^'llvl^/st% '"""'"

'"' ZZ.if.*-:'"":*&

IVSTI

LIPSl

C
LIBRI

C E

.TRES

Ad fftcram
froftn&mytt
hijloriam
Vna cum N o T i s,

A N T V E R P I AE,
EX

OFFICINA

PLANTINIANA,

ApudViduara,& loannem
Moretum.
M;

CtML>

D.

X C I I 11.

AD

TRES

ORDINES

BRABANTIAE
ANTISTITES
NO

BILES

MAGISTRATVS.

IBELLOS

de

CRVCE quosfcri-

pfi,meiitifiim6
advos
defero,patrixnoftrx
primores
viri. Primum,quiainfoloveftroconcepti
natique
funt, in
hacLouanienfi
vrbe:tumquiaaurafauorlsveftrielicuit,quimebenignehuc arceflendum
putaftis,
bono rei litterarix 5c Juuentutis.

Laudohuncanimum,atqueetiam
miror.quiin tot circumftantibus
turbis, & cum vndiqueinfonuit
a 2

bello-

bellorumtuba;tibiastame&fiftu-

las,vtficdicam,
Mufarumcogitatis,
Stpacis
artesnegledum
nonitisinter mediaarma. Quod reteScvti-

litera vobisfieri, prudentes

magis;
fentiuntquamvulgus.Namreuera,inclytiOrdines,lixc nonornamentafolumreip.funt,fedauxilia
Stfulcra.Tollite; quid nifi fquallor& tenebrxoccupant,
& ferox
quxdam,autvt veriusdicam,ferinavita?Abomniseuo(Annales
facrosScprofanos
cofulite)Deusexftareartes
iftasvoluit, velutpharos
6clucentes
quofdamignes
in tempeftuofo
mari.Iftac
pacem
dirigunt,
bellumdirimunt.-iflxvitiavirrutef-

quepremuntautexcitant,teftes
temporum?arbitrx
meritorum.
Reges,& magna
illanomina5obliuionem

nemxternamiamnunccogitent,
nifi pennatus
iftecurrus
euehat,
&
oftendatper xuum& pergentes.
Quid argumentacolligo?
vnoverbo rem dixi , Deus exftare artes

iftasvoluit: & hocquoqueabeo,

quodvosjuuatis.
Eatin fsecula,fuiffe in vna prouinciaper quinque
amplius
luftrabellum, idqueciuile, imointeftinum;collapfatra6lu,autde;e6ta
irnpetuomnia'5
publicampriuatamque
inopiam:vos
animo ftetifle dites & vberes, 6c
de rebus falutaribusjudicafle ma-

gisquamcomputafTe.
Enimuero
facite itk Ordines, manumlaben-

ti patrixfupponite, necprsefentia folum in oculishabete,fed futura. Potens ille Deus viuit , 6c

magnus
nofterRex:vterque
auxia 3

lia-

liabitur, ille Stifte in fuacaufla.IntereaC R V CEM accipite,atque

etiamferte.Vt columna,quxre-

6laffcat,impofitomagispondere
firmatur:fic altasredtafque
mentes

oportet,noncedere
oneri,fed
obniti. Vospervosfacietis.itavterque
ille faueat& auxilietur,quem
dixi.
Louanij,pridieNonasNouemb.
oo , 10. xcir.

A t>

LECTOREM.

A BEs Leltorcjti&ilt
Grtuefiri( credeskoc
nobis)

nonfantnoftra.
Quidero?
non
ittadiftammui
?Foriafft.ftdo
imedendiittofne.Reuerentior
j>o-

jieriteitis
fam:&*aliadfciocjjeScbedin.
ttUtid
Opwa5vtcjitbitftritth&cnoflradedicanda
in
M.emoviA
itmpld.
Quid^ttodalijjjrauittsetittm
?qttiexcipiitnt
mt wt:rcipituit
dictaftut
Moftras,&* in contumeliam
mei

dmidgarit.
Alitcrnonaccipio.
Aemim
muhiA
delifllsfittilam
t itftj>ettt!anti&
(~r
laxttt: 6- quodttttstprocacijjiwu*
quifyte, id
etiamaitdet.Egofiml &fcmteftor5mfiU
qttiin Euroba.NIHIL MEVM EST,AVT
ERir,QJ-OD
MEO,

ET

NON
ME

DE AVTOGRAPHO

VOLENTE,

SIT

EXPRES-

sv M. Quicuntjtte(tliter
y mibiinfariamftMiti
cyobisfncum.
Demlotte,b&c
monwdapMiie.
ef
ft ?Eccein
bona
opefqtee
extemasjtM
cwnon
cui-

tiomibifolum
Jedmortno
, Grfektinm
fatiefi
in iffisttnimiSringe? ReprimitePrwci-

frsqttipottfti*
3&>rvosUttoYes
qttaQotefiis:
illi

. Sr bocetiamaddo, Si

^r&ter
rel^ionem
morefyie
cveterum
, nonagnodefco:& tibiatHwreo
Statufelix Ecclefia, cui
totam dodrinam Apoftoli Pctrus 6c
npt.Pauluscum faneuinefuo profuderunt.

adu .hzXXXVI.

ctmmo
\crtyttt>>
rotmammttmdemittaty

tMM
&* ftr ^md^md
cantm
eft, Le-

ftorrogo.
I N

IV

S TI LIP S I V. C L.
DE

CRVCE

LIBRVM,

ad PrincipesChrifttanos
ElegfaI o AN Ni s

BocHiiS. P. Q^AntuerpienfiaSecretis.

Siqtta.fides
^fiquurelligionit,
Si mentumCrucu^&ftudiu"vosexcitat"vllum,

Et memores
<-veftn
nommis
effeian4t-

Chriftiadum
oproceres
3poptitaduertite
mentes
Rebtts,c^1
bocx*'vnofivitecorda,
hbro.
/~*

Hicdecus,
&fnfltiJeges
hic"vberrima.
vetfris,
Lauruf& bic"vero
Principe
digna
viret.
Qmgeniu
humanum
deuiElA
martetrtumphat
Arbore,
cuinoftrx
ffemmafalutu
inefl.

IpfaDeipietat
rAmorum
Amplexibfu
bteret,
Et riguMChn^tiftnnguine
varnatapex,
Detrttncojideipendent
rnyfleria
noftrt,
JMajeflatcT)cw, corpore
veriuhomo.

Radicem
crttorinnocui
pttnfjimuj
Agni^

G)uilattatbttman<e
vttlnerafirtts,alit.

0 crux,ocolitmen
,fyesvnica,plantafalutii,

0 lignum
tetberij
fertile
depofiti.

Noxta
primafuit
mtferis
mortalibiu
arbor^

'Dawna
fcdh*cmedicb
noftrttnfacit ope.

Trotulit tUanecem,
'vitmmbncc,
eratil/adoiorit

Mater,athtscpl<utfaf,Utititequefuit.
Perque
nefa, vitiumqucfoo
defemwe,
cxlttw
ClanfirattUafores
hacre/erantepatent.
Hl<im
T^aariofaUax
egurgitefirpens
Occupatjwpieta*
, &furorjra)etolMf.
b

Deo

, qutfoederis
obffs9

~Letb<eo
veterescarceretrAXit AUOS.

Nec"poluitfer&s
Ereboparere
nepotes,
CotlAfedexcujJo
liberaferre
iugo.

Vittntu vexiUaCrucis3credentibu* omtn

Extulttyimperq
(ignAfuturafui.
Vmbrwum
bxcoculuhattdafptcit
Arbiter
Sxtiit } e>(titxtliis
expeditArmt
nouis.
In Crucisexcidutm
Latiasaptmrefecures

tAppArat
, & dominx
concitat
vrbisopem.
Priwaque
CoefAreia
tentdnitVerberaliflor
N<imlignumCruciJAaquofois
obdttruitittnsy

StAtque
magis^qnanto
c<editur
iUawagis.
Cbriftiadiiwquefides
nttmerum
cruciatibta
Attget,
Et Crucis
tmpenum
crefierepanAfacit.
Crux"vicitcruiisartifices
, tormenta propagoy
'Uniu& innumeros
ChnflwtnorbcDeos.

NontArnen
Antiqum
fitriarMtn
infede
qmefcit
Hotfif } AtindtEloprxliA
M.arte
ciet.
, tyrAnnos,
Omma
conqttirit
petaartim
inuentA
DonecRomnleos
CbrifttVifiloriafafces
Subdid>t,
e>VitfoC<efareiura
dedit^

tilncAquiU
cefiere
Cruci
, 'VAftumque
perorbem
CruxfuitAugufluglortAprma.
virij.
3
Aut
nominu
boftis
'Vt quottesferA
barbaries

CbnftiAdum
3facrxmouerit
armaCruci-t
ArAbs,
<SMAcediwiquep
Arfaides, <-velmoUis
Ponttn, g/ IfmArijLunAfyperbA
dncis^
tdntScytbA
, velGArAmas,mediu'velSyrtibnjAmin6n
ErrorumAtttfurwgens
agitata
nouis.

Protinut
intreptdis
ammis
3Armifque
parAti/,
Cruce
tnrbajletit.
Ntutc

Nttncidem,e>*rAlienuncmminttboflue&leffl,

0proceres,
ekdem
cauffa
tuend*
Crucis.
Ittngitecomtnttnesfata
incommunin
dextrasy
Ncpereantomnes
t dum
jili qutfque
cauet.
Crux aciesvolet inmedicu3 bocvincite/igno,

Cuidtdicitfamnlas
tnorsd<xre
viffa mantts.

Qt*odftygij
tremuerelnciu}
quodmundm,
& boftut
Ghw
vtfo,trepidAperdidit
armafugit.
H<ec
monet
antiquifcrutator
Lipfiiu<ztti,
EtfttmulosfcnptufubditadarttKtfuif.

Vilecrucis
quondam
letigentu
eruitVmbru,
Pcenaquefupphcij
quanta,
qmbufqmfuit.
Exemploque
docet
>tantumfidedecus
infons
Mortts,obhumani
crimmis
affatuht-y

SiDeiuejfireus
voluif,cttlpamqetepiattit,

Deleuitque
necem
morte,
cruore
nefas;
Hortanbenefafftt
Crucis
VosHringereferrum
ProCruce,
conuinttajfttMere
telamantts.
Hecvosfanflafides
(namdefenforibiu
iftis
Tempus
eget)
pietas,
officinmque
rogant.
dabttntfapm
'viciricU^
tejfiraChriflnf3
Cruxfignum,
nofarbuccina
luttwerit.

DE

DE

IVSTI

LIBRIS
MICHAELIS

LIPSl

DE

CRVCE,

VANDE

R-H

A C E fc

ANTVERPIENSIS

Ad LeftoremEpigramma.

Slte
prifcaiuuant:hoc,dodl
CRYCE,Li
Ingentis
plenum,volue,laboris
opus.
Supplicium
Crucisillevetus
dcfcribic
advngucm,
Qualefuit,noRramsAL v i Fi c AMQVECRVCEM*

In quahominumlapfus,fcelerumque
Piator,atrocera
Mortem,infons,multofanguine
pafluserat.
Vndenouacxtinftisluxextitit,vndcfcpultis
Vita oriens, rudlam fuftulit alcafaccm.

Vnderedemptio
& almareconciliatio
manarih
Vndcpercnnantis
fluminapaciseonr.
Ifta vetuftatis
refcratpcnccralia,
Le<5lor,
Vterceo.;& quantus,
difce,vir illc fiec.

IKT

I N

C L A R.

I V ST I
DE

V I R I

L IP S I

CRVCE

LIBROS.

LILpi spis,i^PalladtA
decw
coron^
, delicium
nouem
Sorortim,
Qtfoneceflmelior
bemgni6rque\
Jamloquaxmmium^
nec&qua
Imgi4at
Qn&->vab , aritbiu0brogare
fanttam
rOirtutem
filct acpolitiori

Doflrin&, refrimetttriUa^
namtuy
oftif&miuvnMesvirorum,

esfimidoptimus
virorum.
Ettcurapietatij^ ipfit virtttf,
Hacdoffrina'velutpolitur4uro.
TeftesDE c RvcEfaufo
/ra Lilctti

Dotfi, Jttpiter
\ O1^ hbelli.
Coniunttnm, boneleflor,
Virtutem licet eruditioni.

Balthafar Morctus I. E

INDEX

INDEX
LIBRI

CAPITVM
PRIMI.

RECATIVNCVLA. Materies&:ordooperis.
Cap.i.
foho i.
Crucisnomenpolyfemon. Hxc noftra Gabalus
etiamdi&a , itcm Infelix lignum&: Infame.
Sed&Crux non inligno. Cap.i i.
fol. i,
Nomina phrafefueadhoc(upplicium:Figerc,Configere,Cru
ciare.itemCrucianuSjproappendendo.
Cap. 111. fol.j.
Grxcorum verbaad Crucem&: crucifixioncm.Hefychius&:
Ouidiusemendati.ifteeriam
explicatus.Cap.1111. fol.f.

DiuifioprimaCrucium:&
defpecie
vetuftidimadidura,
Afli

xione.Tertullianusperoccafioneracorrciius,atquelfiseademcumCerercexiftimata.Cap.v.
fol. 8.
AlteraSimplicisCrucisfpccies,Infixio. Seneca,Hefychius,PIato,Plinius, illuftrati. Cap. vi.
fol. 10.

Ingenerede
CruceCotapaiU
: tumdeprima
ejusfpecie,Dccudata.& anhxcfk Andrarana?Cap.v 11.

fol. ii.

CommiflaCruxquidnobisfic>.exemplistcftibufqueaflerta,
rumetiaraveftigionoftrxlingua:. Cap. v 111.

fol. iy.

AffirmataCrux ImmiflaefcnptismaximcPatrura:ip(ialijpcr
alioSj&imaginibuspcrnosctiam_,explicaci.
Cap.ix. fol.ij.
Liqua Cruciumforma Chriftusmorremculerit.<>
videriin vltima,argumentoe'Pat-nbts&pi<5turis.
Ruffininon bonafidcs
notacainverbisPaulicitandisfiueexplicandis.
Cap.x. fo.iz.

Apudplerafque
gentiumCrucesferevficatas.ApudSyros,lu-

daros,^Egyptios,Pcrfas, Afros, Gr^cos, maxuneRomanos.

Quandoapudcoscoeperic?An
&apudGermanos?
Cap.xi.
folio 24.

ApudRomanosvile
fuiflehocfupplicium
,&p!urimumferuo-

rum. Quasobcauflasijaffedi. Cap.x 11.

fol. i6.
Etiamliberiquidarnincrucemdatijfed
vilioresaurnocentiores:

vtLacrones,Sicarij,Falfarij,arque
alibj&:Furcs.Cap.x 111
folio 19.

Quaccauila
faHoaflignatain CruceChrifti?videriInnouatio-

nera&Seditionem
efle. Cap.x 111r.

foj,j0>

IuChnftianoSjinfiEnainasdenique.
Cap.xv.

fol.^r.

Ouxinterdum libere& laxevagata

: in hoftej,infeditiofos,
LI-

LIBRI

SECVNDI,

Tranfitio ad Modum figendi pra?mi{Tum

de atrocitatehujus
fuppIicij,quodSummum&:Excremumdidum.Cap
.i. fol^.

DuplexfigendiModus,Vulgaris&Rarus.
JnilloFlagellatioex
moreferaperanteiuic.Cap. n.

fol. 34.

Flagellorum
& Virgarumdifcrimen.Illamagisvilia,&:magis
acerbaefle. folere& talisafperari. Cap. 11 r.

fol.jf.

Solitosad Columnamverbcrari;atqueahasperviam. De ipsa

columnacuifacrumcorpusannexum.
Cap. iiir.
fol.^S.
Crucemfuam tuliflcjautcotarrijauceiuspartem. Cap.v. fo\.$9.
Dcduftoscum vcxatione,Stimulis cciainaflos. Cap. vi. 0.4.1.

InipfaFixionenudi incrucemdati ."analcam,aninterradeporitarnJidquzfitUm.&vtrimquefirmatura.Cap.vii. fol.^i.

Clauisfigi(olitos^nterdumfunibusadftring!.
Cap.vin. ^0.45-.
In quibuspartibusclaui,&:qiionumero. Cap. i x.

fol. 47.

Ordo & modusaffigcndj.An Jignumaliquodm Crucefufpendancura? Cap. x.

fol. 49.

De Titulo, quid is Latinis ?quoraodoaflcriptusaut pndatus.

Cap. x i.

fol.ji.

Poftfixionem,quomodomorruiinCrucc?
languore,aut
famc.
Vitalitasquorundam.Cap.x 11.
fol. $"$..
QuofdaraavolucnbuSjaut fcnsetiamviuoslaceratos,&plerofque omnesDQortuos.interdum & lanceismterfcdlos.
Cap. xn r.

fol. jy.

Crurifragium
aCruceremotum
Quidfuerit,inquosreceptum,,
&:quomodo?Cap. x 1111.
fol.yy.
Corrumpi in Crucepaffifuntj&rnefasfepelire.Cap.xv. fo.j^.

Guftodia&:milesadCrucc3nequisdcrraheret.
Cap-xvi.fo.6o.
LIBRI

TERTII.

TranfitioadRarumfigendiModum. Furcadiuifa,&:
hicdeTgnominioladidum. Cap.i.

fol.^i.

De FurcaPoenali,&:ca?fosfubeaad
morcem.Cap.n. fol.tf^.
LigatosadFurcam
in Crucemfo!eretolli,Furcam
&:patibulum
viderieadem,authaudlongediffita.
Cap.m.
fol.65-.
Quasforma
Furcxfuerit3obfcure
tradicuminveterumfcriptisCap. 1111.

fol. 68.

Exiistresfententiseerurae,
&fingulzexplicata:.
TerciaramSa.wTarlwvideri. Cap.v.
fol.^o.

Ratiofu(pendcndiperfingulasiliasbrma$
expofira,atq;etiara
oculispropofita.Cap.v>

fol. 73.

I M D E X.

DeNouaFurcar,quznoftrum Patibulam.Tribonianumfub-

ftituiflepafllmin Legumlibns.Cap.v 11.

fol. 77.
De RaromodoinScheraate.
&primumdeInuersa
fufpenfione.
Cap. viii.

fol.^tf.

Deobliquafufpenfione,
devaricante,
& incerarboresfciflionc.
Cap.rx.
fol.j^.
De Modo quiFinediuerfus.
priraumdehisquijnCruccvftulaci Cap.x.
fol. 80.
DehisquibeftiisinCruceobje&i. Capxi.
DcmortuoruminCrucerufpcnfione.Cap. xu.

fol. 8z.
fol. 85.

EquolignoCruxfuent? IteminMomeplerumquedefixam,
ipfamfarpcalnufculam.Cap.xm.

fol.S^.

Cruxfublata.atque
etiamCrunfrjgiumforiafle.Quando
idfaftum,quz(itum. Cap.xiiii.

fol.S/.

HonoresquosConftantinus
Cruci habitumiuic.Signisea&
vexillisimpo(ita,autmferta.Cap. xv.
fol.8^.
Cruxin militum armis: in Imperacorumcapite& manibus.-

in monachorumveftc : inferi earapraeferunc

& teropla.
Cap.xvi.

LaudaciunculaCrucis.
Cap.xvn.

folyi.

fol.>;.

IVSTI

I V ST I

E
L

C
I

L I P SI

C A P.

1.

C E
I.

. Matwies
& ordooferis.
GGREDIOR

de CRVCE

fcribere, fed tuam priiis

opem auxiliumque muo-

cansqui eamconfecrafti,
& infameillud lignum in-

flrumentumfeciiti publicaefalutis.TuDeusaDeogenite, homo

ex hominegenite,hominibusgenite^da
mihi vera,da re&a fcribere^ tibi in ho-

norem, Cruci in fplendorem,nobis in

fru&um.

Materies&: ordomeiope-

ris ifte. Qttid Crux,&: Cufulwodifuerit:

Vb*>
Qjtwe, Qjiomodo^
& Qtttttcniuvfurpata_>.Hascomnia non diftvnde foliim,, {ed

diffufe dicam:necdifplicebitaccuratio
iacui falutarehoc fignum placebit.
CAP.

DECRVCE

C A P.

II.

Crucis

dttfa,itemJnfelix
lignum
*& Jnfwne
.
Cruxnonm iigno.
qutdquid

GRftri&a.
vx {ignificadone
duplici
,Laxa
fiAdlllaeft,cum pro
omniangore,tor.

"

-r

'

-,

crucl*t.mento, atqueetiammteritu fumunt .vt Comici

paflim, qui AVirejubentin malamCrucem'.

vt
Gracchus,qui dixit (alio etiamgenerc)<SM.alo
Cruceperire : vt Plaucusdehomine merfoaquis,

jfbftraftumtn
i
" maximAmmalam
'
i Cmcetru.
,Sed&:
nJ
Terentiusa cruciando,Merecrices
dixic Crttcen
nec dififimilicer Plaucus , <-Aliqua
malaCruxfem-

perefl, qu&aliquidpetat
. Paullodiuerfius
illud
qufdem: 6)ju femalaCruxagitatlquodadfine
iftis, Qu^selaruse,
autquceiatemperiae?
At Adftribifignificatioefthxcmea,6c
vulgoreceptiflima,cumpeculiaritercruciatLHTi6c
intericumnoM07j i

tamusin ligno.Qrydita?credo,quia
eximiusille,
morstarda8planecumfendi.Dixemnt8calio
GAAHS.
nomineGabalum.
NoniuscxVarronecitac;^os

barbdric^uod
nocentes
mgahalumfuffigimw
bomi-'
<vos
nonlarbarinoxiosabfoluity
. Qux vox
eriamin pri{cisG!oflLs,{edvocalimediamutante:

nes ,

Cabulttm^
&C{<TW>&.
explicatque
laxc,vt vides,6C
proquocunque
tormenco.
Dixeruntalicer,
Jnfc-

Mi>oi.licemarborem^lignum^flipitem.
In carminehor-

rendoapudLiuium:Ctyittotwubitorfrlori
infelictiib.i
Jttflten*

LIBER

PRIMVS.

fttfltendito.DeCruceaccipiresdocet,& Cicero,
qui in eaproRabiriopalamfic interpretatur.
&C

Seneca:
Inueniturqui
velitadattwadinfelixilludinfti
lignumtrakerz_j
animam
tottormentn
tra&urarrL>.
lgnit
in^oaa.
MinutiusFelix:Deuslignews^
wgifortaffe
<vel
m-

filicisftipituportio:
ideft,crucis.Dixit6Cjnfafck/S.menuPoecaincertus

ZN^pxiiM
infamidiftriftiisflipite
Spcraf& a fixapojferedire
Natae
appellationes
a ;udicio&tfenfuvulgi, quibushocfuppliciumin horrorepariter&ivilttate.
ItaqucApuleius(inmeoquidem&pri(colibro)
Affn!'dc
DAmnatamCttteem
dixit.*%)a?nnaujnc[uitja?n

Cruciicandidatut:
bene,6c
pro hocfenfu.EcfiautemCruxpropriein ligno:tamenadnoto,fimilitudineetiamita di&amfulpenfionem
aut fixionemin aliaparatura.
putain monteautpetra.Sfc

Terculliano
funtCrucesCducafyruw^
alludentiad
'' Promethea
iilic affixum:quemipftim Lucianus

deicribic
6cappellat
?cftjpa3rivc&.
Sic8Manilius
deAndromedi,quaein
(copulovin^a&Ccetoex-

pofica: Ef cmce
^uirginea
moriturapuelUpependit
C A p.

i ( r.

