incelenmesi gereken bir konudur.
Kadnn rtnmesi, mahrem alan ve gizlilii dile getirdiinden, slam toplumlar ile Bat
arasndaki yaam alanlarnn rgtlenme biimine ilikin farkll, asimetriyi
simgelemektedir. Bu nedenle, Batya yneliin mihenk ta, kadnn grnrlk kazanmas,
mahrem alan terk etmesi olmutur. Kadn bir yandan medeniyete katlmn ls, te
yandan camaatin koruyucusudur. Kadnn rtnmesine, Batclarn gznde asrilemenin
nnde bir set olarak nem atfedilmektedir. Kadnlarn 'korunmas' ile ilgili bu zen, Orta
Dou ve Akdeniz toplumlarnn ayrdedici bir zelliidir. Bu davran tarz namus/utan ya da
yalnzca namus erevesinde ele alnm, buna ilikin geni ama tatmin edici olmayan bir
yazn retilmitir. (Delaney, 2001: 58-59) Ayrca, slam dnyasnda giysinin politik olarak n
plana kmas yeni deildir ve Patricia L. Bakern da iaret ettii (1997: 178-192) gibi, daha
Abbasi dnemine dek uzanr.
Dier kimliklerle birlikte giyim, ayn zamanda bir siyasal kimlik sorunudur da. Cumhuriyetin
ilk yllarndaki kyafet devrimiyle, red edilen Osmanl kimliinden kurtulmak iin ncelikle
Osmanlda giyilen giysilerden kurtulmak amalanmt. Bunun yannda, bu giriimle Osmanl
ile zdeleen Dou kimliinde kurtulup, Bat kimliini kazanmak da amalanmtr. (bkz.
Norton, 1997: 149-177). Osmanlnn son dneminde olduu gibi ran ve daha sonra
Afganistanda giysi yaslar modernlemeye elik etmektedirler (bkz. Baker, 1997: 178192)ve Cumhuriyetin ilk reformlarnda giysi nemli bir modernleme aracdr. Ancak,
ilerleyen yllarda, Halkevlerinin faaliyetleri iinde geleneksel giyimin sadece bir gsteri
malzemesi olarak kullanlmaya balanmas da kimliklerin ne kadar kurgusal, balamsal ve
arasal olduuna iaret etmektedir.
ETNK VE KLTREL SINIR OLARAK GYM, KUAM
Etnografik almalarda gz ard edilemeyecek nemde olan giyim-kuam etnik, kltrel,
dinsel, cinsel ve siyasal snrlarn belirlenmesinde de nem kazanmaktadr. Giyim-kuam
hemen her kltrde etnik ve kltrel snrlarn grnr klnmasn salama ilevini
stlenmektedir. Bu nedenle kimi ulus-devletlerin ina srelerinde giyim-kuam zerinde
durulmas bouna deildir. Ayrca, Hilafet dneminde Mslmanlarla Gayrimslimleri
birbirinden ayrmak iin giyim-kuam vb. konularda Gayrimslimlere baz yasaklarn
konulmas da dinsel snrlarn pekitirilmesi ve korunmasn salamaktadr. Harrison (1999)a
gre bu kltrel kaynaklar giyim, yaam, dil, mutfak, mzik, ritel, dinsel inanlar, ya da bir
grubu dierlerinden ayrd dnlen sembolik ierikli dnsel tasarlardr.
Giyim, kuam ve sslenme farkl topluluklar arsndaki kltrel snrlar belirtmek,
belirginletirmek ve koruma sembol olduu gibi, ayn grup iinde de zellikle dinsel ve
sosyal snrlarn belirgin talardr. Topluluk iinde, din grevlileriyle dier insanlar ve farkl
dini kademelerdeki kiileri birbirinden ayrmann en bata gelen sembolleri yine giyim salar.
Bunun yannda giyim, kuam etnokltrel, cinsel, dinsel ve politik snrlar temsil ettii gibi
bu snrlar amaya olanak tanr ve kimi insanlarn kimi kimliklerden kurtulmasnn da
aralarndan birisidir. Yani, giyim, kuam ve sslenme bir entegrasyon arac olduu gibi, ayn
zamanda bir dlama ve tekiletirme aracdr.
308
SONU
Yukarda zetle verilmeye alld gibi, giyim, kuam ve sslenme basit bir konu olmad
gibi; iinde, daha ok etnografik almalar asndan olmak zere dier baz sosyal
bilimlerinde ilgi alanna giren nemli toplumsal, kltrel ve siyasal anlamlarla birlikte
skalanmamas gereken kimi sorunlar da barndrmaktadr. Oysa Trkiyede folklor ya da
folkloristikle ilgilenen camia, genellikle maddi bir kltr rn olarak giysi ile ilgilenmekte
ve bu almalar daha ok halk danslar alannda kurgulanan tek tip giyimde n plana
kmaktadr. Ama giyim kltr ile ilgilenenler nadirdir. nk grnr olanla ilgilenmek ya
da yazmak ok daha kolaydr. Oysa giysinin asl grnmeyen taraf folkloristik asndan ok
daha zengin veriler iermektedir.
cat edilmi olanlar dhil, btn geleneklerin amac ve zellii sreklilik ve deimezliktir.
Gnderme yaptklar gerek ya da icat edilmi gemi sabit pratiklere dayanr. Gelenekler icat
etmek, gemie referansla belirginlik kazanan, znde bir formelletirme ve rutinletirme
srecidir (Hobsbawm-Ranger, 2006: 35). Bu durum Trkiyede halk danslar ekiplerince
kullanlan giysilerde belirginlik kazanmaktadr. Birincisi, halk arasnda elence, oyun, dans
srasnda tek tip bir giysi tr yoktur. Sadece o anda bulunan yeni ya da temiz giysiler giyilir.
kincisi, bu tek tip giysilerin bazlar geleneksel olarak varlk gstermi olsalar da, halk
danslar ekiplerince kullanld biimiyle kullanlp kullanlmadklar tartmal bir konudur.
Bu, halk oyunlar camiasnn sahneleme srecinde kimi yenilikler ve estetik deiimlere
gittii gibi bir gerekeyle savunulsa da, yine ayn camia tarafndan otantikliin sk sk
vurgulanmas bu gerekeyi rtmektedir.
Giyim sadece d grne ve tehire ynelik bir maddi kltr rn deildir. nsann sosyal
yaamnda nemli ilevlere sahiptir. Bunun yannda giyim hem bir kimlik oluturmak,
pekitirmek iin hem bir kimlikten kanmann da aracdr. Bu nedenle, kimlikler sembol
olarak giyim, kuam ve sslenme bir anlamlar yndr ve bu anlamlar folklor almalar
iin, giysinin maddi yanndan ok daha fazla bilgi salar.
KAYNAKLAR
BAKER, Patricia L. Politics of Dress: The Dress Reform Laws of 1920/30s Iran,
Languages of Dress in the Middle East, Nancy Lindisfarne-Tapper and Bruce Ingham
(derl.), London: Curzon Press, iinde; 178-192, 1997.
CRANE, Diana. Moda ve Gndemleri (ev. zge elik), stanbul: Ayrnt Yaynlar, 2003.
DAVS, Fred. Moda, Kltr ve Kimlik (ev. zden Arkan), stanbul: Yap Kredi Yaynlar,
1997
DELANEY, Carol. Tohum ve Toprak (S. Somuncuolu A. Bora), stanbul: letiim
Yaynevi, 2001.
HARRSON, Simon. Cultural Boundaries, Anthropology Today, no. 15(5), s.10-14, 1999.
HOBSBAWM, Eric & Ranger, Terence. Gelenein cad (ev. M. Murat ahin), stanbul:
Agorakitapl, 2006.
KASER, Susan B. The Social Psychology of Clothing, New York: Macmillan Publishing
Company, 1985.
LURE, Alison. The Language of Clothes, New York: Random House, 1981.
NORTON, John. Faith and Fashion in Turkey, Languages of Dress in the Middle East,
Nancy Lindisfarne-Tapper and Bruce Ingham (derl.), London: Curzon Press, iinde; 149177, 1997.
SMTH, Anthony D. Uluslarn Etnik Kkeni (ev. S. Bayramolu, H. Kendir), Ankara: Dost
Kitabevi Yaynlar, 2002.
309
GYSLER KORUYUP-YAATMADA STANDARTLIK;

YOZGAT YRES KADIN GYM TEKNK VE KALIP
ZMLERNN RNEK ALIMASI
Yrd. Do. Dr. Gktan AY 112
Sleyman BAKIR 113
GR
eitli medeniyetlerin beii olan lkemiz; el sanatlar ve geleneksel giyimdeki eitlilik ve
gzellikleri ile n salmtr. Asrlardr deierek gnmze gelen, gnlk hayatta artk
kullanlmayan bu giysilerin Trkiye Folkloru iinde nemli yeri vardr. nsanlarn nemli
ihtiyalarndan biri olan giyim ok eski alardan gnmze dek toplum hayatnda birok
deiiklikler gstererek sregelmitir. Giyim, nceleri eitli tabiat artlarndan korunmak
amacyla ortaya km, ailenin kurulmasyla rtnme balam ve giderek
geleneksellemitir. Giysi her zaman giyenin mesleini, yan vb. belirlemektedir. Giysinin
alar boyunca genel gzellik biiminin insana yaktrlmas olduunu syleyebiliriz.
Giysi, giyinme arac olarak bir lkenin, bir dnemin, bir kiinin zellik belirten bir
sunumudur ve her zaman uygarln deiimini yanstr. Giyim, her milletin ekonomik
toplumsal, kltrel ve siyasal artlarndan etkilenerek biimlenmektedir. Tarihi sre iinde
her uygarlk, yaay biimi ve artlar da etkileriyle giyimler birbirinden ayr zellik
gstermitir.
Anadolu Trk giyimine gelince, Anadolunun blgeler aras ok farkl corafi yapya sahip
olmas, iklim zelliklerinin deiiklik gstermesi giyim-kuam tarznda da farkll
beraberinde getirmitir. Blgeler arasndaki farkllk grld gibi, blgelerin kendi
ierisinde de deiik giyim-kuam zelliklerine ska rastlamak mmkndr.
Yozgat ilinde geleneksel giysiler hakknda detayl bir aratrma ve arivleme almas
yaplmamtr. Bu alma Halk Oyunlar retmeni Nalan Bakrn yardmlar ile saha
aratrmasna dayanlarak hazrlanm, teknik ve kalp izimleri giyim retmeni zlem
zkaya tarafndan izilmi, giysi ve fotoraflar tarafmzdan ekilerek arivlenmitir. Bu
almann erkek giysilerini de iine alan daha detayl aratrmas Yrd. Doc. Dr Gktan AY
ynetiminde Nalan BAKIR tarafndan .T. Sosyal Bilimler Enstits Trk Halkoyunlar
Anasanat dalnda 2001 ylnda yksek lisans tezi olarak hazrlanmtr.
1.GYSLERDE KULLANILAN MALZEMELER
1.1. apl Deri ve Sahtiyan
ark yapmnda kullanlan deriler, nce hayvanlardan dikkatlice yzlr ve sonra tysz
tarafnn tamam aplanr veya tuzlanr. Derinin apl veya tuzlu taraf ite kalacak ekilde
sarlr ve glgede bir hafta kadar bekletilir. Deri bu zaman sresinde ap veya tuzu ekerek
ok sert ve yumuak olmayan hale gelir. Bu haldeki deri drt gn ara ile nce tysz, sonra
tyl taraf ste getirilerek dz bir yere, drt tarafndan da gergin olarak ivilenip
havalandrlr. Bazen de inenerek tazyik ile derinin skmas salanr. Bu ilemlerden sonra
112
113
.T..T.M.D. Konservatuar Sanat retim yesi

Baclar H.E.M.Halk Oyunlar retmeni
310
deri tyl olarak imalatlara gnderilir. Yemeni yapmnda ise, deriye daha itina gstererek
sepilenmesinden sonra boya ve cila ilemleri uygulanr. Bu eit deri sahtiyan adyla
bilinmektedir.
1.2. Kee
Kllar ya da yn keeletirmeyle elde edilen ve apkaclkta ve halclkta olduu kadar
dier sanayilerde de kullanlan kuma. Balk yapmnda kullanlan kee iplikten dokunmaz,
krpk yn veya kl paralarnn dvlmesi suretiyle sktrlarak oluturulan kaln ve kaba bir
yzeydir. Klah ve dolak yapmnda da kullanlr.
1.3. uha
Fes yapmnda kullanlan uha, zg ve atks tek kat yn ipliinden, genellikle dimi ya da
bezaya rgyle olduka sk dokunmu kumatr. ukada denir. (Byk Larousse, 1992a)
1.4. Pamuklu
Yazma yapmnda kullanlan pamuklu, saf pamuk elyafyla eitli lifler kartrlarak dokunan
kuma ya da bu kumatan dikilmi giysi iin kullanlr. (Byk Larousse, 1992b)
1.5. Tlbent
Yrede yazma yapmnda kullanlan tlbent, seyrek dokulu hafif gramajl, yumuak bir kuma
olup, mermer ahiden daha seyrek dokunulu, aartlm, bezaya dokunmu apresiz
kumatr. (Byk Larousse, 1992c)
1.6. Kadife
etek yapmnda kullanlan kadife, yznde tamamen veya ksmen, az veya ok ykseklikte
sk ty veya sk kvrck halka meydana gelecek ekilde dokunan havlu kumalardr. (Aker ve
Bostancolu, 1970)
1.7. plik ve Dokuma
Yrede alaca orap, kuak yapmnda kullanlan yn iplik, kylerde i, reke, kirman veya
krk ile erilmektedir. Genellikle halk arasnda koyunlarn ynlerinin erilmesinden elde
edilen ipliklere yn iplik bu ipliklerden yaplan dokumalara yn dokuma denilmektedir.
(Aker ve Bostancolu, 1970a)
1.8. Orlon
Alaca orap ve tak yapmnda kullanlan orlon iplikler de hammadde olarak asit siyanidrik
ve asetelen kullanlr. Lifler kopmaya, suya, normal eritkenlere, rmeye kar dayankldr.
Suyu az emer. (Bakr, 1999a)
1.9. Kutnu
Genellikle zgleri ipek, atklar, pamuk ipliinden, saten rg ile dokunmu, zerinde
zg ynnde renkli izgileri olan bir tr yarm ipekli kuma, bir eit desenli atlas.
Osmanllar dneminde ilikin kaytlar, ilk kutnu rneklerinin am, Badat gibi Ortadou
kentlerinde dokunduu ve tmyle pamuktan yaplm olduu grn glendirmektedir.
Ancak daha sonralar bu kumalarn zglerinden ipek, atklarndan pamuk iplii
kullanlm, zamanla kutnu szc yanlz ipekli kumalar iin kullanlmaya balanmtr.
Kutnular atlaslardan ayran en nemli zellik pamuklu ya da yarm ipekli olmalar ve
zellikle yol yol renkli zglerle yaplan desenlerdir. Bu yollarn genilikleri renkleri ve
desenlerine gre kutnulara deiik adlar verilir. Baz kutnularda ise bu renkli yollar zerine
ayrca zgden takviye tekniiyle kk desenler ve motiflerde yaplr. Sedefli Kutnu ad
311
verilen bu rneklerin yan sra kutnularn en ilgin rneklerinden biri de zgleri ikat
tekniiyle renklendirilmi olan tarakl kutnulardr. (Byk Larousse, 1992d)
1.10. Keten
Yrede gmlek yapmnda kullanlan keten, ketenden veya kenevir ve jt kartrlarak
dokunmu kumalardr. Ykanmaya geldii ve yazn serin tuttuu iin, yazlk giysi yapmnda
kullanlmtr. (Bayraktar, 1993)
1.11. Basma
Yrede gmlek, alvar yapmnda kullanlp, dz renk zemin zerinde, eitli desenler
baslarak yaplan pamuklu bezaya bir dokumadr. (Bayraktar, 1993a)
1.12. Pazen
Kalnca, yumuak bir kumatr. Kuman her iki yz de tylendirilmidir. Klk giyimlerde
kullanlr. (Bayraktar, 1993b9
1.13. Saten
Kadn alvar yapmnda kullanlan saten, dzgn yzeyli ve ok parlak kumalardr. Basit
saten, saten des ve krep saten gibi eitleri vardr. (Bayraktar, 1993c)
1.14. Gabardin
Serjden daha kaln, sk dokunulu, dimi rgl bir kumatr. Manto ve pardes yapmnda
kullanlr. (Bayraktar, 1993d)
1.15. Poplin
Merserize edilmi ince ve iyi bkml ipliklerden dokunmu, opalden daha kaln bir
kumatr. (Bayraktar, 1993e)
2. YOZGAT YRES GELENEKSEL GYMNE GENEL BAKI
nsanlarn giyim kuamn etkileyen en nemli etkenlerden birisi corafi yap ve iklim
koullardr. Yozgat ilinde de kullanlan kadn ve erkek giysileri de ilin bulunduu konuma
gre ekillenmitir. Anadolu kltrnn hkim olduu yrede halkn geim kaynann
tarm ve hayvanclk olmas sebebi ile kyafetler bu ilerin rahat yaplabilmesini temin edecek
ekilde olumutur. Ayrca yrede giyilen kyafetler komu illerle kyaslandnda
birbirlerinden etkilendii ve baz paralarn ve kuma cinslerinin ayn olduu tespit edilmitir.
yle ki snrlarn birletii yerlerde hemen hemen ayn kyafetlerin kullanld grlmtr.
Genel olarak kadnlar, etek, alvar, gmlek, nlk, kee klah, yazma, kvrak, kuak
erkekler de ise yelek, alvar, gmlek, kuak gibi kyafet paralarnn kullanld grlm,
yemeni, ark, orap gibi paralarn ise hem kadn hem erkek tarafndan ortak olarak
kullanld tespit edilmitir.
2.1. KADIN GYM
2.1.1. Kee Klah
Baa giyilen bir eit apkadr. Krmz ve bordo renkte olup ynden veya keeden yaplr.
Yrede iki tip balk kullanlmaktadr. Klah eklinde olan kee klah, tepesi dz olan
yuvarlak kutu eklindeki balktr. (bknz.ek.fotoraf-3-4)
312
2.1.2. Tlbent
Tlbent kadn giyiminde baa giyilen bir tr rtdr. Fesin zerinden omuzlara doru
sarktlarak boyun etrafn kapatacak ekilde arkadan balanr. (bknz.ek.fotoraf-4)
2.1.3. Yazma
Dz renk tlbentlerin zerine nceden el kalplar imdi ise klielerle iek ekilli ss
motiflerinin basld bir tr bartsdr. Yazma yrede klah eklinde olan fesin zerine
balanr, zeri kvrak veya herhangi bir rtyle kapatlmaz (bknz.ek.fotoraf-8)
2.1.4. Kvrak
nce tl dokumadan yaplan ve zeri metal pullarla sslenen, paral fesin zerine balanan
genellikle krmz ve yeil renklerin kullanld bir bartsdr. (bknz.ek.fotoraf-7)
2.1.5. Oya
Teknii dantel rg olan ssleme amacyla kullanlan bir nevi malzemedir. Yrede oya,
yazma-tlbent kenarna dikilir. Ayrca fesin her iki kenarna dikili olup ene altndan
sarktlr. Yrede ine, t, is ve mekik ile yaplan oyalar kullanlmaktadr. Oyalarda canl,
bitki, geometrik ekil ve eya motifleri kullanlmaktadr (bknz.ek.fotoraf-3)
2.1.6. Gmlek
Pamuklu, keten ve saten kumatan yaplan gmlek, kadn giyiminde etein altna giyilip
beyaz ve krem rengi tonlar kullanlmaktadr. Yrede kullanlan gmlek, dik yakal olup
arkadan dmelidir. n-arka beden, kol birletirme, kilit diki (dz diki) ile yaplmtr.
Yaka dikiinde ma-gaze diki teknii manetlerde ise ma dikii teknii uygulanmaktadr.
(bknz.ek.fotoraf-9)
2.1.7. alvar
etein altna giyilen alvar, ipek satenden, kutnu kumatan ve basma kumatan dikilir.
Geni al olup a yukardadr. paa, d paa ve a birletirme dikileri dz diki ile
yaplmtr. Bel ve paa lastik kanallar dz diki ile birbirinden ayrlmtr. (bknz.ek.
.fotoraf -11-12-13)
2.1.8. etek
Kutnu ve kadife kumalardan yaplan etek ste giyilen bir giyim parasdr. Arka beden tek,
n beden iki para olarak kesilmi, n ve arka bedenlerin birletirilmesi dz diki ile
yaplmtr. Arka beden n bedenden biraz daha uzundur. Yaka akl boyundan itibaren
gs hizasnda (V) ve eklinde kesilmitir. etein her iki yannda diz zerinden balayan
yrtmalar vardr. Arka yaka, n yaka, n ortas ve yan yrtmalar katlanarak kilit diki ile
kapal bask yaplmtr. Kol montesinde ise ma dikii uygulanmtr. Kadife ve kutnu
kumatan yaplan eteklerin ssleme malzemeleri birbirinden farkllk gstermektedir.
Kadife olan eteklerde n-arka beden ve kollara suta ve renkli patiska vb.kumalar dan
aplike ssleme yaplm, kol az, arka beden, yrtma ve etek ucuna pskll srma su ta
aplike edilmitir.
Kutnu kumatan yaplan eteklerde ise n bedenin omuz ve yaka ksmna, kollarn
tamamna, arka ve n bedenin alt ksmlarna patiska kumalardan aplike ssleme yaplm ve
bu sslerin etraf altn ve gm simlerle ilenmi, kol az, arka beden, yrtma ucuna
pskll srma su ta aplike edilmitir. (bknz.ek.fotoraf -5-6)
313
2.1.9. nlk
Kadifeden ve yn dokumadan olmak zere iki eit nlk vardr. Kadife nln zerine su
ta ve renkli kumalarla aplike ssleme yaplm, nlk yanlar ve etek ucu pskll srma su
ta ile aplike yaplmtr. Yn dokuma nlk ise el tezghlarnda yn iplik kullanlarak
dikdrtgen biiminde dokunmaktadr. Bu dokuma esnasnda kuman zeri renkli ipliklerle
eitli desenler ilenmitir. Tezghlarn eni dar olduu iin bir nlk yapmnda iki nlk
boyu para dokunur, bu paralar daha sonra el dikii ile birletirilir. nlkler bedenin n
yzne belden aa doru etein zerine balanr. Balama esnasnda kuak veya yn
kolon kullanlr. (bknz.ek. .fotoraf -14)
2.1.10. al Kuak
nln ve etein zerine balanan renkli yn ipliklerden dokunan kare biiminde bir
paradr. (bknz.ek. .fotoraf -10)
2.1.11. Alaca ve Yn orap
Yrede iki trl orap kullanlmaktadr. lki dz renk ynden dokunan oraptr. Dieri ise
renkli ipliklerden dokunan desenli oraptr. Renkli olan oraplarda yn ipliin yannda orlon
denilen iplikte kullanlmaktadr. Bu oraplar hem kadn hem erkek tarafndan
kullanlmaktadr (bknz.ek. .fotoraf -15)
2.1.12. ark
Genellikle kylerde giyilen ayakkabdr. "Farsa aru" kelimesinden gelir. Tuz veya ap ile
terbiye edildikten sonra glgede kurutulan manda ve kz derisinden yaplr. En makbul deri
mandann srt ksmndan elde edilir. Deri, ayakaltndan balayarak, parmak stlerini rtecek
biimde toplanr, yanlarna delikler alr, bu deliklerden geirilen (ince srmlarla ince
kesilmi deri ba) ayaa giyilen ara balanr. (bknz.ek. .fotoraf -16)
2.1.13. Yemeni
Ksa kenarl hafif bir pabutur. Deriden imal edilmekte olup yapay deri de kullanlmaktadr.
Yrede genellikle siyah olmak zere krmz renkli yemeni de kullanlmaktadr. Ancak
yemeni kullanmnn yrede ok eski olmad bilinmektedir (bknz.ek. .fotoraf -16)
3.GELENEKSEL TAKI VE AKSESUARLAR

3.1. Hamayl
Kadnlarda boyuna taklan, zincirlerin ucuna aslan ve eitli madenlerden yaplan gen ve
silindir eklindeki muska ve nazarlklardr. Yrede genelde gm zerine savatlama teknii
ile yaplm hamayl lar kullanlmtr.
3.2. Bilezik ve Bileklik
Kadnlarn kulland bir tak eididir. Bilek ve dirsek arasna taklr. Altn ve gm gibi
madenlerden yaplr. Yrede gm olan bilezik ve bilekliklerde savatlama teknii
kullanlmtr.
3.3. Toka
Kadnlarn kulland bir aksesuardr. Fesi ve bartsn saa tutturmak iin kullanlr.
Yrede kullanlan dier gm taklarda olduu gibi tokada da savatlama teknii
kullanlmtr.
314
3.4. Tepelik
eitli madenlerden yaplan fesin zerine taklan kadn aksesuardr. Gnmzde yrede
tepelik kullanm terkedilmitir.
3.5. Kemer
Altn, gm ve bakrdan yaplan kadn giyiminde kullanlan bir eit aksesuardr. Krsal
kesimde madeni kemer kullanm hemen hemen yok gibidir. Kemer yerine yn kuaklar
kullanlmaktadr. Yozgat yresinde geni tokal kemerlerin de kullanld bilinmektedir.
YOZGAT YRES KADIN GYM TEKNK VE KALIP ZMLER
315
SONU
1. Her yrede olduu giysiler eitli paralardan olumakta ve her paraya isimler
verilmektedir.
2. ark, yemeni, orap gibi giyim paralar kadn ve erkek tarafndan renk ve desen
gzetmeksizin beraber kullanlmaktadr.
3. Yredeki giysilerin yapmnda kullanlan kumalar ve malzemelerin byk bir blm
fabrikasyona dnmtr. Bu rnlerin fabrikasyon olmas yredeki dokuma ve el
sanatlarnn yok olmasna sebep olmaktadr. Bununla beraber malzemelerin fazla miktarda
retilmesi daha ekonomik olmasn salamtr.
4. Yredeki geleneksel giysileri, gnmzde sadece halkoyunlar ekipleri tarafndan
kullanlmaktadr. (ekerek blgesinde birka tane kyde hala gnlk yaamda baz kyafet
paralar kullanlmaktadr. rnein etek, alvar, nlk). Halkoyunlar ekiplerinin tek tip
giysi kullanmalar renk, desen eitliliini azalmasna hatta yoklamasna sebep olmaktadr.
Oysaki halkoyunlar giysisi diye tek tip zel bir giysi yoktur. Yrede giyilen giysiler renk ve
desen eitlilii gsterir.
5. Yrede kullanlan erkek giysilerinde tercih edilen renkler ounlukla lacivert ve siyahtr.
Kadn giysilerinde ise kutnu kuma dokumalar ve deiik renklerde kadife kumalar
kullanlmaktadr.
6. Yre insannn kulland taklar, Trkiye'nin genelinden ayrmak mmkn deildir.
Nedeni ise yre de grlen kadnlarn ve erkeklerin kulland gm ve savatlama teknii
kullanlarak yaplm taklar (muskalar, hamayllar, bilezikler, kstek vb.) hemen hemen
Anadolu'nun her yerinde grlmektedir.
7. Gnmzde geleneksel kyafetlerin yerini, amz giysileri almtr. rnein kadn
kyafetlerinde etein yerine elbise, alvarn yerine pantolon, arn yerine ayakkab
kullanlmaktadr. Bu deiimin amzda olmas kanlmazdr. Ancak geleneksel
kyafetlerin korunmas, kltr mirasnn gelecek kuaklara en az eksikle aktarlmasnda byk
yarar vardr.
8. Teknik ve kalp izimleri hazrlanm yre giysilerinin verilmesinde ama; halk giyim
kltrmzn tanmasnda yararl olacak, gnmzde belgelediimiz bu giysilerin yllar
sonra gerek modelinden uzaklamas da engellenmi olacaktr.
KAYNAKLAR
AKER, Mkerrem ve BOSTANCIOLU; H. Genel Teknoloji, Gne Matbaas, 1970, Ankara
BAKIR, Sleyman; Tokat Yresi Giyimi, Yksek Lisans Tezi, 1999, stanbul.
BAYRAKTAR, Fatma; Giyim, 1993, Ankara
BYK LAROUSSE; Cilt 6, Cilt 13, Cilt 18, Cilt 23, Interpress Basn ve Yaynclk, stanbul.
316
KOU, E. Reat; Trk Giyim Kuam ve Sslenme Szl, Smerbank Kltr Yaynlar,
Benur Matbaas, 1967, Ankara.
ULUUMAY, Esat; Anadolu Folklor Dergisi, Say 21, Mat Grafik, 1994, Ankara.
YOZGAT L YILLII, 1991, Ankara.
EKLER
Fotoraf-1
Fotoraf -2
Fotoraf -4
Fotoraf -3
Fotoraf -5
Fotoraf -7
Fotoraf -6
Fotoraf -8
317
Fotoraf -9
Fotoraf -10
Fotoraf -11
Fotoraf -12
Fotoraf -14
Fotoraf -13
Fotoraf -15
Fotoraf -16
318
GELENEKSEL TRK KADIN GYM KUAMINDA BNDALLI

Yrd. Do. Yakude DEVELOLU 114
Ara. Gr. Mine CAN 115
Giyim kuam insanolunun tabii ihtiyacdr. Scak veya souktan korunma amacyla ortaya
kan giyim, zamanla sslenmeyi de kapsamna alarak hayatn vazgeilmez bir unsuru
olmutur. Giyim gemiten gnmze ait olduu toplumun folklorik, sosyo-ekonomik yaps,
yaanlan corafya, kullanlan malzeme veya iklim gibi zelliklerine gre deiiklikler
gstererek gnmze kadar gelmitir. Her kuak kendinden nceki kua izleyerek giyimkuam anlayn baz deiikliklerle devam ettirmitir.
Trk kadnlar yzyllardr giyim kuamn en zel rneklerini eitli trenlerde giymekle
birlikte bu trenler ierisinde dnler ayr bir nem arz etmektedir. Bu durum dnlerin
gnmzde olduu gibi gemite de ok nemli olduunu gstermektedir. zellikle gelin
kyafetleri kullanlan kumalar, model zellikleri, ileme ve sslemeler asndan son derece
gzeldir (ada ve zkan, 2005:1215). Gemi dnemlerde teknolojinin olmamasna
ramen, eitli trlerde zenle hazrlanarak sslenmi olan bu giysiler arasnda bindall zel
bir yere sahiptir. eitli kaynaklarda bindall u ekilde tanmlanmaktadr:
Etekleri topua kadar inen, genellikle kadife ve seyrek olarak da atlas kumatan, zerine
bindall eklinde srma ilemeler yaplm bir entaridir (zel, 1992:16).
stne srma, klaptan ya da simle serpme dal, yaprak, iek eleri ilenmi, ipekli kadife ya
da atlas kuma, genellikle koyu krmz, mor, lacivert gibi koyu renklerdeki bindalldan
entari (Ana Britanica, 1987:175).
Kadife stne srma ile kabartma dal, yaprak ilenmi gelin elbisesi (Arseven, 1958: 250).
Bindall, zeri metal veya metal bkml ipliklerle kadife ya da atlas zerine ilenmi,
deiik beden ve modelde gelin elbisesidir (Barta, 1999:200).
Bindalllar dnlerde en yaygn ekilde kullanlan ve lkemizin pek ok yresinde rastlanan
bir giysidir. Genellikle uzun kollu ve ayak bileine kadar uzun dikilen bindall elbiselerin,
belden kesiksiz olarak hazrlanm batan geirilerek giyilen modelleri olduu gibi, etek-ceket
trnde hazrlanm olanlar da bulunmaktadr. Her iki trn yakal veya yakasz modellerine
rastlanmaktadr (Barta:1999:200). Boy elbisesi eklinde hazrlanm olan bindall elbiselerin
belden yukars dar, etei oluturan alt ksm ise ok genitir. Kulplu olarak kesilmi bele
oturan modelleri de vardr. Baz modeller kuyruklu olarak hazrlanmtr. Kuma olarak
ounlukla kadife tercih edilmekle birlikte seyrek olarak atlas veya saten zerine ilenmi
bindall rneklerine de rastlanmaktadr. Bu elbiseler giyildiinde baa yemeni veya krep
rtlerek, bellerine genellikle deerli kemerler taklr.
Osmanl mparatorluu dneminde ana hatlar ile Orta Asya ve Seluklu kadn giyim kuam
ve sslenme gelenei srdrlmekle birlikte, devletin zenginlemesi ve ktaya yaylan
topraklardan gelen kltrel etkilenmeler sonucu, zengin ve gsterili bir giyim ekli ortaya
kmtr. Bu dnemin kadn kyafetleri incelendiinde entarilerin alvarl veya alvarsz
giyilenler olmak zere ikiye ayrld anlalmtr. alvarla giyilen entarilerin stne salta ve
114
115
Gazi niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi, El Sanatlar Eitimi Blm, Nak Eitimi Anabilim Dal.
Gazi niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi, El Sanatlar Eitimi Blm, Nak Eitimi Anabilim Dal.
319
ferman giyilerek, bele kuak sarlr ve kemer taklrd. Bu gruba giren etek veya iki
eteklerinde altna ya ayn ya da farkl kumatan alvar giyilirdi. alvarsz giyilen entarilerin
18. yzylda yaygnlat tahmin edilmektedir. Drt peli, dolama, topuk dven, kumru yaka,
hkim yaka, papaze yaka, antal ve kutu ii, alvarsz giyilen entarilerden en ok
tutulanlardr. Anadoluda bindall adyla tannan ve alvarsz olarak giyilen entariler 19.
yzyln balarnda grlmeye balamtr. stanbulda yaplanlar kutu iinde Anadoluda
satld iin kutu ii entari diye de tannmtr.
19. yzylda en yaygn uygulanan ineler arasnda olan Dival ii, saray dndaki giysileri de
ok youn olarak bezemesi sebebiyle Osmanl topraklar zerinde belli bir modann
gelitiine iaret etmektedir (Barta, 1995:67). Bu yzylda Avrupa etkisiyle kadn giyiminde
uzun etek ve bele oturan ceketlerden oluan bindall takmlar, bindall ceketleri ve deiik
modellerde beyaz gelinlikler dikkat ekmektedir (Barta, 1999.91).
Bindalllar zerine uygulanan ilemeler sebebiyle ileme sanatmz ierisinde de zel ve
nemli bir yere sahiptir. Trk ileme sanat tarihinin Trklerin tarihi kadar eski olduu
bilinmektedir. Trkler kullandklar eyalarn ve giyimlerinin sslenmesine byk nem
vermilerdir. ounlukla, gm veya bakr tel zerine altn yaldz ilenerek yaplan, srma
ilerle ssl olan ve ilemeleriyle gz kamatran bindallnn ad, ilemesindeki dal motifinin
sklndan geldii dnlmektedir.
Bindall zerine uygulanan ileme tekniklerinin banda Dival ii gelmektedir. Bindall ile
neredeyse zlemi durumda olan Dival ii kadife, atlas, tafta gibi kumalar zerine zel
kalplar kullanlarak ilenen geleneksel bir ileme tekniimizdir. Doldurulmu sarma inesine
benzemesine ramen, dz bir arka yzey elde etmek ve metal iplii az kullanmak amacyla
uygulanan bir tr yzeysel sarma olarak tanmlanmaktadr (Barta, 1997:54).
Tek yzl bir ileme olan Dival iinde ilenecek olan motif, ince ktlara izildikten sonra
irile mukavvaya yaptrlr. Daha sonra motif mhlke ad verilen zel bir bakla
oyularak mukavva desen kalb hazrlanr ve ilenecek kuma zerine yaptrlr. Eski Dival
ii rneklerinde alt dolgusu yapmak iin mukavva yerine pamuk, deri, sertletirilmi kuma
veya iplikte kullanlmtr. Mukavva kalbn st 8-10 kat altn veya gm srma alta
gememek zere, yan yana, stten sarma, alttan hristo teyeli eklini veren bir tutturma ile
ilenir. Alt ve st ipliklerin dmlenmesi desenin kenarnda ve kuma arasnda kalr. Alt
iplik olarak ise mumlanm ipek iplik kullanlr. Bu ilem srasnda biz ad verilen bir alet
yardm ile kuma ve karton delinerek inenin alttan ste, stten alta gemesi salanr. st
ipliklerin ilemeye dzgn ulamas iin ca ad verilen makaralk kullanlr. Dival ii,
clde ad verilen zel bir kasnakta ilenir (Berker ve Durul, 29).
Geleneksel Trk kadn giyim kuamnda nemli yer tutan bindalllar, dn gelenek ve
greneklerimizin bir paras olarak gnmze kadar gelmitir. Ancak modern gelinliklerinin
giyilmeye balanmas ile yava yava kaybolmutur. Gnmze ulaan bindalllar pek ok
mzemizde grebileceimiz gibi, halkmz tarafndan hatra olarak saklananlar zel gn ve
gecelerde sandklardan karlarak giyilmektedir. Bindall bu trenler esnasnda gelinlik
olarak kullanlmasnn yan sra, dne gelen misafirler tarafndan da giyilmektedir.
Bindalllarn model ve kuma zellikleri, ileme ve sslemede kullanlan gereler, renk,
ileme tr, motif ve kompozisyon zellikleri hakknda bilgi edinmek zere Kltr
Bakanlna bal Gazi niversitesi Mesleki Eitim Fakltesi lker Muncuk Okuolu
320
Mzesinde bulunan 7 adet bindall rnei zerinde detayl inceleme yaplarak elde edilen
sonular aada sunulmutur.
370 Envanter numaral Bindall, krem rengi saten kuma kullanlarak etek-ceket eklinde
hazrlanmtr. Bu rnek etek-ceket eklinde hazrlanm mze envanterine kaytl tek
bindalldr. 6 paradan kuplu olarak hazrlanan ceket, hkim (dik) yakal ve uzun takma
kolludur. Ceketin yaka kenar, karlkl n bedeninin iki kenar, etek ucu ve kol azlar 2 cm.
eninde dantel ile sslenmitir. Etek evaze kesimli 6 paradan olumaktadr ve etek ucunda
nde 15 cm. yksekliinde olup arkaya doru ilerledike genileyerek kuyruk formunu alan
ek bir para daha bulunmaktadr. Etei oluturan evaze paralarn aralar balgmeci ve su
bzgs sslemeler ile birbirinden ayrlmtr. Bindall iki kat krem rengi mermerahi kuma
ile duble teknii ile astarlanmtr.
rnek 1. 370 Envanter Nolu Bindall
Fot.1 Bindallnn nden grn
Fot.2 Bindall etein nden grn
Fot.3 Bindall ceketin nden grn
Dival ii teknii ile bezenmi olan bindallnn ilemesinde 8 kat altn rengi srma
kullanlmtr. Srma, altn, gm, bakr veya yaldzlanm gmten ekilen ok ince teldir
(Tezcan, 2001:70). lemelerde yer yer meydana gelen dklmelerden alt dolgu malzemesi
olarak ak renk deri kullanld anlalmaktadr. Ssleme amac ile trtl ve metal pul
kullanlmtr.
Ceketin n bedenine iek, yaprak ve kvrml dallardan oluan serbest stildeki motif simetrik
olarak yerletirilmi olup, arka beden ile kol altlarndan ve omuzlardan stilize edilmi kvrml
dallar aracl balanmtr. Bu motiflerin benzerleri arka bedenin ortasna daha da
zenginletirilerek yerletirilmitir. Kollarda bilein hemen stnde ortada yer alan iek ve
321
yaprak motifinin arasndan kan kvrml dallar omuzlara doru ykselmektedir. Etraf ince
bir sra bordr ile evrelenmi olann yakann ierisinde yine bitkisel kaynakl ince bir su yer
almaktadr. Ayrca ceketin karlkl n bedeninin iki kenarna, etek ucuna ve kol azlarna C
kvrml ince bir su ilendii grlmektedir.
Etei oluturan evaze paralarn geni olan blmlerinin alt ucunda stilize edilmi bir fiyonk
motifi bulunmaktadr. Bu motifin ierisinden yukarya doru serbest stilde iek, yaprak ve
kvrml dallar ykselmektedir. Dar olan paralar zerine ise birbiri ierisinden kan
balantl sralamalarla dzenlenmi motifler ilenmitir. Bindallnn etek ucunda yer alan
paralar zerinde geometrik formlu motifler ile bu motiflerin aralarnda yer alan bitkisel
kaynakl motifler balantl olarak sralanmtr.
Fot.5 Bindallnn arkadan grn
Bindall mor kadife kuma kullanlarak belden kesiksiz ve kuyruklu olarak hazrlanmtr.
Devrik tek yakal ve uzun takma kolludur. Kollar 2 paradan olumaktadr. Giysinin n
ortasnda yakadan aaya doru 40 cm. uzunluunda bir aklk braklmtr. n beden tek
para, arka beden ise 4 paradan kuplu olarak hazrlanmtr. Giysiye kol altlarndan
balayarak etek ucuna doru genileyen ikier adet gen eklinde para ilave edilerek, etek
ve kuyruun daha zengin durmas salanmtr. Giysi krem rengi mermerahi kuma ile duble
teknii ile astarlanmtr.
kullanlmtr. lemelerde yer yer meydana gelen dklmelerden alt dolgu malzemesi olarak
ak renk deri kullanld anlalmaktadr. Ssleme amac ile kurt, trtl ve metal pul
kullanlmtr.
Bindallnn n bedenin etek ucunun hemen yukarsna stilize edilmi bir vazo motifi
yerletirilmitir. Bu motifin hemen zerine iki farkl iek motifinin ilenerek yaka aklna
kadar ykseldii grlmektedir. Bu motiflerin etrafnda gen bir form oluturacak ekilde
kvrml dallar, iekler ve yapraklar yer almaktadr. Yaka aklnn iki tarafna omuzlardan
bel hizasna kadar uzanan bitkisel kaynakl motifler simetrik olarak yerletirilmitir. Bu
motiflerin hemen altnda bir grup iek motifi daha bulunmaktadr. Ayrca yaka aklnn
evresinde balantl sralamalarla dzenlenmi stilize iek ve fiyonk motifleri yer
almaktadr. Ayn motiflerin manetlere ve yakaya da ilendii grlmektedir.
322
Bindallnn arka bedenin eteine de n bedenin eteinde yer alan vazo motifinin ve
evresindeki zengin sslemenin ilendii grlmektedir. Bu motiflerin hemen zerinde ve
giysinin bel ksmnda benzer bir vazo motifi daha bulunmaktadr. Bu motifin iinden kan
iek, yaprak ve dallar giysinin srtn tamamen kaplamaktadr. Bindallnn etek ularna
balantl sralamalarla dzenlenmi iek ve fiyonk motiflerinin ilendii grlmektedir.
Kollarda suyun hemen stnde ve ortada yer alan kvrml dal, iek ve yaprak motifleri
omuzlara doru ykselmektedir.
Bindall bordo kadife kuma kullanlarak belden kesiksiz olarak hazrlanmtr. Yuvarlak
yakal olarak hazrlanm olan giysinin yaka evresine 1,5 cm. geniliinde pervaz evrilerek,
kenar 2 cm. eninde dantel ile sslenmitir. Uzun takma kollu olup, kollar 2 paradan
olumaktadr. Giysinin n ortasnda yakadan aaya doru 32 cm. uzunluunda bir aklk
braklmtr. n beden ve arka beden tek para olarak hazrlanm olup, giysiye kol
altlarndan balayarak etek ucuna doru genileyen ikier adet gen eklinde para ilave
edilmitir. Bindallnn etekleri ortas kavisli olacak ekilde hazrlanm ve kenarlar 4 cm.
eninde organze dantel ile sslenmitir. Giysi krem rengi mermerahi kuma ile duble teknii
ile astarlanmtr.
Dival ii teknii ile bezenmi olan bindallnn ilemesinde 4 kat altn rengi klaptan
kullanlmtr. Klaptan, srmann ipek veya pamuk iplii zerine sarlmas ile elde edilen bir
metal iplik trdr (Tezcan, 2001:71). lemelerde yer yer meydana gelen dklmelerden alt
dolgu malzemesi olarak irili mukavva kullanld anlalmaktadr. Ssleme amac ile trtl
ve metal pul kullanld grlmektedir.
Bindallnn yaka ve yaka aklnn evresine balantl sralamalarla dzenlenmi stilize
iek ve fiyonk motifleri ilenmitir. Giysinin n bedeninin st blmne iek, yaprak ve
dallardan oluan motiflerin simetrik olarak yerletirildii grlmektedir. Bu motiflerin alt
ucundan dallar aracl ile etek ksmnda yer alan motiflere balanmt yaplmtr. Ayn
motifler arka bedende de yer almaktadr. Etein n blmnde simetrik olarak yerletirilmi
stilize pskl ve fiyonk motiflerinin etek ucuna doru uzanarak arka etek motifleri ile
birletii grlmektedir. Bu motiflerin arasnda stilize bir vazo motifi ierisinden kan iek
ve yaprak motifleri grlmektedir. Bindallnn arka eteinde ise kala hizasnda yer alan
stilize bir saks motifinin zerine ilenmi adet gl motifi dikkati ekmektedir. Bu
323
motiflerin arasndan kan iekler, yapraklar ve fiyonklar etek ucuna doru kvrlarak n etek
motifler ile birlemektedir. Kollarda bilein hemen stne yerletirilmi bitkisel kaynakl
motifler dnerek arkaya doru uzanmaktadr.
Bindall mor kadife kuma kullanlarak belden kesiksiz ve kuyruklu olarak hazrlanmtr.
Giysi uzun takma kolludur ve kollar 2 paradan olumaktadr. Yuvarlak yakaldr ve n
ortasnda yakadan aaya doru 30 cm. uzunluunda bir aklk braklmtr. n beden ve
arka beden tek para olarak hazrlanm olup, giysiye kol altlarndan balayarak etek ucuna
doru genileyen pili ile taklm ikier adet gen eklinde para ilave edilerek, etek ve
kuyruun daha zengin durmas salanmtr. Giysi eflatun renkli pamuklu kuma ile duble
irili mukavva kullanld anlalmaktadr. Ssleme amac ile trtl ve metal pul
kullanlmtr.
Bindallnn n ve arka eteinde yar daire eklinde tasarlanm stilize edilmi kvrml dallarn
arasnda yer alan bir vazo motifi ierisinden kan 3 byk iek motifi grlmektedir. Bu
motiflerin aralarndan kan kvrml dallar bel seviyesine ve etek ularna doru
uzanmaktadr. Bu motifin daha kk bir benzeri giysinin srtnda yer almaktadr. n bedende
yaka aklnn hemen altnda yer alan stilize edilmi C kvrml dallar ve bu dallarn zerine
simetrik olarak yerletirilmi 2 byk iek motifi bulunmaktadr. Bu motiflerin zerinden
kan dallar ile srt motifi arasnda balant yaplmtr. Yaka ve yaka aklnn evresine ve
kol azlarna dz bir sra sarma yaplmtr. Kollarda sarma sras zerine oturtulmu nde
kk, arkada ise daha byk benzer iek, yaprak ve dallardan oluan motifler yer
almaktadr.
324
Bindall mor kadife kuma kullanlarak belden kesiksiz olarak hazrlanmtr. Giysi uzun
takma kolludur ve kollar 2 paradan olumaktadr. Yuvarlak yakaldr ve n ortasnda
yakadan aaya doru 30 cm. uzunluunda bir aklk braklm olup bu aklk dmelidir.
n beden tek, arka beden ise iki para olarak hazrlanm olup giysiye kol altlarndan
balayarak etek ucuna doru genileyen pili ile taklm ikier adet gen eklinde para ilave
edilmi, bylece etek ve kuyruun daha zengin durmas salanmtr. Giysi krmz renkli
pamuklu kuma ile duble teknii ile astarlanmtr.
irili mukavva kullanld anlalmaktadr. Ssleme amac ile trtl, kurt ve metal pul
kullanlmtr.
Bindallnn arkasnda etek ucundan yukarya doru ykselerek tm bedeni kaplayan stilize
edilmi iek, yaprak ve kvrml dallar yer almaktadr. Ayn motiflerin benzerleri giysinin n
etek ucundan yukarya doru ykselecek ekilde simetrik olarak yerletirilmitir. Bu
motiflerin ortasndan yaplan balant aracl ile yaka aklnn iki tarafna dalan motifler
n bedeni tamamen kaplamaktadr. Yaka ve yaka aklnn evresine dz bir sra sarma
yaplmtr. Giysinin etek ularnda ise bitkisel kaynakl bir su yer almaktadr. Kol azlarna
stilize edilmi dal motiflerinden oluan bir su ilenmitir. Bu suyun hemen zerinde ortada
bitkisel kaynakl tek bir motif ve bu motifin zerinde ise stilize dal motifleri yer almaktadr.
Bu motiflerin zerine kvrml dallar arasnda yer alan tek bir gl motifi ilenmitir.
325
Bindall bordo kadife kuma kullanlarak belden kesiksiz olarak hazrlanmtr. n beden ve
arka beden ikier paradan olumaktadr. Uzun takma kollu olan giysinin ve kollar 2
paradr. Yuvarlak yakal olan bindallnn n ortasnda yakadan aaya doru 25 cm.
uzunluunda bir aklk braklmtr. Giysi krem rengi mermerahi kuma ile duble teknii ile
astarlanmtr.
irili mukavva kullanld anlalmaktadr. Ssleme amac ile kurt ve metal pul
kullanlmtr.
Bindallnn yaka ve yaka akl evresinden aa doru inerek n ve arka etek ularndan
dolanan C eklinde bitkisel kaynakl bir su balantl sralamalarla ilenmitir. Bu suya paralel
olarak yine balantl sralamalarla dzenlenmi iek ve kvrml dal motiflerinin yer ald
grlmektedir. Ayn motifler kol azlarna da ilenmitir. n etek ucuna ortaya stilize
edilmi bir fiyonk motifi ve bu fiyonk iinden kan iek, yaprak ve dallardan oluan gen
formlu bir motif yerletirilmitir. Bu motiflerin benzerinin n etein iki kenarna simetrik
olarak yerletirildii grlmektedir. Yine n bedende bel hizasndan koltuk altna doru
devam eden bitkisel kaynakl motifler balantl olarak ilenmitir. Bindallnn srtna n etek
ucundakine benzer stilize fiyonk motifi ve bu fiyonk iinden kan iek, yaprak ve dallardan
oluan gen formlu motif ters olarak ilenmitir. Bunun hemen altnda stilize edilmi iki
farkl fiyonk motifi ve bitkisel kaynakl dier motifler yer almaktadr. Bu motiflerin aralarna
bitkisel kaynakl kk motifler ilenmitir. Kollarda suyun hemen zerine fiyonk, iek,
yaprak ve dallardan oluan gen formlu motifler ilendii grlmektedir.
Bindall mor kadife kuma kullanlarak belden kesiksiz olarak hazrlanmtr. n beden ve
arka beden ikier paradan olumaktadr. Uzun takma kollu olan giysinin ve kollar 2
paradr. Yuvarlak yakal olan bindallnn n ortasnda yakadan aaya doru 30 cm.
uzunluunda bir aklk braklmtr. Giysinin yaka ve yaka evresi ile kol azlar ve etek
ucu 5 cm. eninde organze dantel ile sslenmitir. Giysi krem rengi mermerahi ile duble
326
irili mukavva kullanld anlalmaktadr. Ssleme amac ile kurt, trtl ve metal pul
kullanlmtr.
Bindallnn n ve arka bedeninin etek ularna balantl sralamalarla dzenlenmi stilize
iek ve kvrml dal motiflerinden oluan iki farkl su birbirine paralel olarak ilenmitir. n
ve arka bedende bu suyun hemen zerinde yer alan stilize edilmi bir saks motifi
grlmektedir. Bu motifin ierisinden karak yukarya doru ykselen iek, yaprak ve
kvrml dallar giysinin tm yzeyini kaplamaktadr. Ayrca bindallnn srtnda ortada bitkisel
kaynakl byk tek bir motif daha yer almaktadr. Yaka ve yaka aklnn evresine
balantl sralamalarla dzenlenmi stilize edilmi kvrml dal ve geometrik motiflerden
oluan bir su ilendii grlmektedir. Kollarda arkada gen formlu kk bir motif, nde ise
kol azndan omuza doru ykselen iek, yaprak ve dallardan oluan daha byk motifler
ilenmitir.
Sonu olarak, Mzede inceleme kapsamna alnan bindalllarn model zellikleri
incelendiinde, belden kesiksiz olarak tam boy hazrlanm olanlarn ounlukta olduu, etekceket eklinde hazrlanm olan sadece bir rnein bulunduu tespit edilmitir. Genelde
yuvarlak yaka tercih edilmekle birlikte, devrik tek yaka ve hakim (dik) yaka olarak
hazrlanm iki rnek de bulunmaktadr. Batan geirilerek giyilen tam boy bindalllarn n
ortasna yaka akl braklmtr. Bu akln giyim esnasnda rahatlk salamas adna
yapld sylenebilir. Modellerde ok paral kesim teknikleri kullanlmtr. st bedeni bele
oturmayan modellerde ise kol altndan etek ucuna doru genileyen gen para ilaveleri ile
bedenin dkml olmas salanmtr.
ncelenen bindalllarn kumalarnda en ok kadife tercih edildii, bir adet saten kumatan
hazrlanan bindall olduu tespit edilmitir. Astarlama ileminde ise teri emmesi sebebiyle
mermerahi gibi pamuklu kumalar kullanlmtr. Renk zellikleri incelendiinde mor, bordo
ve krem rengi zemin zerine altn rengi kullanld grlmtr.
Dival ii ile bezenen bindalllarda ileme malzemesi olarak srma ve klaptan gibi metal
iplikler kullanlmtr. Sslemelerde; ileme aralarnda kurt, trtl ve metal pul kullanlrken,
kenar sslemelerinde pamuklu ya da organze dantellerin kullanld anlalmtr.
ncelemeye alnan bindalllarn ileme konusunu youn olarak doadan stilize edilerek
alnm iek, yaprak ve kvrml dallar oluturmaktadr. Karma konular arasnda bitkisel ve
nesneli bezemelerin bir arada kullanld kompozisyonlara rastlanmaktadr. Fiyonk, pskl,
vazo ve saks en ok kullanlan nesnel konular arasnda yer almaktadr.
Geleneksel giyim kuam kltrmz ve ileme sanatmz ierisinde zel bir yere sahip olan
bindalllar bugn pek ok mzemizde sergilenmektedir. Ancak bu eserlerin uzun yllar
boyunca almalara k tutmas ve sonraki kuaklara aktarlabilmeleri iin modern mzecilik
anlay ile korunmas ve saklanmas gerekmektedir.
KAYNAKLAR
-------------- Ana Britanica Genel Kltr Ansiklopedisi, Cilt: V, stanbul, 1987.
ARSEVEN, Celal Esat. Sanat Ansiklopedisi, stanbul, 1958.
BARITA, H. rcn. Trk leme Sanat Tarihi, Gazi niversitesi Mesleki Yaygn Eitim
Fakltesi Yayn No:1, Ankara, 1995.
327
BARITA, H. rcn. Trk lemelerinden Teknikler, Gazi niversitesi Mesleki Yaygn

Eitim Fakltesi Yayn No:2, Ankara, 1997.
BARITA, H. rcn. Osmanl mparatorluu Dnemi Trk lemeleri, T.C. Kltr
Bakanl Yaynlar/2347, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, 1999.
BERKER, Nurhayat ve Durul, Y. Trk lemelerinden rnekler, Ak Yaynlar, Trk
Ssleme Sanatlar serisi: 1, stanbul.
ADA, Miyase ve zkan, N. Geleneksel negl Gelinliklerinin zelliklerinin
Belirlenmesi, II: Bursa Halk kltr Sempozyumu, Uluda niversitesi, Bursa, 2005.
ZEL, Mehmet. Folklorik Trk Kyafetleri, Ankara, 1992.
TEZCAN, Hlya. Saray in Yaplan Gml, Altnl Dokumlar, lemeler, Antik
Dekor Dergisi, S. 64 Mart, s.70-78, 2001.
328
ESKEHR EL RGS ORAP VE PATKLERDE

RENK VE MOTF ZELLKLER
Yrd. Do. Dr. Hlya Serpil ORTA 116
nsanlar temel ihtiyalarndan olan korunma ve rtnme amacyla giyimi kullanmaya
balamlardr. Gemite sadece bir gereksinim olan giyim, zaman iinde sosyal durumun
gelimesine ve ihtiyalara paralel olarak deime gstermitir. nsanlar bulunduklar uygarlk
seviyesine gre giyinmilerdir. Bylece ulusal giysiler, yerel giysiler, zel trenlerde ve
gnlk kullanlan giysiler olumutur.
Giysilerin ortaya kmas ve geliimi iinde sslenme faktr de nemli rol oynamtr. En
ilkel dnemden itibaren insanlar giysilerini ve evrelerini ssleme ihtiyac duymulardr.
Bylece hem rnleri oluturma da hem de ssleme de ileme, dokuma, rg v.b. el sanatlar
ortaya kmtr.
El sanatlar, el ile yaplan btn sanat rnlerini iine almaktadr. Bunlardan hammaddesi lif
olan el sanatlar genellikle kadnlar tarafndan ve evde yaplan, ncelikle de ihtiyac
karlamaya ynelik rnlerdir. El sanatlarnn teknik, renk, motif ve rn eitlilii ile en
zengin tekniklerinden birisi rclktr.
rclk; ince ya da kaln bkml eitli cinsteki ipliklerin ine, mekik, i, t gibi basit
aralarla ve el yardm ile oluturulan ilmeklerin veya dmlerin bir araya getirilmesi sonucu
elde edilen rnlerdir.
El rcl tekniklerinden biri olan i rcl; yn, tiftik, pamuk, sentetik gibi liflerden
elde edilen ipliklerle i veya mil ad verilen ara zerine hazrlanm olan ilmeklerin
oluturulmasyla meydana gelen yzeylerdir.
rclkte kullanlan iler bir ucu sivri, bir ucu kt ya da top eklinde uzun iki adet veya
daha ksa boylu iki ucu sivri be adet eitli kalnlklardaki madeni, plastik ve benzeri
materyallerden hazrlanm aralardr.
i rcl rnleri kullanlan ipliin zelliine ve kullanlan iin kalnlna gre ince
rgler (i danteli, kese v.b.) kaln rgler (orap, kazak v.b.) olarak yaplmaktadr. i
rcl ile yaplan el rgs oraplar rclk sanatnn en gzel ve en zengin rneklerini
oluturmaktadr. Yllarca insanlar iklim artlarndan koruyan orap Anadolu'da giyimi
tamamlayan bir aksesuar olmann yannda medeni hali bildiren, zerindeki motiflerle ren
veya kullanan kiinin duygularn ifade eden, nazardan koruyan, bereketi temsil eden
toplumsal ierie sahip birer e olmutur (Akpnarl, 1997; Orta 2002).
orap ayaa giyilen, baldrn yansna ya da dize kadar karlan, d etkenlerden korunmak,
ayn zamanda giysiyi tamamlamak amacyla kullanlan rg giyeceklerdir. Patik ise kullanm
gnmzde yaygnlaan kon ksm bulunmayan ayaa giyilen bir giysidir. Gnmzde ehir
ve krsal kesimde el rgs oraplar yerine artk patik kullanlmaktadr. El rgs bir orap;
burun, taban, topuk, bileklik, kon veya balk blmlerinden olumaktadr (Barta, 1986).
116
Gazi niversitesi Mesleki Eitim Fakltesi El Sanatlar Eitimi Blm retim yesi
329
oraplar; amacna, kullanlan gerece ve rg tekniklerine gre gruplandrmak mmkndr.

Amacna gre, Gndelik oraplar (kadn, erkek ve ocuk llerinde); Tren oraplar; eyiz
oraplar; Gelin ve Damat oraplar; Yol oraplar; Asker oraplar v.b. oraplar.
Kullanlan gerece gre, Tiftik oraplar; Tyl oraplar; Yn oraplar; Pamuk oraplar; ift
ipli oraplar; Tek ipli oraplar.
Kullanlan rg tekniine gre, Dz rg oraplar; Ajurlu oraplar; Renkli desenli oraplar
(Akpnarl 1995).
Eskiehir el rcl ile ilgili yaplan aratrma sonucuna gre; Eskiehir'de orap ve patik
rcl 25 ya st bayanlar tarafndan yaplmakta olup orap rcl daha ok 45 ya
st bireyler tarafndan yaplmaktadr. Yrede orap ve patik rcl ihtiyac karlamak,
eyiz hazrlamak, bo vakit deerlendirmek ve kazan salamak amalan ile yaplmaktadr.
Bayanlar orap ve patik rmeyi aile iindeki bireylerden renmi olduklarndan bu rglerin
yreye ait zellikler tadn sylemek mmkndr.
rme ileminde oraplarn tamamnda, patiklerin ise burun ksmlarnda be i, patiklerin
topuk ksmnda iki i kullanlmaktadr. Yrede orap ve patiklerin rme ilemine burundan
balanmaktadr.
Esas amac souktan korumak olan oraplar, ait olduklar yrenin iklimine, yrede bulunan
hammaddeye gre daha ok yn ve tiftikten yaplmaktadr. Elde edilen lifler bizzat rgy
yapanlar tarafndan erilerek iplik yaplmakta ve kullanlmaktadr. Baz yrelerde iklimin
daha scak olmas ve hammadde olarak kolay bulunmas nedeniyle pamuktan elde edilen
iplikler tercih edilmektedir. Yrede eskiden oraplarda yn iplik kullanlrken gnmzde ise
orap ve patikler genellikle piyasadan alnan hazr sentetik iplikler ile rlmektedir.
Yrede gemiten gnmze yaplan oraplar tek renkli ve ok renkli olmak zere iki farkl
ekilde grlmektedir. Yn ipliklerin doal renginin kullanlmasyla beyaz, kahverengi, siyah
olarak tek renkli rlen oraplarda kabartmal veya ajurlu desenler yer almaktadr. ok renkli
oraplarda kullanlan motiflerde ise renin zevki ve yresel etkiler grlmektedir. Baz
yrelerde koyu renklerin hkimiyeti sz konusuyken (Malatya), baz blgelerde siyah, kahve
gibi koyu renkler daha az (Sivas), baz yrelerde de daha canl renkler kullanlmtr (ankr)
(Kkl, 1999). Eskiehir de tespit edilen oraplarn zemininde genellikle beyaz tercih
edilmitir. Beyazn yannda kahverengi, krmz, yeil, mavi, siyah ve san renklerle
rlmtr. Eskiden rlm oraplarda tek renkli doal kahverengi yndn yaplm
oraplarn kon ksmnda renk kullanlarak oluturulan izgili desenle canllk
kazandrlmtr. Patiklerde ise ok renklilik grlmekte olup, krmz, yeil, siyah, beyaz, san
koyu mavi ile oluan iki renkli desenlerin dnda, en az renk kullanlarak oluturulan
motifler renklerinin ahengi ile de ayr bir zenginlik kazandrmtr.
Yre'de yaplm rnlerde yz rg, ters rg, yz ters rg birleimi, ilmek aprazlamak,
ilmek kesmek, ilmek artrmak ve ok renkli desenli rgler kullanlmtr. Gemiten
gnmze yapla gelen el rgs oraplar ve patikler ncelikle gnlk kullanm ve eyiz
amal olarak rlmtr. Bunlarn dnda zel amal oraplarda retilmitir. Anadolu'da
grld gibi yrede de oraplar kadn, erkek ve ocuk iin gnlk kullanm amacyla
rlm ise; renk ve tekniklerde daha sade, eyiz amal veya zel gnlerde kullanmak iin
yaplan oraplar ise ok renkli, desenli olarak daha itinal rlmtr. Patiklerde ise genellikle
330
ok renkli desenli rgler nadiren de ajur kullanlmtr. Desenler tabandan yzne dnmekte
ve arka ksmlarnda da olmak zere patiin tamamnda yer almaktadr.
Yn ipliklerin doal renginin kullanlmasyla gnmzde de hazr ipliklerle beyaz,
kahverengi, siyah olarak tek renkli rlen oraplarda yz, ters ilmeklerle, ilmek evirerek
yaplan desenler veya ajurlu desenler yer almaktadr. Bu oraplarn rgsne uygun baz
ksmlarna renkli kk motifler rg esnasnda veya sonradan ine ile ileyerek yaplmtr.
oraplarda ve patiklerde kullanlan motifler ok eitlilik gstermektedir. Yrede grlen
orap ve patiklerin desenleri genellikle daha nceden rlen rneklerden alnmakta olduu
veya orap ren aile byklerine balatlarak temin edildii ifade edilmitir. Bu da desenlerin
yreye ait zellikler tadn gstermektedir. zellikle zerlerinde yer alan bu motifler ve
kompozisyonlar ayr bir zenginlik gstermektedir. orap ve patiklerde kullanlan motifler esin
kaynana gre; enine ve boyuna dz, apraz, verev, zikzak izgiler, gen, kare, altgen v.b.
formlarn, yzeyi bazen tamamen kaplamasyla, bazen de motifler oluturmasyla yaplan
baklava dilimi, apraz, kvrm, balksrt v.b. gibi geometrik; Gl, yaprak, kabak iei, am,
papatya, lale, kiraz, ilek gibi bitkisel; nsan, hayvan, kelebek, geyik gibi canl varlklarn
btnn veya el, ayak, gz koboynuzu, deveboynu, keklik aya gibi bir ksmn ifade eden
figrl; Bak burnu, ibrik, it, tarak gibi nesneli ve Elti eltiye kst gibi sembolik motifler
rg tekniinden dolay geometrik formlarda kullanlmtr.
oraplardaki kompozisyonlar, motiflerin serpme olarak, su eklinde veya her ikisinin bir
arada kullanlmasyla elde edildikleri grlmektedir.
Serpme eklinde grlen motifler orabn tamamnda veya burun, kon, topuk veya yz gibi
bir ksmnda yer almaktadr. Su eklinde oluturulan kompozisyonlarda motifler aralkl ve
aralksz tekrarlarla yerletirilmi olup bir rnde birden fazla motif yer alm olarak
oraplarn yzeyine yatay, dikey ve diyagonal ekillerde yerletirilmitir. Serpme ve su
eklindeki dalmlarn birlikte kullanld kompozisyonlarda ise belli ksmlarda serpme
belli ksmlarnda su eklinde dalmlar grlebildii gibi her ikisi dnml olarak da yer
almaktadr. Tabanlarda da ayn motif dzenlemeleri yer ald gibi baz rneklerde dz ve
verev izgiler yaplmtr. Bu oraplarn genellikle kon ksmlarnda ters, yz rglerle veya
ajur rglerle dikey izgiler yer almtr.
Patiklerde ise n ksmn stnde ve altnda devam edecek ekilde yer alan motif tekrarlan
yanlardan n ksma dik a oluturacak ekilde yerletirilmitir. Baz patiklerde de oraplarda
olduu gibi yzde ve yanlarda kullanlan desen tabanda devam ettirilmemi, desende
kullanlan renklerden verev veya dz izgiler yaplmtr. Patiklerin topuk ksmnn altnda da
dz-verev izgilerle, karelerle veya desende yer alan motiften detaylarla ayr bir dzenleme
oluturulmutur.
Sonu olarak; orap sadece gemiten gnmze gelen el sanat rn deil ayn zamanda
dzyle, desenlisiyle ve kullanlan motif eitlilii ile toplumun kltr yapsn, kltr
zenginliim ortaya koymaktadr. Anadolu'nun birok yerinde olduu gibi Eskiehir'de de
gnlk kullanm alannn deimesi nedeni ile eyiz dnda orap rcl
yaplmamaktadr. Onun yerini patikler almtr. oraplarda grlen desen zenginlii
gnmzde patiklerde de grlmektedir. Anadolu insannn bu zengin rnekleri tespit edilerek
kaydedilip tantlmas kltrmz asndan nem tamaktadr. Bu desenler gnmzde
farkl tasarmlarda da kullanlmaldr.
331
KAYNAKLAR
AKPINARLI, Feriha. El rgs oraplarn Teknik, Desen, Renk ve Kullanm zellikleri,
Yaynlanmam Doktora Tezi, Gazi niversitesi, Ankara: 1995.
AKPINARLI, Feriha. Geleneksel El rgs oraplardan ada Yaklamlar, Trkiye'de
El Sanatlar Gelenei ve ada Sanatlar indeki Yeri Sempozyumu Bildirileri. Kltr
Bakanl Yayn, Ankara: 1997.
BARITA, H. rcn. Trk El Sanatlanndan El rgs oraplar, Erdem II, 867-887, Atatrk
Kltr Dil ve Tarih Yksek Kurumu, Atatrk Kltr Merkezi, Ankara: 1986.
ZBEL, Kenan. Trk Kyl oraplar, Trkiye Bankas Yayn, stanbul: 1976.
ORTA, H. Serpil. Trk Makedon Kltrnde orap rcl, XI. Hdrellez enlikleri, 7.
Uluslararas Trk Halk Kltr Sempozyumu Bildirisi, alkl-Valandova-MAKEDONYA,
45 Mays 2002.
332
ESK ESER (TRK HALK GYSLER) KOLEKSYONCULUU

stn GRTUNA 117
KOLEKSYONCU NASIL OLUNUR?
Bugn dnyann her lkesinde olduu gibi lkemizde de eski eser koleksiyonculuu ok
yaygn vaziyettedir. Misal vermek gerekirse: Arkeolojik eser, eski antika hal, kilim, bakr,
eski gm, resim, heykel gibi. Bugn lkemizde Trk Halk Giysileri koleksiyoncular elin
parmak says kadar ok az saydadr. Bu sempozvumda bildiri sunan Adli Ayter hocam ile
kendimi sayabilirim.
Sene 19781979 Emekli Mze Mdrmz Sabahattin Trkolu hocamz Adli Ayter
hocanzn koleksiyonunu Topkap Saray Mzesine, benim koleksiyonumu brahimpaa
Saray Trk ve slam eserleri mzesine kaydettirdi. Bizler dileke ile mracaat ettiimizde her
ikimizde ikier envanter defteri verdiler. Bu envanter defterinde dikkat edilmesi gereken
hususlar yer alyordu.
DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR
6 Mays 1974 tarih ve 1710 sayl Eski Eserler Kanununun Koleksiyon yapanlarla ilgili
maddeleri yle sralanyordu:
Madde 21 - Her trl mzelerin kurulmas, yaatlmas ve gelitirilmesi Kltr ve Turizm
Bakanlnn grevidir. Bakanlklar, kamu ve tzel kiiler ile kamuya yarar dernekler bu
husustaki statler gereince izin almak ve kontrolleri, Kltr ve Turizm Bakanlna ait
bulunmak artyla kendi hizmet konularnn veya amalarnn gerekletirilmesini ilgilendiren
ilerde, tanr ve tanmaz her eit eski eserlerden ve etnografik eyadan mrekkep
koleksiyonlar meydana getirebilirler, mzeler kurabilirler. zel kiiler ynetmeliine gre
her trl eyadan mteekkil koleksiyonlar meydana getirebilirler. Ancak bu koleksiyoncular
faaliyetlerini en ge alt ay iinde Kltr ve Turizm Bakanlna bildirmek zorundadrlar.
Bakanlk bunlar usulne uygun olarak tescil eder.
Madde 22 - Yurt iindeki eski eserlerle mze ve zel resmi koleksiyonlarda bulunan eserler,
deitirme suretiyle dahi olsa hibir surette yurt dna karlamaz.
ESK ESER KOLEKSYONU YAPANLARA AT YNETMELK
a. Koleksiyon yapmak isteyenler, mahallerindeki en yakn mze idaresine bir dileke ile
mracaat ederler. Dilekeye; koleksiyonlarndaki eski eserlerin sra numaras, ad, cinsi ve
llerini belirten bir liste, eski eser kaakl suundan mahkmiyeti olmadna dair adli
makamlardan alnacak belge, ikametgh belgesi, adet vesikalk fotorafta ilave edilir.
b. Koleksiyoncular, Eski eserler ve Mzeler Genel Mdrlnn izni olmadan
koleksiyonlarn sergileyemez, yurt dna gtremez.
c. Koleksiyoncular, eserlerinin korunmasndan sorumludurlar.
d. Eski eser ticareti belgesi alanlar, koleksiyoncu olamazlar.
117
Folklor Aratrmacs, Koleksiyoncu
333
e. Koleksiyoncular, koleksiyonculuktan vaz getiklerinde, koleksiyonlarn satamazlar, ba

yapamazlar. Ancak ilgili mze idaresinin tesbit ettii bir fiyata mzeye satabilir ve hibe
edebilirler.
f. Koleksiyon yapan ahsn lm halinde eserler varislerine intikal eder.
KOLEKSYONUN ENVANTER DEFTERNE KAYDI HAKKINDA BLGLER
a. Eserin numaras,
b. Eserin ad (Biliniyorsa bilimsel ismi tercih edilir),
c. Eserin cinsi,
d. Eserin a veya senesi,
e. Eserin eni, boyu, ykseklii (cm) olarak,
f. Biliniyorsa eserin nereden ve ne zaman alnd,
g. Eserin aln ekli, aln fiyat,
h. Eserin genel tarifi,
i. Gzlemci mze uzman ve koleksiyon sahibi hanelerine tarih, isim, soyad yazlacak ve
imza edilecektir.
ESK ESER (HALK GYSLER) KORUNMASI
a. Gnee kar korunma:
Halk giysileri zellikle gne gren yerlerde ne sergilenmeli, ne de saklanmaldr. ayet byle
tehir edilecekse, mutlaka gne klarn kran camdan yaplm vitrin iinde tehir
edilmelidir.
b. Ia kar korunma:
Ayn gnete olduu gibi ultraviyole a kar korunma tedbirleri alnmaldr.
c. Rutubete kar korunma:
Rutubet, su, sel Trk halk giysilerinin en byk dmandr. Rutubet kumalarn rmesine,
metallerin bozulmasna yol aar. Giysiler byle yerde muhafaza edilecek veya tehir edilecek
ise, o yerlerde nem alc cihazlarn konulmas arttr.
d. Haerelere kar korunma:
Genellikle gve, ynl kumalarn ba dmandr. Bunun iin ynden oluan koleksiyon
paralar, simli paralardan ayrlarak naftalin iinde saklanmaldr. Simli giysilerin
bozulmamas iin. Giysilerin arasna ambalaj kd konulmas arttr.
ESK ESER (TRK HALK GYSLERNN) TEHR
a. Mzelerde
b. Sergilerde
c. Trk haftalarnda
d. Kermeslerde
e. Ulusal - Uluslararas Festivallerde
f. niversitelerde
g. Halk Oyunlar Kurulularnda
h. Fuarlarda
Yukarda belirttiimiz yerlerde Trk Halk Giysilerinin aksesuarlarn tehiri iin; Eski eserler.
Mzeler Genel Mdrlnn izni arttr. Ya koleksiyon sahibi ya da sergiyi dzenleyen
kuruluun bu izni almas arttr. Yurt dnda alacak sergiler iinde, btn eserlerin listesi
hazrlanmal, bunlar deklare edilmeli, kesinlikle ne yurt dnda nede yurt iindeki sergilerde
satlmamal, hibe ya da hediye edilmemelidir.
334
ESK ESER (TRK HALK GYSLERNN) SATII, DEVR

