1)ESK KUDSN NEM?

Bugn Yahudiler iin srail topraklarnn kutsall iki mekann burada bulunmasndan
kaynaklanmaktadr: Tapnak Da (Moriah Da) ve kral Sleymandan kalan Beyt-l
Makdisin bir paras olan Yahudilerin ha-Kotel ha-Maaravi (bat duvar) olarak
adlandrdklar Hristiyanln etkisiyle alama duvar olarak da adlandrlan kutsal emanetleri
bulunmaktadr.
Yahudiler iin en kutsal mekan olan Tapnak Danda ilk olarak Hz. Sleyman
tarafndan bir mabed ina edilmi; ancak bu mabed Babilliler tarafndan yklmt. Daha
sonra onarlan mabed MS 70 ylnda ise Romallar tarafndan ykld. Yahudi inancna gre
buraya nc ve son mabed de ina edildi. Yahudiler, ibadetlerinde kble olarak buraya
dnyorlar.1 Ayrca Tapnak Dann Yahudiler iin kutsal olmasnn bir dier nedeni ise Hz.
brahim olu shak kurban etmek iin buraya gtrmesidir.
Ve Allahn kendisine demi olduu yere vardrlar (brahim ve olu shak); ve
brahim orada bir mezbah yapt, ve odunlar dizdi, ve olu shak odunlarn stne koydu. Ve
brahim elini uzatt, ve olunu boazlamak iin ban ald. Ve RABBN melei gklerden
ona arp dedi: brahim, brahim; ve: te ben, dedi. Ve dedi: Elini ocua uzatma, ve ona
bir ey yapma; nk imdi bildim ki, sen Allahtan korkuyorsun, ve kendi biricik olunu
benden esirgemedin.2
Alama Duvar, Yahudilere en parlak dnemini yaatm olan Kral Davud tarafndan
planlanm ardl olan olu Sleyman Kral olduktan sonra ise ina edilmi olan Beyt-l
Makdisin bir kalan bir parasdr. Bu mabed Allahn yeryzndeki evi olmas iin bizzat
Allahn Davuddan istei zerine yaplmtr.3 Bu sayede Davud ldkten sonrada sraillileri
RAB koruyarak gzetleyecektir.
Kudsn nem arz etmesinin bir dier nedeni ise Tekvinde belirtildii zere Kenan
diyarnn Hz. brahime Allah tarafndan verilmi olmasndan kaynaklanmaktadr.4 Hz.
Yakupun da atas olan Hz. brahim vaat edilen bu topraklarda ebediyen kendilerine ait
olduunu inancnn hakim olmasna neden olmaktadr.
2) SYONST HAREKET
Bu blm bal altnda ilk olarak Siyonizmin felsefi dayanana daha sonra bu
hareketin kuruluundan gnmze almalarna incelenecektir.
1 Harem-erif, lahi Dini Barnda Tayor, http://www.zaman.com.tr/dunya_haremusserif-uc-ilahi-dini-bagrinda-tasiyor_1073726.html , Eriim Tarihi:01.12.2015
2 Tevrat BAP 22 Tekvin 23, Anda Yaynlar, Ankara ,2015, ss. 24-25
3 A.g.e, kinci Samuel BAP 7 kinci Samuel 7-8, ss.324-325
4 A.g.e, Tekvin 17 BAP 17 ss.19