Cruddre,itemCrucianm^fod
R v c i s hxc nomina: fupplicijquodper

eam,
ifta.Crwifuffigere.
vt Velleius
depiratis>quos
Casfar,
inquit,Crucifuffixit.
Jn crucefuf-

D E

C R V

C E

fgere.vt Hirtius. JubaNumida*eos,quiloco^i^

amiffo
fugafe_jteceperant^in
cruce
omnesfuffixit.
ItemCrmiaffgere^
& Crncifgsf^-,crebrain li-

bris.Illudminus,Figere
oszMs
6fineadditione.
Dcpati
Tertullianusficvtitur: Tactoqubdfgitar(Chri- r"'t"p>

. ftus:) in hocenitn <vener<$t.

Ouodidem CotrKpere
*

^***~~~

*/ (O

PaulinusNolanusEpifcopus
dixic:

Nauu,

ttAgnofcant
trepidt:,
quem
confixere
relelles.
de Chrifto ad iudiciumventuro.

Etfi Tortullia-

nuspaulloaiitcr,veteremhominemccnpxum
effe-t

Chriftodicit:quodvulgb,vriacrucifixurru.
Suo
etiam&pioprio verboappellaruntCruciar^.
Aufonius:

Cvfa&MefM illic

Spreta
olim>
memoreVeneris^
^ProferpmaAdonim.

Hegefippus:
CapiebanturinnMmm
(\uAxi,)quin-Lib.v.
gentiferme
addiemcrmiabantur.
quodeftincru-[*b"ln
cetnagebantur:
atquelofephus
in iftaipsaredi- Elcid.
xerat,ch>s?twpwlv&i
Paulinus:
cap
XIIi
Cructatam carnecomfttm

JJ^

tvtj trepidi.

Glofljeveteres:
Cruciat*crucijicat)<?ctjupoi.
Ita &C

Crw/^r^didus,isquiincruce^vel
quieadignus.
In ipsa,vt Petronius:Cruciarijvniw parentesvt
insat>r.

videfMntj
noffulaxa&m
cuftodiam,
d&raxcr.e
pen-

iwlwdentem.
Et inDeclamarionibus
CalpurnijFlacci

"'" infcriptio:Pddagogfri
cruciarius,
& : Peregrinm
XVII.
&
XXIII.

cruciarius.de his qui appcnfiiatn incrucc. Ataui

J.

J. 1

'

i.

cmltt_
eadigni,perconuicium
autminasquoque
ficno- minati.Iddorus:Cruciarius,
eoqubdfitcruce
dignw.

LIBER

PRIMVS.

gwu.Apuleius:
Nectnntillum
crttciariu*
illedetert.ritus.Ammianus:
Longum
eft,qu&cruciariw
/
conflauit.
C A P.

i i i L

Gr&corum
verbaadCrucem
f$ crucifixionem.

cktM& Outdius
emend&tijfe
etiamexplicatus.

IS'S.Tcwpog
TALatinis:
Gr^cis
duo
fere
Crucis
nomina,
& 2xoAo\^.
Illudfrequentius:
quodtamenproprienonnifi ftipitemfignarfingulareiiij
&: ere<5lum. Larine dixeris Palum fiae Vattum^.
'" Euftathius:

Arefla& ^r&-

actitz:
qi4&&Stmtara
dicuntur
abtjsquiminusingenue
loquuntnrtfafkivox,
*uelqiibdadaeremfterif,
vcl quodin laturru. Hi ipfi & Scolopes
dicuntur.
Quodait, ei$Atpos
vel inlafum^s.pluribusiun6tis verum eft vcfoletin caftrorum
vallo.Neque
immuto-,et(iexHefychiopanlloaliterderiuante,pofsim. Ille fic:
,

ra gf

yAa .

VCM
5~of
poi, cJ7aVi^wo^^j <Votc%
: Stauri,defixi
ftipitesfunti vatti^&omnialignareflnjiantia: ab
eocjubd
ftentStauri,
velquodadauramconfiftants.
AllufilTeadpQftremumhoc
etymonPrudentius
Hymn.xi.

videarur.

.^

'Cmxiftumtollaiinaiira*
<f

sojferMalitivus.
A

Hasc

DECRVCE

HaecGrarnmatici.
CtdLucianusingeniose
& pro
lucuntargumento,in
Iudiciovocalium,deriuataTau
iocofo df- | "
A
/A
r
A '. \> "7"
TMiio.litcera,quaengura cracemrerert. Ait &m TV(SV

TaJ)^) TOJ
TfyvnfjutTi
i TTOMjtd
Tlwyvmgfyj
STT
ItidiU
Ciwil&tiv
: abifta etiam, inflmmento
"pe
(cruci)pefiimum
nomen
ve^ijfc^-Atquehocin f?2'Ao4
ne edamdialogiirerar. JamSwaAo^
proprie,
vallum/udemque
iignificatacutam.
Hefychius:

SicoAojw^
c|gfwAct
opS-a:
Scolopes^acute
ligna^retfa.

Homerus:
c*

Ibi Euftathius
: SWA^TTS^,
cp5a
JuAa^} o'5/ci,
ci'
^t;ACL&zvT

: Scolopes
: n

cruciaut'valtofigi
dicekantwrJLi
ben^,qubddua
illa veubafuggcric,quibusipfamcrucifixioriem

gnabanc
, Avafavpotiv
SAva.<mo
APTT/^
u>.
Ita enim
plerumqaeconipofitejadelacionem
(cilicecfixionemquein alconotandam
: etii aliasetiamfim-

plicirer,
S&fatFtf
&cSga;\s?rf2W.
Sunc
&altaduo
verba,qiubus
vulgbvalcievfi,
Tlpowtetiit
&Kps-

u.d>
(lueAiaJf/Jgjttdo.
qu-orum
illud clauationeni
ip/amin lignoproprienotat, hocfufpenfionem.

In illo,(criptons
aliquiserrorvidecur
apudHefy^

chium:Tif#rfoeQ
3ctf%J.
atque
egorefcribam,
^cwf^.ln ifto/a^pe
incerpretum,qui
adfufpenonein
vulgariam
6Cin lac^ueo
aptant.Ita

LIBER

PRIMVS

quodArrianus
narratdeMufican

Aftslo*^*xgA&)'
cvTM
<wi$y~r.
aliterverfumlegi,cumficdebuent:
H uncAlexander
crucifigiin
Jua$teregioneiul)et.
Curtiusfacis
prait,qui{cribic
in cruccm
futtatum.Ita quodDiodorus
Siculus
i:i.in e;ufdemAlexandrirebus,de
Tyro capta:c^r 3
idemCurtiusred:e:Duomiftiacrucibw
affixafer

ingens
litoristyatium
pepettderanCj*
Ecexempla
plufcula.TaleapudLatinos
ipfum Sufpendercjy
quodad Crucemrcferendum
moneoiuuentutem .

Lib.
i.

Vt in Silio :

Pfuncpottquam
dirofitffienfum
robore
'Vidit.

Epift.vn.
In Seneca:
Latrocinmmfccit
aliquis.
quidergomeruitl *vtfafyendatw.in Ouidio:

inibi. zJldore
'Velmtereas
capti
fufyenfits
Ack&i,
Ghtimifr attriferatcflepependit
aqua.
Lib.vm.
Quibusverfibusverahiftoria&cfenfus
cPolybio

reddaturifte.Antiochus
rexperfraude
Achzum
exarceSardiumdeduxit,6cpcrinfidiascepic.
Koigfja^g,
addit,TT^^V
ju9/)
oLK^-m^dQyu
r>vfofadrta-

pov,
ju^?
o^^ rZwxs^fltA/eo
^sraTSjtt^/^
rtcW,
%vxotfepp/^cM-^?
sco^ftov
antoji
, clvci<?cwpe$<fcu
T*tr^a: Et
"jifumeft^primo
admutiUre
illummifeYUm
& ex-

tremas
^artesfaccidere^
deinde
capite
ejzarefeffo
C5*
in afininMm
culleum
conjeffo
, reli&uwn
corpw
crucifger^ . Hsecres: fpernealioriuninanes
lcgos.

Sed8cmecum
lege,
r^ peffnditaejjtai
non/r/y?f ^
autnftsi qnodvulgatur.Yukenimjeumnonin

ipsa'"1'

DE

C B. V C E

ipsaaurifera
aqua,id eflPaAolo,
fufpenfum:
qui
potuit?fediuxtaeam,atqueilla
quaflarbitra&C
infpeftante.Pa&olusautem
haudlongeSardes,
vbi hxc gefta.
C A P.

V.

^D/ut/io
prlmaCrwiwn' f defieciervvtttflifiima
diflum,^ffixione.Tertullianus
peroccafionem
correttiMMq,JflseademcumCerenexiftimata*
sS <J J

v: cui
ERB
Anon
vltra
me
tenenr:
rem
ordiamur
illuftrandas
duplexgenus
Crucium
fla, SimplexSCompaffuryu.:
Illud voco, cumin
/>/""'//
rr "
" r "
^
vnojimpltCHfa
lignojit ajpxio , aut mjixw* Qu^s
tuo

fimfltx.

crux,raeojiudicio,prima
fuic,8cinaliamfpeciem
a rudihacventum.Sedeaquoqueduplex,
vcte-

/"-tigi: altera
adAffxionem,
alcera
adJnfixwnetrL-.
(iimtn.Namaliasad
arboremfiueftipitemalligabantfigebantuehominem.vcinCttpidinecrucifxo
Au{onij,quemfic defcribit:

EligiturmaftomyrtMnotifiima
luco,

^nuidiofa
Deum
posnis.
CrucidMerat
illic
Spretziolim>memorem
Veneru-tProferpind
Adoin excelfo
ftt/penfitm
ftipiteAmorerru^

'Deuintfum
poflterga
manM>fubftritfa<fa
pla

'Uincula
m^rentem^ntillo
moderamine
pcen&

Verbaomnianotarvidebis
6cin arboris
ftipite
appenfum,
necmanibusexpanfis
3fedatergo

LIBER

PRTMVS.

uin&i$,denique
necclauisfedfunibusfubftri&utn . Similein Terculliano,deTibeiio : qui

arloriltu
Saturnifocerdotes
, vt inquit,ineifdem
femplijiii, olnmbratriciktts
fcelemm
\ vo-

XXIIII.
Scpicmbr,

tiuis CrucibiM
expoy^/.InMartyrologio,
dePaphnucio:
Jpfi_s

palm&arbori
affigitur^
ceteriautemferrone-

eantur.Necambigimusarbores
plerumquehuic rei feruiffe,

prasfertim
in grandi
numero

cruciando-

rum,fiue recifasleui-

teradCrucem
aptacas,fiue ecismcomantes . Sed &; in fti-

pirefimplici idefuic.

Ex Tertulliano
: Quantodi/tinguitur
a Crucis
ftipitePalUs^ttica^velCeres
Farrea>qu&finc^>

effigie
,rudipalo& informi
ligno
proftant^
? Nam
rudemeccepalumcomponit&caffimilatcutn

Cruce.Sed
in e;usverbismendadeCerereFarrea.

Curenim(lcappellet?
anquiafarinuenerit?
efto.

atquinonomnis
Ceres
ficcffida/edcerra
aliqua,
& in locoquemvoluit exprefTum
:ficutdePallade,quac
Athenis.Legendum
arbitror,

10

D E

C R V C E

Ceres

Pharia: quafi dixerit

fttttAeg]ftM.

Cerere,
quas
in^Egypto.Ecintellegicre-

PbartA,

damlfidem:qu^ nomine diuertic a Cere-

re, numine communicat.Ita

Herodotus:

A^nwp d\,s, lcn. In

Apuleio, ipCsu
de jfe

Ifis : o primigentjLib"
Thryges
Pefimuntiam
matremnominant^me

Eleufinij vetaftanL*
deam Cererem. Euie-

bius dc Prreparatione: Oacri^sivwu

hlyv-u\>.t*~
n y

p. i.

/ {XyjO(71/{'

,T!W$)
iGivrtu)

: oAmnt

pttjOfirimejfteBatcbi4m,Jfidem
<uerb
Cermnu.
C A p.

vr.

SimpRcts
Cruci*fyecies,
Jsnfixw.
Seneca^.
Hefychius,
Tlato,T///7/W,
iUuftra>ti.
TOVEharcfuitin SimpliciCrueeAiiixio:
eit6i ineademlnfixio.qualis?c^^^/?z_

^r^o acttteifa
ftipiti wfigeba&j,ea
forma
faciequamexempla
haec
docebunt.
Seneea^:
confo'
;i?/cCruces
necvniii*generi*
,fedaliterabp.iT"
alijsfabric&tas.
dJtJGafite
conuerfo
in terram
fuf-

LIBER

PRIMVS.

>alijperobfcenaftipitem
egerunt-j.
Duo in
ijs verbisobferues,
&;Cruces
variasfuifTe,
quod
nuncdiducimus:Scintereas,Infixiojiem. Quam
rxiii.

magiseciam
aperitidemSfcneca:
Cogitohocloco
carcerem
& Cmces^ adaffum bermediumbomi-

nemtfuiperosemergat,Jtipttem.
Vidcn'clare
mcdiumhominemfciflfumfk
transfofTum?
Atque
id imagineetiamilluflrat
: Sudtfixionem dixe"

-""""

antiquitusmaleficos

fudi infigelwrpLjt
acutoItgno
ycnetrantes
ffrinam
&
dorfum
Jlcutidjfos
jn verifbtupifces.
Vbi amplius
di{co,proprie
hocefle2xoAs-vJ/^
& SxoASTr/^ai'
vbi
!egitnr,plerumque
referendumad
hancfoimam.
IftaCrux nefcioanMaecenati
eriamdefcripta^:?

K^ift.ei.
cuiusverfusapudSenecam
iamolimficlegimus:^
//^c w;/;/', vclacuta.

SifedsamCruce,
fafline.
Uitn dumfupereft,bene
est.
Vult mifer8adfufpiratviucre,etiamintertormenta,&:inifta maximecrucianteCruce,quam
fignanterdixitAcutztm.
Sedaijtetiam^/^.^bene. Namille profed:b
habitashominisabinfero
infuperumfic transfixi.Hocipfum gcnusAPCTwy^A&go^diftiim
Gra^cis^quafidiffindere
6cdif(ecare.Hefychius:Awox.;}Jl>A^S5^,ct^apxo>^7r^a"

R^ul,^. Platpeovsrbo
vfus;Ma^^^j^^A^irg^jTg
B

z^

Xt

DECRVCE

t TTO&M
4oWx/v
&A&>0<7/):
Ffa-

-,diporqufbitnr,
deniquc
omma
malapafJusCmcediffndetur.

EtMnu

Plinij etiam verba^

'

"

"

huc refera narrantis,

Polybiumcum Scipionc in Africa Iconcs homicidas cruci-

fixosvidifffyquiacete-

n metttpcen&
fimtlis
abfterrerentUY
eadem
noxa.Qjnisenim cre-

dar operofamScopoficam crircifixionem illam fuifTe?non

ego:6caccipiamdo
hacprompta&: fortuita in ftipite infixione, fiue etiam affixione.
c A P.

vn.

7Qeeners
de
Cruce
Cowpatfa:
tum
deprima
eius
-r-^
rtA
1
/*.
A
1

J-

A
e
duplici
ligno
"
Itafcpcuaginta
Interpre
Ptolom^ani,
librolofolquavulgoeft, lignitnut
Chaldico
paraphrafte,
Crttx^ipfi verterunc
: benefatie,adhancformam.Hxc

LlflfcK

PRIMVS.

13

eftplena8veraCrux,in quabrachiaetiamexplicantur,atque
ideoT^atilytilum
nonfemeldida.

Huiusfpecies
triplex, vt diftin&eimbcuriose
/r
cdiileram,6cfemeltollam dubitationesautlires.

Eft Ttecuffata,
eftCommiffa,
e&Injmifi.tth primamihidicitur,in(\uaduolignadiretta&*M]uabiliajnterfeolliquafitMr.
DecufTare
hocenimRoloH^em.
manidixerunt.Hieronymus:
'Decuffar^*eftper
medtMmfecare
, velutifi dmregul*wncttrrantjad
fyeciem
litter* X ^<*
figitraeflCrucu*Nccminus

'i?,"2'
c^ar^
i^orus:^ littera&infigura
Crucem^in

numero
decem
demonflrdi.Obfcur.uspaulloalij

T?y"h!
Patres
6CDodores
noftri.vt luftinusMartyr:quii/?
illud Platonis
in Tinuec^E^iagoff
ptwr*
cv7z<f
TTc^n:
DecMJjduit
euminvniuerfo:
adfeueranter
adChriftum &LCruccmnoftramretulir,quo nifi hoc

afpedlu?
lamcumtranfuerfisobliquatifcpemanibusbenedidionem
lacobiecdem
aptant:quid
JeVrA.1'
nifi hxc forma in oculis? Datnafcenus:IQLW&
Etl)*m*-

: jatob adorans
extrcmum
vir-

&)altemanlibits
manibus
liberos
hfephbenedicens,
etiamfignurru
hocCruci*defcrihit
mamfeftifitmo.

Quid^tipqifta:^XfaafySfJcu
etfinonambiguum,

tarnenaudiamus
Cedrenum
commodeexplicanrem.lo-^A (idemcumlacobo)rciq%&$.$
#.B

14

DECRVCB

"permfttnns,
dextram
quidem
in itmioris,^

*vero
mfcntom
caputimponens.
EtTertullianum

in iftaipsare:Jmpofitis
& intermtttattiman&uf
benedixtt^quidemitk
tranfaerfim
ovliqMdtM
in*
terfe^
vt Cbriftum
deformantesjam
tuncportendc*
rentbenedtttionemm
Cbrtftumfuturam.
Quomo-

doChriHuindefprm&mnt
illa:manus
?imbCmcew.5cfic mihi libido aliquandolegere:fedre-

,&Caccipio
Chriftu^icrucifixum.
Haec
iiJa
eft qua Andrsanam
hodiedicimus, valida 6c fatis veteri fama diuum iftum ia

^cruciatum.
Anne
vera? facic me vc am-

bigam MartyrologiumRomanum:in
quo hocfalrem*legas,in Cruce
fitfyen*

Jum.&:magisHip-

polytus, qui {cribicrnCT

'

mcnt.Gf

CrucffxumTatris in(9Quid

magiscotra famam^
Atqne haecfixio ad

Simpjicemnoftram

potiusabeat,longca
DecuiTata.
C A P.

LI

B E R

PRI

C A P.

M V S.

VIII.

Commiffa
Cruxquidnoli*Jtf?exemplii
aflertz,
tumetiamveftigio

IA
CommijJamCxuccm
zppdlo,cum
ligno
en.tfoM
ItreuiMs
alterumfuperne,
& mipfocapite
com-_

"

tfj

\ 4. J. .. .

CJ

mittitur>fic<vfnihilexftet.eaformaexamuiTim
eftin T litcera5quamvnooreomncscumCruce

componunt.Lucianusvbi
Tau accufatur:
6^7'

, aV3pftJ7roic
tfpauhtotentQfa
kn*
"enimcorporis
filttmtyrannos

,(peciem
imitotoSyfimili
deinde
fguraligna

kficaffe3&
hommes
in ijsfixiffz_j.JPalam
effc
CrtiMaccioa.

cemintelligi.TertuIHanus:
JpfaentmlitteraGr&corum^Tau^nofraatitem
T, fiecTesCrucis.
Ifidorus:Taulitterafieciemfjuci*dcmonftrat.
HierobodieSamaritz vtuntitr, extrema ^Tm Crucis ha-

let fimditttdin-erfu.
PaulinusNolanus:Chriftttf
nonmitltitudme
necvirtutelegionv>m
^fedi<6m
tunc

inftcramento
Cmci^ctiim
fignra-per
litteramGY&Ccim
Tau numero
trecentorum
exprimitur>adtterfariosPrincipes
debdlauit.
Adfhuunteciampidur^, &Cnoftralingua.In illis quidem,paiTimhodievideasD.
Antonij vetudiffimimonachipenulx Smanuia/Tuiaut imponi hanccrucem.

An cpia^gyptiusille vir, quibusiamolimno-

l6

DECRVGE

tum,&inter(acra
hocfignum?
Ccrtein obclifcis,qui indeRomamve&i,(culptum
fic vidimus jf1:cuin anulotamenvelanfalafupernc,

necfatis
folide(cioadquam
remautvfum.Sed
tM. deprxcipuaipsanota,dignumaliquidnotaEcclefiaftic^
noftrxhiftoriae
prodiderunr.Ruffinus:

Signum
boc
domtnic&
Crmti,interiUai
qua*
dicttnt
Pb
Jlix.
Isgpjixas
id eftSacerdotales
littera*kabere*&gyptij
dtct&ntWiVelutimwfflexijt
qu&apudittosfantlitterarumelementis.
Cuiuslitter&feuvocabuli
hanc

sigmfc*-ajfirttnteffeinter^retatiomm,
VITA VENTVRA.

Sozomenus:3>a<ii
^g t&o$xaSatputMxfajT*
('Lib"rv
lccl. Hift.
p.xv.