Bildirimin 3. blm olan Eski Eser Yapanlara ait ynetmeliin e ve f bentlerinde bu husus
aka belirtilmitir.
6 Mays 1974 Tarih ve 1710 sayl Eski Eserler Kanununun Koleksiyon yapanlarla ilgili
maddeleri:
MADDE 21 Her trl mzelerin kurulmas, yaatlmas ve gelitirilmesi Mill Eitim Bakanlnn grevidir.
Bakanlklar, kamu ve tzel kiiler ile kamuya yarar dernekler, bu husustaki statler gereince
izin almak ve kontrolleri Mill Eitim Bakanlna ait bulunmak artyla kendi hizmet konularnn veya amalarnn gerekletirilmesini ilgilendiren ilerde, tanr ve tanmaz her eit eski eserlerden ve etnografik eyadan mrekkep koleksiyonlar meydana getirebilirler, mzeler kurabilirler.
zel kiiler, ynetmeliine gre her trl eyadan mteekkil koleksiyonlar meydana getirebilirler. Ancak bunlar bu kanun kapsamna giren eski eserlerden mteekkil koleksiyonculuk faaliyetlerini en ge alt ay iinde Mill Eitim Bakanlna bildirmek zorundadrlar. Mill
Eitim Bakanl bunlar usulne uygun olarak tescil eder.
MADDE 22. Yurt iindeki eski eserlerle mze ve ze! ve resm koleksiyonlarda bulunan
eserler, deitirme suretiyle dahi olsa hibir surette yurt dna karlamaz. Ancak
Trkiye'deki kordiplomatik mensuplar, Trkiye'ye girilerinde deklre etmek suretiyle
beraberlerinde getirdikleri yabanc meneli eski eserleri, klarnda da beraberlerinde
gtrebilirler. Bu eserlerin giri ve klarnda yaplacak muameleler, istenecek belgeler ve
ilgili dier hususlar Milli Eitim Bakanlnca hazrlanacak zel bir ynetmelikte belirtilir.
Eski eser koleksiyonu yapanlara ait ynetmelik:
Madde 1. 1710 sayl Eski Eserler Kanununun 21 ve geici 1 inci maddesi hkmlerine gre,
bu kanunun 1 inci maddesi ve 2 nci maddesinin kinci fkrasnda tarif edilen eski eserlerin
koleksiyonuna sahip olanlar ile koleksiyon yapmak isteyenler, bu ynetmelik esaslarna gre
hareket ederler. Koleksiyon, kanunun 1 inci maddesi ile 2 nci maddesinin ikinci fkrasnda
belirtilen eski eserlerden meydana gelen gruptur.
Madde 2. Eski eser koleksiyonuna sahip olanlar ile koleksiyon yapmak isteyenler, Eski
Eserler Kanununun 21 inci ve geici 1 inci maddesi hkmlerine gre, alt ay ncesinden
mahallerindeki en yakn mze idaresine bir dileke ile mracat ederler. Dilekede gsterilen
mracaat tarihi, alt aylk srenin balangc saylr. Dilekelerine aadaki belgeleri de
eklerler.
a. Koleksiyonlardaki eski eserlerin sra numaras, ad, cinsi ve llerini belirten bir liste,
b. Eski eser kaakl veya gizli define aratrcl gibi sulardan mahkmiyeti olmadna
dair adl makamlardan alnacak belge,
c. Eski eser koleksiyonunu muhafaza ettii yerin mahalle muhtarndan alnacak ikametgh
belgesi,
. Biri mzedeki, dieri Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdrlndeki dosyasna konmak
ve belgesine yaptrlmak zere, koleksiyon sahibinin adet vesikalk fotoraf,
Madde 3. Eski eser koleksiyoncular, ikametgh belgesinde gsterilen yer dnda
koleksiyonlarn bulunduramaz veya eski eser deposu meydana getiremezler. kametghlarn
deitiren koleksiyoncular ilk mracaat edilen mze idaresine en ge bir ay iinde yeni
335
ikametghlarn, o yerin muhtarlndan alacaklar ikametgh belgeleri ile birlikte yaz i!e
bildirirler.
Madde 4. Bu ynetmelik hkmlerine gre
eser koleksiyonu yapanlar, koleksiyonlarn
Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdrlnn
izni olmadan sergileyemezler. kametghlar
dnda sergileme izni, Eski Eserler ve Mzeler
Genel Mdrlnce, belirtilen geici bir sre
iin verilir. Bu sre bir yldan fazla olamaz.
Madde 5. Eski eser koleksiyonu yapanlar
koleksiyonlarna dhil her trl eski eserlerin
korunmasndan sorumludurlar. Ayrca bu
ynetmeliin 4 nc maddesinde belirtilen
geici sergileme yerinde, her trl korunma
tedbirlerini
almaa
mecburdurlar.
Koleksiyonunun bulunduu yer ile sergilenecei yer. Eski Eserler ve Mzeler Genel
Mdrl uzmanlar tarafndan incelenir.
Korunma tedbirleri yeterli grld takdirde
koleksiyonun
gsterildii
yerde
bulundurulmasna ve sergilenmesine izin verilir.
Koleksiyonlarn sergileme izni alanlar, hi bir
zaman ziyaretilerden duhuliye creti alamazlar.
Madde 6. Eski eser ticareti belgesi alanlar, eski eser koleksiyonu yapamazlar.
Madde 7. Yabanc uyruklu veya elilikler mensubu olup ta bu ynetmeliin yaym
tarihinden nce Trkiye meneli eski eserlerden koleksiyon yapanlar varsa, ellerindeki
koleksiyonlarn bu ynetmelik hkmlerine gre, Eski Eserler ve Mzeler Genel
Mdrlne tescil ettirirler. Koleksiyona dhil olan bu eserler hi bir surette yurt dna
karlamaz.
Madde 8. Bu ynetmelik hkmlerine gre eski eser koleksiyonuna sahip olanlar,
koleksiyon yapmaktan vazgetikleri takdirde bir dileke ile bulunduklar yerin mze idaresine
bavurarak mzelik deerdeki eski eserlerinin mzelere ba veya sat yolu ile mal
edilmesini isteyebilirler. Koleksiyona dhil eserler mze idaresince takdir edilecek bedel
karlnda mzeye devredilir. Mzece takdir edilen kymete itiraz edildiinde her trl
masraf koleksiyonu yapana ait olmak zere Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdrlnce
tekil edilen ikinci bir komisyon, eserleri yeniden inceleyerek kymet takdiri yapar. Bu
komisyonlar, kendi yelerinden birini bakan seer. Kararlar ekseriyetle alnr. Kararlarda
eitlik bulunmas halinde bakann bulunduu tarafn oyuna itibar olunur. kinci Komisyonun
karar son ve kesindir. dare tarafndan dorudan doruya uygulanr.
Madde 9. Trkiye dnda eski eser koleksiyonu yapp ta yurdumuza gelen yabanclar 1710
sayl Kanunun 22 maddesine gre deklre ettikleri ve ilgili mze idaresince envanter kaydna
balanan yabanc meneli eski eserlerden mteekkil koleksiyonlarn, Trkiye'den ayrlrken
envanter kaytlarna gre aynen yurt dna karlabilir veya memleketimizde msaade ile
koleksiyon yapan Trkiye Cumhuriyeti vatanda olan dier bir kiiye devredebilirler.
Madde 10. Eski eser koleksiyonu yapanlar, koleksiyonlarna dahil eserlerini Eski Eserler ve
Mzeler Genel Mdrlnce bedeli karlnda ve ilgili Mze Mdrlnce tasdikli
bulunan iki nsha envanter defterine, mze uzmanlarnn gzetimi altnda envanterlerini
yaptrmakla ykmldrler. Eserlerin fotoraflarn da ihtiva eden bu envanter defterlerinden
bir nshasn bal bulunduklar mze idaresine verirler, teki nshasn da kendileri saklarlar.
336
Koleksiyona sonradan ilve olunan eserler en ge bir ay iinde her iki deftere usulne gre
kayt edilir.
Madde 11. Koleksiyoncular gerektiinde Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdrl
tarafndan koleksiyonlarnn son durumu ve korunma artlan hakknda yazl beyana davet
edilebilirler.
Madde 12. Eski eser koleksiyonuna dhil eski eserler mzelerden baka bir yere hibir surette
satlamaz, ikinci bir ahsa hibe edilemez ve emaneten dahi olsa verilemez.
Bakanln zini ile eski eser koleksiyonu yapan
koleksiyonerler, daha nce bu koleksiyonun
tescilini yapan mzeye haber vermek artyla,
koleksiyonlarndaki eski eserleri kendi aralarnda
deitirebilirler. Bu husus ilgili mze idaresince,
her iki koleksiyonerin defterlerine kaydedilerek
tasdik olunur.
Madde 13. Koleksiyon yapan ahsn lm halinde
eserler varislerine intikal eder. Varislerden biri veya
tamam bu Ynetmelikte belirtilen artlar altnda,
koleksiyonculua devam edebilirler. Eserler,
varisler arasnda taksim edilebilir. Taksim srasnda
mnferit eserler veya birbirini tamamlayan eserler
blnemez. Ancak bunlardan koleksiyonculua
devam etmek istemeyenlere intikal eden eserler bu
Ynetmelik hkmlerine gre ba veya sat yolu
ile mzelere devredilir. Tespit edilen fiyata itiraz
edildii takdirde bu Ynetmeliin 8 inci maddesi
uygulanr. Koleksiyoncular veya varisler, 1710
sayl Kanunun ve bu Ynetmeliin hkmlerine
aykr davranta bulunduklar takdirde ellerindeki
eserler msadere edilerek mzelere mal edilir. Bu gibi kimselere yeniden koleksiyon yapma
izni verilmez.
Madde 14. Aileler nezdinde ecdat yadigr olarak bulunan ve 1710 sayl Kanunda tarif
edilen toprak ve sualt buluntular ile her trl arkeolojik eserler ecdat yadigr olarak kabul
edilemez. Bu nevi eski eserler ynetmeliin 8. maddesi gereince bedeli karlnda
mzelere devredilir veya bu ahslar ynetmelikte belirtilen artlar haiz ise eserleri
koleksiyon olarak tescil edilir.
Madde 15. Eski Eserler ve Mzeler Genel Mdrl mensuplar ile Trkiye snrlan iinde
karada ve denizde bilimsel aratrma, arkeolojik sondaj ve arkeolojik kaz yapanlar, 1710
Sayl Kanunun l. ve 2 net maddesinin 2 nci fkrasnda tarif edilen eski eserlerden mteekkil
koleksiyon yapamazlar.
Madde 16. Bu ynetmelik hkmleri Resm Gazete'de yaynland tarihte yrrle girer.
Madde 17. Bu ynetmelik Kltr Bakanlnca uygulanr.
KOLEKSYONUN ENVANTER DEFTERNE KAYDI HAKKINDA BLGLER:
1.a.Eserin numaras; Her para esere bir numara verilecektir; Kapakl, iki veya daha fazla
paral eserler iin (a, b..) eklenerek tek numara verilecektir.
1.b. Eserin ad; Biimine ve kullanl ekline gre verilecektir. Biliniyorsa bilimsel ismi
tercih edilir.
1.c. Eserin Cinsi; Kayt edilen eser ne tr bir malzemeden yaplmsa o yazlacaktr; rnein
pimi toprak, bronz, demir, bakr, aa, altn, gm vb. gibi.
337
1.d. Eserin a: Buraya eserin hangi kltr ana veya asra ait olduu yazlacaktr.
2. Eserin eni, boyu, ykseklii vb. ile ilgili rakamlar (Cm.) olarak yazlacaktr.
3. Biliniyorsa eserin nereden ve ne zaman alnd belirtilecektir.
4. Eserin geli ekli belirtilen kareler ierisinde arp [X] iareti ile gsterilecektir. Satn
alnan eserlerin fiyat gene belirtilmi olan yerlere yazlacaktr.
5. Eserin genel tarifi yapldktan sonra durumu hakknda bilgiler verilecektir (atlaklar,
krklar, kesikleri, boya durumu vb. gibi).
6. Gzlemci Mze uzman ve Koleksiyon sahibi hanelerine tarih, isim, soyad yazacak ve
imza edeceklerdir.
338
TRKLERMZDE GYM KUAM VE SSLENME TEMALARI

Prof. Sabri YENER 118
Giyim kuam ve sslenme gelenekleri toplumlarn estetik deerlerinin nemli bir gstergesini
oluturmaktadr. Giyinmeyi sadece rtnmek olarak alglayan bir anlayn sanattan ve estetik
zevkten son derece yoksun olduu ortadadr. Aratrmalara gre giyim kuam ve insan
bedeninin tarih boyunca daima gzellik zentisi ve aray iinde olduu grlmektedir.
Trk toplumunda giyim kuam ve sslenme sanatna ilikin yaplacak bir deerlendirme iin
geleneksel deerlerden hareket edilmesinde nemli faydalar vardr. Bunun iin geni bir saha
aratrmasnn yaplmas gereklidir. Ancak bu almada konu sadece trkler penceresinden
ele alnmtr. Bu amala TRT repertuarndaki 4450 civarndaki trk tek tek incelenerek
bunlara konu olan giyim kuam ve sslenme sanatna ilikin motiflerin bir dkm
karlmtr.
Giyim kuamla ilgili olanlardan her birinin hangi yrelerdeki trklere konu olduu tespit
edilmi ve iller baznda, snrlarmz dndakilerin bir ksm ise lkeler baznda sralanmtr.
Ayrca TRT repertuar numaralar belirtilmitir. Sz konusu rnler elbette sadece bu illerle
snrl deildir. Ancak bu yrelerdeki trklere konu edildii grlmektedir.
GYM - KUAM
Ad
Yresi
rnek Trk
Astar
ankr, Mersin.
Bana balam astar

Gster cemalin gster
Mersin 412
Avrupa
Denizli, Ktahya, Manisa.
Yamur yaar kr sesine

Avrupa dkm ensesine Denizli 2133
Balk
Samsun
Alimin bal yiit bal
Ba rts
(Ba ba)
Ankara, Bilecik, Sivas,

anlurfa, Isparta, Erzincan,
Kastamonu, zmir, Bat
Trakya,
Rumeli, Bulgaristan
Sdn erenleri
evirin gidenleri
Ne gzel ba balyor
Sdn gzelleri Bilecik 825
Bere
Gaziantep
Evleri var dereli

Sevdiim mor bereli
Brg
118
Denizli
Samsun 2823
Gaziantep 1012
ktm amn dorusuna
Erciyes niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Mzik Blm retim yesi
339
Balta vurdum gurusuna

Aa kyn hrsne
Ben vurgunum brgsne
Denizli 91
Brk
Tokat
Kalenin bedenleri
Koyverin gidenleri
pek brk brm
Niksarn fidanlar Tokat 693
ember
Mersin, Ktahya,
Artvin,Trabzon,
Sivas, Burdur, Karadeniz,
Rize, Selanik, Rumeli,
Bulgaristan.
emberimde gl oya
Glmedim doya doya
Sivas
Madmak toplar iken

Bamdan dt itim
iti
anakkale 1268
Fadimem emberunin
pekleri karali
Alamaz seni benden
Habu kyn krali Rize 3564
Sivas 1737
Dolak
Gaziantep, Ankara.
Karpuz kestim suland

Gine gnlm buland
Mahmur gzlm bana
Mavi dolak doland
Gaziantep 600
Duvak
Balkesir, Diyarbakr, Sivas,

Aydn, Tokat, Erzurum,
anlurfa, Rize, Edirne,
Mersin, Rumeli.
Yandm Allah yandm al kanlar akar

Al duvakl gelin yoluma bakar
Balkesir 509
Erzurum
Bana rtm emame

Naznan gider hamame
Emame
Hotoz
stanbul
Fes
Rumeli, Tokat, Sivas,

Giresun, Uak, Ar,
Aksaray, Trabzon, Gaziantep,
Krklareli, Kahramanmara,
Bursa, Erzurum, Mu,
Karabk, Ankara, Nevehir,
Diyarbakr, Ankara,
anakkale, stanbul, Antalya,
Denizli, Eskiehir, Bayburt,
Konya, Kastamonu, Selanik,
Bulgaristan,
Al duvak ile gelin binek tanda

Gelin ettiler seni on drt yanda Sivas 709
Erzurum 511
Sabah da pazara varaym

Rabiyeme bir hotoz alaym
stanbul 625
Varn bakn sanduunda nesi var

yazmaynan sim pskll fesi var
Kastamonu 2084
Ayanda mesi var
Banda mor fesi var Uak 405
Geydirmiler fino fesi bana
Havada kar sesi var
Banda da mor fesi var
Konya 1074
Kahramanmara 653
Gemi kalkar sulara akar

Giymi mor fesini de Sleyman
Bak canlar yakar
Rumeli 266
gal
anlurfa
Potin ayamda igal bamda kalsn

Cierimden vurdular beni doktor ne yapsn
anlurfa1757
340
Kalpak
stanbul, Trabzon.
Banda kara kalpak
Kavuk
Giresun
Ben bama koyamam

Kadife kavuklar
Giresun 371
Kofi
Kars
Kofiin edir yanma gel

Gzl zh rahlad Eminem
Trabzon 1739
Krep-Greb
zmir, Mersin.
Klah
Ordu
Aman aman da klahl

Yarin eli silahl
Ordu 1354
Leek (Neek)
ankr, Kars, Bayburt.
Kz da gelin ederler leeinen
ankr 2320
Al neei yznden
Bayburt 1939
Nikab
Bilecik
Mavi krep banda

Kalem oynar kanda
Kars 2120
zmir 1051
Kraln kz
Buyur efendim
Kaldr nikabn greyim seni
Bilecik 1717
rpek
Azerbaycan.
Geyi ba kyneini
rt ba rpeini Azerbaycan 3180
Pee
Amasya, Sivas, Erzurum,

Ankara, anakkale, Van,
Rumeli, Edirne, Kerkk.
Irman geeleri
Kz kaldr peeleri
Sivas 394
Kaldrsam peesin grsem yzn

Eller arif olmu sz olur gelin
Sivas 303
Pelicen
Rumeli
oban oturmutur tan stne

Peliceni imitir kan stne Rumeli 3291
Pu
Ankara
Damat beyi yandralm ya ile

Gelsin orta yere all pu ile
Ankara 3236
Puu
Nevehir, Kayseri,
Diyarbakr, Erzurum.
Kahramanmara, Rize, Sivas,
Gneydou Anadolu,
Bandaki puu mudur

Diyarbakr ii midir Diyarbakr 637
Sivas, Krehir, Malatya.
Kprden geti gelin

Sa ba dt gelin
Sa Ba
Sark
Serpu
Rumeli, Uak.
Gmhane
Ela gz stnde emedir ka

Bana balam bir telli puu Sivas 309
Hac sar sararsn

Sen buralarda ne ararsn
nce serpu balarnda
Kalem oynar kalarnda
Sivas 215
Rumeli 3262
Gmhane 3057
341
apka
Sivas Tokat, Trabzon, Yozgat.
Suya giderim suya

Elmay soya soya
Kaldr yarim apkan
Greyim doya doya
Yozgat 49
Tac
Sivas,Tokat,,Manisa,
Krehir, stanbul.
Yaz yzn greyim

Bir canm var vereyim
Salarmn telinden
Bana ta reyim
stanbul 2352
Tel
Nevehir, Edirne.
Ayva dibi lale midir gl mdr

Bandaki srma mdr tel midir
Tl
Tokat, Bursa, Nevehir,

Erzincan.
Telli yarim tll yarim

Top zlfl gll yarim
Tlbent
ankr, Gneydou Anadolu,

Karabk, Yozgat.
Bamdaki tlbendi
Ben dokudum dokudum
Sevdalk mektebinde
Yedi sene okudum
Yozgat 49
Vala
anlurfa, Erzurum, Ar.

Gmhane, Kars, Sivas,
Bana rtm valalar

Yreim ba paralar
Isparta 947
Nevehir 1411
anlurfa 45
Aadan gelir all valal

Parmaklar boum boum knal Gmhane174
Yazma
Yozgat, Sivas, Antakya,

anlurfa, Erzurum, Balkesir,
Nide,Afyonkarahisar,
ankr, Burdur, Konya,
Gaziantep,
Ktahya,Ordu,Uak,
Giresun, Edirne, Manisa,
Mersin, Mula, Ankara,
Kars, Elaz, Denizli,
Malatya, Adyaman, Isparta,
Bilecik, Kayseri, Bursa,
Kastamonu, Diyarbakr,
Sakarya, Karabk, Orta
Anadolu, Selanik,
Kerkk., Rumeli,
Duvara vurdum kazmay

Gzeller balar yazmay ankr 572
meciler geliyor eli kara kazmal
Ben yarimi tanrm ba sar yazmal Ordu 1170
Oyal yazma banda
Oyalar kanda
Ankara 1184
Kayann bedenleri
evirin gidenleri
Ne ho yazma balyor
Beypazar gzelleri
Ankara 1306
Kayserililer yeil de yazma brnr
Brnr de ucu yerde srnr
Nide 541
Al yanah allanyor
Yazmas pullanyor
Yamak
Yemeni
Orta Anadolu, Mula,

Trabzon,Balkesir, Isparta,
Trakya, Sivas, Giresun,
Kayseri, Erzurum, Rumeli.
Gaziantep, Uak, zmir,
anlurfa, Karadeniz,
Erzurum, Bursa, Burdur,
Giresun, ankr, Bolu,
Malatya, Manisa, Antalya,
Kerkk, Rumeli.
Ay doar amak ister

Al yanak yamak ister
Su gelir amak ister
Top zlf yamak ister
Orta Anadolu 1985
Orta Anadolu 438

Mula 1327
Ayana giymi kara yemeni

Sallanma sevdiim ldrdn beni anlurfa 363
Ben yemenimi al isterim
Ortasnda dal isterim
Bursa 981
342
Bir bir saydm yaylasnn dan

Galdr yemenin grem hilal gan
Boaz ba
Boyunba
Kravat
(Gravat)
Konya
Antalya, Isparta.
anakkale, Rize.
Boaz ban yeilden

Ben ayrldm eimden
Konya 254
Boyun ba ipekten
alvar dm gbekten
Aykiri yollar ilen

Yari sana brakd
Beyazl gmleunu
Hanidur gravati
Uak 1999
Antalya 3758
Rize 3614
Erzurum, Gmhane,
ankr, Van, Bilecik, Tokat,
Konya, Artvin, Diyarbakr,
Trabzon, Gaziantep,
Erzurum, anlurfa, Sivas,
Kars, Azerbaycan, Ktahya,
Denizli, Bursa, Hatay,
Rumeli, Orta Anadolu, Tuna
Boyu, Yozgat, Mula, Bitlis
Ankara,, Malatya,
Kastamonu, Tekirda
Krehir,
Maral sen gzelsin al neylersin

nce bel stne al neylersin
Kol Ba
Erzurum, Diyarbakr.
Kerkk,
Yayk yaydm kolum iti

Kolumdan kol bam dt
Aba
Sivas, Konya, Ankara,

orum, Sivas, Orta Anadolu,
Denizli, anlurfa, Erzincan,
Beyehir, Rumeli,
Gevheri der hem sazm szm ste

Armaan eyle gel cann dosta
Kimi abdal olup girmitir posta
Aba alar hrka alar ul alar Sivas 2891
Cepken
Aydn, Afyon, Manisa,

Gmhane, Aydn, Bolu,
skiehir, Uak, Gaziantep,
Ktahya, Antalya,
Azerbaycan,
Efeler de geliyor drt atl

Cepkenleri kanatl
Manisa 3449
Ceket
Adapazar, anlurfa, Denizli,

Diyarbakr, Dou Anadolu.
u giden nerelidir
Ceketi karelidir
Dou Anadolu 2617
Cba
Konya
Aba da bir cba da bir giyene

irkin de bir gzel de bir sevene
al
uha
Fanile
Artvin 126
u dalardan aan gzelim

Acem al guan gzelim Mula 2348
Gl altnda gergef iler gzeller
Elde bier diker iler gzeller
Lahuri al dolam sevdiim
Salvermi saaklar gezerler Gmhane 671
ehirlerde kuma var geyilir
Biri kutnu biri kuma al da var Kars 211
Diyarbakr 2227
Mor cepkenim var benim

Kollarma dar benim
lm var ayrlk yok
Byle kavlim var benim Aydn 111
Tokat, Gmhane, Erzurum,

Erzincan, Bayburt,
Diyarbakr, Azerbaycan.
Mavi uha giymi konakta gezer

Ne kadar methetsem o kadar gzel
Uak
Tarlalar bozaryor
nce Memedin fanilesi gzaryor
Konya 481
Tokat 236
Uak 2589
343
Fermana
Gmlek
(Kynek)
anlurfa
Ankara, Van, ankr,

Erzurum, Ankara, anlurfa,
Konya, Artvin, Edirne, Kars,
Nevehir, Rize, Orta
Anadolu, Ar, stanbul,
anlurfa, Selanik,
Diyarbakr, Bilecik, Erzincan,
Gaziantep, Bitlis Zonguldak,
Tokat, Adyaman Sivas,
Azerbaycan,Rumeli, Kerkk,
Bulgaristan.
Kara adrn kz
Fermanas krmz
anlurfa 2045
stanbuldan ayva gelir nar gelir

Gmlek giymi omuzlar dar gelir Nevehir1672
Keten gmlek drt enden
Yar ne vazgetin benden Bulgaristan 2787
pek kynek giymi ayna dizinde
Sral benleri o mah yznde Adyaman 3269
Keten gmlek incecik
Bir yar sevdim gencecik
Rumeli 4208
Keten gmlek giyer teninden nazik

Ak kolun(u) skm altn bilezik Edirne 756
Hrka
Gmhane, Sivas, Adyaman, Ankara, anlurfa.
Nefse uyan Hakka uymu deildir

Gaziler namazn canan canan glm deildir
Bu gezen abdallar dervi deildir
Arkasnda hrka canan canan al olmaynca
Ankara
3835
lik
Sivas, Tokat, Mula.
liimin yakas da sra sra nak yar

Kurban olam boyuna da o ne biim bak yar
Tokat 1208
Kazak
Balkesir, Mula, Ankara.
Kazak rdm aladm

lmek ilmek baladm Ankara 3820
Kebe
orum, Konya, Denizli.
Aba da bir kebe de bir giyene

Gzel de bir irkin de bir sevene orum 497
Yelek
Tokat, Balkesir, Ege, Ar, Burdur, Hatay, Erzurum,

Adana, Van, Bursa, Sivas, Ankara, Ktahya,
anlurfa, Erzincan, Diyarbakr, Bayburt, anakkale,
Rumeli, Bulgaristan.
Srtna geirmi gadife yelek

Giyinmi guanm olmu bir melek Denizli
3438
Mavi yelein olan (da)
Nedir dilein olan
Tokat 48
Yelek dikdim geymedi
Dikdiime deymedi
Ktahya 521
Azye
Kerkk.
Yarim giymi beyaz azye

Sabah namazndan gelir Kerkk 3071
Bindall
Amasya
Haydi haydi cimdall

Kzlar giyer bindall Amasya 1898
Cbbe
ankr, Van.
Mavi cbbeler giymi arkas dmdz

Van1266
Cargat-
Azerbaycan.
emberli cargat
v oldu halvet Azerbaycan 1513
344
elte
Azerbaycan.
etle giyirsen
Yoldan edirsen
Azerbaycan 1513
araf
Krk
Sivas, Elaz, Diyarbakr, Van, ankr, Malatya.
Karmda grnrsn
arafa brnrsn
pek araf iinde
Ne gzel grnrsn Diyarbakr 1537
Ktahya, Elaz, Tokat, Eskiehir, Bayburt, Krehir

Mula, Bulgaristan.
Alverin sandmdan krkm

Ben lrsem sylesinler trkm
2255
Tpr tpr yrrsn
Samur krk srrsn
Mula
Ktahya 302
Kaftan
Bayburt
Bayburt dalarnda kaftanm kald Bayburt

2595
Libas
Kastamonu, anlurfa Ankara, Amasya,Kars,

Erzincan, Kayseri, Sivas, Orta Anadolu, ,
Eski libas gibi akn gnl

Skldkten sonra dikilmez imi
Gzel sever isen gerdan benli
Her gzelin kahr ekilmez imi
3870
Kayseri
Zubun
Erzurum.
Bir zubun geyinmi sz aldr

Mevlan seversen yaman kaldr Erzurum
3875
Bel ba
Samsun,, Vezirkpr, Trabzon, Kerkk.
Bel bamn tokas yandan vuruyor yandan

Alacaksan al beni ben usandm bu candan
Trabzon
184
ekme
Artvin
Kalk gidelim Karamana yukar

Sar ekme geymi altn tokal Artvin
Dolama
Rumeli
Dolama dolamay
Getirin balamay
Rumeli 1300
Elbise
Sinop, Ordu, Mu, Mula, Malatya, Diyarbakr.
eyizim sandkta basl kald

Elbisem duvarda asl kald
Sinop 146
Entari
(Enteri)
Yozgat, Yozgat, Mula, anakkale, Balkesir,

Ankara, Rize,Uak, Burdur,
Entarisin ben bitim

Ateine ben dtm
Ne belal bam var
Vefasz yare dtm
stanbul, Bayburt, Tokat, Antalya, Ordu, Erzurum,

ankr, Malatya, anlurfa, zmir, Bursa, Konya,
Manisa, Aksaray, Afyonkarahisar, Sinop, Krklareli.
Sivas, Selanik, Bat Trakya, Bulgaristan,
Uak 348
Entarisi aktandr
Ne gelirse Haktandr Uak 348
Al enterim aslsn
Etekleri baslsn
Ben sevda yollarnda
Syle yar sen naslsn
anakkale 118
Enteri diktim giymedi

Diktiime demedi ankr 1002
345
Etek
Konya,Orta Anadolu, Afyonkarahisar, stanbul,,

Zonguldak
Ayemin evleri yayla yolunda

Etecek belinde ziller elinde Afyonkarahisar
457
Fistan
Denizli, Mersin, Uak Burdur, Gmhane Trabzon,

Sivas, Bolu, Erzurum, Gaziantep, Aydn, Ordu, Bursa,
Giresun, Aksaray, Ankara, Eskiehir, Bilecik, Tokat,
Sinop orum,, Elaz, Amasya , Diyarbakr, Denizli,
Mula, Manisa, Rumeli, ankr,, Adyaman,
Karabk, Krehir, zmir, Burdur, Bitlis, Ktahya,
Kerkk.
Bulgaristan,
Asmadan gel asmadan

Fistan giyer basmadan Trabzon 193
Al yeil geymi brnr
Fistan yerde srnr Erzurum 511
Girme baa iz olur
pek fistan toz olur Gmhane 854
Emeli yarim emeli
Fistan yere demeli Ankara 1184
Evlerine varamadm kpekten
Cavrn gz fistan geymi ipekten Denizli 8
Fndk dalda tekleme
Kz fistann ekleme Giresun 586
Ferace
Kuak
Kemer
Burdur, Ktahya, Trakya, Rumeli.
Feracemi al isterim
Yenlerini dar isterim
Burdur 1028
Isparta, Mersin, Ar, Tokat, Sivas,Aydn, Malatya,

Kastamonu, Erzurum, Diyarbakr, Denizli,
Gneydou Anadolu, Denizli, Trabzon, anlurfa,
Adana, Erzincan, Elaz, Bulgaristan.
Bir asilzade ua
Belinde ipek kua Sivas 223
Yozgat, Ar, Artvin, Erzincan, Krehir, Giresun,

Ktahya, Sinop, Ankara, Van, Sivas, Bitlis, Uak
Gmhane Tokat, Karadaniz, Erzurum, Bayburt,
Erzincan, Ankara, Burdur, Afyonkarahisar, Kars,
Dou Anadolu, Orta Anadolu, Diyarbakr, anlurfa,
Antalya, Malatya, Gaziantep, Manisa, Selanik, Rize,
Kerkk, Azerbaycan. Bulgaristan, Rumeli.
stanbula smarladm nar gele nar gele

Altn kemer ince bele dar gele dar gele Ar
1167
Su gider ben olaydm

Atna nal olaydm
Belinde trabulus
Saa ben olaydm Adana 4227
Gmten kemeri incecik bellerinde

O ka o gz o dil o di kna var ellerinde
Erzurum
604
Souk su banda grdm gelini
Gm kemer skm ince belini Yozgat 25
Harman olsam dz ovada savrulsam
Kahve olsam tavalarda kavrulsam
Kemer olsam yar beline sarlsam
Ktahya
29
Dar kprden geerken
Elim dedi eline
Altn kemer taknm
Yarim ince beline
Yozgat166
Mavrim
ukurova
Geydiim mavrim
Yakas kvrm
ukurova 700
Mintan
Mula, Artvin, Kars, Giresun Trabzon, Sivas.
Ana benim al mintanm soldu mu

Ben vuruldum dmanlarm duydu mu
Mula 2255
346
Post
Sivas, Erzincan.
Btn dnya senin olsun

Bir dost bir post yeter bana
Atlas libas senin olsun
Bir dost bir post yeter bana
Erzincan 3843
Pijama
Bursa
Ayanda pijama
Seva
Konya
Geydirmiler boylu boyu sevay

1074
Siy
Konya, Yozgat.
Bir sabahtan yolum dt geline

Gelin atm siylerini beline
Konya 453
Urba
Antalya, Ktahya, Manisa, Sivas.
Fincan tuzdan yaparlar

Gelini kzdan yaparlar
Urbay bezden yaparlar
alvar
Ktahya, Denizli, Burdur, Mula, Rize,

Sinop, Kastamonu, Afyonkarahisar, Mu,
Nide, Burdur Ordu, Aydn, Antalya,
Yozgat, Balkesir, zmir, Sivas,Uak,
anlurfa, Kayseri, Ankara, Bilecik, sparta,
Manisa, Erzurum, Gaziantep, Antalya,
Kerkk Artvin, Karaman Erzincan, Denizli,
Afyonkarahisar, Adyaman, Tekirda.
Rumeli, Selanik, Bulgaristan.
Bursa 3674
Konya
Ktahya 366
Yayla yollarnda yryp gelir

All alvarn sryp gelir
Burdur 493
Efdirir olan efdirir
Camfesten alvar kestirir
Ktahya 42
Dramann iinde yaparlar pazar

Kzlara yakr al ile alvar Tekirda 59
Bedestene vardm alvar isterim
alvarn paasn srma isterim Afyonkarahisar 457
Kavakta kuru dallar
Belinde acem alvar Sivas 883
Ayem Ayem hoplayivi
alvarn topleyivi
Sinop 249
Ayana giymi pembe alvar Burdur 191
ean
Rize.
E pa eanun
Niun baladn yana
ean benum deil mi
Uak ne lazm sana
Rize 3563
Petamal
Trabzon, Giresun, Mersin, Aksaray,

ukurova, Karadeniz, Rize, Erzurum, Ordu.
Erzincan, Kerkk,
u Ordunun pazar
Souk olur sular
ok houma gidiyor
Petemall kzlar
Ordu 3218
Petemaln dm
Geridendir geriden
Seni hainin kz
Sensun beni eruden Trabzon 71
Pantol
Manisa, Gaziantep, Kars, stanbul,

Kayseri, Bilecik, Erzurum, Rumeli,
Azerbaycan.
Mangalda kl olmasn
Yar geldi sz olmasn
Yollarna su serpem
Pantolun toz olmasn Kayseri 4194
Hanemize payton geldi dayand
Setre pantol al kanlara boyand Bilecik 2035
347
Car
Uak
Siyah keten carm var
Uak 352
akr
Rumeli
Gtrn il atm nalbant nallasn

Sevdiim iin vuruldum anam alasn
oha da akrlarma ukur takmasn Rumeli 4112
Don
Afyonkarahisar, Kars, Bolu, Uak,

Ktahya, Yozgat, Ankara, Mula, Rumeli.
Halay ba kim eker

Krmz donlu kz eker Yozgat 629
Melek misin yeil donlar giyersin
Cellat msn tatl cana kyarsn Ktahya 741
Gaytan
(Keytan)
orum, Trabzon, Kerkk.
Al ipek yeil ipek keytan ederler

Sar beline beline
Gaytan yedi keren
Kerkk 1337
Trabzon 3847
Dizlik
Karabk
Yeil ipek bkene sunam oy

Kare dizlik dikene
Karabk 2361
orap
Denizli, Van Tokat, Erzurum, Giresun,

Kayseri, Sivas, Ordu, Nevehir, Krehir,
Edirne, Diyarbakr, Konya, Ktahya,
Mula, Trabzon, zmir, Azerbaycan,
Selanik, Kerkk. Rumeli,
Ayandaki orabn da biri yn biri pamuk

Yetiemiyum saa da abuk gidiyun abuk
Giresun 138
Siyah orap geysena
Yar bizim eve gelsena Denizli 90
Bir orap baladm bal bana
Felek au katt tatl ama
Nevehir 1072
Ayakkab
Bursa
Ayakkabm var benim altlar delik delik

Kaymakama zor geldi be tane beibirlik
Bursa 3709
Bamak
Kars, Azerbaycan.
Ayana bamah yarar

Eynine geymek yarar Azerbaycan 1445
ark
Bayburt, Giresun, Tokat, Erzurum, Rize,

Denizli, Rumeli,
Azerbaycan.
Geydim arklarm
Gel bala balarn
Ordu, Trabzon.
Ayanda apula
Fola giderim fola
apula
Bayburt 1067
Trabzon 1860
izme
Gaziantep, Bat Trakya.
Kapnn nnde bir yenieri

Aya izmeli ba keeli
Kilis 3607
Edik
Adana
Ayana geymi siyah edii Adana 1674
348
Gnisten
Kundura
Mes
Kerkk
Ayanda gniten
Geldi geti havitan
Bayramd bayramlaah
Sen dudadan men diten
Kerkk 4166
Sivas, Bayburt, Van, Erzurum, Zonguldak

Giresun Balkesir, Ar, Mula, Burdur,
anlurfa, Manisa, Denizli, Kayseri,
Afyonkarahisar, Karabk. Rumeli,
Ayanda kundura
Yar gelir dura dura anlurfa 1958
Kayseri, Giresun, Kastamonu, Uak, Dou

Karadeniz,
Diyarbakr.
Ayanda mesi var

Gmten dmesi var
Yazmas oyal kunduras boyal yar benim

Balkesir 1171
Aam haydi yar haydi
Kunduram tatan kayd Giresun 1082
Varn bakn sanduunda nesi var

yazmaynan sim pskll fesi var
Kastamonu 2084
Nalin
Pabu
Erzurum, Konya, Van, Karabk, Bilecik,

Sivas.
Krklareli, Bursa, Burdur, Sivas, Erzincan,

Erzurum, Amasya, ankr, Isparta,
Manisa, Ordu, stanbul, Denizli, Kerkk.
Ayana giymi sedef nalini

Giyinmi beline acem alini
Aka dtm kimse bilmez halimi
Cici pabucum cici

Gezdiim imen ii
Konya 1756
Krklareli 188
Ak faulle oldu mu
Ambarlara doldu mu
Yolladm pabular
Ayana oldu mu Burdur 1349
Potin
Antalya, anlurfa, Burdur, Manisa, Sivas

Tokat, Bitlis, Kayseri, Erzurum, Giresun,
Krkkale, Ankara, Sinop, Adana,Kerkk,
Rumeli.
Hacel obasn engin mi sandn

Ayanda potin zengin mi sandn
Potinimin bana
Dtm gnl ana
Yenile bir yar sevdim
O da gelmi ana
Sivas 3275
orum 3970
Terlik
Nide, Ankara.
Orak bitim ellikle

Yola ktm terlikle Bursa 1439
Zenne
Malatya.
Evlerinin n uzunca erik

Glm sormayn knal ferik
Zenne alamazsam alrm terlik
Nasl olsa glm seni beslerim Malatya 3630
Taknya
Tekirda
Darack sokaklarda Nazifem

Taknyan srrsn
Tekirda 2793
Turap
Erzincan
Mamur benim harap benim

Ayanda turap benim
Erzincan 4070
349
TAKILAR VE AKSESUARLAR
Altn
Uak, Orta Anadolu, Isparta,

Krklareli, Diyarbakr, Konya,
Edirne, Antakya, Sivas,
Kastamonu, Eskiehir, Ankara,
Gmhane, ankr, Kayseri,
Kars, Krehir, Tokat, Bursa,
Nide, Selanik, Denizli, Elaz,
Manisa, Rize,
Giresun,Zonguldak, Kastamonu,
Erzurum, anakkale, Trabzon,
Afyonkarahisar, zmir, Bolu,
Rumeli, Adana, Gaziantep,
Malatya, Rumeli, Artvin, Bolu,
Altn bozduraym
Gerdana dizdireyim
Erzincan, Ar, Mersin, Dou

Anadolu, Bilecik,
Burdur, Yozgat, Kerkk,
Bulgaristan,
Lira verdim bozdur gelin

Ak gerdana dizdir gelin Elaz 979
Giresun 1287
Sallan gel de boylarna bakaym

Ak gerdana beibirlik takaym
Sivas 308
Kalem alp galarn yazdraym aman
Gerdanna liralar dizdireyim aman Nide 2379
Evleri camiye yakn
Ak glleri sen dakn
Zengin kocaya vardn (on yedi benli adiyem)
Hani gerdanda altn
Uak 104
Su gelir akmaynan
Kenarn ykmaynan
irkin gzel olur mu
Saraltn takmaynan Krehir 1116
Gm
Burdur, Dzce, Uak, Bursa,

Ordu, Sinop, Giresun, Elaz,
Gmhane, Sivas, Kars,
Erzurum, Kastamonu, Yozgat,
Afyonkarahisar, Ar, Kerkk.
Azerbaycan,
Karanfil ulanr m
Gerdan gmlenir mi
Burdur 92
nce bele gm kemer

Aka Dudum yar yar Giresun 124
Sar zeybek inip gelir initen
Her yanlar grnmyor gmten Burdur 183
Kpe
Krehir, Giresun, Erzincan,

Gaziantep, Manisa, Burdur,
Dou Anadolu, Erzurum, Kars,
anakkale, Afyonkarahisar,
Orta Anadolu, Rize,
Antalya.
Kpeleri ar der kulaktan

Zlfleri tel tel olmu yanaktan Krehir 113
Tepeler tepeler yksek tepeler
Orda yamur yaar burada sepeler
Sandkta rm elmas kpeler Giresun 522
Gel kalm tepelerden tepeye
Kulak m dayanr meng kpeye
Gmhane 1070
Hzma
Erzurum, anlurfa, Kerkk.
Altun hzmav mlyim

Seni haktan dileyim Kerkk
Bana rtm yazmay
Burnuna takm hzmay
Prlanta
Rize, Rumeli.
Kulanda kpeler
Parlar prlanta gibi
Erzurum 511
Rize 3495
Tura
Isparta
Ak tarla kara tarla

Parla metelik parla
Sevdiim geliyorum
Alnna tura bala Isparta 3090
Gzlk
Krkkale
Sandalye getireyim
Yarim oturur musun
Takmsn gzlkleri
Sevda doktoru musun
Krklareli 3955
350
Doprin
Burdur
Var git olan var git dengim deilsin

Ak gerdana doprin ister zengin deilsin
Burdur 191
Halka
Ankara, Bayburt, Sivas.
Halkalar olsam kollarnda Bayburt 1531

Yar gelir kalka kalka
Boynunda altn halka Ankara 1255
Hakik
Yozgat
Boaznda hakik var

Ne ok kalbi ykk var Yozgat 229
Hamayl
Kars, Tokat, Bolu, Ordu, Hatay,

Sivas. Diyarbakr, Azerbaycan,
Evleri yahn yarim

h sallan bahim yarim
Uzun boyan gz deer
Hamayl tahim yarim Kars 471
Gerdanlk
Ankara, Erzincan, Zonguldak.
Kezibann gerdanl mercandan
Nazarlk
Burdur, Tokat, anakkale.
Evlerinin n pazara yakn

Pazardan geliyor boyuna bakn
Sana soluna nazarlk takn Burdur 191
Bilezik
Tokat, Ktahya, Isparta,

ukurova, Krkkale, Sivas,
Rize, Erzincan, Krklareli,
Nevehir, Konya, Samsun,
Kayseri Bnyan, Burdur,
Ankara, Rumeli.
Gelmemi dnyaya sen gibi nazik

Kollarda bilezik parmakta yzk Krkkale 1041
Ankara 3153
Ayletmen gelini yazk

Kolunda altn bilezik Isparta 624
Pnardan geliyor boyuna bakn
Altn bilezii koluna takn Konya 2760
Gmhane, Ordu, Antalya,

Krehir, Diyarbakr, Konya,
Azerbaycan.
Toycular yar can

Kolunda mercan
eve
Elaz.
Hamamdan km gider yoluna

eveler takm pamuk koluna Elaz
nci, Boncuk
Antalya, Antakya, anakkale,

Samsun, Kayseri, Denizli, Ordu,
Karadeniz, Erzurum, Rumeli.
Baha baha gezersin

nci boncuk dizersin Denizli 91
Mercan
Van 1675
Ak gerdana inci boncuk dizerler

Kollarnda gk boncuk
Denizli 1233
Rumeli 2642
Saat
anakkale, Malatya, Isparta,

Rize, Balkesir.
Vangel antas elinde

Altn saat kolunda
Balkesir 2756
Yzk
Bilecik, Sivas, Burdur, Konya,

Orta Anadolu, Sivas, Rize,
Antalya, Afyonkarahisar,
Elaz, Edirne, Krkkale, Dou
Anadolu, Tokat, Erzurum,,
Erzincan, Kastamonu, Ktahya,
Denizli, Ar, Kars, Kerkk,
Altn yzk var benim

Parmama dar benim
Giresunun iinde
Kara gzl yar benim Giresun 1287
Kalk gidelim rmaa
Zeytin dal krmaa
351
Kayseri, Adyaman, Rumeli,

Adana, anlurfa, Diyarbakr,
Krklareli, Bulgaristan..
Altn yzk yaptrdm

Al knal parmaa
Burdur 176
Yzk yaptrdm tal

Sevdiim kalem kal
Erzurum1219
Parmanda hatem yzk

Kolunda altn bilezik
Tokat 221
Elmas
Orta Anadolu,. Kars, Ktahya,
Yzmn elmas ta Krklareli 3959
Halhal
Gaziantep, Diyarbakr.
Gelin gzel all

Beli meli all
Topuu halhall yar sevdim
Gaziantep 1850
Kehribar
anlurfa
Al topukta atlas kehribar parlyor anlurfa 2520
Sedef
Giresun, Artvin, Karabk,

Nevehir, Ankara, Balkesir
Ayana giymi sedef nalini

Giyinmi beline acem alini
Aka dtm kimse bilmez halimi Konya 1756
Desmal
Azerbaycan.
Elinde ipek desmal dede kurban olam

Azerbaycan 153
Mendil
Ankara, Kayseri, Nide, Sivas,

Mersin, Van, Mula, Yozgat,
Burdur, Erzincan, Gaziantep,
Trabzon, Edirne, Adana,
Amasya, Ordu, Bursa, Selanik,
Kars, Gmhane, Elaz,
Ortaanadolu, Eskiehir, Ar,
Balkesir, Bat Trakya, Konya,
stanbul, Rumeli, zmir,
anakkale, Kbrs, Diyarbakr,
Giresun, anlurfa, Ktahya
Afyonkarahisar,
Sinop, Bayburt, Antakya,
Krklareli, Nevehir, Denizli,
Tokat, Kerkk, Bilecik, Bolu,
Erzurum.
Azerbaycan,
Altn bozduraym
Gerdana dizdireyim
pek mendil deilsin
Cebimde gezdireyim
Kayseri 943
Yemenim yele yele

Ben dtm gurbet ele
Yedi mendil rttm
Gz yam sile sile
Gaziantep 94
Mendili oyaladm
Drmeye kyamadm
Drmeye kyamazken
Nazl yare yolladm Balkesir 146
Ben armudu diledim
Sapn gmledim
Sevdiimin ismini
Mendilime iledim Ankara 1184
rttm on yedi mendili
Bulamadm o yarin dengini
Nide 1081
Pekir
Ktahya
Al Fadimem nerden geliyon da tarladan

Elmal pekir can Fadimeyi parladan
Ktahya 3307
evre
Tokat, Bilecik, Bat Trakya,

Ktahya, Kastamonu, Elaz,
Antalya, Gmhane, Burdur,
Isparta, zmir, zmit, Balkesir,
Sivas, Eskiehir, Burdur,
Ankara, Denizli,
Afyonkarahisar, Mula,
Rumeli.
Arabas demeli
Yar evresi ilemeli skee 182
Irma geti gelin
evresi dt gelin
Saln boyun greyim
Genliim geti gelin Tokat 89
Ay karanlk gece vurdular beni
Yarin evresine sardlar beni Ktahya 1492
352
Yalk
emsiye
Yozgat ankr,
Ankara, Antakya,
Afyonkarahisar,
Rumeli, Kerkk.
Burdur,Yozgat, Rumeli,
Yar bana yollam bir beyaz yalk

Boynuna dolasn eylensin diye
Afyonkarahisar 468
Nian yaln
Beline balayver
Rumeli 2864
emsiyesi mor yarim
Yozgat1474
SS MALZEMELER
Sandk stnde pekmez
O pekmez bana yetmez
Senin aldn para
Benim ssme yetmez
Srme
orum 991
Yozgat, Malatya, Azerbaycan, Sivas,

Ordu, Antalya, Manisa, Erzurum,
Amasya, Diyarbakr, Douanadolu,
Konya, orum, Balkesir, Kilis, zmir,
Kayseri, Gaziantep, Krkkale,
Gmhane Tokat,, anlurfa, Adyaman,
Eskiehir, Elaz, Nide, Denizli, Bolu,
Mersin, ukurova, ankr, Ktahya,
Rize, Kerkk, Edirne, Bursa, Mula,
orum, Uak, Bulgaristan, Manisa, Kilis,
Orta Anadolu, Krehir, Eskiehir,
Kastamonu, Trabzon, Kars, Kerkk.
Kara ka altna ekmi srmeler

Ak gsn stnde gm dmeler Ankara 847
Dersini alm da ediyor ezber
Srmeli gzlerin srmeyi neyler
Yozgat
Beni kara diye yerme

Mevlam yaratm hor grme
Ela gze siyah srme
ekilir kara deyil mi
Denizli 107
Bir gzele uha dedim iki gzn srmelidir
Dedi billahi seni Hinde kadar srmelidir
Sivas 967
Kalar gzleri srmeli
n apraz dmeli Mula 216
Beni ldrmeli dmeli deil
Karadr kalar srmeli deil Sivas 244
Sr sr sr srmeli kzlar
Gs de apraz dmeli kzlar Konya 4448
Kna (gna)
Sivas, Uak, Mula, Afyonkarahisar,

Van, Erzurum,Tekirda, Giresun,
Eskiehir Bayburt, anlurfa, Burdur,
Mersin, Ordu, Adana,, Nevehir, Edirne,
Antakya, Ar, Yozgat, Diyarbakr,
Elaz, Gmhane ankr, Ankara,
Zonguldak, Nide, Erzincan, Rize,
Sivas, orum, Elaz, zmir, Krehir,
Isparta, Ortaanadolu, Konya
A elime mor knalar yakdlar

Gaderim yok gurbet ele satdlar
On iki yand gelin etdiler
Alar alar gz yam silerim Denizli 7
Kayseri, Tekirda, Bilecik Manisa,

Gaziantep, Eskiehir, Kerkk, Rumeli,
Bulgaristan,
Uykudan uyanm gzleri bir ho

Dedim sarho musan syledi yoh yoh
A elleri boum boum gnal
Dedim yar bayram m syledi yoh yoh
Erzurum 104
Geline bak geline

Kna yakm eline
Eskiehir 920
Dngrcler geldi sra sra dizildi

Altun tas iinde (anam) gnam ezildi Erzurum 15
Elinin knasn al eylemiler

Gznn srmesin bol eylemiler
Kna yolladm sana
Knalan da gel bana
Malatya 669
Bolu 3154
353
Elif
Samsun
Bak u kan karesine

Elif ekmi aresine Samsun 1018
Rastk
Ankara, stanbul, Amasya, Manisa.
Rastk kanda
On drt yanda
Akl banda Manisa 1653
Gzleri yal Meryem
Rastkl kal Meryem
Amasya 1873
Hdat
Gaziantep
Sabah pazara varaym

Kana hdat alaym Gaziantep 31
Mil
Kars, anlurfa.
Goa haln zil gara

Kirpiinde mil gara Kars 129
Boya
Van
Elinde boya gidiyor toya

Duda boya Menure hanm
Gl
Burdur, Erzincan, Sivas, Balkesir,

Rumeli.
Van 2494
Hey gzeller gzeller

Gerdana gl dizerler Sivas 1209
Sabahtan erkenden kalk da bize gel
Gerdana glleri Tak da bize gel
Bu gn bayram gn komu knanmaz
Eline knalar yak da bize gel
Sivas 47
ark diktim orap rdm iine
Gller taktm Nazifemin sana Sivas 3273
Elvan iei
Bana taknm elvan iei
Antalya
Antalya 1869
KOKULAR
Benim yare gnderdiim bir kutu
Kutunun iinde trl koku
ankr1138
Amber
Afyonkarahisar, Burdur.
Dirmil da meeli
Dibi mor meneveli
Karda kzlar geliyor
Eli amber ieli
Burdur 3377
Mis
Afyonkarahisar,
Zonguldak.
Pencereden bakyon
Kitap alm okuyon
Peremine mis srm de
Yel estike kokuyon
ankr 1231
Miskamber
Kayseri, Trakya.
Ayrebolunun yollar
All iek ayor
Nuriyemi sorar isen a yarim
Miskiamber sayor
Trakya 1687
Gl yaGl suyu
Kars, Erzurum,
Kahramanmara.
Yarim benden istemi

Peremine gl ya Sivas1196
ankr,
354
Dalarda meelerde
Gl suyu ielerde anlurfa 2420
Lavanta
Antakya, Konya, Krkkale.
Ver benim sazm efendim ben gider oldum

Sremedim lavantay konsola koydum Hatay 504
reyhan
Krehir
ifte yananda gller ayor

reyhan olmu da koku sayor
Gl meneke
Krehir 2672
Gl meneke senden alm kokuyu
Sivas
Sivas 3188
Bunlardan baka, trklerimizde al ve hal terimleri de ok kullanlmaktadr. Ancak bu

terimlerin birer ss malzemesi olmaktan ziyade doal gzellik anlamnda kullanld tahmin
edilmektedir.
Edim erik daln
Gel saln saln
lsem de unutamam
Yanann aln
Malatya 3363
Doda gl goncas
Yananda hal gzm Azerbaycan 3000
Yukarda belirtilenler dnda belli bir rn deil sadece giyinmeyi konu eden yzlerce
trkye rastlanmaktadr. Birka rnek:
Giyinmi kuanm yayladan gelir
Anam beni haslarnan haslad
Mersin 1472
Kahramanmara 356
nce giyerim ince

Pembe yakr gence Tekirda 754
Al yeil giymi allanr
ermik yolunda sallanr Erzurum 511
Dam banda duran kz
Bayram geldi donan kz Malatya 214
Hisardan inmem diyor
Basmadan giymem diyor
Kestirirsen pullu kes
Yanna gelmem diyor Ktahya 294
Bezenmi suya gider
All yeilli kzlar
anlurfa 459
Leyli leyli kyl kz
Sen allar giy ben krmz Krehir 574
Krmzs bandadr
On on drt yandadr Ordu 744
Geydiim aldr
Al dudak baldr
Erzurum 654
Geydiim mordur
Yakas dardr
ukurova 700
Al almann yeil burcu gzeller
Geyinmiler al turuncu gezeler Gmhane 669
355
Yar sakn alama

Kareleri balama Mula 359
Kz allan pullan gel gel gel yanma
O beyaz kollarn dola boynuma
Ordu 3172
Bezenmi dne gider
Elma yanakl kzlar
Diyarbakr 23
Mavi giyme tanrlar
Seni k sanrlar Diyarbakr 23
Al geydim alsn diye
Mor geydim sarsn diye
Kimselere varmadm
Sevdiim alsn diye
Manisa 69
Mavilim diyemedim de
Al yeil giyemedim
Tokat 40
Gzlerin kapatm Kars Sivas
Edirne stanbul zilfin pahas
Giyinmi kuanm haslarn has
Giyinmi yeili allar ah eker
Erzurum 162
Arabas mavi boya
Bandaki zarif oya
Kiremit bacalar
Giydim alacalar
skee 182
Sivas 462
Dam stne ul serer

Bilmem yar kimi sever
Onun bir sevdii var
Gnde on eit giyer Sivas 646
Giyim-Kuam, Tak ve Aksesuarlarn Nitelikleri

Sz konusu rnler halk arasnda deiik biimlerde nitelenmitir. En ok rastlanlanlar
unlardr:
All bamak, ipekli ba, mor bere, mor cepken, srma cepken, atlas cepken, ipek araf, cect
orap, gara uha, mavi don, yeil don, krmz don, dkmeli don, it enteri, gara enteri, ak
enteri, mor fistan, basma fistan, ipek fistan, katl fistan, krmal fistan, it fistan, finor fes, eri
fes, moda fes, boz papa, krmz kynek, keten gmlek, keten kynek, tafta kynek, siyah
gmlek, melez kynek, ipek kuak, trabulus kua, al kua, acem kua, altn kemer, ince
kemer, aynal kemer, kara kalpak, incili sedef kol ba, sedef nalin, kali potin, beyaz
petamal, al yeil petamal, alaca petamal, sar petamal, sar pabu, siyah puu, setre pantol,
al al, mavi al, lahuri al, acem al, al yeil tlbent, yeil vala, all yazma, sar yazma,
kandilli yazma, dal yazma, pullu yazma, kolal yazma, al yemeni, mor yemeni, tural yemeni,
srma yelek, basma yelek, skma (yelek), altn yzk, gm yzk, elmas yzk, elmas kpe,
altn kpe, ar kpe, meng kpe, saraltn (sar altn), ellilik altn, altn hamayl, ipek
mendil, mor emsiye, al kna, kara kna, yzlk lira, mecidiye paralar, gm gerdanlk,
sedef gerdanlk.
356
SONU
Derinlemesine incelemek yle dursun, sadece trkler penceresinden bakldnda bile, Trk
giyim kuam ve sslenme sanatna ilikin malzemeyi bir bildiri kapsamna sdrmak
mmkn olamamaktadr. Esasen konuya ilikin daha ok sayda trk bulunmaktadr. Bu
trklerin her birinde Trk giyim kuam ve sslenme sanatna ilikin temalarn ince bir zevk
ve estetik anlayla ilendii grlmektedir.
Giyim kuamda yazma, entari, kemer, yemeni, kundura, sal ve alvar; taklarda bilezik,
yzk, gerdanlk ve kpe; kokularda mis, gl, lavanta; sslenmede srme, kna ve rastk ne
kmaktadr. Boya ise sadece bir trkde konu edilmektedir. Buradan da, Trk folklorunda
ka, gz, el ve yanak ssnn nemsendii, dudak boyasnn ise hemen hemen hi
kullanlmad anlalmaktadr.
Giysilerle ilgili olarak eitli renkler kullanlmtr. Ancak bunlardan al, yeil bata olmak
zere krmz, pembe, mor, beyaz ve alacal renklerin ne kt, karann ise yas iareti
olduu grlmektedir.
Trk folklorunda ba rts ve dier giysilerin rtnmek yannda bir gzellik ve estetik arac
olarak kullanlmas dikkat ekicidir.
Trklerimiz penceresinden bakldnda, giyinip kuanmak ve allanp pullanarak sslenmek
Trk kadnnn vazgeilmez bir yaam biimi ve estetik anlay olarak grlmektedir.
NERLER
1. Giyim kuam ve sslenme sanatmza ilikin her trl malzeme yre yre toplanarak bir
devlet mzesinde otantik haliyle muhafaza edilmelidir. Ya da bu konudaki muhtemel eksikler
giderilmelidir.
2. Sz konusu geleneksel deerlerimizin amzda otantik biimiyle kullanlmas pek
mmkn olmasa da bunlardan alnacak tipik motiflerin modern hayata uyarlanarak
yaatlmas ve gelecee tanmas salanmaldr.
3. Geleneksel deerlerimizin korunup yaatlmasnda trklerin dili, her konuda olduu gibi
giyim-kuam ve sslenme sanat asndan da nemsenmeli ve ciddiye alnmaldr.
KAYNAKA
TRT Trk Halk Mzii Repertuar 1- 4471
357
TRKYEDE DZENL VE DSPLNL HALK OYUNLARI

FAALYETLERNN ERZURUM ERKEK GYSLER ZERNDEK
TESRLER
Ar. Gr. Zinnur GEREK 119
Ar. Gr. Dr. Alparslan NVEREN 120
GR
nsanlarn giyinip kuanmalar insanlk tarihi ile balar. lkel insanlarda giyim; balangta
tamamen d etkenlerden korunma sebebi iken, tarihi ak ierisinde; zellikle iklim, din, ve
teknolojiden etkilenerek, srekli bir geliim gstermitir.
Giysi ilevsel bir kltr esidir. Bu sebeple bir toplumun geleneksel kyafetleri incelenirken;
hangi tarihlerde, ne gibi tesirler altnda kald, nasl kyafetlere brnd, kullandklar
kumalarn cinsi ve eitleri, btn ynleriyle ele alnmal ve buna gre deerlendirilmelidir.
Giyimin ortaya kma sebeplerinden biri olan, iklim ve tabiatn zararl etkenlerinden korunup
yaam koullarna uygun hareket etme, insanlk tarihinin giyim srecinde nemlidir. Trkler
de yaadklar corafyada ncelikle iklim koullarnn gerektirdii ekilde giyinmilerdir. Bu
nedenle zellikle Anadoluda iklim ve corafi koullara dayal, blgesel giysi farkllklar ve
buna bal olarak da giyim-kuam zenginlii olumutur.
Trkler slamiyeti kabul ettikten sonra dinin esaslarna ve ilkelerine sk skya balanm,
dinleriyle birlikte yava yava eski kyafetlerinden de vazgemitir. slamiyetin farz ve
snnetlerine uyma eilimi ile giydikleri yeni giysileri zamanla kurallatrm, bu ekilde baa,
ayaa, ste, alta vs. giyilen kyafetleri de deitirmitir.
Anadolu insannn giyim anlay zerinde iktisadi, ekonomik, kltrel, mesleki, ruhi ve
sosyal gruplamalarn da etkisi olmutur. nsanlar giyim ihtiyalarn karlama esnasnda;
ekonomik durumlarna gre hareket ederken, ayn zamanda mevcut adetlere uyumlu, gzellik
anlaylarna ve kiiliklerine uygun kyafetler giymeye de zen gstermilerdir. Bylece
giyim-kuam toplumun sosyal, kltrel ve ekonomik yapsyla doru orantl bir geliim
gstererek, gnmze kadar gelmitir. Bu gelimeler ve buna bal olarak ta bir takm
deimeler bundan sonrada srp gidecektir. nk her folklorik malzeme gnn artlar
zerinden kendini yeniler, gelitirir ve yaamna bu ekilde devam eder. Bu durum folklorik
rnlerin hemen hemen tamam iin geerli bir kouldur.
Anadoluda Cumhuriyetin ilanndan sonra gerek klk-kyafet kanunu ve gerekse teknolojik
sebeplerden dolay insanlar gndelik hayatlarnda geleneksel giysilerini kullanmamaya
balamtr. Ancak zenle muhafaza ettikleri bu giysilerini zel gnlerde (nian, dn vs.)
giyinerek yaatm ve gnmze ulamasn salamlardr.
19. yzylda teknolojinin hzl gelimesi ile kapal ekonomilerde grlen; herkesin ihtiyacna
gre kendi kyafetini kendinin yapmas, konfeksiyon ve modann balangcyla yerini fabrika
rnlerine brakmtr. Bylece Anadoluda ipinden, kumann dokunmasna ve dikimine
kadar tamamyla el rn olan ve belli bir millilik, yresellik tayan kyafetler, teknolojinin
geliimiyle deimitir. Konfeksiyon ve modann etkisiyle, ayn zamanda ekonomik gce de
bal olarak, hzla gelien bir giyim sektr olumutur. nceleri bu sektr elinde tutan
119
120
Gazi niversitesi, Beden Eitimi ve Spor Yksek Okulu / Ankara

Frat niversitesi, Beden Eitimi ve Spor Yksek Okulu / Elaz
358
kk esnaf ve zanaat erbaplar var iken, bu gn bu esnaf ve zanaatkrlar bir bir ortadan
kalkm; el iilii de yerini makinelere brakmtr.
Erzurumda eskiden geleneksel kyafetleri diken esnafa abac denilmekteydi. Esnaf snf
ierisinde zel bir yeri olan halkn giyim ihtiyacn karlayan abaclk meslei ehrin
ortasnda Kavaflar ars denilen darack bir sokakta iki geeli alak ve kk dkknlarda
faaliyetlerini yrtmekteyken teknolojik gelimeler sonucunda giderek nemini yitirmi ve
tarihe karmtr.
Erzurumun kltr tarihini inceleyen hsan Cokun Atlcan Erzurum Barlar ve Yresel
Giysileri adl kitabnda abaclk meslei ile ilgili unlar anlatyor. Abaclarn kk
dkknlarnn ilgin bir yan vard. Hi birinin vitrini, cam, erevesi yoktu. Dkknn iinde
kuma ve dikilmi elbiseleri koymak iin bir-iki raf, yerde yass minderler bulunurdu. Yaz k
esnaf akta kar komularyla sohbet edip akalaarak alrlard. Abaclar Erzurum
erkeklerine kazaki, zva, yelek, alvar dikerlerdi. Bu giysilerin hepsi saf koyunynnden
rlm ve yerli tezghlarda dokunmu kumalardan yaplrd. Koyunynleri ve deiik renk
ve tonda olurdu. Kuman rengine gre boz (gri), ekeri boz (gri bej, tabaya yakn ), tatl
kahverengi (krmz) isimlerini alrd. Bu kumalarn hepsine al ad verilirdi. Bu allar
Erzurumun deiik yrelerinde dokunur, dokunduu yerin adn alrd. rnein Tortum al,
Ovack al, Kk Kynn al, Vahtimuz al, Oltu al, Livane al vb.
Bu allarn en makbul de kuzu ynnden dokunmu olanlaryd. En ok tortum al
kullanlrd. lkel tezgahlarda dokunan bu allarn eni 23-25 cm arasnda deiirdi. Abaclar
bu kumalarn enlerine tahta diyorlard. Normal bir gngrmez zva alt tahtadan yani alt
para kumatan yaplrd. Bu kumalardan yaplan giysilerin stnde siyah kaytan ilemeleri
ve motifleri ok gzel dururdu. Erzurum erkeklerinin orijinal giysileri bunlard.
ESKDEN ERZURUMDA GYLEN GELENEKSEL ERKEK GYSLER
Gnmzde kullanlan erkek giysisi dnda eskiden Erzurumda kullanlan bir baka giysi
daha vard. Bu giyim tarz daha eski ve kullanm halk arasnda daha youndu. Asl orijinal
erkek kyafetleri bunlardr. Bu kyafetle birlikte kullanlan ba giysisi de mevcuttur. Kuma
yrede koyunynnden dokunan al kumatr ve rengi boz (gri), ekeri boz (gri bej, tabaya
yakn ), tatl kahverengi (krmz) tonlardadr. Bu kumalardan yaplan giysilerin stnde
siyah kaytan ilemeler olduu gibi kaytansz olanlar da vardr.
BA GYSS
Erzurumda baa, dalfes denilen fes giyilmekte idi. Fesin etrafna (Amame, Abaniye,
Ahmediye, Kefiye) ad verilen ince rlm kumalardan sarklar sarlr, bir ucu sol kulak
arkasndan ene dzeyini gemeyecek biimde yanak zerine sarktlr.
Fe s - Ahmediye
Gmlek
359
GMLEK
fanila ya da eskiden adna kynek denilen ince patiskadan yaplm ten giysisi stne
eitli kumalardan desenli desensiz gmlekler giyilirdi. Yakalar dik nden dmeli olan bu
gmlekler Erzurumun sert iklimine gre klk ve yazlk olarak dikilirdi. Klk gmlekler
kaln kumalardan yapld gibi pamuk srmal olanlar da vard.
YELEK
Yakas ene altna kadar uzanan, gsn tam orta ksmnda eteklere kadar iki sra ilik ve
dmesi bulunan yelek eklidir. Daha ok yallarn ve esnaf takmnn giydii bir yelektir.
Yelein ilik ve dmeleri kaytandan yaplmakta olup, dmelere sigil denilmektedir. Gse
gelen ksm iki kat olup, her iki tarafa da ilik ve sigil konulduundan ift kapakl yelek olarak
adlandrlmaktadr. Yelein her iki yannda yelein zerine dikilmi cepler vardr. Genelde
zvayla ayn renk ve kumatan yaplmaktadr.
Yelek
Gngrmez Zva
ZIVA (Gngrmez Zva)

Erzurumda daha ok; kyller, iftiler ve yallar tarafndan giyilen, yrenin en eski zva
eididir. Cep azlarndaki motifler kaytan ilemedir. Yanlarda, paalara kadar uzanan ve
paalarn etrafnda mat ve parlak kaytan eritler vardr. Belde ukur bulunur. Klk olanlar
astarl, yazlk olanlar ise astarszdr. Gngrmez Zvann en byk zellii ceplerin
etrafndaki kaytan ilemeleridir. Ukur skldnda arkada oluan gelii gzel kuma
birikintisine galle paalarn galleye yakn st ksm ile galenlin birletii yere ise at veya
zahma denilmektedir.
Gngrmez zva doramal zvann yaplmasndan sonra genler ve orta yallar tarafndan
fazla rabet grmemi ve genelde yallar tarafndan giyilmitir.
KUAK (AL)
Erzurum geleneksel erkek kyafetlerinde, zva ile yelein birletii ukur ksmna balanr.
Genler Trablus al, orta yallar Horasan veya Lahor al, yallar ise Tosya al denen
kuaklar kullanmtr.
GAZEK (KAZEK)
Bir zamanlar abaclarn zenle dikip iledikleri, Erzurumlu erkekler tarafndan giyilen, uzun
kollu bir ceket trdr. Gazekinin ceketten farkl yan; yakasz ve kaytanlarla ilemeli
oluudur. Kaln kumatan astarl olarak giyilen gazekiler, cumhuriyetin ilanndan sonra
giyilmemeye balanmtr.
360
Kezeki
ORAP-AYAKKABI
Ayaa eskiden yerli ynden nakl veya naksz oraplar giyilirdi elde rlen bu oraplarn
naklar da ayr ayr isim ve anlam tard.
Ayakkab olarak yemeni giyilmekteydi. Yemeniler siyah deriden yaplr ve alt kselenin
burun ksm ayakkab zerine kvrlarak uzatlr. Ayakkabnn arkasnda bulunan, uzunca olan
gen ksma poik denilir, yemeni ayaa bu poikten tutularak giyilirdi.
Yemeni
Serhatlk
SERHATLIK
Deriden yaplan, kk boyutlu, bir ucunda toka dier ucunda uzunca bir kay olan ve
kuan altndan bele balanan mein kuaktr. Serhatln zerinde gzler bulunur ve bu
gzlere azlk mendil, ak gibi cep eyalar konulmutur.
Cumhuriyetin ilk yllarnda yrenin geleneksel giyim tarznda bir takm deiimlerin
olduunu yrede abac esnaf olarak adlandrlan giysi ustalarndan bilmekteyiz. Erzurumun
erkek giysilerinin orijinal kuma el tezghlarnda dokunan al kumalardr. Fakat fabrika
kumalarnn kullanmyla birlikte giysilerde deiim sreci hzlanmtr. 1900lu yllarn
banda yrenin geleneksel giyim tarzna bal kalnarak gnn artlar ve genlerin istekleri
dorultusunda abac ustalar giysilerde bir yenilik balatmtr.
Atlcann tespitlerine gre; Gngrmez zvann gelitirilip doramal duruma
getirilmesinin bir serveni vardr. Gn gelmi kimi yenilii seven, moda icad eden genler,
gngrmez zvann biimini deitirip daha zarif ve ssl bir giysi biimi ortaya atmtr.
Kendilerinin beendii yeni biim abaclar tarafndan da benimsenerek yaplmaya
balanmtr. Ama doramal zvann dar oluu bacaklar sk skya sarmas ve arka
ksmnda gallenlin zengin pilelerle ssl olmas nedeniyle kimi yal tutucu Erzurumlularca
sert tepkiyle karlanmtr. Bu zvalar giymi olanlar nerede grlrse durdurularak
galleleri kesilmitir. Bylesi sert tepkilere ramen doramal zva, gngrmez zvann
yerini alm ve baka bir deiikliye uramadan gnmze kadar ulamtr. Konuyla ilgili
aratrmalar kapsamnda yaayan son abac ustas Sadk Boynukalnn ifadesine gre
doramal zva ve buna bal olarak ta giysinin dier blmlerindeki deiimin ya yz yl
gememektedir.
361
Yine Sayn Hulki Taftalnn Abac Hakk Ustadan edindii bilgilere gre de dadalarn
giyindii giysilerin zamanla bir deiime urad ifade edilmektedir. Hakk Ustann
anlattna gre; Eski zvalarn alar (galle) bol ve sarkk yaplrd. stne giyilen yelek
dik yaka, apraz dmeli ve kaytansz dikilir, bele al kuak balanrd. Gmlek tek dmeli
yaplrd. Kstek ya boyundan taklp kuan iinden tekrar dar sarktlr yada sadan sola
ucuna saat balayarak cebin iine sokularak balanrd. Bu giysilerin kuma al dokuma
kumatan yaplrd. Sonralar mavi uhadan yada lacivert kumatan yaplmaya balanmtr.
Ancak yukarda ifade ettiimiz sebeplerin dnda Erzurumda geleneksel kyafetlerimize
cumhuriyetin ilanndan sonra balatlan dzenli halk oyunlar faaliyetlerinin de bir takm
tesirlerinin olduu gzlenmektedir.
lkemizde dzenli halk oyunlar faaliyetleri Halk Evlerinde yaplan amatr almalarla
balamtr. O gnlerden gnmzdeki profosyonel sahne almalarna uzanan srete
giderek deien ve gelien bir sahne anlaynn varln grebilmekteyiz. Doal bir sre
olarak kabul ettiimiz bu durumun halk oyunlarmza olumlu ve olumsuz tesirlerinin olmas
da kanlmazdr. Oyunda ve mzikte eitli deiimler sz konusu olmakla birlikte giyside de
ciddi bir farkllamann yaand bilinmektedir.
Erzurumda dzenli halk oyunlar faaliyetlerinin giysi zerindeki tesirlerini doru analiz
edebilmek iin konunun tarihsel srete ele alnp deerlendirilmesi gerekir.
lk olarak dzenli bir bar ekibinin 1926 ylnda muallim mektebinde varl gze
arpmaktadr.
1926 Muallim Mektebi
1937 Cumhuriyet Bayram Kutlamalar
Cumhuriyetin 10. ylnda yaplacak bayram enliklerinde bar ekibinin, ehrin muhtelif
yerlerinde gsteri yapmas dnlr. Erzurumda bar tutanlar tespit edilir ve hepsi bir araya
getirilir. Fotorafn verdiimiz bu ekip bir tespite gre 10. yl, dier anmsamaya gre 1937
cumhuriyet bayramnn ansdr. O gnk giyim tarzyla bugnk arasndaki fark bariz bir
ekildedir.
1934 ylnda Albay hsan Yavuzer silah fabrikasnda ilk defa dzenli bir ekip oluturur. Bu
durumu hatralarnda yle anlatyor: 1934 senesinde Erzurum silah fabrikas mdr olarak
geldiim zaman. Folklor oyunlar ve danslar memlekette alaka ekici bir vaziyet
aldndan, Erzurumun hakiki vehesini ve stn vasflarn efkr umumiyeye
duyurabilmenin bu ynden kabil olabileceini dnerek, bu stn oyunumuzu memleket
lsnde tantmak ve sevdirmek kararn verdim. Erzurumda edvar ve ahlaklaryla bu ideale
hizmet edebilecek kabiliyette memleket evlatlarndan drdn (Efendi, Mevlt, Nurettin,
Kk Nurettin) ve davul zurnacy fabrikaya ii olarak aldm... Erzurum Gc nam ile
bir spor kulb tekil ettim. Bu kulbn en mhim kolu BAR kolu idi
362
Barclara uhadan elbise, ipek kuak, rugan pabu yaptrdm. Medeniyet alameti saylan
kravat da giyimlerine ilave ettim. 12 bar gruba taksim ederek her akam fabrikann
nnde egzersiz yaptrdm. Bu sratle, oyunun btn figrleri son deiiklikleriyle en ince
noktalarna kadar ilendi ve bu gnk hatasz ve aheser bar meydana geldi.
1934 Oca (Silah Fabrikas) Bar Ekibi
1943 Erzurum Lisesi
1943 ylnda hsan Cokun Atlcan Erzurum Lisesinde Halk Oyunlar almalarn balatarak
olaya daha hzl bir ivme kazandrmtr. Balangta drder kiiden oluan 5 grup bar ekibi
oluturmu daha sonralar 40 kii ile almalarn devam ettirmitir. O tarihte diktirilen
elbiseler halen okulda bu tip faaliyetlerde kullanlmaktadr.
19521955 Palandken Spor Kulb