A) SYONZMN FELSEFES
Siyonizm, Yahudi halknn yeniden anavatalarna dnemlerini hedefleyen ulusal bir
harekettir. srail topraklarnda yeniden Yahudi egemenliinin balamas bunun maddi ve
manevi adan savunulmas amacdr.5 Bu ama fikri ayrlklar olan Yahudilerinde harekete
katlmasna ve beraber almasn salamtr. Amacn fikriyattan vcut bulmu hali ise
bugn karmza kan srail devletidir.
Hareket ierisinde Siyonist hedeflere ulamak iin tek bir fikir birlii
bulunmamaktadr. Siyasi Siyonizm, Bu dnce siyasi eylemin nemini vurgulamaktadr.
Ayrca Siyonist hareketin amacna ulamasndaki n koul olarak Filistinde siyasi haklarn
ulalmas olarak grlr. Siyasi Siyonizm, Theodore Herzl ile balantldr. Yahudi sorununu
uluslararas arenada ak eylem zlmesini siyasi olarak aba gstermitir. Onun amac
dnya liderlerine szleme ile elde edilen Yahudi topraklarndaki egemenliklerini
onaylanmasdr. The Basle Program, Siyonist devlet amaca uyum iinde hazrlanm
ilkeleriyle belirlendi; srail topraklarna Yahudi halkna kamu hukuku altnda gvenli bir
snak salamak. Organizasyonlar ve ekonomi mekanizmalar ( Zionist Organization(ZO),
the Jewish National Fund [Keren Kayemet LIsrael], the Jewish Colonial Trust and so on) bu
program yrtebilmek iin kurulmu baz kurululardr.6
Pratik Siyonizm, hedeflere ulamak iin komplike aralara bavurarak yolu
uzatmaktan ziyade dorudan hedef iin pratik aralar ne ise onlarn kullanlmasn nerir.
Mesela gmenler branicede ykselme anlamna gelen aliya klimesi ile isimlendirilen
Filistine Yahudi gn ncelik haline getirilmesidir.7 Bu yaklam 1880lerdeki Hibbat Zion
hareketi kkenlidir. Herzlin lmnden sonra Filistin ile szleme umutlar kesildi ve
Uganda Programnda yaplan Filistin krsalna yerleim ars ile Pratik Siyonizm g
kazanmtr. Krsal yerleimlere gn yan sra bu g esnasnda kooperatif ilkelerde

5 Zionist Philosophies, http://mfa.gov.il/MFA/AboutIsrael/History/Zionism/Pages/Zionist

%20Philosophies.aspx , Eriim Tarihi:27.11.2015
6 A.g.e, http://mfa.gov.il/MFA/AboutIsrael/History/Zionism/Pages/Zionist
%20Philosophies.aspx, Eriim Tarihi:27.11.2015
7 Ufuk ULUTA vd. srail Siyasetini Anlama Klavuzu, Siyaset, Ekonomi ve Toplum
Aratrmalar Vakf (SETA), Aralk 2012, ss.18