VCtt.
TTCtj)
<$fa(tfU,QWV
$Toi

vlw.Amnttcmplo
ijro( Sarapidis
) dimto& difie-

<xftam
exijs^quaivocantHieroglyphicatno, fimites
flgno(jrucis
infcripta*
lapidibtxappa>. A\)jjsautem,qtii
dottihactalia^explicatameam
notam,(ignificare
Vitomventuram^.In
Suidaeciam hiftoriolahsecbreuiter.

S (u.tyoh.ov
ooae xouvfi.GV TV

w#& -

(jLCttBO
. Theodofio
magno
regnante,
cnmfana
genti
immdimerentttr^
inuent&funt
inSarapidu
tcmpl
Hicro

LI B ER

P R I M V S.

17

cAlitter&habentes
Cnicuformas
. quas
videntes
ij quigentilium
Chriftoiamaddttfierant,

aiebant(ignipcarz_>
Crucem
apttd
peritos
Hieragfophicarum
notaruVitomventuram*
Acqui6^alin-

guaargumentumpecij,fednoftra.
Nosinquatn
Belgac
hodie, bacillos in hanc formam , quos
argrorumbrachijsfuftentaculumfubijcimns,
vocamusipsaLacinavoceCruck&s.
C A P.

i x.

Affirmtfrfa
CmxJmmiffaefcriptitmaxime
Patrum: ipftatyperaiios^
& maginibwfernos
etiam^expltcati.

DEtfoNtranfaerfum
ic^v
EJmmijfa
crux
eft,
cum
ligvo
erealterum
irijungitur
atqifLj
immittitur^fed(icvf

ipfitmfec&t. Ita eminentiahicfemperaliqua 8C capitellum,

aliterquamin Commifsa.Etiaanguli
hic
fiuefinesquacerni,illic terni.Qujsdeifta

ambiget? Ingerunt,
eam oculis Pidurx

pariter & Scripturx

prifc^.Sed
illasomicto aut d.ffero: hx va-

qLieeKijseligam,non
coliiga,noftromore.
C.

TnfK_

i8

D E

c R v c: B

luftinusfignanter
in primisdeformat
adueiTus
Tryphonem.
Explicatvctusillud vaticinium
de
a. Vnicorni, 8adCrucemficaprat.

xg04&
jif&fos
a/Aa7rgcLy{jLa!&$
, w ^
svis7SuTvs
v, acp'
a i$ir
oi1 ,

dvctfs&v
fjtp&V
orcw
r aMoSvAfiv
as^QoLpfJtAQ^
, <

l^.^j 79SP)
xs^jlt7r<x.pt<f&>ry(Jt.wc
Tci
<pout/iT).
ygJi
"?=
c* val/Cta

cornis
enimCorniia
alterireiaut$gur&
battdqutp-

fimiliadixeritautoftendent
, quam
illi qu&

ewL;
refert.'Rfttummimvnumefllignum
a
cftjupremaparsm cornttfuUata^cumtdte-

rumUgnMm
aytztum
eft:& vtrimque
tancpMWL

cornua
ittivnicornu
comunffaj
extrema
a^aren^i

$illudmmedio
defxum,
f iffumtzinquam
corntt
eminet
, in quorequiefcunt
&innituntiwcrttcifxi.
Obfcm'iiifculaaiibiverba,fedhacparteliqnidifma,qubdemincnsvnumcornufacita verricc
crucis.lam alij Patrum, variaimagine,nonfine
lafciuiaquadamingeniorum&:ftili eamdefcri-

o-bunt8ciiorijficant.
Vt Hieronymus:
Jp/afbecm
Cmcls-,
<\uid
eftnififormaquadra/ta
tnundi?
Ams

quAndovolant
ad&rtjera
^formam
Cmcisaffumunt.
In
Mifi
J
J
IJJ
cap.H.
Homonatonsper
aqitas>
'veioransjormaCrucis<vi-

faur. Vt Tertullianus: Vittoria-s

adoratujum
in
^Trop^isCruces
inteflfnafmttropAomm.
OmnesiUi

imagmum
(uggeftw
mfignujnomlia
cmciumjuwtj.
illavexiltorum
& cantibrorttmj
ftok cm-

L 1BER

P R I M V S.

19

ciumfurit.Laudo
dtligetiaw,
noluiftis
incultas
Cru-

goo ces
confecrare.Vt Minutius
Felix:Cruces
nec
colimu*,
neccptzimus.
IJosplane^
qtii ligneos
deos
confecratii,
cmces
ligneas,
vt deomm
'veHrorum^
parfes,
forfitnnadoratis.
nam&fgna ipfa,&'ca^-

tzibra^
& vexillst
caftrorum
quidalmdqttam
mauratACrucesfunt
& ornai&
? Tropb&a
veftraviftricia nontztntumfimplicM
Crucisfaciem^erum

f$ affixibomwu
imitnntur.
Signumfane
Crncis
na~
twaliter"vifimtain naui^cum'vdutumentilow
^ue-

hifttr,mmexpanfis
palmulu
labitur.&cum
erigitur
itigurru,Crucisftgnumeft:f$ cumhomo
porreftis

manihtts
Deumpuramente
veneratur.
jtu figno
Cmcisautrationaturaluinnitituriaitt veftrarr?om.H"-%/-
formatur. Vc MaximusTaurinenfis:
iL11.Grande
eftCrmitfocramentum^Jiintellegamus>

perhocfignummundits
ipfefaluatur.Namcuma
nautis
fcmdittirmare>
prmsarbor
erigitur^elvinL*
diftenditurjvtCruceDomimfatfaaquammfuen-

tnrumpantur.Sed&
boniu
agricola>cum
fartvtterr&folumvertere-)
nonnifiperftgnum
Cruci*idfacerecon&tur.^Dumenimar&tro
dentnlefttbijcit^f-

fcit (\ege,affigit)
aures^fl'marn-j
mfirit^fgurAnu
imitntur.C&lum
quoque
ipfkmhuiiufigni
ifpofitum
eft. 3\(_am
cumquatuor
parttbus
riente>Qccidente^
MeridMno>acSe-

ytemtrione,
quatuorqttafiCrmisangulticontine-

tur.JpfiusftiaminceJJw
hominis->cum
manusleuat,Cracem
pittgit,atqueideoeleu&tit
C

2-

20

DECRVCE

orarepr&cipimur
, vt ipfb
qttoque
membrorum
geftu

pafionem
Dominifateamuf* Et diflFufiflime
A

omnium Tuftinus: Kafcowo-otTH

ncufarci cvTzJ
xo<r-."
xot-

. ;Aaoj-oe

o xctheircuisin w rn wt <rsv

aiw^. en&TtMeis

iQu.Qito^sijU.u
jlai

tsi

Tz

66i

, j(gtf

aMo

Tctzto^'y(u<V
^s ffVJoQfax.
T!W^ri
*

UV OU Tt

t^elf.Confider&te
omniac[u&
in mundo
funt , <^
y7^
T^'70
^ Critciigubernentur^aut
pofintpr&bere
fui vfum.Mareenim
nonjtinditur^mfi
troymmiftud^
quodmakaafftllaturi pduuminnatiimaneat.Terranonaraiur

lrieeo.Foffores
veroopwnonabfoluuivt,)
neque
alij

itemoperarij
M.ecfa*nici
, ntfiperinftritmentn
qu&
formambancreferawLt
. <At
Immana
pguranon
aliarebettuit
dtffert^MamquQdi&reCkifit&ma-

nmmextenfionem
babeat
& infaciea fronte
pro-

LIBER

PRIMVS.

II

tenfam
nafum
perquem
f$ refyiratio
animalilu*
efl,nefya.liuddemonflrai
quam/igmm
kocCrmis.
Sed& apudvos
not&
IJMUS
Jignipotentiam
declavUeNf. ra?vt>:
* cumaliaqu&daW)
tumtrop&a,
ot>
qu&progfejfia& expeditiones
vbiquz^,
vobis
funt imperijt$ potentUfiffna
miftisfnferentes,
etfngnoran-

teshoc
facitis.t Jmper&torum
qttiapud
vosmortuifuwL*imagines
in hacpguraponitis, ^r^Dccs
perlitteraiappellati*.Quasplu(cu1apofui,quia
mequoq-interexfcnbedumdeledaruncinuen-

riuncuUifta:Patrum.Spero&te,fi pleneintelleges:
atqueadminiculum,
figuras
iftas,habe.

CAP.

11

DECRVCfi

C A P.

X.

JnquaCrmumformaChriftuf
wortem
tulerit*
'viderim vltima,argamento
ePatrikta& pi-

tturis. Ruffininonbona
fidesnotnta
in verbis
explicandis.
ABES omnesCrucium{pecies. Inqua

eartimille mortLius,qui
morccfuanobisvita?Nequserendum
quidecenfeam,
nifl dubitafle
6cdifputaflevideremvirosgraues
8c facrorura
peritos.egoarbitrorCpronuncio,inhacpoflre-

ma. in illainquam,qusequatuorfinibusvnifanguU,

uerfum oibcm
compkxa
cft, non fine myiteiio^
r
/
>
.

quo
mj. quod toti orbi mortuus, Saluatornolter pepen-

dit. Tangithoc&docetSedulius:

iib.ni,

ignoret
faeciem
Cmcis
effe
colendam,
tauit ouansyatione

indefaga*
quadraticouigit
tit orvi*.
g

Sylendidw
au&ori&dc
vertice
fulgetoitst
Qcciduofacr&lalimtMr
fidere-plant&,

<*Artton
dextra
ten&t^
medwm
Imaerigit

au&oritasetiam firmaa D.Paulo. eius hxcAdEphcf

^ea.ii
.

verba,Vtpoftifu comprehemere
cum

ftis^qu&fitlatitudo
f$
])rofundum$\zui<\uz
Do&orumvcrerum
referunc

/i In Pralmt,

adCrucem.
Auguftinus:
Erai latitttdo,
in qua
yonett&fmvL}
mam-s
"longttudo
aterrafargens,
inahbi.
qnaeraicorpus
ir/fxHm^altitudo^abillo
innexo
//'cni.fc

gnofurfitm
quodemwet

L I BE R

p R I M V S.

IJ

e?Mi.'
CrttX)& ibiomms
fiesviu noftra.
Damafcenus:

75>@t/
dogct&q
KTiviq
C^stfJ " Sicutq
extrema
Crucitpcrmediiim
centrum
vincinntttr&

jmguntttr.fic
perdJMtnampotentiam
Sublimitas
f
*Profundifat
) Longttudo
& Latitudo^Jiue
omni*
confyicua
& incon/picua
creatura
continetur.
Palam6cipleqyacuorfinesnominar,8^
verbaPaulihuc adaptat.Rnffinuscur diflentit?qui tres

modbagno{cir,&
ipfaApoftoliverba
(nefas!
)admutilat6cdetruncac.
f)ocet
, inquit,sipoftoltts
bof.ym
Pdufafiftumifiatoseffe
debereoculos
cordis
adintellegenAum
qM&fitaltitudo>
latitudo& profundunLj.
Defcriptio
Cmciseft.cujuseam
partem
qtt<z
interramdefixa
eft^rofundumappellauit:
altitudinemj

'ueroillam^HA
inaerem
porreflajiiblimis
erigitur\
l&titudinem
quoque
ittamquadiftentn
in dextram
Ui4amqiieprotenditw'.
Mirum,6cin verbisPauli,

& meoTumfenCu.longitf4diffem
vbiqueimprouideomific.An deinduftriaejecit?
Culpa,{iillud:
crimen,{iiflud.Sedadrem:Poerse
quoque&:Pi^loresfunt a formaifta.Nonnusdiferteicribit,

Chriftumfublatum.EkMpv
'TslgtpT&vSjM
: in //-

gnumquadrddtemrru.
Ecinprifcisfculpturis
( il-

lis meritbfides)quadraraconfpiciturhsecforma.

Conftantinus
Imp. in LabarofuoexprefTit
: 8c
Deusipfein aereei deformarat.In columnis
eiufdera

i4

DE

C RVCE

eiufdemPrincipis,quae
nuncin cognomine
vrbc

(heu,qub
earecidit?)Cruxeiufmodi
^infculpta
vifitur, 8vtrimqueabalatisGenijsfuftentatur.

Quid,quodin Numisplurifariamfic apparet?

quorumalibidamustypos.Necmeo
{enfu,ambigiprofedbpoteft,intamveteriChriftianorum
fenfu.TamenfuntquideCommifsafiuedeTau
formacontendunt.
necdamno,et(l
diflidco:quia

8illi (i Titulumfuperne
addis,
efficere
atq^imaginaripofTis
quacernos
iftosfines.
C A P.

xi.

gentium
Cntcesfere
vfitntzis.
/Ipud
Syros,
Jtia&os^jEgyptwsyPerfaj,
A^ros^Gr&ccS)
maxime^Kpmanos.
G^ttando
apttdeoscceperitl

An & apud(jermanos
?
R v cEs (atisvidimns:vbi gentiumeasin

vfu fuerinc,addaiTb.
Ecfivnoverbopaene
dixerim,vbiquegentiumreceptas.
Oriensqui" demplemfquevrurpauit,idque
jamolitn.DeSy-

*vftt'
risin Efthcrc
fcfiptum:
Sti^enfta
eft/manin$a-Cap.vn
ttbttlO)
quodparduerat
Mardocb&o.
De ludasis,
in

lofua: qvi re^em

e}M(ftai} fufyenditin pazibitlo
op.vni
"vfqv;.->d
vefycrawLi.
IteminNumerii: Tolkcm- cap.v

ttosPrwcipei
vopttli,
^Jufpendscoscontra
Solcm
,

in patilritlH.Atqaein (aciislibris (aepius.

ptioseciatn
vfosreperiovcThucydides
derego
Inaro;

LIBER

PRIMVS.

15
s , tn crucemeff aftits . Ec I uftinus , in eadem

^Egypto: oAgathocles
occiditur,
& mulieres
in <ul-

tiommEwyAices
yatiliulufuffiguntur
. Et

a.crebrb.HerodotusdePolycrate:
ATfoxl&vots
$s

etim(quodindignum
relatufit)Orcetesin
fkffixit. Ammianus
defuoa^iio:ALliantuComes
& Tribunipatibulisfcelcftefuffixi:
captinempe
a
Perfis. SedAfrosvel omniumcreberrime:
qui
nonin vilesmodb,{ed
illuftriflimasperfonasadLib.it.hibebanr.Atq-aSenatuCarthaginenfiumetiam
DuceS)
bettapraMoconfiliogerentes^
etfiprofierafor-

tttnafubfecutzi
eflet*
Cmcifuffigebantur.
Video&C
riutarch.
Graecos
viiclffe. CerteAlexanderMacedoGlau-

cum medicum,&C
Tyrios, & plurescrucifmr.
EtiamXanthippusAthenienfis
ArtaydamPerfam,dequoapudHerodotum
inCalliopeextremaleges,lamRomanis
vctusveterrimumfy
(verLiuio fides,ftatim fubprimis regibusvfurpaLib.i. runt: 8exemplum
in Horacio,cui idfubTulIo

parabatur.Et(iCicerodiflentirevidetur,&c
horridumillud CarmenadTarquiniumSuperbum
Rabir<

au<ftorem
referre.
J liflor^inquit,colliga
manu*.
qmnonrnodo
bttfalibertntis
mdnfiutudinisfy
non
funt,fedmRomttli
quidem,
atttfN^um&->fed
Tarquinij, faperbifiimi
accmdelifiimi
regisiftafuwt>
cruciattu
carmina^CapHtobntibito^
arboriinfelici

fufrenelito.
Qutas
tamen
autpopulariter
6cadcau^
D

fam

2.6

DECRVCE

-femCicero
dixerit^
authocfentiens,
nonabautoreillaTarquiniofuitfe,fed
illo maxime
digna,

8t apudeumcrebra.Vtrumhorumeft,video
eriamliberarep.ftaciminvfucruces.DionyfiusLib.
,
deferuisconiuratis:
Kfuejmxei&e%di>u&tinjfa
*

ctTitMTsg.
t jlicbal^quideme
domibitt
extfAffi, altjeforisabduffi,omnes
mCvmem
atftfttwtj.

&:deinceps
* ^a.fJi.fjLctxo(not,
vt cumGrecisdicam,
4. teftes.
Qutd Germani
?nunquid&illi vfi?diftraAnGCThof. Tacitusvideturdicere:cProditores
& tranfmtfl"*\fti9OAarboribitf7fiifbenduntj.
fed fortaffis ad la/r

tifaerint?! S

queum &: fufrocationemhocaliquisrrahat.Ta-

menidemPattbulaetiamattribuit:Qnptytvti-Aonai.
^/^ captiui*9qu&fcrotjesi
quonifl fuo &;Romano, fenfu?
C A r.

xn.

<tApud
Romanos
vilefuijfeaocjupplicit
rimumferuorum.
Quatobcatijfatij a^

PLvRiFARiAMigitur
receptx
Crucesj/ed
vix
tamen nifi in homines
viliores
, Romano
^iquidemritu. Atqueapudeosferuorum
ferehoc
fnpplicium,aut
plebeiorumquiiuxtaferuos.
De
feruismulierapudlunenalem:
ToneCmcemfemo.

sat.

Et aliaapudPerronium:J\(V<;
Dijftnant^^t
awplexMmeosmCrttcem
mittnm.Itaenimvenu-

fte/eruum
cruciariura
appellat,
quafaciefermoi

nis

1 I BER

P R I M V S.

1/

nisSceluspro(celeilo.
Seruus
ipfeapudPlautum
comiter

fatetur.

minitari,feiocrucem
futurammihife-

Jbi

alams.

Atqueadeb peculiarehocferuis.vtnomine^i

"

"

"

S
a

uiliifupphcijCrux veniatcapienda.In Tacico:

aAflaticHS
(enimu libertm')
malampotenriamfer-

.tfJlifapplicto
exptaitit.
Icerum:
Sumptum
deeofupplicmminfermlemmodt4irL>.
In Vulcatioexphca-

caffiod'
O&B:
CentMrionesrapi
iufiit^incrucemtoll^ferui. ItqMfuppHcio
afficL In Capitolino: Nam& in
crucem militestulit , & jerwltbusfupplicifsfemper
n i. affecit
. Ergo Liuium fic euolues : ^Decaptmis, <vt
JJ
~

,.P

cjUijque
Iwer^aut
jemiMjitAjortun&a,quoque
/itm-

ptumfupplicmm
efl. Suxfortunae
: nempe
Crux
feruorepofita,
gladitisautfecurislibero.
Ipfura
hocitain Hirtio lcgasi^Prehenfi
feruitres,&vrwx

elegione
vernacula
. Seruifmtin crucenjfMatiy
militi ceruices
abfcifa
. Seruileigitur hocfupplicium, {ednonobleuemautcoctidianamnoxam.
_Horatius
.

mdicat:
" i"

& qui*eumferuMm^
patinam
quitollere
iufftts fem~Semefos
pifcesJepidumqMeligurrierit
;/,
J

Jn cruceruffi?at' LaleoneinCaniorinter
*

4J o

<f

Sanos dicatur.

Indicat,inquam,graues
fuifle& in extrcmofup-

plicioextremas
caufTas.
Sedquasillas?
aegre
vniD

2.

ueifas

2.8
fw.

DECRVGE

uerfasdixerim:quafdamadnumerabo.Delatura
i

domini. Pertinax
apudCapitolinum,mqttica-

lummit
app&fitiperferitosfaeMnt)
damnatu
femu

delatoribHS,ltberauit)
in Crwemfublatit
mlibutfcruis. Sic Macrino iam PrincicvvMtJwTcu i\

pbanta
, autferni)
quicunqtte
dominosdetulerant,
in

- cYUcem
fimt atti. Et in genere
, omnis

machina

UO. contradominicam{alutem.
Paulus:
Sifermdc^^domimfaluteconfuluerint
(t5Watbewaticos>
intelli-

fitpfliciojdeftCrttce^
afpciuntur.
Icem

,(ed(vcopinor)
diucurna,
aut repecita.
CiA
/ " r " "
/i /~ "

r-

cero tangit: Qu& Cmx nmcJugitiuopote/tjatu

fupplictiadferrci Et Valerius:Crucedipmfamifu- Lib-1Tcaj>lVI1'
" " " >\

"

"

gittw. Qujn bcipio^apudeundemjttasrugasRo-

manos,
tzmquam
patri&fugitiuoS)
Crttcibw
affixit.
Sixnilefub Augufto, in Sextimilite puniendo,

quiferecfugitiuis: Tojw9^
^^A^xoV
, ait Dio,
' fl fe *&V
(U$i$
JQt
: Seruitia dominis redditn ad

fcenam
,quorum
domininonexfarent^
Cntcifunfc
fxa. Quanquamhic6caliacauflafuberat,Ho-

ftilitasin remRomanam.Haec
& plurain (eruis:quosmitioresduriorefve
domini,grauius,
mhius,proarbitrio(unt puniti.
AP.

LIBER

PRIMVS.

C A P.

XIII.

Sttamliberlqttidam
inCrucem
datifidvilioresaut
nocentiores:
vt Latrones,
Sicartf,Falfart/,atquc
ahbi & Ftires.
"

"

VID autetninliberis
?Raracrux,vtpraedicrux
.
i. Quinremouere
prorfusabhocgenero
ideatur,vbideChrifto:Cm(iDens

ftiit-)& moriTJolmt,
nonfaltemaliqtio
honeftogeneremortiiaffettus
eft?curpotifimum
Cruce?
curinfamtgenert^fiipplicij?quodetiambomine
libero^
quamuis
nocente,
videaturindignunu.SedfraenandaeaafTercio
eft : &Cciuequidemindigna^

Crux,neccredovfurpatam
ineosnifi praterle-^
ges,6Cperfaeuitiam:
viliores
liberi &; prouinciales,nonabeaprofe<5i:bimmunes.
Arquehxccri?

minain ijscruciaria:
primum,Latrocinium.Se-

ifi.vii.neca:Latrocinium
fecitalic^uis.
quidergo
meruin
fct****
<vtfufyendatur.
Cauedealiofufpendio
interpreinsatyr.
tere. Petronius:
jmperatcrprouinci&
iufiitlatro. iii.

nesCrm&MS
affygt.Apuleius:Latronem
ifturru,
wummeorum
peremptorem,
Cruci
u. Calliftrarus\ci\\s\Famofoslatronesjn

" hii~locis
vligraffatifunt,furcafigendos
compluribus
plocttit.Scripferat
ille3Crucz^,
vcpbftdocemus.
CumipfbSeruatore
vtrimquefecuslatrones
duo

fixi: quosduoEuangeliftxdiferte
Aw9V
appelJant^Lucaspaullbcommuniusxcuxpyvi;.
Deintib.r.ssc.
JeSicariatus.
Paulus:/# bonettiores
(ficarios)
pceEtsiun,
. ir.inli.