19521955 yllar arasnda halk evlerinin kapatlmas sonucunda Erzurumda folklor ve
tiyatro faaliyetleri palandken spor kulb ats altnda yrtlmeye balanmtr.
Nihayet 1954 ylnda Halk Oyunlar Halk Trkleri Dernei Kurulmutur. te
Erzurumun halk oyunlar faaliyetleri gerek dzen ve disiplinine bu tarihten sonra
kavumutur. Devletten ciddi bir maddi kaynak elde eden dernek yneticileri zel bir itinayla
o yllarda yaayan abac ustalarna bu gn giyilmekte olan elbiseleri diktirmilerdir. Bu
sreten sonra yrenin geleneksel erkek giysilerinde kayda deer bir deiim yaanmamtr.
363
GNMZDE ERZURUMDA GYLEN GELENEKSEL ERKEK GYSLER

Bugn Erzurumda kullanlan erkek giysileri, geleneksel giyim tarzna bal kalnarak, gnn
artlar ve genlerin arzu, istekleri dorultusunda Abac Esnaf (ustalar) tarafndan retilmi
bir giyim tarzdr. Daha sonralar zellikle cumhuriyetin ilk yllarnda balayan dzenli halk
oyunlar faaliyetleri kapsamnda giysi bir kez daha deiime uram ve gnmzde
kullanlan son halini almtr.
Gnmzde Erzurum yresinde merkez ve kyleri dhil geleneksel erkek giyimi gncel hayat
ierisinde tamamen fonksiyonunu yitirmitir. Yre halk cumhuriyetten sonra kademe kademe
bu giyim tarzndan vazgemi, giysiyi yalnzca halk oyunlar gsterileri, festival, yarma vb.
faaliyetlerde giyinmektedir.
Erzurum halk oyunlar topluluklarnn giyindii bu kyafet, Osmanlnn son dnemi ve
cumhuriyetin ilk yllarnda abac ustalarnn gnn koullar zerinden gelitirdii ve genler
tarafndan itibar gren geleneksel bir giyim tarzdr. Dikkat edilirse bu giyim tarznda giysinin
tamamnda bir darlama, yani bedeni skca saran bir durum sz konusudur. Ayakkab alt
ksele deri ve zeri olduka estetiktir. Gmlek ince ipek ya da poplin kumatan ve makina
iilii youndur. Yelek ve zvada kaytan ilemeler olduka zengin ve estetiktir. Bu tarz bir
giysi biiminin gncel hayat ierisinde kullanm ok fonksiyonel deildir. Bu giysi zel bir
tasarmdr ve zel gnlerde giyilmitir.
GMLEK
Srta giyilen gmlek; ipek veya poplin kumatan, beyaz renkte yaplmaktadr. Gmlein
yakas; boyuna paralel kesilip, yukarya doru iki parmak geniliinde dik olarak dikilen ve
hkim yaka olarak adlandrlan biimdedir. Yaka sa yan tarafta iki dme ile iliklenir.
Bedenin st ksmnda, bu iki dmenin altnda, aaya doru sral 5 veya 7 adet dme
vardr ki bu ksm adeta bir kapak eklinde olup, gs ortasna kadar uzanmaktadr.
Gmlein kollar uzun, kol azlar manetlidir. Yaka ve kollardaki manetlere siyah veya
lacivert renkte biye geirilir. Yakann, altndaki kapak ksmnn ve kol manetlerinin zeri
beyaz iplikten yaplan makina ilemesiyle suta veya baklava dilimli motiflerle sslenir.
Grld zere bu gmlek teknolojiden faydalanlarak hazrlanan bir giysi tasarmdr.
Bunun sebebi halk oyunlarnn sahnelenmesindeki ihtiyatan kaynaklanmaktadr. Bu durum
yalnzca gmlekte deil, kyafetin tamamnda fark edilmektedir.
364
Gmlek
Yelek
YELEK
Yelein yakas (V) kesimli, gs seviyesinin birazck stnde kalacak ekilde kruvaze
biimli ve kolsuzdur. Boyu bele kadar iner ve yanlarda, yelein zerine dikilmi cepler
bulunur. Yaka kenarlar mat ve parlak kaytanlarla ilenmi, her iki tarafa da iliklenebilen bir
yelektir. Yelein arka ksm astar kumatan yapld gibi, n yzde kullanlan kumatan da
yaplmtr. Yelein n ve arka yznde youn bir kaytan ilemesi hkimdir.
ZIVA (Doramal Zva)
Doramal zva dier zva eitlerinin gelitirilmi bir biimidir. Beli ukurlu, ii astarl,
kaytanlar; tpk pantolondaki t yerlerinde olduu gibi nde ve arkadadr. Zva bacaklar
saracak ekilde dardr. Galle denilen arkadaki ksm pilelidir. Paa azlar geni ve kaytan
ilemelerle ssldr. Dolmacep olarak tabir edilen, sadece ekil olarak var olan, kapal
kenarlar birbirine dikilmi, almam cepleri vardr. Doramal zvann ya yz yl
gemez.
Zva (Doramal Zva)

KUAK (AL)
Erzurum yerli kyafetlerinde, zva ile yelein birletii ukur ksmna balanr. Bugn
kullanlan kuak yn dokuma kumandan yaplmaktadr. Temini ve kullanm kolay
olduundan tercih edilmitir.
Kuak
Cstik
365
ORAP- AYAKKABI
Ayaa fabrika yapm siyah ya da lacivert renkli oraplar giyilmekte, Ayakkab olarak ise
cstik tercih edilmektedir. Cstik ince kei klsndan veya rugan deriden yaplr. Dz yzl
olduu gibi yandan bal da olur. Eskiden yemenileri kyller ve yallar cstikleri ise
ehirli delikanllar giyerlerdi.
KIYAFET TAMAMLAYAN UNSURLAR (AKSESUAR)
Mevcut giysilerde gm zincir kstek, en bata gelen tak eididir. Kola balanan pazbent,
kuan arasna sokulan haner ve mendil kyafetin tamamlayc paralardr.
Yukarda tantmaya altmz kyafetin retim tarihi yzyl gememektedir. Giysinin
balangta merkezde genler tarafndan giyildiini, daha sonralar da kylerde damat kyafeti
olarak kullanldn grmekteyiz. Kyafetin retimiyle cumhuriyetin ilan neredeyse e
zamanldr. Dolaysyla klk kyafet kanunu ve teknolojik sebeplerden dolay halkn az bir
kesimi bu elbiseyi gndelik yaamnda giyebilmitir.
Ayrca bu giysinin ortaya k yaklak olarak apka inklbyla da e zamanldr.
Dolaysyla bu kyafetle birlikte bir ba giysisi kullanlmamtr. Baz resimlerde karmza
kan bir ba giysisi vardr. Ancak bu ba balama stili Fevzi Bey isimli bir dadaa aittir.
Toplumun genelini balamaz. Kald ki ayn dnemlere ait baka resimlerde de apkann
kullanld grlmekle birlikte ounlukla ba aktr.
SONU
Oyunlarmz sahnede gze ho gsteren en byk unsurlardan birisi giysilerdir. Erzurumda
cumhuriyetin ilk yllarnda dzenli halk oyunlar almalarn balatan yre insan mevcut
giyim tarznn en estetik ve en yeni olanna itibar etmi ve bu giyim tarzn sahneye tamtr.
Ancak son yllarda halk oyunlar yarmalar kapsamnda Erzurum yresi erkek giysilerinin
balklarnn eksik olduu iddiasyla bir takm kurallar ve kriterlerle yaptrmlar
uygulanmaktadr. Peki, hangi bilim kurulu hangi bilimsel alma sonucunda bu karar ald
diye sormak gerekmez mi?
Giysinin tarihsel sreteki geliimi incelendiinde mevcut giyim tarzyla kullanlan
fonksiyonel bir ba giysisine rastlanmamtr. Yaklak 80 yldr yre insan giysiyi mevcut
haliyle benimsemi ve kullanmtr. Her folklorik malzeme gnn artlar zerinden kendini
yeniler, gelitirir ve yaamna bu ekilde devam eder. Bu durum folklorik rnlerin hemen
hemen tamam iin geerli bir kouldur. Dolaysyla giyim kuamdaki deiim de toplumlarn
sosyo-ekonomik ve sosyo-kltrel yapsyla birlikte gelierek srp gitmektedir.
KAYNAKLAR
ARILI, Atilla. Erzurum Halk Oyunlar ve Giysileri, T.C. Babakanlk Genlik ve Spor
Genel Mdrl Yaynlar no:125, Ankara, 1994.
ATAMAN, Sadi Yaver. Trk Halk Oyunlar Barlar, Saraltn Yaynlar, stanbul, 1977.
ATILCAN, hsan Cokun. Erzurum Barlar ve Yresel Giysileri, stanbul Erzurumlular
Kltr ve Dayanma Vakf Yaynlar1, stanbul, 1991.
BULUT, Sebahattin. Kuaktan Kuaa Erzurum Folkloru, Erzurum Halk Oyunlar Halk
Trkleri Dernei Yaynlar no:8, Ankara, 1984.
BULUT, Sebahattin. Damla Damla Erzurum, Erzurum Halk Oyunlar Halk Trkleri
Dernei Yaynlar, Ankara, 1989.
366
BULUT, Sebahattin. Erzurum ar Pazar, Erzurum Halk Oyunlar Halk Trkleri Dernei
Yaynlar, Erzurum, 1997.
GEREK, Zinnur. Erzurum li Mahalli Giysileri ve Kyl Barlar, .T.. Trk Musikisi
Devlet Konservatuar Trk Halk Oyunlar Blm Bitirme devi, stanbul, 1994.
SEVN, Nureddin. On Asrlk Trk Kyafet Tarihine Bir Bak, Kltr Bakanl
Yaynlar no:1195, Ankara, 1990.
SSL, zden. Tasvirlere Gre Anadolu Seluklu Kyafetleri, Atatrk Kltr Merkezi
367
GELENEKSEL GYSLERN HALK OYUNLARI KOSTMLERNE

GENDE ORTAYA IKAN DEJENERASYON
smail EKMEKOLU 121
lkel toplumlardan gnmze dnyann birok yerinde farkl biimlerde gelien giyim,
folklorun temel zelliklerini tayan boyutuyla Geleneksel Giyim Kuam ad altnda
karmza kmaktadr.
Giysiler kimi zamanlar gndelik ihtiyac karlarken kimi zaman zel gnler ve trenlerde
kullanlmtr. Bu srete giysiler corafi yap, dini yap, sosyo-ekonomik yap ve gler gibi
etkenlerle gndelik, zel gn, tren, yazlk-klk ve ya gruplar iin farkl ekillerde
gelimitir.
Geleneksel giysiler folklorun dinamizmini en somut tayan maddi rnlerdir. Her dnem
yaam biimine gre farkl zellikler tamtr.
Geleneksel giysiler zamanla yerini modern giysilere brakarak sandktaki veya mzelerdeki
yerini almaya balamasyla beraber hzla yaygnlaan halk oyunlarna ilk zamanlar kaynak
olmu ve belli bir sre sonra Bykehirlerde fabrikasyon retimlerine balanmtr.
retimde yresel eitmenlerin, dernek ve okullarn,
festivallerin katks olmutur.
Yaygnlama da ise yarmalar ve
Yaygnlama srecinde yaplan yanl uygulamalarla geleneksel giysiden uzak dejenerasyona

uram halk oyunlar kostmleri karmza kmaktadr.
Bu dejenerasyon;
1- Eitici ve kostmcnn eitim ve bilgi eksiklii
2- Kaynak kitaplarn yanl ve yetersizlii
3- retimde yaplan teknik hatalar
4- Kullanm hatalar ile birok blgede olmutur.
Halk oyunlar kostmlerinin hem teknik hatalarn hem de kullanm hatalarn rneklerle
anlatarak bu konudaki tespitlere nlem alnmas gerekliliini savunmaktaym.
121
Halkbilimci
368
GYS KULLANIM HATALARI 1

AYAKLAR
Renkli veya yn orap yerine sar orap, beyaz merserize orap kullanlmaktadr. ark, Edik,
iveki, Harik, Yemeni yerine naylon, rugan kalplar bozuk bantlanm ayakkablar
kullanlmaktadr. Yrk giysisi altna tokal karakter, al apik altna yemeni gibi dnem
btnlne dikkat edilmemektedir.
Krkl izme Anadolunun birok yerinde kullanlan zengin aalarn giydii izme sadece
zeybeklere has olarak yaygnlamtr. Tozluk giyilen yrelerde kolaylndan dolay izmeye
geilmitir. Aydn, anakkale, zmir gibi Trabzonda izme kvrmak kural haline
gelmitir.
Birok yrede var olan ipli ark yerini yemeniye brakmtr. Yeni nesil Trakyada ark ve
tozluk iin olmaz diyebilmektedir.
BELE GYLENLER
Kuaklar kadnlarda ya bele sarlr ya da arkaya gen gelecek ekilde Arkala olarak
kullanlr. Trabzon, Tokat vb hatal kullanlmaktadr.
nlk, futa, mezer, petemallerin hem boyutlar kk hem de ama d yanl
balanmaktadr.
Geyve arkalk (Balkesir nl), Artvin nlk (Pomak nl), Trabzon, Giresun
petamallar Kolon balar 45 metrelerden 11,5 metrelere kadar ksalmtr. Trakya
saltal giyside hem yalk hem de tokal kemer kullanlmtr. Zeybeklerde dokuma nlk
stne yalk kullanlmtr. Artvinde gm kemer yerine kumatan kemer kullanlmtr.
Zeybeklerde grnmeyen yorgan kuaklar kullanlmamtr. Silahln stne kuak
balanmtr.
Saat kstekleri kuakta veya cepte kullanlmas gereken yerde ss gibi kullanlmaktadr.
369
Erkek balk olarak kutu fesler kullanlmaktadr. Erzurum, Elaz gibi
GYS KULLANIM HATALARI 2

STE GYLENLER
1. eteklerin peleri montajl etek eklinde giyilmekte olup beden ksm kullanlmamaktadr.
2. eteklerin n peleri hatal toplanmaktadr.
3. Elbise ve eteklerin boylar adm gstersin diye ksa balanarak don ortada kalmaktadr.
4. likler kullanlmyor veya boylar ksa tutuluyor.
5. Giysilerde dernek sembol, ay-yldz kullanlmaktadr.
6. Yrede olmayacak renkler uygulanmaktadr.
7. Yrelerin giysi renkleri sabitlenmitir. Adyaman kahve, Trabzon siyah gibi
8. Giysi btnlne dikkat edilmemektedir. Basma etek saten alvar Artvin, Mardin.
9. Kentsoylu, sarayl veya ky kltrn btn olarak yanstmaldr.
10. Dinar, Burdur gibi stilize giysiler kullanlmaktadr.
11. Kafkas ve Balkanlarn Trklerle ilgisi olmayan giysileri kullanlmaktadr.
12. Yrelerdeki varyantlarda yaygn olmayan veya oyunlar olmayan giysileri
kullanlmaktadr. anakkale Pomak gibi
13. Bindall yresel giysi olmamasna ramen birok il kullanmaktadr.
14. Yeni il olan yerlerde farkllk yaratmak iin tasarmlar yaplmaktadr. Dzce, Yalova,
Karaman, Aksaray, Kilis gibi
15. Giysilerde yazlk-klk ve dnem btnl olmaldr.
16. Gm veya tokal kemer olmayan yrelerde zengin, ssl olsun diye kemer
kullanlmaktadr. anakkale, Eskiehir, Kayseri gibi
370
TEKNK ZELLKLER 1
KUMA-KESM
Yn uha, ayak gibi kumalar yerini naylon gabardin, alpakaya brakmtr. pek-pamuk olan
kutnular yerini polyester baskl satenlere brakmtr. pekli elmasiye-atlas saten yerini
polyester satene brakmtr. Brmck kuma yerini dz beyaz ile bezine brakmtr. Diril
kuma yerini izgili veya dz beyaz popline brakmtr. Tiftik al apik yerini pamuklu ya da
polyesterli al apiklere brakmtr.
Tela ve astarlar kuman cinsi ve yaplacak ilem dikkate alnmadndan rnler ksa srede
bozulmaya balamaktadr. Doru kalp kartlmad iin giysiler orijinalden uzaklamtr.
El ileme ve naklar yerini ileme makinesi ve bilgisayarl nak makinesine brakmtr.
Dikimde geleneksel uygulamalar dikkate alnmad iin sonu iyi kmamaktadr.
Folklorik kesim; El tezghnda yaplan kumalar her yrenin ihtiyacna ve amacna uygun
olarak fire vermeden en hesaplarna gre kesilerek dikilir. Bu kesimde kol altlar ya ak ya da
kulu tip kesilir. Kol oyuntulu kesilmez. Bu tarz kesim ve dikimler halk kltrnn kendi
kendine renme ve yapma ilkesiyle hem pratik hem de ekonomik ekilde yaplmaktadr.
TEKNK ZELLKLER 2
RNEKLER:
CEPKENLER
1. Kol kesimleri oyuntulu deildir. Kol alt kulu tip kesimdir.
2. nler apraz ak kesilmemelidir. Gbei kapatmaldr.
3. Sfr yaka olanlara yaka taklmaldr.
ETEKLER
1. Kutnu, Kemha gibi izgili kumalarda kollar boyuna deil enine kesilmelidir.
2. n ve arka peler belden aaya apraz genileyerek inmelidir.
3. Gneydou eteklerinde kenarlarda sim har kullanlmaz.
4. boylar diz alt yer arasnda olmaldr.
5. Kimi yerlerde birit dme ve cepte kullanlmaktadr.
371
BRMCK
Orijinal brmck gmlekler n ve arka tek para ve kollar birer paradan oluur. Yaka ve
kollar oyaldr. Sfr veya yaka taklr. Hkim yaka beyaz ile bezi deildir.
LKLER
Boylar kalay kapatacak ekilde uzun olmaldr. Kimi yrelerde hi kullanlmamakla birlikte
kimi yrelerde ksa kullanlyor. etek yrtmalarndan i donu grlyor.
GMLEKLER
Yaka sfr veya hkim kesilir. nden ak, yandan ak, nden patl ve omuzdan patl
ekillerdedir.
ERKEK YELEK-CEPKENLER
al apik kollar boyuna deil enine kesilmelidir ve kol alt ak olmaldr. Krk dme yelek
fermuarl olmaktadr. Yeleklerin cepleri yaplmamaktadr. apraz yelek ve cebedanlarn
nleri daralarak nerdeyse kruvaze ekli yok olarak u uca iliklenmektedir (Trakya cebedan,
Trabzon yelek). Kartalkanatlar orijinal biimden uzak n ve arka yanlar olmadan
kesilmektedir.
ALVARLAR
Gneydouda peykler (alar) ksalm oyuntulu hale gelmitir. Ayrca ukur yerleri de yanl
yaplmaktadr. Trakyada poturlarn alar da ayn ekilde ksalm, cepler ve ieme delikleri
unutulmutur. Zeybek akrlar ile zpkalarn krkleri daralmtr.
SONU
Geleneksel giysiler; halkn kullanmak zere kendisi iin rettii giysilerdir. Her yrenin belli
bir zellii olduu gibi, kiilere gre de farkllklar gsterir. Halk oyunlar kostmleri ise
halka sunmak iin retilen, sahne kostmleridir. Halk Oyunlar kostmlerinde, her ne kadar
geleneksel giysiden yola klm olsa da, bir takm dzenlemeler yaplmaktadr. Bu
dzenlemelerde yresel kalp ve motifleri deitirmeden, tek tip model ve renk uygulamalar
sz konusu olabilir. Ancak kuma, kesim, ileme, nak ve dikimde yaplan uygulamalar ve
giydirme hatalar giysilerin yozlamasna neden olmaktadr. Bu duruma da eiticilerin,
372
kostmclerin, yarma seici kurullarnn, ilgili kitaplarn (bakanlklar ve kiisel) yetersizlii

ve bilgi eksiklii dolaysyla gelinmitir.
Bunlarn yan sra, kurum ve kurulularn kostm ucuza mal etme abas da, bu yozlamaya
katkda bulunmaktadr.
Peki, bu yozlamadan nasl kurtulacaz?

ncelikle kostmclerin iyi bir terzilik altyapsyla, yresel kumalar, ileme tekniklerini,
folklorik kesim zelliklerini bilip, yreler hakknda detay bilgiye sahip olmalar
gerekmektedir. Halk oyunlar eiticileri, akademisyenler, konuyla ilgili kurum ve kurulular,
yarma seici kurullarnn bilgi sahibi olmalar ve bu bilgileri objektif bak asndan
ayrlmadan kullanmalar gerekmektedir. nk var olan bozulmaya, ancak kar ilikileri
gdlmeden, salt Halk Kltrne katks dnlerek yaplan abalar engel olabilir. Kaynak
kiilere karn, kaynak kitaplarn yetersizlii de sz konusudur. Bilinenlerin yazya
geirilmesi, elimizdeki kaynaklarn oalmas kukusuz lehimize olacaktr. Halk giysilerinde
yozlama demek, Halk Kltrnde yozlama demektir. Yozlamay engellemek zere
attmz her adm, Halk Kltrne bir katkdr.
373
VAN YRES KADIN - ERKEK KOSTMLERNDEK ETLLK

r. Gr. Cenap GNGR
Van; tarih boyunca bulunduu konum gerei, nemli illerimizden birisi olmutur. Dousunda
ran, batsnda Bitlis, kuzeyinde Ar, gneyinde ise Hakkri ve Siirt ile snr olmasndan
dolay, zengin bir halk kltrne ev sahiplii yapmtr. Bu kltrel zenginliin en somut ve
gzle grlr olan ise geleneksel halk giysileridir. rnein; ran ile olan snr
komuluundan dolay g eden Acem Trkleri Vanda yerleik durumdadr. Yre kltr
zerinde de etkileri grlmtr.
Ayrca Van nemli bir corafi yapya da sahiptir. l merkezinin bulunduu alan dz bir ova
eklindedir. ehirin gneyi ve gneydou kesimleri sra dalarla evrilidir. Bu blgelerin sra
dalarla evrili oluu, k aylarnda merkezden ok, komu olduklar Hakkri, Siirt, Bitlis gibi
illerle daha yakn kltrel iliki kurmalarna neden olmutur. Bakale, atak, Grpnarn bir
blm Hakkri yresi kltrel zelliklerine; Geva, Bahesaray gibi ilelerin ise Bitlis ve
Siirt yresi kltrel zelliklerine daha yakn olduklar grlmtr. Dolaysyla iklim
koullarnn halk kostmleri zerinde nemli etkileri olduu grlmektedir.
Halk giysileri zerindeki bir baka ve nemli etkende airet yaplanmasdr. Yre kltr
zerinde etkili olan bu yap, dorudan kostmleri de etkilemitir. Van yresinin bugn de
bnyesinde yaatt kltrel zenginlikler sayesinde, olduka geni ve birbirinden farkl bir
giyim eitliliine sahip olduunu sylemek yanl olmayacaktr.
Yre giysilerindeki eitlilii iki farkl nedenle ele alabiliriz.
a) Corafik Konum
b) Airet yaplanmas
Dz ova ve merkezde giyilen kostmlerin daha zengin ve gsterili bir tarz olduu
grlrken, dalk ve krsal kesimde giyilen kostmlerin ise, airet yaplanmas ve merkezle
irtibatn az olmasndan dolay daha sade bir giyim tarz olduu grlmektedir.
Kadn ve erkek kostmlerindeki eitlilii baa giyilenler, bedene giyilenler ve ayaa
giyilenler olarak ele aldmzda bu zenginlik net bir ekilde gzkmektedir.
VAN YRES KADIN KOSTMLER
Baa giyilenler
Vann merkezinde, yakn ile ve kylerinde kadnlar balarna sal fes (kofi) ad verilen
balk giyer. Kofi, krmz uhadan yaplm olup kaytandan salarla sralanmtr. st ksm
ise motiflerle ssldr. Kofinin n ksmna sarkan salar aln hizasnda, arkada kalan ksm
ise bel hizasna gelecek kadar uzundur. Kofinin stne ise yresel ad Leek olan, etraf
oyalarla ssl yazma rtlr. Bazen bata kofi olmadan da leek taklr. Gndelik ba
balama ekli olarak bunu ska grmek mmkndr.
Benzer ba balama ekilleri yrenin kuzeyindeki ile ve kylerde de grlmektedir. Vann
kuzeyindeki (Muradiye, aldran, zalp gibi) ileler ve bunlara bal kylerde de
374
merkezdekine yakn ba balama ekli grlr. Ba balamadaki tek fark, leek zerine aln
hizasndan sarlarak ban arka tarafnda dmlenen bir pounun balanmasdr.
Gneyde ise daha zengin ve farkl ba balama ekilleri grlr. rnein Bruki aireti
Grpnar ve evresinde farkl ekilde ba balar. Tepesi paralarla ssl, zerine renkli poular
balanan kofi giyer. Grpnarn gneyi, atak, Bakale gibi Vann ileleri ve buralara bal
kylerde yaayan Ertoi, Mamuran, Giravi, Mamedpiran gibi airetler ise adna Kesirevan
denilen ipek balk giyer. Balk bir kee fesin evresine, etrafndaki desenler ve ip yumaklar
gzkecek ekilde zenle sarlr ve arkaya sarktlr. Ayrca bu yrede gndelik olarak daha
sade bir ba balama ekli de vardr. Kemik rengi veya beyaz olan yazma, ban st
ksmndan gen eklinde sarktlp ene altnda boyuna sarlacak ekilde rtlr.
Bedene giyilenler
Vann merkezinde kadnlar; kadife kumalardan yaplm, etekleri belden bzgl ve ayak
bileklerine kadar uzanan, klo biimde dikilmi fistan(entari) giyerler. Yaka, kol ve etek
azlar sim ilemelidir. Fistann iine keras denilen etekleri diz altna kadar uzanan
ilik(gecelik) giyerler. Kerasn etekleri yine tentene denilen dantel ilemelidir. Alta ise belden
diz altna kadar uzanan hafif bolca bel ve bacak ular bzgl uzun tuman(don) giyilir.
Kuzeydeki ile ve kylerde bedene giyilen fistana Dere ad verilir. n ak ve belden
pilelidir. Pazen ve jarse gibi dz veya iek desenli kumalardan yapld grlr. ste ise
yine kolsuz yelek giyilir. Yeleklerin yakalar sim ilemeli olabilecei gibi gm paralarla da
ssl olabilir. e keras, onun altna ise belden diz altna kadar uzanan hafif bolca olan ve
adna (derpe) denilen uzun don giyilir. Ayrca kol azlarna bal dirsee kadar sarlan ya da
dirsek ve kol bilekleri bzgl, adna Levendi denilen kolaklar taklr. Bu kolaklar i yapma
esnasnda kol bileklerinden dirsee kadar sarlarak kollarn kirlenmesini engeller. Gneyde
ise yine uzunca fistan giyilir. Fistann n daha da aktr. Byle olmasndan dolay da iine
ilie benzer, biraz daha pileli ve desenli ikinci bir fistan giyilir. Fistan yine kemik rengi,
beyaz, bazen de desenli poplin kumatan yaplr. Bele gm kemer balanr. Balanan
gm kemerler tokal ve incedir. Vann kuzey blgesinde bele al kuak balanr. zerine
paralk denilen kemer taklr. Paralk maddi duruma gre Altn ya da gm olabilir.
Ayaa giyilenler
Merkezde kadnlar ayaklarna galo potin denilen backl, bileklere kadar uzanan, manda
derisinden yaplm ayakkab giyerler. Ayakkabnn alt ksele ve alak topukludur.
Ayakkabnn ierisine, topuu ve parmak ucu ilemeli kemik rengi yn orap giyilir. orabn
zerine kuzey blgelerde manda derisinden yaplm ark giyilir. Gneyde ark giyildii
gibi ayn zamanda el dokuma olan ve kei klndan yaplan Reik giyilir. Nedeni ise yksek
ve dalk kesimlerde k artlar ar getiinden, ayakkabnn su geirmemesi, daha scak
tutmas, birde evlerde kolayca yaplmasndan dolay tercih edilir.
Sslenme ve aksesuarlar
Vann merkezinde kadnlar gzlerine srme eker, ellerine ise kna srerler. Bunun dnda
baz airetlerde rnein; Bruki airetinde dvme de kullanlr ve sadece alnn ortasna yaplr.
Yrede aksesuar olarak genellikle gm, bazen de maddi duruma gre altn taklar kullanlr.
Taklar boyuna, kulaklara, ellere, bele takld gibi baz blgelerde buruna taklan hzma
olarak ta grlebilir.
375
VAN YRES ERKEK KOSTMLER

Erkek kostmlerinde de yukarda deindiimiz gibi blgesel farkll grmemiz mmkndr.
Kostmler birbirinden farkl iki ayr model olarak karmza kmaktadr.
Baa giyilenler
Van yresi merkezinde ve kuzeyinde yer alan ile ve kylerde erkekler balarna keeden
yaplan fes, etrafna ise Ahmediye ad verilen pou balarlar. Bu ba balama eklini Vann
kuzeyinde yer alan birok yrede grmemiz mmkndr. Vann gney dousu, Gneyi ve
batsnda ise erkekler balarna camedan ad verilen bir al balarlar. (camedan baz yrelerde
srta giyilen cepken olarak da bilinir.)
Bedene giyilenler
Vann merkezi ve kuzeyinde bulunan blgelerinde bedene uha kumatan yaplan, n ve
arkas sim motiflerle ilenmi kolsuz yelek giyilir. Yelein iine diril ve benzeri kumatan
yaplan nden dmeli uzun kollu gmlek giyilir. Alta yine ayn kumatan yaplan, paalar
ve cep kenarlar ilemeli, hafif bolca olan asz alvar giyilir. (Tercih edilen renk genellikle
mavidir.) Bele kilim motifli al kuak balanr.
Merkezin gneyi, dousu ve batsnda ise adna al-epik denilen tamamyla yre halk
tarafndan el tezghlarnda dokunmu kyafet giyilir. Bu kostmn alta giyilen blmne al,
ste giyilen blmne ise epik denir. Bedene gmlek, gmlein stne dmesiz, uzun kollu
epik giyilir. En ste ise kolsuz yelek giyilir. Gmlek diril olabilecei gibi iek desenli
poplin kumatan da yaplabilir. Alta hafif bolca asz boru paa modelinde yaplan al(alvar)
giyilir.
Ayaa giyilenler
Vann merkezi ve kuzeyinde ayaklara manda derisinden yaplan yemeni giyilir. Yemeni
alak topuklu ve sivri burunludur. Ayakkabnn iine kemik rengi yn orap giyilir.
Vann gneyi, dousu ve batsnda ise, ayaklara ark ya da elde kaln ipliklerle dokunmu,
adna Reik denilen ayakkab giyilir. Ayakkabnn iine yine kemik renkli yn orap giyilir.
al epik kostm mavi, kemik, kahverengi ve mor renklerde olabilir. Bele al-kuak
balanr. Bazen kuan zerine ise deri palaska taklr.
al-epik kostmn Van da yaayan Giravi, Mamuran, Mamedpiran ve Ertoi airetinin
baz kollar giyer. Yukarda belirttiimiz gibi bu airetler genellikle Vann dousu, gneyi ve
gneybatsnda yerleik durumdadr. Merkezde randan gen Acem Trkleri yerleik
durumdadr. Yerli halkla birlikte Acem Trkleri de uha kostm giyer. Ayrca Vann
kuzeyindeki ile ve kylerde yaayan Bruki ve buna bal airetlerde de uha kostm
grmemiz mmkndr.
Yukarda belirttiimiz nedenler Van blgesi Kadn Erkek kostmlerindeki eitlilii oluturan
en belirgin zelliklerdir.
376
OSMANLI MPARATORLUU DNEM MEZAR TALARINDAN

BAZI KADIN BALIKLARI
Prof. Dr. H. rcn BARITA
alar boyu Trk giyim kuamnn kadn, erkek ile ocuklar iin yaplm giyim ve giyim
donatm zengin eitlemelerle gz kamatrmaktadr. Bir grubu gelenek bir grubu grenek,
moda vb. gibi drtlerle ya korunarak ya serpilip gelierek gnmze ulaan giysilerin ve
onlar tamamlayan giyim donatm trlerinin kime ait olduu, kullanld zaman, kullanld
yer, kullan amac, kullan biimi dnda
giysinin yaplnda kullanlan gereler,
giysinin biimi, giysinin kesimi, giysinin
dikii, giysinin sslemeleri ve giysiyi
btnlyen giysi donanmlar deiik
disiplinlere konu oluturmaktadr. Bu konu
zerinde farkl bak alarndan almalar
srdrlmekte gnmze ulaan giysi ve
giysi donanm rnekleri yan sra
seyahatnameler, anlar, narh defterleri vb.
gibi yazl kaynaklar; kyafet albmleri,
minyatr, resim, gravr, fotoraf vb. gibi
grsel kaynaklara bavurulmaktadr. Bu
arada toprak ilerinden ini ve seramikler, ta ilerinden mezar talar vb. gibi kltr varlklar
yazl ve grsel kaynaklardan saladmz bilgilerimizi tamamlamaktadr.
Bilindii gibi Trkiye Cumhuriyeti Dnemine Anadolu evresinde gelien Trk sanatnn
Seluklu Dnemi, Beylikler Dnemi ve Osmanl mparatorluu Dneminden kalan gl bir
birikim ulamtr. Bata Topkap Saray Mzesi olmak zere pek ok yerli ve yabanc
mzeyi ve zel koleksiyonu zenginletiren giysi ve giysi donanm rnekleri bu birikimin
boyutlar konusunda bizleri bilgilendirmektedir. Ancak bu denli zengin bir birikimle ilgili
problemlerin tm henz btnyle zmlenememi ve gnmze dein istenilen dzeyde
giyim atlaslar hazrlanamam ve kronolojik bir ak izgisi iinde belgeleme ilemleri
tamamlanamam ve terminoloji sorunlar zmlenememitir. Dnya kltr iin de nem
arz eden bu konu zerine eilinmeli bu balamda Trk giyim ve kuamnn evreleri ve
rnleri disiplinler aras bir yaklamla belli bir sistematik iinde ele alnmal ve
deerlendirilmelidir.
Burada amacmz Osmanl mparatorluu Dneminden gnmze ulaan zengin giyim
kuam rnekleri dnda yazl ve grsel kaynaklar izleyerek edindiimiz bilgilerimizi ta
iiliinin bir tr olan kadn mezar talar zerinde karmza kan kadn balklar ile
tamamlamak, stanbul Eypsultan ile Bolu, Gynkte yaptmz kaz ve yzey
aratrmalarmzda ulalan bilgiler nda saray evresince kullanlm balklarn bir
grubuna eilmek ve ini, minyatr, resim, gravr, fotoraf vb. gibi grsel sanatlarda beliren
insan betimlemelerinde gzlenen rneklere bir zaman dilimine baka deyile Osmanl
mparatorluu Dnemine ait dierlerinden farkl gere olarak ta kullanarak yaplm rnekler
eklemek ve alan terminolojisine eilmektir.
Bilindii gibi Trk ta iiliinin ilgi eken bir tr mezar talardr. lnn yerini belirlemek
amacyla yaplan plastik sanatlar asndan estetik deerleri olan bir tr yontu olarak da ele
alnabilecek, kitabeli olularyla byk deer arz eden mezar talar dnemin estetik deerleri
377
yan sra zellikle balklaryla erkek giyimi giyim donanm gibi kadn giyimi ve giyim
donanm konusunda bizleri bilgilendirmektedir.
lnn kabri baka deyile yatak olarak adlandrlan ve st toprakla rtlen mezar hcresi
zerine oturtulan mezar talarnn iki ynde dikey eksende gelien ba ve ayak ta ile son
bulan, sembolik lahit, sanduka, kapak ta vb. gibi biimlerde oluturulan eitlemeleri
bulunmaktadr. Mezar talarnn baz kaynaklarda ahide olarak adlandrlan birer dikili ta
olarak tasarlanm ba talar ya kk, gvde, tepelik ya da kk, gvde ve balktan
olumaktadr. Bunlarn birincisinde tepelik
gvdeyi
talamakta
gvdedeki
kompozisyonu tamamlamakta ve gvdeden
kopmamaktadr. kincisinde ise ayr bir
kompozisyon olarak tasarlanm balk
gvdeden ayr bir btnlk iinde
sunulmutur ve gvdeden ayrlmaktadr.
Balklar bazen bir boyun zerine bazen
gvde zerine oturulmutur. Ya iki boyutlu
ya da boyutlu tasarlanm balklar
genellikle gvdede yer alan ve lnn
kimlii konusunda yazl bezemelerle
bilgiler veren kitabeyi grsel biimlerle
tamamlamaktadr. Genellikle takke, fes, hotoz, trban vb. gibi nesnelerden oluan nesneli
bezemeler kapsamnda ele alnabilecek balklarn zellikle boyutlar ile geree yaklat
gzlenmektedir. Nesneli bezeme dnda iek demetlerinden ve buketlerden oluturulmu
bitkisel bezemeler kapsamnda yer alan balklar da vardr. Bunlarn da iki boyutlu ve
boyutlu eitlemeleri grlmektedir.
lkemizde bata imparatorluun bakenti
stanbul122 Eypsultan123 dan bir yanda
Rumelideki bir yanda Anadoludaki trbe, mezarlk ve hazirelere kadar uzanan geni alana
yaylan mezar talar bu konuda tanklk etmektedir. zerinde eitli aratrmalar yaplan
mezar talarnn Antalya 124, zmir125 Bursa126, Yozgat127, Ankara128, Manisa129, Giresun130,
122
H.rcn, Barta., stanbul Eypsultan Cafer Paa Trbesi 1998 Yl Kazs, 21.Kaz Sonular
Toplants, C.2, Kltr Bakanl Antlar ve Mzeler Genel Mdrl,
2000, s.385 -394;
H.rcn, Barta, stanbul Eypsultan Cafer Paa Kazs ve Bitkisel Bezemeli Mezar Talar
zerine , Tarihi Kltr ve Sanatyla Eypsultan Sempozyumu, Eypsultan Belediyesi, 2000,
s.252-277; H.rcn, Barta., Osmanl mparatorluu Dnemi Trk Mezar Talarndan Baz
Tak Tasvirleri, XIII. Trk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler,Trk Tarih Kurumu,
Ankara,2002,K.11,s.1309-1313.
123
Halit, al., stanbul Eypteki Erkek Mezar Talarnda Balklar, Tarihi Kltr ve Sanatyla III. Eypsultan
Sempozyumu Tebligler, Eyp Belediyesi, 2000, p.206-225.
124
Naci, Eren., Antalya Mzesinde Bulunan Eski Trk Mezar Talar, Etnorafya Dergisi, Ankara, 1982, S.17,
s.115-133.
125
Gl, Tunel., Bat Anadolu Blgesinde Cami Tasvirli Mezar Talar, Kltr Bakanl, Ankara, 1989.
126
Demet, Karaay., Bursadaki 14,15. Yzyl Mezartalar, Ankara, 1994.
127
Hakk Acun., Tm Ynleri le apanoullar ve Eserleri, Ankara, 2005.
128
Gl, Tunel., Aya Mezar Talar, Aya ve evresi Kltr ve Sanat Aratrmalar Sempozyumu, Bildirileri,
Aya Belediyesi, 1997,s.173-198.
129
Kamil, Biii., Manisa Grdeste Bulunan Osmanl Dnemi Sslemeli Mezar Talar, Gazi niversitesi
Sosyal Bilimlar Enistits, Sanat Tarihi Anabilim Dal , Ankara, 2004, (Yaymlanmam doktora tezi)
130
Gazenfer, ltar., Giresun li Sahil eridindeki Osmanl Mezar Talar, Gazi niversitesi Sosyal Bilimlar
Enistits, Sanat Tarihi Anabilim Dal , Ankara, 2005, (Yaymlanmam yksek lisans tezi)
378
Bolu-Gynk131, Artvin132 vb. gibi merkezlerde ilgi eken rnekleri vardr. Bunlarn bazlar
Osmanl mparatorluunun saray evresinde kullanlm giysi ve giysi donanmlar konusunda
nemli ipular vermektedir.
Ulatmz veri ve bulgular dorultusunda Osmanl mparatorluu Dnemi nden stanbul
Eypsultan trbe, hazire, sofa ve mezarlklaryla Bolu Gynk Akemsettin Trbesi
Haziresinde karmza kan mezar talarnda gzlenen Klasik Dnem ve Ge Dneme ait
baz kadn balklar bunlarn beslendii kaynaklara da deinerek ksaca yle tantlabilir.
Bilindii gibi kkl bir gemiin uzants olan Osmanl mparatorluu Dnemi giyim ve
giyim donanm rnekleri zengin kaynaklardan beslenmitir. Anadolu ve evresinde serpilip
gelien Trk giyim kuamnn ta iiliine yansyan erken bir rnei stanbul, Trk slam
Eserleri Mzesindeki 2552 envanter numaral sfenkstir. Burada barts oyalarla 133,boaz
bomakla 134(gerdanlkla) bezenmi bir kadn ba vardr. Beylikler Dneminden gnmze
ulaan iki kadn mezar ta ilgin rneklerdir. Akehir Mzesinde bulunan bu talardan
birincisi 149 envanter numaral paradr. 737 (1336 M.) tarihli bu tan zerinde Rana Hatun
Binti Mehmed yazldr.14.yzyla tarihlenebilecek olan 13 envanter numaral ikincisi ise
Aye Binti Davuda aittir.135 Her iki rnekte de balarnda yksek bir balk zerine
oturtulmu dikdrtgen biimli bir barts bulunan gergef ileyen kadn betimlemeleri yer
almaktadr.
Osmanl mparatorluu Dnemine gelince yzyllar aan zaman eridinde yaplm rneklerin says artmakta ve imparatorluun geni corafyasna yaylmaktadr. Bu geni corafya iinde stanbul
nemli bir yer tutmaktadr. Buradaki
mezarlklar, hazireler, sofalar bu konuda
akhava mzeleri oluturmaktadr. rneklersek Eypsultandaki Sokollu Trbesi, Ferhat Paa Trbesi, Vezir Mehmet
Paa Sofas (1574) Siyavu Paa Trbesi(1602) trbelerindeki baz mezar talar
klasik dnem kadn balar konusunda
bizleri aydnlatmaktadr.
Sokollu Trbesinde Safiye Sultan (9701572 M.)mezar tann okgen gvdesinin stndeki
silindirik boyunu kpe iekleriyle bezenmi bir kalpaa benzeyen yuvarlak kenarl, dz
tepeli, st bask bir takke; Ferhat Paa Trbesinde ad bilinmeyen bir kz ocuuna ait bir
131
H.rcn, Barta., Gynk Akemsettin Trbesi Haziresindeki Mezar Talar, 19. Aratrma Sonular,
Kltr Bakanl, 2002, C.I ,s.117-124.
H.rcn, Barta., Gynk Akemsettin Trbesi Haziresindeki Bitkisel Bezemeli Kadn Mezar Talar, Ortaa
ve Trk Dnemi Kaz Sonular ve Sanat Tarihi Aratrmalar Sempozyumu Bildirileri, Erciyes niversitesi,
Sanat Tarihi Blm, Kayseri, 2002 , s.123-135.
132
Osman, Aytekin., Artvin li ve lesindeki Mezar Talar Yzey Aratrmas, 1999, 18. Aratrma Sonular
Toplants, Kltr Bakanl, V.I,p. 84.
133
H.rcn Barta.,Trk El Sanatlar, Kltr Bakanl , Ankara, 1998,II.Bask,s.22.
134
Nazan Tapan-Filiz aman.,Anadolu Medeniyetleri III,Seluklu-Osmanl, Kltr ve Turizm
Bakanl,1983,s.82.
135
H.rcn Barta.,Osmanl mparatorluu Dnemi Trk lemeleri,Kltr Bakanl, Ankara,1999,s.10.,11.
379
mezar ta ise ieklerle bezenmi konik gvdeli, dz tepeli bir fesle 136 talandrlmtr. 137
Bu bal bezeyen bitki motiflerinden oluan bordr kabast olarak isimlendirilen bantlarn
fesleri bezemek iin de kullanlm olabileceini dndrmektedir. 138 Her iki bala benzer
balklarla talandrlm iki rnek 1572 tarihli Pertev Paa Sofasnda karmza kmaktadr.
139
Safiye Sultana 140 ait olan bu mezar talarn balklarnn evresinde de palmetlerle
bezenmi eritler dikkat ekmektedir.
lgi eken baka bir rnek 1602 tarihli Siyavu Paa Trbesindedir. Burada ad bilinmeyen
bir kz ocuuna ait mezar tann silindirik boyunun stnde tepesi yuvarlatlm bir takke
yer almaktadr. 141 Bu takkenin benzeri Topkap Saray Mzesindeki 13/993 envanter
numaral balkta 142 karmza kmaktadr.
Ge Dnem rnekleri sayca oktur. Eypsultan ve
Karacaahmet Mezarlklar, Aziz Mahmut Hdai
Dergh Haziresi, Arif Hikmet Bey Sebili yanndaki
hazire, Kandilli Mezarl vb. gibi stanbulun eitli
semtlerine yaylm mezarlklarnda ve Atik Valide
Sultan Cami, Eypsultan Cami, Zeynep Sultan Cami
vb. gibi baz camiler ile Sokollu Trbesi, Valide Hatice
Turhan Trbesi, ah Sultan vb. gibi trbelerin
hazirelerinde 18, 19 ve 20. yzyln ilk eyreine
tarihlenen mezar ta rneklerine rastlanmaktadr.
Bulunan rnekler klasik dnem rneklerinden balk
biimlerinin farkl oluuyla ayrt edilmektedir.
Gnmze dein hotoz olarak isimlendirilmi bazlar
mantara ya da siperli mifere, bazlar hotoz ya da
trbana; bazlar iek demetlerinden oluan kepe
benzeyen bu balklar drt grup altnda kmelenebilir.
Bunlardan birinci grup kapsamnda yer alanlar yuvarlak bir boyundan yukarya doru
genileyen gvde zerine daire biimli dz bir tepelik oturtularak tasarlanmtr. Dz yuvarlak
tepelikli balklar olarak da adlandrlabilecek bu balklarn giderek genileyen silindirik
gvdelerinin bazlar bezemelerle sslenmitir. Bu balklara benzeyen bir rnek Topkap
Saray Mzesindeki 13/791 envanter numaral balktr. 143 Van Mourun yapt izimler144
gibi baz kaynaklarda da gzlenen bu balklarnn gnmze ulaan baz mezar talarnda
grld gibi oval biimli tepelikli oluturulmu olanlar da bulunduu anlalmaktadr.
136
H.rcn Barta.,Eypsultandan Baz ocuk Mezar Talar,Eypsultan Belediyesi,Kltr Yaynlar No

2,s.176.
137
H.rcn Barta.,16. Yzyl Ta ilii Ssleme Temalarna stanbuldan Baz rnekler, Vakflar Dergisi,
Vakflar Genel Mdrl, Ankara 1997,S.XXVI,s.344.
138
Barta.,n.Ver.,A.g.e.,Osmanl mparatorluu Dnemi Trk lemeleri,s.15.
139
H.rcn Barta.,Tayla Toprayla stanbuldan Eski Bir Semt Eypsultandan Yeni Bulgular, Tarihi
Kltr ve Sanatyla Eypsultan Sempozyumu ,Eypsultan Belediyesi,1998, S.II,s.134,136.
140
Haskan.,Eypsultan Tarihi, Eypsultan Vakf, 1996,s.202.
141
Barta, n.Ver.A.g.m. Eypsultandan Baz ocuk Mezar Talar,s.176.
142
Filiz aman., alar Boyu Anadoluda Kadn- Anadolu Kadnnn 9000 Yl , Kltr Bakanl,
stanbul,1993,s. 265.
143
aman.,A.g.e.,s. 265.
144
On Sekizinci Yzyln Banda Osmanl Kyafetleri, Paris, 1714, evket Rado nezareti altnda yaplm tpk
bask, stanbul, 1980, Bk.. 64,65.
380
Baz yabanc kaynaklarda mantar (mushroom) olarak adlandrlm ikinci grupta yer alanlar
bir krenin ortadan ikiye kesilmesi ile elde edilen yarm kre biiminde bir tepeliin evresine
dar bir kenar geirerek oluturulmutur. Siperli bir miferi artran bu balklar ksa
kenarl, yarm daire biimli yar yuvarlak tepelidir. Yukarda deinilen Van Mour Albmnde
gzlenen bir grup izimde beliren kenarlkl trbanlar 145 bunlarn bazlarnn byk bir
olaslkla eitli dokumalarla sarlarak tasarlanm olabileceini de dndrmektedir. Bu
balklarn dz ve kademeli baka deyile silmelerle tasarlanm tepeliklileri ile kenarlar
bezemeli eitlemeleri vardr.
nc grupta yer alanlar ya bir ya da birden fazla oval biiminin st stte yerletirilmesi ve
bir yarm daire biimi ile talandrlmasyla oluturulmutur. Bir grubu astarlanarak dik
tutulmu balk izlenimi veren, bazlar eitli dokumalar sarlarak oluturulmu trbana
benzeyen, bazlarndan rg yumuakl alglanan bu balklarn birden fazla oval
biiminden oluanlarnn farkl sayda boumlu eitlemeleri de bulunmaktadr. Bir grubu
dierlerinden daha yumuak dokulu dkml bir grnm olan bu balklarn yaln ifadeli
tasarlanm olanlar yansra eitli bezemelerle sslenmi olanlarna da rastlanlmaktadr. Bu
gruptaki rneklerin bazlar Fenerciolu Albmndeki Khya Kadnn baln 146 akla
getirmektedir.
Drdc grup ise bitkisel bezemeli balklar
kapsamnda belirmektedir. Bilindii gibi 19. yzyl ve
20.yzyl balarnda bir grup bitkisel bezemeli baln
beeni kazanm olduu grlmektedir. Bu tr balklar
Fenerciolu Albmnde Enderun- Hmayun Khya
Kadn Cariyelerle ve Cariye147 betimlemelerinde karmza kmaktadr. Bu konuda Kastamonu Mzesindeki
56 envanter numaral koza oyalaryla bezenmi kep
biimi balk sekin bir rnek oluturmaktadr.148
zellikle boyutlu tasarlanm baz iek demeti,
buket, gonca biimindeki balklar naturalist yaklaml
bitkisel bezemeleriyle tekstil rnlerinden oyalar
artrmaktadr. Bu arada bir grup antinaturalist
yaklaml iki boyutlu tasarlanm bitkisel bezemeli
balk da gzden kamamaktadr.
rneklersek birinci gruba 18.yzyldan kalan
rneklerden Eypsultan, Molla Maktul Mustafa Cami Haziresindeki Mehmet Tahir Efendinin
cierparesi Hatice Akile Hanma ait mezarn 1206 (1791 M.) tarihli ba ta rnek verilebilir.
Burada baz kaynaklarda hotoz ad verilen, yukar doru genileyen silindirik yksek gvdeli
tepesi dz daire biimli, bir balk grlmektedir. Bu baln dz daire biimli tepesinin
kenarlar dilimli yaprak motifinden oluan dar bir su ile erevelenmitir.
Benzer bir balkla talandrlm baka bir rnek Eypsultan, Nakka Hasan Paa Trbesi
Haziresindedir. Zeliha Mollaya ait olan bu ba ta 1204 (1789 M.) tarihlidir. 149 Daha da
145
A.g.e., On Sekizinci Yzyln Banda Osmanl Kyafetleri,Bk.48,50,51,53.

Osmanl Kyafetleri, Fenerci Mehmet Albm, Vehpi Ko Vakf,1986.
147
A.g.e., Osmanl Kyafetleri, Fenerci Mehmet Albm.
148
H.rcn, Barta., Trl El Sanatlar, Kltr Bakanl, Ankara,1998,s.135,136.
149
Barta., A.g.m. Osmanl mparatorluu Dnemi Trk Mezar Talarndan Baz Tak Tasvirleri, XIII. Trk
Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler,Trk Tarih Kurumu, Ankara,2002,K.11,s.1309-1313.
146
381
baka bir rnek Zal Mahmut Paa Cami Haziresindedir. ah Sultann cariyesi Sitemkr
Hatuna ait 1198 (1783 M.) tarihli bu ba ta yaln ifadeli bir balkla talandrlmtr.
Her birbirine benzeyen bu balk rnekleri Anadoluda da karmza kan baka
rneklerle oaltlabilir. Bunlara Bolu Gynk Akemsettin Trbesi Haziresinden III/57
olarak numaralandrlan, 1184 (1770M.) tarihli erife Fatma Hanmn ba ta ve ayn
hazireden III/53 olarak numaralandrlm baka bir ba ta 150 eklenebilir.
kinci grubu oluturan nceden belirtildii gibi baz kaynaklarda hotoz olarak isimlendirilmi
balklardan mantar biimli balk olarak da isimlendirilen ksa kenarl yarm kre biimli
balklarla talandrlm ba talarna stanbul, Zal Mahmut Paa Cami Haziresindeki Yahya
Beyin kz erife Fatima tuz Zehraya ait olan 1236 (1820 M.) tarihli ba ta rnek
verilebilir. Bu ba ta yksek tutulmu bir boyun zerine oturtulmu silmeli yuvarlak bir
tepelikle son bulan yarm daire biimi bir balk ile talandrlmtr. Giderek daralan
silmelerle ykselen baln evresi gen motiflerinden oluan bir su ile kuatlmtr.151
Benzer bir balkla talandrlm ikinci bir rnek Eypsultan Sal Abdrkadir Trbesi
Haziresindeki 1812 tarihli Aye Hanma ait bir ba tadr. 152 Bu iki mezar tana benzeyen
daha da baka bir rnek Mihriah Sultan maretinin karsndaki hazirededir. Burada
ehremini Molla Bin Rzann kz Emine Hanmn 1228 (1813 M.)tarihli mezar ta 153 ilgi
ekmektedir.
Dierlerinden bask oval biimli ya da bask oval biimi
bir kaideden gelien baz rneklerde st stte oturulmu
oval biiminden oluan boumlu bir trban
biiminde olmas ile ayrlan nc grubun rnekleri ya
ba ya da ayak tan talamaktadr. Sayca ok olan bu
gruba rnek olarak stanbul Eypsultan Cami
Haziresinden 1247 (1831 M.) ve 1252- (1836 M.) tarihli iki mezar ta ile Eypsultandaki Feridun Paa Trbesi nnde yer alan 1249 (1833 M.) tarihli erife Zleyha Hanm ba ta verilebilir. rnekler oaltlabilir
ve bunlara Bolu Gynkteki Akemsettin Trbesi
Haziresinden 1/3 ve 1/4 dkm numaral mezar talar
eklenebilir.154
Drdnc gruba ise Eypsultan Mihriah Sultan Trbesi
Haziresinden iek demetleri ile talandrlm
balklarla bezenmi mezar talar rnek gsterilebilir.
Bu rnekler stanbul ve evresindeki ehir giyim kuamnda giderek modann deimi
150
Barta, A.g.m. Osmanl mparatorluu Dnemi Trk Mezar Talarndan Baz Tak Tasvirleri, K.11, s.13091313. Ayrca Bk. A.g.m., Gynk Akemsettin Trbesi Haziresindeki Bitkisel Bezemeli Kadn Mezar
Talar, s. 127,128.
151
Barta., A.g.m. Osmanl mparatorluu Dnemi Trk Mezar Talarndan Baz Tak Tasvirleri, K.11, s.13091313.
152
153
154
Barta., A.g.m., Gynk Akemsettin Trbesi Haziresindeki Bitkisel Bezemeli Kadn Mezar Talar,
s.113,134.
382
olduuna iaret etmekte ve fes, takke, hotoz, trban vb. gibi kadn balklarnn yerini
ieklerle byk bir olaslkla oyalarla donatlm kep biimi balklara ya da beyaz
gelinlikler zerine giyilen beyaz duvaklara brakm olduunu dndrmektedir.
Ksaca bir bildiri kapsamnda baz rneklerle sergilenmee aba harcanan Osmanl
mparatorluu Dnemi mezar talarnda karmza kan takke, fes, hotoz, trban ve kep
biimli kadn balklar gl bir gemiin izlerini yanstmakta saray evresinde gelien ehir
giyim ve kuam evresinde bizleri aydnlatmaktadr. Saray ve ehir dna da ulaan bu
rnekler daha ayrntl aratrmalarla nce belirlenmeli elde edilen veri taban dier yazl ve
grsel kaynaklarla salamas yaplarak bulgulara dntrlmeli sonra ok fazla rnei
bulunmayan halk sanat rnekleri ile karlatrlmal ve bu yolla kronolojik bir sistematikle
dkm yaplmal, sreklilik ve deiim baka deyile geleneksel izgi ve farkllklarla
yenilikler saptanmaldr.
383
M.. 2. BN ANADOLU KIYAFETLERNE BRKA RNEK

Seil KOCA GKEN 155
nsanolu balangta, byk olaslkla iklimsel etkilerden korunma amacyla giyinmeye
ihtiya duymutur. nsanlk tarihi boyunca giyim gereksinimi, eitli blgelerde ve
dnemlerde biimsel farkllklar gstermi, sosyal staty belirginletirme ve ho grnme
amacna ynelik olarak da farkl giysi modelleri ortaya km, eitli malzemeden ve farkl
kalitelerde kumalar dokumular ve bu kumalardan elbiseler retmilerdir.
Anadoluda rastlanan ilk kuma rnekleri Neolitik Dnemde atalhykten ele gemitir.
(Mellaart 2003: Res.116118). Daha sonraki kuma rneklerine M.. 4. bin sonlarnda
Aliarn Kalkolitik Dnem tabakalarnda rastlanr (Barber, E.J.W. 1991: 167).
M.. 2. bine gelindiinde Acemhyk kazlarnda kuma izlerine rastlanmtr (zg, N.
1966a: 21). Kk paralar halinde ele geen beyaz renkli ketene benzeyen bezin bir yzne
altn iplikle koyu ve ak mavi renkli fayans boncuklar ilenmitir. Bez paras yangn
geirdii iin crufa iyice kaynam ve talamtr. Anadoluda dokuma izlerine ok eskiden
beri rastlanmakta iken ilk kez Assur Ticaret Kolonileri Dneminde elbise zerinde ss
paralarna Acemhykten bu kuma rnei zerinde rastlanmaktadr (zg, N. 1966a: 22).
Bu kuma paras Msrn gneyindeki Kerma ehrinde bulunan ayn dneme ait kumalarla
benzerlik gsterir. Assurlularn bu dnemde Anadoluya ok deerli kumalar getirdiini
yazl belgelerden renmekteyiz. Bu sebeple bu kuman Assurlu tccarlar tarafndan
Anadoluya ithal edilmi deerli kumalardan biri olabilecei dnlebilir (Barber, E.J.W.
1991: 171; zg, N. 1966a: 47). Bu dnemde Anadoluda kullanlan kumalardan
bazlarnn isimleri pirakannu, kutnum, kustum, rumdur.
M.. 2. Binde Anadoluda kuma ve kyafet kullanm olduka yaygnlamtr. Assur
Ticaret Kolonileri Dneminde Assurlu tccarlarn Mezopotamyadan getirdikleri deerli
kumalardan yaplan kyafetler olduka eitlidir. Assur Ticaret Kolonileri Dneminde
kullanlan kyafetlerin komu blgelerden youn bir etkilenme sonucu olutuu grlrken,
Hitit Devletinin erken dneminde ve imparatorluk dneminde Anadolu kyafet modas
kendine has bir yap kazanmtr. Bu dnemde Anadoluda kullanlan kyafetler hakknda
tasvirli eserler ve yazl belgelerden bilgi alabilmekteyiz. Kyafet konusunda bilgi veren
tasvirli eserler dnemlere gre deiiklik gstermekle beraber kaya antlar, heykeller,
figrinler, mhrler, kabartmal vazolar ve orthostatlar olarak sralanabilir. Kyafet konusunda
bilgi alabildiimiz bu tasvirli eserler en youn Orta Anadolu merkezlerinden ele gemitir.
Hitit metinlerinde geen kyafetlerin ou erkeklere aittir. Kadn kyafetleri hakkndaki
bilgiler ise yetersiz olduundan, bu kyafetler hakkndaki bilgilerimizin byk blm,
erkeklerin de kulland kyafetlerle karlatrma yoluyla edinilmitir (Goetze 1955: 48). Hitit
kadn kyafetleri hakknda syleyebileceimiz en nemli zellik, adalar olan
Mezopotamya, Msr ve Girit kadnlar kadar gsterili kyafetlere sahip olmadklardr. M..
2.bin Anadolu kadn kyafetleri olduka arbal ve ssten uzak grnrler. Bunu takip eden
dnemde (M.. 1. bin) kullanlan kadn kyafetleri daha gsterilidir (Darga 1976: 85). Hitit
kadn kyafetlerinin en nemli paralarndan KUB XXIX 4 .y. I satr 44-46 (CTH 481)da
bahsedilmitir (Darga 1976: 86) : I TUG sa-ra-a hu-it-ti-ya-an-za ; I TUGE.B MAS-LU ; I
TUG
ka-ri-ul-li ; I TUGlu-pa-an-ni-i ; I TUGka-lu-up-pa-a ; I-NU-TIM ; TUGE.B ; TA-HAP-I ;
155
Kocaeli niversitesi, Fen - Edebiyat Fakltesi.
384
I-NU-TIM ; TU-TI-IT-TUM ; K.BABBAR ; ki-i A SALTIM / Bir yukar ekilmi elbise,

bir ilemeli tunika, bir (ste rtlen) manto, bir balk, bir i elbisesi, bir takm kemerli tunika,
bir takm gmten gs ss, bunlar kadnndr. Hitit kadnlarnn evin iinde TG
kaluppa olarak bilinen dz ve sade bir elbise giydikleri, darya karken ise zerlerine
TUG
kariulli olarak bilinen bir pelerin veya manto benzeri bir stlk aldklar bilinmektedir
(Goetze 1955: 61). Darya karken kyafetin zerine baka bir stlk giyme gelenei M..
1. binde de srmtr. Bu gelenek bugn bile Anadoluda devam etmektedir.
Hitit metinlerinde kyafet isimlerinin banda Smerce TG ifadesi bulunmaktadr.
Kelimenin Akkadca karl ubtum dur (Goetze 1955:50). Bu kelime genel olarak
elbiseyi ifade eden bir kavram olarak karmza kar. VAS veya VASSYA kelimeleri
ise giyinmek eylemini anlatmak iin kullanlmtr.
Yazl kaynaklar ve tasvirli eserler ounlukla tanr, tanra, kral, kralie, prens, prenses, rahip
gibi st dzey kesimin kyafetleri hakknda bilgi vermitir (Trkolu 2002: 27). Bu eserlerde
bazen tapan ahslar, uak, nedime, mzisyen, akrobat ve asker tasvirleri de yer alr. Bunun
dnda kalan halk kesiminden insanlarn ne tr kyafetler giydii hakknda bilgi
bulunmamaktadr. Bu konuyla ilgili syleyebileceimiz tek ey, halkn da aa yukar
bunlara benzeyen fakat daha sade ve gsterisiz giysiler giydiidir (Trkolu 2002: 27).
Hititler kyafetlerinde balk, kemer, al, ayakkab gibi tamamlayc aksesuarlar
kullanmlardr. Kyafetlerde balayc olarak elbise inelerinin kullanld da grlmtr.
Bu kyafetler bazen taklarla da sslenmitir. Tak M.. 2. binde komu blgelerde olduu
kadar zengin olmasa da kolye, kpe, diadem, halhal ve bilezik kullanm grlmektedir.
Kyafetler zerinde aksesuar olarak altn ve deerli madenlerden sslemelere de
rastlanmaktadr (Darga 1976: 89).
Kyafetlerde farkl renklerin kullanld hem tasvirli eserlerden hem de yazl metinlerden
anlalabilmektedir. nandktepe ve Hseyindede kabartmal vazolar Erken Hitit Dnemine
ait kyafetlerin renkleri konusunda bilgiler vermektedir. En ok kullanlan renkler krmz,
beyaz ve mavi renklerdir.
Hitit kadn ve erkek kyafetlerinin ortak ynleri bulunsa da genel olarak farkl kyafetlerle
gsterilmilerdir. Metinlerde tanmlanan kyafet paralarnn tm tasvirli eserler zerinde
tehis edilememektedir.
Bu dnemde Anadoluda kullanlan kyafetler arasnda elbise, etek, manto, gmlek, pantolon,
tunik, alvar ve zrh kullanm tespit edilebilmitir. Bu kyafetlerle birlikte balk, al, kemer
ve ayakkab gibi tamamlayc aksesuarlar da kullanlmtr.
M.. 2. Binde Anadoluda kullanld belirleyebildiimiz kyafetlerden bazlarn u ekilde
sralayabiliriz.
lk olarak Assur Ticaret Kolonileri Dneminde kullanlan saakl elbiselerden bahsetmek
yerinde olur. Bu elbiseler Anadoluda Assur Ticaret Kolonileri Dnemi boyunca
kullanlmtr. Pileli veya saakl ince bir kuma parasnn vcuda sarlmasyla oluturulan,
bir omzu veya bir baca akta braklm veya tamamen kapal, yere kadar uzanan bu
elbiseler tanr, tanra, kadn ve erkekler tarafndan kullanlmtr. Bu elbise tipine Kltepe II.
Tabakaya tarihlenen silindir bir mhr basks zerinde ve Kltepe Ib Tabakasna tarihlenen
385
serpantinden bir figrin kalb zerindeki figrler ile Aliardan kurun bir figrin zerinde
rastlanmaktadr (Resim 1-2). Bu elbiselerin Mezopotamyada daha eski dnemlerde ve M..
2. Binde kullanld ve isminin Kaunake olduu bilinmektedir. Bu sebeple bu elbiselerin
k yerinin Mezopotamya olduu dnlebilir (Sason 1995: 510).
Assur Ticaret Kolonileri Dneminin ge safhasn temsil eden Kltepe Ib tabakasna
tarihlenen eserler zerinde saptadmz ilgin bir kyafet de enine izgili ve nden ak
olduu dnlen eteklerdir. Bu etekler yatay izgilerle taranmtr, kemerli veya kemersiz
olarak kullanlabilir. Kltepeden ele geen ve Ib Tabakasna tarihlenen bir kurun figrin
kalb zerinde tanr, tanra ve ocuk figrlerinin bu eteklerle tasvir edildiini grmekteyiz
(Emre 1971: 28).
Erken Hitit Dneminde olduka youn olarak kullanlan ve erkek kyafeti olarak karmza
kan uzun kollu, etek boyu ksa, etek ucunda gen bir uzants olan elbiseler olduka ilgin
modellerdir. Tanr ve krallarn giymedii bu kyafet sadece tapnak alan erkekler
tarafndan kullanlmtr. Alttan uzanan gen ksmn ie giyilen bir elbise olduu
dnlmektedir (zg, T. 1988: 26). elbisenin alttan uzayan gen biimli parasna
mparatorluk Dnemi kral mantolarnda da rastlanmaktadr. Bu kyafete nandktepe ve
Hseyindede Tepesinden ele geen kabartmal vazolar zerinde youn biimde
rastlanmaktadr (Sipahi 2001: 69-70) (Resim 7).
Erken Hitit Dneminin nemli kombinasyonlarndan biri de, ksa etekler ile sivri boynuzlu
ve sivri, ucu ponponlu balklardan oluan kombinasyonlardr. Bu kombinasyonda figrlerin
st ksmnn plak olduu grlr. Bu kyafet erkekler tarafndan kullanlm olup Hitit
mparatorluk Dnemi Erken Evre ve Ge Evrede karmza kan tanr kyafetlerinin ncleri
olarak deerlendirilebilir. Konya, Tokat/Dvlek (Darga 1992: 36), Anadolu dndan ise
Megiddo (Canby 1969: 144) ve Rodos/Lindosdan ele geen figrinler zerinde bu kyafet
grlmektedir. mparatorluk dneminde bu etekler dz modelleriyle karmza kt gibi
nden alabilen, krlang kanad biiminde etek ucuna sahip, eitli bezemelerle sslenmi
modelleri karmza kmaktadr (Resim 3).
M.. 2. Binde Anadoluda Hititlerin youn olarak kullandn bildiimiz kyafetlerden en
nemlilerinden biri de imparatorluk dneminde, Hitit krallarnn dini trenleri ynetirken
giydikleri kyafettir. Tasvirli eserler zerinden ve yazl metinlerden anlayabildiimiz
kadaryla kyafet birka paradan olumaktadr. Yazl belgelerde TUGNG.LAM /
TUG
NG.LAM.ME, tren, bayram giysisi olarak bilinir. Bu kyafete rnek olarak Yazlkaya
IV. Tuthalia kabartmasndaki birka paral kyafet verilebilir. Giyilen mantonun iki paral
olduu dnlmektedir. Bu kyafetin olduka ar olduu ve ynden yaplm olabilecei
belirtilmitir. Ayrca her ne kadar erkek tasvirlerinden tansak da, kyafeti kadnlarn da
giydii sylenmektedir. (Alp 1948: 312,313). Kral bayram sabah geceyi geirdii halentuva
evinden ykanma evine gidiyor, ykandktan sonra metinlerde TUG GU.EA olarak geen uzun
i gmleini giyiyor. Bunun zerine TUGNG.LAM.ME olarak bilinen tren kyafetini
tamamlayan ve BAR.DUL.ME olarak bilinen mantoyu giymektedir. Kyafeti tamamlayan
aksesuarlar ise, TG Lupanni, takke biimli balk; TUGGAD.DAM.ME (TUGpatalla) tozluk;
KU.E.SR H.A, deri, ucu kvrk ayakkablardr (Darga-1976: 87). Bu giysinin eitli
renkleri ile kymetli talarla ssl olanlar bilinir. Klt envanteri metinlerinde eitli renklerde
tren giysisi nin saray tarafndan tanralara hediye edildiinden sz edilir. Bu kyafet ayn
zamanda Gne Tanrs tarafndan da giyilmektedir (Resim 6).
386
Tasvirli eserlerde Hitit tanrlarnn zerinde grdmz TUGIB.LAL, hafif bir kyafettir ve
hzl yrylerde tercih edilir. Bu giysi rahat yrmeyi salayan giysi olarak geer (Goetze
1955: 56). Buna gre ayn anlama gelen IB.LAL ve E.IBin tunik ve kiltten oluan bir sava
kyafeti olduunu ve askerler tarafndan giyildiini syleyebiliriz. Boazky Yazlkayadaki
asker tanrlarn giydikleri kyafet TUGIB.LAL olarak adlandrlmtr (Resim 5).
Hitit da tanrlarnn kyafetleri de olduka ilgintir. Bu tanrlar da zirvesi eklinde
biimlendirilmi, yere kadar uzanan etekler giymektedirler. Baz modellerde yan ksmlarda
kntlar grlmektedir (Resim 4). Da tanrlarnn st ksmlar genellikle plaktr. ok az
rnekte eteklerin zerinde gmlek de kullanlmtr. Balarnda sivri ve boynuzlu balklar
grlmektedir. Ayaklarnda ayakkab saptanmamtr. Bu kyafeti izleyebildiimiz en gzel
rnek Boazkyden ele geen fildii da tanrs figrinidir (Darga 1992: 110).
Hitit tanralar mparatorluk dneminin ge evresinde pilili etek, gmlek ve polos
balklardan oluan kyafetlerle gsterilmilerdi. Kralieler de dini merasimlerde bu
kyafetleri kullanabiliyorlard (Macqueen 1975: 100-101). Tanralarn bu kyafetinin
izlenebildii en gzel rnek Yazlkaya A Galerisinde tasvir edilen tanr ve tanralar
alaydr.
Hitit Gne Tanralarnn kulland yuvarlak, disk biimli balklar imparatorluk dneminin
ge evresinde yaygn olarak kullanlmtr. Bu bal kullanan tanralarn uzun ve dz
elbiselerle tasvir edildiini grmekteyiz.
M.. 2. Bin boyunca Anadoluda kullanlan kyafetlerden bazlar sadece belli dnemlerde
kullanlm, bazlar dnemler boyunca deiime urayarak ya da deimeden kullanlmaya
devam etmitir. Zrh, pantolon ve alvar tek rnek olarak tespit edildii iin bu kyafetler
hakknda fazla bilgi sahibi olamamaktayz. Etekler Anadoluda sevilerek kullanlm bir
kyafettir. Assur Ticaret Kolonileri Dneminde daha ok uzun ve diz alt tipleri yaygnsa da
Hitit Dneminde daha ok ksa eteklerin tercih edildiini grmekteyiz. Hitit mparatorluk
Dneminde tanralar ve Da Tanrlar dnda tamamen ksa etek kullanld grlmektedir.
Etek hem kadn hem erkek tarafndan kullanlan bir kyafet olarak karmza kmaktadr.
Anadoluda Assur Ticaret Kolonileri Dneminde kullanlan elbiselerde eitlilik grlmesine
ramen Hitit Dneminde daha ok etek ve i elbise zerine manto kullanm rabet grd
iin elbiseler ok eitli deildir.
Gmlek ilk olarak Assur Ticaret Kolonileri Dnemi Olgun Evrede karmza ksa da ok
youn kullanlmad grlmektedir. Hitit mparatorluk Dneminde gmlek olduka youn
kullanlmaya balanm ve eitlenmitir. Mantolar Erken Hitit Dneminde kullanlmaya
balanm ve Hitit mparatorluk Dneminde olduka yaygn olarak kullanm devam etmitir.
Erken Hitit Dneminde arkasnda kuyruk ksm bulunan (Bu ksm i elbise olarak
deerlendirilmitir) elbiseler Hitit mparatorluk Dneminde arkas kuyruklu mantolara
dnm olmaldr (Belki mantolarn alt ksmnda bulunan kuyruk ksm da i elbisesine
aittir).
Balklarda olduka fazla tiple karlamaktayz. Assur Ticaret Kolonileri Dneminde daha
basit modellerle karmza kan balklar Hitit Dneminde olduka youn kullanlm ve
deiik tiplerde karmza kmaya balamtr. Hitit mparatorluk Dneminde zellikle
boynuzlu balklarn kullanmnda bir art grlmektedir. Polos tipi yksek balklarn M..
2. binde olduka sevilerek kullanld grlmektedir. Bu balk M.. 1. binde de youn
387
olarak kullanlmtr ve bugn bile benzerlerine Anadoluda rastladmz bir aksesuar olarak
karmza kmaktadr.
Kemer kullanm M.. 2. bin boyunca her dnem grlmektedir. Assur Ticaret Kolonileri
Dnemi Olgun Evrede ilk kez karmza kan ular yuvarlatlm kemerler Hitit
Dneminde de kullanlmaya devam eden nemli bir aksesuardr. Bu kemerlerin madenden
yapld dncesi Kltepe Ib Tabakasndan ele geen ular yuvarlatlm madeni kemerin
ele gemesiyle kantlanmtr (Emre 1971: 68).
Ayakkab kullanm ilk olarak orap biimli ince deri ayakkab olarak Assur Ticaret
Kolonileri Dnemi Olgun Evrede karmza kar. Ucu kvrk ksa konlu ayakkab tipi Assur
Ticaret Kolonileri Dnemi Ge Evrede kullanlmaya balanm ve Hitit Dneminde de
olduka youn biimde karmza kmtr. Bu tarz ayakkablarn gnmzde bile
Anadoluda kullanld bilinmektedir.
M.. 3. binden tannan kyafet tiplerinden uzun, dz etekler, V yakal gmlekler, yatay
izgili etekler ve polos balk M.. 2. binde de grlmektedir. M.. 1. binde ise M.. 2.
binde tespit edilen pek ok gelenein devam ettii izlenmitir. Bunlar polos balklar, araf
biimli mantolar, boynuzlu balklar, miferler, krlang kanad biimli etekler, bask
balklar ve ucu kvrk ayakkablardr.
Ne yazk ki dokuma, deri, iplik gibi rmeye elverili organik maddelerden yaplan
kyafetler gnmze kadar ulamamtr. Bu sebeple konuyla ilgili bilgi alabildiimiz
kaynaklar sadece tasvirli eserler ve yazl belgelerdir. Bu konuda da yazarn veya eseri yapan
sanatnn hayal gcyle snrl kalmaktayz. leride yaplacak yeni aratrmalarla, kyafet
konusunda daha ayrntl bilgi alabileceimiz tasvirli eser ve yazl kaynaklara ulaabileceini
mit ediyorum.
KAYNAKA
ALP, S. Hitit Metinlerinde GIS Kalmu LTUUS ve HUB.BI KUPE, Belleten XII.
301-319. 1948.
BARBER, E.J.W. Prehistoric Textiles, Princeton University Pres. Princeton, 1991.
CANBY, J. V. Some Hittite Figurines in the Aegean. Hesperia 38. 141-149, 1969.
DARGA, M. Eski Anadoluda Kadn, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar
No:2033. stanbul, 1976.
DARGA, M. Hitit Sanat. Akbank Yaynlar. stanbul, 1992.
EMRE, K. Anadolu Kurun Figrinleri ve Ta Kalplar, Trk Tarih Kurumu Basmevi.
Ankara, 1971.
GOETZE, A. Hittite Dress, Corolla Linguistica. 48-62. Festschrift Ferdinand Sommer.
Wiesbaden, 1955.
MACQUEEN, J.G. The Hittites-And Their Contemporaries in Asia Minor, London, 1975.
MELLAART, J. atalhyk. Anadoluda Bir Neolitik Kent, Yap Kredi Yaynlar. ev:
Gke Bike Yazcolu. stanbul, 2003.
ZG, N. Acemhyk Kazlar, Anatolia X:1-28. 1966.
ZG, T. nandktepe: Eski Hitit anda nemli bir Klt Merkezi, Trk Tarih
Kurumu Basmevi. Ankara, 1988.
SASSON, J.M. Civilizations of the Ancient Near East, New York, 1995.
SPAH, T. Eine Althethitische Reliefvase vom Hseyindede Tepesi, stanbuler
Mitteilungen Band 50.2000. 63-85. 2001
388
TRKOLU, S. Tarih Boyunca Anadoluda Giyim Kuam, Atlm Kat rnleri ve