kurulmutur; modern binalar ve endstriyel kurulular. 1907 karar ile Siyonist hareket Filistin
merkezli Yafada kuruldu, sorumlusu olan Dr. Arthur Ruppin bu yaklam glendirdi.8
Sosyalist Siyonizm Marxn Komnist Manifesto sunun 1848 ylnda yazlmasnda
etkisi olan ve Din kitlelerin afyonudur deyimi ile Marksist terminolojiye katkda bulunan
Moses Hess, talyan birliinin kurulmasn ve Almanyada antisemitizmin depremesini
mteakip Yahudi kklerine dnerek 1862 ylnda Rome and Jerusalem; The Last National
Question, (Roma ve Kuds: Son Milli Mesele) isimli risalesini yazm ve sosyalist nitelikli
bir Yahudi devleti kurulmas fikrini ilemitir. Sosyalist eilimli gen Yahudiler, 1881de
Rusyada meydana gelen Pogromlar (Yahudi kylerinin yamalanmas olaylar) mteakip
1882 ylnda Hovevei Zion (Siyon Aklar) rgtn kurarak, zirai yerleimler kurmak
zere Osmanl idaresindeki srail topraklarna dalga dalga g etmilerdir.9 Sosyalist
Siyonistler daha ok geleneksel dini uygulamalarn devam etmesi gerektii grndedirler.
Bunun nedeni ise Pesah bayramlarnda olduu gibi tarih boyunca Yahudilerin srekli
dlanm eziyet grm olduunu hatrlayarak bunun ballklarn artraca ynndeki
grleridir.
Revizyonist Siyonizm, bu yaklamn kurucusu Vladimir (Zeev) Jabotinskydir.
Yaklam, Arap nfusunu Yahudilerin kitlesel gn kabul etmeye zorlamak ve blgedeki
karlarn ngilizler savunmad iin kendi karlarn korumak zere Filistin'de bir gl
bir silahl kuvvet kurulmas fikrini savunmaktadr. Ayn zamanda Araplar btn sivil, politik
ve kltrel haklara sahip olacak, meclis ierisinde temsil edilecek, Arapa ve branice resmi
diller olacakt. Bunun dnda, Jabotinsky eer bir Yahudi babakan olursa Arap bir babakan
yardmcs olmas gerektiini savunuyordu.10 1935 ylnda ZOdan ayrlm dn ise 1946
ylnda olmutur. Ayrlmasnn nedeni ise bu yaklama gre Yahudi devletinin kurulmas
Siyonist hareketin bir amac deildir. Ulusal Askeri rgt (Etzel) ve Yahudi zgrlk
Savalarnn (Lehi) baz yeleri revizyonist yaklam altnda birletiler. srail Devletinde
Herut partisi ve Likud partisi revizyonist iki partidir.
B) SYONZM TARH
Siyonizm ile ilgili modern ideolojik ifadeler 19.yyda ekillenmeye balamtr.
Gettolardaki Yahudiler serbest kalmay ya baaramamlardr ya da serbest kalmay
istememilerdir. Durum byle olunca gettolardaki Yahudiler asimile olmaktan ve
Yahudiliklerini kaybetmilerdir. 19.yydan itibaren Yahudilik, inancn yan sra bir topluluk
olduu inanc gelmeye balam ve kapal olan Yahudi kltr ak hale gelmitir. Moses Hess
ve Leon Pinsker Siyonist ideoloji manifestosunun ilk gerek yazarlardr.11
8 A.g.e, http://mfa.gov.il/MFA/AboutIsrael/History/Zionism/Pages/Zionist
%20Philosophies.aspx, Eriim Tarihi:27.11.2015
9 Denis OJALVO, Siyonizm Nedir?, alom Gazetesi, 03 Mart 2013
10 Rafael MEDOFF, Jabotinskynin Irklk Kart Miras, alom Gazetesi, 17 Nisan 2013