**

D 5

$0

D E

CRV C E

nacapiti*
vindicariplacuit^
Ijumiliores
verbm Crtt-

cemtollmtur , ant beftii*

(ubuciuntur.
Tercio,
cri - LIB.
vx.
'
J /
.
. .
- ,r
Marh.cap
ftT<df<trij
men Falli. Firmicus: Factentmcnmtnejaljicom- ".,
, ,,

prebtnfo*
inCrucem
toUi.Anne6cfurtum?
ita,(ed

Mb\dr non Romae. Lampridius: Cwn qu&rereturAre- rnAiao

ffifff

*"

gi\)M^
qmdapudeos
fures^Aterenturt
illt refyonderunt^Cnxem.Et mirum ni e GallisGermanifue

ifti reges
, quorummoribusetiamnuncFures
ad
furcain. Aliaetiarncriminain hancpoenam
, ne
ambigas:(edegoiileo,quaEteftibus
auccabulis
nonconfigno.
C A P.

X I 1 l I.

Quacauffa
falsoafignatamCntce
Ckrifli?vide- "
ri JimoMationem
& Sedttionem
effe.
"/

JJ

CVin M
haec
vidimns
,pienon
curiose
quaero
Seruatore
noftro
quispretextus
(nani,
u*jpbe~
cauflanunquamfuit) ad Crucem? Blafphemiamaliquisdixerit,exvocibusaut
^udicijsludseorum.
Atqueipfi faneicaapudPontificemac-

cu(ant,&:huicnoxxteftesquaeruntar,
&;ip{^,
deniqucPontifexeiusdamnat.Attamen, fi le-

gem(pe6tes,
hitaleslapidibus
, non crucepuniti.
An nonveriusacfimplicius
, toturriillud judicium,etfiiudicijdiflimile,Romanis
moribuslegibufquedire6tumJ
Mihi videatur.6crefoonregm
cu~jeam
damnatum
innoxium
noftruWnum^auafi
O
^T.1-*
....
.
^
. M

ptdinein.

Seditiomsnomine 8i Regniaftectati. Certe Rb-

manalege,auftores
feditionis
mt tnmteltfa, <proTit.xtit.

LIBER

PRIMVS.

JI

qmlifatisdignitcvte,
autm Crucem
tollunttir,aut
beftijs
obtjcimtMr.
QupdautemficetiamapudPi-

cap.xxin.
latum accu{atus,Lucasclare: Hunc inuenimus

Cubttertentemventem
noftram,
&prohibentemJri*
btitndareC&fariy
&dicentemfe
Chyiftum
regerru
^,Credidir,neccrediditPilarus:
SiTitulum ta-

mencaufTam<^
mortisinfcripfit,^^
Ju&wrum'
Ex ludaeorum quidem libris fi rem decidimus,,^w'""r'f
"l

* L1Ui\.lt\.\

intricamur.necvfquamtradicum
clareqnx no-

xaadcrucem,nifiquodPhiloprodiditdeHo- f<
iodcmicidis,contra
qttosaicLegijl&toremmitte
mortit

" ' genera^fi

potmffet^
dileffumm
ftojfz_ji
cum
nonpouacncoJNW^a^:
pcenam
aliamadfttnxit,/bor/jicidas
$ ficarios
critcifgi.Sedtuapaco
Philo,vbihocLegiflator?
nufquamexprefse.
hoc

tantumvniuerse:Gj^tando
peccauerit
homo^
qttod
mortepleffendumest,
& attyudicatus
mortiappen-

fa fueritinpatibtflo.
Peccatum
nondefignat:
6C
fruftra credofore,iiquis nuncquxrat. Tamen/
Theologividento.ego*o
C A P.

XV.

Cruxinterdum
libere& laxevagatzf.inbofteS)
in
feditiofos,
inChriftianos
, inf&minoA
demqitcJ/.

IN
hos
ergo
tales
ex
ordine
&more
Crux
vfurpata.Interdum
regnum
eilargius,6c
pra:(enim
apudreges.
namhi exlibidineepe
ita (kuierunt
inho-

$1

DECRVCE

in hoftesautrebelles,8cvno temporemultos.
funnt.

u Alexander
Magnus
vtfupratetigi,<400
milliaTy

rww,captaeorumvrbe,cmcifixit.Aliusrtiinu- loftph.iib
'

1"'

tus
.

/t

r^ *;

'

.XJ iwfo/^ /.- -^"

Conuimnsm
publico
& confpicttolowvna
cumpellicibw)fufiitinCrucem
darijud&orum
adoftingentos.
Quin&ilius etiam Varus,
ex eadem
sente,
ob cap.ni.
/.-T"
'
'
O^ N
/
nelcio quem motum, wfgw^teqfc%%t
di^<A/$:
crtt-

Grandi
cifixitcircitcr
bismitte.AcTicusin obfidione
illa "cmJ,
mr(>
exitiali,auwgenos,
&plures,/#fmgulos
diesCm- "'
S&y^ft, ^ S^y^i w^?
F&tLLotGi:
& obmultitudi~
nemterraCrMcibnj,& Crucescorporibm
deeratztj.
Nota,nota. hiftorica hxc fide, non atrollendi
i

caufsadicuntur,&:
abeoqui vidit,lofepho.Nec
egomiferor.abipefTima
natio,haec
praemia
Crucisillius,quamimpiepofuiftinoftro& tuo (voluiflesmodb)Seruatori.lam 6c Auguftusconbello
it. EtinChri-

*""

ftianosTyranni
crebrbadhibuerunt,
atquecos

numero(bs.
Legovnotempore,vnoloco,
ddmil-Martyro
lia decemficinterfefki.
Atqui necafemineo(exu
abftinuerunthoc fupplicium. Tiberius,ob
*

adulteratamin
temploIfidisPaulinam,%rg-ioftp!l>
tiq.cap.vt.

& Sacerdotes
trucipxit,
& Jdam(ancilla^
nomen)
cauffa
fnerat. E Chriftianisetiam
Beaca

LIBER

SECVNDVS.

35

!?!!?.
jWigHfciflammafque
perpejja
, demumcruciafpxamartyrijcoronam
accepit
. Sed

^ *nCorfica,
fan&afalia
virgocmcii
fupplicio

coronataeft.
PlurainMartyrumhiflorijsexem-

plareperies,
&;,{i voles,addes.
I.

C
L

B E R
C A P.

II.
I.

'TranfitioadModum
fgendipr&mi]fam
deatroci-

tntehujttf
fapftictj, quodSummum
& xtremum ditturru.

I x i fatis^g^/WCrux
& Cu}ufmodi fuerit,Vbi 6cQuarevfurpata:
pergolongius,6Cvniuerfumhoc
poenale
asdificiumexftruo, per
fingulaetiammembra^.Dicam

cnimQupmodo
vfurpata:&non animisfolum,
{edpasne
oculisfubijciamfasuiciam
8foedita-p/i
temc;usfupplicij:quae
(anemagna.Nectemere

v.inVen.
Cicerocruddiftmum
tvteYrimum<]ue
appellauit;
Incap.iu,
loan.

6CpoetaNonnus
E

dam

34

DECRVCE

dAmfaJum.
QuinetiamIuri{confulti,nomino

SummifitppHcij
, veluc
obeminenttam
, defignant

*cjtttn'
iftud.Paulus
: Summofupplicio,
ideftCmce
, afli-

supreciuntur. Ab eadem
mence
Snpremum
Vlpianus
dixit: Siliberi/Jnt^adbefti^darr^ifem^jupremo
fttpplicio
affici.cumenimaliudnonexprirnat,&;
deferuisrefponfum
fit, jurccapioCrucem.
Cur

nonignem?
inquies:cumTertullianus
eciam
dixerit&Ccenfuerir,
Summam
$gniumpanam?Q\u&
ex lurifconfultorum mente , Crux etiamfupr^
ignem.CertePaulus hocordine Sttmmi fitpplicij w.
-

J 'Vr^ 7 tit.
tit.XYII.

tnagcnerarecenlet: Cmcenj,Crem(Vtionemt
De-

collatioMm.PtxityVtvideSjCrux:
dccumcaufsa,

fi infamtam3magnicudinem,&
pr^fertimdinturnicatem
poenarum
in caattendis.Di<5la
hxcip(a^
Gxtremapirfta,vt
in Apuleiodeferuocruciando:
(ertnmextremzpccn&)Cju&
moremaforumtn euwu

competit.
An 6cfic Arnobius?Crucem
mereaturu-*-

extremarru
, qtii/qttts
vobitdominis
fupplicdrif.

Quodtamcnetiamlaxe,8^depefteaucpernicie
capicinterpretari.
C A P.

II.

^Dttplexfgendi
Modtu,Vulgaris
& ^ayta.]n ifto
Flagellatio
exmorefemper
anteiuit.

SED
feui
foed"ique
quid
inhoc
fupplicio
fue, Modusipie
dixent
: quem
graphice
imus
rit

reprasfentatum.
VcmagispoflTm;
par:imur,6c
dupliceeumfacimus-.^/f^w,
6cRar-um*
Illum.
*

(ettdorum. *

LIBER

SECVNDVS.

35

quirectytifimut
tfcptovulgo
vtebantur.
Aherum,
qttimagitfoofittUtnecintam
afiiduovjii. Deillo
prius:8cquidemordineh*ectria.,Qa&antefxionem^C^HA
inipshQtt&yofl
ipfam.AnteFixionem

duoadhibita:FUgettatio
& DedMo.Flagella-

tio quidemfbllennisantecefTor,
6>C
rarbin cru-(tm.cemdatimfi fic purpurati.ApudLiuium,defer-

uisconiuratis:
&dttlrioccifi^
multicapii,alijverberaticrucibii*
affxi. Verberatos
ecceprasdixit'.
Lib.vm.
Alexanderapud
Curtium,morishuiusretmens,

eosquiPetram
obflinatedefeadeisnt^omnes^er^
beribtts
affeftos^
fub ipfisradicibtu
P&tr&crucibus
Lib.v.Exjitffjt affipi. Iuda:i,apudlofephum. /LLwyxu.a!oi
&
cidca. / Jj*r,
rf '
~
' - >
~r

<5?&<QCt.<rcU>l(yO(WOt
& VCMCLTZ
TTDLtTOU
0UUMJX.Vt<?CWpW
fa:

flagellaii& pr&cruci&ti
antemortem
omne
genut

VevbcribtfJi
cruafgebantur.
Philoicemnarrans
Iii^XOSAlexandriasin crucem aftos a Flacco,hoc

addit:^ T
ouxtQtcfy
&>
TtJ
^oi^^oft^tiamflagellatifuiffentintheatro.Sollennis
ergomos,imo
lcx: & horrendum Carmen difertecanebat: F^r-

beraintraaut extrapomcerium
: & tumdenique
fuccinebac,
Arboninftlicifufyendito.
C A P.

iii.

FlageHomm
t$ Virgarum
difcnmen
. Jllamagis
*vilia& magi*
acerba
effe.folere
& taliiafierari.

VERBERAT
i igttunfedvtrumvirgi
gellis?
Illasintcrdnmreperiorfedmagiscrer/
brbifla.Difcrimenenimefle{cimus:
6i quiaVirE

DECRVCE

gaehoneftiores
, inhoneftiflimohuic fupplicio
adcributa
Flagra. Ciceroilludens&Ccauillans
in

Labienum
: Porcia/exvirga*abomnium
ciuium
corporeamomt^
hicmifericorsflagcHaretultt.
Quo- pcid>
modo retulit? vna cum Cruce,cui hxc adiun-

fbuDixi inhoneftiorafuiffe.Ita, SCproprieferuorum. SicapudTerencium

- "- adnecem
operiere
loris.sAN. loruliber? Adeiph
Exclamat
Cindignatur,
vt in reinfolenti,qubd
libero

intentata

lora . Ec ab hac nota feruilem

conditionem
McnHoratiusopprobrat:
Settwflagetttihictriufnuiralibtts
Pr&conis
adfaftidium.
SJ2;nificataTriumuiris(Imperium ijs&animad-

Epod
0<Ji
:11'
ioiemcflr.

ueruoin
r " leruos)cefumnagnspublice,idquefub
r
r n " ii-\pr^econis
voce. Icaque&MacerIc.tusfcripfic, L.r.pe

Ex qmbiifcar<tfit4
liberfultibui,
exhiifemum
pagelp
luc&AlEclmpp.refcripferunt,
mulieremhabe-

reiuftasdiuortijcauffas
,y/feverberibw
, qu&in-^^1;
genuo
aliend
fknt^affcientem
maritum
probauerit.
rcfud<
Flagrahxc ipfaintelligunt:quae
cumabingenuisjtumafa^minis
remotamaxime.
Atquevt
nouum &Cfeuerum in Licinio

Pontifice narrat.

Valerius:
qtibdeivirgoVeftalis,
qmaparum
dili-Librgens
ignis
&ternicuftos
fuiffet,digna
vifaefl^qmfla-

groAdmoneretur.
Flagella
aucem
hseca(pera.
adebLvi,,.
L

vt Vlpianusfcripferic
, mmittrorwnimmantmte^

ntidtos
fiibeiufmodi
flAgellisinterijjt_,.
Et HorribileetiamidHoratiovifumaenorninare:

Serm.ni.

Ll

B E R

S E CVN

D V S.

ficadignttm,
horribtli
fettere
flageHo.
Qupdmagis
fuit,cumeainfitiscalis
autofliculis
exafperabant.
FatumRomae5atqucalibi.
Euftathiusdicinotatorg/aA0%i^Waf,rrt$c^aV08-

yofoitov
%9&$fS$b
Kotfct,K$TX{jfy)a.<;:
FUgratnlaria,
qmtzdisinferti*
imolutifqtte
confettzifuwti.
Apud
iin.Athen^Limquifpiamrecen(et,in
Parchisoptimatesquoque
6cSatrapas,
vbivifumRegi, p&oig&

i^QLovi
aLs^ya.\(itfsi<)
/u.ctnyou&q
: ruirgu&lofittnxiftatisCAdi.Apuleiusagnofcit,
SLFlagMtmpe*
Tin.cuinis
ofibiMcaibenatum,
(citeappcllat.Illeidem
Gallis Matrifdeum adfcribit. slrreptofa?ro*'m^
quit, quodfemiMinslUuproprMmgejfamen
ejtjonj

"

"

"

"//"

tortist&ntiilanofi<velleri*prolix,e
fmlriaturrLj) &
multiiugutalit ouiumteffellatum
, indidem
fef^

multimodiscomrnulcantittiljw.
Et Plutarchus
ap,

d Ma ^ dy^t^et^mg CMMYIS
, MrG?ir

<verl)erationu
egetvt,ftdflagn
illiu*taxillaii,

quo(jallosaliqtiid
offendentesinfacm
Magn&matru coercent.,*
An talealiquodflagrigenus,quo
Chriftusetiamnofterca^fus?imaginantur
, aut

pinguncperpiecatemnonnulli.
HaudegoaiTero: fedillud Euangelifbe,
ca^fum
effe6i quideni,
flagro.SicenimMatthxuSjCorruptaipsa
Latina

voce:
Tov.j\n7w<$^\zrt\ma<;-it^$>mw
'inx,
s-auu^&tin.

Jefitm
cumflagellaffef)
tradtditvt cmctfgeretur.
^^ideft,lorum,flagellu
appellacNonnns.
E 5

38

DECRVCE

Piydou/n
Xg/foi9$1^0.$
tywfew

HorribiliCbrifticorpus
rttbefecit
habena.
C A P.

i i i i.

Solitos
adColumnatn
verberari^
atquealiaspcr

viam. *Deipsacolumna
cui[acrumcorpus

sE
Dobferua.
Flagellatio
haec
non
vno
fcmperlocOjaut
temporc.
AutenimanceDeduftionemvtebantur,
idquedomi: quodin Seruatorefadum. AutinipsaDedu&ione,perviam:
quodmorisfuit magisprifci. Si domi, ligabant
fere ad columnam.

Firmamenta

huic ritui . non

tammultareperio
, reperiotamen.Artemidorus
vbifomnium narratferui,qui vifusfibi abhero
, deglubi

multtuaccepit
ptagas
. Phileas
etiamapud
bium,fseuitiamin
Martyres,qui
Alexandria^,re-"p'x
fercns: AMo*J\,g<aoVffisww tun&&G7F<n
s^otl^:

cx4/^autem
adcolumna*
'vultibuf
interJeaduerfis^
aftringebantur:
& deflagellatione
fencit.An Sc
Plautumflc accipimus?
lnx.

.-

Abducitehmc
**

Jntro^atfyadjlringtte
adcolumnamfortittr.
Egoquidem:etfiadcuftodiammodbid fadum
/</c6/?aliquis
pertcndac.
SeddeSeruatore
noftronoru

ambiguum,
pijsquidem
& inreligione
anriquis.
Etfi enimEuangelia
non exprimunt: tamenfccuti

LIBER

SECVNDVS.

J^

cutiPatres.Prudentius
clare,8cumritusquoTc'4uePrifoatteftatione: - atquecolumn&

Annexus^
tergum
dcdit^
vtfermle^fa^ettu.
f. Hieronymus
Stfuoaruoexftitiffecommemorar:
(Paulae)
Columna^Ecde

wfeflncruore
Domim^
adquam

ttusdicitur&fagellatus.
IndicatfuJcrivfumhabuiiTein aedificio
tepli:quodipfumPrudentius.
Perftatadbucjemylumc^gerit
veneranda
columna.
Etfi Bedae
tempore
in medioEcclefiefuifIe,ip{e
teftatur. Meminic huiusquoque,& miraculoMart.cap.

rum per eam, Grcgonus

Turonenfis.
O

1'"

mi flagellatio,
6cadcolumnam
: quid perviam.?

L.b.tti.{^b furcaidfadum.de
CAfIII.

Harcdo-

quain*locodicam.
1

C A P.

V.

Crucemfuam
tuliffi, auttotam^
attt

AD
veniojinquaduo
uo,Dedudionem
Ludibrmm^L^Tormentum.
Ludibrium,
qubdipdcoadicrucem
fuamferre,autcerteeius
partem:vt vereefTet
illudquod d

ap.'i.iumento
malum.Artemidorus:
fictfcifalata,rafi
o

%et
: ferrealiquem
DeoYum
inferorum^
malefico
qMidemidvidenti
Crucem
prodicit. Simdis
emmf$ Cruxmortij & c\uiin ea

fgcndus,priJto
eamportat.
Plucarchus
etiamcomparacionequadam
vtili: Kctiriijtyc-upotli
idvxo-

40

D E

C R V C E

Mj mxictraVxoAtfWg/W<>
'iouuMSKCLSOV
cJ%
wu-

e): /"corpore
quidem
qwfytte
mttleficoeffertCrucem
: mahtiaAutemcrucia-

tuumquemque
infejx fe,gignik&fabricatur.Benehoc&C
falubriter
Plutarchus
: & Dtj dett.<fa
(aic
quifpiam) quammale
eflextrklegem
viuentibus?
quidqmdmemeruntifemper
exfyetfant^.
Sedreporetit jio mein gradura.Ferebant
Crucem.Atqucita
lohannesdeChrifto: $cL?apy
rv "Efav&vcwrtfc/Z-

?w T^oju.gyof
X^JJIWB
rTTof
: baiulans
fuanu
^exiuitinlocum
Caluari&
dtttum.Qu,afb-

la caufsa
vetera
quatdam
vacicinia
autimagines
-f> Dodores noftri ad Chriftum

trahunt. Vt Ter-

tullianushocdelfaaco.
Cw,inquit,j^W^ ^
/r^^(3/?/^
dtoceretttr
, ^ lignum
ipftfibtporfaret,
apxChriftiexitumjam tuncdenotnbat,
mvittimam-)
concefi
a Patre^>, lignumpafitonufu&
baiulantis.

Idemin Ifaia^
verbisiftis:C;Wimperit4mfaffum
Eod.ub
^/?/p^r hwnerum
ipfitt*.Soltts^
zitjiottus
rexChri-

ftw nou&glorix,
poteftatem
& fitblimititsm
inbtimeroextulit^ideft Crucem. Et Chriftus faneto-

tamplenamque
Crucemtulit. NifecifTec,quid
opuscratauxiliatore
&fubfequa,qui
adleuafTet?

Alij nonfetnper
totam:atqueideb
cauteprxdixi,
tjftf partem
. Namquiritu veterifub furcacxG.
ducebantur,*ferebant
nonnifl iftam.Imbinter-*x\We
lib*

dumneciftarr^.Ponein arborealiquacrucifixum,6fubitb:profedb,praster
fe,nihiltulit.
CAP.

LIBER
SECVNDVS.
C A P.
VI.

4!

cumvexatione^StimuliseliamAtfos.

TORMENTVM
etiam
inDedudlione:
quia
trahere,
diuexare,S
ftimulis
agere
perviam
mmfolent.Dionyfiusdetra&ione:tioSogjjiGautiTV(JL&-

siyxfyov
cuih&jzy
t7\mv
: perforumf.agellatunu
ipfi4m,trahereeosJM,fiit.
Necdubiumeftquinimpulerint,deiecennt,
erexerintjperfaeuitiam
aut
perlufum.DeStimulisetiamnon
remere
addo.&ft'
6caperteaudoradfirmandi
Plautus,
apudquem
*

conferuo

feruus:

O
carniflcinMm
cril)nim\q<4odcredoforey
Titutmi
fj
~T I
-7 I
"
lufltAtUt,

Jm tejorabunt patibulttstumpervia*

Stimulit,y/ nofterhttcreuenent
fenex.