Basm San. A.. stanbul, 2002.
Resim 1: Buluntu Yeri Bilinmeyen bir Kurun Figrin Kalb. Assur Ticaret Kolonileri a.
Resim 2: Aliardan bir Kurun Figrin. Assur Ticaret Kolonileri a.
Resim 3: Boazky Kral Kaps Kabartmas. Hitit mparatorluk a.
389
Resim 4: Boazkyden Mhr Basks. Hitit mparatorluk a.
Resim 5: Yazlkaya B Odasndaki Oniki Tanr Kabartmas. Hitit mparatorluk a.
Resim 6: Yazlkaya B Odasnda Kral IV. Tudhalya ile Tans Sarumma Kabartmas. Hitit mparatorluk a.
Resim 7: Hseyindede Drt Frizli Byk Vazo zerindeki Kabartmalar. Erken Hitit a
390
TRK SSLENME KLTRNDE

GELENEKSEL KOZMETK UYGULAMALAR
Yrd. Do. Dr. Refiye OKULUK ENESEN 156
GR
Kozmetik rnler, her yatan ve her cinsten insann yz, vcut, sa bakm, gneten korunma
ile makyajnda yer alan; ounlukla ilalardan daha fazla ve daha sk kulland rnlerdir.
Gnmzde, zellikle kadnlarn gzelliklerine ve bakmlarna hibir dnemde olmad
kadar nem verdikleri grlmektedir.
Kozmetik kullanm, hem beden saln destekleyici ynyle hem de sslenmenin bir
paras olarak gnlk hayatmzda bir ihtiya haline gelmitir. Gnmzn kent kadn,
teknoloji ile birlikte gelien pazardaki kozmetik firmalar arasnda seim yapmakta
zorlanmaktadr. Ancak kozmetik rnler kullanmann tarihesi, kentlilemenin ok
ncesinde, insanln en eski alarna kadar gtrlebilecek bir servendir. Bu srete, krsal
alan insan, elinde, evresinde bulunan ounlukla doal rnlerden kendi kremlerini,
maskelerini hazrlam, kendi makyaj malzemesini, kendi parfmn retmitir.
almamzda Trk halk kltrnde yer alan geleneksel kozmetik uygulamalardan rnekler
verilmeye allacaktr. Halkmzn, kendi imknlar dhilinde hazrlad geleneksel, yerel
bakm kremleri, gneten korunma amal kremler, sa renklendirmesi ve
ekillendirilmesinde kullanlan geleneksel aralar, kadn ve erkek parfmleri, yz
sslemesinde kullandklar geleneksel makyaj malzemelerinden rnekler (kna, kiran, srme,
dvme, krres) verilecek, bylece Trk sslenme kltrnn bir alt dal olan halk
kozmetii ile ilgili almalara katk salanmasna allacaktr.
TANIMLAR
Kozmetik szc, Yunancada dekore etmek, sslemek anlamlarna gelen kosmein
szcnden tretilmitir. Bu szcn ayn zamanda bakmak, bakm, vcut ile akln
harmonisi olduu da bilinmektedir. Ss ve sslenmeyle ilgili" anlamna gelen Greke
"Kosmetikos" szcnden treyen "kozmetik" terimi, hem hijyen ve gzellik iin kullanlan
preparat ve yntemleri ifade eder, hem de etnografik adan insan vcudunun direkt ya da
indirekt sslenmesi anlamna gelir. Bu terimin, gene sslenme amacyla vcuda taklan ya da
eklenen objelerden (bijular, taklar vb.) ayrt edilmesi gerekir.
Kozmetoloji, insan bedeninin d yzeyindeki deri, sa, gz kenarlar, trnak, dil ve dilere
yaplan hijyenik ve estetik bakm iermektedir.( 23) Salar, kalar, kirpikler, trnaklar ve deriyi
temizleme, koruma ve tespite yarayan gzellik ve hijyen maddelerine "kozmetik maddeler" ad
verilir. (19)
Bu maddelerin hazrlanmas veya yukarda saylan organlara aktarlmasn salayan aralara da
"kozmetik aletler" denir. (19) Kozmetiin tm boyutlar "Kozmetoloji" bilim daln ilgilendirir.
156
ukurova niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi.
391
ok geni bir bilim alan olan kozmetoloji amzda disiplinler aras bir alan haline gelmitir.
Tp, kimya sanayisi, eczaclk, gzel sanatlar vb. gibi bilim dallarnn ortak uradr kozmetik
(19).
Kozmetoloji'nin etnografik ve halkbilimsel bir yan da vardr. Etnoloji'de sslemeler, far, boyama, ya srme, kir karma gibi geici; snnet, tatuaj, sikatris ve de-formasyonlar gibi kalc
kozmetik ilemler; bir aileye ait kolektif seremoniyi yanstabildii gibi, bir klan ya da aileye
mensubiyeti gsterebilir. Kalc sslemelerin ou o topluma ait olanlarda zorunlu olup dini
sembolizm ya da bir tarikata mensubiyeti simgeleyebilir (19).
KOZMETK UYGULAMALARIN TARHES
nsanolu, benliinin (ego) farkna vard ilk gnden balayarak, korunma, beslenme ve
soyunu srdrme igdleriyle, bizlere bugn yaama olana salarken, bu geliim ve
sosyalleme srecinde, hayatta kalabilmelerinden soylarn devam ettirebilmelerine kadar
uyguladklar birok etkinlikte, en nemli gerelerden birisi de giysi olmutur. Hayvan ve deri
krklerinden yaplan, sarnlabilinen ve giyilebilen giysiler, souktan korunmay, hayatta
kalabilmeyi veya hayvans cazibeyi salarken, yaprak, iek, yosun, ty, ta ve deniz kabuu
gibi saa, kola, boyuna, yze, bileklere, kulak memelerine, buruna ve vcuda taklabilen her
ey; vcuda srlebilen kil veya toprak boyalar, insann bulunduu toplulukta gze
arpmasn salam, ilgi ekmitir.
nsann geliiminin her basamanda, doann yeilini, suyun mavisini, iekleri, deniz
kabuklarn, i ie yaad gzel ve heybetli hayvanlarn ve kularn gzel ve parlak
renklerini, olana erevesinde kendisine uygulamas, estetik zevkinin bir sonucudur.
nsann yan sra, baz hayvanlar, kular, maymunlar ve sinekler, krmz, sar gibi parlak
renkleri seebilmekte ve zellikle parlak renklere ilgi duymaktadr. Vcut ve yz
dekorasyonu bu adan incelendiinde, yalnzca yukarda sz edilen toplumsal ve koruyucu
etkinin gerekesi olmakla kalmam, zellikle kullanan bireyin cinsel ekiciliini arttrmtr.
Boyanma ayn zamanda estetik zevke de hitap ettii iin boyanan bireyi de daha mutlu
klmtr. nk sslenmek insan topluluk iinde fark edilebilir ve beenilebilir klar.
Gnmzde makyaj ve sa boyama ile snrlanan bu alkanlk, ayn zamanda insanolunun
gzeli fark etme, beenme ve doadaki renklere olan hayranlndan kaynaklanmaktadr. lkel
ressamlar yalnzca maara duvarlarna resim yapmakla kalmayp kendilerinin ve yaknlarnn
yz ve vcutlarn boyayarak kendilerini ifade etmilerdir. nsan vcudundaki geni boyama
alan (ortalama 1.72 m), insanolunun iindeki boyama drtsn krklemi ve her bir
deneyimin sonunda, yeni yollar, yeni boyalar, kalc olan ssleme teknikleri (dvme)
bulunmutur.
lkel insann yz ve vcudunu boyama nedenleri aadaki ekilde zetlenebilir:
Vcudu rzgr, gne, souk, sinek ve bceklere kar korumak,
Kiiyi kt ruhlardan korumak,
Ergenlik, av ve sava galibiyeti gibi kutlama trenlerinin gerekesi,
Cinsel ekicilii arttrmak,
Egonun tatmini, evresindekileri hayran etmek.
392
lk Makyaj rnleri
Kadn, Paleolitik a'dan beri hep gzel olmay dnm ve daha o zamanlarda bile doadan
temin ettii a boyasn toz haline getirerek yzn sarya boyayan bir cins pudra imal etmiti.
Bylece, kadn alt bin yl belki de daha eskiden beri "sslenmeye" abalamtr. Bununla beraber erkeklerin kadnlardan da nce sslenmee baladklar tahmin edilmektedir. nk
doaya baknca, erkek hayvanlarn daha ssl olduklarn gryoruz. Erkek, yaam kavgasn
gz alc giysiler ve taklarla rakiplerini sindirmek ve korkutmak suretiyle srdrebilmekteydi.
1920lere kadar d dnyann deiiminden etkilenmeyen, iine kapal kalm olan ilkel
kabilelerde yaplan antropolojik aratrmalar, insan giysisinin uzants olarak tak takmann,
yz ve vcudu boyamann, kulak, burun, dudak gibi yumuak dokulara halkalar, diskler ve
kpeler takmann, deriyi delip deri altna boyalar ( rnein kuzu karas ) enjekte ederek veya
yalnzca deriyi keserek ilkel dvmeler yapmann, yaplan ilk uygulamalar olduunu
gstermitir. Bu uygulamalardaki ncelikli ama, sslenmeyle ilgili deilken, sosyal evrenin
ve dierleri arasnda bir ayrcalk kazanan kiinin beenisi zerine, o toplumun bireyleri
tarafndan benimsenmitir.
lkel insan, yzn boyayarak, maskeler yaparak kt ruhlarn kendisini tanmamasn,
dmanlarn korkutmay ya da ilahlara daha da yaknlaarak eflik otoritesini salamay
amalyordu
nsanolu, doal olarak kendisini rahatsz eden evresel etmenlerden korunma gds ile
domutur. Ayrca kolayca renebilen bir varlktr. evresinin farkndadr ve evredeki
hayvanlarla i ie yaarken onlardan farkl ynlerden etkilenmitir. Hayvann yrtcsndan
korkmu ve korunmay renmitir. Heybetlisinden etkilenmi, gzeline hayran kalm,
kendisini doyuran, ldren, gzel olan bu hayvanlar taklit etmeye alm ve/veya bu
hayvanlara tapnmtr. nsan, toprak ve amur kullanmn da evresindeki hayvanlardan
renmitir. Fil gibi derisi klsz olan hayvanlar, hortumlaryla derilerine amur atarak veya
manda gibi amura yatarak, geni yzeylerinden su kaybn nlemekte ve bylece sineklerin
hcumundan daha az etkilenmektedirler. nsanolu hayvanlarn bu davranlarn gzlemleyip
ayn ekilde kendisini amura bulayarak korumutur.
Kendisini koruma amacyla farkl toprak cinslerini deneyen insanolu, bu ura iinde
doada toprak boyalara rastlam ve bunlar denemitir. Dnyann farkl blgelerinde, farkl
hzlarda sosyal evrime urayan ilkel insan topluluklar, demir ve demir oksitlerle krmz ve
sar renklerini, magnezyum oksit ile siyah ve mavi tonlarn, malait yeilini ve kurun ieren
beyaz topra birbirine ok benzer amalarla boyanmakta kullanmlardr. Toprak boyalar,
doal kahverengi topraa tercih edilmi ve zellikle su yerine hayvansal ve bitkisel yalarla
kartrldnda daha kalc olduu ve yamurlarla vcuttan kolayca uzaklatrlamayaca
iin daha ok kullanlmtr. Bylece, gnmzde makyaj iin kullanlan kozmetik rnlerden
allk, ruj, gz boyas veya fondten olarak kullandklarmzn en ilkelleri ortaya kmtr.
Yz ve vcut boyas, ite bu ekilde insann egosunun farkna varlabilmesi, beenilmesinin
etkisi, renklere ekimi ve gzellii fark edebilmesi sonucu, dnyann farkl yerlerindeki ilkel
toplumlar olduu kadar, tarihteki uygarlklar da etkilemitir.
Vcuda srlen topraklarn (kil gibi) emici nitelikleri, ayn zamanda kt vcut kokularn ve
vcuttaki ter ve ya birikimlerini de gidermitir. Sabun alamayanlar, salarn kil ile
ykamlardr. Bugn de bu malzemenin ayn niteliklerinden yararlanlarak, banyo yapamayan
kiiler ve yatalak hastalar iin kuru ampuanlar hazrlanmaktadr.
393
Tarih alarnda kozmetolojinin balangcnda aalardan szan, havayla temas edince donan,
deiik bir kokuya sahip bir tr reine olan "mrrsafi"nin (Myrrh) nemli bir yeri vardr.
Buna Boswellia Carterii bitkisinden elde edilen "Mekke Balsam" da dhil edilebilir. Bu
balsam ve mrrsaf stldnda ok kuvvetli kokular yayyordu. Bunlar ilahlara dumanlar
arasnda takdim ediliyordu ki rahipler ve halk bu sayede dualarn daha abuk ge
ykseleceine inanyorlard. Buhurdanlardan kan bu toksit dumanlar insanlarn vecde
gelmesini ve inanlarn da kuvvetlenmesini salamaktayd. Bunu takiben yalar ve merhemler
dinsel amalarla kullanlmaa baland. Merhemler ilah heykellerinin nnde bulunan beyaz
mermer (20) kaplara konur, rahipler parmaklaryla aldklar bu merhemi heykele srerlerdi
(21).
Gitgide merhemler dini amalar dnda da kullanlmaya baland ki bunun en erken
rneklerini Eski Msr'da gryoruz. Asiller ve zenginler bu maddeleri kendileri ve lleri iin
kullanmaa baladlar. nk Afrika'nn yakc gneine dayanabilmek iin cildin kendi ya
yeterli olmuyordu. Dtan srlen kokulu yalar ve deriye yaplan masajla yumuaklk ve
elastikiyet korunabiliyordu. Eski Msrllar ok sk ykanrlard, fakat sabunu kefetmeleri ok
sonralar olmutur. Banyodan sonra tm vcudu yalarlar ardndan da keselenirlerdi. Eski tp
metinlerine gre sr, kei, koyun ve kaz yalar yannda bitkisel yalardan da
yararlanmlard. Fakir halk zeytinya veya Hint ya gibi ucuz yalara rabet etmi, badem
ve susam ya gibi daha pahallar da zengin halk tercih etmiti. Tuz ilave edilerek yalarn
bozulmalar nleniyordu.
19. Slale dneminde Firavun I. Seti (1312-1298) devrinde yalar ve merhemler o derece
mbrem ihtiya maddesi olarak telakki olunuyordu ki, askerlere her gn belirli miktar ya
datlmas usulden olmutu. Hatta bir merhem datm yznden insanlk tarihinin ilk
grevlerinden birisi Msr'da vuku buldu (M..1167). Teb ehrinde byk bir tapna ina
eden iiler gdann fenal ve gne nlarna kar kendilerini koruyacak yan
yokluundan dolay greve giderek ii brakmlard.
Bu yalar ve merhemler genellikle fena kokulu idiler. Bu nedenle ilerine parfm ilave
edilerek deodorant etki salanmtr. Gene bu amala boyuna iinde reine ve baharat bulunan
kesecikler aslm, elbiselerin konduu yerlere toz halinde gzel kokular serpilmitir ki bu
gelenek sadece kadnlarla snrl kalmayp Msrl erkeklerce de srdrlmtr. Baka
yalarn farkl amala kullanldn da belirtmeliyiz. Mesela ylan ya salarn kmas iin,
Hint ya salarn canlandrlmas iin de kullanlmaktayd.
Deodorant ve ya kullanmnn sadece Eski Msr'a zg olmayp, baka uygarlklarda mesela
Asurlarda da bilindiini, bol miktarda parfm ve gzellik maddelerinin kullanldn
belirtmeliyiz. Keza, srail Oullar'nda elbiselere parfml tozlar serpmek adetti.
Gz, ka ve kirpiklerin bakm da insanlar bin yllardr ilgilendirmektedir. Eski Msr'da I.
Slale dneminde Menes (M..2800) (s.21) dneminde siyah kirpiklerin zerindeki gz
kapaklan yeile boyanyordu. Esasen gz kapaklarn koyu bir renge boyamak ok eski bir adet
olup bunun gzleri hastalklardan korumada da etkili olduu dnlebilir. Bu amala kullanlan
maddeye bugnk Arapa'da "khol" denilmektedir. Bu kelime "sknet" anlamna da gelir.
Msr'da nceleri kurun slfr kullanlmsa da (kesin olmamakla beraber) Leiden'deki bir tbbi
papirustan anlaldna gre kkrtl antimuan bileikleri tercih edilmitir4. Daha sonralar
Anadolu'dan Manisa'dan manganez oksit getirildi ve bu yeni far'a da gene "khol" denildi (Bu
394
terim ayn zamanda ok nce tozlarn iinde daha sonra da damtma ile elde edilen alkoll
maddeler iin kullanlmtr).
Gzlerin sslenmesinde balca iki renk tercih edilmitir. st gz kapa iin siyah, alt gz
kapa iin de, malait yeili veya bakr karbonatla yeil renkler. Bu maddelerin tedavi edici
zellikleri olduuna inanlyordu. Gerekten de slfrlerin kt kokular bu bakmdan ie
yaryor, sinekler gze yaklaamad iin trahom etkeni olan virsler vcuttan uzaklayordu.
Khol, zel hokkalarda saklanrd ki kazlarda bunun rnekleri bulunmutur. Bunlara batrlan
ubuklar gzlere srlr, bylece gzlerin daha parlak olaca dnlrd. Bu maddeler
sklera'daki kk damarlarn kaybolmasn kolaylatrr ve bylece gzler daha cazip bir hal
alrd.
Bu hijyenik ve kozmetik maddeler olduka pahal olsa da, antik an Msrl kadn baygn
bakl ekici gzlere sahip olmakla daha etkin ve yaratc olacan fark etmiti. Hatta khol
dnda yanm badem kabuklarnn siyah tozu veya kandil isini fralarla alp zeki gzlerinin etrafna daireler izerek kullanyor, bylece daha gzel oluyorlard.
Msrl kadnlar salarna da ok zen gsteriyorlard. Balan zerine kokulu balmumundan
yaplm konik balklar koyup dolarlard. Bunlar kzgn gne altnda yava yava eriyip omuz
ve yzlerine akar, derileri ve elbiseleri kirlenirdi. Fakat gzellik uruna neler yaplmazd ki?
Salarn boyanmasnda kna bitkisi ok muteber bir drog idi. Bu bitkinin ad iki prensese isim
olarak da verilmiti. Bunlardan birisi Musevi Kral Herod'un annesi, dieri de Antonius ve
Kleopatra'nn kz idi. Knann sevilmesi iin birka sebep vard. Bir kere kk ve zarif beyaz
i- (s.22) ekleri salkm eklinde sallanyor, bunlar ss olarak kullanlyordu, ikincisi,
yapraklarndan koyu krmz bir boya elde ediliyordu. Yzyllar boyunca Doulu kadnlar bu
iekleri salarnda tamlar, yapraklarn dvp toz haline getirmiler, bunu kakla
kartrarak nitelikli bir boya maddesi elde etmilerdi. Eski bir Msr arksnn szleri yleydi:
"Sevgilim benim iin En-Gedi balarndaki
Kna ieklerinden yaplm bir bukettir".
Kna hamuru bir gece sabaha kadar ele sarlp bal tutulursa rengi deriye ve trnaklara geer ve
doku yenileninceye kadar orada kalr5. Msrl kadnlar yalarna gre salarna kna yannda
aarmaya balaynca Hint ya da srerlerdi. Hanmlar dudak ve yanaklarn a boyas ile krmz veya sarya boyarlard. A boyas, saz kamlarn ucunda saklanrd. Parmak ular,
trnaklar, topuklar hatta bazen gs balan kufra suyu veya krmz mercan rengine
boyanrd (s.23).
Eski Msr'n yannda Akdeniz Uygarlklarnda da kozmetiin nemli bir yeri vard. Girit
Uygarl'nda "Parisli Kz" adyla bilinen Knossos rahibesinin zarafet ve makyaj herkese
kabul edildii halde Antik Girit kozmetolojisi hakknda bilgimiz yok gibidir. Oysa, eski
Yunan'n kzgn gneinde, scak renkler, yaldzl ve canl yeil bir deri pek sevilirdi. nl
dnr Sokrates, kans Xanthippus'a Bakmak iin deil, baklmak iin sokaa k" demitir.
Deriyi beyazlatrmak iin kurun karbonat (s-tbe) ilk defa eski Yunan kadnnca
kullanlmtr. Hatta aktr ve maskeyi ilk kullanan mehur air ve yazar Thepsis (M..
VI.yzyl) nce bu toksit maddeyi kullanm, fakat deriye zararl olduunu fark edince onun
yerine ketenden maskeler hazrlanmt. stbe ok toksik hatta ldrc olmasna ramen
yzyllar boyunca popler kalmtr. Aynca Yunanl kadnlar undan yaplm bir hamuru btn
395
gece yzlerinde brakp sabah olunca bunu stle temizlerlerdi6. Kil, reine ve glsuyu, lekeleri
ve illeri kartmak iin kullanlmtr.
Salar da Yunanllar iin ok nemli idi. Lucianos "salarn yn boyalar ile boyayp
Arabistan kokular srerek parlak tut" demitir. Parlayan her eyi seven, ar bilezikler,
zincirler takan Romal kadnlar sa bakmna ok nem verirlerdi. Krallk ve Cumhuriyet
a'nda (s. 23) sa modelleri sade ve ensede idi. Salar bir bant veya ine ile tutturulur, tepeden
hafife rlp ne doru getirilirdi, imparatorluk a'nda salar ok bakml idi. Hibir soylu
Romal kadn klesinin yardm olmadan salarn yapamazd.
Siyaha boyamak iin, sureau tanesi suyu ve sirke ile bir kurun kapta 60 gn bekletilmi slk
dekoksiyonu kullanlrd7. Salarn rengi keiya ve kl kartrlarak elde edilen ilkel sabunla
ykanarak alr arkasndan uzun sre gnete kalnrd. Mavi renkten, Galya'da yaplm kurun
krmzs bir renge geilirdi. Bu da mee suifi ve frene klnden oluan Galya ilac srerlerdi.
Toton savalar kumral salar moda yapmt. Kire suyu ile parlak kumral renkte sa elde
edilir, hatta Galyal kzlarn salarndan yaplm peruklar satn alnrd.
Her Romal yksek sosyete hanmnn ok sayda peruu vard. Bir aralk sansn salar ylesine
moda olmutu ki, eer bir kadn sann rengini aamazsa salarn keser san bir peruka takard.
Yal kadnlar da salarn tra ettirerek peruka takmlardr.
Yanak ve dudaklara krmz boya srlm, cilt zincifre (civa slfr) veya minyum (kurun oksit)
ile beyaza boyanm ve kirpik ve kalar siyahla koyulatnlm, venalar belirginlesin diye ii
hafife maviye boyanm, derinin ince ve solgun olduu anmsatlmak istenmitir. Romal
kadnlar ciltlerini gzelletirmek iin bezelye unu, buday unu, bal, don-ya ile maskeler
hazrlamlardr.
Hristiyanlk a'nda, imparatorluk a'nn grkeminden, saf ve temiz bir sevimlilie geildi.
Bizans a'nda ise gzellik daha "rijit" idi.
Kozmetik tp tarihinde Ptolemeus Auletes'in kz Kralie Kle-opatra'nn nemli bir yeri vardr.
Onun anda skenderiye Tp Okulu son parlak devrini yaamt. Kosmetikon adl kozmetie
ait eseri Kleopatra'nn yazd iddia edilmektedir. Bunun yannda Komanos ve Ko-marios
adnda iki alimist rahipten ders alarak kimyaya ait bir eser de yazmt. Kleopatra'nn incinin
sirkede erimesini bulduu, ilk damtma aletlerini kefettii ileri srlmektedir. Monte Casino
ktphanesinde bulunan Antidotum Kleopatrae Regina ad Theodotem (veya Codex 69) olarak
bilinen eseri onun toksikoloji ile de uratnn kantdr 8.
Kleopatra'nn, forml kendisine ait olan nl bir kremi vard. ( s. 24) Salarna ekil vermek
iin Nil Nehri'nin amuruyla zel kamlar kullanrd. Hazrlad gzellik maskesi, idrarla
kartrlm Nil amuru ihtiva ediyordu. Epilasyon iin snger ta ve penslerden faydalanr,
omuzlarn parlatmak iin toz haline getirilmi sedef ve kaymak ta kullanrd. Mehur forml
"Kifi" tm Roma'y aya kaldrmt. Ploutarkhos (M.S.60-125) gre "Kif"yi hazrlamak iin
bal, arap, kna, zm, mrrsafi, gl aac, horozgz bitkisi, safran, kuzu kula, ard
zm, kakule ve smbl gerekiyordu9 (s. 25).
ok ksa olarak deindiimiz Kozmetik tarihi, bize, binyllardr insanlarn salkl gzelleme
yolunu aradklarn gstermektedir. Sonu olarak kozmetik rn kullanmnn, insanolunun
benliini fark etmesi ve bir toplulukta yaamaya balamasyla ortaya kt varsaylabilir
(Serpil, s.3-9).
396
TRK SSLENME KLTRNDE GELENEKSEL KOZMETK UYGULAMALAR

1. Gzler
1.1.Srme Nedir
Srme hem geleneksel hem de dini bir ssleme eklidir. (K Ada: 122) (K Ada: 123) (K
Ada: 124).
Eskiden makyaj malzemesi yoktu. (K Me: 3) (K . Urfa: 3)
Kadnlar yaygn olarak srme kullanrlard. (KA 98, K A: 168) (K A: 178) . (K A: 133)
Srme, aktarlarda satlan bir tozdur.
Bugn de hala srme satlmaktadr (K A: 178).
Bu toz suyla kartrlp kibrit p yardmyla gze ekilirdi.
Eskiden hacya gidenler srme getirirlerdi. Gzlere hacdan gelme bu srme ekilirdi (K Bu
: 1).
Kadifeden yaplan torbann ortasna karg koyulur, kargnn iine srme dklr, ince mil
gibi aatan ubuk yardmyla gze srme olarak srlrd. (K Ada: 184) (K Ada: 185) (K
Ada: 186) (K Ada: 187) (K Ada: 188)
1.2.Srme Kime ve Neden Srlr
Anadoluda kadnlar gzlerine srme ekerler. nk peygamberimizin snneti
olduuna inanlr (K Os : 2). Kimi yrelerde srme, sevaptr diye gzlere srlr (K A: 143).
Yeni gelin olanlar, srmeyi kirpiklerinin diplerine srerlerdi. (K Brdr : 1) (K . Urfa
3)
Kadnlar elerine gzel grnmek iin, gen kzlar dne gidecekleri zaman srme
srerlerdi. zel gnlerde (misafirlie giderken, bayramlarda, dnlerde... ) srlrd (K A:
33) (K A: 67) (K A: 68) (K A: 69) (K A: 70) (K A: 71) (K A: 72) (K A 73).
Kz istemeye gidildiinde olan evinin yengeleri veya annesi yapard (KA 167).
Srme gece yatarken gzn dinlenmesi iin srlrd (K Ada : 126).
Yeni doan bebeklerin kana ve gzne srme srlrse ka kara ve gzleri kendinden
srmeli olur (K . urfa: 4) (K Antk: 5) (K Os: 3) (K A: 63) (KA 98) (K A: 143) (K A: 180)
(K Os: 10) (K A: 152) (K Urfa: 4) (K Ada: 47) (k Gazi 25) (K Ada: 122) (K Ada: 123) (K
Ada: 124) (KA 133) (K A: 155) (K Ada: 21)
Kalar izilen hizada ksn diye de srme ekilir (K A 62).
Bebee krk kncaya kadar her banyo yaptrldnda srme ekilen yerler de vardr.
(K A: 1) (K A: 3) (K A: 11) (K A: 14) (K A: 21)
Srme, bebeklere gzleri gzel olsun diye badem ya ile birlikte de srlmektedir. (K
Os: 5)
Srme, gz piirerek sulanmasn nler (K A: 68) (K A: 71) (K A: 72) (K A: 73)
Srme, gzn daha iyi grnmesini salar ve gz arlarn giderici etkisi vardr.
(K Ada: 47) (K Antk: 5)
Bebein gznn pimesi ve mikrop kapmamas iin yeni doan bebein gzne srme
limon suyuna batrlarak da ekilir. (K Ada 125) (K Ada: 123) (K A: 51) (K Ada: 122) (K
Ada: 123) (K Ada 124) (K Os: 84) (K Os: 85) (K Os: 86) (K Os: 87) (K Os: 88) (K Os: 91)
(K Os: 92) (K Os: 93) (K Os 94) (K Os: 95) (K A: 155)
Aadaki ninni drtl, bebee ekilen srmeyi anlatyor:
Bebein beii amdan
Yuvarland dt damdan
Gelin ona dein
Gzne srme ekin amdan
(K Ni: 5)
397
1.3.Srme Nasl Yaplr

Eskiden srmeyi satn alamayan halk, kendi srmesini kendisi yapard. (K Me: 3) (K .
Urfa: 3)
Srmeler, ceviz, fndk ve zeytinyandan yaplr (K Ada: 117) (K Ada: 118)
Ancak gz srmesi, zellikle zeytinya yanndan yaplr. (K A: 185) (K A: 189)
Bununla ilgili deiik tarifler vardr. Malzemeyi tasnif ettikten sonra vermeyi uygun
buluyoruz. Tasnifi ve tarifleri yle sralayabiliriz:
1.3.1. sle Srme Elde Etme
1.3.1.1. Dorudan is kullanlarak
aa. Kazan, tencere, toprak kap, sac isinin sade olarak kullanlmasyla,
bb.Kazan, tencere, toprak kap, sac isinin zeytinya, tereya, inek style
yumuatlmasyla
1.3.1.2. Zeytinyann yaklmas yoluyla oluturulan is kullanlarak
1.3.1.3. Yanan maddelere kapak kapatlarak, kapakta biriken isin toplanmas yoluyla
oluturulan is kullanlarak
1.3.2. Klle Srme Elde Etme
1.3.2.1. Dorudan kl kullanlarak
aa. Zeytinyan pamuk veya bezle yakarak oluturulan kln kullanlmasyla,
bb. am rasn veya am daln yakarak oluturulan kln kullanlmasyla,
cc. Kays, zerdali, badem ekirdeklerinin yaklmas yoluyla oluturulan kl kullanlarak,
1.3.2.2. Klle zeytinyan kartrarak
1.3.2.3 Kmrle zeytinyan kartrarak
1.3.3. Bitkilerden Srme Elde Etme
1.3.4.Talardan Srme Elde Etme
1.4. Srme Ne le Srlr
1.5. Srme Nerede Saklanr
Maddi durumu yetersiz olanlar iin srme niyetine pekmez gibi yiyeceklerin kaynatld,
d siyah isle kaplanm kazanlar syrlr ve isleri bir kapta toplanr (K A: 192) (K A: 179) (K
A: 122) (K A: 124).
Ufak, beyaz bez paras zeytinya ile yalandktan sonra ufak bakr bir bardaa konur.
gen eklinde yerletirilmi orta boydaki tan zerine dibi yanmasn diye konur. Bez
yaklr. Ate sndkten sonra tabak alnp suyu boaltlr. Taban ate alan ksm kararr.
Parmakla o karalar alnr ve srme yaplr (K Antk:8).
Yerde bir ate yaklr ve zerine bakr bir tas konur. Soya ipi zeytinyana batrlarak tasn
altnda atee verilir. Belli bir sre sonra tasn altnda atein oluturduu kller birikmeye
balar. Tasn altnda kller iyice dolunca tas ateten alnr, kllerin kurumas beklenir. Kller
kuruyunca bak ya da benzeri bir alet yardmyla syrlr. Syrlan kller bir ienin iinde
saklanr (K Ant: 74).
Toprak kaplarn dibinden siyah isin alnmas ve bu isin far gibi gz stne srlmesiyle gz
makyaj yaplr (K Antk: 29).
Yanm tavalarn altndaki kara gzlerin altna srme diye srlr (K A: 122) (K A: 124) (K
Ada: 132)
Gaz lambasnn isi bir kdn iine dklr. Daha sonra bir fincana aktarlr. ine bir
sprge p konulur ve gzlere srme niyetine ekilir (K A: 131).
398
bb. Kazan, tencere, toprak kap, sac isinin zeytinya, tereya, inek style yumuatlmasyla
Atein stnde is tutan kazann dibindeki is syrlr. Ondan sonra o is halis zeytinyayla
kartrlarak macun gibi olur. Kk bir ieye doldurulur. (K A: 161) (K Ad: 32)
Ocan iinden alnan is ile inek ya kartrlarak srme yaplr. (K Me: 1)
1.3.1.2. Zeytinyann yaklmas yoluyla oluturulan is kullanlarak
Zeytinya tavada yaklp onun isi ubukla srme diye gzlere srlr. (K Ada: 59) (K Ada:
60) (K Ada: 61) (K Ada: 63) (K Ada: 64) (K Ada: 65) (K Ada: 66)
1.3.1.3. Yanan maddelere kapak kapatlarak, kapakta biriken isin toplanmas yoluyla
oluturulan is kullanlarak
Alminyum bir taban iine biraz zeytinya konur. Sonra mavi bir bez ya da yumak
yumak paralanan pamuklar zeytinya koyulan taban iine yerletirilir. Daha sonra bezden
paralar kesilip ip yardmyla fitil haline getirilir. Fitil haline getirilen mavi bez, zeytinyann
iine konur ve fitil bandan atelenir. Atelenen fitilin stne sac, kapak tepsi, bardak, fincan
gibi nesneler kapatlr. Bezin ucu yava yava yandka kan duman sac, kapak tepsi, bardak,
fincan gibi nesnelerin i ksmna yapr. Fitil yanp bittikten sonra bu nesnelerin i ksmna
yapan isler, bir p yardmyla bir kaba alnr ve srme olarak kullanlr. (K Gazi: 26)
Sacdan toplanan kuruma zeytinya eklenerek, sprgenin kullanlmam bir sap ile gze
srme ekilir. ine, mikroplarn temizlenmesi iin biraz da sarmsak konur. (K Gaz: 2) (K A
78) (K A: 158) (K Ni: 10) (K s: 82) (K Ni: 10) (K Me: 20) (K Ant: 78) (K Gaz: 24) (K A:
179) (K A: 170)
Bir cam kavanozun iine zeytinya konulur. ine hanl bir kuma sarlp yerletirilir.
Alminyum bir kabn iine su koyulup tatan ocak yaplr. Bu kap, ocan zerine
yerletirilir. Kavanoz da ocan iine yerletirilir. Bezi yaklr ve bezeden kan isle tabak
kararr. Ya bitince, tabak alnr ve oluan is bakla syrlr. Syrlan is srme olarak
kullanlr. (K A: 164)
ra yaklr. si krom tabaa tutulur. Tabakta oluan is toplanr ve tereya ile yumuatlr.
Sprge pyle gzlere srlr. (K Os: 5)
1.3.2. Klle Srme Elde Etme
1.3.2.1.Dorudan kl kullanlarak
aa. Zeytinyan pamuk veya bezle yakarak oluturulan kln kullanlmasyla
Mavi bir bez, temiz bir kuma (barts bezi), naylon paras ya da ecza pamuunun ucu
fitil yaplr. Bir fincana saf zeytinya doldurulur. Zeytinyayla dolu bu fincann iine fitil
batrlr. Fitil atete, fincann iinde durduktan sonra az yarm, krom bir tabakla kapanr.
Ya iyice beze siner ve is tutar. Sonunda zifte benzer bir kvam ortaya kar. Eer bu kvam
ok koyuysa iine biraz daha zeytin ya koyup iyice ezilip zenir. Az kapatlp bir gn
bekletildikten sonra, kller iyice ezilip hava almayacak bir kaba koyulur. Bu karm srme
olarak kullanlr. (K Ada: 45) (K A: 193) (K Os: 10) (K Os: 58) (K Gazi: 1) (K Gazi: 2) (K A:
33) (K A: 67) (K A: 68) (K A: 69) (K A: 70) (K A: 71) (K A: 72) (K A: 73) (K A:167) ( K
s: 1) (K A: 75) (K s: 7) (K Ada: 107) (K A: 98)
Kare bir bezin iine demir para koyulur. Daha sonra bez, drt ucu bir araya getirilerek
boha eklinde balanr. abuk tutusun ve uzun sre yansn diye bezin uzu zeytinyana
batrlr. Toprakta, o bohann saca kadar bir ukur alr ve hazrlanan boha, ukurun
iine konulur. Daha sonra kibritle bohann ucu yaklr. Bunun zerine ekmek sac konarak
ukurun st kapatlr. Yanmakta olan boha snene kadar beklenir. Arada bir sac kaldrlarak
hava almas salanr. Yal boha tamamen yannca, geriye toz halinde srme kalr. Elde
edilen srme oradan alnr ve bir kutuya konulur. Birka gn bekletildikten sonra
kullanlabilir. (K Drtyol: 2) (K Ada: 138) (K Me: 33)
399
Srme yapmak iin limon ikiye blnr. ine pirin, tahl, tarn konur ve limon tekrar
kapatlr. Limon, daha nce hazrlanan bir hamur ile svanr ve ta frna atlr. Frnda iki gn
kalr. Kmr haline gelinceye kadar bekletilir. Sonra frndan karlan hamur soyulur Limon
simsiyah olmutur. Havanda toz haline gelinceye kadar dvlr. Tlbentte szlr. Artk un
halindedir. Mavi veya lacivert renkte olmas gereken bir bez getirilir. Bez kuma fitil eklinde
yaa bulanr. Kapal bir kandilin iinde yaklr. Oluan kurum, bak yardmyla syrlr. Daha
nce dvlm olan limonlu karma eklenir. nce bir ubukla, tavuk ya da ku tyyle gze
ekilir. (K Antk: 19)
bb. am rasn veya am daln yakarak oluturulan kln kullanlmasyla
am rasnn isi, yal p ile veya yorgan inesinin arka taraf ile gze ekilirdi. (K
Me:15) (K A: 46) . (K Kon: 4) (K Me: 2) (K Me: 4, 5, 6, 7, 8, 9) (K Ada: 56)
Bal mumu ve ra yaklr. Oluan is bir kaba alnr ve srme olarak kullanlr. (K A: 34)
am aacnn dallar yaklarak kl haline getirilir. Ortaya kan bu kl, srme olarak
cc. Kays, zeytin, zerdali, badem ekirdeklerinin yaklmas yoluyla oluturulan kl
kullanlarak
Kays, zeytin, zerdali, badem gibi baz meyvelerin ekirdekleri yaklr. Elde edilen kl,
gze srme olarak ekilir. Yanm bademin kalar hem besledii hem de siyah grnmesini
salad dnlyor. (K A: 26) (K Ad: 1) (K Ad: 2) (K Ad: 4) (K Ada: 37)
1.3.2.2.Klle zeytinyan kartrarak
Kl ve zeytinya iyice kartrlr. Biraz bekletilerek srme oluturulur. Oluan bu karm,
gze iyi geldii iin de kullanlr. (K Ur: 8, K Ur:9)
1.3.2.3. Kmrle zeytinyan kartrarak
Zeytinya bir tava ierisinde iyice yaklr. Sonra iine un gibi ezilmi kmr eklenir. yice
kartrlp ince uzun bir kaba konulup dondurulur. Srme gibi kullanlr. (K A: 107 )
Srmenin olmad zamanlarda ince bir kmr paras, gzlerin altna srlr. (K Ada: 80)
1.3.3. Bitkilerden Srme Elde Etme
Srme, hasta buday baa ile yaplr. Tahllardan yulaf ve karaklk baann
olgunlamas srasnda srme denilen bir hastalktan dolay, baak taneleri niasta gibi kurur
ve siyah bir toz gelitirir. Baaklar tam kuruduu zaman parlak bir siyah olur. Bu siyah toz
srld yerden abuk gemez. Bu nedenle gen kzlar srme olarak gzlerine, kirpiklerine
ve kalarna srerler. Ergenlik dneminde olup, yeni yeni by terleyen erkekler de siyah
gzksn diye byklarna srerler. (K A: 80) (K Esk: 1) (K A: 78)
Gelincik iei srme olarak da kullanlr. (K A: 89)
Tarn gze srme gibi srldnde gz nurlandrr. (K A: 109)
Halk arasnda srme otu ad verilen bir ot vardr. Bu otun iei siyah ve tozludur. Bu toz
gze srlnce srme rengi verir. (K An: 1)
Fndk iiyle srme yaplr. ra yaklr ve yanan rann iine bir fndk ii tutulur. Atee
tutulan fndn iyice siyahlamas beklenir. En sonunda, fndktan siyah bir ya damlar.
Damlayan bu ya, srme olarak kullanlr. Bu srme gze srlnce bir daha gzden kmaz.
(K Mr: 2)
1.4.4.Talardan Srme Elde Etme
Hacca giden insanlar dnerken yanlarna o blgeye has siyah talar getirirler. Burada
getirdikleri bu talar havanda toz haline gelinceye kadar dverler. Sonra da gzlerine srme
diye ekerler. (K Ada 54)
400
1.4. Srme Ne le Srlr

Kibrit pyle gze srlr. (K Os: 58) (K Gazi: 1) (K Gazi: 2) (K A: 33). (K A: 67) (K A:
68) (K A: 69) (K A: 70) (K A: 71) (K A: 72) (K A: 73)
Sprge p ile gze srlr. (K A: 33) (K A: 67) (K A: 68) (K A: 69) (K A: 70) (K A:
71) (K A: 72) (K A: 73)
Tavuk tyyle ya da ince ku tyyle gze srlr. (K A: 33) (K A: 67) (K A: 68) (K A:
69) (K A: 70) (K A: 71) (K A: 72) (K A: 73)
Temiz bir ubuk yardmyla gze srlr. (K A: 192) (K A: 179) (K A: 122) (K A: 124)
Yorgan inesiyle gze srlr. (K A: 33) (K A: 67) (K A: 68) (K A: 69) (K A: 70) (K A:
71) (K A: 72) (K A: 73)
Yumuak, ince bir aa dalyla gze srlr. (K A: 33) (K A: 67) (K A: 68) (K A: 69) (K
A: 70) (K A: 71) (K A: 72) (K A: 73)
Kalem gibi yontulmu ra ile gze srlr. (K A: 33) (K A: 67) (K A: 68) (K A: 69) (K A:
70) (K A: 71) (K A: 72) (K A: 73)
1.5. Srme Nerede Saklanr
Eskilerin ss unsurlarndan biri de hacdan getirdikleri srmeliklermi. Srme, bu zel
kutularda saklanr. Srme kutularnn iinde, pudralk, kokuluk ve ayna blmleri de yer
alrm. (Tunceli: 1)
Srme iin zel olarak hazrlanm, kapann ucu kalem gibi olan kutularda saklanr. (K
Ant: 78)
Srme, bir poete veya ieye konur. (K A: 33) (K A: 67) (K A: 68) (K A: 69) (K A: 70) (K
A: 71) (K A: 72) (K A: 73)
Srme, bir bez parasnn iine konulur. (K Ada: 22)
Srme, kk bir ieye doldurulur. (K A: 161) (K Ad: 32)
2. Kalar
Kalara rastk ekilir. (K Bu: 1) (K A: 52) (K Antk: 26)
Fstk kabuklar kmrleinceye kadar kavrulur ya da fndk ii yaklr. Kavrulan bu siyah
kabuklarla, kadnlarn kalar, erkeklerin byklar boyanr. Geici bir sslenmedir. Suyla
ykaynca geer. (K An: 1) (K A ntk: 29) (K Ad: 32)
ayn demine pamuk batrlr. Kz ocuklarnn ka gz kara olsun diye ka ve
kirpiklerine srlr. (K A: 64)
3. Dudaklar
Yeni doan bebein gbek kan, hep krmz olsun diye, bebein dudaklarna ve yanaklarna
srlr. (K A: 55)
Bal ve limon suyu karm dudaa srld zaman dudaklar pembe ve yumuak bir
grnt kazanr. (K Kah: 162)
Gnmzde bayanlarn kulland parlatclar, eskiler ilekle yapmlardr. ilei
dudaklarna srerek, dudaklarnn hem gzel kokmasn hem de parlak ve dolgun grnmesini
salamlardr. (K A: 113)
Gelin gvey iei olarak bilinen iek ezilerek krmz renkli bir toz oluturulur. Bu toz
yze ve dudaklara srlr. (K Gaz: 1)
Gelincik iei kpkrmzdr. Toplanp kurutulur, dvlr. Yanaa, dudaa, boya niyetine
srlr. (K Ada: 43)
Vine ezilir, bir beze dklr. Kuruyan ezilmi vine, dudaa ve yanaa srlerek al al
olmas salanr. (K A: 191)
401
Halk arasnda borda ad verilen bitkinin kkleriyle dudaklar boyanr. Bu sayede dudaklar
krmz olurmu. (K A: 27)
4. Yanaklar
Gelinler, kadnlar makyaj malzemesi olmad dnemlerde yanaklarn imdikleyip
dudaklarn srarak, allk ve ruj srm grnts verirlermi. (K Ur: 43) (K Ada: 36) (K A:
85)
Gelin gvey iei olarak bilinen iek ezilerek krmz renkli bir toz oluturulur. Bu toz,
dudaklara olduu gibi yze de srlr. (K Gaz: 1)
Gelincik iei kpkrmzdr. Toplanp kurutulur, dvlr. Bu toz, dudaklara olduu gibi
yze de srlr. (K A: 89) (K A: 101) (K Ada: 4)
Ylan ieinin meyveleri sklp yanaklara srlr. (K A: 101)
Kadnlar yzlerine allk yerine krmz gl srerler (K Ada: 190) (K Ada: 191) (K Mer:
189) (K Kon: 192)
Vine ezilir, bir beze dklr. Kuruyan ezilmi vine dudaklara olduu gibi yanaa da
srlerek al al olmas salanr. (K A: 191)
Bir kavanozun iinde vine ezilir. Ezilen vine bir beze dklr. Dudaa srlr. (K Gaz:
2)
Isrgan otu yapra trtkldr. Yapran sivri ksm yze srlerek yzde krmzlk
oluturulur. (K Antk: 14) (K Antk: 9)
Hsn- Yusuf aktarlarda satlan bir tozdur. Hsn- Yusuf allk yokken onun yerine yze
renk verme amal kullanlrd. Bu toz aktarlardan alnp suyla kartrlr ve macun haline
geldikten sonra yze srlr. Bylece yanaklar pembeleir ve gzel grnmesi salanr. (K
A: 178)
Kmr yze hafif srlerek, yze renk vermesi iin kullanlr. (K Bu: 1)
Tula ezilip toz haline getirilir ve yze srlr. Renk vermesi nedeniyle allk olarak
Yemeni boyasyla ss yaplr. Boya bir beze srlr, biraz slatlarak yze uygulanr.
Krmzlk vermesi iin kullanlr. (K Gaz: 2)
Ss yapmak iin kullanlan krmz renkte ve yuvarlak biimde kesilmi krepon kd,
tkrkle slatlp elmack kemiklerine yaptrlr. Bu uygulama, yanaklarn kzarmasn
salarm. (K Ant: 78) (K A: 113) (K Kil: 42) (K Me: 35)
Kdn olmad yerlerde ise, krmz renkli ip suya batrlr ve yze allk niyetiyle srlr.
(K Kil: 42)
Balk pullar iyice ykandktan sonra saklanr. Yumurta ak gelinin yzne srlr.
Oluturulan yzeye bu pullar yaptrlarak gelinin yana sslenir (K Me: 33)
5. Tm Yz
Kapatc niyetine ta pudras kullanlr. (K A: 85 ) (K Me 4, 5, 6, 7, 8, 9)
Gelinler sslenirken pudra olmad iin yzne el ya srlr. (K A: 139)
Kadnlar dikkat etmek ekmek iin kibritin yanm ucuyla siyah renkli boyalarla (srme vb
.) yzlerine ben yaparlar (Ur: 30)
Gen kzlar, am aacnn dallarndan elde edilen siyah kl ile dudaklarnn stne ben
yaparak daha gzel ve daha ekici olduklarna inanrlar. (K A: 112)
zellikle gelin sslemesi iin, erbet boyalar kullanlr. erbet boyas normalden daha
koyu kvamda olacak ekilde suyla kartrlr. Bu ekilde deiik renkler mavi, krmz,
sar, pembe elde edilir. Bakkallarda lak ktlar satlr. Bu ktlar yuvarlak hale
getirilerek gelinin alnna, burnuna, yanaklarna ve enesine yaptrlr. Bu yuvarlaklarn
etrafna kibritle erbet boyas tozundan benekler yaplr. (K An:1)
402
6. Trnaklar
Eskiden oje, sa boyas gibi eyler olmad iin kadnlar gzellemek iin salarna
trnaklarna, ellerine bileklerine kadar kna srerlerdi. Kna evlenen gen kzlar iin
vazgeilmez bir kozmetik rndr. Kna tozu suyla kartrlarak trnaklara srlr. Parmak
ular bir bezle balanr. (K Ur: 12) (K Ur: 13) (K Ur: 17) (K Ada: 84) (K A: 118) (K A:
139)
Gelincik ieinin yapraklar bir kabn ierisinde kaynatlr. zerine biraz eki konulup
tekrar kaynatlr. Elde edilen bu su, renklendirici olarak trnaklara srlr. (K Ada: 170) (K
Ada: 173)
Laleler tomurcuk iken toplanp havanda dvlr ve kan z, oje olarak trnaklara srlr.
(K A: 88)
Gelincik iei Trnan zerine yaptrlarak oje niyetine kullanlr (K A: 8 9)
7. Dvme
Bilinen en yaygn sslenme ekillerinden birisi dvmedir. Silinmez ss makyajdr. Halk
arasnda dak, dek ya da nek diye bilinir. (K A: 82) (KA: 113)
.Eski zamanlarda kadnlar, kzlar, hem gzel ve ekici grnmek hem de airetlerinin
simgesi olduu iin yaparlar. (K A: 30)
Yaplan bu dvmelerin uur getireceine inanrlar. (K A: 145)
Bu dvmeler blge kadnnn ss unsuru olmasnn yannda yaplan her bir eklin ayr bir
anlam olur. Gen kzn elinde farkl, yal bir teyzenin yzndeki dvme, farkl bir anlam
bulur. (K A: 145)
Dvmenin sala iyi geldiine inanlr. Burunlarna dvme yapan kadnlar bunu hzma ile
sslerler. (K Ur: 10) (K Ur: 11) (K Ur: 12) (K Ur:13)
Dvmenin yaplmasnda deiik malzemeye ve yntemlere bavurulurdu. Bunlar yle
sralayabiliriz
Bu dvmeler genellikle aln ortasna ve el zerine yaplr. zellikle Urfa da alna ve buruna
dvme yaplr. ki ka arasna, gerdana, gse, kollara, burnun sivri ucuna ve st tarafna da
yaplr). Dudak, aln, burun, yanak, gerdan, gs, kol ve bacaklara yaplan ekiller deiik
trdedir. En ok art, arp, nokta, gen, ,daire gne, yarm ay, gl, iek eklinde deiik
geometrik ekiller yaplr. P, V, Y, O, K, M, N, , L, U, S, C, X, Z, H harflerini andran
dvmelere de rastlanr. (KA: 113) (K A: 145) (K s: 10) (K A: 82)
nce bir inenin ucuna kk bir pamuk iplik sarlr. p mrekkebe bulanr. Bu ine deriye
batrlp eitli yrelere zg ekiller izilir. ou eklin bir anlam vardr. rnein evli
kadnlara evli, bekrlara ise bekr olduklarn belirtecek ekilde iaretler yaplr. (K s: 10)
Anne st ve ekmek yaplan sacn altndan karlan kara kl kartrlr. Bu karm dvme
yaplacak yere srldkten sonra atete stlan ineyle derinin iine girene kadar uralr. Bu
sv deri altna girerek koyu mavi bir renk verir. (K Ur: 40) (K . Urfa: 3)
Kadnlara dvme yaplrken malzemenin iine yeni doum yapm ve kz ocuu dourmu
annelerin st konur Anne st ile srme kartrlr, sv haline getirilir. ne yardmyla deri
altna enjekte edilerek dvme yaplr. (K Me: 17) (K A: 62)
Bir miktar ra isine doum yapm ve ocuu kz olan bir kadnn st kartrlarak ana
malzeme hazrlanr. Yaplacak ekil dorultusunda, ine ucuyla sk sk drtlerek vcudun
ilgili blmnde nokta kanamalar oluturulur. Kanatlan yere ana malzeme (ila) ekilir.
Birka hafta sonra yara iyileir ve dvme mavi renk biiminde makyaj ss olur. Bu ekil
mr boyu kmaz. Erkeklerde dvmeye daha az rastlanr. (K A: 82)
403
Deriye kalemle herhangi bir ekil izilir. O ekle ucu odun isli olan ine batrlr. Eer am
odununun isi olursa ekil kara rengini alr. Mee odununun isi olursa ekil gri rengi alr. Eer
bu is ottan elde ediliyorsa ekil mrekkep rengine yakn bir renge girer. (K A: 169)
Elin zerine kmr konur, kmrn konulduu yere ine batrlr. Oras kanar, kanayan yer
dm olur. (K . Urfa: 2)
Bir miktar dvlm barut zerine parmaktan birka damla kan aktlr. Bunlar kartrlr.
Bu karm ineyle deriye ilenir. Bu ekilde kalc dvme yaplr. (K Me: 11)
Dvme knayla yapld gibi, yz oyularak ve oyuklarn iine kl konularak da yaplabilir.
(K A: 145)
A
KA : 1 Azize ZERKAN,
KA : 3 Fatma ZERKAN,
KA : 11 Ayla USUL
KA : 14 Serpil TEKGL
KA : 21 Gler USUL
KA : 26 Ayten YETZ
KA : 27 Glsm KARATOPRAK
KA : 28 Dnd KARATOPRAK
KA : 29 Aye
KA : 30 Canan AKGL
KA : 31 zlem ZCAN
KA : 33 Gnl BEKTK
KA : 34 Fatma SEYHAN
KA : 46 Hsniye YILMAZ
KA : 51 Aye ATIK
KA : 52 Sdka DOAN
KA : 53 Muazzez YILDIRIM
KA : 55 Miyase GN
KA : 59 Esra ERN
KA : 60 Gray DEMR
KA : 61 Elif YILDIRIM
KA : 62 Glistan TOK
KA : 63 Glcihan CICIK
KA : 64 Gke IIK
KA : 65 eyda AKAY
KA : 66 Hatice GVERCN
KA : 67 Gll KARATEKE
KA : 68 Sdka BUMBA
KA : 69 Medine BUMBA
KA : 70 Suna BUMBA
KA : 71 Glen AA
KA : 72 Cemile AA
KA : 73 Sabiha AKIRCA
KA : 75 Emine EKC
KA : 77 Teslim KAYA
KA : 78 Havva DKN
KA : 80 Cumali GNGR
KA : 82 Trkiye YUMUA
KA : 85 Remide DURMAZ
KA : 89 Aye VURAL
KA : 98 Hasibe SEVL
KA : 101 Azize YEL
KA : 104 Sevim YILDIRIM
KA : 107 Nazmiye DA
KA : 109 Sebahat ARSLANHAN
KA : 112 Cemile BLC
1942, Adana
1989, Adana
1947, Adana
1947, Adana
1947, Adana
1963, Yellibel
Tufan beyli/ukurkla
Tufanbeyli/ukurkla
Tufanbeyli /ukurkla
1980, Takale/Karaman
1987, Bor/Nide
1952, Karata/Adana
1952, Darende/Malatya
1964, Adana
1928, Adana,
1932, Yozgat,
1958, Adana,
1953, Adana
1923, Elaz
1959, Adana
1966, Ceyhan/Adana,
1948, Adana
1925, Elaz
1937, Urfa
1963, Adana
1968,Yreir/Adana
1923, Yreir/Adana
1953, arkpare/Kozan,
1933, Mardin
1960, Mara,lise
1979, Elbistan/Mara,
1930, Yreir/Adana,
1958, Adana
1963, Sivas
1939, Karahasanl/Karaisal
1964, Saimbeyli
1955, Van,
lkokul birden terk

lkokul
lkokul
........
lkokul 3ten terk
Mes.Yk.Okul mezunu
niversite rencisi
lkokul iki terk
lkokul
Ortaokul
Okur-yazar
Okuma yazmas yok
lkokul
lkokul mezunu
Lise mezunu
niv.
lkokul
Lise
lkokul
niv. r.
niv. r.
lkokul Mezunu
lkokul
lkokul
lkokul
lkokul
lkokul
Ortaokul
lkretim
niv
lkretim
niv. r.
Ortaokul
lkokul
lkokul
Lise
lkokul
404
KA : 113 Hatice KABL

KA : 118 Muazzez ZMUCUR
KA : 122 Servet YILDIRIM
KA : 124 Sabahat AKYOL
KA : 131 Glten CANDEVR
KA: 132 Zeynep BERKAN,
KA : 138 Halise AKMAK
KA : 139 Fatma OKUR
KA: 142 Pakize GNDODU
K A: 143 Ayten ULUSSEVER
KA:144 Arife TOPAK
KA : 145 Oya HRTA
KA: 146 Serpil KILI
KA: 152 Fadime DELBA
KA: 155 Trkan GERDAN
KA: 158 Nilgn ETN
KA : 159 Gnl TEMEL
KA : 160 Aylin BULUTLU
K A:161 Sunay SYLER
KA : 164 Sebahat YILDIRIM
KA : 167 Emine KARAKA
KA : 168 Mehmet DALKILI
KA: 169 Perihan ERDEML
KA: 176 Fatma ARVAS
KA: 177 Meryem EVREN
KA : 179 Fatma SZE
K A:178 Nuran KOCA
K A:180 Trkan KAYA
KA: 181 Halime MENDE
KA: 182 Kymet SUCU
KA: 183 Emel CAL
KA: 185 Leyla ENER
KA : 186 zlem CAL
KA: 189 Rahime IIK
KA : 191 Mnevver ARIBOA
KA : 192 Kerime IRMAK
KA : 193 Emine YK
1947, Kozan
1943, Karaisal/Adana
1944, Seyhan/Adana
1967, Adana
1951, Ceyhan/Adana
1940, Elaz,
1949, Elaz
1958, Bebulak Ky / Ar
1959, Dekevi, Karaisal
1950, Kozan
...
1952, Feke, ortaokul
1960, Adana, ilkokul
1962, Seyhan/ Adana,
1941, Adana
1968, Adana,
1960, Kayseri,
1974, Kozan
1982, Adana
Adana
1944, Adana
Seyhan/Adana
1955, Seyhan/Adana
1949, Adana,
1945, Adana,
1942, Adana
1949, Osmaniye
1956,
1957, Gmhane
1935, Palu
1963, Gerger
1962, Kzlyer/ Kozan
1953, Kozan
1982, stanbul
1935, Kozan,
1951, Karata/ Adana
1963, Karata/Adana
1963, Dzii
lkretim
lkokul (Seyhan/Adana)
lkokul
Ortaokul
K Ada21: Bilge KURT

K Ada22: Zehra AADKEN
K Ada36: Diler AAE
K Ada54:Abdullah YCE
K Ada56: Nurhan IIL
K Ada59: hsan ZOLU
K Ada37: Cemile YAAR
K Ada84: Ee YURDADOU
K Ada60: Sema YILMAZ
K Ada63: Yksel YILMAZ
K Ada80: Aye ELK
K Ada47: Hatice KAYA
K Ada61: Sevgi YILMAZ
K Ada63: Yksel YILMAZ
K Ada64: ehriban ELK
K Ada65: Mnevver ANG
K Ada66: Mehmet YILMAZ
1969, Adana
1959, Yreir/Adana
24 yanda, Seyhan/Adana
1956, Seyhan/Adana
1965, Karaisal/Adana,
1927, Ceyhan/Adana,
1965, Adana,
1954, Yreir/Adana,
1956, Ceyhan/Adana
1941, Adana
1963, Pozant/Adana,
1926, Seyhan/Adana
1958, Ceyhan/Adana,
1941, Adana
1949, Adana
1955, Adana
1949, Adana
lkokul, Ev hanm
lkokul
renci
K Ada117: Emine OPUROLU

K Ada118: Naciye TAPI
K Ada123: Tln YILDIZ
K Ada124: Sakine ZSU
1935, Karaisal/Adana,
1955, Adana
1927, Adana,
Ev Hanm
Ev Hanm
lkokul
Okuma-yazma biliyor
Okumam
Hi okula gitmemi
lkokul
renimi yok
lkokul
Lise
Lise
Lise
niversite
Okur yazar
Lise
Lise
Okuma yazmas yok
lkokul
niversite
renimi yok
renimi yok
lkokul
lkokul
niversite
Ortaokul
niversite Mezunu
lkokul
Lise
lkokul
lkokul
Ortaokul
lkokul
niversite
lkokul
Lise
405
K Ada125: Fatma UNVAN

K Ada126: Aye PAKZ
K Ada131: Fatma ARSLAN
K Ada132: Neziha COKUN
K Ada138: Fevziye ADIYAMAN
K Ada45: Refika NECMOLU
K Ada105: Banu DUMAN
K Ada119: Serpil KILI
K Ada122: Feriha UNVAN
K Ada126: Aye PAKZ
K Ada70: Demet YILMAZ
K Ada170: idem DURMAZ
K Ada173: Fatma DURMAZ
K Ada183: Hakk YILMAZ
K Ada184: Sedef GREN
K Ada186: aziye PLK
K Ada187: Yasemin BLDREN
K Ada188: Neval SEZEN
K Ada190: Zeynep KARALI
K Ada191: Gnl ORTATEPE
Kad : 1 Kymet PERN
Kad : 2 Fatma ARSLAN
Kad : 4 Hatice DEMREZEN
K Ad32: Kadriye CANAN
Kan: 1 Arzu AVCU
Kant : 5 Delal DENZ
K Ant9: Roci GOL
K Ant14:Nizamettin ERASLAN
Kant : 19 Haniye MURATOLU
K Ant26:Fatma ATE
Kant : 28 Vehibe DEMR
K Ant29: Nafi DEMR
K Ant72: Gnl POLAT
K Ant74: Mediha POLAT
K Ant78: amiye DORU
1959, Adana
lkokul
1962, Adana
Lise
1959, Seyhan/Adana
Lise
1939, Seyhan/Adana
1946, Seyhan/Adana
lkokul
1964, Adana
Lise
niversite
1962, Seyhan/Adana,
lkokul, Ev Hanm
1930, Adana,
Lise
1962, Adana
Lise
1971, Adana
lkokul
1974, Adana
lkokul
1938, Adana
1937, Adana
Lise
1965, Adana
Lise
1942, Adana
Lise
1965, Adana
Lise
1937, Adana
lkokul
1958, Adana
Ortaokul
1959, Adana
Lise
1955, Adyaman
renimi yok
1945, Adyaman
renimi yok
1965, Adyaman
Lise
45 yanda, Adyaman/Glba
lkokul
1941, Antalya
lkokul
1968, Antakya
lkokul
1946, Antakya
1946
....
1936
1948, Konakl ky
Hatay okuma-yazma kursuna katlm
1938, Antakya/Hatay
Okula gitmemi
1949, Antakya/Hatay
1973, Antakya
Ortaokul
1931, Antakya
lkokul
70 yanda, Antakya
Ev Hanm
KBu:1 Fatma GLERCE

KBrdr:1 Gnl AKAY
1966, Karacabey/ Bursa

1963, Altnyayla/ Burdur
K Drtyol : Mediha SEYHAN
1934, Seyhan /Adana
K Esk1: lhan REM
1960, Eskiehir
K Gaz :1Hlya SNMEZ

KGaz:2 Esme ATTAR
KGaz:4 Nermin KARADUMAN
KGaz :5 Songl ATE
KGazi26: Firdevs POLAT
1959, Nizip
1926, Gaziantep
938, Suriye
1965, Gaziantep,l ise
1925, Nizip/Gaziantep
Ks:1 Aye AKALOLU

Ks:7 Mnevver AK
Ks:10 Gkhan TEPE
K s82: Zhre ABA
1940, Sinop
.
1958, Sinop
lkokul
1979, Elbistan
Ortaokul
1930, Gkmeydan Ky/skenderun
B
lkokul
Ortaokul
D
lkokul
Doktora
G
Lise
Okuma yazmas yok
Okuma-yazma bilmiyor
406
K
Kkar: 1 Fahri KOCAOLU
Kkar: 2 Mauka KOCAOLU
Kkon: 4 Cennet YANAROLU
K Kil42: Fatma SZMEN
K Kt53: Hatice ALPAR
1949, Karaman,
1939, Karaman
1926, Ereli/Konya
1953, Kilis
1941, Ktahya/Gediz
lkokul
K Kah162: Tuba KELE,

KMe:1 Aye YILDIRIM
KMe:2 Hamide YILDIRIM
KMe:3 Glnaz KARA
KMe:4 Hamide SARI
KMe:5 Neslihan SOY
KMe:6 Elif YAPALAK
Kme :7 Durdu INAR
Kme:8Dursun INAR
Kme:9 Emine ERKEN
Kme:10 erife KILI
Kme:11 Zeliha KSZOLU
Kme: 15 Meryem TM
Kme: 17 Havva AKDA
Kme: 20 Durdane TA
K Mer189: Bahar SEVDMBA
Kmr: 2 Mehmet UZUN
1987, Andrn/Kahramanmara
1933, Glnar
1962, Glnar
1969, Glnar
1950, Glnar
1969, Mersin
lkokul
lkokul
lkokul
lkokul
lkokul
1950, Silifke
1954, Silifke
1964, Glnar
1928, Glnar
1944, Malatya
1928Tunceli
1960, Besni/ Adyaman
1957, Mersin
1976, Mersin
1934, Kahramanmara
lkokul
lkokul
lkokul
lkokul
L ise
lkokul
lkokul
lkokul
Lise
lkokul
KN::5 Kezban BIKI

KN:10 Huriye AKDEMR
1922, amard/ Nide

1967, Gmler Kasabas/Nide
K Os : 2 Zehra CAN
K Os : 3 Havva DENZ
K Os : Betl YILMAZ
K Os : 10 Ltfi DEMR
K Os58: Fatma SZER
K Os85: Elif DANDIL
K Os86: Mberra YAKAR
K Os87: Ayfer MEN
K Os88: Cennet KAYIRAN
K Os89: Dnd KARA
K Os93: Senem ZKAN
K Os94: mer ZKAN
K Os95: Hatice KINI
1975, Konya
lkokul mezunu
1965, Ulukla / Nide
niversite
1930, Karacalar Ky / Osmaniye
1956, Osmaniye
Lise
1949, Endel Ky/Osmaniye
Lise
1937, Kadirli/Osmaniye
lkokul
lkokul
1941, slahiye/Osmaniye
1943, slahiye/Osmaniye
lkokul
lkokul
KTars:2 Aye SERT

KTars:5 Naide DEMR
K Tar185: Saadet GLER
1937, Tarsus,
1954, Tarsus
1955, Adana
K Ur2:Mehmet ETNPOLAT
K Ur3: Nergiz ZKAN
K Ur8: M.Sra ERDEM
K Ur9: Hseyin YILMAZTA
K Ur10: Vedat DUMRUK
K Ur11: Rabia DUMAN
K Ur12: Turan SARI
K Ur13: Hseyin VARLI
1926, Halfeti/ anlurfa

1973, Ceylanpnar/anlurfa
1963, Suru/anlurfa
1972, Suru/anlurfa
lkokul
lkokul
renim grmemi
lkokul
Lise
Ortaokul
lkokul
Ortaokul
lkokul
Lise
Lise
407
K Ur4: H.Seluk BULUTU

K Ur15: Mehmet KAYI
K Ur17: Sultan KSE
K Ur19: Azize YILDIRIM
K Ur30: Fikriye KINA
K Ur40: Sdka ZATE
K Ur43: Aye ARTAR
K Ur44: Abdullah SZMEN
1954, Kahta/Adyaman
1958, Yeniehir/anlurfa
1920, Birecik/anlurfa
1963, anlurfa
1945, Birecik/anlurfa
Lise
lkokul
lkokul
Ortaokul
lkokul
Ortaokul
Ortaokul
FLERDEK KAYNAK K HARFLENDRME LSTES