Siyonist hareketin bir siyasal harekete dnmesi ise 1897 ylnda Theodor Herzlin
organize etmi olduu Siyonist Konferans ile gereklemitir. Bu konferans artk hareket
entelektellemitir. Avrupann eitli yerlerinde yaayan Yahudilere ulama gayreti
sayesinde hareket, siyasal g ve baar salamtr.12 Bu almalar sonucunda Hz. brahime
Tanr tarafndan vaadedilen topraklar olan Kenan diyar 13 Balfour Deklarasyonu Yahudilere
ana yurda dnte byk bir adm olmutur. Bu baar dnda konferans Yahudi kitleleri ve
zengin finansrler olmadan siyonizmin bu baarlar gelecekte glgelenecektir. Zira baar
salanamad takdirde ise doal olarak Siyonist hareket projesinin Yahudi kitlelerinin
desteini kazanamayacaktr kitlelerin desteini kazanamadan da kutsal kitap Tevratta onlara
bahedilen topraklara geri dnp hkm srmeleri de imkansz bir hal almaktadr.
Siyonizmin ilk baars 1917 ylndaki Balfour Deklarasyonudur. Bu deklarasyon ile
1920de Orta Douda oluturulan San Remo dzeni ile izilen yeni haritada bir Yahudi
devleti kurmay gvence altna alnmtr. 1922 ylnda ngiliz mandas olan Filistinde bir
Yahudi devleti kurulabilmesi iin meru bir zemin hazrlamtr.
1882-1903 Birinci dalga Siyonist aliyay tekil eder. Bu gmen (olim) grubu tarmla
uraan yerlekeler kurmutur ancak ziraat konusundaki yetersizliklerinden dolay baarsz
oldular. Tek baars Elizer Ben Yehuda nderliinde gelien eitim ve kltr atlmdr. Ben
Yehuda sayesinde branice gnlk konuma dili olarak kullanlmaya balanmtr. 1904-1914
kinci dalga Siyonist dalgasn oluturmaktadr. Rusya ve Polonyadan g eden Yahudi
aliyalar Yiuvun (Yahudi toplumu) birok kurumunu ve sosyal-politik organizasyonlarn
tesis ettiler. 1917 sonrasnda 1919-23 de nc ve 1924-29 drdnc aliya gerekleti.
nc aliyada Halutzim olarak adlandrlan ziraat konusunda eitimli nc gmenler
gelirken drdnc aliyada ise daha ok orta snf aileler tekil etmektedirler. 14 Bu Yahudi
glerinden rahatsz olan Filistinli Araplar 1936 ylnda Mufti Hajj Amin Al Husseini
liderliinde isyan balattlar. Bu isyan sonucunda ngiliz ynetimi Yahudi glerine snrlama
getirmilerdir. 6-10 Mays 1942 ylnda New York Biltmore Otelinde dzenlenen konferans
sonunda kabul edilen Biltmore Program
ile bamsz Yahudi devleti arsnda
bulunulmutur.(10 Mays sabah Ben Gurion zm olarak Filistindeki Yahudi Sorunu
zm balkl konumasnda Filistin topraklarnda bamsz Yahudi devleti nerisini
sunmutur.)1514 Mays 1948 ylnda bu program bamsz bir srail devletinin kurulmasyla
baarya ulamtr.
11 About Zionism, http://www.zionism-israel.com/, Eriim Tarihi:27.11.2015
12 A.g.e, http://www.zionism-israel.com/, Eriim Tarihi:27.11.2015
13 A.g.e, Tekvin 17 BAP 17 ss.19
14 ULUTA vd., A.g.e., ss. 18
15 Colleen BRADY, American Zionism and the Biltmore Conference,
http://ucollege.wustl.edu/files/ucollege/imce/iap_brady.pdf , Eriim Tarihi: 04.12.2015, ss. 7

3) YAHUD FUNDAMENTALZM
Aslen Franszcada Fondamantalisme olan fundamentalizm Trk Dil Kurumu
tarafndan kkten dincilik olarak tanmlanmtr.16 Birok inan ierisinde radikal ekilde
bal taraflarn bulunduu gibi Yahudi toplumu ierisinde de radikal bir cenah bulunmaktadr.
srail Yahudi toplumunun dinle ilikisi kendisini grupta gstermektedir: lk grup
gelenee vurgu yapan Ortodoks hahamlarnn belirledii kurallara bal olan dindarlardr.
kinci grup, dini gelenei ve haham otoritesini tanmayan ancak evlenme ve lm gibi
nedenlerle sinagoga giden ve Hanuka mumlar yakan hilloniler, yani laiklerdir. nc grup
ise hibir dini faaliyette bulunmayan Yahudilerdir.17
srailli dindar Yahudiler belirgin olarak iki farkl gruba ayrlmaktadr. En ar utaki
dindar grubun yeleri Haredim olarak isimlendirilir. Dindarlarn iindeki daha lml grubun
yeleri ise dindar-milliyeti Yahudiler olarak nitelendirilir.18 Haredim, yeniliklerin gelenei
yok edeceini yaam tarznn olumsuz etkileneceinden yenilie kar kmaktadr. Ayn
zamanda kutsal Yahudi kimliinin devlet kurumlar iersinde gl bir ekilde yer almas
gerektiini savunmaktadr.19
Vaadedilen topraklarn egemenliine sahip olma fikri sadece dindar kesim tarafndan
savunulmamaktadr. srail siyasal yaamnn merkez sanda yer alan Likud partisi gibi bir
ok parti bu fikir ile hareket etmektedir. Sadece aralarn kk fikirsel ayrlklar var
olmaktadr. Mesela Likudun tarihsel kkeni revizyonist yaklama dayanmaktadr.
Revizyonistler gibi Likudun da hedefi var olan srail devletinin kendilerine Tanr tarafndan
sz verilen toprak parasnn sadece kk bir ksmdr. Tevratta bahsedilen Kenan diyar
bugn rdn Nehrinin iki yakas, Bat eria ve Dou Kuds iine alarak bir Yahudi devleti
kurulmas temelinde politika savunmaktadr. Ayn zamanda sa eilimli partiler Yahudi
gemiinin gzellii ve stnl konusunda abartmalara bavurur ve zellikle Yahudi
esizliini korumaya alr.20 Sa eilim ierisindeki stnlk algs sol eilim Meretz gibi
partiler tarafndan pek destek grmemektedir. nsan haklar, evreci, bar yanls politikalar
16 http://tdk.gov.tr/index.php?
option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.567040b1345f86.63733120 , Eriim Tarihi:
04.12.2015
17 Baki ADAM, Etkili Bir Hareket: Yahudi Fundamentalizmi, Perspektif Dergisi, say
242, Haziran, 2015, ss.36
18 Israel SHAHAK ve Norton MEZVINKSY, srailde Yahudi Fundamentalizmi, Anka
Yaynlar, stanbul, 2002, ss. 51
19 ULUTA vd., A.g.e., ss. 119
20 SHAHAK ve MEZVINKSY, A.g.e., ss. 57