HabesStimulos^
idque\i\?Pa&ibulatQ
(adfiircam
aftri6lo) Sperviaf. lungiciterumcum Cruce
Plautus:Stimulos,
Laminat)Crucefqit_j.
6^alias
meminit, fed fic vtfeodimeos fuifle fciamtis in-

tercruciatus
6ctormenca,{icut
laminas&ignes.
Pidoresnoflri (nec heri, authodie)afTerculum

fiuetabellamimx Chrifli vefti appingunt,qux

clauispraEacutisconfica
pedibuscalcibufq^euntis illidatur: nunquidallndentes
adhancDeftimulationem?quastamenftimulisal'jsfa(5i:a.quos
oblongos,iiue efudibuspracacutis5fiue5cferro
praefixis
geftabantadhuncvfum. Sumpcum
a
bubns,quosficexftimulabant.
Sednifl eaPi<5bo-

rummens,
ipfividenco:
egoinuenticulae
eiusnec
au&orfim,necinterpres.
F

C A p.

42.

DECRVCE
C A P.

VII.

Jn ipfaFixhnenudiincrucem
da4t:an
in terradepofitam
?id qmfitum,
firmatunu.

ISrA
funtqtice
Antefixionem:nun
Tii,
ipsa.Tnaconfidero,
Sufienfionem,
^ftritfionem,
Jnfcriptionem*
Sufpenfio
praeit,
&;anteillam
eciam
Nudario. quiafimul adcrucemventum_,
fpoliabanthominem,8ficin
eamdabant.Recepcumhocin plerifquefupplicijs,velutNacurae
fuafu,qux nudosLndaxic
in vita5Ceducit:etiam
in ifto. Arcemidorus: ^ff.up^cuda.^v

izefTnA tib.ir.
,'

cap.inn.

} y^scw^v^CrMcifigtbonumpauperi,
isettcrMcifixus:
r oxmmverbdmiti, quianuM
crucipguntur.
IriChrifto fa6tumhoc obferues:
quemEiiangeliftae
narrantrccepifle
veftespoft
flagellationemjamdeducendum,
&CporLii(Teiterum dedudum.

Ergonudi daciin crncem:{ed

lacenrem an Eredam ? Pro lacence,/ 6ta vetera

IA.dePionioMarryre:Vltrofevefltmentit
fio
^ in c&lttwi
fu-lptciens
acL)eogrdtidAdpens.

ItgWttm
feiyfumextendit,
militique
tradiditi?tclauisconfigeretur.
Sacis
clare:atqueetiara
moxcla-

rius:&umigiturlignofixttmerexerwvLj.
Dicinihil

poteft,quinfixiohicinlacente
fadafaerit,
qua^

pbilereda.Ecratioetiamaliquafuadet
Nonne

enim faciliushominemficaffigere
fupinumSc
incli-

LIBER

SECVNDVS.

4J

inclinatumzquamtollereineredam^pendulum,
labentem,fortafle&reludancem? Videtur.Ta-Pr,

mcnqubdin Ere&am,phifculiadfirmantteftes.'""*
in Ver.

CiceroinGauianacrucedefcribenda:
Gjjiidattinuit >cum^l/lamertimmore
atqueinftttutoftto
Cmcemfxiflent
pojltvrbemtnvia Tompeia,
tembere
fgerein<vtaqu&Rbegmm
fyettat? Ecverba
&rei ieriemvide,obferuabisfixam
primbcrucem,6ctum ineam datum. Idemin Rabiriana;

Jn campo
<*7\4artio
Crucem
adciuium
fiipplictvnLt
depgi
& conflituiiules. Stabac
iamdefixa,dum

caufTadiceretur,&:cruciarium
fuuexfpedabat.
GalbaapudSuetonium,cuidaminclamantife

ciuemRornanumelTe,
multoprrterc&teras
a/t/o-

rem&deatt>atamcf,UMtnftaui
iufiit.Sratui,ac
rum(utfigi,lofephnsde
ludaroquodam
a Rotnaniscapro:
O jj otVo
^r^cr^Jsxaf&Tiyyviwcu

^ffp&WSOUUTIX.O,
xpt{JLtov
rV^teciCapQv-.^aJJiij
iuftit
defigicrucerru,
tzw^uam
ftatimfttfienfitnxin ea
SleaZiaru/MLj.
Denique8librofJdrxiVtonwij
bomo
quihancmutziuerit
jufiionem,
tollatMrlignum
dedomoiy(iM&erigatur<>&
configatwin
eo.Vttobiquchicercdtio,
fixionemantecedit.
Nccvideo*&

quidobdticipofTit:
nifi iftudinfirmnm,ftatutas"'
quidem,fedfabadaentum
noxijiterutndemif{as.Q^iiscredat?autirriti laborisquae
ratio?Abnuunt etiamphra(es
veteres
, quas(cimusplerumqueadlimiles
rebusipfis:DicuntenimTc/-

lere,j4gcr-e>
Fcrre,Darsin crucem:
quac
omnia^
F 2.

elatio-

44

DECRVCE

elationisfuntautmolitionis.Itemin ipfis(bnti-

bus,Excurrere^
slfcendere^
Salirein crucem:
qu#
mihi videntur conuenire non nifi in EredarrL.

Priorumphraiiumexempla
notaatqueobuia^
funt: pofteriorumcapeifta.
Piaucus:

Egodaboei
tnlentnm^nmm
^qwir?crucemexcucurrerit.

^^ ^a ^^

e^ ^^'^[^

afiendimits.

Credoherdeadtteniensnomenmittzibitmihi,
Bacchid

Facietfy
extemplo
CYHcifalum
meexChryfalo.
SedLtefteSjin
ipsanarratione,
proEreda.N onnusdeChrifto:

EigMpv

Jnlignum
quadra4umy
altum^
terraqtte
Gxtentum
manifeftotit/ullimem^Juperterram.

De eodemeadem Nazianzenusverfibus lucu-inChrift

lentis;

AVTI ojLi^

i/oow

;Xa

patltate'

aMoj/

/ o*TOJKT^

Qiiorumverfuum( haudfane* optimorum,liber^dicam) h*c fententia

- 2>//^
ttumin altzimcmcem,advltimumeiuj

ttumitnflatutunr.tumadtranfuerfarmm
lignum
: dtrtttjtie
tffedesadftipitemdefixttm.
Atque

LIBER

SECVNDVS.

45

Atque ifta pro Ere&a. In difTenfuautemnos

quiddefinimus?
confenfum,
qualicec.Dicimus
vcrumquevfurpatum,Cxpius
tamenhocpoftremum. Imb interimnecefTarib
hocpoftremum.
Poneenimin arborefufpen/bs
(faspe
faftum:)
quomododemitcieapotuit,6ctuncattolli'
C A P.

VIII.

CUuisfigifolitoS)
interdumfuni\)Hi
adftri

SE
Djamad
Adftritfionemttznfeo
clauis,autfunibus,
fedplurimumillis.Senebeat- canominat: Cumrefigere
[e crucilous
conentur,in
C3P. X IX.

J o

qna*vnufc^uifyue
veftrumclauos
fuosipjeadigit.
Italegendum^nonadtjcit.
Illi,inquit,conantur
tollere(edecrucibusfuis:voscontra,magisma-

gisque
affigitis,6cclauos
adigitisin lignum.Meminit &CApolloinoraculoquopiam,deChrifto:

11
n.cap.Claui^^,
tfpalismortem
exantlauit
acerbam.
Loqtiiturdehaceiusmorcepercrucem:quia,vc
Lib.n.Artemidorusait,c/tt<fy?t&ij'
^t/ n&ua/'yfyocvQ<rcuj+

1g^V:
exlignis
$clauis
cruxconfefki
eft.Atqueab

hacre Graecispaflim
ipfa crucifixio,fZEOcrMA&)^
contradi6ta:quafidicasclaui-fixio.Vlpianusin Demo-

fthenemexplicat
rtz^anAoJ^ow,
2^y/)JoonAc9j
% fojtucicrucjaffiffi clauii.Et fortaffe eb refpexit
/y ^

Lib.ui.StrabocutndeCantabrisdixit^aj/aTTSTnj^o^
<^TI

:[uffixos
incntcibtts.Etgo
declauis
cerF

tum

46

DECRVCE

tumran etiamdefnnibus?funtexempla.AufoniusfuumCupidinemfacic
cDeuinttum
pofttergamanu.
Vincula

m&rentem*

Etcommuniligandtverboin hacreArremido-Lib.,,.
r

-*z~<7

r?\-

'

J\ v

'

'

'

cap.Lvin

rusviLis: S&u^odojo^inquit, OLVO^I

ayajULCtyc*.u.ov

tSF&tfaTog&xi
J^arlwftffiiv.Cruafigi(in (bmnis)
viroe&hbi
nMpttat
defignat,
obligaturam.
quiafcilicetligno^ungiturcopulaturque
. Pliniusinter
magicas meptiasjpartMmetiamecruce

nuinerac,

ideftfparteosfunes.
Quid,quodD. Andreasita.

allieatus?Abdias aperte.&:cauflametiam addit: *AIXI^1^- APa

/i

....

^Proconfulmandat
quftioKartiS)
vt ligatisman'

& pedibw,nonclauis
ajfixwfufyenderetur,
diuttnocniciatudeficeret.
Ex quocolhgaSjhabitumidmagisCxuum.
Etfiprimafortaflecracifi-

xiotalis,&in Liuij prifcisfcriptisquelibris

legas:
Llb-roArboriinfelicirefte
fufyendito.Refte,inquam,
additur:quodtamenheriacnuperqeceruntcorre6lores.An ficquoqueappenfilacrones
bini,

quicumChrifto?
Vulgbfentiunt,
necaliter
pingunc.Tamenfalsb:quiailli, pariter
acChriftus,
fixi. Nonnus adfirmac.

1""pt

KpnkjTtotmi

Jn cntce
praduris
clauiifixi,
inque
ligati.

Et magisHiftoriaprifca,qua:
eftdeHelenaConftancini matre.Eacum veniflet facra& Deo ho-

mini tricaloca,,cupidine
vifendi6^venerandi:de

Cruceetiam
inquifiuit noftraillaferuatrice.
Fo-dit

i. z u t K

5ECVNDVS.

47

dir, tresreperit,acd-uanimianceps
hxCitquas

cffetillavera.NamTitulus,quodignofcipotuiiret,jacebatfeorfimdifie&us.Deniquemiraculo 6cdiuina iadicationeopusfuic ad difcernendum. Qujd autemopus,Civeftigiaclauo-

rtimmodbinvna?Argumentumcertumeft,S
resipfaperEcclefixannales.
C A P.

i x..

Jnquibwf
partibw
dam^
&quonumero?

C iL
Avosautem
iftos,
iiue
6c
funes,in
mani'buspedibusquefuilTefatisnotum.
Nonnus
deSeruatore:

vgtTrocr)
^ot/
^aAa^MQJ
<n$vpza.
xzufgct
xofjLt^av:

Etpedtbus
manikstfqtte
ferens
jiimulos
ferrotos.

Adujud.
Tgj-tuiiianus
devetenvaticinio:/W/?w/z/
manus
metu^pedes,qtt&propria
tvtrocitzs
crmis.Habent
atrocialibri fcripti: 8Crede,vt amatloqui illo
fcriptor. Ac quammulti ifti claui?enimuerb
diflTident.
Alij deternisaflerunc.
vc Nonnus,qui
Chriftumdepingit

Faciteccc
magno
&fingulari
clauopedis
vtrittfque
dmvo/ww"7,
"pedufcHlttm
transfigi,
&quidem<vno
ifin,idquz_j
pedibmmutubimpofitu& complicAtis.
ClarurrL,
piUtiltf.

3eft.eciam illud Nazianzeni, pariter de Chrifto.

vbi crucedcponitur:

48

DE

C R VC E

repofitum
lignoaufirens.
Atcontra tamenrendunc
alij, 8i fuggerunt
quaternos. De eodem Chrifto GresoriusTuronus:
_..

DcG!or-

Cap<VU

CUuorumdomtmcorum^uod
quattttorjuennt^ h&c

eflratio.Dttofantafjjxiiripalmiii&dMO
inplantu. Sed8c Cyprianusmeliormaiorqueau5lor

a^3uj^t^$
fcripilc:Clauufacros
pcdesterebrantibns.Qu,id,quodPlautusexmoreaftruere
videtur

tantos

6godabo
eitalentum
>-primia
qmincrmem
excucwrerit,

Sedealege^
vt affj^antur
bitpedes
, lis brachia.
Nifiistainenibi

fenfus. vt feruulusadmaiorem

^u^ cautionem
, &;nefacileferefigeret,
volueritnon femelmanuspede;>que,
(edbisfingulafigi:itainquam, vt bini in quoquemembroefTenc
claui.Quatnmagisconfidero
, tammagishocditiammulciplicacos
alibi dauos. Vcin Martyrologio: dqricolam plurimisclauisCruci affipentes
o

yy o

interemerunt^.
Interdum&: in aliacorporispar-

te. In eodemMartyroloeio
: PhilomenwmanibusTTI1No'
ucmbr,

"

"

acdemumcayite clamsconfixo^marty-

riumconfummauit
. Itaquefi moremveterem
vi-

des-,
arbitrarium
fuitdeclauis^Scfruitralitigemus.Si deChrifto tamenquseritur,nefcio, 6c ia
di(Tenfu Patrum non eft meum arbicrari.
C A P*

j, i c *

iECVNDVS.

C A P.

X.

Ordo& modns
affigendi,
Anlignumaliquod
m
Cntce
fetppedaneum
?

ADD
o magis
defigendi
modo.
Isfuit,vt
manus
primumfigerent,indepedes.
Gra,-M4Hv
phiceLucianusin Dialogovbi Prometheus
figitur. VulcanusMercurioloquitur: Aw(fewpu&ut

tt%&pt^tfrjfevfsviGT&i;
7c*ar/a*:
CV#r,,extenftts
amla*manns
abhacparte
inadAtque initiumamanu dextra.Ibidem

MercuriusPromerheo:
AM' opsys
rluj$f%toij/.
w

t)ceM: Sedfrds6
dexteram.
tuautem
Vulcane,
aslringe,
f$ configt-j,& malleumfortiterdemitte . Da & alteram , qiibillaetiamretteaftrinvatur. Tum icum ad pedes. Sedambieas, Ma-

nufne
/ r fuerinc
r
tori" moli ferendx
r
? Apparetenim
"
corpusomne(praefertim
fi quispedes
inflefteret)
pependiffe
a manibusfolis. Ego ita arbitror.
Quidni ?Duras& neruofeillaepartes
, S Jentas
frangi.FortafTenec
inmedia(empermanus
vola
claui fixi, fedfuperiuspaullb
quacumbrachio
coic,id eitcircacarpum.Plautusfacitfufpicari,

qui difertc(cribicbrachia
offigi, non

manus. Sed

puto equidemamplius. (icorpusgrauius,auc

manustenuior^adminiculum
faepe
fuiilefunes.
lllos quoqueadditos, & circahumerosaut peG

dus

50

CRV C E

&usmedium,adcrucemaftriftos. Hoc malim,

*_'Jquam
cum alijsafTercnlurn
fiuetabellarrL
in"""

duccre,inquainnixi&;fixifimul pedes.Nimis
accurata ea fabrica, imb delicata. Tamen iii^

Chrifti cruceGregoriusTuronicusagnofcir-,
qmanefuit,anquiapieimaginatus
eft?Ipfequi-

demfic: Jn ftipiteereffio
foramen
fachimmaritfejtum eft. pesqMQque
yartiatabulain hocforamen
"?"T1>
ti4hominis,facr&
affix&Jiiatplanta*Nec fcioan
illuc Innocentijhxcrcferenda:
fueruntinCmce

vnoMarc.

dommica
lignaquvMtubtiftifes
eretta4,&lignum
tranfuerfum,
trMnctts
juffloftttts* & titulwfaperpofitus.Namvidi qui deTritnco(lc acciperenr:
etlivox videturabnuere:
quaeparumaptaadminutamillamtabellam.Verbaetiamplura8(equentiaInnocentijcum examino, fentire eum

dixerimnondehacimpofica,
(edvere(vt loqui-

tur)fuppofito
trttnco,
equoip(acruxfurgac.Ira>
enim{enfilfevidetur:truncumaliquemfuifle,
fiuefulciejida^
crnciinimoappofitum(dfapxihot.
Gra^ciidgenusobliqui fuftencaculi
voeantj)fiuefubipforedoftipitein terra,cuiil!eimmilTus,
vt firmior ftaret. NequeegoalTero
id faditatum: fedraentemfcnptorispono.Trahuncetiam
Irenxum iftuc, quicrucem
fic deformat: y/O
7i>/o eap.xnr.
Lib"""
1

habttufcrucisfines&fummitnteshabet

duosmlongitudinem,
& duosin

mmedio
vbirequiefcit
quiclattis
configitur.
En,

i- t 0 c rx

o E C V N D V S.

51

En,inquiunt,mediusille
finistabellaeftin
qua
corpusrequiefcic.Fateorverbahuc ire,nectemere conrenderimde

aliena mente.

Tamen lufti-

nusmartyr,equo
fumptaha!cvidentar,ficdeifi:o
A^uetf.
fine:. V. ooAJ>
M' ,,,~,* ^A^""viLCAQV
c,V~t\9y
to$WSPU.C,
(rtdefuf.
Tryph.

lud.

JUTOU
fOUUp^UCVOl
l Et cap'.
v'i11.

illud in medio
defixum
lignum3"Jt

comu

etiameminet^
in qitofemntur
& quafnnue

qut'"
cntcifguntur.
Cornuid appellat,&notare
VLilt:quomodo
aptein planahaccabelia?
Videndumnevterqueilie fcriptoraliudincellegaL
a

jaradi6lofenfu. Diuidunc
crucem
inquinque
lib.lli.
cap.
xii.
adu. Muc.

fines(AyicesTertullianusfciteappellat)
quarcuorillos, qui
noti funt 8>incurrut:

qnintum , quemiii_
media

cruce. collo-

canr,vbi Jignutranf^uerfum fcindit tranf^

itque ftipitem defixum. Hacconfidera-

tione, quinquefunc
fines: 6c vnus ille fti-

pes(fed fedus)facit
ternos.Qupd autem

ftere:verumeft.corpusacclinaturei
G 2.
quail

51

D E

CR V C E

quafi innititur a tereo. Auguftinus hoc fenfu

r

" r

]"

. <P

4r

icnpiit, Lonrttminem crucuAterrajurpentem,cut }lb.,.

"

<\ "

cap.z

coy^ fr/^ tnjixnm.An totum corpusr imo pe-

destanmm,quodliquet: (edadfixuminnixum-

queintellegic,nec(cioanmnixum
fcripfic.Tamenin pi&urisfculpturisque
ctiampri(cisveftigiumcabellxhuius
exftareaudio:nonergotemerefpreuerim.
noncertca Chrifti cruce:de
alijs,audacius.
Qupdenimveftigium
in {criptoribusantiquis?
C A p.

x r.

*DtTitulo,c\mdis Latini*? quomodo

<*/
aut pY&ldrfut."

p Cauifa
OsTAftri&ionem
Jnfcriptio.
Qujd
ea
eft?
fupplicij,6cipfum
crimen,6c
Romari^iBnavoceT/>WW;qua
Sclohannes
eftvfus.Atque

quiti*' jcem ]S[onnus:

'""'"

>

r^f^fjLct^rr/g y.a.KteGi
ActunoiTIT^V /6)w.

MathxusAmoi/bene
&iflgnanterdixit.
Gloffas
Graecanicae
veteres:
Amct.
} cattfTa*
jj ' matfriajitultts.
>
ExdemLatinae,
TV/w/r,IAJ^OJ/.
Latini etiam
paflimpro caufsa.
Vt poeta:

6"/poteris
titulummortis
babere
me&l
Valerius:
FinevitAnostr&varm?$occultiscaufiis
ti titulumoccuparvLi.
AtquehicTituluspracferri
autapponifoletdamnatis.
Praeferri,vtinSueto-

nij Caligula:PrMxdcntetJtuloqw
cattffamp(Kn&^u
indica-

_ _____

SECVNDVS.

55

indicaret
, perccetia
epttlantiunu
circumducitur.
EpiftolaLugdunenflum,
deAttaloMartyre:
Tlt-

pfamyr&eunte
, in f\uaLatinefcriytum
, Hic
liA.tmlus
Chriftiamti.Sed8dappendi
, autapponiVt\
damnatis folet. Sueconius Domitiano

: Patrem-

familtasdetratfum
eftjeftaculit
in arenam
canibus
obiecit
cumhoctitulo,Jmpielocutits
parmulariitf.
CCCII

Quindilianus
^^*-

oftendit Gladiatores quoque fic

produ
ftos:Qj*id,am
*vtpatremfepeliret^
auttorauitfe. Dienmneris
produffttf
fubtitulocaujj^mdempopulopiftulanteacceptt.
Sedfacicproprie
ad
CrucemDionislociiSjdeferiiOjquem
Dominus

Lib.iunagiincrucem,idqueper
forumiuffic:^ ^a^-

fjLciTttv
rlujairair^3a^Tfifeffl$ftj?srl>:Ci/;^
ris ( (iueTitulo)^^ caMfTam
mortisaperire&t,<Sxl ri

-I

. ~

feptvox

peetiamneglectoautfpretotitulo contennSu-

perdid:ione
fuerunt,
ideftvtPrxconis
prxeuntis
vocepopulo
idnunciarecur:
dequomorealij,8c
cgoalias.
C A P.

xii.

^Poftfxionem>quomodo
mortui
in cruce
?Unguort^
autfame. Vitalitasquommdam.

BExionem
NEiam
&;fideliter
fiximus
:quid
fi-ri-j'Cr
?hasctria,
o^ldors^CormptJo
,Poft
Cutto-

^/.Mors,lenca,molefta56c
velaMantepau-Sw!
G

latim

DtCKVCfc

latim fanguine, vel a fame. Qmd fi etiamab

auiumferammque
laniatu?
videbimus5Siingillatim diducemus.De fanguinequemdemittebantfixi, clarumeft,necteftimonijeget: & tum
ea caufsa ,

tum exacriverberationequx prseiue-

rat,credoinualidiores
multosobijfle. Acdefame,Eufebiusvbi Martyresnarratcrucifixosiii.