1) K A
2) K Os
3) K Ni
4) K s
5) K Tars.
6) K Mr.
7) K Me
8) K Bu
9) K z
10) K Mal
11) K Ank
12) K Gaz
13) K Kar
14) K Kays
15) K Antk
16) K .usfa
17) K D.bakr
18) K Kon
19) K Id
(Adana)
(Osmaniye)
(Nide)
(stanbul)
(Tarsus)
(Kahramanmara)
(Mersin)
(Bursa)
(zmir)
(Malatya)
(Ankara)
(Gaziantep)
(Karaman)
(Kayseri)
(Antakya)
(anlurfa)
(Diyarbakr)
(Konya)
(Idr)
KA : 2 Ziya ZERKAN
KA : 4 Nuren ZERKAN
KA : 5 Pnar USUL
KA : 6 Handan KAZANCI
KA : 7 Aydanur DEMRDELEN
KA : 8 Selma NURER
KA : 9 Hatice YUMUK
KA : 10 Naime USUL
KA : 12 lker USUL
KA : 13 Tlin TEKGL
KA : 15 Buket NAMTI
KA : 16 Fatma UAR
KA : 17 Bahar NLTAKIRAN
KA : 18 Ali NLTAKIRAN
KA : 19 idem NAL
KA : 20 Ufuk KAPICIOLU
KA : 22 Kemal USUL
KA : 23 Erkan USUL
KA : 24 Hakan USU
KA : 25 Fatma YETZ
KA : 32 Emine ZTA
KA : 35 Hediye TOKUM
KA : 36 Muazzez YALAVAT
KA : 37 Saniye BOSTANCI
KA : 38 Nurcan DE
KA : 39 Sevin AYEK
HALK KOZMET KAYNAKLARI

1939, Adana
1951, Adana
1976, Adana
1975, Adana
1965, Adana
1970, Antakya
1977, Adana
1956, Mersin
1975, Adana
1971, Adana
1968, Adana
1963, Bolu
1976, Almanya
1976, Almanya
1966, Adana
1982, Adana
1944, Adana
1969, Ankara
1969, Ankara
1930, Yumurtalk/Adana
1950, Karata/Adana
1946, Adana
1946, Adana
1946, Adana
1967, Adana
1975, Adana
lkokul
Okur yazar deil
Lise
Lise
Lise
lkokul
Akretim mezunu
Lise
Lise
Lise
Lise
Lise
niversite
niversite
Lise ikiden terk
niversite rencisi
niversite mezunu
Lise mezunu
Ak retim mezunu
lkokul
lkokul
lkokul
lkokul
lkokul
Lise
408
KA : 40 Zeynep EMLEK
KA : 41 Asl KARAKU
KA : 42 Sibel AKAN
KA : 43 Nuriye BEYAZTA
KA : 44 Hacer KARAKU
KA : 45 Neziha ZTRK
KA : 47 Emine KARAMEROLU
KA : 48 Nuriye ZTRK
KA : 49 Seval KAHRAMAN
KA : 50 Aye AI
KA : 53 Muazzez YILDIRIM
KA : 54 Hatice DOAN
KA : 56 Ebru SEYL
KA : 57 Teslime YCEL
KA : 58 Yksel DENZ
KA : 74 Zeynep YILMAZ
KA : 76 Yasemin KK
KA : 77 Teslim KAYA
KA : 79 Meneke KAYA
KA : 81 clal ZCAN
KA : 83 Ayfer AYVERD
KA : 84 Firdevs ENGEL
KA : 86 Aysel KAYAS
KA : 87 Dursun AKAKOYUN
KA : 88 Hatice AK
KA : 90 Melek TEKN
KA : 91 Yldz SARI
KA : 92 Fatma ENSE
KA : 93 Zerrin FIRAT
KA : 94 Hatice ENSE
KA : 95 Funda YATU
KA : 96 Cemile ER
KA : 97 Hasan AFAK
KA : 99 Hasibe SEVNDK
KA : 100 Nuriye SEVL
KA : 102 Makbule SAKALLI
KA : 103 Belgin GRGEN
KA : 105 Ayten CANBULUT
KA : 106 Kumru KARAAY
KA : 108 Necla CANBULUT
KA : 110 Serap ABA
KA : 111 Mfide KAHRAMAN
KA : 114 eri YUSUF
KA : 115 Teslime ALIKAN
KA : 116 Serpil GRBZ
KA : 117 Ganime ZETE
KA : 119 Selen GL
KA : 120 Neva PLK
KA : 121 Mnire DANABA
KA : 123 Serap SABAH
KA : 125 Deniz ZETE
KA : 126 Gnl DLER
KA : 127 Bahriye YILMAZ
KA : 128 Necmiye SARSILMAZ
KA : 129 Saniye AKILLI
KA : 130 Pnar DORULMAZ
KA : 134 Sema PEKBAYRAK
KA : 135 Nezihe PEKBAYRAK
KA : 136 Mine PEKBAYRAK
1978, Adana
1988, Kozan/Adana
1971, Adana
1967, Adana
1961, Kozan/Adana
1925, Glovas/Adana,
1942, Adana
1942, Adana
1985, Yozgat
1959, Adana
1958, Adana
Lise
Lise
lkokul
lkokul
lkokul
Okur-yazar
Okur-yazar
niv. r.
Okur-yazar
lkokul mezunu
lkokul mezunu
niv. r.
Ortaokul terk
Lise mezunu
Ortaokul
niv.
lkretim mezunu
1970, Aydn
1982, Kahramanmara
1968, Yreir/Adana
1934, Hocall
1933, Kozan/Adana
lkokul
Ceyhan/Adana
Lise
1953, Ceyhan/Adana
Emekli retmen
1958, Adana
lkokul
1939, Yreir/Adana - (Kll K.-Adana)
1950, Adana - (Kll K.-Adana)
1962, Adana
Ortaokul
1963, Adana
Lise
1941, Adana
lkokul
1962, Adana
Lise
1981, Adana
Lise
1984, Manheim/Almanya
niv.r.
1986, Adana
niv. r.
niv. r.
1923, Yreir/Adana
Okumam (Ali Hocalk)
1955, Adana
lkokul (Kklce K.)
1940, Adana
Okumam
1967, Adana
Ortaokul Mezunu
1945, Rumku K./Karaisal
Okula gitmemi
lkokul
1964, Seyhan/Adana
Lise
1983, Idr
niv. r.
1953, Seyhan/Adana
lkokul
1972, Adana
Lise
lkokul
1964, Adana
1961, Adana
Ortaokul (Seyhan/Adana)
1982, Adana
Lise (Seyhan/Adana)
1966, Adana
1939, Sar Memetli K. Lise(Seyhan/Adana)
1948, Adana
1976, Adana
Lise (Seyhan/Adana)
1956, Adana
Lise
1970, Nide
Lise (Seyhan/Adana)
1948, Adana
1950, Mersin
1958, Adana
Lise (Seyhan/Adana)
1951, Ceyhan/Adana
(Seyhan/Adana)
1965, Adana
Ortaokul
1954, Adana
lkokul
1987, Adana
Lise
409
KA : 137 znur KARAKUZU
1944, Kozan/Adana
Lise
KAYNAKLAR KLER
KA : 138 Halise AKMAK

KA : 59 Esra ERN
KA : 60 Gray DEMR
KA : 61 Elif YILDIRIM
KA : 62 Glistan TOK
KA : 63 Glcihan CICIK
KA : 64 Gke IIK
KA : 65 eyda AKAY
KA : 66 Hatice GVERCN
KA : 132 Zeynep BERKAN
1949, Elaz
KA : 30 Canan AKGL
KA : 31 zlem ZCAN
KA : 113 Hatice KABL
KA : 104 Sevim YILDIRIM
KA : 28 Dnd KARATOPRAK
KA : 29 Aye
KA : 70 Suna BUMBA
KA : 71 Glen AA
KA : 72 Cemile AA
KA : 73 Sabiha AKIRCA
KA : 1 Azize ZERKAN
KA : 69 Medine BUMBA
KA : 82 Trkiye YUMUAK
KA : 21 Gler USUL
KA : 3 Fatma ZERKAN
KA : 11 Ayla USUL
KA : 89 Aye VURAL
KA : 52 Sdka DOAN
KA : 55 Miyase GN
KA : 33 Gnl BEKTK
KA : 34 Fatma SEYHAN
KA : 122 Servet YILDIRIM
KA : 124 Sabahat AKYOL
KA : 75 Emine EKC
KA : 67 Gll KARATEKE
KA : 68 Sdka BUMBA
KA : 101 Azize YEL
KA : 26 Ayten YETZ
KA : 112 Cemile BLC
KA : 80 Cumali GNGR
KA : 85 Remide DURMAZ
KA : 107 Nazmiye DA
KA : 78 Havva DKN
KA : 14 Serpil TEKGL
KA : 27 Glsm KARATOPRAK
KA : 46 Hsniye YILMAZ
KA : 51 Aye ATIK
KA : 98 Hasibe SEVL
KA : 109 Sebahat ARSLANHAN
KA : 118 Muazzez ZMUCUR
1980, Takale/Karaman,
1987, Bor/Nide
1947, Kozan
1963, Sivas
Tufanbeyli/ukurkla
Tufanbeyli /ukurkla
1966, Ceyhan/Adana
1948, Adana
1925, Elaz
1937, Urfa
1942, Adana,
1959, Adana
1933, Mardin
1947, Adana,
1989, Adana,
1947, Adana,
1979, Elbistan/Mara
1932, Yozgat,
1940, Elaz
Lise mezunu
niv.
lkokul
Lise
lkokul
niv. r.
niv. r.
lkokul Mezunu
Okumam (Yreir/Adana)
Mes.Yk.Okul mezunu
niversite rencisi
lkretim
lkokul (Adana)
kokul
lkokul
lkokul
lkokul birden terk
lkokul
lkokul 3ten terk

lkokul
lkokul
lkretim
Okuma yazmas yok
lkokul mezunu
1951, Ceyhan/Adana (Seyhan/Adana)
1951, Ceyhan/Adana (Seyhan/Adana)
1952, Karata/Adana,
lkokul iki terk
lkokul
1944, Kaaba
1967, Adana
1963, Adana
Ortaokul
1953, Adana
lkokul
1923, Elaz
1958, Adana
Ortaokul
1963, Yellibel
1955, Van
lkokul
1953, arkpare/Kozan
niv
1960, Mara
Lise/Adana
1939, Karahasanl/Karaisal
lkokul
1923, Yreir/Adana
1947, Adana,
Tufan beyli/ukurkla
1964, Adana,
Ortaokul
1928, Adana,
Okur-yazar
1930, Yreir/Adana
niv. r. (Kklce K.)
1964, Saimbeyli
Lise
410
G
KGaz :5 Songl ATE
KGaz:4 Nermin KARADUMAN
KGaz:2 Esme ATTAR
1965,Gaziantep
1938, Suriye
1926, Gaziantep
KTars:5 Naide DEMR

KTars:2 Aye SERT
1954 Tarsus
1937 Tarsus
Ks:1 Aye AKALOLU

Ks:7 Mnevver AK
Ks:10 Gkhan TEPE
1940 Sinop
1958 Sinop
1979 Elbistan
KMe:1 Aye YILDIRIM

KMe:2 Hamide YILDIRIM
KMe:3 Glnaz KARA
KMe:4 Hamide SARI
KMe:5 Neslihan SOY
1933 Glnar
1962 Glnar
1969 Glnar
1950 Glnar
1969 Mersin
Lise
Okuma yazmas yok
T
lkokul
renim grmemi
lkokul
Ortaokul
M
lkokul
lkokul
lkokul
lkokul
lkokul
KMe:6 Elif YAPALAK

KAYNAKA
UZEL, Ilter. Anadolu'da Bulunan Kozmetik Tp Aletleri, 11. Arkeometri Sonular
Toplants, Ayr basm Ankara: KB. Yaynlar, 1996.
KILALIOLU, Serpil. Kozmetik Bilimi, stanbul, Nobel Kitapevi.
411
BURSA ULUDA TRKMEN KYLERNDE

GYM KUAM GELENE
(KOCAKAVACIK)
r. Gr. Sema ERKAN 157
Aratrmamza konu olan Bursa, tarihi bakmdan olduka eski bir medeniyet merkezidir. M..
IV. yzylda kurulmu olan Bitinya imparatorluuna bal bir corafya zerinde
bulunmaktadr. Bursann kuzeyinde eski ad Kei da olan Uluda, dousunda Domani
dalar, batsnda Dursunbey dalar yer almaktadr. Bursa ili iin genel olarak dalk bir
blge tanmlamas yapmak mmkndr. Roma-Bizans dneminde, ilk defa 1080 ylnda
Trklerle tanan blge daha sonra Osmanl Beylii dneminde, Trk topra haline gelmi ve
blgeye yerletirilen Ouzlarn Kay boyuna mensup olan Trkmenlerin kltr ile
yorulmutur.
9. yzyldan itibaren Anadoluya g eden Ouz boylarna TRKMEN, bunlardan Bat
Anadoluda yaayanlarna ise YRK denmektedir. Yrkler Egeden balayarak Marmara,
Akdeniz ve Anadoluya kadar uzanan geni corafyada farkl ve zengin kltre sahiptirler.
Glsen Demir ve Serdar naln Egede Bir Ky omakda Kzlaa adl kitapta Yrk
kelimesi hakknda u tanmlar yaplmaktadr. Yrk kelimesinin ne anlama geldii konusunda
eitli grler ileri srlmtr. Yrk; gebe, dal, ok ve abuk yryen, iyi yol alan,
eskiden yenieriye katlan yaya asker; Anadolu ve Rumelide hayvanclkla uraan gebe
Trkmenlerdir. ...Trke yrmek fiilinden tredii sylenir. Daha sonralar, gebe halka
verilen ad olduu sylenmitir. Yrk, Anadolu azlarnda ise cesur, eli aya abuk
anlamlarnda kullanlr. Bazlarna gre yrk kelimesinin etnik zellii yoktur. Yrklk bir
yaam biimidir ve dolaysyla Ouzlar, Trkmenler ve Yrkler hepsi ger olan ve ayn
kkl topluluun deiik zamanlarda ve yerlerde ald adlardr.
nceleri konarger bir yaam srdren bu kltr grubunun, daha sonra (17.yy.dan itibaren)
yerleik dzene getikleri bilinmektedir. Konarger yaam biiminde kazandklar
geleneklerine sk skya bal olan halkn, geleneksel giyim kuam konusunda da bu
ballklarn devam ettirdikleri grlmektedir. zellikle bayan giyim kuamnda gze arpan
bu ballk, ok renkli ve detayl bir yapya sahip olmalar nedeniyle de, Anadolu giysi
kltr iersinde zel bir yere sahiptir.
Yrk giyimi olarak da bilinen bu giysi kltr, gnmzde de baz evrelerde halen
yaatlmaktadr. Teke Yrkleri, Ege Yrkleri, Balkesir Yrkleri v.b. rneklerinde olduu
gibi. Bu giysi kltrnn gnmzde de srdrld en zengin blgelerden biri de, kendilerini Uluda Trkmenleri olarak tanmlayan- Bursa Uluda yresidir. Buna bal olarak
bildirimde, Sayn Abdurrahim Karademirin Bursa ili Kocakavack kynde yapm olduu
alan almalarndan yola karak, arlkl olarak kadn giyim kuam incelemeye altm.
Yreye ait geleneksel giyim kuamn detaylarna gemeden nce genel olarak giyim kuam
kavramlar zerinde duracak olursak; Bilindii gibi giyim, giyinmek eyleminden gelir. Giyimi
oluturan paralar bir araya gelerek birbirlerini tamamlarlar ve ayr ayr nem tarlar. Her
parann kendine ait zellikleri onu giyenlerin yaam zelliklerini yanstmaktadr. Kuam ise,
157
Ege niversitesi, Devlet Trk Mzii Konservatuvar, Trk Halk Oyunlar Blm, retim Grevlisi
412
giyimi zenginletiren unsurlarn genel addr. Bunlar ba ssleri, kemerler, kolonlar ve baa,
ele, kola taklan altndan veya gmten ss eyalardr. Giyim kuam onu giyenin bir tr
kimlik belgesidir.
Giyim kuam tarzlarnn folklorik, sosyo-ekonomik ve corafik zellikleriyle ait olduu
toplulua dair bilgiler tad bilinen bir gerektir. Yrk veya Trkmen kylerindeki giyim
kuamda da yre insan ile zdelemi zellikler tayan giysiler bulmak mmkndr. Buna
bal olarak kltrel nitelikleri bulunan ve ayn zamanda yaam koullar ekillenmi ve
fonksiyon kazanm bu giysilere rnek olarak Bursa Kocakavack kyndeki kadn giyim
kuamn oluturan paralara bakacak olursak yle sralayabiliriz.
KADIN GYSLER
Fistan (Gynek): alvarn yapld kumatan yaplr. Boydan elbisedir. Etek ksmlar geni
olup kenarlar motiflerle ilidir.
etek (Zbn): Etein byk arka paras bele kadar, yaka ile kol azlar da tamamen
boncuk ilemeli har taklarak su talar ve motiflerle ilidir.
413
Kocakavack kynde bu etek halen giyilmektedir. Krmz, siyah, bordo, yeil ve lacivert
renkteki keten kumatan yaplr. ksmna pamuklu veya basmadan astar geirilir. n
paralar biraz ksa olup nlk altnda kald iin fonksiyonsuzdur. Arka parann alt ksmna
suta, pul, ine ile rme dantel geirilir. Bu ksma motifler ilenir. Kollar elleri rtecek kadar
uzundur. Kol kenarlar yrtmal olup, i ksmna basmadan veya dz kumatan astar geirilir.
Gelinler iin tamamen sim ilemeli, yaprak motifli etekler vardr. Bunun dnda Divan
Bindall ad verilen boydan bindalllar da bulunmaktadr. lemelere zikzak, testere, dkme,
parmak, hanmeli gibi adlar verilir.
Yelek (Kapatma): Dokuma tezghlarnda dokunan kumalardan dikilir. Arkas dz beyaz
kumatan renktedir. Etek ve yaka kenarlar ilidir. etein stne giyilir. Sktrma da denir.
alvar: Blgede don denilmektedir. Kyllerin el tezghlarndan pamuk veya keten

ipliinden dokuduklar beyaz bir kumatan yaplr.
A ok dardr, arasna dz para geirilir, paalar bzlerek ancak ayak geecek ekilde
dikilir. Yanlarna renkli ipliklerle motifler ilenir. Paalar da ayn ekilde motiflidir. Son
zamanlarda pazen veya basmadan yaplan alvarlar kullanlmaktadr.
Pekir (nlk): Kendi el tezghlarnda yn ipliklerden dokunur. Bu tezghlara ufalk
denir. Gelinlerin ve genlerin kulland pekirler motifli, yallarn takt pekirler ise daha
sade renkte olup, gnlk pekir trndendir. Pekir 10 cmlik tezghlarda dokunmu ayr
paradan meydana gelir. Kocakavack kynde pekir zerine batik teknii ile motif
yaplmaktadr Dokunan kuma zerine nohut tanelerini kei kllar ile balayarak skarlar ve
sonra boyarlar. Tanelerin olduu yerler beyaz, dier taraflar siyah olur. Bu ileme Boyam
hilesi denmektedir.
414
Gdk: Mavi, patlcan moru, bordo ve yeil renklerde divitin kumatan yaplr. ine dz
veya kareli kumatan astar geirilir. Astar ile divitin arasna pamuk yerletirilerek her taraftan
baklava biimi eklinde dikilir. n kenarlar ile kol kenarlarna boncuk ilemeli har taklarak
su talar ile kyn motifleri ilenir. Uzunluu tam bel hizasna kadardr.
Kollar biraz ksadr. Gelinler iin pamuksuz ve simli ekilde olanna Sarka ad verilir.
Kavak yapra motifi ilenir.
Kozal Kuak: ki tip kuak vardr. Biri dz 40-50cm. eninde, 5-6m. boyundadr. Her iki
ucunda kozal psklleri vardr. Kozal psklleri kalalar zerine gelecek ekilde bele
dolanr.
kinci tip kuak ise kare biiminde olup drt yannda kozal psklleri vardr. gen yaplarak
arka ksma balanr. Yn iplikten el tezghlarnda dokunur. Blge kuaklarna genellikle
siyah renk hkimdir. Beyaz noktacklar vardr. Aralarda krmz beyaz izgiler bulunur. Kuak
ilev olarak her trl k etkenlerinden koruma amaldr.
415
Dizge: Yn ipten el tezghlarnda dokunur. 4-5cm. geniliinde, yaklak 3m.

uzunluundadr. Ular tiftik veya pll (keikl) tongurdaklarla (ponpon) ssldr.
zerlerinde mavi boncuklar vardr. Mavi boncuklar (gkboncuklar) her trl nazardan
koruma amal kullanlmaktadr. Dizge bele dolanr. Tongurdakl ksm arka tarafa gelecek
ekilde etek boyunda sarktlr. boy pskll dizge gen ve gelinlere, tek boy pskll
dizge yallara yaplr. Hem kua hem pekiri tutar. Ayrca dada belde ip vazifesini grr.
Kyler arasnda renk ve motif ayrl vardr. Geleneksel dokuma teknikleri ile retilir.
Balk: Baln temeli el rgs, ynden yaplm siyah renkte takkedir. Karton tel aa v.b.
maddelerle salamlatrlr. grnty kapatmak iin pamuklu kumatan astar yaplr ve
baln iine monte edilir. Baln tepe, ka ve aln ksmndaki paralar boncuktan yaplr ve
desenlidir. Kilim motiflerine benzer desenler vardr.
Aln ksmnda meldin denilen ve paradan oluan boncuktan yaplm ssleme vardr.
Kenarlarnda sarktma denen saaklar vardr. Ka stne gelen paraya ka bast denir.
Ba evreleyen bu para baln salam durmasn salar. Ban her iki yanndan sarkan
koza ipekten veya koza ynden renkli ponponlar sarktlr. Ularna ho koku vermesi
amacyla karanfil taklr.
416
rt olarak iki tane rt kullanlmaktadr. Biri 90x90cm ebadnda bir yazmadr. Kenarlar pul,
pulyat ve boncukla sslenmitir. kiye katlanarak kullanlr. Arka tarafa gelen ksmnda
boncuk ssleri daha uzundur.
Da taklan rtlerde iki eittir. Biri beyaz, zerinde hesap ii (kanavie) motiflerin ilendii
rtdr. Dikdrtgen ve uzundur. kinci tip da taklan rt ise iki yazmann ortadan dikilerek
tek rt haline getirildii bir rtdr. Kenarlar pul ve pulyatlarla ilidir. Tokatn dokuz dall
yazmalar tercih edilir. Horoz kuyruu motifli yazma tercih edilen dier bir yazmadr. Ban
zerine iki taraftan sarktlacak ekilde taklr. Hemen hemen tm Uluda kylerinde
kullanlmaktadr.
Boyunlarnda boncuklardan rme, Gdk ad verilen kolye taklr. Gdklk da
denmektedir.
orap: Ynden el rgs ve desenlidir. Beyaz dz olan da giyilmektedir. Uzunluu alvarn

iine girecek ekildedir. ark ve yemeni kullanlmaktadr.
417
ERKEK GYSLER
Genel olarak Uluda yresi Trkmenleri erkek giyim kuam, Balkesir ve Ktahya
Trkmenlerinde olduu gibi ksa dizlik, kollu cepken ve yelek kullanlmaktadr. e gmlek
giyilir. Bele al kuak balanr. al kuan etrafna kolon kuak dolanr. Ayaklarda orap,
ark veya yemeni kullanlr. Bata ise yrenin zelliklerini yanstan, elde dikilen takke
bulunur. Kyafet devriminden sonra bu kyafet yava yava terk edilmitir. Yerini aba
kumatan yaplan ngiliz klot pantolon ve adna kasap yelei de denen n boaza kadar
kapal yelek almtr.
Bursa Kocakavack Kynde yaplan aratrmalardan yola karak detaylandrmaya altm
Bursa li giyim kuamnda zellikle kadn giysilerinin bugn hala zel gnlerde kullanldn
gryoruz. Genel olarak Bursann dier kylerinde her birinin kendi zelliklerini yanstan
ayrntlar olmasna ramen, giyimi oluturan paralarn ayn olduunu sylemek
mmkndr.
418
Sonu olarak kltrel nitelikler tayan ve yaam koullar asndan fonksiyon kazanm bu
giysilerin alan aratrmalaryla tespitinin yaplmas ve korunmas ile ilgili almalarn artmas
halk kltrnn gelecek kuaklara doru aktarm asndan son derece nemli olacaktr.
KAYNAKA
ELKKOL inasi. Bursa Keles, Karakeili Yrkleri, Yaantlar, Gelenekleri,
Kyafetleri ve Trk Dnyas le likileri, V. Milletleraras Trk Halk Kltr
Kongresi, Kltr Bakanl Yaynlar: 1872, Ankara, 1997.
CEMLOLU, Mustafa. Bursa Da Kylerinde Trkmen Kltr, Uluda niversitesi
Yayn, Bursa, 2002.
DEMR, Glsen ve nal, Serdar. Egede Bir Ky omakda Kzlaa zerine Sosyal ve
Kltrel Deerlendirme, Milas Kaymakaml Kltr Yaynlar No:1, Mula 2005.
DURUL, Yusuf. Yrk Kilimleri, Ak Yaynlar Trk Ssleme Sanatlar Serisi: 6, stanbul
1977.
ENNINGER, Werner. Giyim, ev: Nebi zdemir, Milli Folklor Yaynlar:7, Ankara 2003.
KARADEMR, Abdurrahim. Bursa Uluda Trkmen Oyunlar, Baslmam Derleme
Notlar, Bursa, 1975.
419
KAFKAS YRES GYM KUAMINDA SSLENME

(Tarihsel Tak Yapm Gelenei ve Maden leme Merkezi)
Adli AYTER 158
nsanln sslenme tarihi M.. 5000 yllarna kadar uzanr. Smerlerde altn ve gmten
yaplma taklara nem verildii arkeolojik kazlarla kantlanmtr.
Kafkas skit Pres Msr Minos Miken Finike Asur Hitit
Etrsk uygarlklarndan kalan rnekleri dnya mzelerinde
grmekteyiz. Roma Bizans Seluk uygarlklarnda sslenme
alkanl daha ok artarak Rnesans dnemine kadar gelmi, bu
dnemde gelitirilen arpma Mine teknikleriyle elmaslar fasetal
hale getirilerek sslenme gelenei doruklara kmtr.
Kafkas halklarndaki giyim kuam ve aksesuarlar son derece estetiktir.
Bata ASTRAGAN kalpak, stte uha kaftan, gsn sa ve solunda
uzanan savatl gm barutluklar, belde sarkancal gm kemer ve
ona bal zgn Kafkas Kamas, ayakta sahtiyan izmeler. Omuzlardan srta sarktlm
arkalk ve tpk bir askeri niforma grnm sergiler.
Rus ar NKOLA bu giyim kuam ok beendii iin Hass Alayna niforma olarak
giydirmitir.
Erkek Sslenmesinde Kullanlan Taklar:
Ta Tu Mifer Muska Hamayl Pazubend Kola Yzk
Barutluk Kama Kemer Kl Krba Kstek Tabaka
Azlk Enfiye Kutusu Baston Tabanca Tfek Haner
Sadak gibi objeler saylabilir.
Asrlar boyunca Kafkas halklar (Dastanllar, eenler, Grcler,
Asetinler, erkesler, Lezgiler, Laklar, Abhazlar, Azeriler, Trkmenler,
Tatarlar, Kalmuklar, ngular) ile Karadeniz sahil yrelerinde yaayan
toplumlarda silahsz dolamak ayp saylr. Bu yzden her erkein
belinde mutlaka kama kemer vardr. Giyim kuam tamamlayan bu
aksesuar marka olmutur.
Eski alarda Kl Kalkann omzunda tayan, sadan srtna asan
dallar, Tfein icadndan sonra barutluklarn gsnde sralam,
kama ve klcn belindeki sarkancal kemerine asmay adet edinmitir.
18 yan dolduran delikanlya Kemer Balama seremonisi
dzenlenir.. Kyn erafnn huzurunda gencin yaknlar tarafndan hazrlanan Kama
Kemer, en yal ve saygn ahsiyet (Tamada) tarafndan delikanlnn beline balanr. Ona At
ve Silah armaan ederler.
158
Kuyum sanats, Aratrmac, Halk Danslar Uzman.
420
Tamada Ate ve kvlcm bu hanerin ucundadr. Onu, gerektii yerde yani ancak namus,
onur, vatan korunmas, istiklal urunda grev yapmak iin kullanacaksn. diyerek nasihat
eder.
Bundan byle o delikanl erkeklie adm atm saylr. Artk bu onun
yksek sorumluluklar tadnn iaretidir.
Kadn Sslenmesinde Kullanlan Taklar
Kafkas yresinde taklar seremonik olaylarda taklr. Doum snnet
nevruz sz kesme Aylk Nian ve Dn ve Bayram Taklar
olarak gze arpar.
Ba Taklar: Tepelik, ta, alnlk, salk, srga, hzma, sorgu, tarak
ve ayna, kpe.
Omuz Taklar: Muska, nazarlk, aylk, gzboncuu, hamayl.
D Taklar: Dlk, fieklik, kstek, gerdanlk, bro, ine.
Boyun Taklar: Boyunba, akarsu, kolye, zincir.
Kol Taklar: Kola, pazubend, bileklik, bilezik.
El Taklar: Yzkler ve ykskler.
Bel Taklar: Belba, dolak, kolan, kuak ve kemer, haner, kama, kln, tabaka.
Ayak Taklar: Zilli halhallar.
Gelin olan gen kz son kez baba ocandan karken babas, en
naml ustalara yaptrd nadide KEMERi kznn beline balar ve
onu uurlarken Kzm bu kemeri einden baka kimsenin yannda
zmeyeceksin. Gittiin ocakta eline diline beline hkim
olacaksn. Baba ocann onurunu koruyacak, bizim yzmz
aartacaksn. Yolun ve bahtn ak olsun. diye nasihat ile yola
vurur. nk kadn sslenmesinde Kemer bir karakterin, bir
namus ve iffet duygusunun semboldr.
Tarihte ilk kez elie su vermeyi beceren Dastanllar silah
yapmnda doruklara ulatlar. Pers Sasani Arap Seluk
Osmanl hkmdarlarna asrlarca kl, karg, grz, zrh ve askeri
aksesuarlar rettiler. Orada yaplan elik zerine altn kakma nadide silahlar hala emsalsiz
objeler olarak o lkelerin mzelerinde saklanmaktadr. Maden sanatnda ok deneyimli bu
sanatkrlar tak ve ss eyalar yapmnda da rakipsizdirler.
Dastann KUBA ve GAZ KUMUK yreleri, maden sanatnda
yksek gelime gsteren merkezler olarak tarih boyunca isim
yapmlardr. Orada retilen ss eyalar stanbul, Moskova, Tahran,
Viyana, Berlin, Paris ve Londra saraylarnda aranlan reva bulmu
sanat eserleri olmutur. Gerek bir sanat merkezi olan KUBA (Zerih
Geran) ustalar, rnleri reva bulduka daha zgn ve kaliteli deiik
modeller yaratrken renci ve kalfalarn yetitirmeyi de ihmal
etmemilerdir.
Kubai ustalarnn tak retiminde kullandklar zgn drt temel ss eidi vardr:
421
1- MARKAR NAKI: Uyuan, bir rnek tekil eden dallar ve yapraklardan oluur.
2- DTUTT NAKI: Simetrik, aralkl dallar ve gllerle kapl
bir yosun eklinde dolanr.
3- DAMGA NAKI: Ortas MARKAR ve DTUTT karm
motiflerle doldurulmu madalyon eklindedir.
4- LUM NAKI: Mine iei ve geometrik ekillerle bir ok
kenar sslerinden oluur.
elik t kalemlerle hazrlanan bu motiflere Savat aktlrsa
siyah beyaz kontrast bir estetik elde edilir. Bu uygulamaya
ibilgon metodu denir.
Savat aktlmakszn kalemle yaplan oyma kabartma motiflere
de Bengulgan metodu denir.
SAVAT, gm bakr kurun ve kkrt alamndan elde
edilen bir siyah Minedir. aatay lehesinde KANAL
anlamna gelir. Beyaz gm zeminlerine alan dekoratif
kanallara eritilerek doldurulan savat siyah rengiyle kontrast
yapar. Estetik bir armoni husule gelir. Asrlar boyunca aranlan bir ssleme ekli olarak
gelime gstermitir. Gnmzde unutulmu el sanatlarndan biri olarak halk dilinde ezgiye
dnmtr.
Altn kemer yaptrdm kuyum ustalarna
Acep dermen olur mu gnl hastalarna
amaxya smar ettim nar gele
Gm kemer ince bele dar gele
Yaarm ya gibi, biterim kam gibi
Olana kz yarar Hanere gm gibi
422
GELENEKSEL KONYA KADIN GYMLERNN GYM

SANATLARI AISINDAN NCELENMES
Yrd. Do. Miyase ADA 159
Ar. Gr. Nurhan ZKAN 160
ZET
nsanlar doduklar andan itibaren rtnme ihtiyac duymular, zaman ierisinde ihtiyacn
yan sra, estetik grnme sahip olmak amacyla giyinmilerdir. Farkl giysilere ihtiya
duyulmasyla, giysiler eitlenmi ve eitli giysi gruplar olumutur. giyim, d giyim, st
giyim, zel amal giyim olarak snflandrlan bu giysilerin, gemite kullanlanlar ile
gnmzde kullanlanlar arasnda nemli farklar bulunmaktadr. Sanatsal zellikteki
geleneksel giysiler Trk kltrnn nemli rneklerini oluturmaktadr.
Trk kadn, her yrede geleneksel giysilerde ince zevkini yanstmtr. Geleneksel giysilerin
saylar gn getike azalmaktadr. Geleneksel giysi trlerinden olan i giyimlere yazl
kaynaklarda dier cinslerine gre daha az yer verildii grlmektedir. Oysa Trk giyim
kuamnda i giyimin ayr bir yeri ve nemi vardr.
Trk giyim kuam iinde; Konya blgesine ait geleneksel giysiler yansttklar nemli
zellikler bakmndan sekin bir konumdadr. Zamanla yok olmakla kar karya kalan bu
giysiler gerei gibi belgelenmemi ve zellikle i giyim rneklerine pek deinilmemitir. Bu
nedenle Trk sanat ierisinde gereken yerini alamayan bu giysiler, belgelenmeli, Trk ve
dnya sanat ierisinde hak ettii yeri almaldr.
Geleneksel Konya i giyimleri incelenirken, konu ile ilgili kaynaklar taranm, i giyimlerin
tanm, tarihesi, snflandrlmas konularna yer verilmitir. giyim rnekleri ise; i
giyimlerin zelliklerine gre hazrlanm olan gzlem fileri aracl ile incelenmitir.
giyimlerin model, kesim, ssleme zelliklerini belirten fotoraflara yer verilmitir. Konyada
bulunan ve inceleme kapsamna alnan i giyimlerin zellikleri, gzlem filerinden edinilen
bilgiler nda oluturulan tablolardan elde edilen verilere gre belirlenmeye allmtr.
GR
Ulusal kltrmzn temel unsuru halk kltrdr. Halk kltr; toplumlarn d etkenlerden
uzak kalarak gleri ve imknlar lsnde evre artlarndan ve kaynaklardan yararlanmak
suretiyle ihtiyalarn karlamak iin ortaya koyduklar maddi manevi eserlerin btndr.
Halk kltr rnleri yaadklar yrenin zelliklerini yanstmakta ve halkn ortak duygu ve
dncelerini dile getirmeleri bakmndan, Trk kltrnn korunmasnda, yaatlmasnda
nemli bir rol oynamaktadr. Trk kltrnn zenginlii, ulusumuzun yaad corafyalardan
ve byk tarihsel olaylardan etkilenmitir (Akpnarl, 2005, 1227). Anadolu insan, yzyllar
boyu elde ettii beceri ve deneyimlerle hatr saylr bir giyim kuam kltrne sahip olmutur
(Trkolu, 2002, 1).
Giyim, vcudu d etkilere kar koruyan doal bir gereksinme olduu kadar, kiisel grn,
kendine gven, baar, ruhsal ve sosyal bakmlarndan da kiiyi etkileyen nemli faktrlerden
biridir (Krzolu, 1992, 11). yi bir d giyim iin vcuda uygun bir i giyim gerekir.
159
Seluk niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi, Giyim Endstrisi ve Giyim Sanatlar Blm .
160
Seluk niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi, Giyim Endstrisi ve Giyim Sanatlar Blm.
423
giyim: Ten zerine giyilen, vcut ssn koruyan, d giyimin vcut zerinde gzel ve
dzgn grnmesini salayan giysilerdir (zkan, 2005, 15).
giyim vcut ssn muhafaza ederek salkl olmay salar, teri emer, vcudu d etkilerden
korur, d giyimi tamamlar ve d giyimin daha uzun sre kullanlmasn salar. Bu
zelliklerinden dolay i giyim kullanlmtr.
Geleneksel Konya kadn i giyiminde yer alan giysiler, sanat zellii tamaktadr. Bu
giysiler; salkl, dayankl ve estetik grnmdeki kumayla da dikkat ekmektedir. Model,
kesim, kullanlan malzeme, uygulanan diki teknikleri ve ssleme teknikleri ynnden nemli
zellikler sergileyen geleneksel Konya i giyimleri, ayn zamanda Trk kadnnn ince zevkini
ve stn yeteneini yanstmaktadr. Gemite gen kzlarn eyizinde ve Konyann dn
geleneklerinden drlerde yer alan i giyimler, gnmzde sandklarda saklanmaktadr.
Giyimin Tarihesi
Giyim evriminde, Trk toplumunun giyime ilikin bilgileri ok azdr. Orta Asya Trkleri
giysilerinin geleneksel zellikleri, duvar resimlerinden, seyahatnamelerden ve minyatrlerden
renilmektedir (Komsuolu, vd., 1986, 98).
Tarih boyunca Trk devletlerinden, Hun devletinde kadnlarnn ilerine ipekli, renkli
kumalardan gmlek entari giydikleri bilinmektedir. Gktrklerde kadn giyimi ile ilgili
bilgiye rastlanmamtr. Oysa Kuray-Tuyaht kurganlarnda bulunan erkek iskeletinin
zerinde renkli ipek i giysileri bulunmutur. Uygurlarda, kadnlar d giyim olarak bol, uzun,
ksa kollu sada veya nde kapanan kaftan giyer, kaftanlarn ak yakalarndan ve ksa
kollarndan renkli gmlekler grnrd (nge, 1995, 13-17).
Seluklu dnemi giyimlerine ilikin bilgilere de, Kubadabat Saraynn figrl inileri
stndeki kadn figrlerinden renmek mmkndr (Komsuolu, vd., 1986, 213). Kaftann
altna giyilen elbiseler figr tasvirli rneklerde aka belli olmaktadr. Kaftann iine giyilen
gmlekler, yakas ilemeli veya dilimlerle ssldr. Kaftanlarn iine dz sfr yakal, dik
yakal veya dmeli gmleklerin de giyildii grlmtr (nge, 1995, 22).
10-13. asrlarda Alaaddin Keykubat zamannda kadnlar, ene altna kadar kan mavi
entarilerin altna geni yakal gmlekler giymilerdir. Trk giyim tarznn her dneminde i
giyimde gmlein nemi byktr. Seluklu kadn giyimi, sslemesi sonraki alarda hep
etkisini gstermektedir.
Osmanl dneminde 16. ve 17. yy. kadn i giyiminin banda gmlek gelmektedir. Ev
tezghlarnda dokunmu brmck kumatan yaplm, topuklara kadar uzun, kollu gmlekler
giyilmitir (Sevin, 1990, 24). Osmanl dnemi kadn ve erkek i giyimlerinde i gmlei alaca
ve brmck kumalardan dikilmi, buruuk grnmdeki brmck kumalarn
dokumasnda, ipek iplik kullanld gibi pamuk ve keten iplikler de kullanlmtr (zel, Tan,
1992, 20). pek ve pamuk veya keten iplik kartrlarak dokunan brnck adyla bilinen
ile bezi gibi kvrck yzeyli dokumalar 18. Yzyldan sonra zenginleen bir repertuvarla
oalmtr (Barta, 1988, 99).
Osmanl Dneminde II. Mahmutun 1820de balatt giyim kuama da yansyan yenilikler,
daha ok d giyim ve st giyim gruplarnda yer alan giysi cinslerinde olmu, bylece Trk
giyiminde Avrupa giyim biiminin etkileri grlmeye balanmtr. 1923 ylnda Atatrkn
nderliinde apka inklb ile balatlan kyafet inklbyla, kadn ve erkek giyiminde nemli
424
deiiklikler yaplmtr. Daha ok d giyim ve st giyimdeki, yenilikler (zel, Tan, 1992,

11) zamanla i giyim grubundaki cinslere de yansmtr. Ancak kvratma gmlek, i fanne,
ilik, tikolta, alt donu, delme yakn tarihe kadar eski giyim gelenei ve alkanlklarndan
vazgeemeyen baz insanlar tarafndan giyilmitir.
Gemite kullanlan ve Konya geleneklerinde nemli bir yeri olan i giyimlerin yerini,
gnmzde ada i giyim cinsleri almtr. Eskiden kalan i giyimler bilinsiz kiiler
tarafndan bozularak farkl amalarla kullanlmakta, Trk kltrnn deerini anlayan kiiler
tarafndan da bir kltr miras olarak saklanmaktadr. Geleneksel Konya kadn i
giyimlerinden delme ve ilik rneklerine rastlanamamtr. Bir don rneinin de bozularak
yayg (yastk rts) yapld grlmtr (Fotoraf no: 3-A bkz.).
Konya Kadn Giyimlerinin Snflandrlmas
Konya Kadn Giyimlerinin Snflandrlmas
Geleneksel Giyimler
Tikolta (Kombinezon)
Alt Donu (Klot)
Fanne (Atlet-Fanila)
Kvratma Gynek (Kvratma Gmlek)
lik ( Ceket)
Delme ( Yelek)
Gnmz Giyimleri
Styen
Fanila/Atlet
Klot
Korse
Jartiyer
Bstiyer
Body
Kombinezon
Jpon
Gecelik
Pijama
Sabahlk
Geleneksel i giyimler; Tikolta (kombinezon), alt donu (klot), i fanne (atlet-fanila),

kvratma gynek (kvratma gmlek), ilik (i ceket), delme (i yelek) olarak belirlenmitir.
Gnmz i giyimleri ise styen, fanila (atlet), klot, korse, jartiyer, bstiyer, body,
kombinezon, jpon, gecelik gibi giysi cinslerinden olumaktadr.
Yukardaki snflandrmadan anlalaca gibi eski ve yeni i giyimler arasnda belirgin farklar
grlmektedir. Bu farkllk cinslerde olduu gibi; kumalarda, modellerde, yardmc
malzemelerde, diki teknikleri ve ssleme tekniklerinde dikkat ekmektedir.
giyimde kullanlan kumalar gemite doal liflerden dokunmaktayd. Gnmzde ise
yapay liflerle dokunmaktadr. Nfus art, doal liflerin yetersizlii, yapay liflerle dokunan
kumalarn daha salam ve ekonomik olmas, i giyimde yapay liflerle dokunan kumalarn
tercih edilmesinin nemli sebepleri arasndadr (ada, zkan, 2005, 182). Gnmzde i
giyim kuma olarak genellikle rg kumalar kullanlmaktadr. rg kumalar yumuak,
vcut ekline gre uyum salayabilen, elastik, hava geirgenlii olan hacimli ve az buruma
zelliine sahiptir (Seventekin, Orzel, 1991, 357). Modeller geleneksel giysilerde bol ve uzun
tasarlanrken, gnmzde d giyime gre ekil alm ve tasarmlar farkllamtr.
425
Teknolojinin gelimesi ile yardmc malzemeler artm, ergonomik ve estetik olan malzemeler
i giyimlerde kullanlmaya balamtr. Geleneksel i giyimlerin dikileri de diki makinesi ile
dikilmi rnekler olduu gibi, tamamen el dikileri ile dikilmi rneklerine grlmektedir.
Kullanlan diki teknikleri ykamaya elverili ve salamdr. Gnmzde ise diki makineleri
iinde, i giyime uygun olarak retilen makineler ve aparatlar i giyim retimini
kolaylatrmakta, retimin serilemesine yardmc olmaktadr. Geleneksel i giyimlerin
sslemeleri sanatsal zellik tamakta, gnmz i giyimleri sslemeleri ise makinelerde
yaplmaktadr.
Geleneksel i giyimlerden tikolta; oyuntulu yakal, kolsuz veya askl, boyu diz st ile diz
arasnda deien uzunluklarda olabilen geleneksel kadn i giyimidir. Gnmzde tikoltann
karl olan giysi kombinezon (ada, zkan, 2005, 183).
Don, alt donu, i donu olarak isimlendirilen i giysinin kaynaklarda yer alan tanmlar aada
verilmektedir.
Alt donu; vcudu belden aa topuklara kadar rten, ve bacaklar iin iki paas bulunan ve
ten stne giyilen bir i amar; tasrih ile i donu, ayrca tuman da denir (Kou, 1967,
93). don; belden topuk zerine kadar uzun, paalar ok dar, bel ksm ukur ile balanr,
geni olarak dikilirdi (Budaycolu, vd., 1973, 322).
Byk Larousse Ansiklopedisinde don; bedenin belden aasn kaplayan eitli uzunluktaki
i amar, klot (1986,3315) eklinde tanmlanmaktadr.
fanne; rme kumatan yaplan oyuntulu yakal, ksa kollu veya uzun kollu, baz rnekleri
patl geleneksel kadn ve erkek i giysisi.
Kvratma gynek; Genellikle oyuntulu yakal, baz rneklerin n ortas yakadan balayan
yrtmal ya da yarm patl, uzun ya da ksa kollu, boyu diz st veya diz alt arasnda deien
uzunluklarda olan; pamuklu, keten dz dokumalarla brmck zellikte ipekli ya da kark el
dokumas kumalardan yaplan, geleneksel kadn ve erkek i giyiminde yer alan giysidir. Patl
olanlar erkek giyiminde yer alr (ada, vd., 1996, 35).
Fotoraf No 1. Kvratma Kuma
Gnmz kumalar kullanlmadan nce, kadn ve erkek iin i amar bkme iplikten,
evlerde dokunarak, amar bezi denilen kvrk pamuklu kumatan yaplrd. Buna kvratma
da denirdi. gmleklerin yakalar yoktu. Erkek ve kadnn kol uzunluu bileklerine kadar
426
uzanmaz, etekler ise diz kapaklar zerine varrd. Gs ksm ak olurdu. Kol azlar ve
yaka kenarlar kadnlarda oyalarla ssl olurdu (Budaycolu, vd., 1973, 322).
Geleneksel Konya i giyiminde nemli bir yeri olan kvratma gmleklerin eyiz ve dn
geleneklerinde zel bir yeri vardr. Gelinlik ana gelmi bir kzn sandnda varla gre
15-20 top amar bulunurdu. Bu eyiz olmazsa kzn ailesinin fakirliine verilerek ho
grlr, fakat zengin olursa kzn ailesinin tembelliiyle yorumlanrd. Aadaki drtlk bu
durumu aka ortaya koymaktadr.
gelmez elinden gitmez bir kare
Aslnda neslinde giymemi hare
Sand gmleksiz duran mekkare
Bedestene gelir, kaftan beenmez.
Kazak Abdal
eyiz olarak hazrlanan kvratma gynekler, genellikle yakas oyulmadan saklanr, sonradan
oyulur ve sslemelerine zen gsterilir. Ayrca gelin i giyiminde de kvratma gmlein yer
ald grlr (ada, vd., 1996, 47)
Konya eyiz ve dn geleneklerinde de kvratma gmlein nemli bir yeri bulunmaktadr.
Kz ve erkek tarafnn dnden nce birbirlerinin yaknlarna boha iinde giysi, yatak
takm, havlu vb. hediye gtrmeleri genel olarak "dr" diye isimlendirilir. Birka kez
gtrlen dr, her seferinde farkl isimler alr. erbet drsnde; damada ve kaynpedere
beyaz kenarl kvratma gmlek gtrlr. Damadn kvratma gmlei mutlaka ipek kenar olan
kumatan dikilir. Kaynvalideye ise renkli kenarl kvratma gmlek hediye edilir (Halc,
1985, 589). Byk drde yine damat, kaynpeder ve kaynvalide iin hazrlanan kvratma
gmlek mutlaka bulunur. ki tarafn anlamasna gre baz yakn akrabalara da drde dier
hediyeler ile birlikte kvratma gmlek gtrlr. Baz kylerde halen dr geleneinde
eskiden kalan kvratma gmlekler yer alr. Kvratma gmlei olmayanlar dr iin, satmak
isteyen kiilerden veya Konya'da Bit Pazar olarak bilinen geleneksel el sanat rnlerinin
satld yerden satn alr.
Eskiden gen kzlara evlenirken eyiz olarak genellikle yakas oyulmam (almam) olan
ok sayda kvratma gmlek verilirken, gnmzde bu gelenek yok olmutur. Ancak gen
kzn ailesinde kvratma gmlek varsa, bazen eyizde hatra olmas bakmndan yer
almaktadr. Kvratma gmlein i gmlek olarak giyildii dnemlerde, deerli bir hediye
olarak kabul edildii ve kadnlarn birbirine hediye olarak verdii de bilinmektedir. Kvratma
kuma deerli bir kuma olduu iin eski dnlerde gelin arabasna ve kaynpeder arabasna,
gelinin ailesi tarafndan balanrd. Ayrca kvratma kuma, banyo kesesi yapmnda da
kullanlrd (ada, Bykbayraktar, 2006, Grme)
lik; pamuklu kumatan yaplan oyuntulu yakal, uzun kollu, kruvaze kapanmal geleneksel
kadn i giysisi.
Delme; Konya yresi kadnlarnn gslerinin dzgn durmas iin arkadan ne doru iki
taraf ukurlu, n ksm tamamen ak olup, birbiri zerine katlanmak suretiyle bir eit
kolsuz pamuklu kumalardan yaplan bir tr i yeleidir. Delme ayn zamanda kadnlarda ak
duran gmlein gs ksmna tamamen kapatm olurdu. Emzikli kadnlar delme
kullanmamaktayd (Anonim, 1973, 56).
427
KONYA GELENEKSEL KADIN GYMLERNDEN RNEKLER

rnek 1. Beyaz i ve Antika Teknii ile Sslenmi Tikolta
Fotoraf No. 2-A, nden Grnm
Fotoraf No. 2-C, Ssleme Detay
Fotoraf No. 2-B, Arkadan Grnm
izim 1: rnek 1in Kalp izimi
Tikolta 20. yzylla tarihlendirilmektedir. Giyside krem patiska kuma, krem pamuklu diki
iplii, krem kurdela (ipekli), beyaz pamuklu dantel iplii ve beyaz pamuklu nak iplii
kullanlmtr.
Giysi, askl st kesimi dz, bel hattna kadar bedene oturmu ve yan dikiten 8 cm ieriye
kadar bel hattnda dz kesik oluturulmutur. Bu kesik yanlarda bzg yaplarak etek ucunu
geniletmeye yardmc olmaktadr. Giyside makine dikii uygulanmtr.
Tikoltann sslemesinde bitkisel bezeme (iek, dal, yaprak) ve geometrik bezeme (kare,
daire) konu olarak seilmitir. Giysinin beden st ksm ve etek ucunda kareler yan yana
getirilerek antika teknii uygulanmtr. Antikadan bedende bir miktar aaya inilerek, etek
ucundan da bir miktar yukar klarak bitkisel bezemeler beyaz i teknii ile allmtr.
428
rnek 2. in nesi ve nce Sarma Tekniiyle Sslenmi Don
Fotoraf No. 3-B, Yandan Grnm
izim 2: rnek 2nin Kalp izimi
giyimde beyaz renk patiska kuma, beyaz diki iplii, beyaz lastik ak yeil, krmz, koyu
yeil, pembe nak iplikleri kullanlmtr. Don geni olarak diz stnde bitecek ekilde
tasarlanmtr. n ve arka ortasnda diki kullanlm, yanlar kuma kat olarak kesilmitir.
Bele dz kesim, paalara ise U kesii uygulanmtr. A fazla oyuntulu deildir. Makinede
dz diki teknii ve spor diki uygulanmtr. n ortas, arka ortas ve a oyuntusu makina da
spor diki ile dikilmitir.
Giysini sslemesinde ilek, yaprak ve kvrk dal kullanlm paa ular ise V biiminde
kesilmi, kesikler sarlarak sslenmitir. Yan dikiin bir miktar stne ilekler, yapraklar ve
kvrk dallarla kompozisyon oluturulmu ve in inesi tekniiyle ilenmitir.
rnek 3. Kanavie Teknii le Sslenmi Donun Yaygya Dntrlm Hali
Fotoraf No. 4-A, Don rneinin Yaygya evrilmi Hali
Fotoraf No. 4-B, Ssleme Detay
429
20. Yzylla tarihlendirilen don beyaz patiska kumatan dikilmi, turuncu ve

koyu yeil ipliklerle kanevie teknii ile sslenmitir. Sandkta saklanan don, ie
yaramad dnlerek yaygya (yastk rts) dntrlmtr.
rnek 4. Yakas ve Kol Ucu Dantel le Sslenmi Kvratma Gynek
Fotoraf No. 5-C, Kol ve Ssleme Detay
izim 3: rnek 4n Kalp izimi
20. Yzyln ilkyars ile tarihlendirilen kvratma gynekte krem kvratma kuma, krem
pamuklu diki iplii, krem ve siyah renk dantel iplii kullanlmtr.
n ve arka bedene, omuzu dikisiz dz kesim uygulanmtr. n ve arka ortalar ile yanlar
dikilidir. i gmlein etek ucu beden geniliinde boyu diz hizasndadr. O yaka
uygulanm ve yaka biraz ak dnlmtr. Oyuntusuz takma kol uygulanm, bedenin kol
oyuntu ksm hafif oyuntulu kesilmitir. Kolun n kuplu kesilmi, kol alt diki yaplmam
ve kol boyu ksa tasarlanmtr.
Diki teknii olarak, rpma diki ve elde bask dikii uygulanmtr. n ortas, arka ortas ve
yan dikiler rpma diki ile dikilmi, yaka oyuntusu 1 cm ie kvrlarak elde kapal bask
yaplmtr. Kol kupu rpma diki ile dikilmi, kol beden elde bask dikii ile taklmtr. Kol
az 1 cm geniliinde ie kvrlarak elde kapal bask yaplm, etek ucu ie doru bklerek
ok ince kvrlm ve rpma dikii ile temizlenmitir. Giysinin sslemesinde yaka evresi ve
kol azna, d ksm ince bordr ile snrlandrlm yarm dairelerin yan yana dizilmesiyle
oluturulan kenar danteli uygulanmtr.
430
rnek 5. Yakas Dantel le Sslenmi Kvratma Gynek
Fotoraf No.6-A, nden Grnm
Fotoraf No. 6-C, Kol Detay

Fotoraf No. 6-D, Yaka ve Ssleme Detay
izim 4: rnek 5 in Kalp izimi
Kvratma gmlek 20. yzyln ilk yarsyla tarihlendirilmektedir. Kvratma gmlekte krem
kvratma kuma, krem pamuk iplii sslemesinde ise krem pamuklu dantel iplii
kullanlmtr. n ve arka bedene, omuzdan etek ucuna dz inen kuplu kesim uygulanm ve
i gmlein yan dikisiz olarak dnlmtr. Yan paralarn omuzu dikili olarak
kesilmitir. Etek ucu beden geniliinde, boyu diz stnde tasarlanmtr. Kare yaka
431
uygulanmtr. Kol st oyuntusuz takma, kol alt beden yan paras ile birlikte kan gen
kulu kol kesimi uygulanm, kol boyu dirsekte dnlmtr.
Diki teknii olarak; rpma diki, elde bask dikii uygulanmtr. Kuplar rpma diki ile
dikilmi, omuzlara ise elde bask dikii yaplmtr. Yaka; nde ve arkada pervaz ile
temizlenmi, yanlarda kuma kenarndan yararlanlmtr. Kolun st ksm bedene elde bask
dikii ile taklm, bedenin yan paras ile birlikte kan gen ku, kola elde bask dikii ile
oturtulmutur. gen kuun devam olan kol alt dikii, rpma dikii ile dikilmi, kol az 0,5
cm ie kvrlarak elde kapal bask yaplm, etek ucu ie doru bklerek ok ince kvrlm
ve rpma diki ile temizlenmitir.
Giysinin yaka kenarlarna yan yana dizilmi kareler zerine genlerin oturtulmasyla
oluturulan motifler t danteli ile uygulanarak giysiye rpma dikii ile tutturularak
sslenmitir.
rnek 6. Yakas ve Kol Ucu ne Oyas Teknii le Sslenmi Gynek
Fotoraf No.7-A, nden Grnm
Fotoraf No.7-C, Kol Detay
Fotoraf No. 7-D, Ssleme Detay
432
Fotoraf No. 7-E, Yaka Detay
izim 5: rnek 6nn Kalp izimi
Kvratma gynek 20. yzyln ilk yarsyla tarihlendirilmektedir. Kvratma gynekte krem
kvratma kuma, krem pamuklu diki iplii, sslemesinde ise siyah renk ipek oya iplii
kullanlmtr. n ve arka bedene, omuzdan etek ucuna dz inen kuplu kesim uygulanm ve
gmlein yan dikisiz olarak tasarlanmtr. n ve arka paralar birlikte dnlm ve omuz
dikii uygulanmamtr. Bedenin yan paralar kol azna kadar devam edecek ekilde
tasarlanmtr. gmlein etek ucu beden geniliinde, boyu diz altnda dnlmtr. Sfr
yaka uygulanm ve yakaya ince bir bant geirilmitir. Bedenin n ortasnda, yakadan
balayan 31 cm uzunluunda ak yrtma uygulanmtr. Kol st oyuntusuz takma, kol alt
bedenin yan paras ile birlikte kan kuplu kol kesimi uygulanm ve uzun kol olarak
tasarlanmtr.
Diki teknii olarak rpma diki, temiz diki (makineda bask diki) ve makinede spor diki
uygulanmtr. Kuplar rpma diki ile dikilmitir. Yakann diki pay ie doru kvrlm ve
yakaya ince bir bant yerletirilerek dik yaka grnts verilmeye allmtr. Kol st
bedene makineda bask diki ile taklmtr. Kol az 0,5 cm ie kvrlarak makine dikii ile
kapal bask uygulanmtr. Etek ucu ie doru bklerek ok ince kvrlm ve rpma diki
ile temizlenmitir.
Kvratma gmlein sslemesinde ise ine oyas teknii kullanlarak, genlerin yan yana
dizilmesiyle oluturulan motifler yaka ve kol azna uygulanmtr.
rnek7. Hazr Har ile Sslenmi Fanne
Fotoraf No. 8-B, Yaka Detay
433
izim 6: rnek 7nin Kalp izimi
20. yzylla tarihlendirilen i fanne de kahverengi ii pamuklu rme kuma, krem diki iplii
ve krem dme kullanlmtr. Kahverengi hazr har ve ince lase ile sslenmitir.
Omuzu dikisiz tasarlanan i fannenin bedenine kol altndan aaya dz inen bol kesim
uygulanmtr. Keleri yuvarlanm kare yakal i fanne yarm patl olarak tasarlanmtr.
Yakann her iki tarafna, hafif kavisli gen kesim uygulanarak geniletilen blm st tarafta
birletirilmi, bolluk ortada kalmtr. Oyuntusuz dk takma kolun kol azna, manet
grnmnde elastik zellikte rme kumatan bant geirilmitir. Makinada overlok diki ile
dikilmi, yakadan aaya doru uygulanan hafif kavisli gen kesim zerine dz makinada
ift sra spor diki uygulanmtr. Yakann arka ksmnda paylar da evrilerek zerine har
dikilmi, n ksmnda ise paylarn zerine har dikilerek sslenen i fannede har patn bir
kenarna devam ettirilerek sslenmitir. fanneye rme ilik uygulanmtr.
rnek 8. Hazr Har ile Sslenmi Fanne
Fotoraf No. 9-B, Yaka detay
434
izim 7: rnek 8in Kalp izimi
fanne yirminci yzylla tarihlendirilmektedir. fannede ince krem rme kuma, krem diki
iplii, krem dme kullanlmtr. Sslemede krem hazr har kullanlm ve ssleme ince lase
ile tamamlanmtr.
40 cm eninde, 120 cm boyundaki kuma ikiye katlanm, oyuntulu kare yaka grnts
verilerek yaka oyulmu, yaka kenarlar yuvarlatlm ve yarm pat uygulanmtr. Yarm patn
esnememesi iin st ksma ikinci bir kat olarak ince dokuma kuma yerletirilmitir. Yakann
iki tarafna hafif kavisli gen kesim uygulanm, yanlar dikilmitir. fanne ksa dk
kolludur. Kolun azna elastik zellikte rme kumatan bant geirilmitir.
fanne makinada overlok diki ile dikilmi, yakadan aaya doru uygulanan hafif kavisli
gen kesim zerine dz makinada ift sra spor diki uygulanmtr. Yakann arka ksmnda
paylar da evrilerek zerine har dikilmi, n ksmnda ise paylarn zerine har dikilerek
sslenen i fannede har patn bir kenarna devam ettirilerek sslenmitir. fanneye rme
ilik uygulanmtr.
rnek 9. Hazr Har ile Sslenmi Fanne
Fotoraf No. 10-B, Yaka Detay
435
Fotoraf No. 10-C, Kol Detay
izim 8: rnek 9un Kalp izimi
rme kumatan yaplan i fanne 20. yzylla tarihlendirilmitir. fannede turuncu renkli ii
pamuklu rme kuma, turuncu iplik, krem dme sslemesinde ise yavruaz hazr har ve
ince lase kullanlmtr. Omuzlar dikisiz tasarlanan i fannenin etek ucu ve omuz genilii
ayndr. Belde herhangi bir daralma yaplmam, bol kesim uygulanmtr. Keleri
yuvarlanm kare yakal i fanne yarm patl olarak dnlmtr. Yakann her iki tarafna
hafif kavisli gen kesim uygulanmtr. gen paralar yakada genileme salamtr.
Oyuntusuz dk takma kolun kol azna, manet grnmnde esnek zellikte rme
kumatan bant geirilmitir. dikileri overlok dikii ile dikilen i fannenin etek ucu, gen
kesim zerine ve patna dz makine dikii uygulanmtr. Arka yaka ksmnda paylar dar
katlanm, n yaka ksmnda ise ie katlanm ve zeri hazr harla sslenerek kapatlmtr.
Hazr har patn bir kenarnda da devam ettirilmitir. fanneye rme ilik uygulanmtr.
Diki teknikleri dikkate alndnda, i fannelerin hazr giyim retiminin ilk rneklerinden
olduunu dndrmektedir.
SONU VE NERLER
Geleneksel Trk giysileri Trk toplumunun zelliklerini yanstrken, gemiten gnmze
nemli mesajlar da aktarmaktadr. Bu giysiler arasnda geleneksel Konya kadn i
giyimleriyle toplumun i giyime verdii nemi belirtmekte ve gnmze ulaan rnekler,
giyim sanatlar asndan nemli zellikler sergilemektedir. Gnmzde kullanlmayan
geleneksel i giyimlerin bir ksm mzelerde ve zel koleksiyonlarda bir kltr miras olarak
saklanmakta, bu giysilerin bazlar ise bozularak baka amalarla kullanlmakta ve farknda
olmadan yok edilmektedir. giyimde az sayda rnein bulunmasnn baka bir sebebi ise i
giyimlerin srekli giyilmesinden dolay ypranmas ile aklanabilir. Bu durumlar gnmze
ulaan rneklerin sayca az olmasna sebep olarak dnlebilir.
ncelenen i giyim rneklerinden tikolta ve donda patiska kuma, kvratma gynekte Konya el
dokumas kumalarndan kvratma, i fannede ise rme kuma kullanld grlmektedir.
Tikolta, don, kvratma gynek ve i fannede kullanlan diki iplii pamukludur. Yardmc
malzeme olarak dme ve lastik kullanlmtr. giyimlerin sslemesinde elde sarma, in
inesi, ine oyas, kanavie ve dantel kullanlm, 1950li yllardan sonra ise hazr har
kullanm yaygnlamtr. Tikolta don, kvratma gynek ve i fannede krem renk en ok
kullanlan renktir. giyimlerin yan dikilerinden; tikolta da yan diki tam yanda, don yan
dikisiz, kvratma gynekte yan diki kup eklinde n veya arka bedene kaydrlm (kvratma
kuman eni dar olduu iin), i fannede yan diki tam yanda uygulanmtr. Omuz
dikilerinde ise genellikle omuzlarn dikisiz olduu grlmektedir. Yaka kesimi olarak
436
oyuntulu yakann sevilerek kullanld dnlmektedir. ncelenen i giyim rneklerinin

kesiminde rahatlk unsurunun nemli olduu sylenebilir.
Gemiten gnmze ulaan ve sergiledikleri nemli zelliklerle birlikte, Trk toplumu
hakknda mesajlar veren geleneksel giysileri gerei gibi korumak, tantmak ve yaatmak
bakmndan u nerilerde bulunulabilir.
ada giysi hazrlarken bu giysilerin model, kesim, diki teknikleri ve ssleme
zelliklerinden yararlanlmaldr.
Bulunabildii lde geleneksel kumalar giysi dikiminde kullanlmaldr.
Evlerde bulunan geleneksel giysilerin zelliklerinin bozulmadan korunmas iin halka basn
ve yayn araclyla bilgi verilmelidir. Mesleki eitim fakltesi giyim blm mfredat
programnda geleneksel Trk giysilerini aratrma ve uygulama derslerine yer verilmesi
nerilir.
KAYNAK K KNYELER
Ad Soyad: Hacer KKBER
Doum Tarihi: 1952
Doum Yeri: Konya
renim Durumu: Ortaokul
Meslei: Ev Hanm
Adresi: Konya
Ad Soyad: Arzu ADA
Doum Tarihi: 1938
Doum Yeri: Konya
renim Durumu: lkokul
Meslei: Ev Hanm
Adresi: Konya
Ad Soyad: Hediye PARACI

Doum Tarihi: 1958
Doum Yeri: Konya
Meslei: Ev Hanm
Adresi: Konya
Ad Soyad: Hatice BYKBAYRAKTAR
Doum Tarihi: 1946
Doum Yeri: Konya
Meslei: Ev Hanm
Adresi: Konya
KAYNAKA
AKPINARLI, H. Feriha. Bursa Yresi El rgs oraplarnn Halk Kltrndeki Yeri ve
nemi, II. Bursa Halk Kltr Sempozyumu, Cilt: III, Bursa, 2005.
BARITA, H.rcn. Trk El Sanatlar, Ankara, 1988.
BUDAYCIOLU Saffet, Kamuran UYKUR, Hanefi AYTEKN, Mustafa NVAR, Nail,
AYVACI, Dursun MUTLUSOY. Konya l Yll, Konya,1973.
Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi, Don, Cilt:6, 1986.
ADA Miyase, Nevin BARIER, Figen KELLEC. Geleneksel Konya Merkez Kadn
Erkek Giyimlerinden Kvratma Gmleklerin zelliklerinin Belirlenmesi, Seluk
niversitesi aratrma Fonu Proje No:95/014, Konya, 1996.
ADA Miyase, Nurhan ZKAN, Geleneksel Konya Kadn Giyimlerinden Tikolta ve
Donun Giyim Sanatlar Asndan ncelenmesi, pek Yolu Konya Kitab VIII, Konya,
2005.
HALICI, Nevin. Konyada zel Gn Yemekleri ve kramlar, Trk Halk Edebiyat ve
Folklorunda Yeni Grler I, Ankara, 2628 Ekim 1984 Kongre Bildirimleri, 1985.
437
KIRZIOLU, Neriman. Giyim Sanat ve Kiisel Grnm, Ankara, 1992.