ile 1942 Biltmore Konferansnda Ben Gurionun sunmu olduu Yahudi Sorununun ortadan
kaldrlabileceini sylemektedirler. Ancak sa eilim zellikle stn insan olduklar
vurgusunu yaparak kendi halklarn bir ahine benzetmekte kendilerinden olmayan herkesin
kendilerine dmanlk beslediklerini savalarak onlar bu topraklardan uzaklatrlmas
gerektiini iddia etmektedirler.
Yahudilik sadece bir din olarak dnlrse byk bir yanlgy da beraberinde
getirecektir. Ayn zamanda bir yaam tarz bir kltr olarak dnmekte fundamentalist alg
iin daha aklayc olacaktr. nk eer inan olarak dnlrse Hz. Yakupdan gnmze
gelen tm Yahudi topluluklar tmyle inanl dindar olarak kabul etmek gerekecektir. Zira
birok farkl corafyaya dalm olunmasna ramen yaam tarz sayesinde benliklerini
kaybetmeden koruyabilmilerdir. Bu yaam tarz kendilerine srekli olarak gemilerini
hatrlatmtr. Mesela Pesah Bayram bahar festivali olarak da bilinir, Yahudi tarihinin
nemli ann ve retmeleri gereken fikirleri hatrlatmaktadr.21 Musa nderliinde
Yahudilerin Msrdan k ve Tanrya sunulan yiyecek ve iecekler 22 ile kutlanlan bu
bayram sadece inanlar iin deil kutland sre zarfnda Kenan diyarndaki topraklar
anmsayacaktr. Her ne kadar branice yaam koullar mnasebetiyle konuulmasa bile yaam
tarzlarnn benzer zellikler gstermesi birlik dncesini artrmtr.
srail devleti kurulduu gnden gnmze kadar geen sre ierisinde daima bir
yaam mcadelesi veren bir devlet olarak karmza kmaktadr. Arap dnyas tarafndan hem
Filistin topraklarnda bir baka devletin kurulmasna gz yumulamazd hem de slam iinde
Hz. Muhammedin ge ykseldii kabul edilen ve Mslmanlar iin ilk kble olan Mescid-i
Aksa orada bulunmaktayd. Bu nemli iki nedenden dolay srail devletinin ortadan kalkmas
iin her yola bavurulacaktr. srail etrafnn kendisine dman olan devletler ile evrili
olduunu grd iin o devletlerden daha ok sert gce ihtiya duyacaktr. Gcn
kantlayana kadar srail iin bu durum geerli olabilirdi. Gcn kantlayan srail devleti
kamuoyundan destek grmesi iin ve g kullanmn meru zemine oturtabilmesi iin tehdit
algsnn srdn devam ettii iin direniiler ile srekli bir atma halindedir. Bu
atma, srail halknn blgedeki atmalarn son bulmas iin blgeye tmyle hakim
olunmas gerektii dncesine haiz olmasn kolaylatrmaktadr.
Yahudiler tarih boyunca srekli olarak yaadklar toplumlarda bir aznlk olarak
kaldklar ve tarih sahnelerinde gerek holokost gerekse dou Avrupa ierisindeki ikinci snf
vatandal nedeniyle dier toplumlara kar korku ile yaklam sergilerken, stn insan
olmalar nedeniyle de esizliklerinin zgveni ile harmanlanm bir tekileme varl sz
konusudur.