O: TvffefJLQVOl
T&
^tSvTthSf&TS
(C\1fCUWt
U&(t)V
Ub.
TIU.
&&: &Jeru0tifitnti>/W,
done
cin ipfis"

"pattb%fafame
morerentur.
Icaqaelegas
qao(Ham
^^u^n crucibus
vixifle,vt ingenitumfcilicctro.tmr erat,autvires.Beatus
AndreasinCmcefu-M^OI.

fyenjiu,ineapopulum
docens*
(6 athletam
Deodi-*

gnum!) bidtto
fuperuixit.VidorinusfubNerua,Manyro
v

iuflttf[ufyendt
ca^tte
deorfum^itn
pertriduumvixit . C>upd
fanemirorin fcheraate
illo minime
aptoadlongamvitam.Magiseciamiftud: quod
*f imotbetts
& Maura in Crucenouem
diebtavi

lenno-

f " r

"

^endentes
, ac/eip/ostn pde corroborantes
, marty-

ni.

rmmconfumpfemnt^.
Vndehxcvisautviralira*,
nidavicae
ipfofonce?
Qiiamquam
& alij quidam

animose
egiflein
extremiffimis
iftisrebus
legantur.velutBomilcarilleapudIuftinum:^//>^/-Lib
XIII,
lulofuffixwin foromedio
, magno
animocmdelitntemcittiumtulit\ adeo
*vtdefumma
Cruce,
'vtluti
detribuntili, m ^Pcenomrrufceleraconcionar&tur.

Quidam
etiampetulanter:
vt proteruuli
apud
'Aty
ffc-Senecam,^^
exp&tilulofpeftatoresfuos
confymnt.
De
vit.
Atqueeciam
adnocaui
, quofdammiferationec
?' tr.
Pria-

LIBER

SECVNDVS.

55

Principis, aucMagiftratuume Cruceablatos,

pbft vixifle. lofephusin vitafuarecitat:TKtdibam>

inquit,<?
*vico
qaodato
, & vidimultos
exho-

ftibu*(Iudxis) crucifixos'.
f$tresexysadagnofcensj
cumquibusantemtbiconfuetudo
, valdein animo

dolui,& cumlacrimis
frogfejfiu
, dixtTito. ftte_s
autem ftatim depofitoseosmandat dHteenti&mc
"

"

"

"

"

curan, atqueex tjsduotnter ipjam curamobtermty

C A P.

xin.

a volucriltts
, autferisvtlamviuoslaceratos,&>pleri:fqueomnes
mortuos
. mterdum
&
lanceis
interfeffos.

Ai .lam
T de
laniatu
eriam
addidi
,&temere.
cau/Tam
ilquoquefeci
mortis.Haud
quia
ficligati,& cumfenoncommouerent,
datireuera

* gA&g/ct,
vt cumpoetadicam,wvfosn
Ow7(ri
*can\i>ut

*'"rgtfofl.
Atqueidetiam
viui. Prudentius:
*

Hynm.n.

...

..

^aueaui-

Crux tllum tollat m auYtu

'Umentefqueoculosojferat
Lii,.t<Horatius afpexit:

lu*'

J^onhornirtemoccidi.nonpafcesin
crucecoruos.
quia ficarij (cilicet6i homicidse
dari folenti
crucem.
..

Icemluuenalis:
.,

\Jidtur mmento, & CAnibu

oAdfatwproperat)
partemque
cadaueru
affcrt.
Q^uinreperio
in fencentia
ludicialiquoq-,
idaliquan-

DECRVCE

quandoexpreflfum.
A&isMartyrum:
sifterius,3\(j:pn^ruci
affigantur^ corpora
eorum

auibtn lacerandareiinamntur. Itaque Apuleius ^-yDcAfin.

r

";

/"

"

propriumhuncrefertTativulicrucift

canes
^^ulturesintirnaprotrahnntvtfcera.
Addic
autem & Canes: &C difcas licetcruces

o \mode
Per

non fem-

P61""335'^011100611111 canesac-

tingerent,atqueetiamlupi?
Nam &hosCatul^usadditin Epigrammatio
, quodmihi quidem
non nidcircumlocutio

videcur cruciariae huius

mortis.

Si Comini
arbitriopopuli,
tuacanafencttut
Spurcaia
impurumoribus
, intereftt'.
3\(j)nequide
dubito^uin
primuminimica
lonorutn
txfetu.

Linptta * exfeffa auido flt data

~ rf.>

tjfoljos ocuios
voret atro gnttwe

jnteftinacanes
, cetera
membra
UKteis
Iftasmortes. nifi quodinterdumlanceisetiarrL,
qHtdsm.
tranfuerberatos
lego,anadaccelerandum
fatum,
an explorandum? lllud fuic in Marcelliano

X T I II.

Marco: quibwadftipitem
ligatumpedtlus
cortim
IuniJ
afpxiJitntLf
clam",cumque
tranfijfetvnusdies&

nox,'mfiit
d#z/w(Fabianus
iudex)lanceii
perlatera verberari. At iftud in noflro Domino " cui mi-

lesiammortuo
lancea
latusaperuit,
fcilicet
pcriculumanbonafideobijffet.

C AP.

L 1 B K ~S E C V N D V S.
C A P.

57

X I 1 I I.

Critrifiagitifa
aCmceremotu?ru,QnjAfnerit3
in
qi4os
rectytum^
tf quomodo
?
O N autem& cruraijs fra<5ta,inquies,
at>
queicainterempti? VuJgbinualuichxc

opinio,fedvulgb.Qujpenetrant
6i examinanr,
^Crr*no
videntdifparaca
hxc fupplicia5c(eorfimfuifTe.
Induxitvulgum,qubdin (acrahiftonaiarroni-

busduobuscrurafra6taleguncur.
Arqui fciant
promoribnsludsorum
L

-.

idfuifle:atqueillicfor*

tttlmtaa,

Sf^nVi!'
ta^etantum-Lacrantms
monuit:SuffjxujitaqiM
Chriflwcumfyiritumdrpofuiff&t
^neceffarium
car-

niflces
nonpufttueruntojfa
ejus
fuffringere,ficut
eommmosferels&f.
Ait cauteeorum
mos',
nempe
I udaEorum.
Et cur hocludxi? nefrauslegifierer,
quae^ufTeratad
Solemoccafumfufpendiofos
de-

poni.Atdeponinifimortuinondebebant:
dmtiusautempleriqueviuebant:ergohac,aut
alia
yia mors feftinanda. Alia eciamdico via: neccre-

diderimfuifTe
hancfolam. Lexquamtango,eft
^Tiid. iti Deuteronomio,t verticfic dodor A fer: Si

cap>
* autem
fueritin aliquodelttto^
itavtiudiciummor-

tiifit, f$ morieiur
, tfjiflpendefis
euminlivno
& feyulturafetyeltctis
eumitysadie. ErgoCruri-D

fragiumpropricnihiiadCrucem
: tamen
quiafe s'
ingeric,
8Cvile, atqueitemfeuumeft;uxtacrucem,breuiterdeeodicam. Voxipfaproba8C

vecus.GlofTx
priCcxiCritrifragiMmGKtteMTtioi..
atq^
H

alibi

58

DECRVCE

alibiCrurifrangittm
re&eetiamfcribunt.Nam
^Tago
& Tango, &C
Frago& Frango
, dixerunt:
fedprior fcilicet fcripciomagispro archaVfino.
Diuifit elegantiaseratia Apuleius: 'Uxordirat in dcAhnLib-.

. "P

"

^w dei4()ttonesdepreca<ta^
fg cmrumefiispraviu?ru

abomindtit
. vbi a4om'mata
proveromagis8i pro
o/iww

vfa.

(enfu. Ipfa
resantiqua,6^
iam
Plauti,6cance
-,4
r
"
"
"r
" T
^euo,patiim Crunrragium minaci leruis . Ine^us
Ailnana:

- Crurahercle
offringentttr,
ey^f^imp&dice
, //7/f/^w percies.

Afinar.

FereiaEtcredam, vt crucem ipum , peculiarefuifle' fer-

frfUQS

nis.Seneca
: (^M.agnamrem
finednbiofecenmas^Jtcn
finudummfelicem
in ergzftulum
mijertmtts.
Qnjd^
properamttj
verberareftdtim
}ov/raprotinttsfran-

gere?Suetonius
Augufto:Thalloa mantt
^uodc^
proepiftola
proditadenarios
c^utngenos
acceptjfet,
eruraiffrefif. Idem in Tiberio: Utriquernox (mi- CaP
"n

"

"

"!_..'..

XLr
xuur.

niltro cuipiam, & tibicmi)quodmutuo

fagitiutn
exprolrajjent,
cmrafregifle.
Ers;oinferuis:fedita,

vt liberinonimmunes
. fiuemcrimine,/iuepo\nttrdm
Sen
dc
&liberos. tjus 1perfeuitiam vindicantis. Ita M. Mario Gra- irain
ndiano Lornelms duun pertringt crura^erutocu-"?-'.XVIII.
.

lo^amputarimamts
jujftt. Et Spendiani
rebelles
in Africa, cum Poenorum
optimaces
cepifTent,
\k TWOL
Tctty&i- admutilantcsi
^crura con-

terentes
^adhuc
'vittospro)ecemnt^>
in fotteam
alin Martyresnoftrosplurifariamfic (aeuitum.

LIBER

SECVNDVS.

59

Lib.Tiu.
uitum. Eufebiusdehisquaein Arabia autCapp.XII.

'A

f , ,

'

'

'

padocia: TKV
Ma/pTvptoi/
TT&
rt$?w%t
cti/cu^vijijptov
,T-

TSo rotCTtsA)
Kvfl&,yw$pw
: s&lartyribta
alias
fecurihftf
interfgftu
)alias
Crurifiagio
pHnitis.
Mar-

JUI. tyrologiummemoracHadrianumN^icomedi^

cttmaliiivigintitribtUi
omnesfub
Diocletiano
martyriumcrwifragio
confitmmaffe.ldem
depluribus,
j.11-atqueinnominatis
: Commemorastio
SS.Martyrum, quiin ^erfecutione
oZWaximinijraflij
cruri\>wnectriifunt^* Ec &pius: ^fodud buiftsfappli~
/7

"

f[

frangendi

cy, vf tncw cummaueo, "uewectejeireowjefretur, (rUTlt,

ac ttbiasincudiim^onerent^
, validis idibus fic
Tom.v.
frangendas.
ColligesexA<5tis
Martyrumprifcis,
scptembr.'
quae
Suriusvulgauit.Sublatum
hocfuppliciuma
.Lib.iu.
Conftancino
Vid-orafTeuerat3dcquom*loco.
cap.xnii

C A P.

XV.

Corrumpii

C intellego,
ORRVPTIO
;ampoftMorcem.Q
fic
qabd
necmortuosdeponerenr,
Lib. vi
eap. n.

fedcaboillic paflifunt diffluere,

6ca Soleacplu- '<>uia corrumpi. Valeriusimpre(se
hocnarratdo

Polycrate,
quiabOroetecruciaffixus:
Equajnquir,/?^rm^;/^f
artus, & talidocrvorcmanantia

membrai&tque
iliamhuam-^cm
Nebtumtt
annulummanupifcatoris
rettitueYM,
(itumarcidamjamosUtuoculiiafiexit. Dc quoipfoAfernofler,
i DC
Yt folet , fuccinde : ^Pohcrati
SamioJ filia Crucem
*/

Anima.

H 2

pro-

60

DECRVCE

prtif/ticit
deSolis
<vnguine
& lattacro
Jouis.
3f TangitLibnt.

LTJ7hiiWiam,8cfoinniumquod
in Herodoto,
&;tu

abeopete.Sedha^cmens
fomnij, fublimemiii^
crucernadidandiiinalouecumpluerer,
a Solo
vngedum
cutniscaliduse nudocorporefanictn
eiiccretadipemqae.
Hancin cruccputrefadrioncm inrellcxit TheodorusCyrenxus,cumTy-

rannominancieamrefpondit:Suanikil tnterejfe^
ffi^*
kumi*artftoblimi
putrefcer&t.
NequealiamArte-LJhtI
midorus,cum malum diuicibusominatur a fom-cap>
tvin.

niatacruce:
Toig
fi rtujtct6
^TnMvxtjiv
rwup&Sivltc:
Carnes
enimamittwwtjQWii
in cmc-jfixi. itainquam,amittunt,fiuetempore
Sdefluxu:Cmc6i
Janiena
volucrumferarumque,
dequadixi.
C A P.

xvi.

Cuftodia
& miles
adCfucem^
neqitisdeiraheret.
TAQVE hocfineafleruatiinCruce,&:depoJt

tiifne*

^ ni rarumomninofuic.Nifi quodPhilotamen
notar,receptum
moribujfuiffe
tn 3\amliJmperatoriS)
autfimdidiefeftoqitofddm
ecntcibus
deponi>
gybermittiad
fepnlturam:
<&tFlaccum
cantray
no~

uosetiamtumijsaffixijfc^f
" Ne quisautetndeponeret,miles
6ccuftodiaafsedit.Petronius:
Mi-

/escruccs
affermbat,
neqttiscorpora
adfepulturam
delraheret. Plutarchus inCleomene:

rw

LIBER

SECVNDVS.

6l

opnov
s<pfwloia%
<fctpw(pciyov:
PaucifpoftJtebtM,yqtti
Cleomenis
cruciaffixum
corpw
cuftoMebantj,
viderunt magnum
ferpentem
capitiejmcircumylexum,

&faciemvelantem
tegentemque,
nequacarniuora
auisattingeret.
Vbi vtrnraquehabes,6icuftodiri folitos mortuos-,
&auesfaciemin primisinuo-^

lafle.PoifisadhancCuftodiamilladEuangeliMatth.ftx referre: Evsrgx5-ffl<Jta*,fi6rfltygTg:

biabetiscu-intcSecttu
At

xxvHt

/ii

/"

T'i

"

'

iiJ

Jiodiam^abiteQuxrilati voxiaitadluda:ospe- E
tentesafTeruarimonumentum. VideturauterrL,''^'

intelligere
cuftodiam,
quaepaulloanteadcrucem.nifi quismalit,tfabetecttftodiam^
qnafiab
imperante,&:indignanterdante.VoxenimGraecain vtrumuis

valec.

I. LI-

6-L

DECRVCE

I.

C
L

P S I

B E R
C A P.

III.
I.

Tranfhioad^Rarum
pgendi
Modum.Furcadiuifa, &bic deJ
BVNDE,

figcndimodum,diximus:Rarttf
fupereil,quemipfum pari cura
imus
expundum.
Eumc fupra
der " r
,0
f r
r
fcnpnmus(& voxprasrerc)y?^y7-

mmtisinafiidtto
'vfit.Sepofitum^a,Inufltatum vel Schematevz\ Fine. De his tribusor-

dine&Cparticcdicam(iuuatin
histalibas)6iin
lucemforralTe
protraham,
quae
vfqueadhucparumclarooculoconfpe<fla.JEuofepoiltaFurcaeft:olimquidemincreberrimovfUj
fedqux
paulatimdeiijt atqueaboleuir.Mentiocrebra^

nonin hiftorijsfolum, fedComoedijs

puifcis:
mentiotamenmagis,quam
explicatio.egohic
fiiciam,&:procopiaingenijdaboin fplendorem.

Vt polTun
, duplicem
illamfacio,

Veterem &

^ouam. Priorem,quaeprifcisRoraanis
(non

enimapudaliasgenteslegi)vfitata:atque
hanc
dupliqem.J&Jpnomimofam
6cPaenalem.
Illa
*

eft,

LIBER

TERTIVS.

f3

eft, quacotto
impofitaferui
cinumduci
folentobcultib.r. pamatiqu&myoftentui
& adirrifum.Ifidorus:Furciferdicebatur
olim^
quiobleue
dekttum
cogebatur
a10/4.
dominis,ignomini&
magu
qnam
fupplicij
caufiafyr-

camcircavrbem
ferre, yr&dicms
peccatum
fuum^
^montnsceteros
nequidfimilepeccarent.
Plutarchusin Coriolano,H^w^tf habitos
ftruosa
fcisdommisnotat , &addit: tw $
y&Tvtaaiv. o

: Eratautem
magna
caftigatio
feruidelm-

quenti>s,fi
lignttm
currits,
quotemonemfuftentanU^
tollens
t$ ferens
exiretcirca"JtciniArru
. jd enimj

"paffitf,
&fa confieffuf,
nonvltrafidem
habebat,
&

vocabatttrF^m/^r.Taliaidem in Qua^ftionibus
Romanis Gloffe veteres:

c anipatioulumfert^auifurcam.
* r

"

II

-"

"

"/

wopcenajunamtn couobabentes
arcuibant^

per<vrbem
vnditpie
dutfi. Arquehxcilla prima

eft,abipsareScfincjgaomimafi
amedid:a:quae
oriso
autexemplartamen
^Pv&MUs.
o
t
C A P.

II.

DeFurcaTcenalii&c&fosfub
eaadmortem.

fA
eft,
qua
item
collo
tmpoftta
circumdutti,
fed
cum
verberibw
&powA
cau(?a.
Atqueadeo
mors

64

D E C RV C E

morsplerumquehuic eonfequa^:
fiuefub ipsa
subfwf*
Furcaadnecemca?fis,{iuecumea
in crticemlatis.

Seorfimvtrumqueexplicabo
,8c firmabo.Sub
Ad
-,noreaad
mortem
cxti: exSueconio
, aui pccnam
more
Non.
tem.
"
"
ii"
p.*ui.
matommmrerpretatur,nudi bommuceruicemm-

jurc&icorpt-M
<vtrgis
adnecem
c&di.Atqueidem

etiamVi6tor:Senatus
fententia

InNo-

more maiomm , cotto

in fnrcamconietto
, virgisad

necem
c&deretur.
Ac reperioexempla
etiamin hiftoria, etfihaudcrebra.

Liuius^inceilumcarrL,

Veftaleficpunicuiuoftendit: L.CantilimfcnlaU}>11.

Po?2tificum
, c\uos
nuncminoresTonttpces
appellaHt,
Cjtiicum.*Floronia
(luprumfecera/t
, a Pontifc^
JVLax.
eoufque
virguin Comitio
c&(ksjvt
interveY-

beraexfyirttr&t
. Dionyilusin culpafimili.,&CdeLib._i.
ijsquiVrbiniamfluprarant:i&v$ha.7
dvociout
<$Sopy.v
, o^ sreg&souJTp
0

, tutd-aiyfj?
flw^g^Vo^o
8x tjsautemquiitticitem
carru^>tionem_>
rant^^alter
fetfaminteremit,
alterumtjquifacri*

praerant
(ij funtPontifices)
comprebendentes
,in
foroftagri*
ftcantes
tzmqitam
mancipmmjnterememwL>. Nam etfi neuter furcx hic mentionerrL/

faciac,tamencum verberibus ad necemdatosde-

narrenr,probabileid itaritu prifcofadum:hoc

magts,qubdDionyfiusquafiindicansaddidir,

xafiaf^d$
&,7ro$ov
^femilem
inmodum.
Qupdautcm liberieriamfub furcainterdumcxfi,exemplum

LJiifcK

TERTIVS.

plum in EpitomaLiuij elarum,deC. Matieno:

quiaccuf&tm
apudTribunos
qiiodexcrciturru
in KeJ>
li
tiifbanid deierMffet^damn&tufciue-iful?
fitrca ditt
<virgis
c&fa)^feftcrttonummo
evx.nijt.
Nametfiille non ad verammortemca^fus,tamenad ciui-

lem,Stlibertatem
ciuitatemque
pariteramifiu

Atqueidebdixiplerumque
mortem
confequam:
cum& in Plautolegam:
(~*
7
/* /" /)/? p/zWl
C/*
C/t/ t wFFf

v&yy?
t CrfJ

*
1Y1 r/3vr0fpwi
*// Cfir
Ufr f C///

7 //"*
f/>/j0il0
* E(4Cllt
JJ

ffiyyifa/irTijiw)
\*Ufr*l/v*L>l
l

rf
wfril

f* '
/nsi
LIU*

Etpoftqua
esemiffitf,
c&fum
vtrgisfub
furcafcio*
Qjiatobijciunturfeniviuoetiam& videati.
C A p.

iii.

LigafosadFitrcam
in cmcemjoleretolli^
Furcarru
f$ yatiliulum
viderieade^ut
haudlonge
difiitn.

SE
Dcum
Ftirca
in
crucem
latosedam
dixi:
quod
rei noftras
facic.
atque
id tale fuir,
LigatiadFurcam,&CfubeacxCi,perviam du-cwrf
cebantur " fixi deindead earru, tollebantur intc^fttn^

crucetrb. Firmamusveterumfcriptis. Arno-

bius: Seruum
pefiime
meritumperCirciaream^
mediam
traduxiffecsfitwvtrgiSi
&, exmore,
mul-

fajftpoftpfrtibultpcena.Ita legimus,nonpce- iOTnam. Et quod ait, ex mor^ huic rei felieimus;*etllu

i

quafireceptum
videlicet&:
tralaticium
pollcasfionemhanc,
fufpendi.NametfiArnobiusnon
expreffit
fub Furcacxfum:tamenitafuic,&;in
ipsahacnarraciunculaalij
omnesconfenfu
produnt.Liuius:SertMm
qtiidampaterfamiliasnon1

dum

66

D E

C RV C E

dumcommiffofyetktculo,fub
Furcac&fum^medto

egerai
Circo.Cicero:
SeruiM
perCircumjum
vir- ^ omi
guc&dcrvtur,
Furcam
ferens
dft&itiefl. Valerius:
Cumferuum
fuumverbertbzti
multnttimfitb
Fttr-uf-iii.
ca, adfupplicmm
egiflet.DeniqueLadancius,
tfo..

qiu&C
Patrisfamilise
nomenexpreflit:
Antonius"
Maximta ( potiu$e##M>ffW#,exMacrobio) di\ j,

* "*

iterberatumferttwnfifb
F^rca^edio
Circoad/up-

ylicium
egcrat.ErgofubFurcaadrLipplfciuni^
fMibuis,
a.j.^e(jnunqUid{n Caappenfl?
Ita.quia ha:c
FurcanonaliudquamPatibulumfuic.Certaau&oritasMacrobij:quide
illoipfo
falo.
^Autro-^^.
"K/r
"
" J
r
r
stuto.
mw<>
inquitj JVLaximwqmdamfertntmfmm ruer-p*.

beratwrn-iyatibuloqtie
conftrittum^er
Clnumegit.
Quid hoct$i)patibulo
conflrittum,
nifi quodalij
omnesFttrcamdixcrunt,6c Liuius deHoratio,

ful>Fttrca
vinttumlNamicaresfuit.Alligaribrachiamanufque
adhancftircamfolent:acqueita

1circumduci. moxin eaattolli. In Plautolegis,

&

locufrft* cr^-n

r>-

"/

-l

"

"

iux. JJtf/reffa
mambttfpaiWMMm
haber^. item:trepa-

tibulalumper
viaj. Et quodNoniusexeocitat:

Pdtibafam
ferre^er
vrbem.deinde
affigicruci.
Notaverba
6c{eriem:
Ferre^
deinde
Affigi.Quxipfa
in Licinij hiftoricifragmetoapudeundemNo-

nium:Ad-patilwlos
(iramutato
genere,
propatibula)
dcligantur->
& circumfemntur^
cruct
defffttntur.Clareomnia.Habes,
vt in Macrobio,
ligari

conftringi^ueadpatibulum-habeSjcircumferrc

habes
defigi.Cinumfene
inquam.namquod
vulgb

L r BE R

TERTIVS.