KOU, Reat Ekrem. Trk Giyim Kuam ve Sslenme Szl, Ankara, Smerbank
Yaynlar, 1967.
KOMSUOLU, kran. Arsal MER, Mine SEKNZ, Sabiha ALPASLAN, Serap
ETKE, Resim 2 Moda Resmi ve Giyim Tarihi, Ankara, 1986.
NGE, Ergl. Trk Giyim Tarihi, Konya, 1995.
ZEL, Mehmet. Nail Tan, Folklorik Trk Kyafetleri, Ankara, 1992.
ZKAN, Nurhan. Mller Kalp Sistemi 3-6 Ya Temel Beden ve Kol Kalplarnn Denenmesi
ve Gelitirilmesi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Konya, 2005
SEVENTEKN Necdet. Orzel SEVEN, amarlarnn Standartlara Uygunluunun,
Ykama artlarndaki Deformasyonlarn ve Ykamaya Dayankllklarnn Aratrlmas,
Tekstil ve Konfeksiyon, Say:4, zmir, 1991.
SEVN, Nurettin. 13 Asrlk Trk Kyafet Tarihine Bir Bak, Kltr Bakanl Yayn,
Ankara, 1990.
Turizm Tantma Bakanl Konya, Turizm Brosu eflii, Konya li Turizm Envanteri, 1973.
TRKOLU, Sabahattin. Anadoluda Giyim Kuam, stanbul, 2002.
438
MULA L MLAS LES

OMAKDA-KIZILAA KY KADIN KIYAFETLER
Prof. Dr. Glsen DEMR 161
Kltr, bir yandan bireylerin toplumsal yollarla edindikleri ve toplumsal yollarla ilettikleri bir
deer, yarg, inan, simge ve davran ltleri dzeninden, dier yandan da bylece ortaya
kan geleneksel davran kalplarnn simgesel ve maddi rnlerinden oluur (Tolan,
1983:227). Bir toplumun yaama biimini -yani kltr- belirleyen eler arasnda giyimkuam, ev ii dzen, kullanlan eyalarn nitelii, beslenme tarz, misafir arlama biimi, dini
yaantlar, el sanatlar, bo zaman ura olarak yaplan faaliyetler vb. saylabilir. Bildiriye
konu olan omakda-Kzlaa Ky, gnmzn hzla deien dnyasnda gemiten
kendisine miras kalan zgn kltrel zelliklerinin zenginlii ile dikkat eken bir kydr.
omakda-Kzlaa Ky Mula li Milas lesine bal bir kydr. Ege ve Akdenizin
birletii noktada, Anadolunun Gneybatsnda yer alan Milas, tarihte pek ok uygarla ev
sahiplii yapm; Karya Uygarl ve Mentee Beyliinin bakenti olmu Karya, Roma,
Bizans, Seluklu, Mentee Beylii ve Osmanl mparatorluunun yaam alan iinde yer
alm, bugn de tarih, kltr, doa ve folklor deerleriyle turizmin nemli merkezlerinden biri
olma zelliini tamaktadr.
Milas lesine bal bir ky olan omakda-Kzlaa Ky, yresinde kendine zgl
ile tannan bir kydr. Karakteristik ta mimarisi, dnleri ve zellikle ok renkli unsurlar
ieren kadn giysileriyle nldr. Son yllarda medyada geni yer alan, turizm sektrnde
kltr turlarna konu olan omakda-Kzlaa Ky kendisini daha geni evrelere
tantmaya almaktadr. omakda-Kzlaa Kynn bu kadar tannmasnn temel nedeni
ky halknn gemiten gelen kltr, adet ve alkanlklarn (kltrel deerlerini) srdrme
konusunda byk bir zen ve aba iinde olmalardr.
Giyimin Anlam;
Giyinmek (giyim), insanolunun var olduu gnden bu yana, tpk dier temel ihtiyalar
gibi, doa koullarndan korunmak ihtiyacndan kaynaklanmaktadr. Asl amac vcudu d
artlara kar korumak olan giyim, ok eitli etkenlerle ekillenerek bir yaam biimi
halini almtr. Bu etkenlerin banda yaanan iklim ve corafya gibi doal koullar ile eitli
toplumsal ve psikolojik faktrler yer almaktadr. Giyen kiinin yan, yaad dnemi
(tarihi kesit), kiiliini, ekonomik ve sosyal durumunu ksaca yaad evresinin btn
zelliklerini ifade eder. Giyimle yakndan ilgili bir kavram olan moda, ncelikle giyim ve
davranta etkili olan grnleri; estetik, etik ve bunlar zerindeki deimeleri belirtir.
Geleneksel yaplarda erkek daha ok kent ve kasaba gibi d evrelerle youn iliki iinde
olmasndan dolay ehir kln benimsemi, nisbeten kapal bir yaam sren kadn ise
yerli kln ky iinde kullanmaya devam etmitir (Srr, 1983:14).
omakda-Kzlaa Ky kadnlar eski geleneksel kyafetlerini ayn ekilde bugn de
giymee devam etmektedirler. Kadnlarn eski geleneksel giyim alkanlklarn aynen
korumalar kyn toplum genelinde tannmasn salamtr. Kadnlarn kendilerine has
yresel kyafetleri, birok dergi ve televizyon yaynlarnn konusunu oluturmutur. Burada
zellikle dikkat eken yalnzca bu yresel kyafetler deil, bu kyafetlerin kyn kadnlar
tarafndan gnlk yaamda halen giyiliyor olmasdr.
161
Adnan Menderes niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Sosyoloji Blm Bakan
439
omakda-Kzlaa Kynde Kadnlarda Geleneksel Giyim;

BAA :
- Tura: Desenli pazen tr kumatan yaplan ve stten bzlerek kullanlan, adna Takka
(Takke) denilen baln alna gelen n alt ksmna sk bir ekilde 30 adet 10luk altn dizilir,
bu altn bezeme ekline Tura ad verilir. Takkann iki ucundan tutturularak ene altna
geirilen ince bez bantn ad ise Sakndraktr. Sakndraklarn zeri ipek veya boncuk
ilemeli olur.
- Askl Tura: Yeni evlenenlerde takkann st ksmndan aaya doru nden grlecek
ekilde 15 sra ak kahverengi boncuklar bir dizi halinde sarktlr. Boncuklarn u
ksmlarna ise 20lik altnlar taklr. Bu bezemenin ad da Askdr. Tura ile birlikte
kullanldnda Askl Tura adn alr. Yrede yeni gelinlerin balar bu ekilde bezenir.
Yaklak bir yl sonra asklar kartlr ve sadece tura kalr.
Bu altnlarn anlam u ekilde aklanmaktadr: Kyl kadn evinden, kynden uzakta bir
yerde bir sorunla karlatnda, rnein hastalandnda ya da bir nedenle paraya ihtiyac
olduunda bu altnlar kullanarak (paraya evirerek) sorununu zebilmektedir. Ksaca
kadnlarn bu altnlar onlar iin bir gvence anlam tamaktadr. Kadnlar bu altnlarn
ky iinde herhangi bir sorun yaamadan zerlerinde tamaktadrlar. Ancak gnmzde
oka yaanan kapka olaylarna karlk, rnein Milasa pazara gittiklerinde, nlem olarak
bu altn dizilerinin stn kapatacak ekilde siyah bartsn, alnlarna bant eklinde
balamaktadrlar.
-Kollu: Takkann stne ask ve turalar dta kalacak ekilde krmz-bordo renginde ipek
krepten bir bant sarlr ve bantn adna Kollu denir.
-Mevsim iei ve Bitkileri: Ba, yukarda belirtildii ekilde bezendikten sonra muhtelif
yerlerine mevsim iekleri, fesleen ve zeytin dal gibi bitkiler taklarak zenginletirilir.
Gnmzde Kzlaa tantan zellikle Kzlaal kadnlar karakterize eden ve
tannmalarn salayan bu ba bezemeleridir.
E :
- Brmcek-Yznakma Gmlek: e yerli ipek veya ipek-iplik karmndan dokunan
yakasz bir gmlek giyilir. Bu gmlein kol yenleri sonradan dikilir. Kol yenlerinin u
ksmlar ine oyaldr. Ayrca deiik renklerde boncuk ve pullar, ine oyalar arasna
konulur. Mintann yaka ksm da ipek ili ve pulludur. Bu gmlek veya mintanlarn ipekten
dokunanna Brmcek, ipek-iplik karm dokunanna ise Yznakma denir.
STE :
- -Be Entari: Alt Parmak veya itareden yaplan u ksmlar komple siyah su ta ile
evrilmi, kol yenleri kertmeli (dilimli) etek trnde bir stlk giyilir. Buna -Be
Entari ad verilir.
- Gslk: Deiik renklerde (ounlukla lacivert ve bordo) dz kadife kumatan dikilen
gslkler, -be entarinin stnden, n ksm kapal olacak ekilde arka taraftan balanr.
- Bel Kua: Deiik renklerde boyanm ynden kark desende dokunan bu kuak -be
entarinin zerine balanr ve kuak arkadan sarktlr. Bazen de bu kuan zerine yrk tr
tokal Gm Kuak ad verilen kemer taklr. -Be Entarinin n ve yan paralar hareketi
kolaylatrmak amacyla gene yanlardan katlanarak bel kuann iine sokulur.
- nlk: Ynden yaplan bel kuann nne gm kua kapatmayacak ekilde yerli
dokumadan deiik desenli bir nlk taklr.
440
- Ayakkab (Don): Beyaz patiska (Amerikan bezi)dan dikilen, kasktan balanan ve a

olduka geni olan,ayak bilekleri bzgl bir don giyilir. Bu donun her iki yanna elde
bklm ve daha sonra kk boya ile renklendirilmi ipek ipliklerle yerli dokuma zerine
ilenen ve adna yrede Yane denilen don ayaklar aplike edilir. Bu donun tmne Ayakkab
denir.
AYAA :
- orap: Krem renginde, ynden elde rme orap giyilir.
- Ayakkab: Ayakkab olarak siyah ve krmz renkte yemeni giyilir.
Boyuna ise aksesuar olarak deiik tr ve renklerde boncuklarn yan sra beibirlik altn,
uzun ve sk bir dizi halinde eski ve yeni 20lik altnlar taklr.
omakda-Kzlaa Kynn hem kadnlar hem de erkekleri, tabiatn renklerini zerlerinde
tamaktadrlar. Erkekler de kadnlarda olduu gibi balarna giydikleri apka ve feslerinin
kenarlarna mevsim iekleri takmaktadrlar. Ky kadnlarnn otantik kyafetleri Yrk
yaamnn doa ile beraberliini karakterize edecek ekilde ok renklidir, adeta doadaki
btn renkleri zerlerinde tamaktadrlar.
omakda-Kzlaa Ky kadnlarnn giyim zellikleri arasnda zellikle gelin taklar da
vurgulanmas gereken nemli bir ayrntdr. omakda-Kzlaa Ky dnleri ile ve
dnlerinde geline taktklar taklar ile nldr. Gelin bir yl boyunca (ocuu oluncaya
kadar) bu taklarn giyim unsuru olarak tamaktadr. zellikle kyde yaplan btn
dnlere, kendi dnnde taklm olan btn altn taklar ile gelmektedir. Zaman
ilerlerken bu altnlarn bir ksmn karmakta ancak nemli bir unsur olan altnlar takmaya
devam etmektedir. Altn taklara ilikin davranlar ocukluktan balamakta, gen kzlkta
artk belirginlemektedir.
Kyn tantmlarnda kullanlan afi

FOTORAFLAR:
441
442
443
444
445
446
KAYNAKA
DEMR, Glsen, NAL. Serdar, Egede Bir Ky omakda-Kzlaa zerine Sosyal ve
Kltrel Bir Deerlendirme, Milas Kaymakaml Kltr Yaynlar No.1, 2005
EREN, Mehmet Ali. Mulann Baz Szl Kltr Deerleri ve Halk Oyunlar, Mula
Valilii Yayn, Mula, 2001
EROLU, Zekai, Mula Tarihi, Marifet Basmevi, zmir, 1939
GVEN, Bozkurt, nsan ve Kltr, Remzi Kitabevi, stanbul, 1984
GVEN, Bozkurt. Etnolojik ve Sosyal-Kltrel-Antropolojik Aratrmalar, Trkiyede
Sosyal Aratrmalarn Gelimesi, Hacettepe niv. Yaynlar D-11, Ankara, 1971
SRR, Ayten. Ege Blgesi Kadn Kyafetleri, Akbank Yaynlar, stanbul, 1983
TOLAN, Barlas. Sosyoloji ve Sosyal Psikoloji, Toplum Bilimlerine Giri, Ankara, 1983
447
SENRKENT (ISPARTA) GELENEKSEL KADIN GYSLER

Filiz Nurhan LMEZ162
Habibe MEK163
1. GR
Anadolunun giyim kltr asndan ayr bir yeri vardr. lk olarak Hititler, sonra Frigler ve
yonyallara ait baz kyafetlerin eski Yunan ve Roma dnyas tarafndan benimsenerek
beeniyle giyildii baz aratrmaclar tarafndan dile getirilmitir (Trkolu 2002). Giyimi;
ilkalarda inanlar, toplumdaki snf ayrlklar ve iklimler, ortaada savalar, salgnlar,
gler ve uluslar aras ticaret etkilemitir. amzda turizm ve teknolojik gelimeler de
nemli etkenlerdendir (Komsuolu vd. 1986). Etkilere ak bir corafi konumda bulunan ve
be yzyla varan bir zaman diliminde geleneksel izgisini korumay, gnmzde yaatmay
baaran geleneksel Trk kadn giysilerinin belgelenmesi, halk kltrnn tantlmas
asndan byk nem tamaktadr.
ekil 1. Senirkent
Geleneksel kltrmzn bir paras olan yresel giyim, gnmz koullarnda kaybolmakta,
biim ve fonksiyonunu deitirmektedir. Ekonomik deiime paralel olarak yaam
biimlerinin de farkllamas, halklarn giyim kltrn de etkilemektedir. Kentte hzl olan
bu deiim, krsal kesimde daha yava seyretmektedir. Krsal kesimde baz blgeler, deiime
neden olan faktrlere kar, giyimlerini ksmen de olsa korumakla beraber, bu rnekler de
zamanla yok olmakta, konuyu belgeleyecek materyal giderek azalmaktadr.
Toplumun giyim kltrn ve bu kltr iinde ekillenen sanat anlayn aa karmak
asndan kullanm hzla yok olan, ancak eyiz ve sandklarda varln srdren giysileri
tespit etmek, incelemek ve zelliklerini ortaya karmak gerekmektedir. Bu blgeler iinde
yer alan Isparta li giyim kltr asndan olduka zengin bir aratrma materyaline sahiptir.
eitli ilelerinde yaplan aratrmalar bu zenginlii ortaya koymaktadr (Anonim 1993).
Ancak Senirkent lesinde kullanlan ve halen saklanan geleneksel kadn giysilerine ynelik
literatrel bulgulara rastlanmamtr.
162
Yard. Do. Dr. , Sleyman Demirel niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Geleneksel Trk El Sanatlar
Blm, 32100 ISPARTA, fnozan@hotmail.com
163
r. Gr. Sleyman Demirel niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Geleneksel Trk El Sanatlar Blm,
32100 ISPARTA hergensimsek@hotmail.com
448
l merkezine 76 km uzaklkta olan Senirkent lesi, Eirdir Gl'nn Hoyran Gl ad verilen

kuzey ksmnn batsnda bir vadide yer alr (ekil 1). lenin gney dousunda Eirdir,
gneyinde Atabey, batsnda Uluborlu, kuzeybatsnda Afyon iline bal Dinar, uhut,
kuzeydousunda Afyon ili vardr. lenin yzlm 600 km, denizden ykseklii 1010 m.,
nfusu 2000 yl nfus saymna gre 13698dir (Anonim 2003).
Hoyran Glnn batsnda bulunan Senirkent lesi, tarihi dnemler iinde eitli
medeniyetlerin etkisinde kalmtr. le snrlar iinde tespit edilebilmi en eski yerleimler
Tun ana (M 3000-1200) ait kalntlarn bulunduu Yassren Hyk (Yassren),
Greme Hyk (Ortayaz), Garip Hyk (Garip), Tohumkesen Hyk (Bykkabaca), Aralk
Hyk (Bykkabaca), Genali Hyk (Genali)dr. Hitit dnemindeki (M l800-l200)
metinlerde bugnk Senirkent lesi topraklarnn da iinde bulunduu blgenin ad Pitaa
olarak geer. Frig (M 750-690), Lidya (M 690-547) ve Pers (M 547-334) dnemlerinde
blge sadece siyasal olarak el deitirmi, hibir zaman tam olarak ele geirilememitir.
Blge M 334 tarihinde Byk skenderin kontrolne girmi ve M 323 ylnda lmne
kadar Makedonyal slaleye bal kalm, daha sonra Seleukoslarn eline gemitir. M l88
ylnda Roma ordusuna yenilerek, Apameia Barn imzalayan Seleukoslar Toroslara kadar
olan ksmdan ekilmiler ve blge Romallar tarafndan Bergamallara braklmtr. M l88133 yllar arasnda Bergama Krallnn elinde bulunan blge, M l30 ylnda Romallar
tarafndan ele geirilerek, M 102-49 yllar arasnda Kilikia Eyaleti iine alnm, daha sonra
Asia Eyaletine balanmtr. M 39 ylnda Galat Kral Amyntasn kontrolne giren blge
M 25 ylna kadar bu durumda kalm, daha sonra Galatia eyaleti iine alnmtr.
ekil 2. Bindall
ekil 3a. Kutnulu etek
Trkler, Malazgirt Muharebesinden sonra Bat Anadolunun birok ksmn ele geirmilerdir.
Senirkent ve civar 1074 ylnda Seluklu Sultan Melikah tarafndan Anadolunun fethinde
grevlendirilen Sleyman ah ve Bizans mparatoru VII. Mihail arasnda yaplan anlama ile
Seluklu egemenliine girmitir. Ancak bu yrelerdeki Seluklu egemenlii uzun sreli
olmamtr. Bizansn gl savunmas ve Hal seferleri sebebiyle Trk egemenlii
salanamamtr. Ele geirilen yerler Bizansllarla Seluklular arasnda el deitirmitir. II.
Kl Arslan zamannda 1176 ylnda yaplan Miryakefalon Sava ardndan, Uluborlu ve
Senirkent civar 1182 yllarnda kesin olarak Seluklu egemenliine girmitir. 1301 ylnda
kurulan Hamitoullar Beylii hkimiyetine giren Uluborlu ve Senirkent civar bu beyliin
egemenliinde kalmtr. Senirkent ve civar 1361 ylnda Osmanl topraklarna katlmtr.
Tanzimattan sonraki idari yaplanma ierisinde de Isparta sancana bal kaza stats
kazanmtr. Seluklu Devletinin yklmasndan sonra Osmanl Devletinin snrlar iine giren
bu blgede Senirkent, 1370 ylnda Ouzlarn Kay boyundan gelen bir ksm Trkler
449
tarafndan kurulmutur. eyh Ahmet Sultan, Elperek ve Turgut Babalarn emrinde gelen
Trkler bu topraklar zerine yerlemiler ve buraya Eimli arazi zerine kurulmu ehir
veya Snr boyundaki ehir anlamna gelen Senirkent ismini vermilerdir. 1370 ylnda
kurulan Senirkent, 1880 ylnda Uluborluya bal bir nahiye statsne geerek, belediye
tekilatna kavumutur.
ekil 3b. Pembe buzlu etek
ekil 3c. Krem rengi etek
ekil 5. Mor kaksap entari
Milli Mcadelenin balamasyla Senirkentte, 17 ubat 1920de Bezirganzade Ali Efendinin

bakanlnda, Bayiitzade Sleyman Efendi, Meydanzade Hafz Mehmet Efendi, driszade
Ali Efendi, Durmuzade Tevfik Efendi, Yassviranlzade Hseyin Efendi, Tola Bayramzade
Hac Veli Efendiden oluan Mdafaa-i Hukuk Heyeti kurulmu ve cepheye maddi ve manevi
her katkda bulunulmutur. Senirkent, 16 Haziran 1952 ylnda karlan 5959 sayl kanunla
ile olmutur. Senirkent ilesinde 1995 ylnda meydana gelen sel sonucunda 74 kii hayatn
kaybetmitir. Ayn yerde 1996 ylnda ikinci kez sel afeti meydana gelmitir
(http://www.isparta.gov.tr/goster.php?b1=11&b2=3&b3=123).
ekil 6. Gezek entarisi
ekil 7. Pembe kaksap entari
ekil 8. Beyaz gezek entarisi
Senirkent'te byk sanayi kuruluu yoktur. Ancak, ile merkezinde 3 tane kk lekte
tekstil atlyesi bulunmaktadr. Daha ok Denizli ilindeki fabrikalara fason retim yapan bu
atlyelerde toplam 108 kii istihdam edilmektedir (Anonim 2003).
Bu bildirinin amac, halen eyiz ve sandklarda saklanan, geleneksel giyim elemanlarnn
ortaya karlmas, belgelenmesi ve gelecek kuaklara aktarlmasdr.
450
2. MATERYAL VE METOT
Bu almann materyalini, Senirkent ilesinde bulunan geleneksel kadn giysileri, ekilen
fotoraflar, uygulanan grme formlar ve konuyla ilgili literatrler oluturmaktadr.
Materyal toplamak amacyla, 2006 yl Kasm aynda yreye gidilerek karlkl grme
yntemiyle bulgulara ulalmtr. le Kaymakaml ve Halk Eitim Merkezi Mdrl ile
grmeler yaplarak, geleneksel giyim koleksiyonuna sahip olan adresler tespit edilmitir.
Tespit edilen kaynak kiilerden alnan bilgilere ve belgelere gre incelemeler yaplmtr.
ekil 9. Pembe buzlu entari
ekil 10. Pembe buzlu ceket
ekil 12. Yn orap
3. BULGULAR ve TARTIMA
Osmanl dneminde, zaman, blge, iklim ve ekonomik koullar sebebiyle farkllk gsteren
Trk kadn giyiminin balca giysileri; entariler, alvarla giyilenler, alvarsz giyilenler, alvar
ve ilikler, etek ve ceketlerdir (Komsuolu vd. 1986, Apak vd. 1997).
Senirkentde kullanlan geleneksel giysiler d giyim, i giyim, ba giyimi, ayak giyimi ve
taklar olmak zere 5 blmde incelenmitir.
3.1. D giyim
D giyim olarak kullanlan giysiler de gelin giysileri, gnlk giysiler, zel gnlerde giyilen
giysiler olmak zere 3e ayrlarak incelenmitir.
3.1.1 Gelin giysileri
Senirkentde kaynak kiilerin verdii bilgiler dorultusunda tespit edilen gelin giysileri
bindalll ve etekli gelin giysileri olmak iki tiptir. Kaynak kiilerden alnan bilgiler
deerlendirildiinde, bindall gelin giysilerinin yreye sonradan geldii, en eski gelin
giysilerinin etekli giysiler olduu anlalmaktadr.
451
ekil 4. Direm kuak
ekil 11. gynek
Bindall
Ekrem Reat Kounun (1967) giyim ve sslenme szlnde bindall ipekli kumalarn ve
kadifelerin klaptan kullanarak, eitli desenlerle sslenmesiyle elde edilen kumaa ve bu
kumatan dikilen giyim eyasna verilen addr eklinde tanmlanmaktadr.
Bindall Trk ileme sanatnn eitlilii iinde gz kamatran rneklerden biri olarak dikkati
ekmektedir (Ylmazkurt 1993). zbel (1947), yrelere gre ok farkl bindall rneklerine
rastlandn, bindallnn farkl devirlerde ve eitli etkiler altnda dikildii iin bu
farkllklarn olabileceini belirtmektedir.
Senirkentde bindallnn genel grn incelendiinde; boydan elbise formunda olan
bindall n ve arka olmak zere iki paradan olumaktadr. n beden blmnde boyunda bir
yaka akl vardr. Boydan boya srma ilemelerle bezeli bindall kadifeden dikilmekte olup,
kasnak ii tekniiyle ilenmitir. Kasnak ii kasnak yada gergefte gerdirilerek yaplan, zincire
benzedii iin zincir ii olarak da bilinen bir tekniktir (Gnl 1973). Yakas hakim yaka
tarznda olup, dz ve ilemesizdir. lemeler sadece boyun akl evresinde younlamtr,
n ve arka ileme motifleri farkldr. Kollar takma kol eklinde, uzun, omuzdan balayarak
kol azna doru bol ve kol azlar dz bir biimdedir. Yanlarda ve kol azlarnda ilemeler
vardr. Etekleri topua kadar uzun olan bindallnn, her iki yannda diz kapandan balayp,
aa doru uzanan yrtmalar bulunmaktadr. Yrtma kenarlar da ilemelerle bezenmitir.
zbel (1947), Yener (1955) ve Komsuolu vd. (1986) Ankara bindalllarnn da benzer
zelliklere sahip olduklarn belirtmektedir. Yener (1955) ve Ark vd (1972) Ankarada
bindallnn boy entarisi olarak bilindiini belirterek eteinin uzunluunu
vurgulamaktadrlar.
Senirkentde bindall lacivert, bordo vb renklerde ipek ya da pamuk kadife kumatan
dikilmektedir. z (1946), Altay (1974, 1979), Ylmaz (1981) ve Apak vd (1997), kadifeyi
zgs ve atks ipek ya da pamuk olan havl bir kuma eidi olarak tanmlamaktadr.
lemelerin sim, srma gibi malzemelerle, makinede yapld anlalmaktadr. Kou (1967),
artk madensel tellerin ve gm klelerin eritilip, makinelerde inceltilmesiyle elde edilen
ssleme materyalini sim, ayn yntemle altn kleler kullanlarak elde edilen ssleme
materyalini de srma olarak tanmlamaktadr.
452
Senirkent'de bindallnn altna alvar, iine gynek giyilmekte, beline gm kemer taklarak
kullanlmaktadr (ekil 2). Bindall eskiden kna gecelerinde gelinlik, ya da zel gnlerde ar
elbise olarak giyilmekte olup, gnmzde yine dnlerde, kna gecelerinde gelinlere
giydirilmektedir. zbel (1947) ve Yener (1955) de Ankarada bindallnn benzer amala
kullanldn belirtmilerdir. Bindallnn Senirkentte gemii ok eskilere dayanmamakta
olup, en eski rnek 20 yllktr. Gelinlere kna gecesinde yresel giysi giydirme geleneini
devam ettirmek isteyen aileler bindally ya hazr almakta ya da gelinin bedenine gre
diktirmektedirler.
etek
Ekrem Reat Kounun (1967) giyim ve sslenme szlnde etek srma ve ipek
kullanlarak eitli desenlerle sslenen, alvar stne giyilen ve etei ayr paradan oluan
giysi olarak tanmlanmaktadr.
Anadolunun byk bir blmnde kadn giyiminin en eski rneklerinden biri olarak yer alan
etek, Senirkentte de eskiden beri kullanlan bir giysidir. pekli, al, mor vb. renklerde
kaksap, sarl altparmak, kutnu ya da pembe buzlu kumandan dikilir.
Sarl altparmak kuma Gaziantepten getirtilmektedir. Eni 50 cm, boyu 5.5 m, olan kuma
gelin geldii gn kaynvalidenin nne serilir, gelin bu kuman zerinden yryerek
kaynvalidesinin elini per, kaynvalide geline kafal altn takar. Bu kuma bulunmad
zamanlarda kadife kuma serilir.
Apak (1997), altparma, izgili ve izgileri 3 ila 6 farkl renkten yaplan yar ipekli bir
kuma olarak tanmlamaktadr. Kutnu kuma ise, zg iplii ince ipek, atk iplii iki pamuk
ve bir ipek iplikten dokunan, enine izgili, kaba, kaln dokulu bir kuma olarak
tanmlanmaktadr (Apak 1997).
Senirkentde farkl kumatan etee rastlanmtr. lk rnek kutnu kumatan dikilmi
olup, V yaka, st beden topuklara kadar dz inen, kol az dz ve kaln manetli bir tarzda
dikilmi olup yeni bir rnektir. Dnlerde geleneksel giysi giymek isteyen aileler terzilere
diktirmektedir. Her hangi bir ssleme zellii bulunmamaktadr. Kutnu etein altna
krmz saten topdon, iine gynek giyilir ve beline al kuak balanr (ekil 3a).
Pembe buzlu saten etek
Genel grnm olarak, boydan boya ak olan n ksm iki para, arka ksm tek para, st
beden dar, belden aa dz inen etekler yanlarda uzun bir yrtmala tamamlanmaktadr. n
paralar dz bir grnme sahip olup, ii astarldr. Boyun evresi, kol azlar balksrt
kordon ile sslenmitir. Kol az oymal kesimlidir, dirsein hemen altna kadar yrtmaldr.
Yakas U yaka tarznda olup yakann bittii yerde gs hizasnda iki kk dme ile
tutturulmaktadr. Altna pembe saten topdon, iine gynek giyilir ve beline direm kuak
balanr (ekil 3b).
Krem renkli etek
Krem rengi zerine siyah izgili, kol ve yaka azlar astragan ilemeli (siyah kordon
yrtlerek yaplan ileme), astarl, pelerin yani eteklerin kenarlar dilimlidir. Beden blm
gs altna kadar dar, oturacak biimde, buradan aas an etek formunda genileyerek
uzanr. Gs altndan aa doru genileyen paralarn birletii dikiler zerinde sa
tarafta bir adet ilemeli kk cep yer alr. Arkas sade olup, gs alt hizasnda diki gze
arpar, topuklara kadar dz uzanr. Bu giysi gelinlere kna gecesinde giydirilir, bindalls
453
olmayan gelinler etekli giysilerini giyerler. Beline pskll al kuak yada direm kuak
balanarak, bana pullu rtlr. Altna altparmak topdon, iine alkak sap gynek giyilir,
stne gm kemer taklr (ekil 3c).
Top don
Yresel ad topdon olan alvar yrelere gre deiik biimlerde ve farkl boylarda olup, st
ksm enli ve krmal, paalar ayr ve genie dikilmi bir giysi olarak tanmlanmakta, biki
bakmndan drt tipe ayrlmaktadr. Bunlar; eitli ende kumalarn birbirine dikilmesiyle, bir
torba eklinde yaplan paal alvar; belden ayak bileklerine kadar bir btn olan ve
ayaklarn grnmeyecei biimde dikilen paasz alvar; daha ok Yrklerin kulland
yar ak peyikli alvar ve ak peyikli alvardr (zbel 1947, Oral 1963, Komsuolu vd.
1986).
Senirkent topdonu etein altna giyilen alvardr, alvardan fark paalarnn ayak
bileinden bzgl olmasdr. Yeil, siyah, pembe, krmz, beyaz izgilerden oluan
altparmak tabir edilen saten kumatan yaplm topdon, peyiksiz, paas ve beli bzgl,
bzg yerleri yani lastik evleri dz kumatan yaplm ve ukur ile bzdrlm, nde 7 cm
lik bir ukur akl braklmtr. Krmz saten topdon peyiksiz, nde ukur akl
bulunmayan, beli lastiklidir. Pembe topdon iekli, tafta kumatan dikilmi olup, peyiksiz
alvardr. Krmz ve pembe olanlar sonradan dikilen yeni rneklerdir.
Gynek
Topdon ile birlikte etein altna giyilir. etein zerine de k mevsiminde salta giyilir
ancak salta rneine rastlanmamtr. Gynek, al kaksap kumatan yaplm, boyu belden
az aada, kruvaze kapanm, yakas biyeli ve yuvarlak kesimli, takma kollu, kol azlar
manetli ve astarldr. Omuzlar geni, bele doru daralan bir modeli vardr.
Direm kuak
Kuak, renkli veya beyaz keten bez zerine yaplm ular nakl, ok uzun paralardr
(Apak vd. 1997). Senirkent direm kua, ular ilemeli, keten kuak olup, etein beline
taklr. Kuak 1520 cm eninde, 175200 cm boyunda, tel krma ve hesap ii teknikleriyle
ilenmi, kenarna firkete oya geirilerek sslenmitir (ekil 4). Hesap ii ileme teknii, XVI
ve XVII yy mendillerinde ok kullanlm bir tekniktir.
Yuvarlak motifler verev ve orta izgileri gzenmemi dz ine yaplmtr. Bazen sadece
verev ve dz inelerden oluan motifler de vardr. Hesap ii yaplan motiflerin daha belirgin
olmas iin etraflar srma, sim, siyah gibi koyu renkli bir iplikle tahrirlenir ve buna da
gzeme ad verilir (Gnl 1973).
al kuak
Pskll kuak da denir. Mor zemin zerine yeil izgili, ipekli yada sar zemin zerine mor
ve mavi izgili ipekli dokumadr. etein beline balanr.
Petamal nlk
Arka yz pamuklu, n yz ipekli ve simli el dokumas olup, kuman eni boy olarak
kullanlmtr. Pamuklu olan arka yz sar - krmz dikey izgilerden oluurken, ipek olan n
taraf, ierisinde koboynuzu, yldz motifleri bulunan iri baklava dilimlerinden olumu bir
desene sahiptir. Uzun dikdrtgen biiminde olan kuma, dikdrtgenin ksa kenarlarnn arka
ortada birletirilmesiyle hazrlanr. Alt etek ucu ve bele balanan ularnda yeil renk
hkimdir. Top donun nne ya da etein zerine taklr.
454
Alaca petamal
1920li 30lu yllarda Senirkentte bez ve alaca dokumalarnn yapld bilinmektedir. (Seren
1983). Senirkent alacas krmz zemin zerine beyaz izgili, ularnda siyah, yeil ve beyaz
izgilerden oluan pamuklu bir kumatr. Bu kumatan petamal yapld sylenmektedir,
ancak kuma rnei bulunmasna ramen, petamal rneine rastlanmamtr.
3.1.2. Gnlk Giysiler
Senirkent gnlk giysileri genellikle elbise formunda olup, gnlk giysilerde alvar
kullanlmamaktadr.
Mor kaksap entari
En yaygn gnlk giysi olup, ipekli mor kaksap ad verilen kumatan dikilir. Entari topua
kadar uzunlukta ve astarldr. Yakas kare yaka tarznda olup, yakann evresi yaklak 45
cm geniliinde, kenar dantelli bir bant ile evrilidir. Entari robal ve gs altndan
bzgldr. Bzg 3 cm.lik bir diki ile belirlenmi olup, bu ksma lastik geirilmektedir.
Kollar takma kol formunda, kol azlar dz, mor renkli kumatan 78 cm kalnlnda
manetli ve bzgldr. Entarinin arkas da robal olup, roba kuma enine kullanlmtr.
Robann altndan aa inen arka bedenin ortas dikili olup, robadan pililidir. Entarinin
etekleri gs altndan topluklara kadar bollaarak iner (ekil 5).
Yelek
Kutnudan ya da pembe buzlu satenden yaplr. Ayn kumatan topdon ve beyaz gmlek ya da
beyaz yakasz bluz ile birlikte gnlk olarak giyilir. n ksm iki, arka ksm tek para, V ya
da U yaka, etek ular V kesimli ya da dz, bele kadar uzunlukta, petamal nlkle kullanlan
bir giysidir.
3.1.3. zel gnlerde giyilen giysiler
Gezek entarisi
Krem rengi zerine ak yeil, kzl kahve ve krmz renkli, alacal izgili altparmak
kumatan yaplr. Entari topua kadar uzunlukta ve astarldr. Yakas V yaka tarznda olup,
yakann evresi yaklak 45 cm geniliinde bir bant ile evrilidir. Bu bantlar, s altna
kadar uzanr. Bu uzant dmlenerek, kravat grnm verilmi olup, ular yeil renkli
talarla sslenmitir. Entari robal ve gs altndan bzgldr. Bzg 3 cm.lik bir diki ile
belirlenmitir ve bu ksma lastik geirilmektedir. Kollar takma kol formunda, kol azlar
dantellidir, kol azlarndan yaklak 78 cm yukarda bilei kavrayan bir bzg bulunur.
Entarinin arkas da robal olup, roba boyunca bir aklk bulunur, bu akln yakayla
birletii yerde yakay evreleyen bant zerinde bulunan ttlar ensede tutturulur. Entarinin
etekleri gs altndan topluklara kadar bollaarak iner (ekil 6).
Pembe kaksap entari
Pembe beyaz izgili, ipekli, pembe kaksap ad verilen kumatan dikilen entaridir. Yakas
hkim yaka tarznda olup, yakann etrafn evreleyen yaklak 3 cm eninde uzun bir
dikdrtgen para vardr. Bu para, arka ortadan balayarak entarinin boynunu epeevre sarar.
Dantelli olan bu para entarinin arka ortas ile n yaka ttna kadar sabittir ve sol taraftadr.
Dier serbest kalan ksm, nde ttlandktan sonra, arka ortaya kadar uzanr ve tekrar
ttlanarak kapatlr. Bylece tam bir hkim yaka grnts elde edilir. Entarinin n
ortasnda bele kadar uzanan, dantel sslemeli, kravat grnml sabit bir para uzanr.
455
Entarinin n bele kadar ak olup, bu para ile gizlenmitir. Entarinin robas gen
grnmndedir. Omzun biraz altndan balayan, gen grnml roba, gsn hizasna
kadar devam eder. Elbisenin robasndaki gen paralarn gs hizasnda birleen ksm tam
bir gen gibi kapanmam, genin arasna kravat girerek ekildeki grnm almtr.
gen robann gs hizasndan aa kadar uzanan iki adet pili vardr. Arka ksmnda 10 cm
geniliinde zeri dantelli bir roba vardr ve elbisenin alt paras bu robaya bzlerek
tutturulmutur. Entarinin kollar bzgl takma kol olup, bilek hizasnda yine bzlerek, ayn
dantel ile evrelenmitir. Etek ularnda hemen hemen diz altndan taklan topua kadar
uzanan, yaklak 30 cm genilikte bir farba yer alr. Bu farbann entariyle birletii diki ayn
dantel ile evrelenmitir. Bu farbadaki parada kuma verev olarak kullanlmtr (ekil 7).
Beyaz gezek entarisi
pekli, beyaz zemin zerine izgili, kutnu kumatr. miziye yakal, yaka kenarlar siyah
biyeli, etei topua kadar uzunlukta, an etekli ve astarldr. n ve arkas robal olan
entarinin, boyun evresine siyah biye geirilmitir. nden bele kadar ak olup, ttlarla
tutturulmutur. Robada aa doru inen pililer yer alr. Bu pililer gs altnda bulunan ve
gs evreleyen yaklak 10 cm geniliinde bir bantla sabitlenmitir. Bu bantta kuma
paras yatay olarak kullanlm olup, kenarna siyah saten biye geirilmitir.
Bandn iki ucunun birletii yere siyah saten kumatan bir gl yaplm ve ortasna siyah
dme dikilmitir. Entarinin n akl siyah dmelerle kapatlmtr. Bant ayn zamanda
robadan kan pilileri sabitlemek gibi bir ileve sahiptir. Bu bandn altndan itibaren pililer
etek ucuna kadar aktr. Kuman desenli ksm pililerin iinde gizlenmitir. Entarinin kol evi
geni oyulmutur ve takma koldur. Kol dikii siyah bir biye ile kapatlmtr. Kol ucunda
yaklak 10 cm kalnlnda bir manet vardr. Manet dmeli deildir ve genitir. Manetin
kol ile birleim dikii yine siyah biye ile gizlenmitir. Manette kuma, gs altndaki bant
gibi yatay olarak kullanlm ve hafif eimli oyularak geirilmitir (ekil 8).
Pembe buzlu entari
Pembe ve beyaz renkli, ipek saten, kendinden desenli kumatan dikilir. Yakann zeri sutal
ve kenarlar ile kol azlar dantellerle sslenmitir. miziye yakal, topua kadar uzunlukta,
an etekli, astarl ve gs altndan lastikle bzgldr. Entarinin arkas robal olup, robadan
alta uzanan pililer bulunur. Kollar takma kol, pilili, kol az bzgldr. Pamuklu kumatan
astarldr. stnde ayn kumatan ceketi bulunur (ekil 9).
Pembe buzlu Ceket
Pembe, beyaz renkli, saten ayn kumatan, kruvaze erkek yakal bir cekettir. Arkas yrtmal,
arkada iki yanlarda, omuz altnda plikae kuplar yer alr. nde iki adet yarm ay eklinde ilik
cep bulunur. nde, 6 adet nakla sslenmi, iri dmeler yer alr. Diz kapana kadar
uzunluktadr. Pamuklu kumatan astarldr. Pembe buzlu entarinin zerine takm olarak
giyilir, zel gnlerde, gezmelik, bayramlk olarak kullanlr (ekil 10).
3.2. giyim
Eskiden kullanld tespit edilen yresel i giyimler unlardr.
donu
Pamuklu, beyaz, patiska kumatan yaplm, tam peyikli, diz kapana kadar uzunlukta i
amardr. Beli lastikli ve paalar hesap ii ya da suzeni tekniiyle ilemeli ve dantellidir.
Baz rneklerde dantel ile birlikte boncuk da sslemede kullanlmtr.
456
gynek
El dokumas, ipek brmck, i amardr. Brmck, dz ve kvrak olarak iki tr
bulunan, kadn ve erkek i giyiminde kullanlan, ipekli veya ipek-pamuk karm olan kuma
trdr (Apak 1997). Krem rengi zerine siyah izgili, dokumann sar renkli olan blm
giysinin n yaka ksmna denk getirilerek dikilmitir. Yaka aa doru dz bir ekilde
almtr. Boyun evresi ayrca oyulmamtr. Bir baka i gynei Senirkent bezi ad verilen
dokumadan dikilmi olup, pamuklu beyaz kuma zerine, siyah izgilidir. gyneinin boyu
diz altna kadar uzanmakta, etekleri an etek formunda aa doru genileyen tarzda
dikilmektedir. Bu rnekte kollar oyulmadan dorudan bedene eklenmektedir. pek brmck
olan rnekte ise kol, regln kol olarak biilmi, st tarafna dikdrtgen biiminde uzun bir
para kuma ilave edilmi olup, bu para dokumann kendi siyah izgisine denk getirilerek
kolu oluturmutur (ekil 11).
Mendil
Pamuklu, 45x45 cm ebatlarnda, gm tel krma ilemeli yada suzeni tekniiyle mor, yeil ve
turuncu uak ilemeli rnekleri vardr.
rp
Pamuklu, beyaz renkli, hesap ii ilemeli, kenarlar pullu rt olup,
kullanlr.
banyodan sonra
3.3. Ba giyimi
Yazma
Pamuklu dokuma bartsdr. Kenar oyal yada boncuklu, bask ile desenlendirilmi
rnekler mevcuttur. ok farkl renk ve desende yazmalara rastlanmtr.
Yeil pullu
Gelin karken yzne yeil pullu rtlr. Fesin st rts ile ayndr. Yeil renk murat
anlamna gelmektedir. Kutadgu Biligde bahar anlatlrken yle denilmektedir: Yaz yer,
yal torku yze bad, yaz yer, yzne yeil ipek tl balad. Eski Trklerde, ipee
torku denilmektedir, ipekli kuma iin tl kullanlm olup burada yeil duvak
kastedilmektedir. Ayn zamanda yaz ile yeil renkler arasnda bir ztlk ve eleme
oluturulmutur.
Erbi
pekli sar-mor, sar-krmz renkli rtdr. Kna gecesinde geline kna vlrken okunan
Muhammediye esnasnda gelinin yzne rtlr. Ayn zamanda fesin i rtsdr. Olan
evinden kz evine kna giderken erbi ve yeil pullu, sini zerine rtlr ve ierisine kna ile bir
ift ayakkab konulur.
Hac rts
Denizliden getirtilmekte ya da hacdan gelenler yaknlarna hediye olarak getirmektedir. Sar,
turuncu renkli, pamuklu bezaya kuma zerine ipek iplikle, zincir ii tekniiyle ilemelidir.
90x90 cm boyutlarnda olup,
gnmzde, yal kadnlar dar karken balarna
takmaktadr.
457
evre
evre; ince, sk keten bezinden yaplm, kenarlar nakl, drt keli paralardr (Apak
1997). Senirkentde bulunan evre, keten kumatan, hesap ii tekniiyle ilenmi
bartsdr. Sz kesildikten sonra kz evinden olan evine heybe iinde erez gider. erez
tayan kii evreyi bana ter. evrenin zerine olan evine gidecek olan orap, mendil gibi
hediyeler inelenir. Hediyeler bir evreye smazsa, birka evre birbirine eklenir.
Fes
Gelinlerin gelin yz enliinde giydii ba sslemesidir (ekil 2). Gelinyz gn de denen
bu enlik gerdek gecesinden sonraki gn yaplr. Gelinyz gnnde yeni gelinle birlikte, eski
gelinler de bindalllarn giyip, feslerini takarlar.
Kz istendikten sonra, fesi geline kaynana diktirir. Kaynana fesi diktirip, fes bohasna koyar.
Gelin, koca evine gelinceye kadar fes bohasnda saklanr. Fes bohas, bordo renkli, ipek
kadife zerine klaptan ve altn srma ile Mara ii tekniiyle sslenen bir paradr. Gelin koca
evine geldiinde gerdek gecesinin ertesi gn, nce kaynpederinin elini pp hediyesini alr,
sonra kaynvalidesinin elini per, hediyesi ile birlikte fesini boha ierisinde teslim alr.
Giyilmedii zamanlarda fes, bohasnda muhafaza edilir.
Gnmzde 130 YTL ye yaplmakta olan fesin erbisi genellikle Van ve Hakkriden, yeil
pullusu Konyadan ilenmi olarak, bordo renkli kee fesi ise stanbuldan getirtilmektedir.
Boncuk kola ile testi altnda kalplanm ve sertletirilmi keeden yaplan fesin zeri
sslenmektedir. Fesi ssleyen elemanlar srasyla; erbi, yeil pullu, boncuklu arkalk,
tomurcuk, gl, ka, 40 adet aln altn dizisi, bundan daha byk deve boynu yada ifte gazi
ad verilen 8li altn dizisi, fesin sa ve sol yanlarnda dulua kadar gelecek ekilde sarktlan
2 adet dulukluk altndan meydana gelir. Bu iki altnn maddi deeri ise yeni evlilerin dini
nikhnda ahitlere duyurularak bildirilen, damadn eine pein olarak vermek zorunda olduu
nikh mehiri miktardr.
Tomurcuklar, haha ya da afyon bitkisinin iek tomurcuklar rnek alnarak hazrlanr. Ba
byklne gre deien 16 adet organzeden yaplm renkli tomurcuk vardr. Renkleri,
afyon bitkisinin yeil yaprak rengi, afyon ieinin beyaz, gelincik krmzs, afyon moru,
koza ierisinde olgunlam olan afyon tohumunu andran sar, st beyaz, gl pembesi, mavi
gibi yedi ayr renkten oluur. Anter motifli kymetli talar, Beyolu talar, kehribarlar,
tokalar, maallahlar, ka olarak isimlendirilir ve fesin ta ksmn ssler. Eskiden geline
taklan altnlar fes zerinde sergilendiinden sadece gerek altn kullanlrken, meydana gelen
hrszlk olaylar nedeniyle gnmzde sahte altn kullanlmakta olup, fes zerinde taklar
sergileme gelenei braklmtr. Gelinlere gelinyz gnnde fes giydirme gelenei halen
devam etmekte, gelinler bu fesi mr boyu saklar.
3.4. Ayak giyimi
Yn orap
Be ile, rengrenk ve deiik motiflerle rlen oraplardr (ekil 12). Yn orap olarak
isimlendirilmesine ramen orlon iplik ile rld belirlenmitir.
Yuval mes ve iskarpin
Ayaa giyilen, deriden yaplan, iki paradan oluan ayakkabdr. Mes ie giyilir ve
karlmaz. Dar karken zerinden yuval iskarpin giyilir. Mes dz, iskarpin topuklu olup,
rnee rastlanmamtr.
458
3.5. Taklar
Katar
Gelinlerin bindall ya da etek zerine takt nemli bir aksesuar olup, iki sra altndan
oluur. lk sra 20, ikinci sra 4050 adet Osmanl altnndan meydana gelmektedir.
Gm kemer
etek, bindall aksesuar olarak kullanlan, bakla dkm bir takdr. 84 cm uzunluunda, 17
adet bakla ve bir adet tokadan oluur. Gm kemer Anadolunun byk bir ksmnda,
yzyllardan beri kullanlmakta olan bir ss eyasdr (Oral 1963, Ylmaz 1971, Babaolu
1974, Tansu 1977 a,b, Ssl 1989, ney 1992).
Sar lira bilezik
Geline taklan, 6 adet altn liradan oluan nemli bir ziynet eyasdr.
Bei bir yerde
Geline taklan, halat altn zincir zerinde bulunan byk ata liradan oluur.
4. SONU
Sonu olarak, Senirkent zengin giyim kltr ile gnmzde dikkatleri zerine eken bir
yremizdir. Yerli ailelerin yresel giyim kltrn halen yaatmaya almalar, ocuklarn
bu bilinle bytmeleri olduka nemlidir. Ancak geleneksel giysilerin ok eski rneklerinin
artk kalmad, dn trenlerinde geleneksel giysileri giymek isteyen ailelerin rnek olarak
alabilecekleri modellerin yok olduu grlmektedir.
rnek model bulamayan aileler diki, ssleme ve tarz olarak yresel zellik tamayan,
yaygn geleneksel giysilerimizden bindall, etek, alvar gibi giysileri terzilere diktirtmekte
ya da hazr almaktadrlar. Senirkent yresine has olduu dnlen giysiler, buzlu satenden
yaplan entarilerdir. Al kaksap, mor kaksap, altparmaktan yaplan giysiler de ok eski
olmamakla birlikte yresel zellik tamaktadr. Krem rengi etek, hem kuma hem de diki
ve ssleme zellikleri asndan Antalya yresi eteklerine benzemektedir.
zellikle, evre, mendil ve kuaklarn ilemeleri orjinaldir. Gm kemer ziyaret edilen
evlerden sadece birinde bulunmutur. al kuak ve ilemeli direm kuaklarn ise yaygn
olduu grlmtr.
Dnlerde yaatlan gelin yz gn deti ise Isparta ileleri arasnda Senirkente has bir
adettir. Merkezde ve dier ilelerde, geline verilen fesin bir rneine daha rastlanmamtr.
Humayun ve hac rts gnmzde yrede birok kadn tarafndan kullanlan bartleridir.
Mes de yallar tarafndan kullanlmakta olup, ayakl mes rneine rastlanmamtr. Senirkent
ilesinde dnlerde geline altn takma deti tm Anadoluda olduu gibi yaygndr. Bilezik,
tak seti, zincir vs. gibi altnlar yerine katar, sar lira, beibiryerde takma deti yaygn olup,
her geline bunlardan taklmaktadr.
Senirkent geleneksel kadn giysilerinin gelecek kuaklara, doru bir ekilde aktarlmas asl
nemli olan husustur. Ekonomik krsellemenin yozlatrmad, saf kltr deerlerini,
muhafaza edebildiimiz yere kadar gtrmeye almak hepimizin grevi olmaldr.
459
KAYNAKLAR
Anonim,. Trk El Sanatlar. T.C.Kltr Bakanl HAGEM Yaynlar:202, Maddi Kltr
Dizisi: 12, Trk Tarih Kurumu Basmevi. Ankara. S38171, 1993.
Anonim,. Isparta 2003. l Yll. Isparta Valilii Yaynlar, Bizim Bro Basmevi. Ankara.
S.510, 2003.
ALTAY, F., Trk Kumalar, Sanat Dnyamz; 5 (1):5. s1219, 1974.
ALTAY, F., Kaftanlar, Yap ve Kredi Bankas Kltr ve Sanat Hizmetlerinden, Topkap
Saray Mzesi:3. TFDRUK Matbaas. stanbul. S101, 1979.
APAK, M. S., GNDZ, F.O., ERAY, F.., Osmanl Dnemi Kadn Giyimleri, Trkiye
Bankas Kltr Yaynlar Genel Yayn No: 362. Sanat Dizisi:54. Ankara S97, 1997.
http://www.isparta.gov.tr/goster.php?b1=11&b2=3&b3=123. Er. Tar. 08.12.2006
ARIK, R., KAVAK, M., SAPMAZ, N., Blgesel Trk Giysileri, Milli Eitim Basmevi
stanbul. S8, 1972.
BABAOLU, S., St Yresi Kadn Kyafetleri, I. Uluslar aras Trk Folklor Semineri
Bildirileri. MFAD Yaynlar:16, Ankara. S254261, 1974.
GNL, M., Trk Elileri Sanat, XVI-XIX yy. Trkiye Bankas Kltr Yaynlar:129,
Sanat Dizisi: 13.. Ankara. S1929, 1973.
KOU, E.R., Trk Giyim Kuam ve Sslenme Szl, Smerbank Kltr Yaynlar: 1,
Banur Matbaas. Ankara. S202340, 1967,
KOMSUOLU, ., MER, A., SEKNZ, M., ALPARSLAN, S., ETKE, S., Resim II
Moda Resmi ve Giyim Tarihi, Trk Tarih Kurumu Basmevi, WEB-Ofset Tesisleri,
Ankara. S-6-214-220. 1986.
ORAL, M., Z., Selukilerde Giyim Eyas, Trk Etnografya Dergisi. Say:V, MEB. Eski
Eserler ve Mzeler Genel Mdrl Yayn, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara s-1420, 1963.
GEL, B., Trk Kltr Tarihine Giri, TC Kltr Bakanl Yaynlar/638, Kltr
Eserleri/46. Ankara. S475, 1991.
NEY, M., Aya Gelin Kyafetleri, Gazi niversitesi Sosyal Bil. Ens. Seminer almas
(Yaynlanmam). Ankara. s20, 1992.
Z, T., Trk Kuma ve Kadifeleri I. XIV-XVI yy. Ekonomi ve Ticaret Bakanl Yayn.
Milli Eitim Basmevi. stanbul. S3982, 1946.
ZBEL, K., Anadolu Kadn Klklar, Klavuz Kitaplar, XIII CHP Yaynlar. Ankara. S.3
12, 1947.
SEREN, S., Kuruluundan Bugne Kadar Isparta Tarihi, I. Ve II. Cilt. Bczade
Sleyman Sami (Isparta Eski Mebusu). Serenler Yayn. stanbul. S-50, 1983.
SSL, , Tasvirlere Gre Anadolu Seluklu Kyafetleri, Atatrk Kltr Dil ve Tarih
Yksek Kurumu Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar No:35.s-162, 1989.
TANSU, S.,. Trk Giyim Gelenekleri, I. Uluslar aras Trk Folklor Kongresi Bildirileri,
Cilt:5, Kltr Bakanl Yaynlar:22, Ankara. s-251-257. 1977 a.
TANSU, S.,. Gelin Balklar ve Giyimleri, Sanat Dergisi:3 (6), Kltr Bakanl
Yaynlar, Ankara. S-91-98, 1977b.
TRKOLU, S. Tarih Boyunca Anadoluda Giyim Kuam, Atlm Basm San. A..
stanbul. S146. 2002.
YENER, E., Eski Ankara Kadn Kyafetleri ve Giyini Tarzlar, Ankara. s-50, 1955.
YILMAZ, ., Bolu ve evresi Kadn Kyafetleri, Gazi niversitesi Sosyal Bil. Ens. Seminer
almas (Yaynlanmam). Ankara. s-50, 1971.
YILMAZ, ., XIV. Ve XIX. Yy Ararnda Trk Kumalarnn Desen ve Renk zellikleri,
Ankara niversitesi Ankara Kz Teknik Yksek retmen Okulu Seminer almas
(Yaynlanmam) s-65, 1981.
460
YILMAZKURT, G., Trk lemelerinden Bir Bindall rneinin Makine Nakyla

Bezenmesi zerine, Trkiyede Yaygn Eitim ve Sanat Dergisi: 1. Ankara. S-34-35,
1993.
KAYNAK KLER
Glistan Balm, 75 yanda, Ev hanm, Senirkent
Songl Balm, 55 yanda, Ev hanm, Senirkent
Nurcan Arslanl, 45 yanda, Ev Hanm, Senirkent
Seher Yarar, 68 yanda, ev hanm, Senirkent
Nimet Yarar, 50 yanda, ev hanm, Senirkent
Glten Orhan, 70 Yanda, Emekli retmen, Senirkent
Emsal Ay, 70 yanda, ev hanm, Senirkent
Nimet Hassn, 50 yanda, ev hanm, Senirkent
ekre rmeci, 72 yanda, fes ustas, Senirkent
Sheyla Bayiit, 57 yanda, emekli giyim retmeni, Senirkent
Necati lgn, 60 yanda, esnaf, Senirkent
461
YABANCI RESSAMLARIN GZYLE TRK KADIN BALIKLARI

Nuray YAKARALMAZ 164
Orta Asya ve Anadolu tarihi boyunca Trk kadnlar ok eitli form ve llerde balklar
kullanmlardr. Bazen sade bazen de ihtiaml olan bu balklar, sosyo- ekonomik ve kltrel
dzeyde farkllklar gstermi ama kadnlar hangi snfa mensup olurlarsa olsunlar giysilerini
tamamlayan bu aksesuardan vazgeememilerdir. Yksek snfa mensup kadnlar balklarn
sorgu, enselik, ba inesi ve eitli mcevherlerle sslerken sradan kadnlar bunu boncuk,
ku ty, renkli mendil veya tlbentlerle yapmlardr.
Anadolu corafi konumundan tr pek ok kltr bnyesinde barndran homojen bir
yapya sahiptir. Bu kltrel zenginlikten giyim rnleri ve tarzlar da etkilenmi, dnyann
hibir yerinde rastlanmayacak lde bir eitlilik olumutur. zellikle Osmanl
mparatorluunun btn din ve kltrleri kucaklayan birletirici tutumu da bu eitlilie frsat
vermitir. Balklar giyim kuama uygun olarak kullanlan ok nemli ve vazgeilmez bir
aksesuar haline gelmi, giyilen giysinin rengine, ekline ve dokuma trne gre eitlilik
gstermitir. Sarayl kadnlarn, aznlklarn ve sradan kadnlarn kullandklar balklarn
farkll da bu eitlilii artrmtr.
Kadn giyiminde terpu, serpu, arak-in, arakye, hotoz, botak, tepelik, fes, tantura, fechel,
skf, takke, klah vb. syleni biimleriyle anlan balklar kullanlmtr. Sorgu, enselik,
istefan, zlflk, ba inesi, diadem, brnck, mahrama, gibi isimler alan aksesuarlar ise
balklar tamamlayan kk ama nemli ayrntlar olmutur.
slamiyetten nceki dnemde, Trklere ait kyafet ve balklar konusundaki bilgileri in
kaynaklarndan ve duvar resimlerinden elde ediyoruz. Dnemin en nemli zellii kadn ve
erkek giyimindeki benzerliktir. Orta Asya dnemi kadn sa biimleri kendine zg bir zellik
gstermitir. Salar ya rgler halinde salnm, ya da ok sayda topuz yaplarak firkete ve
fildii taraklarla tutturulmutur, zellikle topuz Uygurlar dneminde, kadnlar kadar erkekler
tarafndan da ska kullanlmtr. Uygur kadnlar balarna botak ad verilen balklar
giymilerdir. Sa rgleri ise farkl sosyal durum ve konumlan belirleyen bir zellik tar.
Uzun ve rgl sa, yabanc kaynaklar, bilhassa in kaynaklar tarafndan Trklere has bir
zellik olarak belirtilmitir.
Trkler, slamiyet ten sonrada Orta Asya giyim kuam tarzlarn, zellikle uzun ve rgl sa
geleneini devam ettirmilerdir. Uzun sa modas Seluklularla dier memleketlere yaylm,
Memluklar da bu moday benimsemilerdir.
Seluklu kyafetlerini canlandran eserlerde de rastland gibi, Seluklular ok eitli balk
trleri kullanmlardr. Bunlardan bir ksm Orta Asyadan beri kullanlan tipler veya bu
tiplerin trevleridir. Dier bir ksm ise Seluklularn yakn dou da temas ettikleri blgelere
has balklardr. Bu balklardan ounu bask sark tipi balk tekil etmektedir. Bununla
birlikte Bizansllardan Trklere ve Trkler den Bizansllara yeni birok balk ve giysiler de
gemitir.
164
Gazi niversitesi, Tr Halk Bilimi Blm, Yksek Lisans rencisi.
462
Bask sark ve sivri klah tipi balklar kadnlar da kullanm, balklarn zerini eitli
deerli talar, inciler ve diademlerle sslemilerdir. 12. Yzylda kadnlarn farkl sa
biimlerinin yannda eitli balk ve earplar da kullandklar grlmektedir.
Ibn Batuta Anadolu kadnlarnn Batak denilen balklar kullandklarn bu balklarn
zerine tavus kuu tynden sorgu taktklarn yazar.
Kanuni Sultan Sleyman dneminde kadn balklar be veya on santim yksekliinde ve fes
biimindedir. Bunlar deerli kumalardan yaplm ve zerleri deerli mcevherler, talar,
inci dizileri ve sorgular taklarak sslenmitir.
Fransa'dan 1549 ylnda bir elilik heyeti ile birlikte stanbul'a gelen Nicolay'n betimledii ev
giysisi ile Trk kadn gravrnde, dnemin zelliini yanstan fes biimli balk grlr. Ka
bast eklinde dolad tlbendi enesinin altndan balam, uzun salar da baln altndan
beline kadar salnmtr.
Nicolay'n betimledii dier bir gravr, Peral bir Rum kzn ev giysisiyle gsteren resimdir.
Fes biimli balk, kadife kumatandr. Gerdanlk, kolye, baln etrafna sard talarla
ssl diadem ve kenarna ilitirilmi sorgu bir btnlk oluturur.
Nicolay, sarayda yaayan kadnla sradan kadnn en byk farknn ba rtme biiminde
olduunu syler. Sradan kadnn basit bir balk giydiini, sarayl kadnn ise ta taktn, bu
tacn zerinde ve arka tarafta kk plise bir krep olduunu, baln evresine omuz hizasna
sarkan taftadan, bal iki kere evreleyen bir tr kordonun yer aldn yazar.
Nicolay'n Haseki Sultan gravrndeki en dikkat ekici paras kukusuz baldr. Resmin
orijinal aklamasnda da ta olarak tanmlanm olan bu ba giysisinin altndan, kenarlar
eritli bir rt bele kadar uzanmaktadr.
Yine Nicolay'n betimledii 1572 ylna ait Sarayl hanmn bal, dnemin zelliini
yanstan fes biimli balklardan farkldr. Baln evresine omuz hizasna kadar sarkan
taftadan, bal iki kere evreleyen bir tr kabast dolanr.
Danimarkal ressam Melchior Lorichs (1527-1583), Kanuni Sultan Sleyman dnemiyle ve
Osmanl yaamyla ilgili yaptlar brakmtr.
Lorichs'in izimini yapt Sultan portrelerinde, ba ssleri ve giysiler, ayrntlar zerinde
dikkatle durularak resmedilmitir. 16. yzyla zg fes biimli balklar, irili ufakl incilerle
ve dier deerli talardan oluan eitli sslerle ve sorgularla sslenmitir. Salar Trk
kadnnn rgl sa tutkusunu yanstacak ekilde rlm ve bele kadar uzatlmtr.
Resimde dikkat eken bir baka zellik kkl ve zlflerdir.
Yzyllar boyunca uzun ve rgl salar ile grlen Osmanl kadn, daha sonra yaplan
minyatrlerde kkl ve akaklarndaki salarn ksa kesmi, hafif bukleler oluturmu olarak
resimlenmitir.
Lorichs'in izimindeki bir dier sultan portresinin ba ss olduka farkldr. Resimde salar
bir rt ile toplanarak ban zerinden arkaya doru balanmtr. Ban stnden ve
enesinin altndan iki dizi inci dolanm, alnna erit eklinde bir diadem balanarak ba
ssn tamamlamtr.
463
Evinde Trk kadn, 1574 ylnda Jacopo Ligozzi tarafndan resmedilmitir. Fes biimindeki
desenli balnn kenarnda ku tyleri vardr. Baln altndan bir rt bele kadar iner.
16.yzylda dnemin gezginleri, hangi snf ve dine mensup olurlarsa olsunlar, tm kadnlarn
darda ayaklarna kadar rtndklerini, evlerinde ise uzun sorgulu ve yaldzl balklar
kullandklarn anlatr.
Bertelli albmndeki bu resimde hotoz olduka yksektir. Baln kenarna ku tyleri
taklmtr. Boynuna birka kez dolad rgler sa rgsn anmsatr.
British Museum'da bulunan ve Bellini'ye ait olduu sanlan izimdeki balk talyan
Menavino'nun unicorn'a benzettii evin yal ve soylu hanmlarnn kullandklar, fechel
denilen balktr. Bu baln 16 yzyldan sonra kullanlmad, Suriye blgesindeki
kadnlarca benimsendii anlalr.
1610'da stanbul'a gelen ngiliz seyyah George Sandys'in iziminde ki balk yukar doru
daralm ve ucuna ku ty bir sorgu yerletirilmitir.
1618'e tarihlenen, British Museum Mundy Albmnde Hatuncuk isimli betimlemede, elinde
kadeh tutan, sar pabularndan Mslman olduu anlalan gen bir hanm yer alr. Tantura
ad verilen, gmten yksek baln zerinden dolad yemenisini boynunun altndan
balayan hanmn, srmal mavi kabasts da dikkati eker.
1680 Silvestre Albmndeki profilden izilmi gen Tr kadn yksek bir balk takm 16.
yzylda grlen ular pskll yaman balnn zerinden dolayarak yalnzca gzlerini
akta brakacak biimde balamtr.
1698ylnda Trkiye'de bulunan Hollandal gezgin Corneille Le Bruyn, seyahatnamesinde
kadnlarn balklar konusuna ayrcalkl bir yer vermitir. Cornelle le Bruyn, zmirli
Mslman kadnlarn sokaa karken, balarn bir rtyle rttklerini ifade eder.
Cornelle La Bruyn Seyahatnamesinde, padiahn sarayndaki kadnlar konusunda, eline
kitabnda sunduu birka resim getiinden bahseder. Saraydaki kadnlarn bazlarnn
Yahudi kadnlarda olduu gibi yuvarlak byk bir platin balk taktklarn ama aln hizasnda
bu baln aadan yukar doru ykseldiini ve her iki yannda ku tyleri olduunu syler.
Bir baka Sarayl Kadn resminde Terpuun tepesinden arkaya ve kulak hizasnda iri siyah ty
buketleri gs hizasna kadar sallandrlmtr. Terpuu bana alndan balanan ok sayda
mendille (kabast) tutturulmutur.
Dier benzerleri gibi olan bu balkta, sarayl kadnn Terpuuna sokulmu iki sorgu ve kulak
hizasndan gs zerine sallandrlan iki ty buketi grlr.
Bir baka resimde, ihtiaml balk kk iekler ve inci dizileriyle sslenmitir. Le Bruyn
bu bal yle tarif eder: "zellikle hanmlar, sslenme biimlerinde kendilerine zg bir
ycelik ve ihtiama sahiptirler. Terpular balarna, eitli renklerden olan ve altn gm
kakmal ok sayda mendille tutturulmutur, bunlarn arasna herkes olanaklarna gre her
cins deerli ta takmaktadr. Bunun dnda sslenmeye eitli iekler de eklenmektedir. Bu
ba rtnme biimi yle tasarlanmtr ki, bunu bozmadan takp karmak olasdr. Srf bu
balklar sslemek amacyla buket biiminde altn iekler yaplr. Her iek buketinin
464
ortasna da deerli talar yerletirilir. Karanfil ya da benzeri trden doal iekler takan
kadnlara da rastlanr.
XVII. yzylda kadnlarn ev giysileri geleneksel zelliklerini korumaya devam ederken,
Osmanl imparatorluunun gcne kout olarak, zellikle varlkl hanmlarn ssl, gsterili
giysileri yeledikleri, yerli ve yabanc sanatlarn resimlerinden, ayrca yazl kaynaklardan
anlalmaktadr.
La Chapelle'nin yapt bu resminde sarayl kadn, arka planda bir caminin ve boazdan geen
ok sayda yelkenlinin grld bir stanbul manzaras nnde yer alr. Kenarlarnda
yabanc gzlemcilerin mendil olarak adlandrdklar ipekli kuman ortasna yerletirilmi alt
dar, st geni kk bal, sarayl kadnn farkl ba rtme biimini yanstr.
Sarayl kadnn giysisi btn dnemlerde olduu gibi, 17. yzylda da grkemli ve gz
kamatrcdr. Resimdeki sarayl kadn, 17. yzyln ilk yarsnda kullanlan desenli
seraserden bir balk giymitir. Sandaki deerli talarla ssl sorgu, kpeler, boynundaki
sra altn zincir, sarayl kadnlarn mcevhere olan dknln kantlar niteliktedir.
Bat Anadolu Trk kadn gravrnde, Fes biimli yksek hotozun zerine tlbent benzeri bir
rt dolanarak arkadan balanmtr. Hotozun zerindeki yemeni, oyal ya da paralarla
sslenmitir. Kkll ve zlfl uzun salar hotozun altndan sarkmtr.
D'Ohsson'un kitabnda yer alan, Hilaire'e ait betimlemelerde, ilkbahar giysisiyle Mslman
hanm, kenarlarndan hacim kazandrlm, elmaslarla ssl ilemeli bir hotoz giymitir.
Yine ayn yla tarihlenen yazlk giysisiyle Mslman Hanm, savatl mcevherlerle bezeli
telkari ii hotozu, altn iplerden yaplm sorgucu, rgleri hotozuna tutturulmu salar ile
son derece ktr. Eldeki kaynaklardan rgl sa modasnn Osmanlda da devam ettii,
kadnlarn salarn altn srmalarla rdkleri ve salarna altn iekler ve inciler taktklar
grlmektedir.
Cariye Resminde ekil itibariyle yuvarlak hotozun tepesinde sorgu benzeri bir ss dikkati
eker. Salar ince ince rlerek arkada hotoza tutturulmutur. Tepesi yksek hotozunun
zerine mahrama almtr. Makrama veya mahrama, kenar ilemeli rtdr.
Haremdeki kadn grevlilerden biri Klah biimli olduka byk hotozunun zerinde, kabak
iei biimli be adet elmas ine yer alr. Hotozun tepesinde br inelerle takm bir elmas
ine vardr ve ucundan iki tane gnmz kadnlarnn kulland posti benzeri sar sa sarkar.
18. yzylda Castellan tarafndan yaplm bu resimde, sazendenin banda ular toplanm
bir rt ve alnnda bir kabast vardr. enginin banda iziminden zeri ilemeli olduu
dnlen fes benzeri bir balk bulunur. nce rglerle rlm salar beline kadar iner. Eski
Trk kadnnn ba tuvaletinde uzun salar daima rlmtr; bu rgler, san grlne
gre bazen ince ince 10-15 yada 30-40 kolan, bazen de kaln 2 kolan olmutur.
Sokak giysisiyle stanbullu Trk kadnnn paral yama gzlerini akta brakacak
biimde balanmtr. XVIII. yzyln ilk yarsnda, zellikle lale devrinde varlkl hanmlar
mesire yerlerinde renkli feraceleri ve yamaklaryla boy gsterirlerdi. Yamaklarn kuma
effaftr ve ba genileten hotozlar kullanldndan yamaklar gevek balanmaya balanr
ve srmalarla sslenir.
465
Allom'un yapt bir gravrde odalklarn kullandklar balklar Corneille Le Bruyn'un

kitabndaki sarayl kadn betimlemelerini andrr. Hotozunun zerine kk iekler
yerletirmi ve incilerle sslemitir.
1828 ylna ait bir resimde sultann fes biimli kk balnn zeri deerli talarla ilenmi,
yan tarafna tyl bir sorgu ilitirilmitir.
19. yzyla tarihlenen, resimde sarayl hanm bana, pembe bir hotoz takm, alnndan
geirdii yeil bir rty kabast eklinde arkadan balamtr. Hotozun kenarnda yldz
biimli elmas ine dikkat eker.
Esasen Trk kadnlar tarihin her dneminde birbirinden farkl ihtiaml ve deiik isimlerle
anlan balklar kullanm, salarn bu ve benzeri aksesuarlarla sslemilerdir. Balklarn
hem estetik adan kadn gzelliini tamamlayan bir giyim esi hem de bir asalet sembol
olduu sylenebilir.
Trk zellii olarak ortaya kan birok grnler Osmanllara kadar kesintisiz olarak devam
etmitir. mparatorluk dneminde Fes biimli balklar ya da Terpu kullanlmaya balanm,
16. yzyln ikinci yarsndan balayarak bu eitlilik daha da artmtr. 17. yzyldan
balayarak olduka yksek ve yukarya doru daralan balklar, yzyln ortalarnda ise st
geni alt dar hotozlar grlmektedir.
Osmanl devletinde giysiler, toplumdaki yeri simgeleyen en belirgin gstergelerden biri
saylr. Giysisinin rengi, biimi ve hatta kumann cinsi, giyen kiinin ait olduu toplum
dzeyini yanstrd. Ayrca uyumlu bir mozaik oluturan toplum iindeki dier rk ve dine
mensup kiilerin de kendilerine zg birbirlerinden farkl giysileri vard.
Fatih dnemine kadar Trk kadnlar, eski Anadolu ve Orta Asya geleneklerini
srdrmlerdir. stanbul'un alnmas, yerleik dzene gei, imparatorluun snrlarnn
genilemesi ve ekonomik koullar, kadn-erkek dnyasnn ayrlmasna ve kadnlarn sokak
giysilerine kurallar konmasna neden olmutur.
466
POSTER BLDRLER
467
DR KY (DENZL-VRL) OYALARINDA MOTF VE

KOMPOZSYON ZELLKLER
Ayegl KOYUNCU 165
Atn Diine, Kadnn Bana Baklr 166
Oyal yazmas banda
Oyalar kanda
Benim sevdiim yrim
Henz on be yanda. 167
GR
Halk kltrnn tarihi bir gemii ve ok zengin geleneksel retimleri vardr. Halk kltrnde
aile ii retimle ana-kz, usta-rak ilikisi iinde renilerek nesiller boyu sre gelen
geleneksel retimlerden bir tanesi de oyalardr. Halk kltrnn en nemli unsurlar arasnda
yer alan giyim-kuam gelenei iinde yer alan ve ilevselliinin yan sra estetik kayg tayan
oyalar bu bildiriye konu olmutur. Anadolu insan tarih boyunca geleneklerine bal olarak
yaam, eyiz ve kullanaca eyay el emei gz nuruyla kendisi retmitir. retim
esnasnda yapt ie duygu ve dncelerini de katarak sesini duyurmutur ve karsndaki
kiilerle iletiim kurmutur. Bu balamda dnldnde oyalar hakknda aratrma
yaplmasnn gerei tarafmzca ortaya kmtr. Yresel zellikler tayan oyalarn benzer ve
benzemezliklerinin ok nemli olduu ve bu zelliklerinin aratrlmas gerektii
varsaymndan yola karak bu konuda bir aratrma Halk Kltrnde Giyim Kuam ve
Sslenme Uluslararas Sempozyumu (15 17 Aralk 2006) iin yaplmtr. Aratrmaya
Denizli-ivril ilesine bal dir Ky konu olmutur.
Aratrma konusunun belirlenmesi aamasnda oyalar hakknda yaynlanm olan almalar
gzden geirilmi ve bu alanda yol gsterici olan uzman kiilerden grler alnmtr. Konu
dir Ky oyalarnn aratrlmasn amalyordu bu balamda aratrma konusunun bal
dir Ky (Denizli-ivril) Oyalarnda Motif ve Kompozisyon zellikleri eklinde
belirlenerek blgesel bir snrlandrma yaplmtr. Bu aratrmann yaplmasndaki ama Ege
Blgesi oyalar ierisinde yer alan dir Ky oyalarnn da nemli lde yapldna dikkat
ekmek, oyalardaki motif ve kompozisyon zelliklerini belirlemek ve bu oyalar bir gelenein
iinde deerlendirerek gelecee k tutmaktr.
2006 Temmuz aynda dir Kynde konumuz olan oyalarda motif ve kompozisyon
zellikleri aratrlm, incelenmi, fotoraflarla belgelenmi ve bir sonu kartlmaya
allmtr. Tamamen alan aratrmasna dayal bu almada aratrmann salkl olarak
yrtlp, gvenli bir sonuca ulamas iin yntem anlaymz nda gerekli aralar olan
gzlem ve sylei tekniklerinden yararlanlmtr.
Bu konuyla ilgili gerekli bilgilere ulamak iin dir Kynde -kyn yerlisi olarak- farkl
tarihlerde kalnm, kaynak kiilerle grmeler yaplmtr. Yaplan alan aratrmasnda
oyalarn hangi amalarla kimler tarafndan yapld, hangi ara ve malzemelerin kullanld,
165
Dokuz Eyll niversitesi Gzel Sanatlar Enstits Geleneksel Trk El Sanatlar Anasanat Dal Sanatta
Yeterlilik rencisi
166
Zehra KSEOLU, 1941, okuma yazma bilmiyor, ifti, dir Ky
167
Hatice TACI, 1952, ilkokul mezunu, ev hanm, dir Ky.
468
yrede hangi oya eitlerinin yapld, oyalara verilen adlar ve tad anlamlar bizzat
katlarak gzlenmi ve kaynak kiilerle sylei yaplarak gerekli bilgilere ulalmtr.
dir Ky Hakknda:
dir Ky ivril ile merkezine bal 68 yerleim biriminden birisidir. le merkezine 3 km.
uzaklkta bulunan ova ky niteliinde olan ky, taban toprakl olup dz bir alan zerine
yerlemitir. dir Kynn nfusu, 2000 Genel Nfus Saym verilerine gre 732 kiidir. Bu
732 kiinin ocuklar dhil 350sini erkekler 382sini kadnlar oluturur.168 145 haneden
oluan kyn ekonomik yaps geleneksel tarma ve hayvancla dayanr. 169
dir kylleri geleneksel yaam gnmzde de devam ettirmeye almaktadr. Ancak
geleneksel giyim-kuam ve sslenme unsurlar arasnda gnmzde sadece oyalarn
varlndan bahsedebiliriz. Geleneksel giyimkuamlarn gnmzde kullanmamaktadrlar.
Yaplan alan aratrmas srasnda geleneksel giyimin rneklerine gnmze kadar
sandklarnda saklayan yal kadnlarda rastlanmtr. Bunun dnda kyl artk gnmz
artlarna uygun ekilde giyinmektedir. Ancak oyalar gemiteki yerini ve nemini hala
korumakla birlikte deiikliklere de maruz kalmtr.
Aratrma konusunun getii dir Kynde bu aratrma iin, katlarak gzlem yaplm,
olanaklar dahilinde fotoraflar ekilmi, frsat bulunan tm zamanlarda kyn yerlileriyle
sylei yaplarak gerekli bilgiler kolaylkla salanmtr. ekilen fotoraflar arasnda konuyu
en iyi anlatanlar seilmi ve metini desteklemesi amacyla bildiriye eklenmitir.
DR KY (DENZL-VRL) OYALARINDA MOTF VE KOMPOZSYON
ZELLKLER
eitli teknikler kullanarak oya yapmak insanolunun iplii kefiyle balayan tekstil
serveninin en zel ve anlaml rneklerinden birisidir. Oya kelimesinin dier dillerde
karlnn bulunmamas bu rnn Anadoluya ait olduunu dndrmektedir. 170 ok
eitli ara malzeme kullanlarak ve farkl tekniklerde yaplan oyalar yapldklar yreye
gre ve yapl amalarna gre de farkllklar gstermektedir. Bu nedenle ok eitli
rneklerine rastlamak mmkndr (Bkz. Fotoraf: 1).
Fotoraf 1: dir Ky Oyalarndan rnekler

168
ivril Nfus daresinden bilgi alnmtr.

Ayegl Koyuncu., dir Kynde (Denizli-ivril) Geleneksel Haha Tarm ve Kullanm Alanlar,
Motif, yl : 10, say : 39, Ekim-Kasm-Aralk 2004, s. 16.
170
H. Serpil ORTA., Elaz ne Oyalar, Trkiyede El sanatlar Gelenei ve ada Sanatlar indeki
169
Yeri Sempozyum Bildirileri, Ankara, 1997, s. 174.
469
Tek iplik sisteminde, eitli dmleme yntemleriyle yan yana ve st ste sralanan kk
hcrelerin bir a grnm meydana getirmesiyle oluan oyalara farkl bir bak asndan da
bakmak mmkndr. Oyalarn doada var olan gzellikleri ekillendirerek ortaya kard,
aklanamayan duygularn aklanmas iin bir ifade biimi olduunu ve btn bunlarn yan
sra insanolunun doasnda var olan ssleme ve sslenme gereksinimlerini en iyi karlayan
bir meta olarak karmza kt grlmektedir. Oyalar, dir Ky gen kz ve kadnlarnn
sosyal hayatnda farkl bir neme de sahiptir. Geleneksel giyimin ssleyici bir unsuru olan
oyalar, anadan kza ou zelliini bnyesinde barndrarak, geleneksel bir yap iersinde
usta-rak ilikisi iinde aktarlarak gnmze kadar gelmitir. ocukluk andan balayarak
kz ocuklarna rg yapmnn retimi basit oya modellerinin retilmesiyle balar. Bunun
yerini gittike zorlaan modeller alr. Oyalar, bir lkenin kltrel kiiliini, toplumun dnk
ve bugnk yaam biimlerini yanstmada en canl ve anlaml belgelerdir.171 Gnmzde
varln devam ettiren, kltrmzn maddi eleri arasnda yer alan oyalar lkemizin tm
yerleim yerlerinde olduu gibi gemite dir Kyndeki gen kz ve kadnlarn
mutluluunu, zntsn, sevincini, acsn, zlemini, vb. duygularn trl ekillerde dile
getirmitir. Sessiz, szsz fakat grsel bir yapya sahip olan oyalar bu duygular anlatmann
en etkili yolu olmutur. Ancak gnmzde bu zelliini artk kaybetmitir.
dir Kynde oya yapmnda kullanlan aralara gre bir snflama yapldnda en ok t,
ine ve mekik oyalarnn yapld grlmektedir. Az sayda da olsa firkete oyas
yaplmaktadr. En ok kullanlan malzemeler ise eitli kalnlk, renk ve cinsteki iplikler,
eitli l ve renkteki boncuklar, halkalardr.
T oyalarnn malzemesini ounlukla yrede naylon olarak adlandrlan sentetik iplikler
oluturmaktadr. Bu iplikler eitli kalnlktaki tlarla zincir oluturularak rlr. Bu rg
eidinde bazen zemin zerine t ste katlar oluturularak motifler meydana getirilir. Bazen
de yan yana sralanarak rg yzeyi oluturulur, bir baka durumda ise yan yana oluturulan
rgnn aralarna (belirli aralklarda) motifler yerletirilir (Bkz. Fotoraf: 2).
Fotoraf 2: Yelpaze (T Oyas)
ne oyalarnn malzemesi t oyalarnda olduu gibi sentetik ipliklerden olumaktadr.