21 Rabi Benjamin BLECH, Mucizenin Ad Pesah,

http://arsiv.salom.com.tr/news/print/11313-Mucizenin-adi-Pesah.aspx , Eriim Tarihi:
02.12.2015
22 Detayl bilgi iin bkz. Tevrat Levililer 4 BAP 4, ss 107

srailin bu dnce temelinde uygulad politikann maliyeti yksek olaca iin

diasporann maddi desteine ihtiya duymaktadr. Siyonist hareket srailin kurulmasn
saladktan sonra onu ayakta tutabilmek iin diaspora desteini salad gibi aliyaya
katlmayan yurtdndaki Yahudilerden tarafndan maddi destek salanmaktadr.
SONU
Hz. brahimden balayan ve gnmze kadar geen sre ierisinde Kudsde
aralklarla dahi olsa bir Yahudi topluluu var olduunu bilinen bir gerekliktir. Ancak hibir
zaman o blgenin tm Yahudi inancna sahip olmamtr. Hz. brahime Tanr Kenan diyarn
vadettiinde blgede Filistinliler bulunuyordu ya da Hz. Musa Msrdan ktktan sonra
blgeye gelindiinde buralarda yaayan toplumlar bulunmaktayd. Hz. Sleyman tarafndan
yaplan mabed Yahudiler iin kutsaldr ancak Yahudilikten sonra iki farkl din daha ortaya
kmtr ve onlar iinde buras kutsallk arz etmektedir. Zira Hristiyanlar iin kutsall Hz.
sann Beytllahimde dnyaya geldiine inanmalarndan kaynaklanrken slam iin
kutsall ise Hz. Muhammedin buradan Miraca ykseldii ve Mslmanlar iin ilk kblenin
oluundan kaynaklanmaktadr. Yani buradan bakldnda Siyonist hareket iin esas nemli
olan Yahudi topluluunun inansal durumu deildir asl nemli olan kendilerine ait topraklara
sahip olmak ve burann ynetimini kendi karlar dorultusunda kullanabilmektir.
Fundamentalizm olarak adlandrlan kkten dinciliin srail ve Siyonizm asnda
sadece Yahudi toplumunu ynlendirme arac olarak kullanlmtr. Bu ynlendirme enik
olarak olamazd nk sefarad olarak adlandrlan Orta Douda yaayan Yahudiler vard ve
srail devletinin kurulaca blge orasyd onlar da projenin ierisine dahil edilmek
zorundayd. Yani dnya zerinde eitli corafyalara dalan Yahudiler iin etnik hareketlilik
bir devlet kurulmas ya da yaatlmas iin pek makul deildi. Bu neden dolay din yegane
tercih olmutur.
nancn modern dnya politikasnda eylem ve uygulamalarnn kullanlarak toplumlar
ynlendirme gcn eer ekonomik kaynaklar ile desteklenirse neler yaplabileceini Yahudi
toplumu zerinde grmekteyiz. Bu sadece Yahudilik iin geerli deildir dier dinler iinde
bu durum geerlidir.