6j

vulgbeft circumffrtmttir^
vercorvt reftnm fit.
quia non profe&bcircumlati , (edipfi pedibus

fuisibant:nifi tamencapiasquaficircumdudos.

Sedegomalim,circttmferuntL*
reponi.
vt fit ligacafiDa.

tosadpatibula,eaipfacircumtulifle. Ita Plautus:^U ^uidem

bodte
canem
tffurcamferas.Na.
m
ibi Furcam,quodpatibulumaliasdixic.ficuc&

hic:Cumfurcainvrbem^
tanquam
Carlonarittm.
Atquidocendumeciameft,inquies,ineaappenfos.Nonneresclamat?
SienimFurcaidemquod
patibulum:quidambigas
?Conftatcertein pati-/
bulo fufpenlos.Sedfirmo 6cteflibus.

Cedb,dequibusalijshocaccipies
?Plinius:Sup-

ftlitiaannua
canespendunt
, tntcr&dem
JuMentutis
&Summani
,furcafambucea
, arborefixi.
Vix efb
vt aliterintelligas,quamin
furcaadarboremfiLib.TI. xos. A t clariffi mc iam Firmic as : SeueraaniwadWa-bcf.

p.xxti.
uertentit
fententia
paiibulo(itffixuSi
incrucem
cru,delitererigetnr
. En,primb patibulofuffigitur,
deindetolliturincrucem.Atquehincillaphrafis, 'Pafibulocrucisaffitii quia padbiilum fcili- pat\iuin
*

ifj

cj

cer,hocfenfu,pars
crucis.Diflingui: 6cTacitus:

PatibMla^
ignes,
cruces
. & quodparens
hxctranfl
uerfaque
parsficdi6i;a,Senecaindicat:
Alij bracbiapatibulo
explicuemnt.
ficutinferiordcfixufq.
ftipes5Crtix propricdidus.
I

CAI*

"\

68

D E

C A P.

CR V C E

I I I I.

formaFttrc&fuerit)objcure
tvaditummvete-

rumfcriptis*
E D qualishxc fufpeniio,& qua verager-

manaque
facieipfaFurca"vt ingenue
dicam,
haereo5&;velutinterSolem&;
Orcumerro. Vi-

deo,nonvideo;probo,improbo;&tplanequod
Grascidicunt,rluj yvtoydw
fy&suiT&jaiSuidasFur.

camficde(cribit:Ofipse
ti$$j>a(juuok
fyhovSifopov:
FitrcaRomanis
efl lignumduplex
fiuegeminunu.
Plutarchuspaullomagisvideturaperire:AiTihvv

^ov, o^ d^Lei^ouf
v^oimv:dttplcx
lignumquod,
' curribits
fubijcmnt.
Tamenhocipfum(atis-^w/wfc
&tcioyiw;.itaquediftin6tiusalibi:
^uAojdfici^c
Ti>pv(MV
\zsrspetfaai:
lignumcuryw*,
quotemonemfu-

ftentantj.
Acqueaddit:
oy) sthliJues
"^m^aTlw
%cy
/
<7 ? '
'
*.*
">
"/
I
" laaa
s-v&y-fJ-a,
bvTopafjiatoi
<$vf>x.w>
onfjLcLipai:
quodemm

Gr&ciHypoftaten
& Sterigma
(fuftulcimentum
&: fuftentaculum)id 'RomaniappeUarmt
Furcam.Benc& clarcprofuisGrxcis:nosanfcitiores? In Hefychiohoc faltemreperio:$-fei>fe

(idemquodweJfyfjistfgLJdici
Aquihttfdamtv&Kf)W

^ "upofosaoi
TZef
TM^a(aaJ?
fyyd:tlludbiceps
aut

furcattimiqnodfubijciiwt
curnts
iugo.lauat, aiimoratur?iitud potius^quoniam
Zt^Jfcribicfl-

nej^w^quod Plutarchus
Temomm
8cpy^oV.
Vtriaccedimus?Plutarcho
magis,necvideo
quid
lugofulciendo
fubieccris,
quoddependet
6cfertur

LIBER

TERTIVS.

6?

tur collo boum. Ergo , mequidem arbitro , He-

lychius,
_ . .....m vicinisvocuhs,
!" rlic corngacur.
"
Atque
A
exiftis rem fa&arnhabeamus3(inotaveterumcurruum

membra. Nefcimus

& aliunde , (I po-

teft,lucemetiammucuemur.
In Dionyfio,vbi

pcena
defcribitferuiilliusAutronijMaximi(de
quoplufculafupra)
hxclego:Avypp&t&tuos
cwaTlLLto&Ci

TTOU

lua

C)
rlw
1\

'

"

*
?&& TO.

ovfa

ignobili*
Jermmfuum
tradens
conferui*
aliit ducendum
*utconfpicua
,

illuftri*pcenahominiseifosfieretiperforttm
verberiItutajfeftwntrahere
ip/osiufiit,& fiquisaliusin
vrbelocwcelebrii.
QMautem
ducebant
eumadpcenam
manus
eiitsamkas
extendentes,
& adlignum
alligantes^uodctrcapeflus
ethttmeros
admarutum
,

<volam
yertingeret
,feqite
bantur
flagri*c&dentesfic
nttdum. lam Plautus imagineetiamvidecurvoi -rr
rT
Flautl
luilteexpreilam:

ego
remittzim
adtevintm

invrbemj
tnnquam
c
r

C A P.

DECRVCE

C A P.

V.

6x jjstres
fententU
erut&)&(inguhexplica<t&.
videri.

c funt quseapudveteres
quidemlege.rimreihuicilluftrandae.
Nosexijs fententias,anfomnianoftra?proponemus:
impetrabili
tamen venia
iicubi in antiquiratisillis tenebris
,

rubfiftemus,auclabemur. Sententias,dixi.nam

rtirca.tria ftmtquseex
dcfcripciunculis
clicioiamdidis.
Prim4.
Primum,FurcampotuideefTe
faciequanoftrum
hodiePatibulum:atqueidipfumreliquias6cexemplareffea poenaprifca.
Ait Plutarchus,
cnrmi
atLttemoritfubiettumfwJle.
quidolim,nefcio:
talc
aliquidin noflriscurribusfupraipfumaxem.Aic
DionyCmSiperhiimeroSiperpetfitfyJfe:
hocin ifto,
(i colloimponas
. .Obftattamenhuic, quoddi-

ferteaiuntjfte*<h7ihw,
chxp^
, (J/Jli(uoj>
:lignum
duf>lex, biceps
,geminwm
. Namcerte
hoctriplexlignumefl: etfi iftaquoqneformaFurcaolim disefundit.
6ta. Sententiaalcera,Lignumfuiflegeminum,
quoda cergoperhumeros &canteper pe6lus,
hominemmediumincludereo,
atqueicare6tum
,

adexpanfas
vtrafquemanusirec.
Forma,quam
Dionydusingerere
videcur&;fuadere.Q^iidtamenhicfimileFurcae?
quomodoin vtroq.iflo li-

gnohomofufpenfus?
Namanterius
illudi: commodauerit,imb
adgutcurftrangalarit.Sednecin

^T^curribusquid
fimile,fcio.Sententiatertia.Fur*""'"

cam,

L I B E PN T E R T I V S.

71

cam,verameflefurcam:quamhodiecjue
dicinuis,& quamVarroindicatjVbi
Vallum ITVJJLO'-

"toy&i
qtibd
fingula
ili extrema
bacilla
furcittata
fguramhabeantfitterA
v. Prohacfententiamulta,

funr.;PfimumquodFurcd&jz{ytiocin
bonisprifcifqueGloilis.iremFf/m/d-^^^fliro^o^o
ch^^o^ HefychiusdefcnbitTtfylOtiS
jtt

cffii$vo
c4if<^bW^,c/oj/
$vo
TgA
1^8^^:
eaiqu&
ab
initio& capitein
duodefinunt,
tzinqtt-arfi
ditosfnes
babentes.
EftplanefiguraVarroniana,&:liccerac
iam dfdas.Quid,quod incurribushodic,qua
Temocumaxecoic,Furcaeft
fuftentando
illiaut

fulciendo?
Deniquecum
defcriptione
Dionyfij
mihiconuenire

viderurexamiiflim.

DaFurcam

iftampaulatim
diuaricantem^ab
humeris
perpedus^&indemanusvenia^eftilludiprum
lignum
quoddefcripfic.
lamPlautiCarbonarium,
qub
nifl hucreferas?
Eccequi lignariosfatces
autcarbonumfaccellos
hodiequeferunt,fiircamiun-

gunt.cuiuscaput
cumexftantia
aliquabacillo-

rum atergocft-}longiores
duofinesdiuerfiper
pedtusdefcendunt,
8cmanu~vtraque
(quafi ad
contranixum)fuftentantur.
Atqui,inquies,manushicnoninalcoexpanfas.
Fateornoninalco^remtt'expanfetaraen:& cumfunibustraherentur,
ligatisadextremasmanus,etiamprotendebantur

tollebanturqne.
QuinaliuslocLisPlautieft,quf
videaturabhacmodeftaexpanfione,
fiattendis.
NaminMilite,(eruusquifpiamin oflio ftabat,
mulier-

7*-

DECRVCE

mulierculam
redkurarrL
exfpe&ans,
6nequa
elaberetur. Adeum feruusalter:

Credo
egoifloctibi exemplo
eundum
ejfeatfutum extra yortam^

'Difpefamambu*^
pattUumcum
babebis.
Beneeftjinquit.forma&;ftatusin te,quimox
eritjcumherusalligatumtepatibuloper
vrbem
ducet.Atquin ftetifleegoeumopinor,manibus

antefeproiedis&Cleuiterdidudis,habituquo
folentcaptantes
fiCapprehenfuri.

C AP.

LIBER

TERTIVS.
C A P.

73

VI.

io fufyendendt
perfmgulas
illasform<M
expofi^afqtise-tiamoculiipropofitn.

TRtu elige:
Esfententias
fuper
Furcas
forma
habes:
etfi nosad
vltimam
vides
proclinatos.
Quomodo j autem
nuncSufpenfio
?Pro
for" J-n/
n -"
i
r
v
furdtap
misdiltinguendaelt. Sipnmaplacet, resracihs.fenf,0,

in truncoabfcifo,in paxilloinfixo,imbin fifTura

fupernefa6ta,potuic
firmiterappendi.Imaginem
(oculorumenimmagisresquamverborumeft)
infra habes. Si altera,tum fic cenfeo,dudos in

quidem
cumduplicilignoadCrucem,fed
nondj'
cum vcroquein eam ados. Quod ante pedus,

depofitumputem
: manus
fixasin altero,atque
idipfumin trunco,paxillo,fiiTura(vcprius)firmatum.Imaginemvide.Necabfurdaautvero
nimis extranea fententia eftrcum

8c Patibulum

reperiam
fingularem
eiufmodire&umque
temdidium.
-

'

NoniusexTitinio

citat:

f 1*fy"
hodte*pr&ter
hanc

Poftict4mnoflmmpepulerit.>p^filt4lodhoc
.'
, /.
r r
*r
antihac
c / capntdepringamj.

Et interpretatur
Seram>qitaolliaocclMdutur^uod
hacremotavalu&pateant.
Credoeumexipfoar-

gumento
fabuhe
ficproferre,^;
qubdlanitoraliqnisarqueoftijcuftoshxcdicat.Certequidem
Seraeftlignumtranfuerfumquod
oftijsopponi
folec,inpoftemvtrimq-,immiflLim.Hodieqoq.
K

vfus

74

DECRVCE

vfus.ItaqueGloffae
: Sera,f*o%ho(
Sv&ie.Et Poe-

taaliquis-

excutepofleferam.
Atquecgoam-

pliusarbitror.etiamiiolim Furcaaliafaciefuerit:

jfi.tamencommodicaufsa,&;quia
proniorfaciliorquehacc
appenfio,fuccefTifle
(ingularehoc red:umquelignum,6cid
tuhfleinhumeris,manibus inibi reuin<5tis
, in eoque
moxfigendis. Ac

itertufl tertia{ententia
fedeat.duplex
potuitfuifTefufpen^Q priorjfta,qubdhominemficreuind:um
clauisinlocofixerintrtumFurcafublatumappenderintfunibusijfipfis(fiue&alijs,nonreferc)

qiiibnstraxiirenr.
Figuram
infravide.Pofterior,
qubdFurcamipiam,fedinuerfam,in
trunco,auc

paxilloappenderintjfacie
quamhic quoq-,
yidcs.

LIBER

TERTIVS.

C A P.

75

VII.

De 3\j)uaFt^rca^^noftrum
ePa#ibttltiw.frri-bo-

nianww
fytbftituiffe
ptffiimtn Legum
librii*

DEpiendi
veteri
ficcenfemus,
cu
mlege
red& Furca
refiliendi,
fi qnisraeliora.
M utare
inhis tabulisnonmihiprobrum.JTV^^fequtturquarndixi,qufainferiorisxui inuentum.Ea
"

'

/TT

t.

cm appenjos
homtnes
laqueojtrangulamw - Hodie

quoquevfum8{peciemhanchabetin pleraque
Europa.Non 6i prifciscognira?
nonarbitramur.
Poena
q uideinlaq
ueilirl/Tr
Homeroexprefla,
q ui facicpnjcine
JII
""
impndicasancillasab Vlyile lic punin . atquc-

ideminfamem^} pi m$&g$
$ava&v(ita.
loquitur) gf impuram
mortem
oftendit: vti &;Plinius,

CMtexitiif
q>ureba<ti4r.Sz&
aGrxcisvfurpatam
vix
reperias:
necaRomanisquidcm
in publico.cifi
ij , in carcere.damnatis gulam *laquco fiann;e

bant. Credocoepine
"rf , cum
^ Cruxdeiijt3
I /" oC
O vica"

Lih.v<
riamilli fa&am.Ifidoriquidemxuonomenhoc

'18' &C
vfumhabuic.Pa^ibuium
vulgo^
inqnit, Furca
Qytfaid$

dicitur( ita nuncquoquein Hifpania,vbi MI

(cripfit) quafiferens
caput
. Sufienfiim
enirru&

ftrAngulatum
k&cexanimat.
Inlibrislegum,quas
TribonianusatqueeiusadiuuaEcollegemntjfatis

frequens
hocnomen:8>vtopinor,figmficatione
noaitia: quiafublatoCrucisfupplicio, quidni
K

etiatn

j6

DECRVCE

etiamFurcavetus?Itaqueipfoslurifconfukos
Fabrum,
vfurpaffe,
non habetfidemapud*iuris
8t moris

*Uos<
antiquiperitos.
qui verenotant,fubftitutiimid
proCruce:caufsaaperta
&;liquida,quiaConflantinuslegelata
fuftuleratCrucem.
Ergoipfl
quoque,qui legescollc&umibantin xui illius
& fequentis
vfum.Exempla
plurafunt,6cnotata
alijs:qua^dam
etiamvbi inconfpedio.vt in ifto
Calliftrati,dePoenis:Famofos
latrones
furca.fi-

gendos
placuit.
Inconfpedc,inquam,
imbinepte.
Qjaid?adFurcam
nouamhomines
figuntur?cer-

tumeftaftringi.SedfueratCrucip^endos:
moue-

runtalterum,alteroretenco,quodnondebeban
Similein Vlpianide Poenis:quod exfcriptor
etiamfortaflecorrupit.DectirionesmmeteUttm
darinonpojfmt,necfurcAfitbijci.Cruciin Vlpia-

nofuerac:
fedquis
dixcrit,Crucifubtjci
?Itaque
f, vel (uffif>i,verum cenfeam.6ceamdem
" - i"*
'
!*hic agnolcam.
r

vidimus,

cauffam.

corruptel?

C A P.

V I I I.

*DeRaro
modo
mScbemate
.&frimumdejmersafufyenfione

A ^FAT1M^Furca,quxinter^^wfigen-

JLjLdiprimus
Modus
fuic.Alter,quiSchcmate
avulgan
diuerfus.
IntellegOjC^
alwatque
alio

babitu
hominemaffjgebanstj.
Id quoq-faditatum,
vtingeniofacrudelitaseftin
pocnas.Iofephus,vb
Lib,
narratludasos
iulTuTm crucifixos:
T\^<TYI?W
$\^cEa
f

f g^-

* "

T E R T I V S.

77

: oAffigebant
milites^bira
odio, ^0j<p<?.r
ceperant
, almmaliofthema/te
^a
dibrium. Haec(chemata
variafuere; quasin leftione vidi , tangam. Eftillud, opo&jnuerfunL*
dixeris,cumhominemincaputfurpendunt,peadMart/
dibusfublatis.Seneca:
Alijcapiteconuerfbinter-

ramfufttettdere.
Eufebius
oftendic
Martyribusin
-^gyptoid fatum: ^) aMo/W

7Qwdsf
fsuxcwxpyoi^
TQxafyei
as&wh&SivTeg
: Atque

alijiteritmcrucifixi
. quidam
morein maleficis
recepfo",qmdam
etiamdeterim
, inuersa
figura, ^7/'
caput
pendentes.
Qupdipfumin D. Petro,fedeo
rogante,neajGTimilareturMagiftro.
Abdias:/"

accedens
adCrucem,
rogauit
vt tnuerfis
'veHi^sfigeretur. Chryfoftomus
: Xcu&ig
Tlsv%e,
,o^ J
V$ofMtoti

0y^r^ , cr//mlignum

& adinftarsJVLagiftri
cmcifgirecufam
in retto
Schemate^fed
magisin
captttobuerfiis^
tunquam
in
c&lum
viama terrafaciens
. EcPetrtimquidem
etiamclauisinibi fixum,idemChryfoftomus
te-

ftatur:H ^JAo^w^to;
faoijlwesTn,
aya.VKMO.
piA<hnh$ov
: O benedi&i
Clam, quifacraiUamem-

. brafenetrartintj
!Sicut8Calliopius
Martyrft^2
} verfointerram
captte
Cmciaffixtu
eft.
K 5

,Affixus,

78

DECRVCE

Affixus,nondeuin&us.Taraen& funibusad-

flridi. vt Symeon_
Metaphraftes
dePhilippo
Apoftolo:fla.grisc&dunt
^yverberarrt^deind^
cumfunilusa talis^mxifent^^Jublimem
fufyen-

duntpr&cipitem.
Incruce
enimautftipiteficfufpenfumaccipio.Nec aliterAmmianum:

contius
& Diodotttt)
mietti*
percrurAfunikus
>
animati

C A p.

L 1B t R

T E R T I V S.

C A P.

79

IX.

eottiqua
[u/j>en/ione
5devaricante^&

inter ar-

boresfcifiwne.

EPERio &Cobliquos fuper crucem cru-

celve
i r politos:
r
vcm rlutarcm
m
i " Arraxerxe:
A
Is
T
narratParyfatidem
rcg;smaneminfenfam
Eu-,
nucho cuipiam, aitc redegilfe
in fuampoceftatem. tum iiiffiffe c^<5^;tj&tftm
&
oict vJk(
: cutem

ittuo

uumiacenfyue
irjbttiftipttibiM
fiuecruabus
in~
fgi^elltmfcorfimin pafoponi. Video&inter
daospalos
difpefllsmanibuspedibu^uc
alligatos,vt in Martyrologio, deAnaftafia:

&pedtbiM
extenfis
ligatneftadpalos* Video
interarbores
appenfbs,&,redu6tis
ijs,fcillbs.De

ii ii . CoronaMartyre:
Jpfamterarbore
sfctffa, TJifior
autem-s
decott&ttt*
efl . Qupd ipfumSchema
ad
Crucesreferendum
Propertiofacileaccrcdam,
qul fic appellat:

tsArboreafque
cmces
Sinii,& nonhofiitnGraijs
Saxa, c^ curuatzis
infua fatn trabes.
Senecam
etiamhuctraham,fi fidemlibris prifcis habeo

, qui inter generaCruciumrecenfeL,

dipraftaindiusrfamaftiscmribus
membra.
Ita libri inquam,quosegovidi.Efttamenvulgbcurribus*bono8cfuofenfu. adMetiumenimrefpi-

ciattetfivetusdefitumque
idfupplicium,necincervficacafortafle ibi referendura.
C A p.

8O

DECRVCE

C A P.

X.

*DeModo
quiFinedtuerfu*.
frimumdehisquiin
Crucevftttlati*

TERTivs
modus
Rarior,qui
Fine
diuertica figendi
vulgato.
Quem
intellego,cum
cruces
alioffieflznf,t$ hominem
capittnt
moriturum

mipfis^nonper
ipfa*.Inexemplisdifces.Tale,cum
appenfiflamaaut fumonecati.Olim fadium,

nec.m
exCiceronedifcas:quifratremobiurgans,
G^ujt
opu*ft4}t,
inquit,ewfmodi
litteris,quas
adipfurrucplltrmflfli^Jllumcrucemftbiconflituerejxqua
tueum
antedetraxiffes.
te curaturum
fumovt comlttratur 5totaplattdente
promncia.VcrbaQmn6li&C
minaeeb
fpetant,vthomoincrucefixusvftuletur fumo. Alexanderetiam
Imp.quempiam
quiL
fumumvendiderat,quafi
comparipoena
affedu-

rus,adftipitenL
ligaripr&cepit,
& fttmoappofifo
quem
exjtiyulit^yhnmidis
lignisfieriiufferai*
necautt,pr&cone
dicente,
Fumo
^uniturqnivendidit
fumum.AtqueinMartyribusnoftrishocgenus
crebrum. A&aveteradePionio: Confixuidaui*

. in cruce,
aggeftis
lignis^ffajna
combu/i^s
efl.Nec
aliterPolycarpus
morcuus,antiftesSmyma^o-

rum. Ipfi in epiftola: MA/\3'7w

n CWTV
xqu^9- cap-xv>
CM

TM5TO/>a
. O/ 3 a ?c

0 owVj'
: C^wpararent
eum
dixit,

UIUCK

TEPxTIVS.

dixit)^Rflinquife
mefic.qnienimdeditt

ignem,
dabittfftneveliracUnorMmfirmitute^
folutummanere
inrogo.jUtautemnon
confxeruwL*
ewn^fedltgaru?vt_>.
Quin vno etiamtemporo
plures, appenfipedibtuin fublimc_^(nocahic 8

*/>-'

I.