Motifler kk inelerle ipliin dmlenmesiyle olumaktadr. Dmler sklatka rg
gzleri de klr. Baz motiflerde bu gzler o kadar ok skm durumda olur ki
grlemeyecek duruma gelir. Bu gzler; gen, drtgen, kare ve ekenar drtgen
ekillerindedir. dir Kynde yaplnn zorluundan dolay ou kii ine oyas yapmasn
171
Taciser Onuk., ne Oyalar, Trk Halk Edebiyat ve Folklorunda Yeni Grler I, Gven Matbaas,
Ankara, 1985, s. 227.
470
bilmez, bu yzden cret karlnda ine oyas yapan kiilere yaptrlr. Kyde bu ii meslek
haline getirmi kiiler bulunmaktadr. nk her gen kzn eyizinde mutlaka ine oyal
yazma bulunmas gerekir (Bkz. Fotoraf: 3).
Fotoraf 3: Kaynana Oyas (ne Oyas)
Mekik oyalarnn malzemesini de dier oyalarda olduu gibi sentetik iplikler oluturmaktadr.
Mekik ad verilen araca belli miktarda iplik sarldktan sonra motife verilmek istenilen ekilde
ipliin halkalanmasyla oluturulur. Yapm ine oyalarndan daha kolay ancak t
oyalarndan daha zordur. ok fazla hacimli motifler yaplamamas dolaysyla ine ve t
oyalar kadar ok motif eidine sahip deildir (Bkz. Fotoraf: 4).
Fotoraf 4: Gelin Kirpii Oyas (Mekik Oyas)
Firkete oyalarnda sentetik ipliin yan sra pamuk ipliklerde kullanlmaktadr. Firkete ad
verilen aracn orta ksmndan yaplacak rgnn uzunluu kadar iplik balanr. rg, rgy
oluturacak olan esas ipliin t yardm ile bu firketenin orta ksmnda bulunan iplikle
birbirine balanmasyla oluturulur. rgnn eni firketenin eniyle doru orantl olarak ortaya
kar. Bazen bu kenarlarn bir tarafna pul, boncuk ve halka gibi malzemeler geirilerek rg
kendi dokusu dnda ayrca sslenir.
Oyalarda motiflerin dik durmas iin bazen, tel, halka gibi maddeler kullanlr bazen de oya
yapldktan sonra kolalanarak sertlemesi salanr. Bu kolalama ileminde pazardan paketler
halinde alnan kolalar kullananlar olduu gibi annelerinden rendikleri teknikle (yumurta
akyla) kolalama ilemini yapanlarda bulunmaktadr. Kullanlan rneklere tabiattaki
varlklarn, soyut kavramlarn, nl kiilerin isimleri ya da yaadklar olaylara ad olarak
verilmektedir. rnein; Zeki Mren antas, Zeki Mren Trna, Trkan oray Kirpii,
Evren Paa Silah, Kenan Evren Ferman, Ecevitin Kula, Ylmaz Gney Karas, Demirel
apkas, Subay Srmas, ngiliz Gz, Ktip Kirpii, Hanm antas, Gelin Kirpii, Gelin
Trna, Civan Ka, Sa Tokas, arkfelek, Elti Eltiye Kst, Elti Eltiye Yan Bakt, Elti
471
atlatan, Has Kz, Anal Kzl, Kaynana Baktran, Ergen By, Bayram ekeri, Kll Kurt,
Yldz, Yelpaze, Pullu, Boynuzlu, Boncuk Oyas, Kazan Kulpu, iek Sakss, Kpeli, Mavi,
Eek Gz, Balk Pulu, Kaynana Oyas, Balon Oyas, Akam Sefas, Zilli Zurna, Biber Oyas,
Domates Oyas, Patlcan Moru, Nergis, Karanfil, Smbl, Sarmak, Sormuk, Dut Yapra,
Gndnd, Nar iei, Karpuz ekirdei, Tavan Kula, Blbl Yuvas, Horoz bii,
zml, Kabak iei, Bademler, Akrep Aya, Drt Yaprakl Yonca, Aslan Az, Bakla
iei, Papaya, Asma Yapra, Yaprak, zm Oyas, idem, St Yapra, Balk Kl,
apkn By, Uyku iei, Msr Oya, Karanfil, Kiraz Oyas, bunlardan sadece birkadr.
Kyde oya rnekleri ya eski rneklerin tekrar ya da yeni eklemeler yaparak gnmz
yorumuyla oluturulan rneklerdir. dir Ky halk iplik gereksinimlerini genellikle ile
pazarndan alarak temin etmektedirler. Oya yaparken iplik seiminde iki unsur gz nnde
bulundurulur. pliin yaplacak olan yazmann renklerine uygun olmas ve baz oyalarn
belirli yerlerine hep ayn renk ipliin gelmesi iin oyaya zel ipliin seilmi olmas. Baz
oyalar boncuk, pul ve halka gibi malzemelerle zenginletirilerek daha da ssl hale getirilir.
Byle durumlarda kullanlan malzeme, oyaya ismini verir. rnein; Boncuk Oyas, Pul Oyas,
Halkal Oya vb (Bkz. Fotoraf: 5).
Fotoraf 5: Boncuk Oyalar
Tekniin ilerlemesi ve zevklerin deimesine karn Anadolunun birok ky, kasaba ve

kentlerinde insanlar sustuu zaman renkler, motifler, evreler (yazmalar) ve oyalar
konuur.172 Gemite byklerinin ve erkeklerin yannda konuamayan dir Ky gen kz,
yeni gelin ve kadnlar balarna balam olduklar yazmalarla ve bu yazmalarn oyaryla
duygularn ifade ederlerdi. Gnmzde artk bu iletiim ekli kullanlmamakla birlikte oyalar
sadece ilevsel adan deerlendirilmektedir. Anadolunun her yresinde olduu gibi dir
Kynde de gen kz ve kadnlar ev ve tarla ilerinden arta kalan zamanlarda frsat
bulduklar her zaman ellerine bir rg alrlar, bu rglerin ounluu da oyalardr. Oya
yaparken kullanlan ara ve malzemenin tanmas kolay olmas nedeniyle her yerde oya
yaplabilmektedir.
Dier yerleim yerlerinde olduu gibi dir Kynde de oyalar deiik amalar iin yaplr.
Oyalar genellikle geleneksel giyimin bir paras olarak kullanm amal yaplmaktadr.
Gemite her gen kzn eyizinde en az 100 tane oyal yazma bulunmas gerekirdi. Bu oyal
yazmalar dz beyaz kuma zerine tek tek deiik eklilerde dikilir ve duvara aslarak
sergilenirdi. Gnmzde bu gelenek kalkm olmakla birlikte oyal yazmalar yeni gelinin
evinde vitrin ve koltuklara sralanarak sergilenmektedir (Bkz. Fotoraf: 678). Bunlarn
dnda oyalar hediye edilmek zere ve ticari amala para kazanmak iin yaplmaktadr.
172
Taciser Onuk, el Namrun Yresi ne Oyalar, Kltr ve Sanat , Yl : 1, Say : 2, 1990, s. 64.
472
Fotoraf 678: Yeni Gelinin Evinde Oyalarn Sergilenmesi
Dn gelenekleri arasnda nemli bir yere sahip olan kz ve erkek tarafnn birbirlerine
karlkl boha gndermesi deti oyal yazmalarn gnmzde halen kullanlmas iin bir
gerekedir. Bu bohann ierisinde yeni akraba mensuplar iin eitli hediyeler
bulunmaktadr. Erkekler iin mendil orap gibi ardan temin edilen hediyeler tercih
edilirken, kadnlar iin el emei ve gz nuruyla yaplm olan oyal yazmalar tercih edilir
(Bkz. Fotoraf: 9).
Fotoraf 9: Gelin Bohas
Gnmzde dir Kynde oyalar yal ve orta yal insanlar tarafndan yazma kenarlarn
sslemek amacyla yaplmaktadr. Gemite d giyimin bir paras olan gmlek yakasnn ve
kollarn, mendil ve para keselerinin kenarlarn sslemek iin kullanlrd. Artk oya yapmna
gen kzlar ok fazla ilgi gstermemektedir. Bunun nedeni olarak gelien teknolojiyle birlikte
hazr olarak pazardan temin edilen fabrikalarda seri olarak retilen oyalar gsterilmektedir
(Bkz. Fotoraf: 10).
Fotoraf 10: Hazr Oyalarn Kullanld Yazmalar
473
SONU
Anadoluya ait olduu bilinen ve eitli ara-malzeme ve farkl tekniklerle yaplan oyalar
yapldklar yreye gre ve yapl amalarna gre farkllklar gstermektedir. Her yrenin
kendine zg bir gelenei ve bu gelenein ierisinde bir retim ekli bulunmaktadr. Doada
var olann aktarld, duygularn eitli ekilde dile getirildii ve insan doasnn
vazgeilmezleri arasnda yer alan ssleme ve sslenme duygusunun en iyi ekilde ifade
edildii oyalar dir Ky gen kz ve kadnlarnn da sosyal hayatnda farkl bir neme
sahiptir. Geleneksel retimin ounda olduu gibi oyalar da usta-rak ilikisi iinde anadan
kza retilerek gnmze kadar gelmitir.
Yaplan alan aratrmas sonucu dir Kynde srasyla en ok t, ine, mekik ve firkete
oyasnn yapld otaya kmtr. Bu oyalarn yapmnda genellikle ile pazarndan temin
edilen ve yre halknn naylon iplik olarak adlandrd sentetik iplikler kullanlmaktadr.
Yaplan oyalarn dik durmas iin bazen tel, halka gibi maddeler kullanlmakta bazen de
kolalama ilemi yaplmaktadr. Kullanlan rneklere tabiattaki varlklarn ve soyut
kavramlarn adnn verilmesinin yan sra nl kiilerin ve yaanlan olaylarn da adlar
verilmektedir. Oyalar eski rneklerin tekrar ya da gnmz yorumuyla birtakm deiiklikler
yaplarak meydana gelmektedir. Gnmzde artk duygular ifade etme zelliini kaybeden
oyalar sadece ilevsel zelliklerinden dolay yaplmaktadr. Dn gelenekleri ierisinde yer
alan kz ve erkek tarafnn karlkl boha ierisinde hediyeler gnderilmesi deti gnmzde
oya yapmn devam ettirmektedir.
Gen kzlar tarafndan kullanmnn gittike azalmas, hazr oyalarn yaygnlamasyla birlikte
iin kolaynn tercih edilmesi geleneksel giyim-kuamn bir paras olan oyalara nemli
lde zarar vermektedir ve artk oyalara eski deerinin verilmediini gstermektedir. Bu
durum gz nne alndnda oya yapmclnn git gide nemini kaybettii dnlmektedir.
Gemiteki oya yapmasn bilmeyen gen kzlar iin evlenemez, yuva kuramaz gibi szler
artk gnmzde nemini kaybetmitir. Oyal yazmalar ok sk kullanlmas ve srekli
ykanmas dolaysyla yaklak olarak 34 yl ierisinde eskimektedir. Bu yzden yaplan alan
aratrmas srasnda ok fazla eski rneklere rastlanmamtr.
Usta-rak ilikisi iinde aile ii retimle gnmze kadar gelen oyalarn ayn erevede
devam etmesi geleneksel adan gerekli grlmektedir. Ancak oyalarn gnmzde
unutulmasnn ve nemini kaybetmesinin nne biran nce geilmelidir dncesindeyiz.
Anadoluya ait olan oyalar turistik amaca ynelik retip pazarlamak bylelikle gen kz ve
kadnlarn ekonomisine katkda bulunmak ayn zamanda oyalar tm dnyaya tantmak
oyalar yaatmak asndan bir zm yolu olabilir dncesindeyiz.
KAYNAKLAR
KOYUNCU, Ayegl., dir Kynde (Denizli-ivril) Geleneksel Haha Tarm ve
Kullanm Alanlar, Motif, yl : 10, say : 39, Ekim-Kasm-Aralk 2004.
ONUK, Taciser- H. Feriha Akpnarl., el li amlyayla Geleneksel Oyalarnn ada
Kltr ve Ekonomideki Yeri ve nemi, Kltr Kongresi Bildirisi, Romanya, 1997.
ORTA, H. Serpil., Elaz ne Oyalar, Trkiyede El Sanatlar Gelenei ve ada
Sanatlar indeki Yeri Sempozyum Bildirileri, Ankara, 1997. Kltr Bakanl
Yaynlar: 1861, Hagem Yaynlar: 237, Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi: 51
-ZBEL, Kenan., El Sanatlar II Oya ve Oya eitleri, Ulus Basmevi, Ankara. B.y.y.
474
BBLYORAFYA
ACAR, Sedef, Glcan Batur Ercivan., Efe ne Oyalarnn Gnmz Tekstil Trendindeki
Yeri (Poster Bildiri), 13. Uluslararas Etn. Konferans, zmir 2005.
AKARPINARLI, H. Feriha., Kahramanmara Oyalar, Kltr ve Sanat, Yl: 3, Say: 12,
Aralk 1991.
AKARPINARLI, H. Feriha., Motiflerin Dili Motif, Yl: 6, Say: 23, Aralk 2000.
ARAZ, Nezihe., Anadolu Kadnnn Giyim Sanat, Kltr ve Sanat, Yl : 2, Say :5, Mart
1990.
AYDIN, znur.,demi ne Oyalar, Anadolu Folkloru, Yl : 4, Say : 18, Cilt : 3, 1993.
AYDIN, znur., Aydn Efe Oyalar ve Kefiyeler, Motif, Yl : 7, Say : 26, 2001.
BARITA, H. rcn., XX. Yzyl Trk Oyalarnda Seilen Belli Bal Konular, Gzlenen
Estetik Deerler ve Plastik zellikler, Trk Halk Edebiyat ve Folklorunda Yeni
Grler I, Gven Matbaas, Ankara, 1985. Konya Kltr ve Turizm Dernei
OKUN, Fevzi., Tavanl Oyalar, 2. Ulusal El Sanatlar Sempozyumu Bildirileri (1820 Kasm 1982), Mh.-Mim. Fak. Matbaas, zmir, 1984. Dokuz Eyll niversitesi
Gzel Sanatlar Fakltesi Yaynlar No : 19
ERBEK, Gran., Erkek Oyalar, I. Ulusal El Sanatlar Sempozyumu Bildirileri (1821 Kasm 1981), Mh.-Mim. Fak. Matbaas, zmir, 1984. Dokuz Eyll niversitesi
Gzel Sanatlar Fakltesi Yaynlar No : 18
ERGENEKON, Cavidan-BAARAN, Fatma Nur., Oyalarn El Dokumalarnda
Deerlendirilmesi, 2000li Yllarda Trkiyede Geleneksel Trk El Sanatlarnn
Sanatsal Tasarmsal ve Ekonomik Boyutu Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1999.
Kltr Bakanl Yaynlar : 2301, Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel
Mdrl Yaynlar : 281, Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi : 58
KAHVEC, Mcella., Kadnn Estetik Dnyasndan Sembolizm Sanatna zdmler ne
Oyalar, Art Dekor, Say : 58, Ocak 1998.
KAYIPMAZ, Naciye., Isparta Uluborlu Gl Oyalar, Kltr ve Sanat (Isparta zel
Says), Say : 22, Haziran 1994. Trkiye Bankas Kltr Yaynlar
MARKAOLU, ehdabe., Geleneksellik ve Gelir Asndan Nallhan ne Oyalar, Trk
Folkloru Aratrmalar 1983, G.. Basn Yayn Yksekokulu Basmevi, Ankara, 1984.
Kltr ve Turizm Bakanl Milli Folklor Aratrma Dairesi Yaynlar : 52
MARKAOLU, ehdabe., Tireboluda plik Oyasnn Yapl, Trk Folklor
Aratrmalar 1987, Sevin Matbaas, Ankara, 1987. Kltr ve Turizm Bakanl, Milli
Folklor Aratrma Dairesi Yaynlar : 83
MER, Atanur., Tire ne Oyalar, Kltr ve Sanat, Say : 20, Aralk 1993. Trkiye
Bankas Kltr Yaynlar
MER, Atanur., Malatya ne Oyalar Anadan Kza Kalan Miras, Kltr ve Sanat
(Malatya zel Says), Yl : 4, Say : 16, Aralk 1992. Trkiye Bankas Kltr
Yaynlar
ORTA, H. Serpil., Elaz ne Oyalar, Trkiyede El Sanatlar Gelenei ve ada
Sanatlar indeki Yeri Sempozyum Bildirileri, Ankara, 1997. Kltr Bakanl
Yaynlar: 1861, Hagem Yaynlar: 237, Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi: 51
ONUK, Taciser., ne Oyalar, Trk Kurumu Basmevi, Ankara, 1981.
Bu konuda aratrma yapacaklarn yararlanmas iin oya ile ilgili yaynlarn listesi alfabetik olarak verilmitir.
475
ONUK, Taciser., ne Oyalar (el-Namrun), 3. Ulusal El Sanatlar Sempozyumu

Bildirileri (23-25 Kasm 1983), Mh.-Mim. Fak. Matbaas, zmir, 1984. Dokuz Eyll
niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Yaynlar No : 20
ONUK, Taciser., ne Oyalar, Trk Halk Edebiyat ve Folklorunda Yeni Grler I,
Gven Matbaas, Ankara, 1985. Konya Kltr ve Turizm Dernei
ONUK, Taciser., el-Namrun Yresi ne Oyalar, Kltr ve Sanat, Yl :1, Say : 2, 1989.
Trkiye Bankas Kltr Yaynlar
ONUK, Taciser., Kastamonu ne Oyalar, Kltr ve Sanat (Kastamonu zel Says),
Say : 27, Eyll 1995. Trkiye Bankas Kltr Yaynlar
ONUK, Taciser., Adana ve el Boncuk Oyalar, I. Trk Halk Kltr ve Aratrma
Sonular Sempozyumu Bildirileri I, Ankara, 1996. Kltr Bakanl Yaynlar : 1799,
Hagem Yaynlar : 226, Seminer-Kongre Bildirileri : 45
ONUK, Taciser- H. Feriha Akpnarl., el li amlyayla Geleneksel Oyalarnn ada
Kltr ve Ekonomideki Yeri ve nemi, Kltr Kongresi Bildirisi, Romanya, 1997.
ONUK, Taciser., Osmanldan Gnmze Oyalar, Ankara 2000. Kltr Bakanl
Yaynlar
ORTA, Hlya Serpil., Elaz ne Oyalar, Trkiyede El sanatlar Gelenei ve ada
Sanatlar indeki Yeri Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1997. Kltr Bakanl
Yaynlar : 1861, Hagem Yaynlar : 237, Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi : 51
T, Grel., Oyaclk Sanat ve Ktahya Oyalar, Trk Etnografya Dergisi, Milli
Eitim Basmevi, Say : 13, stanbul, 1973.
NGE, Ergl., Konya Ba Oyalar, Trk Halk Edebiyat ve Folklorunda Yeni Grler
I, Gven Matbaas, Ankara, 1985. Konya Kltr ve Turizm Dernei Yaynlar
NGE, Ergl., Konya ne Oyalar, Kltr ve Sanat, Yl : 3, Say : 9, Mart 1991.
NGE, Ergl., Bir Grup Hotoz Oyalar, 2000li Yllarda Trkiyede Geleneksel Trk El
Sanatlarnn Sanatsal, Tasarmsal ve Ekonomik Boyutu Sempozyumu Bildirileri,
Ankara, 1999. Kltr Bakanl Yaynlar : 2301, Halk Kltrlerini Aratrma ve
Gelitirme Genel Mdrl Yaynlar : 281, Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi : 58
ZBAI, Tevhide., Emirda ve Birka evre Kynden Derlenen Baz Oyalar, Emirda
Kltr Aratrmalar Sempozyumu, Eskiehir, 1995. Emirda Kaymakaml Kylere
Hizmet Gtrme Birlii Yaynlar No : 2
ZBAI, Tevhide., Elaz ne Oyalarndan Bir Derleme, V. Milletleraras Trk Halk
Kltr Kongresi Maddi Kltr Seksiyon Bildirileri, Ankara, 1997. T.C. Kltr
Bakanl Yaynlar : 1904, Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl
Yaynlar : 249, Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi : 56
ZBAI, Tevhide., Emirda ve evre Kylerinden Derlenen Baz Oyalar ve Bu Oyalardan
ada Tasarmlar, Trkiyede El Sanatlar Gelenei ve ada Sanatlar indeki
Yeri Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1997. Kltr Bakanl Yaynlar : 1861,
Hagem Yaynlar : 237, Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi : 51
ZBEL, Kenan., El Sanatlar II Oya ve Oya eitleri, Ulus Basmevi, Ankara. B.y.y.
ZBEL, Kenan., ne ve T i Oyalar, Trkiyemiz, Yl : 10, Say : 28, stanbul, B.y.y.
C.H.P. Halkevleri Brosu, Klavuz Kitaplar : 10
ZCAN, Fatma., Nallhan Yresinde ne Oyacl, Ankara, 1997. Kltr Bakanl
Yaynlar :1961, Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl Yaynlar :
256, Maddi Kltr Dizisi : 18
ZTRK, smail., Kyl El sanatlarna Folklor Asndan Bak ve Yenikent Kynde Oya
ve lemeler, Trk Etnografya Dergisi, Say : 16, Temel Eitim Yatl Blge Okulu
Dnersermayesi Basmevi, ereflikohisar, 1977.
ZTRK, smail., Bozdoan ve Yresi ne Oyalar, Halk Bilimi Dergisi, Say : 27, Cilt :
4, Mays 1977.
476
PETEK, Petelolu Ahmet., Konya Oya ve Yamaklar, Trk Folklor Aratrmalar, Yl :

5, Cilt :3, No : 56, Mart 1954.
SRR, Ayten., zmirin Baskl emberleri, Trkiyemiz, Say : 32, Apa Ofset Basmevi,
stanbul, 1980.
SRR, Ayten., Oyalarn Dekoratif Deeri, Trk Dokuma Sanatndan rnekler, Trk
Ssleme Sanatlar Serisi 8, B.y.y., 1994.
TANSU, Sabiha., ieklerin Dili, Sanat Dnyamz, Yl : 5, Say : 14, Eyll 1978.
TANSU, Sabiha., Giyimde iein Dili II, Sanat Dnyamz, Yl : 5, Say : 15, Ocak
1979.
TANSU, Sabiha.,Anadolu Ba Sslemelerinde ieklerin Dili, II. Milletleraras Trk
Folklor Kongresi Bildirileri Maddi Kltr, Cilt : 5, Babakanlk Basmevi, Ankara,
1983. Kltr ve Turizm Bakanl Milli Folklor Aratrma Dairesi Yaynlar : 45,
Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi : 14
Trk El Sanatlar, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1993. Kltr Bakanl Halk
Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl Yaynlar No: 232, Maddi Kltr
Dizisi
477
EGE BLGES KADIN KIYAFETLER VE KULLANILAN BAZI

MOTFLERN ANLAMLARI
Funda Sevilay NAL
Kltr gemiten gnmze, gnmzden gelecee dinamik olarak aktarlan bir olgudur.
Kltr denilince sadece dil ve edebiyat anlalmamaldr. Musiki, resim, halk oyunlar, mimari
gibi sanatlar da sz konusudur. Trk milletinin kendine has bir dili, edebiyat olduu gibi,
musikisi, resmi oyunlar ve mimarisi de vardr.
Bir millete mensup olan her fert, o milletin kltrn, dilini, zevkini, inanlarn, rf ve
adetlerini beraberinde tar. Kltr bu bakla fertleri aan, fertlere ekil yn ve ahsiyet veren
toplumun btn deerlerinin ifadesidir.
te kendi kltr deerlerimize ve kendi ahsiyetimize sahip ve ancak btn dnyaya ak
olabildiimiz lde salkl bir kltrel geliim yaamak mmkndr.
nsanln var oluundan bu yana insanlar doa artlarndan korunmak iin deiik yntemler
kullanmlardr. Bu yntemlerin en mkemmeli olan kuma ve kumaa ait olan dier rnler,
insanlarn ona deiik stil ve ekil vermesiyle gelime gstermitir. Milli bir dil, o milletin
kltrn ideolojisini ve yaam sevincini nasl gsteriyorsa, milli kyafetlerde o milletin
yaam sevincini-duygularn ve gncel yaantlarn gstermektedir.
"Giyim" giyinenin sosyal durumunu, yan ya da dnemini, kiilik ve karakterini, ekonomik
durumunu ve toplumdaki yerini belirledii gibi-bireysel, toplumsal ya da ulusal zellikler
gsteren olgudur da...
Giyim kuam btn olarak bir kltr rndr ve dorudan doruya insanla ilgili olduundan,
insann yaam biimini belirten gstergedir ve manevi deerleri asndan "halk bilimi" alan
ve kapsam iine girmektedir.
Trk milletinin giyim ve sslenmeye verdii nem Orta Asya ve Uzakdou tarihine
dayanmaktadr. Orta Asya da yaayan eski Trkler, gebe hayat yaadklar iin, giysileri
genellikle rahat, kullanl ve uzun sre dayankl giysilerdir. Bu giysilerin stnde, kiinin
toplumdaki yerini belirten birok motifler vardr. Toplumun yneticisi ve ynetici snfndaki
kiiler, daha ssl ve atafatl giysiler kullanrlar. Dier halk kesimi ise daha sade giyinirler.
Yerleik yaamla birlikte, toplumda kkl deiiklikler olur. Din ve dil unsurlarnn
deimesiyle kltr eitlenir. Bu deiim toplumun dier rnlerine de eitlilik kazandrr.
slamlama srecinde Trklerde aile kurumu slam yasalarna gre ilemitir. Evde aile reisi
erkektir. D dnya ile ilikileri o salar. Kadnsa ev ve ocuklarn iini yaptktan baka
tarmla da urar. Ayrca giyim, dokuma ya da ona benzer el sanatlar trlerini de bo zaman
deerlendirmesi olarak srdrmektedir.
Kadn giyimi, hangi yaam biimi iinde olursa olsun, balklar-vcuda giyilenler-ayaa
giyilenler-taklanlar ve ssleme ile oluan bir btndr. Ve kadn kendi yaam biimi iinde,
kendi toplumunun geleneklerine gre bunlar nerede-ne zaman ve nasl giyeceini yaarken
renir ve kullanr.
478
Her kuak geleneksel giyimini, kendinden nceki kua izleyerek renmektedir. Ancak
teknolojik gelime, gnmz yaam biimlerini etkilemi-bazen bunlarn neden kullanld
sorusunu akla getirmitir.
Geleneksel kadn giyimini-gnlk yaam iinde- blge zellikleri asndan- yaam
biimlerine gre yle sralayabiliriz:
1.Sokakta giyilenler
2.Evde ve alma srasnda giyilenler
3.zel gnlerde giyilenler
1.Sokakta giyilenler:
islami geleneklerine gre-nceleri her snftan kadn sokaa karken kn uha-yazn ince
ynl ya da ipekli bir kumatan, kollar parmaklarna kadar uzun ve dar-etekleri de yere kadar
uzun bolca "ferace" giyerlerdi.
Ferace iki paradan oluan, bir paras enenin altnda tutturularak kadn ban rten, ikinci
para ise yz ve burnu iine alarak-yalnzca gzleri akta brakacak biimde-beyaz rt ile
birlikte giyilen bir sokak giysisi idi.
Feraceler zaman iinde birok deiiklie uram ve deiik isimler almlardr. imdilerde
ky iinde karken, tarlaya-baa baheye giderken siyah (kara) pamuklu nlklk satenden
yaplan, baa rtnerek giyilen, kaln ve topuklara kadar uzanan bu giysiye Ege blgesinde
"kvrak" denir. K mevsiminde ise bu giysinin zerine ba kapayan, bele kadar uzun byk
bir yn atk kullanlr. Dier bir rnek ise petamal, car, zar da denilen tek para- iki para
uzunluu yerden bele kadar olan bir giyim biimidir. Yaylma alanlarna bakldnda k
yerinin "Denizli" olduu anlalmaktadr.
Gnmzde Buldan ve evresinde stlk ve petamal ad ile retilen pamuklu ve suni ipek
karm giysileri, kadnlar yrede "alt giyim " olarak kullanrlar. Genel olarak bele, yresel
alvarn zerine gelecek biimde dz siyah ya da izgili petamal sarlr. Bu biim gen-yal
tm evli kadnlarn blgesel zelliklerini yanstan giyim biimleridir. Genellikle gnmz
gen kua alvar yerine pantolon, petamal yerine elbise giyerek giyimde seimlerini kent
rneine gre yapmlardr ve zellikle kente bu giyim biimiyle inerler. Kyde ise alvar
giymek doaldr ve gelenekler gereidir.
Ayakkablarda -geleneksel olarak-zamannda giyilen arn yerine, gnmzde rahat biimliaz kaln topuklu olanlar tercih edilmektedir. Gen kzlar ve gen kadnlar kyde balarna
oyal yazma-yemeni balarlar. Oyal yazma balamak gelenek halindedir. Ancak genel
anlamda bu blgenin kadnlarnn gemiten gnmze baa giydiklerini yle
anmsayabiliriz:
Albez: Krmz olup-bekreti simgeler. zerindeki motiflere gre zelvilli, sranl, ayl,
elmal, arkl, serpmeli gibi isimler alrlar. Albeze desenler sabunla izilir ve pulla ilenir.
am: Bez erittir. Balarna sam denilen ince bir bez sarp-tkkann balarnda durmasn
salarlar.
Tkka. Fesin kltlmne tkka denir.
Karanfil: ok gzel kokan bir ss bitkisidir ve onun ieidir. Balklara beyaz boncuklar
ve karanfiller dizilir. Kuru karanfil bir nevi parfmdr ve kadnn gzel kokmasn salar.
Fes: Krmz uhadan yaplmtr. Kesik koni biiminde bir balktr.
479
Genel olarak zmir -Afyon - Uak izgisi zerinde belirgin biimde gze arpan baka bir
giyim biimi de ekonomik ban kent ile kurmaya balam olan Trkmen airetlerinin, kent
evresinde yaamaya balamalaryla grlmektedir. Trkmenlerde Sokak giyimi ile ev giyimi
ayr ayr olmadndan- renkli ieklerle bezeli, bzgl giysilerini- paalar bol bzgl
alvarlarnn stne giyinmi olarak, balarnda poular ve nlerinde renkli basma ya da dz
bezden nlkleriyle hemen tannabilirler.
2.Evde ve retim srasnda giyilenler:
Geleneksel kesimde her yataki kadn evde ve tarlada alrken, yresel zellii olan alvar
giyer. Ancak gnlk yaam iinde alvarlar, giyenin yana ve ekonomik durumuna gre ve
toplumdaki konumuna gre deiiklik gsterirler, rnein yazn basma alvar-kn pazen
alvar gibi.
Ayrca alvar modelleri gerek kesimi- gerek paalarnn bzgl olup olmamas ile de
farkllklar gsterir ve deiik isimler anlrlar. atal don, topal don ya da top don gibi...
Don zerine hemen hemen her yerde ""zbn" gmlek -entari denilen alvarla ayn kumatan
yaplan ya da benzeri kumatan yaplan gmlek giyilir. Gnmzde gmlek yerine entari
giyilmektedir. Entari zerine "ilik" denilen yelek, kolsuz ve yakasz ksa bir yelek olup,
srekli giyilen bir giyecektir. Gnmzde bunun yerini elde rme yn yelekler almlardr.
"Kpme" ise kn iki bez arasna ince pamuk konularak ve elde kapitone edilerek
hazrlanrd. Ama imdi bu hrkalarn yerini yn ceketler ya da mantolar almtr.
Ksaca; " gmlek" yerini fanilaya, "Zbn" yerini entari ya da gmlee, "lik" yerini
kolsuz yn yelee, "Hrka" yerini manto ya da yn cekete brakmtr.
alvar ise ayn zelliini korumu ve deimeden her ortamda tercih edilmi ve bugne
gelmitir.
3.zel gnlerde giyilenler
Byle gnlerde kadnlarn ve kzlarn giyimi ok byk nem tar. zellikle sandktan
karlan etekler, gll basma entariler, oyal yazmalar, kadife alvarlar giyilir ve ziynet
eyalar taklr. Genelde kullanlan giysilerin ok ilileri tercih edilir.
Dn ve nianlarda olduu gibi, bayram gnlerinde de ellerine ve ayaklarna dekoratif bir
biimde "yumma" ya da "yksek" kna yakmak nemli ssleridir.
Taklar ise iki ekilde ele alnabilir:
Her gn kullanlan yalanc taklar-ki gen kz ve kz ocuklar arasnda yaygndr, Nianl kz
ve yeni gelinlerin kullandklar altn ve deerli talarla yaplm kpe-yzk-bilezik ve
gerdanlk saylabilirler. zellikle dn ya da nian elencelerinde, bu elenceye gelen gen
gelinler, kendi gelinlik ya da eyizlerinden birini giyerler. Gm olarak renkli ve canl bir
hava iindedirler.
Yal ve kocas olmayan kadnlar koyu renkli bir alvar ve gmlek, ba ve yalarna gre de
hafif oyal bir yemeni ve zerine bir yamak rterler. Tak kullanmazlar ama kna yakarlar.
zellikle ege yresinde birok kii oyal yemeninin yanna -kulana taze iei ilitiriverir.
480
Gnmzden yllar nce, zellikle bayram ve kna gecelerinde yaplan elencelerde, Bat
Anadolu da yaygn olan kadn zeybei oynanrken, az geni ve bol bir alvar-iine ince bir
brmck gmlek ve onun stne de kolsuz cepken giyilirdi. Kentlerde ise ste etek giyilir
ve l grnm deimeden, kullanlan malzeme deiiklik gstermi olurdu.
O dnemlerde balara yresel balklar, ayaa nakl oraplarla "edik" denilen pabu giyilir
ve bele deerli kemerler taklmaktayd. Kadn yaamnda nemli bir gei dnemi olan
evlenme ise zel bir giyim ile belirlenmektedir. Gelinlik geleneksel kesimde "al" olarak
bilinmekteydi, "gelin al" tanmlamasyla geleneksel renk zevkimize girmi olan al gelinlik,
bu gn iin kendi kutsal renginin varln-temizliin ve safln simgesi olan beyaza
brakmtr. Ama geleneksel kesimde gelin kna gecesinde yine de al gelinlik giyip-ak duvak
rter. Beyaz gelinlik ise gelinin alnaca gn giydirilir.
Gnmzde deien yaam biimleri dorultusunda, kent ile sk ekonomik ilikiler
dorultusunda- pek ok adet gibi, giyimde gelinlik anlay da deimitir. Kna geceleri eski
geleneksel biimleriyle uygulanrken, giyimde de zel olarak "knalk" al ya da pembe
kumatan yaptrlr. ounlukla tel, duvak ve ta ya da gelin ba ssleri taklr.
Ege blgesi kadn giysilerinde genel olarak kullanlan motifler:
Aba paras, Armut, Bahar dal, Bindirme (mindirme), adr, am kozas, am, Cv, a,
ipile, ilek, iek, yanl, Dalga, Dilek aac, Doum, ocuk, Erimli (eri gara), Eli
belinde, El rpma, Garn yark, Gaz aya, Gelincik, Gelin tac, Gbek, Gz, Gl, Gne gl
Haha (afyon dal), Hayat aac, Israna, nsane, Kakmal, Kalp, Kalpli iek, Karanfil, Kar
boatan Kavak (selvi) dal, Kavak (selvi) yapra, Kedi trna, Keklik trna, Kelebek, Kese
grkan, Koza, Lale, Nar, Nilfer, Nuska (muska), Orakl rmcek, Uur, skfe, Pullu iek,
Saksda iek, erik, Sr sidii, Silik, Sidik yar, Su damlas, Su, Su yolu, Smbl, Pullu
iek, Tavuk aya, Tavuk trna, Tengirlek, Yemlik, Yourtu otu, Yldz, Zambak, Zlf
krma olarak sralanabilir.
Bu motiflerden bazlarnn anlamlar:
Aba paras motifi: Dnlerde taklan neceklere, pekirlere ok ilenir. Aba, obay anlatr.
Obann maddi durumunu belirtir. Deiik tonlarda btn renkler kullanlmtr. Fakat kuma
genellikle laciverttir.
Armut motifi: Bir meyveyi anlatr, genelde kol ularnda kullanlr.
Bahar dal: Motifli Dal zerinde iekler ve tohumlar anlatlr. iek ve tohumlar yapraklarla
sslenmitir. nek ve bartlerinde yaygndr.
Bindirme (mindirme) motifi: arp biiminde ilenmi, iki sra motif stne bindirerek
ipleri yapld iin mindirme denilmektedir.
adr motifi: Eski Trkler gebe yaam tarzn benimsemilerdir. Gebe hayat tarznn
gerei olan adr Trk milletinin evi niteliindedir. Eski Trkler genellikle d devletlerle
savatklar ve hayvanclkla uratklar iin yerleik bir hayat srdrmeleri imkanszd..
Onlar iin konur-ger tarz en uygun tarzd. Bu motif eski kltrmzden gnmze motifler
aracl ile gelmitir.
am kozas motifi: am aalarnn ok olmas nedeniyle giysilere yansmtr. am kozas
siyah yn ip ile delmelerin araka ksmlarna-cepkenlerin kollarnn zerlerine ilenirdi.
Cv motifi: Beyaz gynein kylarna ilenmi, ky kesiklerinin tutmas ve grnmemesi
iin kullanlmtr. Cv gynein renginden farkl bir renk ile yaplr.
Cipile motifi: Gzde oluan rahatszlklara kar korunmak iin ilenmi bir motiftir. Kelime
anlam gz rahatszldr. Gzde olan rahatszln belirtisi olan apa motif eklinde
ilemilerdir. Bu rahatszlktan kurtulmak ya da korunmak amacyla giysilere ilenmitir.
481
ilek motifi: Belli bir mevsimde ok az bulunduu ve sevildii iin motiflere ilenmitir.
Erbi zerine ilenmitir.
iek motifi: Gzellii anlatr. ekli ve konusuyla sevgiliye mesaj anlam tar. Her ne kadar
ekli uzaktan grlse de, dikenleri koruyucu zellie sahiptir.
Ciyanl motifi: nsanlar tarla ve bahelerde ok sk grlen krkayak bceinden esinlenerek
bunu yapmlardr. Yeil cepken zerine-siyah yn iplikle yaplm olanlarna rastlanmtr.
Dilek aac: Gereklemesi beklenen dilek ve arzularn giysilere motif olarak yansmas
olarak deerlendirilir.
Doum ve ocuk motifi: Bu motif evlenen gen kzlarn bir an nce ocuklarnn olmas iin
gelin olacaklar gn giyecekleri etein zerine ilenen motiftir. remeyi, oalmay ve
salkl ocuk sahibi olma isteklerini byle anlatmlardr..ocuk toplumlar iin gelecek
demektir. Aileler iin ise soylarnn srmesi, gelecek, kendilerine bakacak, ihtiyalarn
karlayacak bir garantidir.
Gelin tac motifi: eteklerde, cepkenlerde grlen bir motiftir. Siyah ya da sar katyonla
ilenmitir. Genelde her ilede grlen bu motif gelinin sslenmi baln anlatr.
Gz motifi: Kem baklardan nazara kar korunmak iin, zellikle de gelin ve ocuklarda
ok kullanlan bir motiftir. Yer yer gene ve dz izgiye dnmtr. Siyah kei kl veya
yn ip kullanlmaktadr.
Nilfer motifi: Motifin kayna Orta Asya kkenli olup her dnemde kullanlan bir motiftir.
Anadolu ya atalarmz tarafndan lale, gne motifleriyle birlikte tanmtr. Gnmzde bu
motif hala kullanlmaktadr. Gzel grnd iin tercih edildii sylenmektedir.
Orakl motifi: insanlar gnlk yaamlarnda kullandklar aralar motif olarak giysilerinde
yanstmlardr. ok kullanlan, gelinlik kyafetlerin stnde dahi kullanlabilen bir motiftir.
gen motifi: Gzden gelen kt nlar yok etmek iin yine gz, gz eklini stilize ederk
gen motifini kullanmlardr. Bu motif, tanr dalarndan tuna boylarna kadar var olan Trk
kltrnn birliinin ve Anadolu nun kucaklad dier medeniyetlerle, orta Asya da yaam
olan medeniyetlerin ve eitli evrelerin kltr birliini gstermesi asndan ok nemlidir.
Bir rivayete gre ters genin alc bir ilev yapt grlr. Bu nedenle diilik prensibiyle
zdeletirilir.
skfe motifi: Szlk anlam, tepesi yana doru sarkk-ucu pskll festir. Yrede giyilen
eteklerin zerindeki kk iekten yaplm sslere skfe denilmektedir. Siyah kadife
gelinliklerin zerine de ilendii grlmektedir.
Pullu iek motifi: Gelin ssleme ieidir. Bekr kzlarda kullanlr-evliler kullanmaz.
Haha (afyon dal) motifi: Bereketi ifade eder. Elbiselerde ok sk kullanlmtr. Genellikle
sonsuzluk ve bereketi ifade eder.
Hayat aac motifi: mrlerin uzun olmasn istedikleri iin kullanlmaktadr. Mutluluk ve
uzun mr salayacana inandklarndan, ok sk rastlanan bir motiftir. Uzun dallar olan bir
aa motifidir.
Kakmal motif: Beyaz bir kuma zerine civa ile ilenmitir. Metal tel ile ilenmesi ve
boluklardan itilerek kvrlm ve ular kesilmitir. Bu nedenle motife kakmal motif
denmitir. Kakmal ayn zamanda rt trne de denilmektedir.
Yldz motifi: Yldzn uur getirecei ve ansn parlayaca dnlerek kullanld
belirlenmitir. Yldz gibi parlak ve gzel olma istei dorultusunda bu motif olduka ok
kullanlr. Ayn zamanda siyah zemin zerine ilenmesi yldzn daha dikkat ekmesi iin
olduu sanlr.
Silik-sidik yar motifi: ipler tekrarl olarak sarlm, Tavukaya motifi ile birlikte
kullanlmtr. Uzun olarak atmalar halindedir. Hayvanlarn ya da insanlarn sidik yar
eklinde anlatlmtr.
Su, Suyolu motifi: insan ve hayvan uzuvlarnn bir araya gelmesinden oluan bir motiftir.
Halk arasnda ise su yataklarnn kvrmlarnn anlatm, suyun kvrmlarnn anlatm, ylan
482
kvrmlarnn anlatm olarak yorumlanr. Bu kvrmlar yer yer keli- yer yer ise yumuak
dnler halinde anlatlmtr. Giysilerin ve mendillerin evresinde grlr. Ayrca kilim ve
ev eyalarnda da grlmtr.
Zlf krma: Salarn yanak zerine dmesi eklinde yorumlanr.
Giyim, bir maddi kltr esi olarak, geleneksel yaam biimleri arasnda "Toplulua ait
olmay" simgeleyen bir manevi deerler esidir ve toplulua ait olma duygusunu
glendirmektedir. Sosyal gvenlik ve dayanmay glendirme yollarndan biridir.
Motifler ise belli sembollerden tremi ve karlkl anlalma ihtiyacna yneliktir. Motiflerin
anlamlar ierisinde bir takm mitolojik kalntlar ve dini inanlarn izlerine de rastlanr.
Bundan dolay motifler, yalnzca bir ss ve estetik unsuru olarak deil, psikolojik ierik
asndan da nemlidir.
Motifler ilevleri, simgesel anlamlar ile bizi tarihsel derinliklere gtrp-tarihi aydnlatmada,
yaayan kltr ile gemii arasndaki ba kurmada en nemli kpr vazifesini grmektedir.
483
TAHTACILAR TOPLULUUNDAN OLAN BALIKESR MERKEZ

TRKAL KY VE EDREMT AMCI KYLERNDE
EVLENDKTEN BR GN SONRA YAPILAN BA BAI
ADETLERNN KARILATIRILMASI
r. Gr. Kazm BBER 173
Ouz KAPLAN 174
ZET
Gnmzde Anadolunun pek ok yresinde kalabalk gruplar halinde yaayan Trkmenler,
Aaeri, Tahtac gibi adlarla anlrlar. Balkesir anakkale il snr ierisinde bulunan
Kazda Trkmenleri de tahtac adyla anlmaktadr. Bu Trkmenlerin tamam alevidir
(Erden, 1995). Kltrel yapsndaki ok eski kltrel unsurlar bugnde btn canllyla
yaayan tahtaclarn giyim kuamlarna baktmzda ayn canll grmekteyiz. Bunun en
gzel rnei, kadnn toplum ierisindeki statsn de yanstt ba ba adetlerinde
grlmektedir. Ba ba deti yeni gelinlere uygulanan bir trendir. Bu almann amac
Balkesir merkez Trkali ky ve Edremit amc kyndeki kadnlara evlendikten bir gn
sonra yaplan ba ba (ba balama) adetlerinin karlatrlmasdr.
Bu ama dorultusunda Trkali Ky ile amc Kynde gzlem ve incelemeler yaplmtr.
Aratrma srasnda kyn ileri gelen kadnlar ba ba ve aksesuarlar hakknda bilgi
vermiler, ayrca gelin olacak bir gen kzn zerinde ba ba (Ba balama) deti
uygulanmtr. almalar fotoraflarla desteklenmitir. Sonu olarak ayn Trk boyundan
olmasna karlk her ikisi de yanyatr (yann yatr) ocana bal olan Tahtac kylerinde
ba ba (ba balama) adetlerine ynelik olarak dokuma, kuma, aksesuar ve balama
ynnden farkllklara rastlanmtr. Aradan geen 70 seneye ramen ad geen kylerde
uygulanan ba ba detinin ayn tarzn koruyor olmas eski deerlerin gn getike
kayboluyor tezinin ba ba deti iin geerli olmadn ortaya koymaktadr.
GR
Tahtaclarn atalarnn XIII-XV. yzyllarda yaam Aaeriler olduklar phesizdir (Smer,
http://www.turkleronline.com). Timur Trkistan' egemenlii altna alnca, yurtlarn terk
173
174
Balkesir niversitesi.
Balkesir niversitesi.
484
etmek zorunda kalan Aaerilerin bir blm ran'a, bir blm de Anadolu'ya yerleti.
Moollarn Anadolu'yu igal etmesi zerine, buraya gelmi olan Aaeriler bu kez Suriye ve
Irak'a g ettiler. Bunlarn bazsnn, Timur'un lmnden sonra (1405) yeniden Anadolu'ya
dnd ve sonradan Tahtaclar olarak anld kabul edilir (http://tr.wikipedia.org).
Akersona (2006) gre Tahtaclar, Anadoluya ilk Trk gleriyle Horasan zerinden
gelmilerdir. Ama yzyllarca zerlerindeki basklar nedeniyle ormanlarda yaamay semi
ve Orta Asya Trk geleneklerini aa kltryle harmanlamlardr. Uzun sre ie kapank
yaamlarn srdrebilmiler ve yaam biimlerini en az biimde bozulmadan
koruyabilmilerdir.
Tahtaclar, Ege ve Akdeniz blgelerinin ormanlk yrelerinde yaayan ve aa iiliiyle
uraan Alevi Trkmenlerdir. Tahtaclar gnmzde daha ok Kahramanmara, Adana, el,
Denizli, Isparta, Burdur, Balkesir, Aydn ve zmir yresinde yaarlar; saylar 400 bin
dolayndadr. (1990). Alevi olmalarna karn Tahtaclar Orta ve Dou Anadolu'daki Alevilere
benzer ynleri ok azdr. nanlarnda ve yaam biimlerinde amanla ilikin kantlarla
Alevi, Bektai, Hurufi, Snni inan ve treleri i ie gemitir. Tahtaclar dinsel ynden iki
kola ayrlrlar. Yann Yatrlar, zmir'in Narldere'deki dedeye, ahaplar de Aydn'n Readiye
bucandaki dedeye baldrlar. Bu iki kolun ortak yanlar Caferiye mezhebine bal olmalar
ve Mehed'deki mam Rza Trbesi'ni tek merci saymalardr. Tahtaclar oymak damgasn
kutsal sayar, bu damgann kendilerini her trl ktlkten koruyacana inanrlar. Aa
iiliinde kadn erkek birlikte alrlar (http://tr.wikipedia.org). Balkesir anakkale il snr
ierisinde bulunan Kazda Trkmenleri de tahtac adyla anlmaktadr. Bu Trkmenlerin
tamam alevidir (Erden, 1995).
Balkesirde Tahtaclarn Yaad Yerleim birimleri
Kaynak: www.balikesir.gov.tr
Balkesir linin byk bir ksm Gney Marmara"da yer almakla birlikte, hem Marmara hem
de Ege Blgesi"nde topraklar bulunmaktadr. Douda Bursa, Ktahya, gneyde zmir,
Manisa; batda Ege Denizi, anakkale ve kuzeyde Marmara Denizi ile evrilidir
(http://www.balikesir.gov.tr).
485
Tablo 1de grld gibi Balkesir ilindeki Tahtaclarn youn olarak yaad
yerleim birimlerinden birisi, Trkali dieri ise Edremit amc kyleridir. Bu iki kyde ayn
Trk boyundan, her ikisi de Yan Yatr (yann yatr) ocana bal olan Tahtac kyleridir.
Tablo 1. Yerleim Merkezleri: Balkesir
Tahtaclarn Youn Olarak Yaadklar Yerleim Birimleri
l
le
Bucak
Ky
Trkali
Pelitky [kark]
Tahtac
Talar
Arta
Balkesir
Edremit
amc
Doyran
Hachasanlar
Kavlaklar
Kzlukur
Mehmetalan
Poyral
Tahtakular
Yassal
Kepsut
Mehmetler
Savatepe
Kongurca
Kaynak: http://www.turkleronline.com/turkler/anadolu_turkleri/tahtacilar/tahtacilar
Merkez
Burhaniye
Balkesir il snrlar iinde yer alan Trkali Ky, Tahtac-Trkmenlerindendir. Trkali

Balkesir Merkeze uzakl 18 km dir. Trkali kynn yerleim tarihi 170180 yllktr.
Arazisinin geni ve tarma elverili olmas ekonomik yapy ykseltmitir. Merkeze yaknlk
ve yurtd g orannn yksek olmas geleneksel yap bakmndan d etkenlere ak olmay
getirmitir (Serez,2006).
Edremit amc ky de Edremite 3 Km uzaklkta olup, 1882 yllarnda yerleik hayata
gemitir. Kylnn geim kayna zeytinciliktir. 225 haneden oluan amc kynn nfusu
850 dir(2000). Bu kyde Trkali ky gibi Tahtac-Trkmenlerindendir (elik, 2006).
Yllarca kapal toplum olarak yaayan tahtaclar, 19. yzyln sonlarna doru yerleik hayata
gemi, Ky enstitleri ve retmen okullar ile aydnlanma ve evreye alma dnemi
balamtr. Yerleik dzene geile birlikte, retim biimi de deimi, giderek zayflayan
Tahtacln (meslek olarak) ve hayvancln yerini tarm almaya balamtr.
Aratrmann Amac
Giyim insann var oluuyla, ncelikle doa koullarndan korunmak amacyla ortaya km
bir olgudur. Gemiten gnmze eitli doal, toplumsal, etik deerlerin etkisiyle biim
deiiklikleri gstererek bugne kadar ulamtr. Ancak zamanla biim farkllklar
gzlenmitir. Bu eitlilikler, ait olduu toplumun folklorik, sosyo-ekonomik yaps,
yaanlan corafya, kullanlan malzeme, iklim gibi nedenlerle olumutur.
486
Kltrel yapsndaki ok eski kltrel unsurlar bugnde btn canllyla yaayan

tahtaclarn giyim kuamlarna baktmzda ayn canll grmekteyiz. Bunun en gzel
rnei, kadnn toplum ierisindeki statsn de yanstt ba balama (ba ba)
adetlerinde grlmektedir. Ba ba deti yeni gelinlere uygulanan bir trendir. Tahtac
Trkmenlerde ba balama treninde birliktelik vardr. rnein, trenin balangcndan
bitiine dein yaplan uygulamalar ayndr. Ancak baa taklan sslerde, aksesuarlarda
farkllklar olabilir (Asan, 1997).
Bu almann amac Balkesir merkez Trkali ky ve Edremit amc kyndeki kadnlara
evlendikten bir gn sonra yaplan ba balama adetlerinin karlatrlmasdr.
EDREMT AMCI KY BA BALAMA DETNDE KULLANILAN GYSLER
Terlik
Kuma zerine altn ve gm dikilmesiyle
yaplm ssl balklardr
Keten
Tlden hazrlanp drtkenar pul oya ile ilenir.
Kenar ksmlarna ise orlon iple kanavie yaplr.
Yrtma
Tlbentlik kumatan dokunmu yazma. Genellikle
beyaz renktedir. Sadece iki ucu pul ve boncukla
sslenmitir. Boyun altndan geip kulaklar da
rtecek kadar byktr. ene altndan geirilip
bata dmlenir. Bir dm atlr
lmeer
enenin altndan alnarak, yanlarda birer engelle
tututurulan ve zerinde yer yer madeni paralarla
boncuklarn salland bir paradr.
487
Yeil eki (Altnl eki)

Yeil ipekli kumatan, eni normal bir aln rtecek
kadardr. U ksmlar bocuk ve pul oyasyla
sslenmitir. Alna gelecek orta ksm zenginliin
lsne gre altnlarla bezenir.
Brmbe
Beyaz tlden 1m1.5m ebadnda, kenar ksmlar
orlon iple saak taklarak hazrlanr. Alna gelecek
ksmda 3 sra boncuk ve pul oyalar yer alr.
EDREMT AMCI KY BA BALAMA DETNDE KULLANILAN GYSLER
Ba balama yandan grn
Ba balama brmbe takl ekli
Ba balama brmbeli arkadan grn
Ba balamann son ekli
488
BALIKESR MERKEZ TRKAL KY BA BALAMA DETNDE

KULLANILAN GYSLER
Kepez iei
Katlanarak erit haline getirilen tlbendin ba
evreleyen ksmna gelin teli ve kuma paralaryla
oluan iekler dikilerek hazrlanr
Uzun Al
Krmz ipek kumatan hazrlanr. 10cm eninde
boyu ise takacak gelinin boyuna gre uzunca
hazrlanr. zeri ve kenarlar pul ve boncuk ilidir .
Uzun Al
Duvak al
1m1m ebadnda olup drtkenar sar pul ve
boncuk oyasyla bezenmitir.
Duvak Yeili
1m1m ebadnda olup drtkenar sadece sar
pullarla hazrlanan tel oyasyla sslenmitir.
Keten Kulak
Beyaz patiskadan hazrlanr, zeri ve kenar
ksmlar pul ve boncuklarla ilidir. Krmz uzun al
ile lleri ayndr.
489
Keten (beyaz olan), Arnlk (al-yeil)

Keten beyaz mermer ahin kumatan kenarlar
pulla rlen tel oyasyla sslenmitir. Arnlk ise al
yeil ipekli kumatan boyuna birbirine eklenerek
hazrlanp alna gelecek yeilin zeri ve u ksmlar
tel oya ile ssldr.
Keten (beyaz olan), Arnlk (al-yeil)
Tomaka
Ban sa ve sol yanndan ene hizasna kadar
sarktlan byk gm paralar takl iki ayr para.
Tomaka yapmnn zorluu ve pahalya mal olmas
dolaysyla her geline taklamayabilir
Goar (Altnl arnlk)

Krmz keten kumatan hazrlanr. Alna gelecek
ksma zenginliin lsne gre en az bir sra
olmak kaydyla altn dizilir. Zlflerin hizasnda
altnlar sallanr .
Tepe Yrtmas
Tlbent bezinden hazrlanp drtkenar ip oya ile
sslenir.
Trkali ky ba balama arkadan grn
490
Trkali ky ba balama nden grn
Keten kulak, uzun al ve Tomaka arkadan grn
Keten kulak, uzun al ve Tomaka arkadan grn
491
Balkesir Merkez Trkali Ky Ve Edremit amc Kynn Ba Ba Adetlerinin

Karlatrlmas
Tablo2. Trkali ve amc Kynde ba balama detinde kullanlan giysiler
Baa Giyilen
Trkali Ky
Terlik
amc Ky
X
Keten
Yrtma (Tepe yrtmas)
lmeer
Arka eki (Al eki)
Yeil eki (Altnl)
Yamak(Yamak)
Brmbe
X
X
Goar
Keten kula
Uzun al
Tomaka
Duvak yeili
Duvak al
Kepez iei
arnlk
Tablo 2 de karlatrmaya tabi tutulan iki kyde, ba balama treninde hangi giysilere yer
verildii grlmektedir. Tablodan da anlalaca gibi ayn Trk boyundan olmasna karlk
her ikisi de yanyatr (yann yatr) ocana bal olan her iki Tahtac kylerinde ba ba
(ba balama) treninde sadece keten, yrtma ve yamak ortak olarak kullanlmaktadr.
Dier giysilerde farkllk mevcuttur.
amc Kyndeki giysiler, genellikle tlbent bezinden, tlden yada ok ince keten
kumalardan yaplmasna karlk, Trkali kynde daha kaln kuma, ipek kullanlyor
olmas ve giysilerin fazlal dikkat ekmektedir.
Ba balama trenini amc kynde "Anabac" ynetir. Anabac, dede veya mrebbi
karsdr. Trkali Kynde ise nyengesi ynetir. nyenge; geline dn sresince
nderlik yapan kocas sa, ilk ocuu lmemi, sz dinlenir, grm geirmi kiilik sahibi,
damadn baba tarafndan en yakn akrabasdr. Bu nitelikleri olmayan kadn ba balama
treni ynetemez.
Ba balama trenine amc Kynde sadece evli kadnlar katlrken Trkali Kynde gen
kzlarda trene katlabilmektedir. Trkali kynde ba balama treninde baa giyilenlerin
hepsi salavatlanarak giydirilir. Buna karlk amc kynde ise sadece keten salvatla
balanr.
492
SONU
Kltrel yapsndaki ok eski kltrel unsurlar bugnde btn canllyla yaayan
tahtaclarn giyim kuamlarna baktmzda ayn canll grmekteyiz. Ba ba ba
balama) deti yeni gelinlere uygulanan bir trendir. Bu almada Balkesir merkez Trkali
ky ve Edremit amc kyndeki kadnlara evlendikten bir gn sonra yaplan ba ba (ba
balama) adetlerinin karlatrlmtr. Karlatrma sonucunda, ayn Trk boyundan
olmasna karlk her ikisi de yanyatr (yannyatr) ocana bal olan Tahtac kylerinde
ba ba (ba balama) adetlerine ynelik olarak dokuma, kuma, aksesuar ve balama
ynnden farkllklara rastlanmtr. Edremit amc kynde aratrma iin grlen
kiilerden ba balama detinin gsterilmesi iin yardm istediimizde 19 yanda gen bir
kza uygulama frsat bulurken, Trkali Kynde bekr kza ba balama uygulanmasnn
doru olmayaca belirtilerek evli bir bayandan yardm alnmtr. Bu ynyle de Trkali
kynn gelenekleri konusunda daha tutucu olduu sylenebilir. Da kapal bir yaam tarzn
benimseyen tahtaclarda eitimin, corafya ve iklimin bu tutumlar konusunda yumuamalara
neden olduu sylenebilir. Aradan geen 70 seneye ramen ad geen kylerde uygulanan ba
ba detinin ayn tarzn koruyor olmas eski deerlerin gn getike kayboluyor tezinin
ba ba deti iin geerli olmadn ortaya koymaktadr.
KAYNAKLAR
*retim Grevlisi Kazm BBER. Balkesir niversitesi Necatibey Eitim Fakltesi
BALIKESR
*Ouz KAPLAN. Emekli retmen. Aratrmac-Halkoyunlar Usta reticisi
http://www.balikesir.gov.tr/pgae_blank1.asp?id=32
http://tr.wikipedia.org/wiki/Tahtac%C4%B1lar
Serez, Mehmet (2006) http://www.turkali.xdn.de/
ELK, Veli (2006) amc Ky doumlu, 60 yanda, emekli, Karlkl
grme,2006,amc, Balkesir
ZER, Hseyin (2006) amc Ky doumlu, 49 yanda, emekli, Karlkl
ZER, Leyla(2006) amc Ky doumlu, 76 yanda, ev kadn Karlkl
MEK,
Glbahar(2006)
amc
Ky
doumlu,
19
yanda,
Karlkl
ZER, Fatma(2006) amc Ky doumlu, 50 yanda, ev kadn Karlkl
KAYA, Zeynep (2006) Trkali Ky doumlu, 57 yanda ifti, Karlkl grme, 2006,
Trkkali Ky Balkesir
DEMR, Esma (2006) Trkali Ky doumlu, 54 yanda ifti, Karlkl grme, 2006,
Trkkali Ky Balkesir
EK, Sultan (2006) Trkali Ky doumlu, 73 yanda ifti, Karlkl grme, 2006,
Trkkali Ky Balkesir
ZDEN, engl (2006) Trkali Ky doumlu, 44 yanda ifti, Karlkl grme, 2006,
Trkkali Ky Balkesir
493
SAYILARAK YAPILAN LEME TEKNKLERNN GYM KUAMDA

KULLANIMLARININ NCELENMES
Ar. Gr. Tuba ITTIR 175
ZET
leme, deiik lifler kullanlarak retilmi dokumalarn ve bazen de kee ve deri yzeyinin
zerine; ipek, yn, keten, pamuk, metal gibi iplikler kullanarak yaplan sslemelerdir. plik
saylarak yaplan ileme teknikleri, dokumann en ve boy iplikleri saylarak yaplan
ilemelerdir. Anadolu halknn giyim-kuam paralarnda, bu ileme tekniklerini grmek
mmkndr. Genellikle ilemeler, gmlek, ilik, don, ukur, yalk, pekir, gecelik,
bartleri, takke, heybe gibi gndelik hayatta kullanlan paralarn sslemesinde
uygulanmtr. Aratrma kapsamnda incelenen kyafetlerde, gyneklerde, hesap ii,
kanavie-apraz ine, goblen ve sarma teknikleri, takkelerde susma, heybelerde susma ve
sarma, bartlerinde dz hesap inesi-verev hesap inesi, sarma, susma teknikleri
uygulanmtr.
Anahtar Kelimeler: Saylarak yaplan ilemeler, kyafetlerde ilemeler.
EXAMINING THE USAGE OF EMBROIDERY TECHNIQUES

PERFORMED BY COUNTING AT CLOTHING
ABSTRACT
Embroidery is a decoration worked on either fabrics produced by using various fibres, or on
felt or leather by using silk, wool, linen, cotton, metal threads. The techniques used by
counting thread are the embroidery done by counting the threads of width and length of the
fabric. At the parts Anatolian people embroidered on their clothing, it is possible to meet this
embroidery. They are mostly applied to such daily materials as shirts, inner shirt, pants,
ukur, handkerchiefs (yalk), hand towels, night gowns, scarves, takke (small hat), saddle
bag as a decoration. At the clothing examined within the study, the techniques of counting,
embroidery canvas cross needle, goblen and rolling at gyneks (shirts), susma technique at
takes, susma and rolling techniques at saddle bags, and plain counting needle diagonal
counting needle, rolling and susma techniques were used.
Key words: Embroidery done by counting, embroidery at clothing
GR
Giyim-kuam insan vcudunu d etkenlerden korumak amacyla ortaya km, aile
kurumunun etkisiyle rtnme ihtiyacna hizmet etmitir.Yaanan srete, gzel, estetik
gibi kavramlarn yansmalar giyim kuamda kullanlm ve bylelikle giyim-kuam sanat
beenisini de yanstarak nemli bir kltrel e haline gelmitir. Bu zellikleriyle giyim175
Gazi niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi, El Sanatlar Eitimi Blm, Nak Eitimi Anabilim Dal
Aratrma Grevlisi.
494
kuam, insan doann tahrip edici zelliklerine kar korumakta, toplumsal bir norma hizmet
etmekte ve sanatsal bir grnm sergileyerek ilevsel bir kimlik kazanmaktadr. Giyimkuam, kiisel deer yarglarnn yan sra olutuu toplumun toplumsal yarglarnn, kltrel
ve ekonomik koullarnn ekil verdii, nemli bir kltr aktarm esidir.
Her toplumun zerinde yaad corafya, oluturduu tarih, kurduu toplum dzeni, rettii
kltr birbirinden farkldr. Farkl kltrlerin kendilerine has zellikleri giyim-kuamn obje,
renk ve biimlerini etkileyip belirledii iin de toplumlarn bir giysi kltrne sahip olduu
sylenebilir.
Giyim-kuam, ait olduu toplumun kltrel zelliklerinin bir sunumudur. Ait olduu
toplumun iklim ve doa koullarn, ekonomik yap ve olanaklarn, gelenek ve trelerini,
deer yarglarn, estetik ve sanatsal zelliklerini, ahlaki deer sistemini yanstr.
Anadolu insann yaam kltr de giysi kltrne yanstmaktadr. Giysilerin geleneksel
ilevleriyle kullanmnn tesine geilerek, giysi zerine yaplan ilemeler ve bu ilemelerdeki
zarafet, teknik ve motif zenginlii Anadolunun yaam zenginliinin bir sonucudur.
leme, deiik lifler kullanlarak retilmi dokumalarn ve bazen de kee ve deri yzeyinin
zerine; ipek, yn, keten, pamuk, metal gibi iplikler kullanarak yaplan sslemelerdir. Elde
veya makinede, ine veya tla, dz veya kabark deiik ine teknikleri yardmyla yaplr.
El sanatlarnn bir dal olarak kabul edilen ileme sanat, insan ihtiyalarn gidermeye dnk,
eitli hammaddelerin kullanld, ortaya kard rne estetik katk salayan ve ekonomik
deer reten bir sanat daldr.
Gelenek, grenek, moda gibi kaynaklardan beslenen ilemeler genellikle ev dekorasyonunda
ve giyim sslemeleriyle aksesuarlarnda kullanlmaktadr.
lemelerde kullanlan teknikler, lemelerde gzlenen uygulama biimleri, ilenecek
dokumay oluturan iplikler zerinde yaplan temel ilemelerdeki sistem dorultusunda be
ana grup altnda toplanmaktadr.
1- Dokumann iplikleri zerinde yrtlen ineler
a) Serbest Stil neler
b) plik Saylarak Yaplan neler
2- Dokumann iplikleri kapatlarak yrtlen ineler
3- Dokumann iplikleri ekilerek yaplan ineler
4- Dokumann iplikleri kesilerek yaplan ineler
5- Dokumann veya dokumalarn iplikleri balanlarak yaplan ineler. (Barta, 1997).
plik saylarak yaplan ineler, dokumann en ve boy iplikleri saylarak yaplan ilemelerdir.
leme tekniinin ve motifin zelliine gre tekli, ikili, l, drtl yada istenilen sayda
dokuma ipliinin saylmasyla yaplan bu tekniklerde ilemeler, dzenli olarak dokunmu bir
kuma grnmdedir.
Saylarak yaplan ilemelerden, hesap inesi (dz- verev hesap inesi) , kum inesi, yzeysel
pesent, pesent, muabak, mrver, cierdeldi, sayl sarma sralar, cierdeldi ve tel krma
teknikleri uygulama yaygnl asndan en yaygn olarak kullanlan ine teknikleridir
495
(Barta,1997). Civanka, hasrine, goblen, kanava- apraz ine, susma ine teknikleri de
saylarak yaplan ileme tekniklerindendir.
Anadolu halknn giyim-kuam paralarnda, bu ileme tekniklerini grmek mmkndr.
Genellikle ilemeler, gmlek, ilik, don, ukur, yalk, pekir, gecelik, bartleri, takke,
heybe gibi gndelik hayatta kullanlan paralarn sslemesinde uygulanmtr.
Bu almann amacn, giyim-kuam paralarnda ssleme amal uygulanan, saylarak
yaplan ilemelerin, teknik, bezeme, kompozisyon ve renk zelliklerinin belirlenmesi
oluturmaktadr.
MATERYAL VE YNTEM
Bu almann materyalini, Anadolu halknn geleneksel giyiminde yer alan, gynek, takke,
heybe, barts gibi paralarda yer alan saylarak yaplan ilemeler oluturmaktadr.
Aratrma kapsamnda incelenen giyim-kuam paralar, hazrlanan rn bilgi formuna,
ileme teknikleri, kullanlan gereler, bezeme ve kompozisyon zellikleri alarndan
ilenmitir. Bu bilgiler deerlendirilerek aratrma bulgular elde edilmitir.
BULGULAR VE TARTIMA
1.Giyim-Kuam Paralarnda Uygulanan Saylarak Yaplan leme Teknikleri
Aratrma kapsamnda incelenen giyim-kuam paralarnda, kanavie (apraz ine), goblen,
susma, sarma, dz hesap inesi, verev hesap inesi, ine teknikleri kullanlmtr. Aratrma
kapsamnda incelenen kyafetlerde, gyneklerde, kanava (apraz ine), hesap ii, goblen ve
sarma teknikleri, bartlerinde dz hesap inesi-verev hesap inesi, sarma, susma teknikleri
uygulanmtr. Sinopta kanavie teknii ile ilenmi gynek yakalar yzl yaka ad ile
bilinmektedir. Bu ileme tekniklerinin karakteristik zellii, dokumann en ve boy
ipliklerinin, kullanlan gerelerin kalnlna uyumlu olacak ekilde ikili, l, drtl 176
sayda ileme tekniinin zelliine gre saylarak ilenmesidir. 177
2. Saylarak Yaplan lemelerin Uyguland Giyim-Kuam Paralar
zellikle i giyimde kullanlan gynekler 178, alvar, takkeler, heybeler,
incelenmitir.
bartleri
giyimde kullanlan kyafetlerde, zellikle pamuk lifinden yaplm kumalar tercih

edilmitir. Pamuk lifinin fiziksel yaps gerei nem ekme yetenei yksektir(Arabac, 2004).
giyimde kullanlan kyafetlerin dorudan insan tenine temas etmesi ve teri emebilmesi
nedeniyle su ve nem ekme kabiliyeti yksek liflerin kullanlmas nem tamaktadr. Ayn
durum aratrma kapsamnda incelenen Sinop yresi gyneklerinde de tespit edilmitir.
Sinopta gemite youn olarak kltr yaplan keten bitkisi ihtiyac karlamak zere life
dntrlm ve dokunarak zellikle i giyimde kullanlmtr. Keten lifi de yksek oranda
176
leme tekniine, kullanlan kuma ve iplik kalnlna gre bu say artabilir.

Saylarak yaplan ileme teknikleri hakknda ilem basamaklar, Prof. Dr. H.rcn Bartann (1997) Trk
lemelerinden Teknikler kitab ile Hlya Kklnn (2002) El lemeleri kitaplarnda detayl olarak
bulunmaktadr.
178
Tokat geleneksel kadn giyiminde gynek saya olarak bilinmektedir.
177
496
nem ekme yeteneine sahiptir. Bu kyafetlerde ileme gereci olarak dokumaya uyumlu bir
grnm salama amacyla ounlukla pamuk iplik tercih edilmitir.
ekil 1. Tokat geleneksel kadn kyafetinden kanavie-apraz ine teknii ile ilenmi sayalar
lemelerde bitkisel bezemelerden stilize edilmi iekler, yapraklar; geometrik bezemelerden

drtgenler, zikzak, ok biimleri kullanlmtr. Kenar bordrlerinde geometrik biimler
bezeyici nitelikte uygulanmtr. Bu kyafetlerde ilemeler gyneklerin etek ucunda, kolun
omuz ksmna yakn blgesinde ve yaka evresinde kullanlmtr. Baz kyafetlerde ilemeler
bu blgede kullanlabildii gibi bazlarnda sadece etek ucunda yada sadece yaka
evresinde uygulanmtr. Yaka evresi ilemeciliine Sinop gynek yakalarnda sklkla
rastlanmaktadr.
lemelerin kompozisyonu yerletirildii blgeye gre deiebilmektedir. Etek ucuna
yerletirildii takdirde kenar bordr zerine bezemeler balantl ve balantsz sralamal
dzende yerletirilmitir. Kolun omuz ksmna yakn blgesinde yer alan ilemelerde kenar
bordr kullanlmamtr. Yine bu blgedeki ilemelerde balantl ve balantsz
sralamalarda kompozisyon dzeni uygulanmtr. Yaka evresi ilemelerinde balantl
sralamal kompozisyon benimsenmitir. Gynein altna giyilen alvarlarda ilemeler
paalarda yer almtr.
ekil 2. Balkesir-Dursunbeyden dz hesap inesi ve verev hesap inesi teknii ile ilenmi
yresel ismi almal gynekler
lemelerdeki renk tercihi yreden yreye farkllk gstermektedir. Sinop gynek

ilemelerinde renk kullanm, btn yakalarda bordo ve siyah renk olmak zere yeil, sar,
turuncu, mavi, beyaz, krmz, mor, pembe renkleri kullanlmtr. Tokat sayalarnda sar,
ak-koyu mavi, kiremit rengi, kahverengi, krmz, yeil, turuncu, Balkesir-Dursunbeyde
turuncu ve mavi renkleri kullanlmtr.
497
ekil 3. Kanavie ve goblen ileme teknikleri ile ilenmi Sinop gynek yakalar
Bartlerde kuma olarak, halk arasnda tlbent ad verilen, en ve boy iplikleri eit kalnlkta
olan pamuklu dokumalar kullanlmtr. Hafif, yumuak, pamuklu olmas ve dolaysyla teri
emebilme zellii tlbentin tercih edilme nedeni olabilir. leme iplii olarak zarif ve parlak
bir grnt salamak amacyla ounlukla ipek iplik kullanlm, ipek iplik yannda pamuk
iplik de kullanlmtr. Bu ipliklerin renk dalmlarnda genellikle tek renk kullanm
yaygndr. Bunun yannda ayn rengin tonlarnn ve ok sayda rengin kullanmlarna da
rastlanmtr. Baz bartlerinde ikili renk kullanm ile ayn rengin tonlarnn kullanmlar
tespit edilmitir. Bartlerinde mavi, turuncu, sar, badem yeili, yeil, kahverengi, eflatun,
yavruaz renkleri kullanlmtr.
ekil 4. Balkesir-Dursunbeyden dz hesap inesi ve verev hesap inesi teknii ile ilenmi namaz barts.
Bartlerinin kullanm amac yreden yreye farkllk gsterebilmektedir. ounlukla

namaz barts olarak kullanlan bu bartler Kastamonu-neboluda gnlk sokak
kyafetleri zerinde giyimi tamamlayc amal kullanlmaktadr. Bu yredeki bir baka
kullanm zellii ise bartlerin rtl biimidir. Bartleri baa rtldnde ilemeler,
vcudun srt blgesine gelmektedir.
ekil 5. Kastamonu-neboluda bartlerindeki ilemelerden grnm
498
lemelerdeki motifler, bartlerinin uzun kenarlarnn orta ksmna tek tarafl olarak
yerletirilmitir. Geometrik biimlerden oluan geometrik bezemeler ile stilize edilmi iek,
yaprak, aa gibi konulardan oluan bitkisel bezemeler tek bana yada birlikte kullanlmtr.
Bu bezemeler ounlukla kenar bordr zerine yerletirilmitir. ncelenen rneklerde
kompozisyonlar ounlukla bordr eklinde, yatay, dikey ve yan yana yerletirilen dzgn
atlamal ve balantl sralamalar eklinde dzenlenmitir. Kenar bordrlerinde balantl
sralamal kompozisyon dzeni uygulanrken, ana motifler yatay, dikey, yan yana yerletirilen
dzgn atlamal ve balantl sralamalarla dzenlenmitir.
Giyimi tamamlayc amal kullanlan, takke ve heybelerde geometrik biimlerden oluan
bezemeler balantl sralamal kompozisyonlarda dzenlenmitir. Takkelerde dokuma olarak
pamuk-keten lifleri, ilemede keten iplik, ileme teknii olarak susma ve ok sayda canl
renk kullanm tercih edilmitir. Heybelerde kl dokuma ve dokumaya uyum asndan
ilemede yn iplik kullanlmtr. leme teknii olarak sarma ve susma teknikleri
uygulanmtr. Sar, krmz, turuncu, lacivert, mavi, siyah gibi ok sayda renk kullanm
gzlenmitir. Geleneksel baklava, eli belinde motifleri heybenin iki ucunda uygulanmtr.
ekil 6. Balkesir-Dursunbeyden takkeler
ekil 7. Balkesir-Dursunbeyden heybe
Sonu olarak Anadolu insann kulland giyim- kuam paralarn ssledii, kendi gzellik
algsn giyim paralarna tayarak yaamn zenginletirdii grlmektedir. ounlukla
geleneksel bezemelerin tercih edildii bu rnlerde halkn ananevi giysi kltr yaatlmtr.
Bu kyafetler aratrlarak Anadolu halknn gemite yaam tarznn giysilere nasl yansd
renilebilmektedir. Sz konusu giysiler ve bu giysilerdeki ilemeler, gnmzn deien
yaam alg, standart ve uygulamalarna uyumlatrlarak devamlln srdrmektedir.
KAYNAKA
ARABACI, Hasan. Elyaf ve plikilik Bilgisi, Devlet Kitaplar Genel Mdrl.
STANBUL, 2004.
BARITA, H.rcn. Trk lemelerinden Teknikler, Gazi niversitesi Mesleki Yaygn
Eitim Fakltesi Yayn No:2, Ankara, 1997.
KKL, Hlya. El lemeleri, Ya-Pa Yayn Pazarlama San. Ve Tic. A.. Turan Ofset.
stanbul, 2002.
499
ADANA YRES KADIN

GYM-KUAMINDA YALIK
Ar. Gr. Ayhan KARAKA 179
Giyim-kuam, ilk alardan bu yana insanolu iin en temel gereksinimlerden biri olmutur.
Yeni kltrler gelitike insanlarn giyim kuam da kltrel deiimden nasibini almtr.
inde bulunulan sosyal normlar, dinsel inan ve deer yarglar, yaanlan corafya, iklim
artlar ve kltr gibi birok koul insan giyim-kuamn etkilemitir.
Btn toplumlarda giysi ile ilgili deer yarglarnn, inanlarn, trelerin, retilen obje, renk
ve biimlerin oluturduu karmak bir yap vardr. Bu kompleks yap, toplumlarn giysi
kltrn oluturur. Toplumlar ve bireylerini eitli ynleri ve boyutlaryla tanmada ele
alnmas gereken nemli yaplardan birisi onlarn giysi kltrleridir. Zira bir toplumun giysi
kltr bize o toplumun zgn ekolojik koullarn, ekonomik yap ve olanaklarn, eitli
gelenek ve trelerini, deer yarglarn, estetik ve sanatsal zelliklerini, etik deerlerini
kapsaml bir biimde tanma konusunda olduka nemli, ovenizmden ve abartdan uzak
salkl bilgiler sunar. Bu bilincin olutuu ada toplumlar kendilerini daha iyi tanma ve
tantabilmek amacyla giysi kltrleriyle ilgili geni kapsaml almalar yapmlar, giysi
mzeleri kurmular, etnografya mzelerinde giysiyle ilgili objelere nemli yerler ayrmlar,
byk koleksiyonlar oluturmulardr (Erden, 1998: 6). Toplumlarn yerleik ya da konarger olup olmadklar, hangi tarihi olaylar yaadklar ve etnolojik kkenleri konusunda
bilgi verirler. rnein bir Trkmen ya da Yrk kyne gidildiinde kimin szl, kimin
nianl,
kimin
dul
olduu
balndan,
giydii
renklerden
anlalr
(http://www.discoverturkey.com/kultursanat/b-h-giysi.html).
Dnya uygarlnn ok nceki devirlerinde arkaik insann kendi toplumunda, ait olduu
kabilede sosyal statsn belirleyen ve giymek zorunda olduu giyimi vardr. Aslnda bu bir
zorunluluktan ok gelenein insanlara sunmu olduu bir yaam biimi anlaydr. Bu durum
sadece ste giyilenler olarak kalmam, ba sslemelerine de yansmtr
(http://www.discoverturkey.com/kultursanat/b-h-giysi.html).
Dier tm milletlerde olduu gibi Trklerde de giyim-kuam nemli bir yer tutmaktayd.
Trk kltrnn en eski kaynaklarndan saylan Divan Lgat-it Trkte Kagarl Mahmut,
Eski Trklerin el tezghlarnda hal, ynl ve pamuklu kumalar dokuduklarn, ipekli
kumalar ise inden getirdiklerini belirtmektedir. Bu eserde ayrca eski Trk giyim, kuam
ve sslenmesine ait birok terim, deyim ve ataszne yer verilmitir (Meri, 2000: 216).
Anadolu insannn gnmze dek gelmi giyim-kuam geleri, yaayan kltr
hazinelerimizdir. Ayrca bunlar, gemi yzyllar iinde olumu giyim-kuam uygarlnn
rneklerindendir. Anadoluda bugn bile geleneklerin srdrld blgelerde, kadnlar
geleneksel giysileri gndelik yaantlarnda hl kullanmaktadrlar (Tansu, 1984: 535).
almamzda Adanada kadnlarn gnlk yaamlarnda ve dier baz gnlerde vazgeilmez
giyim-kuam gelerinden olan yalk zerinde durmaya alacaz. Yalk szc iin
Trke Szlkte: Byk mendil, evre anlamlar verilmektedir. Yine Trke Szlkte
179
ukurova niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm, ADANA
500
evre iin ise: Srma ilemeli mendil anlam yer almaktadr. Derleme Szlnde ise
yalk iin: Mendil, evre anlam bulunmaktadr. Yrede ise yalk bu anlamlardan farkl
olarak; kadnlarn balarna baladklar, tlbentlerin kenarlarnn oya ile evrilmesinden
oluan bir barts olarak bilinmektedir.
Yala, Anadolunun eitli yrelerinde farkl uygulamalar ierisinde rastlyoruz.
zmir/Kemalpaada kz evlenirken dnde gelinin ba kzba olarak dzenlenir.
Kzbana terlik zerine eitli renklerde krep, eki eklinde sarlarak ban arkasndan
balanr. Bunun zerine yalk denilen etraf pullu, canl renkte rt rtlr ve balanr.
Tepeye perpere denilen ba ss konur. Bylece kzba tamamlanr (Krzolu, 1992: 137).
Yalklarn renkleri ve oyalar mevlit, cenaze, dn, gnlk yaam gibi durumlara gre
deiiklik gstermektedir. Ayrca kiinin ya da balanlan yaln rengi ve oyas zerinde
etkili olmaktadr. Yalklarn renkleri ve oyalar Anadolunun birok yresinde olduu gibi
Adana ve evresinde de olduka zengin bir grnm sergilemektedir. Adana ve evresinde
yalklarn renk, oya eidi ve kiinin yana bal olarak nasl bir grnm arz ettiini
inceleyelim.
Yalklar yazma ad verilen polyester cinsi kumatan, genelde 90*90 cm100*100
ebatlarnda hazrlanr. Boncuk oyal olanlarda renklerine bal olarak kire ve sedef ad
verilen boncuklar kullanlr. Boncuk ve mekik oylarnda naylon iplik (kalnna flo iplik
denmektedir) kullanlr. plik oyalarnda ise kanevie iplii kullanlmaktadr. Yalklarn
oyalar oya mili ad verilen millerle yaplmaktadr.
Mevlitlerde ifon, demur, hac resul (daha pahal ve gsterilidir) yalklar balanr.
Mevlitlerde balanlan yalklar genellikle krem renklidir. Buna ek olarak mevlitlerde az da
olsa toz pembe, ak yeil, ak mavi renkte yalklara rastlanr. Mevlit yalklarnn oyas
mekik oyasdr. Bu yalklarda boncuk ve iplik oyalar kullanlmaz. Mevlitlerde balanlan
yalklar kundak yaplarak yani bildiimiz klasik ekilde dm atlarak ba stnden
balanmaz. Dolak eklinde (hoca tarz) balanr. Adana ve evresinde; mekik oyas,
boncuk oyas ve iplik oyas gibi oya eitleri kullanlmakta ve tlbentler bu oyalarla
evrilmektedir (K1, K2, K3, K4, K5, K10).
Dnden sonraki gnlerde yeni gelinler pembe yalk balarlar (K1, K2, K3, K4, K5,
K8).
Cenazelerden sonra len kiinin arkasndan yaplan mevlitlerde krmz ve benzeri canl
renkte yalklar balanmaz, balanmas ho karlanmaz. Bu durumlarda daha ok siyah
renkli yalk balanr (K1, K2, K3, K4, K5, K7).
Mavi yalk, birok trkmze konu olduu zere, abuk solduu iin yani kullanma
elverili olmad iin tercih edilmez (K1, K2, K3, K4, K5).
Gen kzlar gnlk yaamda pembe, krem gibi ak renklerde yalklar balarlar. Bu
yalklar krkma oyaldr (krkma oyas yrede kanavie ipliinin kesilmesiyle yaplan ve
genellikle krmz ya da pembe renkli bir iplik oyas eididir). Bu yalklar yallarn
balamas ho karlanmaz (K1, K2, K3, K4, K5).
501
Yallar genellikle koyu renk yalklar balarlar. Bu yalklarda eskiden genellikle boncuk
oyas kullanlrd; ama gnmzde boncuk oyas nemini byk oranda yitirdii iin
imdilerde boncuk kullanlmadan yaplan iplik oyas kullanlmaktadr. Yallar gnlk
hayatta koyu renk yalklarn yannda beyaz tlbent de kullanrlar (K1, K2, K3; K9).
Hacca gidecek olan ya da hacdan yeni gelen kadnlar dolak eklinde byk beyaz yalk
balarlar. Ayrca hacdan yeni gelen kadn komularna byk, beyaz ve oyasz yalk hediye
eder (K1, K2, K5, K9).
Kundak tarz balama genellikle gnlk yaamda ve dnlerde kullanlr. Cenazelerde
kundak kurulmaz (K1, K2, K3, K4, K5, K6, K9).
Yal kadnlar salarnn salarnn grnmemesi iin beyaz, oyasz tlbenti alnlarna
balarlar. Bu tlbent bone ilevi grr ve i yal ad verilir. yalnn zerine gnlk
yalk balanr (K1, K2, K5, K6).
Cenazelerde len kii kadnsa tabutun stne yalk konur (K1, K2, K3, K4, K7, K8).
Sarlk hastal geiren bebein bana, sarl gesin diye, sar yalk rtlr (K1, K2, K
3, K4, K5, K8).
Kadnlar ldnde balarna yeil ya da pembe yalk balanr (K1, K2, K3, K9, K
10).
ok eskiden gelin ban kadnlar yapard. Renk renk yalklar birbirine balanr ve gelinin
bana konurdu. Buna kepez denirdi (K2, K3, K4, K5, K10).
Yeni doum yapm kadna pembe ya da krmz yalk balanr (K1, K2, K3, K4, K5,
K9).
Dnlerde kna gecesi gelinin banda kna yaklrken bana krmz yalk rtlr (K1,
K2, K3, K7).
Yeni doan bebei al basmamas iin stne krmz yalk rtlr (K1, K2, K3, K4, K
5, K6, K7, K8, K10).
Uygulamalardan da grld gibi yalk Adana ve evresinde yaayan kadnlar iin yalk
giyim-kuamn ve gnlk yaamn vazgeilmez bir parasdr. Yalklarn renkleri, oyalar ve
balan ekilleri yaa gre farkllk gstermektedir. Bu ekilde yalklarda ok zengin bir
eitlilik salanmaktadr. Ayn zamanda yalklar insan yaamnn gei dnemleri olan
doum, evlenme ve lm trenlerinde nemli bir yer tutmaktadr. Gei dneminin zelliine
bal olarak yaln rengi ve oya eidi deimektedir. Sonu olarak yalk, Adana ve
evresinde nemli bir kltrel eitlilik salamakta, yrenin giyim-kuam kltrndeki
nemini korumakta ve kltrel bir zenginlik salamaktadr. Yukarda rneklerini verdiimiz
yalklarn fotoraflaryla almamz sonlandrmak istiyoruz.
502
Fotoraf 1: ne Oyas
Fotoraf 3: atal Oyas
Fotoraf 5: plik Oyas
Fotoraf 2: Mekik Oyas
Fotoraf 4: Boncuk Oyas
Fotoraf 8: ne Oyas (Mevlit Yal)
503
Fotoraf 16: ne Oyas (Hac Yal)
504
Fotoraf 17: ne Oyas (mevlit Yal)
KAYNAK KLER
K1: Hanm GER, 50, lkokul, Adana/Yumurtalk, Ev Hanm.
K2: Cennet KESTEK, 46, lkokul, Adana/Yumurtalk, Ev Hanm.
K3: Asiye KK, 48, lkokul, Adana/Merkez, Ev Hanm.
K4: Sonay KARAKA, 42, lkokul, Adana/Kozan, Ev Hanm.
K5: Trkan YILMAZ, 46, lkokul, Adana/Merkez, Ev Hanm.
K6: Medine KARAKA, 66, lkokul, Adana/Feke, Ev Hanm.
K7: Hatice SERCK, 40, lkokul, Adana/Kozan, Ev Hanm.
K8: Bahar SERCK, 38, lkokul, Adana/Kozan, Ev Hanm.
K9: Fatma SERCK, 45, lkokul, Adana/Kozan, Ev Hanm.
K10: Fadime ELK, 43, Lise, Adana/Merkez, Ev Hanm.
KAYNAKA
DERLEME SZL, Yalk Maddesi, TDK Yaynlar, Ankara, 1993.
ERDEN, Attila. Anadolu Giysi Kltr, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1998.
KIRZIOLU, Neriman Grgnay. Anadolu Geleneksel Kadn Balklar, IV. Milletleraras
Trk Halk Kltr Kongresi Bildirileri, V. Cilt-Maddi Kltr-, Kltr Bakanl
MER, Atanur. Afyonkarahisar Mzesinde Bulunan Tarihi Kyafetler zerine Bir
Aratrma, V. Afyonkarahisar Sempozyumu Bildirileri, Afyonkarahisar, 2000.
TANSU, Sabiha. Anadoluda Geleneksel Trkmen Giyimi, Folklor ve Etnografya
Aratrmalar, Anadolu Sanat Yaynlar, stanbul, 1984.
TRKE SZLK. Yalk Maddesi, C.II, TDK Yaynlar, Ankara, 1988.
. evre Maddesi, C.I, TDK Yaynlar, Ankara, 1988.
http://www.discoverturkey.com/kultursanat/b-h-giysi.html
505
TRK KLTRNDE RENKLER VE ANTAKYA EVLENME

GELENENDE RENKLERN GYM KUAM ZERNDEK
ETKLER
r. Gr. Yavuz KKTAN 180
r. Gr. Deniz KKTAN 181
I. RENKLER
Gemiten gnmze kadar renklerin toplumlar asndan birbirinden farkl anlamlar olmu
ve bu anlamlar dorultusunda grevler yklenmitir.
Afrikada yaayan bir zenci iin iyi ruhu temsil eden siyah renk, Avrupal iin ktl ve
yas ifade eder. Beyaz renk iin bunun tam tersi bir durumu ifade etmek mmkndr. 182
Trk kltr asndan renklerin anlamlarna bakldnda, Trk tarihinin muhtelif
devrelerinde renklerin ynleri ifade etmek iin kullanld grlmektedir. Drt ynn her
biri, ayr bir renk ile anlatlmtr. Bunlardan kara=kuzey, kzl=gney, gk=dou, ak=bat
olarak kullanlmtr.183
Bu bilgilerden yola karak renklerin karladklar anlamlar u ekilde ifade etmek
mmkndr:
Beyaz (Ak)
ncelikle temizlii, safl ifade eden beyaz renk; bykl, adaleti, doruluu da
karlamaktadr. nanlarmz asndan yaklaldnda da beyaz renge bir kutsiyet
yklendii grlr. Ak sal, ak sakall ihtiyar motifi pek ok yerde karmza kar. Bununla
birlikte kefenin beyaz olmas lm artrmas asndan da nemlidir.
Mitolojimizde de beyaz renk akl, bilgelii temsil eden kahramanlara da isim olmutur. 184
Siyah (Kara)
Toplumumuzun siyah renge yaklam ounlukla olumsuz olmutur. Gndzn erri,
gecenin hayrndan iyidir ifadesi, gecenin, dolaysyla karanln olumsuz ynn ok iyi bir
ekilde ortaya koymaktadr. Kara cahil, kara haber, kara gn, karalar balamak vb. hep
olumsuz dnceleri ifade eden deyimlerdir.
Ayrca Trklerde, siyah renk kuzeyin semboldr ve kuzeyin karanlklar lkesi olduu
dncesi kabul grmtr. Kuzeyden esen rzgara karayel denmi ve kn iddeti karak
tabiri ile karlanmtr. lkemizin kuzeyinde bulunan denize de Karadeniz ad verilmitir.
180
Sakarya niversitesi, Devlet Konservatuvar, Trk Halk Oyunlar Blm.

Sakarya niversitesi, Devlet Konservatuvar, Trk Halk Oyunlar Blm.
182
Hayrettin RAYMAN; Nevruz ve Trk Kltrnde Renkler, Milli Folklor, C.7, Yl:14, S.53, Ankara, 2002
s.11
183
Mustafa KAFALI; Trk Kltrnde Renkler; Yrtrk Dergisi, S.42
184
RAYMAN; a.g.e., s.11
181
506
Kara kedi, kara kpek rneklerinde olduu gibi bu renk uursuzluun rengi olarak kabul
edilmitir. 185
Dede Korkut Hikyelerinde de ocuu olmayanlar kara otaa oturtulmulardr. Fakat kara
rengin, dorudan doruya yiit, kahraman ve alp kii manasna geldii ifadeleri de grmek
mmkndr.
Mavi (Gk)
Sessizlik, sonsuzluk, huzur ve duygusall ifade eder. Ayn zamanda mavinin bir tonu olan
Turkuaz Trk rengi olarak bilinir. Denizin ve gkyznn rengi olmas itibariyle sonsuzluk
ve huzur kavramlar bu renk ile karlanr. Karlad bu anlamlar itibariyle de mekanlarda
sklkla kullanlan bir renktir.
Ayrca mavi, nazara kar da koruyucudur. Mavi nazar boncuklar vazgeemediimiz
aksesuarlar iinde en n sralarda gelmektedir. Ancak renkli gzllerin zellikle mavi
gzllerin nazarnn dedii konusunda toplumumuzda yaygn bir inan olduu da
unutulmamaldr. 186
Sar
Sar renk kutsal bir renktir. Bu renk amanizme gre, dnyann merkezinin semboldr.
Tanr lgenin altn kapl saray ve altn renkli taht dnyann merkezini oluturur. 187 Devlet
yaps bakmndan deerlendirilecek olursa, sar renk merkezin hkimiyetini ve kudretini
ifade etmektedir. 188
Ayrca sar szc ounlukla altnla birlikte kullanlr. Gktrk Yaztlarnda da sar altn
ifadesi kullanlr. Altn bilindii zere, kuvvet ve kudretin, hkimiyet ve zenginliin karl
olarak dnya var olduu gnden beri deerini korumaktadr. Sar renk Trk devletlerine
bayrak, bakentlerine, Sar Ordu, ad olmutur.
Bu renk sonbahar artran ve uyarc zellii olan bir renktir.
Yeil
Mitolojimize gre Tanr lgenin yedi olundan birinin ad Yeil Kaandr. Grevi bitkilerin
bymesini salamaktr.189 Yeil renk tabiatn canlanmasn da ifade eder. Dolaysyla gebe
olarak yaayan Trk toplumunun hayatnda nemli bir yeri vardr.
Yeil hayatn, yenilenmenin, deiimin rengidir. Gven veren rahatlatc zellii olan bir
renktir.
slamiyetle birlikte bu renk kutsallk kazanm ve pek ok yerde kullanlmtr.
185
RAYMAN; a.g.e.,
RAYMAN; a.g.e.,
187
RAYMAN; a.g.e.,
188
KAFALI; a.g.e
189
RAYMAN; a.g.e.,
186
s.14
s.15
s.12
s.12
507
Krmz (Al)
Trkler iin nemli renklerden biridir. Bu rengin ate klt ile yakndan ilgisi vardr. Tarihi
kaynaklara bakldnda Trklerin al bayrak kullandklar grlr. Atein kutsall al
bayrakta yanstlmtr. 190
Gelinin beline balanan krmz kurdele bekaretin simgesi olarak grlr. Yine gelinin bana
krmz duvak rtlr.
Ayrca dinamizmin, cokunun, canlln rengi olan krmz edebiyatmzda da sevgiliyi
anlatan ifadelerin rengi olmutur. Akn ve tutkunun rengidir.
Mor
fade ettii anlamlar itibariyle kesinlik gstermeyen mor renk; yaratclk, zgrlk, gzellik,
karamsarlk gibi anlamlar tamaktadr.
Ayrca ihtiam ve lksn son basama olarak dnlr. Kendine gveni temsil eder.
Pembe
ncelii, mutluluu, gen kzlar ve bu kzlarn hayallerini, masumiyeti artran bir renktir.
irinliin ve sevginin simgesidir. 191
Romantizmin simgesi olan pembe renk; kusursuz bir dnyann ve hayaller peinde koulan
bir hayatn da habercisidir.
Turuncu
Krmz gibi da dnk ve heyecan verici olan bu renk canllk, salk, yaratclk, gven,
cesaret gibi kavramlar karlar. nsanlardaki sosyalleme duygularn faaliyete geirir.
Lacivert
Sonsuzluu, otoriteyi, verimlilii simgeleyen bu renk, insanlar zerinde baarl ve gl
imaj brakr. Karizmatik yapy ve inandrcl ifade eder.
II. ANTAKYA EVLENME GELENE VE RENKLER
Hayatn gei dnemlerinden biri olan evlenme, gerek kzn ve erkein sosyalleme srecinin
nemli bir aamasn oluturmas, gerekse aileler arasnda kurulan dayanmay, toplumsal ve
ekonomik ilikiyi belirlemesi ve dzenlemesi bakmndan her zaman ve her toplumda nemli
grlmtr. Ailenin, toplum yapsnn temelini oluturmas, bu birlii salayan evlenme
olayna evrensel bir karakter kazandrmtr. Dnyann her yerinde her aamas, bal
190
191

508
bulunduu kltr tipinin ngrd belirli kurallara ve kalplara uydurularak gerekletirilen

evlenme olay, zellikle tren, tre, adet, gelenek ve grenek bakmndan zengin bir tablo
izmektedir.
Antakyada da evlenme gelenei ierisinde zengin uygulamalardan bahsetmek mmkndr.
Kz istemeden balayarak, dn sonrasna kadar uzanan srete pek ok detin varlndan
sz etmek mmkndr.
Kz isteme, sz kesme, nian gibi srelerden geen gelin ve damat, dn gn yaklatka
daha farkl duygular ierisinde olurlar. Kna gecesinden bir gn nce eyiz alma olay
gerekletirilir. Evden eyizden nce Kuran- Kerim kartlr. Ardndan dier eyalar araca
yklenir; davul zurna eliinde gelinin yeni evine tanr ve gelin odas dzenlenir.
Kna gecesinde de gelin byk bir tepsinin (lakin) iine sokulur. Kna elbisesi bu tepsinin
iinde mutlu bir evlilii olan bir kii tarafndan giydirilir. Gelin iin evin uygun bir kesinde
masa hazrlanr. Masa zerine bir sandalye konur ve misafirlerin gelini daha rahat grebilmesi
iin gelin kna sresince sandalyede oturtulur. Kna yaklaca zaman gelin masadan indirilir
ve lkemizin pek ok yresindekine benzer uygulamalarla kna yaklr. Ancak kna yaklrken
knann zerine yeil bir yaprak konur. Deiimin, canlln ve slamiyet ile birlikte
kutsalln rengi olan yeil renk gelinin yeni hayatna geiini, hayatnn bereketli ve hayrl
olmas dileini ifade etmektedir. Ayn zamanda yeilin kutsiyeti ile ailenin Trk-slam
kltrndeki kutsall anlatlmaya allmaktadr. Kna yakldktan sonra kaynvalide gelini
per ve oynamaya balar. Gelin kaynvalidenin oyunu bitene kadar sayg gerei ayakta
bekler.
Dn gn de tpk kna gecesindeki gibi gelin bir tepsinin iine sokulur ve gelinlik
giydirilir. Geline annesi tarafndan hazrlanan gle gle kebab (kallalen kebab) yedirilir.
Gelin alnaca zaman, kimse tarafndan grlmesin ve nazar demesin diye bana krmz
al rtlr. Yine pek ok yremizde grlen uygulamalarla yeni evine gtrlr. Burada gelin
eve girdikten sonra kapya ivi akmak, bardak krmak gibi baz pratikleri yerine getirir. Bu
pratiklerin birinde kapnn pervazna, o evde ekisin koksun yani uzun yllar o evde yaasn
diye, mayal hamur yaptrr ve hamurun stne de yeil yaprak yaptrr. Bylece yeni
hayatnn manevi olarak huzurlu ve gzel gemesini, evliliinin aalar gibi kkl olmasn
salamay amalar. Ayrca yeil rengin ifade ettii yenilenme, canlanma gibi anlamlar bu
uygulamada yeni kurulan ailenin de kkl aalar gibi bymesi, oalmas, gelimesi
dileini anlatmaktadr.
Dnn ertesi gn gelini ykamak iin eve bir ebe arlr. Dualar ve zlgtlar eliinde
gelin ykanr. Ykandktan sonra geline pembe renkli bir kyafet giydirilir. Gelini ziyaret iin
kendi akrabalarndan iki kii hayrl olsuna gelir. Gelin misafirlerin yanna pembe renkli
elbisesiyle kar. ncelii, mutluluu, ifade eden bu renk, gen kzn hayallerine
kavutuunun da sembol olarak grlr.
Sonraki gnlerde gelini tebrik ziyaretleri balar. Her gn iin gelin ayr renkte elbiseler giyer.
Tebrik ziyaretleri genellikle gn srer.
kinci gn geline mavi renkli elbise giydirilir. lk gn giydii pembe elbiseyle hayallerine
kavutuunu, mutlu olduunu ifade eden gelin, giydii mavi elbiseyle huzurlu olduunu ve
nazardan korunma abasn ifade eder.
509
nc gn ise geline beyaz renkli bir elbise giydirilir. Bu renk elbiseyle gelinin safl,
temizlii, drstl ifade edilmeye allr. Ayrca kefenin beyaz renkte olmas sebebiyle
yuvas iin her trl fedakrla katlanaca ve gerekirse lm bile gze alaca anlatlmaya
allr. Ayn zamanda Trk-slam kltrnde beyaz gelinliiyle girdii evden, beyaz
kefenle kma eklinde anlay genel kabul grmtr.
Eer erkek tarafnn maddi durumu iyiyse tebrik ziyaretleri yedi gn srer. Sonraki gnlerde
geline, bir sra takip etmemekle birlikte farkl renkte elbiseler giydirilir. 192
Gemiten gnmze kadar renklerin toplumlar asndan birbirinden farkl anlamlar olmu
ve toplumlar bu anlamlar hayatn her devresinde yanstmlardr. Antakya evlenme
geleneinde de renkler nemli bir yer tutmu; dn ncesinden dn sonrasna kadar
devam eden srete farkl ekillerde, farkl anlamlarda karmza kmtr.
192
Antakya evlenme kltr ile ilgili bilgiler Aliye Dedemolu, Mzeyyen Kiiolu ve Hatice Kiiolundan
derlenmitir.
510
Halk Kltrnde Giyim Kuam ve Sslenme

Uluslararas Sempozyumu
GENEL DEERLENDRME VE SONU
Deerlendirmede Bulunanlar:
1. Prof. Dr. Can ETL KTEN
2. r. Gr. Sabahattin TRKOLU
3. Uzman M. Tekin KOKAR
Prof. Dr. Can ETL KTEN:
Motif Halk Oyunlar Eitim ve retim Vakfnn Eskiehir Osmangazi niversitesi
ibirliiyle 3 gn sren Halk Kltrnde Giyim Kuam ve Sslenme konulu uluslar aras
sempozyumu gerekletirmi bulunuyoruz. Sempozyumun genel deerlendirmesini yapmak,
salonda bulunan siz deerli bilim insanlarnn sempozyum ile ilgili dncelerinizi almak ve
nerilerinizle gereinde tartmalar dinlemek istiyoruz.
Bu sempozyumda amacmz sadece bildirileri okumak deildi. Katlmclarn konu hakknda
ileri srdkleri grler dorultusunda tartmalar ortaya koymak, bunlara zm ve neriler
kazandrarak hayata geirmekti. Bu sempozyumda sunulan bildirilere ait yaynlanacak olan
Sempozyum Kitabn bu alanda almalar yapan kiilere k tutacak bir belge niteliinde
brakabilmeyi ama edindik. Bildiiniz gibi halk kltr halklarn kendilerine zg
yarattklar kltrdr ve bu kltr ierisinde birey ulusla kimlii erevesinde gelenek ve
greneklerinde kendini ifade eder. Tarihsel geliim srecinde ve sosyal olgu ierisinde
bunlarn gelimesi ve ekillenmesi sz konusudur. Bir sivil toplum kuruluu olarak Motif
Vakf, aratrma ve ada olmay kendine ilke edinen, grev edinen bir niversitenin ats
altnda gerekletirdii bu sempozyumla halk kltryle ilgili aratrmalar ve tartmalar
ortaya koymak, bunlar yaymak, retmek ve elbette ki korumak asndan nemli alma
sergilemitir. Bu sempozyumla, her iki gzide kurulu ve bu kurumlarn yneticileri kltrel
deerleri korumak adna nemli bir almay yerine getirmiler, bu konuda maddi ve manevi
desteklerini esirgememilerdir.
Deerli konuklar, bunu sylemekten kvan duyuyorum ki, zellikle Motif Halk Oyunlar
Eitim ve retim Vakf bir sivil toplum rgt olarak bu sempozyumlarn gereklemesinde
bata ok deerli bakan Sayn Zeki Baykal olmak zere btn ynetim kurulu yeleri,
danma kurulu yeleri ve sekreteryas maddi ve manevi anlamda ok byk bir zveride
bulunmulardr. Motif Halk Bilim Sempozyumlarn her yl farkl bir konuda ve farkl bir
niversitenin ats altnda uluslar aras alanda gerekletirmeyi bir gelenek haline getirmitir.
stanbul Teknik niversitesi, Gaziantep niversitesi, Sakarya niversitesi, stanbul
niversitesi ve 2 kez Kocaeli niversitesinde gerekleen Motif Halk Bilim Sempozyumlar
kltre hizmette mesafelerin engel tekil etmeyeceini bir kez daha gstermitir. Bu yl ise
Eskiehir Osmangazi niversitesi ats altnda Sayn Rektrmzn himayesinde ve
niversite yetkililerinin zverili almalarnda 3 gn sren muhteem bir sempozyumu daha
sonlandrabilmi olmann mutluluu ierisindeyiz.
Tabii ki bu sempozyumun olumlu grdmz ynleri olduu kadar tarafnzdan olumsuz
ynleri de grlmtr. te bu olumsuzluklar burada dile getireceiz ve gerekleecek olan
bir sonraki sempozyumda bu olumsuzluklar ortadan kaldrp eksiklerimizi tamamlama
511
yoluna gideceiz. Yine, sempozyumun olumlu ynlerini de burada yeniden konuacaz.

Sahsm olarak uluslararas bu sempozyumda yabanc katlmclarn saysnn daha fazla
olmasn isterdim. Ayrca aramzda bulunan uluslar aras katlmclarn tercmelerinde daha
teknik bir donanmn bulunmasn arzu ederdim. Kendilerini zaman zaman anlamakta ve
kendilerine ynelttiimiz sorular aktarmakta sorunlar yaand.
Yine burada bir teekkr daha iletmeden geemeyeceim. Aramzda bulunan yabanc
konuklarmzn tm ulam masraflar Motif Vakf tarafndan karlanmtr. Bu konuda
hissettikleri mecburiyet iin ben halk kltr adna bata Motif Vakf Bakan Sayn Zeki
BAYKALa kranlarm sunuyorum. Bildiiniz gibi sempozyum 3 ayr seksiyon halinde
gerekleti. Tabii ki 3 ayr salonda gerekleen oturumlar takipte hepimiz biraz zorlandk.
Takip edebildiim kadaryla, sunulan bildirilerde terminoloji konusunda belli bir izgide
bulunulmas gerektiini hissettim. Eer belli bir izgide bulunulabilseydi terminolojinin ve
terimlerin ifade ettii kavramlar alglamakta tereddtler yaanmam olurdu. Ayrca ayn
bildirinin iki kii tarafndan sunulduunu grdk. Bu tr tebliler elbette ki deerli
teblilerdir. Ancak burada bildirinin gerek sahibini kim olduunun alt sanrm izilemedi.
Eer bu bildiriler tezlerden teekkl eden bildiriler ise burada tez sahibinin adnn mutlaka
sylenmesi ve danmanna teekkr edilmesi gerekirdi diye dnyorum. Yine baz
bildirilerde gnmzle ilgili belgeleme yapan bilim adamlarnn giri nitelerinde arkeoloji
ve sanat tarihine ok geni yer vererek alan dnda baz hatalarn ortaya kmasna neden
olundu. Dinleyici olarak bizler aktarlmak istenen gerek konuyu kavramakta glk ektik.
Poster sunumlarda ise resim, fotoraf ve ekil ayrmnn yaratm olduu bir kaos sz konusu
oldu.
Deerli katlmclar zellikle gen arkadalarda tank olduum bir durumu sizlerle paylamak
istiyorum. Bildiri ok geni olabilir. Zaten bu bildiriler yaynlanacak ve yayn haline
geldiinde ilgililer bildiri ile ilgili tm ayrntlar kitaptan okuyabileceklerdir. Ancak
bildirinin sunumu srasnda uzun uzun tariheler, kaynaklar gibi aktarmlarda bulunmak
yerine sunumu zengin bir grsel malzeme ile yapmak ok daha nemli olacaktr diye
dnyorum. Ayrca yine gen arkadalarn bildiri sunumu srasnda bildiriyi okumaktan
ziyade vcut diliyle anlatarak, grsel malzeme ile destekleselerdi ok daha iyi olurdu.
Baz bildirilerde ise konu, ilgili grsel malzemelerin mankenlerin zerinde sergilenmesi ile
bizlere aktarld. te bu ok gzel bir uygulama oldu. zellikle bu konuda Bulgaristandan
katlan bilim adamnn da konu aktarmnda ayn yolu takip etmesi ok gzel oldu. Neyin ne
olduu dinleyiciye ok daha kolay geti ve tartmaya zemin hazrlanm oldu. Yine
oturumlarn sonunda ok fazla soru yneltilmediini ve tartmalarn yaplmadn da
grdk. Oysaki tartmalar sonucunda kart fikirlerden bir sonuca varlmas sz konusudur.
Bilimin amac aratrmak, ortaya koymak, tartmak ve uygulamaktr. Bu tartmalarn yeterli
dzeyde ve yeterli ekilde yaplmadn mahede ettim. Tabii bu grlerim takip
edebildiim oturumlar ile ilgili. Bata da sylediim gibi sempozyumun 3 ayr salonda
gereklemi olmas bilim adamlar asndan ve dinleyiciler asndan takipte byk sknt
yaratt.
Yine deinmek istediim bir konuda Sayn Rektrmzn affna snarak gerek alta ve
gerekse sempozyum sresince oturumlarda niversite retim grevlilerini youn bir ekilde
grememi olmamzdr. Bu sempozyumda rektrlk grevlileri dnda ilginin az olduunu
mahede ettik. Gnl isterdi ki, Osmangazi niversitesi mensuplar gerek dinleyici baznda
ve gerekse retim elemanlar ve bilim adamlar baznda bu sempozyuma itirak etmi
512
olsalard. Sempozyuma ilikin genel deerlendirmemi ksaca zetleyecek olursam. 3 gn

sresince ok gzel bildiriler dinlediimi syleyebilirim. Bu sempozyumun alana byk
katklar salayacaktr. Szlerime son vermeden ve deerlendirmede bulunacak dier
hocalarmza sz brakmadan nce Motif Halk Oyunlar Eitim ve retim Vakf Ynetim
Kurulu Bakan Sayn Mehmet Zeki BAYKALa, Motif Vakf Danma Kurulu yelerine,
Ynetim Kurulu yelerine ve tabii ki Eskiehir Osmangazi niversitesi Rektrlne,
alanlarna ve bu sempozyumun gereklemesine katk veren tm kurum ve kurululara 30
yl Trk Halk Mziine hizmet etmi bir halk mzii sanats olarak kranlarm arz etmek
istiyorum. Sz Sayn Sabahattin TRKOLUna brakyor ve hepinize sayglar sunuyorum.
r. Gr. Sabahattin TRKOLU:
Deerli katlmclar; bizler Motif Vakf Danma Kurulu yeleri olarak bu sempozyuma
hazrlk almalarmzda srekli tekrarlanm konular yerine daha tematik ve lokal bir konu
tespit etmek istedik. Halk Bilimi ierisinde yer alan konulardan birini ele alalm ve enine
boyuna ileyip tartalm istedik. Bu gne kadar halk giyim kuam konusunda derli toplu bir
almann yada yaynn olmam olmas, bu yl sempozyum konusu olarak Halk Kltrnde
Giyim Kuam ve Sslenme konusunun ilenmesine vesile oldu. Kesin olarak inandm bir
ey var ki oda bu sempozyumda sunulan bildiriler yayn haline dntnde alannda aranan
en deerli yaynlardan birisi olacaktr. Evet, bu sempozyum gerekten amacna ulamtr.
Her eyden nce konu eitli ynleriyle ele alnmtr. Her ne kadar birbirine benzer bildiriler
olduysa da, bildirilerin ana tema olarak halk kltryle ilikilendirilmesi bakndan nemli
bildiriler olarak karmza kt. Konuya uzak bildiriler ise aznlktayd. Motif Halk Bilim
Sempozyumlarnda bu gne kadar eriilen akademik seviyeyi bu sempozyum ile daha da
atmz dnyorum. Bu yl sempozyumda kaynak aratrmas ve saha aratrmas daha
younluktayd. Gerek kaynaklar, bir ok bildiri sahibi tarafndan burada bizlere bire bir
sergilendi. Elbette ki sempozyumda rastlanan olumsuzluklarda oldu. Biraz nce Sayn Can
ETL hanmefendi sizlere detaylca bu olumsuzluklardan bahsetti. Ancak bende bu
olumsuzluklardan birine zellikle deinmek istiyorum. Sempozyuma ynelik gelen youn
katlm talebi dolaysyla sempozyum 3 ayr salonda ayn anda gerekleti. Bu youn bavuru
akas bizleri mutlu da etti. Ancak zaman darl sebebiyle bu kadar gzel konularn
ilendii bildirilere bu sempozyumda yer vermemek hakszlk olurdu ve mecburen 3 gn
sren sempozyumda 3 ayr seksiyon gerekletirmek durumunda kaldk. Keke
sempozyumun gn sresi biraz daha uzun olsayd. akmalar dolaysyla deerli bir ok
bildiriyi dinleme imkan bulamadk. Baz bildiri sahibi arkadalarmzn konuyu
derinlemesine aratrdklarn, imdiye kadar ilenmemi konular ele aldklarn ve gerekten
ok yi hazrlanm olduklarn grdm. Kendilerini gerekten takdir ediyorum. Ancak baz
arkadalarmzn ise konuyu ele al ekillerinden konuya yabanc kaldklarn ve yanl
tehislerde bulunduklarn grdm. Savunduum bir konu var ki; bu sempozyumda sunulan
bildiriler yayn haline getirilirken bildiri sahipleri tarafndan yaplan dzeltmelerle birlikte
yaynlanmaldr. Bildiri ile ilgili yaplan tartmalarda bildiri sahibi tarafndan yaplan
eletirinin hakll kabul edilmi ve bildiri sahibi tarafndan dzeltme ihtiyac domusa
bildiri mutlaka kitaba dzeltilmi haliyle girmelidir. Unutulmamal ki bu kitap bizlerden
sonraki jenerasyonlar iin bir kaynak tekil edecektir. Yanll tespit edilmi bir konu
dzletilmeden bu kitaba girecek olursa yanl en bata yapm oluruz. Bu sebeple ben tm
katlmclardan mmkn olduunca bildirilerini bir kez daha gzden geirmelerini rica
ediyorum. Teekkr ederim.
513
Uzman M. Tekin KOKAR

Benden nce sz alan deerli hocalarmz sempozyum deerlendirmesine ynelik o kadar
gzel aklamalarda bulundular ki bana syleyecek sz kalmad. Ancak sempozyum ile ilgili
bir iki tehisimi belirtmek istiyorum. Uzun yllardr halk kltrnn ierisinde olmama
ramen halkn giydii giysilerle halk danslar topluluklarnn giydikleri giysiler arasndaki
farkllklar her zaman grm ve anlatmaya almmdr. Bence bu sempozyum bu
konudaki ayrmn ok gzel bir rnei oldu. Maalesef ki, halkmz her zaman halk
oyuncularmzn giydii kyafetler gibi giyinmiyor. Halk oyunlar kyafetleri genellikle
derleme toplama kyafetlerdir. Ben bu tr kyafetlere Grlek giysileri diyorum. nk
1970li yllarda bu giysilerin ilk yapm aamalarnda nasl derlenip toparlandn,
kumalarnn nasl oluturulduunu iyi biliyorum. Bu sempozyum sayesinde umarm halk
giysileri hakknda halk oyunlar camias da bilgilenmi olur ve yanllardan dner. Sylemek
istediim bir dier konu; Eskiehir Osmangazi niversitesi genellikle tp ve mhendislik
arlkl alan bir niversite. Halk Bilimi alannda alan ok fazla arkadamz maalesef
yok. Rektrle bal bir birim olan Halkbilim Aratrma ve Uygulama Merkezi olarak bizler
Halk Bilimi alannda almalar yapyoruz. Ancak Merkezimizin tm ynetim kurulu yeleri,
genel kuruldan arkadalarmzla ksacas tm ekibimizle buradayz. Her eyden nce
bilmenizi isterim ki, Sayn Rektrmzn byk desteiyle bu sempozyuma katkda
bulunabilmi olmak bizler iin byk bir onurdur. Kusurlarmz vardr, ancak derim ki sr-i
lisan ettik ise affola. Son olarak tm katlmclara aramzda bulunduklar ve bizleri
onurlandrdklar iin teekkr ediyorum. Ve sz Can ETL hocama brakyorum.
Prof. Dr. Can ETL KTEN:
Deerli katlmclar; ben sz yeniden almken savunduum bir konuyu sizlerle paylamak
istiyorum. ahsm olarak bildirilerin bildiri salonunda elde edilmi olan dier bilgiler
dorultusunda yeniden yazlmasna iddetle kar kyorum. Bilim adam gerekli almasn
yapar, kaynayla aratrr, atflaryla konusunu iler ve bildirisini sunar. Bu sunum kiinin
kendisini balar. Eksik veya yanl bilgiler ieriyorsa o ekliyle yaynlanr. Bir sonraki
yaynda ise dzletmeleri verilir.
imdi ise, 3 gn sresince devam eden sempozyumla ilgili salonumuzdaki siz deerli bilim
adamlar ve katlmclarn sempozyum deerlendirmesine ynelik bizi aydnlatacak, bizlerin
eksikliini syleyerek gelimeye doru itecek grlerinizi almak istiyorum.
Prof. Sabri YENER
(Erciyes nv. Gzel Sanatlar Fak.):
ncelikle ben Motif Halk Oyunlar Eitim ve retim Vakf ile Eskiehir Osmangazi
niversitesini bu baarl organizasyondan dolay kutluyorum. zellikle yaynlanacak olan
Sempozyum Kitabnn alana byk faydalar salayacana inanyorum. Bu kadar kapsaml
ilk kitap olma zelliini tayacak olan Halk Kltrnde Giyim Kuam ve Sslenme
Uluslar aras Sempozyumu Bildiriler Kitab hatalardan arndrlm bir kitap olmaldr diye
dnyorum. Elbette ki bir sempozyum bildirisi hatasz hazrlanmal ve o ekliyle sunularak
kitapta baslmaldr. Ancak hepimizin bildii gibi sempozyumlarda bildiri sunumlarndan
sonra salondaki katlmclar tarafndan bildiriye ait soru cevaplar ile katklar yaplr ve
bildiriye ait tartmalar gerekleir. te burada bildiriye yaplan katklar, dzeltmeler v.s. sz
konusu olur. Eer bu tartmalar kitapta yaynlanmaz ise bu ok byk bir hata olur. Sayn
514
Sabahattin TRKOLUnun da syledii gibi bildirilerin tekrar gzden geirilmesi gerekir

diye dnyorum. En azndan bir haftalk bir sre ierisinde bildiri sahibince kabul edilmi
dzeltmeler yaplarak gelecek kuaklara doru bilgiler aktarlm olacaktr.
Yrd. Do. Dr. Rabia UKUN
(Ege nv. Trk Dnyas Aratrmalar Enstits):
Bildiriler sunulduktan sonra tartmalarn yaynlanacan sylediniz. Ancak mzakere ve
tartmalarn yaynlanabilmesi iin her bildiriye 3 raportr seilmeli. Bildiriler okunur ve
mzakere raporu ad altnda her bildiriye ait 3 rapor toplanr. Her raporda raportr
tarafndan bildiriye ait olumlu yada olumsuz eletiriler bildiriye eklenmelidir. Isparta
Sleyman Demirel niversitesinin dzenledii bir kongrede bu uygulama yapld. Bence
Motif Sempozyumlarnda da byle bir uygulama getirilebilir.
Yrd. Do. Dr. Blent KURTOLU
(.T.. Trk Musikisi Devlet Konservatuar):
Bende, bu sempozyumun konusu itibariyle ok yararl olduu dncesine sahibim. zellikle
alanmz ve halk oyunlar camias asndan byk neme sahip. Ancak halk oyunlar
etkinliklerini ve faaliyetlerini tm Trkiye genelinde yrten kurum ve kurulularn burada
bulunmamalar benim iin bir zntdr. nk zellikle Milli Eitim Bakanl, Trkiye
Halk Oyunlar Federasyonu ve Kltr ve Turizm Bakanlnda ok geni manada yaplan
halk oyunlar yarmalarnda giyim kuam ok byk bir problem olarak karmza
kmakta. Bu nedenle bu sempozyumda sunulan bildiriler, tartmalar ve sonular hakknda
bu kurumlara da bilgi verilmesi gerektiini dnyorum. Teekkr ederim.
Prof. Halil BUTTANRI
(Eskiehir Osmangazi nv. Fen Edebiyat Fakltesi Dekan)
ncelikle ok baarl geen bu sempozyuma emei geenleri kutluyor ve teekkr ediyorum.
niversitemiz yeni bir isimle 1993 ylnda kuruldu. Ancak baz blmlerimizin kuruluu
1970li yllara rastlyor. u an niversitemizde Halk Bilimine uygun bir yap yok. Ama bu
yaplanma ile ilgili almalarmz var. niversitemizde Trk Mzii Konservatuar
blmnn almasna ynelik hazrlklarmz yaplyor. Sayn Rektr Yardmcmz bu konu
ile ilgili grevlidir. Ancak halen eitim vermekte olan Trk Dili ve Edebiyat Blmmz
mevcut. Bu blmde yer alan retim yelerimizin ve retim grevlilerimizin niversite
ierisindeki iletiim kopukluu dolaysyla bu sempozyum hakknda bilgilendirmeleri
salanamad. Bu sebeple sanrm itirak yetersiz kald. Bu sebeple niversitem adna bu
sempozyuma akademik olarak ok fazla destek veremediimizi syleyebilirim. Yaynlanacak
olan Bildiriler Kitab hakknda da birka ey sylemek istiyorum. Sempozyum kitaplarnn
yaynna ynelik bizlerin son yllarda izledii bir yntem var. Karlatrmal Edebiyat veya
Trk Dili Edebiyat blmlerinde gerekletirdiimiz sempozyumlarda bildiriler sunulduktan
sonra hakemlere yeniden gnderiliyor. nk bildiri zetleri genelde acele ile hazrlanm,
konuyu ok fazla aktaramayan ierie sahip zetler oluyor. Sunun sonrasnda bildiri
sahiplerine 10-15 gnlk bildiri teslimi iin ek bir sre veriyoruz. Bu sre tamamlandktan
sonra gelen bildiriler alandaki hakemlere gnderiliyor ve yayna uygunluu konusunda onay
alnyor. Tpk hakemli dergilerde makale yaynlar gibi bir uygulama takip ediliyor. Motif
Vakf Yaynlarn inceleme frsat buldum. Btn samimiyetimle sylyorum ki gayet kaliteli
515
ve gzel almalar. Bu sempozyum kitabnn da ayn kalite ve gzellikte yaynlanacana

olan inancm sonsuz. Teekkr ediyorum.
Prof. Dr. Taciser ONUK:
Ben artk bamsz bir Profesrm. Hibir kuruma bal deilim. 2002 2005 yllar arasnda
Babakanlk Atatrk Kltr Dil ve Tarih Yksek Kurumunun ilk kadn bakan olarak grev
yaptm. 2005 yl Kasm ay sonlarnda Trk Kltrnn Dnya Kltrne lgi ve Katklar
konulu uluslar aras bir kongre gerekletirdik. Bu kongrede uyguladmz ok ilgin bir
yntem vard. Ben bu yntem hakknda sizlere bilgi vermek istiyorum. Trk Halk Kltrn
16 konu bal altnda snflandrdk. Dil, tarih, edebiyat, folklor v.s. gibi. Her konu ile ilgili
15 bilim adam tespit ettik. Bu 15 bilim adamndan 4 tanesi esas bildiriyi ayr ayr
hazrladlar. Bir nevi bildiri sipariinde bulunduk. Uzmanlarmz bildirileri hazrladlar. Ayr
ayr hazrlanan 4 bildiriyi de 10 danmana gnderdik. Danmanlar incelemelerini yaptlar ve
bildiri sahiplerine bildiri ile ilgili mutabk olmadklar konular aktararak, kongrede bildiri ile
ilgili tartma konularn belirleyerek bildiri sahibine ilettiler. Kongrede bildirileri hazrlayan
4 uzman hocamz yarm saat sreyle bildirilerini sundular ve 10 danmanmzda bildiri ile
ilgili grlerini sunarak tarttlar. Byle bir uygulama ortaya gerektende ok yararl
sonular kard. Ayn zamanda katlmclarda konu ile ilgili katklarda bulundu. Bu
uygulama sonucunda 16 adet muhteem kitap yaynland. Bu yntemi u anda bir ok
niversite uyguluyor. Bildirinin tamamn alp tartma ortamn yaratyor ve o tartmalarn
sonularna gre bildiriler kitapta yaynlanyor. Benim son bir nerim daha olacak. Bir
sonraki sempozyumda Halk Kltrnde letiim konusu ilenmeli diye dnyorum.
letiimimizi gerekten kaybettik. Ancak Anadolu insan bu iletiimi hala yaatyor.
Sayglarmla.
Prof. Dr. Hatice RCN BARITA
(Marmara nv. Fen Edebiyat Fak.)
Bu sempozyumla aslnda bir durum saptamas yaptk. Halk kltrnde giyim kuam ve
sslenme konusunda neredeyiz bunu tespit ettik. Yanlyla dorusuyla bu konuda
eksiklerimizi tespit ettik. Bu adan gerekleen bu sempozyumun byk yararlar saladn
dnyorum. Bu sempozyum kitab yaynlandnda ise bu alandaki bilim insanlarna byk
katk salayacak. Elbette ki bu kitap gelecek nesiller iinde byk nem tayor. Bu sebeple
ben de diyorum ki, sunulan bildirilerde mutlaka bildiri sahibi tarafndan gerekli dzeltmeler
yapldktan sonra kitapta yer almaldr. Ayrca bu sempozyum uluslar aras olduuna gre
yabanc katlmclara da teekkr etmek gerekir. I would you like to thank you very much
for your coming, for your very interesting papers. It was a pleasure to be with you. I hope you
help learning something.
Yrd. Do. Dr. Il ALTUN
(Kocaeli nv. Fen Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm)
2004 ve 2005 yllarnda Uluslar aras Motif Halk Bilim Sempozyumlarn Halk Kltrnde
Deiim ve Halk Kltrlerini Koruma Yaatma ve Gelecee Aktarma konular ile Kocaeli
niversitesinde gerekletirmitik. Her iki sempozyumu da yine komitedeki hocalarmzla
gerekletirmitik. Her iki sempozyumunda kitap bask almalarn ben hazrlamtm.
Kitaplarn bask aamasnda bizlerde burada aktarlan konulara titizlik gsterdik. zellikle
bildiri teslimlerinde yaanan sre amlar ve baz bildirilerin ieriindeki zayflklar
516
dolaysyla 2005 ylna ait kitap basks gecikmeye urad. Ben gerek Motifin ve gerekse
niversitemin bu konudaki titizliini vurgulamak adna bu aklamay yapma gerei duydum.
Tebliler, sempozyumdaki sunumlardan sonra mutlaka gzden geiriliyor. Kitaba, mutlaka
yaznn tm sorumluluunun yazara ait olduu hususunda bir not dyoruz. Sempozyum
kitaplarnn yayn aamasnda titizlikle alldn belirtmek istedim. Teekkr ederim.
Prof. Dr. Atilla YILDIRIM
(Eskiehir Osmangazi niversitesi Rektr Yardmcs)
Sosyal Bilimlerde bildiri hazrlama kurallar ya da sempozyuma ait kitapta yaynlanma
kurallar nelerdir bu konuda ok fazla ey syleyemem. Ancak benim daha aina olduum
Tp alanna gre farkl olduunu gryorum. Tp kongrelerinde uyguladmz yntemden
sizlere ksaca bahsetmek istiyorum. ncelikle Tp kongrelerinde kiilerden belli bir tarihe
kadar gndermeleri art tutularak abstract istenir. Kabul gren zetler kongreden nce yayn
haline getirilir ve kongreye katlan katlmclarn antalarnda Abstract kitab da yer alr.
Dolaysyla izleyenler konuyla ilgili ksa bir bilgi sahibi olurlar ve ona gre salonlarn
seerler. Sunumda ve tartmalarda bildiri sahibi tartmalar dorultusunda bildirisinde
gerekli dzeltmeleri yapar ve hakemli bir dergiye gnderir. Hakemlerin eletirileri
dorultusunda yeniden dzletmeler yapldktan sonra atf olabilecek nitelie ulam olur ve
kongre kitabnda yaynlanmaya hak kazanr. Ltfen yanl bilgiler ieren, eletirilmemi ya da
tartmalar dzeltilmemi bilgileri rencilerimize, ocuklarmza, topluma ve hatta dnyaya
aktarmayalm. Burada nemli olan bir dier konuda bir sempozyumun daya kongrenin
devamlldr. Kii, her yl mnferit olarak dzenlenmekte olan bu bilimsel toplantlara
ynelik hazrlklarn belirler ve almalarn o dorultuda ynlendirir. Motif Vakf
tarafndan gerekleen bu Halk Bilim Sempozyumlar bana gre bu alanda nemli bir boluu
dolduruyor. Srekliliin esas alnm olmas ok nemli.
Yrd. Do. Dr. H. Feriha AKPINARLI
(Gazi nv. Mesleki Eitim Fak.)
Ben, Motif Vakfn ailem olarak gryorum. Bu sebeple ncelikle Motif Vakfna ve
Osmangazi niversitesine bu sempozyumdan dolay teekkr etmek istiyorum. Sempozyum
ile ilgili davet geldiinde faklteden arkadalarmn bana srekli sorduklar bir soru vard.
Bildirilerimizi hangi formatta hazrlayacaz diye. Benim nerim bundan sonraki
sempozyumlarda Motif Halk Bilim Sempozyumlarna ait bir format belirlensin ve internet
sitesinden ilan edilsin. Bu katlmclar iin ok nemli bir konu. nk bir kiinin bildiri 5
sayfa, bir dierinin ise 30 sayfa oluyor. Ya da bir bildiride 10 resim var bir dierinde 30
resim. Yani bildirilerin hazrlanma ya da yazm kurallar olmad iin bir standart
yakalanamam oluyor. Motiften ricam ltfen bu konuda bir alma yaplsn ve 2007 ylnda
gerekletireceiniz sempozyum iin nternet Sitenizde bu format ilan edilsin. Teekkr
ederim.
Tahir BAKAL (Armelit Kostmclk)
stanbul Teknik niversitesi Trk Musikisi Devlet Konservatuar Trk Halk Oyunlar
Blmnn ilk mezunlarndanm. Sempozyumda ilenen Halk Kltrnde Giyim Kuam
ve Sslenme konusu camia adna byk nem tayor. Benim bu sempozyuma ilikin
eletirmek istediim ey bildiri sahiplerinin sunum srelerine sadk kalmamalardr.
517
Sempozyum yrtme kurulu tarafndan bizlere sunumlarmz ile ilgili verilen sre 15 dakika
ile sabittir. Oysaki benim grdm sre mefhumunun dikkate alnmamas sebebiyle baz
bildiriler sre bitti iin yarda kesildi, ya da sonu aklanamad iin konu anlalamad ve
dinleyicilerin konu hakknda tartmasna olanak verilemedi. Bir dier eletirim ise, bir
kostm paras ya da giyim kuam ile ilgili herhangi bir para hakknda bildiriler yer ald.
Ama bu paralarn detaylarna inilmedi. rnein, bir bindall, bir gm kemer ya da bir
yrenin kostm hakknda bilgiler aktarld. Ancak bu aktarmlar ok yzeysel yapld.
Oysaki halk kltrnde hibir ey tesadf deildir. Bu paralarn zerindeki motiflerin,
kesimlerin, ekillerin anlamlarn, parada yer alan oyann ya da orapta yer alan desenin ne
anlam ifade ettiini aklamaya alrsak ok daha baarl olacamza inanyorum.
518
Halk Kltrnde Giyim Kuam ve Sslenme

Uluslararas Sempozyumu
SORU VE CEVAPLAR
Soruyu soran kii: FERHA AKPINARLI
Sorunun yneltildii kii: RABA UKUN
SORU: Dialarda gsterilen rnekler kaynaklardan edinilen resimler idi. Aratrmanz
blgede mi yaptnz? Kaynak taramasna m dayal yaptnz? Blgede alan aratrmanz varsa
onunla ilgili gsterileri sunmanzn daha iyi olaca kansndaym. Ayrca sunum yaplrken
dia ile bilgileri birlikte sunulsayd bizlerin giysilerin blmlerini anlamamz asndan salkl
olurdu diye dnyorum.
Soruyu soran kii: AYSEN SOYSALDI
Sorunun yneltildii kii: PROF. DR. GLSEN DEMR
SORU: Bildiride geen -be acaba -pemi. nk etek- pe olarak da
sylenmektedir. Gmlek erkek, gynek ise kadn i giyimi olarak biliyoruz. Yrede kadn i
giyimine gmlek mi deniyor? Ayakkab don anlamnda ilk defa karmza kt. Acaba bir
yanl anlalma m var?
Soruyu soran kii: HABBE KAHVECOLU
Sorunun yneltildii kii: SEMA ERKAN
SORU: Dizge nasl bir tezghta dokunmutur. Yoksa tezgh yerine arpana dediimiz aralar
m kullanlmtr.
Soruyu soran kii: AYSEN SOYSALDI
Sorunun yneltildii kii:
SORU: Son konuma mze ve fonksiyonlaryla ilgili. Mzecilikte gelinen son aamada
somut olmayan kltrel mirasn mzelenmesi konulu. Gazi niversitesi Trk Halkbilim
Topluluu bir sempozyum yapt ve yaynlad. Bu konuda ilgin rnekler burada bulunabilir.
Soruyu soran kii: SONAY DEM
Sorunun yneltildii kii: ENGN TEZER
SORU: Halk danslarnn tanmn yaparken ll ve dzenli yaplan olarak nitelediniz.
Oysaki: zellikle Bat Anadoluda icra edilen zeybek danslar, dilendii gibi serbeste ve
mzik ile uyum gstermeksizin uygulanabilmektedir. Bu surette kullanlan ll ve
dzenli sfatlarn llebilir ve dzenlenebilir olarak deitirmemiz gerekmez mi?
Soruyu soran kii: CAN ETL KTEN
Sorunun yneltildii kii: SONGL ARAL-SEMRA ZBEK
SORU: Sunulan bildiride Prof Dr. rcn BARITAnn Cumhuriyet Dnemi Plastik Halk
Sanatlar isimli kitabndan alntlar yapld m?
Soruyu soran kii: GKTAN AY
Sorunun yneltildii kii: AHMET DEMRBA
SORU: Bizim yaptmz ie halk danslar, demek daha doru dediniz. Bizden neyi
kastediyorsunuz? Yaplan almann ise fark ne? almalarnzda giyim kuam olarak neyi
kstas alp uyguluyorsunuz?
519

Sorunun yneltildii kii: ZNNUR GEREK
SORU: lk oluturulan ekipten itibaren oyuncularda say yokken;
1- Say konulmas nereden km?
2- Sizce bu bir kural olarak devam etmeli mi?
Gzel almanz sonucunda halk oyunlar kyafeti oluturulduu ancak gnlk hayatta
yrede kullanlmadn sylediniz. Bu Erzuruma has bir rnek durum mudur? Yoksa dier
yrelerde, bu gibi bir alma ile durum tesbiti yaplamadndan mdr?
Sorunun yneltildii kii: ALPARSLAN NVEREN- ZNNUR GEREK
SORU: Balktaki dzenli ve disiplinli cmlesi birbirini tamamlamakta aksi i ie
gemektedir. nk disiplin dzenli olmay da kapsar, standartl da iine alr. Bu nedenle
sadece disiplinli kullanlmasnda yarar vardr.
Soruyu soran kii: SABAHATTN TRKOLU
Sorunun yneltildii kii: STN GRTUNA
SORU: Aklayc ve tamamlayc bilgi vermek istiyorum.
1- Nian kyafetlerinde etek altnda kasnak var m?
2- Gsterilen eski kaftan, olarak kaftan deil. Alttan kesik olup olmad aratrlmal.
3Soruyu soran kii: SABAHATTN TRKOLU
Sorunun yneltildii kii: SONGL KURU
SORU: Giyim ve aksesuarlar arasnda Anadoluya yabanc isimler dikkat ekiyor. Bunlarn
Romence veya Rusayla bir ilgisi var m?
Sorunun yneltildii kii: HAYRETTN VGN (KATKI)
SORU: Atlas almas olarak Polonyada 2004 CIEPO toplantsnda Anadolu Oyalarnn
Corafi Dalm konulu bir atlas almasnn sunumunu yaparak kk bir atlas katksnda
bulunduunu belirtmek isterim. Henz bildiriler baslmad, gndem konu ile ilgili bilim
adamlarnn bilgilerine sunulmamtr.
Sorunun yneltildii kii: AYLA ENTRK (KATKI)
SORU: Sinop dokumalarndan yz bezi denilen rnden bahsettiniz. Ayn isimle Krm
blgesinde ayn teknik ve benzer renklerde dokumalar 2002 ylndaki aratrmalarmda tespit
etmi bulunmaktaym. Bu aratrma ile ilgili Krm El Sanatlarnn Dn Bugn isimli
kitabn Atatrk Kltr Merkezi yayn olarak baslmtr. Bu yaynda Sinop pekirlerinin
benzeri almalarnn yapld Krm blgesinde Kbrs ismi verildiini de belirtmek
istiyorum.
Soruyu soran kii: OUZ KAPLAN
Sorunun yneltildii kii: DANELA VANOVA
SORU: Giydikleri kyafetlerin ba balamalar ve ayakkablar var m?
Soruyu soran kii: SONAY DEM
Sorunun yneltildii kii: ABDURRAHM KARADEMR
520
SORU: Dada yaam sren zeybeklerin ak renk kyafet giymeleri akla yatkn
grnmemektedir. Bu sebeple eylem brakm olmalar ve resim yaplaca, fotoraf
ekilecei dikkate alarak ksa bir dnem iin kyafetlerini renklendirebilecekleri ihtimalini
nasl deerlendiriyorsunuz?
Soruyu soran kii: NURAN KAYABAI
Sorunun yneltildii kii: NESLHAN BNGL
SORU: orap ipliklerinin kk boya ile boyandn belirttiniz. Ceviz vb. bitkileri bu grupta
topladnz. Oysa kkboya Rubia Tinctorum denen bir bitkidir. Bitkisel boya ile boyanyor
demeniz bilimsel adan daha doru olaca kanaatindeyim.
Soruyu soran kii: AYSEL SOYSALDI
SORU: Cepken ifadesi orap konu olarak m ifade ediliyor.
Soruyu soran kii: SABAHATTN TRKOLU
SORU: Cepkenin etimolojik yaps konusunu aratrdnz m?
Soruyu soran kii: AYEGL KOYUNCU
SORU: Bir katkda bulunmak ve bir konuda uyar yapmak istiyorum. Bildiri balnda yer
alan geleneksel el sanatlar kavramnn yanl kullanldna dikkat ekmek istiyorum.
Patik, orap gibi halkn kendi kullanm iin retilmi rnlere el sanat denilmemelidir. Bu
rnler kltrmz maddi unsurlar olarak deerlendirilmelidir. Biz sanat diye bir tasarmc
tarafndan tasarlanarak yaplan rnlere diyoruz. Bu rnler (orap, patik) tamamen ustarak ilikisi iinde (ana-kz)aktarlarak gemiken gnmze kadar gelen kltrmzn
maddi unsurlardr. Eer bu konuya dikkat ekilerek dzeltme yaplrsa sevinirim.
Soruyu soran kii: ABDURRAHM KARADEMR
Sorunun yneltildii kii: FATMA ZCAN
SORU: rnek 1de grlen cepken Bursa Uluda kylerinde grlmektedir. Gelinlik
giysinin parasdr. etei de vardr. Uluda Trkmen ve Yrklerinden alnarak mzelere
konulduunu sanyorum.
Soruyu soran kii: TRKER EROLU
Sorunun yneltildii kii: EMEL ENOCAK (TAMAMLAMA)
SORU: Trk szlerindeki hatalar ltfen dzeltiniz. Mesela tabibi cokun deil talibi
cokun; belda deil beyda. Cemalim trks askerlikle ilgili deildir, rgpte Yeilz
kyne den Cemalin pusu kurularak ldrlmesini anlatr.
Soruyu soran kii: SEBAHATTN TRKOLU
Sorunun yneltildii kii: FATMA ZKAN
SORU: Beypazar ve Mara ilemelerinin Osmanl sarayna nasl geldii ve etkilileri ile ilgili
kaynaklarnn hangileridir?
Soruyu soran kii: BRAHM KARACA ANLIURFA
Sorunun yneltildii kii: FATMA YETM
521
SORU: Sunduunuz kunda ilemelerin bakr, gm, altn iplik kullanlyor dediniz. Bu
alma halen var m? Nasl oluyor? Aklar msnz?
Sorunun yneltildii kii: AYSEN SOYSALDI (KATKI)
SORU: Krm blgesinde rtmelere benzeyen Marama ismi verilen rtlerde desen renk
teknik zellikler ayn kullanlmaktadr. Kullanlan zellii de boa giderek kullanlmakta en
iyi maramalara kayn valideler tarafndan rtlen ar maramalardr.
Soruyu soran kii: TRKER EROLU
Sorunun yneltildii kii: NURGL KILIN VEYA SABAHATTN BEYEFENDYE
SORU: Bizim bildiride ileri srdm tezi de destekleyen ok gzel bir almay aktardnz.
Tebrik ve teekkr ederim. Sorum udur: kuam, bezeme, tak, bezek, gibi ifadeler giyim sz
konusu olduunda sk kullanlan kavramlardr. in uzman olarak halhal, yzk, kpe gibi
ss eyalarnn tak olduunu biliyoruz. Ancak tepelik fes pazuband gibi aksesuarlar Trke
olarak nasl ifade etmeliyiz. Bir dier sorum da giyim ile kuam arasndaki fark nedir?
Soruyu soran kii: OUZ KAPLAN
Sorunun yneltildii kii: TRKER EROLU
SORU: Her sandktan kan kostm o yrenin kostm mdr? O yrenin hkim kostm
yargsna nasl varrz?
Soruyu soran kii: KAZIM BBER
Sorunun yneltildii kii: TRKER EROLU
SORU: Trklerin yaam ekli dnlrse kltr merkezlerinin belirlenmesi glemez mi?
Ayrca Trk halk oyunlarndaki giysi sorununa ilikin sonu olarak zm neriniz sadece
kltr merkezi yaklam m? Sonucun yeterince ifade edilemediini dnerek, 1-2 cmle
zet yapar msnz?
Soruyu soran kii: KAZIM BBER
Sorunun yneltildii kii: EKBER YELYURT
SORU: Balkesir kadn ba balamas olarak grselletirdiiniz resim Balkesir ilinin hangi
etnik kltrne aittir?
522
SEMPOZYUM FOTORAFLARI
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533

Halk Kültürü&#39;nde Gi̇yi̇m - Kuşam, Süslenme Sempozyumu Bildirileri Kitabı - Editör: M. Tekin KOÇKAR, 2008

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Halk Kültürü&#39;nde Gi̇yi̇m - Kuşam, Süslenme Sempozyumu Bildirileri Kitabı - Editör: M. Tekin KOÇKAR, 2008

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Eskiehir Osmangazi niversitesi Yaynlar No: 146

No parts of this book may be printed, reproduced or

Refiye OKULUK ENESEN

15 ARALIK 2006 CUMA

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Can ETL KTEN

14.15 14.30 Daniela IVANOVA - BULGARSTAN

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Fikret DEERL

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. M. Zeki KUOLU

13.45 14.00 Dr. Muzaffer SMBL

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Tuba KSE

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. M. cal OUZ

15.00 15.15 Prof. Dr. Fatma ZCAN

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Glsen DEMR

16.45 17.00 ay Aras

16 ARALIK 2006 CUMARTES

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Fatma ZCAN

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Erman ARTUN

11.00 11.15 Yrd. Do. Dr. Songl KURU

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Sabri YENER

11.15 11.30 Bildirilerin Tartlmas

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Mediha GLER

14.00 14.15 Tahir BAKAL

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Aydn UURLU

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Hatice RCN BARITA

14.00 14.15 r. Gr. Nazm GRAK

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Hayrettin VGN

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Nuran KAYABAI

15.45 16.00 Dr. Hlya KKL

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Tuncer GLENSOY

17 ARALIK 2006 PAZAR

Oturum Bakanlar: 1. Prof. Dr. Taciser ONUK

11.30 11.45 Nuray YAKARYILMAZ

POSTER SUNUM BLDRLER

12- Ar. Gr. Tuba ITTIR

ESKEHR OSMANGAZ NVERSTES

ESKEHR OSMANGAZ NVERSTES REKTR

Birazdan greceimiz resimde bykl ve sakall erkekleri greceiz. Bu durum Mezopotamya

rnekler gryorsunuz. Hibir zaman Anadoluda edindiimiz balklara benzemiyor. Bizim

Kocaeli niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm, zmit.

Ge Hitit dnemine tarihlenen Mara mezar

TRK HALK OYUNLARINDA

1.2. Gelenek ve Kltr Snrlar

Tanm Trker EROLUya aittir.

brahim Kafesolu, Trk Milli Kltr, stanbul, 1984, s.306.

Ufuk Tavkul, Tarihi Trk Kyafetleri, Milli Folklor,

etkilenmiler hem de onlar etkilemilerdir. Trklerin Orta Asyada kullanmakta olduklar ve

DOU VE GNEYDOU ANADOLUDA HALK OYUNLARINDA KULLANILAN GYS ETLER

Ayn benzerlii Gaziantep-Kahramanmara ve Hatay giysilerinde de grmekteyiz:

GELENEKSEL KONYA GYMNDE ALVAR VE LKLER

Seluk niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi.

Fotoraf 1: alvar ve lik Giymi Konyal Kadnlar

(Konya Etnografya Mzesi Fotoraf Arivi)

Fotoraf 2: alvar ve lik Giymi Konyal Orta Yal Kadn

(Konya Etnografya Mzesi Fotoraf Arivi)

Fotoraf 3: Cepkenle Giyilmi alvar

4 : alvar ve lik Giymi Konyal Kadnlar

2.2.lik ve alvarlarda Kullanlan Malzemeler

1850 - 1900 (19. yy)

1850 - 1900 (19. yy)

alvar ve iliklerde kullanlan kuma trleri ierisinde, en ok kadife kumalarn kullanld

alvar ve iliklerin astarlanmasnda kullanlan kumalar incelendiinde, daha ok amerikan

Model ve Kesim zellikleri

Kendi kumandan geri kvrlarak dikilmi

Halk Kültürü'nde Gi̇yi̇m - Kuşam, Süslenme Sempozyumu Bildirileri Kitabı - Editör: M. Tekin KOÇKAR, 2008

Halk Kültürü'nde Gi̇yi̇m - Kuşam, Süslenme Sempozyumu Bildirileri Kitabı - Editör: M. Tekin KOÇKAR, 2008