Schema
inuerlum)capiteverfodeorfumifitffocaii
fwmo,C53
^wfo^w^ctnfumptifuwL>.Non ergo
iniuriaTertulliannsfcripfit: LicetmncSarmen-

\fmaxios
appelleris,
quodadftipitem
dimiaxii rettintfi) farmentorum Ambitu ex-

urimur . fignificat'
enim adeb crebrum
in maiores illos no-

ftros8cin religiono
proccresfupplicium
hoc fuiiTe,vtm illu-

dium conuitiumque
venerit- & Chriftiani

vu\gb$emaxfj)&
ftipicecui aftringebantur, 8c Sarmentittj, a

farmetisquibusvrebarrtur,fintdifti. At-

quehoceftquodAxerru vocac alibi /-

Lib.De

cendto

pudicit.

p.
T!C.
eft, adincendium
iamcumhomineligatum.
CAP.

DECRVCE

C A P.

XI.

Dehuquiloeftijs
mCruce
obiefli*
cum homines in ea

CRfixos
vxbeftijs
8cifta
Fine
aliaIn publicisfpe&aobijciebanc.
,

aJf." culisid f#pe

fadum.Epiftola
Lugdunen{ium,de
BlandinaMartyre:
. w

dinainligno
fufyenfc
yroftitutz
eftefca& laniena
incuvrentmmferarum.
Qu&& quodinfjpede
Crucii videbatuf) $obcontmitamorationem, multnm

alacritztem
inijciebatcertnntilow
. SedfadlumSc
noChriftianis.vt illi apudMarcialcm
Laureolo:
Qualiter in Scytbica
relivatiu mpeTromethettsti
. .
^
uam mmio pettore^auit auewi)

expUcatus.<rf-/

'

..-,.,

aitdomo
ficpetforayr&buit
vrfo
falsapendens
in crticeLaureolus.
Necfatiscapiunr,certenon
reuelant,
incerpretes.
Vulcquempiamfuftinuiflevelutin fabulaperfonamLaureoli: 8ccumis proargumentocrucifigendus
efTet,(ed
infpeciem8cmoriscanfsa:

remexfabulaTitusfecic,& noxiumquempiam
ita fixitj&ifixumbeftijs etiamobiecit.Dico ob-

iecit.atqueicaproprie: aliudeft, daread beftias.

Vopifcus
in AurelianQ
: Sane*5Hneftheus
poftea
furrettwadftipitem,
beftiis
obie8useft.
Surre<3:us,

valetrehis
ligacus
, Hic efty?/^/,quemTertullia-

UBER

TERTIVS.

lianusappellatLconi
conceflumj.
Ita lego,

11U5

non jLwwfjlibelloOe
Pudicitia

extremo.

Atq-,ad hunc ipfum

morem infamis & in-

fandailla turpitudo
Neronis : qua viros

feminafyadftipifemnms.
lecontettus
, emiQus
e
cauea,mediosinua-

debat. Xiphilinusc
InNeiO-

Dione

oc.

1/0?
$Qg(p

M^ (c

h&hycuvcv,
acRrep
ri
C A P.
mortuomm

XI I.

C pofbremb
Crux F/^aliajCumnonviui

Lfedmortuiineaapperifi.
Notabis.
&C
quodJfJJ^j*
nobisfollennein rotaexponere
fupplicioiamaf. ^fedos, ad notam (celeris& infamiam, id olim in

Cruce,&COriencalibus
prasfertim.
DeRomanis

nondumlegi.nifi quodCxfarpiratas}aquibMf

ISXIIII.

effet,
ctimmdgditionem
vedegijjiet,
qttoniajn
"" r cmciwrauerat)ittgttlaripritts
iuftf9
L

84

DE

C RVC E

atqueitztfttffigi.
Sedidperclementiam,&
vtfubtraheret
diuturnas
poense,
Alij perfxuitiam&Cad
toinfamiam,' vt dixi. Jta Carthaeinenfesin Han-

poftmutt-

/r*

"

none.<p/captus
'uirgifque
c&fus,
effofisoculis,^

tnanitwcrMribufquejratfi*^
veluta(inguli*membrisp(en&
exigerentm,
in confieflu
populi
occiditur.
corpttf
verberilus
lacerwn
in eruce
figitur. Idem

Paiyfatisin Eunucho,dequo*fupra.ItemPto-/CaP.rr

lomseus
^Esyptirex,inCleornenc
qnietfimanuhutu
fuaanimosececidilTet,
tamenBQirtfgifyt
T(^^ot

xge/uoitrcuxay&GvprafcwTsii;:
tufiitcorpuscructfigijum
cutem
prtusdttraxtffenlL>.Vb\.
obferuoobiter,antiquum hunc moremexcoriandiin fupplicijs,

^EgyptijsPerfisqne
fui(fe,quem
8i hodie^igyPtlj tcncnt. namgra(Tatores
ficariof^ueita punmnt,diu viuos,donecadvmbilicum carnifex

perueniat:qnodnarratlohannesLeo,qui cum
fidefatis6ciudicioresAfiic^ 5C^gypti (cripdc.
Isieccadauer
folatii,fedimagines
(ublacse
incru-

cem.exemplo
in Celfo: cuiuscorptt*
a canibits
conjumptum
eft,& nouoirimri&^ener^jima^om

cmcem
fablafzt.Auftor Pollioin x xx. tyrannis.
C A P.

x i i f.

8 quoligno
Cruxfuerit?Jtemin Monteplertimquedefixam
j ipfamf&pe
altmfcula?rL>.

, deForma&C
Modorduove

fuccifiua& extradiuifionem relida^, nunc

. E qua materie
CruxJ

L I B ER

T E R T I V S.

$5

Crux?exobuio6cpromptoaliquoligno.
E qua
noftriSeruatoris?
cenfemus
e quercu.Primutn
quia viri fidedigni afTerunt,jfruftafacratiflimi

huiusligniquae
hodieexftant,fpecie
hancreferre. Tum,quiacrebra&frequensin
ludaeaolim
8nuncquoqueillaarbor. Tertib,quiarobu-

flumlignum&;fixionilaturaque
aptum.Icaquc
Siliusin eoetiamcrucifigit.

Quempottquam
dirofu[j>enfitm*robore
vidit.
Iterum.
gnocape-

Ere&o
fuffixum
rolore
m&Jiit

poeanu

Qftentnbat
ouar.s
populttf.

Nam qubd fuperionsaliquot

acuifcnptores
tria
"
.
*

*Ctiiuw

quatuorgeneraligni in Crucedominica
agnofcunt,curiosemagisdi&um arbitramur
quamvere. At quisLocus
cruci?Inccrtus,&C
aut

proarbitrio:tamenplerumque
confpedus
aliqms,8ciuxtavias.ExemplaenimexemplaefTe
definunt,nifi aliorumanimumoculofqnein fe

vertant.Quintilianus:Gjjaptiesnoxios
cruci$gtmiM*celiberrim&
elwuntwvw,, 'vbiplurimi irtfuerL
e^

plttrimicommoueri
hocmetupofiiwLj.
Ita AlexanderImp.Eunuchumm crucemtolii
ittfittpeream

wam,qtsta
eraiferuiifuisadjuburbana
Jmperatoriaiterfrequentifiimttm.
Quinetiam
opidajcer-

ck.Y.mta loca habuiiTevidentur,huicreiadtributa. Sic

Mamertini,moreatqmihftitt4to,crucemjixerunj

invia Pompeia.-SicRomaeiuxta
vrbemTacicus

agnofcic
LocumjerMilibiM
pcenisfepofitiim'*
quod
L

de

C R V C E

deCrnce& Crurifragio
interpretamur.Hacipsa
decaufsa
pofitaeafxpein mome.Vt Seruatoris
noftri, in Caluariac:
vt Polycratis,in excelfifiimo
ub.*/.

otMycalcnfis
montu
verrice.
Quinipfafa?pe
alta.,*
prafercimin noxioaliquoinfigni. Irrifio Galbac

hucpertintiit.
quicuidam
implorantileres&cis
n
/" /7-r
"
r /" i ^' .^>/
/" P-1^ Rom.fete(tipcantt,
qnajijolaiw & bonore
alt-

CJMO
poenam
leu<atunM^
mutzri,multo^ue
prtftr ce-

*siue Alciorem,vt digniori"albatam,*vt ciui, qui in

vugft*vettealba.Talein Iuftino,deCarthalone:quem
II>.X
uitiu
nater^cttmornaiMJfiio. inaltifttmamcriicfwj^incon"*

((MtIptCttjt~ *

<jne
e/et.
jpetftivrbisfuffigiiufit - EcPoenifa6iitarunc
irr,
JRegulo.
ApudSilium:

'vidicumrolore
pendens

jtaliain cruce
ft^blimiiffiefkireta\)alta.
/pfttnlam ilia
Amanis
praealta:
quir Mardochaco
cm-cap.n.
jnEfth
(fsfdpe
.
.
i "
' r i " r
r
b. c^wquinquagtntn
cuvitorumpoluit, led iph aicen-&\ ,.

dendam.
Sane
plerxqueomnes
alciufculae.
atque

idebcommuniter
Tertullianus:Timebitforfaan
^-,

/"

if

-.

cap.ini.

Carogladtumgrauem-yaut
tritcemexceljam.
Quam
ip(am rationem Ladantius in Dominica afli- LibIM1
rx /"

"

"

cap.jjTj.

gnac.J\_am^uoniamyinquityis
qttipatioulofup

penditur
y& confiicitus
eft omnibttt,
tf cetemal~
tior:crttxpotitueleffa
eft,qu&
fignifcarvt
tlltimtam
tonfyicuum
tamfyfu\}limemfuturumsutadeum
co-

gnojcendumfanter
f colendum
cunff&
nationes
ex

*"*omritvrbeconcurrerentj.
O inopinatam,fedvcrara didionem! cui fidesmaxirnenoflro aruofada:

".*">.

VERTIVS.

87

: cutn,virtute
& gloriamagna
Hifpanicse
gentis,Nouusetiamorbisvenicin Chriftianas
leges.
C A P.

x 1 1 1 i.

Cruxfiillata , atqueetiam

Quando
^^
idfattum, qtuptum.

NV
Ncpedem
invltimo
velut
fpatio
pono,
quodcft^^/d1^
Crux
vfurpata^.
PpftquamenimVitamipfaminterfecit,non diu illi
vica : 6cfuftulit ex humanis,aut certeRomanis

rebuSjConflantintts.Seribiam ille Chriftianus,

noluit falutare{IgnumfLibferuireadperniciem6Ccolendum
illud atqueeximiumpoenis
vilefceredamnatorum.Ergofuftulit. Vi<5tor:fUetusve-

ftaac.

tsrrimumc^ue
fupplictum
fMtibulorwri)
& cfMribitf

fiifffmzendii^
primusremomt.CafTiodorus:Sub'/ .
"=>

.J

"

...

yitciumCrucu, ^fo<ji
pnmiutfa$udRomttnos
erdt

invfit,lege
prohibuit.
Atqueefficaciter
etiamfutulic:necpofteareperies
redu&am.Auguftinus:

Anteahomines
crucifigebantur
,quodpofteaedtfto
<^uZ(v.in
probit>itum>man&t.
Scholiaftesluuenalisad
illud
Tartemque
cadauem
adfert, notat

--

: tfomi-

nitm.namantiquicritcibttjfgebant.Non
ergoeius
^uo.atq-exeodifcasnonnimis
antiquumipfum,
ecfi antiqua dodum . Ouando autem fuftulit ?remf'li
\

-r r

""

"

r^

i-

ww/rij4

(ero,necnih fub imperijexcrema.

Colligo,quia'",

illo iamimperante
mentioetiamcrucium:quid,
quodapudipfum? Lexin eiusnomir.eexftac
TU.

"' ThcodofijCodice:
quaferuiacliberti,quidominos

88

DECRVCE

nosautpatronos
accnfae
atttdeferre
Firmicus,qui
eiusregno
(cripfir,nonfemelCrucismeminitvtreceptifupplicijatquevfitati. Su-

Lib

praexempla
reperies,atque
addeiftuddelatro-"?-11
nibus: Hi, inquit,tncrucemtottentttr,
autpublica
animadutrfione
damnati
crMdelifitmanece
peribmf*
Atqutnilla ipfaFirmictisfcnpfic,fubfinemeius
imperij,6chbensiamadultis.Difcesexfinelibri piimi. Ergoferb,vtdixi,&Cfbbvitaefinerrb.
IndicatclareSozomenus,
quiinteromnesab eoi,b.i.

legeshancrecenfct
poftremam.
A"'>-^- -'

v fo

itfimtzim
1(omanis
crucispcenam
, lc^cfuftttlit
exvfu tribmalmmacittdtciomm. A it , cJWfM^ww^

an^oc idicans,quodnondurrbfublataexvfu
omni priuato?
6Cquoddominisetiaminferuos
vetusfuumiusfcogicandum
fic. SicutScillnd,

^at^ne
Vidor exverodeCrurifragiopariterfublato fcripferic
, verbisquaeiamantededi. BLatio
vixefTevidetur. Quid enim Cruci aut Chrifto

etiamcnmCrurifragio?
nifi quialatrones
fortaffe iuxta Chriftum.Ridiculum

vidcatur. 6cfi fuir-

illudmagis
{it,qubd
martyres
mulcieotaetro
fuppliciofint interfedi.SedprofedbfubConftan-

tio eiusfilio vnumid reperio.j4pollmares

ambo,

occtdttntur.
NamquodFirmicns
Lib.vm
ctiam

eap vi,

LIBER

TERTIVS.

ctiamagnofcit, abijci elidiqnepoteftratione

quam praeiui.Tamen eiusverbahaec:Hi teles

autincrttcem
tolluntur,ttutilliscrurapnblicaivtdicumanimaduerfione
frAnguntur.
Vbi notabis,pa-

lartL,,vtdiuerfum,a crucefeiungi:quodfupra
monui.

C A p.

xv.

r ConftantmtM
Crucibabitum
iuit. Si'4ea & vexittisimpofitn,
autinfertn.

H IConftandni
cexitus
Poenalis
Crucis
fuit:
6>C
iam.,
a
primordijs
Salutaris
noftra>
coepta
honorari.CaufTa
& origoa viftoria conzonar.ia
craTyrannum.Nam
cumMaxentiumaggrefTu'HM
Co nitlH "
p{*
)
p
K \ fp ^fT
*
'
P
^
cino. rus eiiet, tt.y&viavnna. feepifee,
Ty?ro?
cwmS-CW&IMOL

5-^477

vj)(gi)\zygTpa:
ambigenti
antmo
anxioobiftafyuraei cruclimedtadic_j>
i efeffz,apparuit
inc&lo,
&fcripturacircaeam

anis
Ittterit,/w/?i?c
i;/^.Jgitttrexauroftatimfubi&rioopere
efformans
cmcerru
, /^:/a^f/Vwqu&apparuiffeti
&kanciubens
pr&gredi
exercitum, CT
<*tylaxentianis
prcelium
commifit>
&

fuperanit.I taqueftatimvi&rixilludfignummi-

litaribusfignisin(eruit,&
maximc
Labaro
quodji!"
intcr eaprimum.Prudentius
adipfam
Romam.
*
t

Sjmir.acb.

5>O

DECRVCE

j4gnofid*
Eegma,
lubens
meafigna
neceffe
efl^

Jn quibti*
effyies
cruciiatttgemmatz
refulgeti
Aut longis
folidoexauroyr&fertur
in haftts.
DupliciterPoeca
notatCruceminfitamfignis,femelinvexillorumpurpura,gemmisintextam6C
expre(Tam:iterum
in haftarumverticefuperftantem,(blido auroformacam.5ed,vcdixi, in Labaromaximeeaconfpicua.dequo
Prudentius: Synnnach.
.

Clmflws
purpureum
gemmanti
textmin auro
Signaltizt
tabarum*
ex QuomodoChriftus?
quia5nomeneitisin ipfb
fidum
yei0 expre/lum,
&Ccrux nihilominus in hafta.
LtlVUfQ
Eufebius

ari&ttpo

rtwtq, ttW'>

vu.

? crt/a^oAof<JJo
TffiJ/

P Y

haftaattrocircumueflim
cornntranfuerfum

bat effiffum
informacrucis*Supraijcrb^tnipfb
culmine
omnium,
corona
elapidibus
prettofis&au-

rocontextn
injigeloa/tur',
iuxtziquam
falut&ris
appelItf/tioni*fymbolttin*du&litter&Chriftinomenexpri-J+*s

mentes,
perprimosdumtzxatcharafferes,
httera

Gr&canica
Pfcilicetdecuffata
&fcifiapermedium
ip/oX. Nequecruces
modofignisin{erivoluitj
{edhocamplius,(blas:(c

.Dc

vitaConft.

71

LIBER

TERTIVS.

^I

rttmwiAgintitn
cuwfmodi
antea
fokbawtj^
nuttat.
Intellegitaureas
imagines
vultufqueImperator um,.

Foona ecce ioJMummis.

C A P.

XVI.

Crnxinmilitum
armis:
inJmfcratorum
capife
&
manibwiinmonachorum
vefte^mferi
eampr&-

ferunt*& templa.

NEeuam
cverb
inSignis
(blum
Crux
exprefla,(c
ipforum
militum
armis.
Eufebius:
M

HA

D E

C R V C

LcVgflt
j g7ro(:
j ram verbin armu ipfbfj

rummilitum
falufaristrop&i
[ignummfiitexftare.
mciyfeu
Qiiibusairmis?
duplicibus,Qypeis
& Galeis:
fed
chrijiiu.
jta yt chrifti quidemipCiimnomcn(litteris&C
notis, quibusin Labato)clypeisinfcriberetur,
GaleisautemimponeitturfuperneCrux ipfa..
7

~L/

clypeomm
/
tKjignia
" r " '/->/
Cbn[tus
-a

Scripferad
,ardebat
futnmiscruxadaifacritfit.
Et meritoChriftusin clypeis, eoritu quofolent
nomiriaImperatorum.
Atqneeciam
hodieConftlntinopdli funt columnse,
a Conftantino,vc
putat'ir:in quarumbaflbusclypeicum hisnotis A^.
Sed&Ccrucemir^fuumcaput& adDiadema

Imperator
tranftulit, hfcne,analius? In Hieronymoquidemlego: ^tgiimpwfifras<&ardentes
} gemmax
patilwhSaluatoni
piflura
"

ro-

pe^ ~sn<jnu?n->
crucisiuRitinfcnbi. Id SozomenusHiftoria
.
? J J&
rr " TT.' h <\' ^ >
'
- > ' TriParfquoqiieallent : 11Actijo^w rgc*i/o^tvfActa
%cy
stnooi
m.i.

* BttOV
WfJL&QhQV.
ycMfjLOQTV&UfflV
tigZTt

Jfa^VyWKU
?^nfjLO^<;i
JmpreJJo
autemfibi
innummis>autpiloinimagimbutjufiit
femper
ad"prtmi
& tidpingi
isluddiumwnjymbolum
: ^7-te"flanttirettamnunc
hnagines^m
meofchsmate
ex-

LIBER

TERTIVS.

Hemdij Imp- nurwnus aereus

X03A-eN.VVlCTIC.XV.

10
" cixr

5>3

5H

DECRVCE

tatuametiafibi erigifecitRomarinvrbe
quaemanu hoc falutarefignum tenerer,

" rl " "

""""

J i- r U-

Dei

cum mfenptionequamapudEuiebium}qnivo- CoDft.

letjleget.
Ecexemplum
fecutiImperatoresalij,in
luorun-

quorum*Nummis
hodiequecrucesvarievide""'""*

mus*A"as vi^oriaefunt quaemanueasleuenr*

a^^s^P^>^4ue dupliciter. autenimfolameam
geftantautslobulumcui
&
O
eainfixa.Deglobulo
t>
^uidaseciam
tangit,6ccauflamaperuit
, in lufli-

niano.Qin,inquit,fMo-2
T!WtaLv&S
eixova
In

lobo

j M xMflt T5(T<>CH0<r
^ CLLT})?
WCt^ ' 7TISIC
$\j 0

ftinianusimagmem
fuampofaitfu^er
in equo.
Eafimftramanufertglobum,<;rMce
m eoinfxa \Jignifcantequodper
pdemincrttcem,
terr&dominwfitfattm. GlobtaenimterraeJl,obhanc
eim

rotundam
formam:
pdcs
autem
crux^ob
Deumqui
carneineaaffixuf.
Nectamenluftinianusinuenti
ciusau^onexftancTheodoflj
aliorumq^
nummi
EITK
Prw
ficinfignitidiuanteillum.QuinobferuoPrinci-

l^";'pesByzantinosin progrefTibuspubliciscrucem
hancpr^culifTe
fuaptemanu.
loannes
Curopa-Lib.Dc1
1

P ^

'

'

""

Offic.Ao-

' n

lats: ATTOfJiwovviu>\>(siuTtov
(powu.oiTCt)V
<+""-"* nOlCH.OLV

.-..--

" -

"

" -

"

iDt-

/tieritcmqw.Crucem
atitem
dexterafempcrgcftat.
Atquc

LIBER

TERTIVS

Atquei

>,&>S
QtVtiSM
SH
ItgflwWficLGlKta.
OTOU
. ,_,_
<pop:
tdextra
quidcm
manu
tenet
crucemfautfollenneeft
teneri
abJmperatore,
quotits
& Stemma

fert, id eftdiadema.
Abhocricuetiamnunc
cru-

cifer
illeglobus
inter
Sacri
illius
Imperij
infignia:
quodtununc
RVDOLPHE
CAESAR
pertor
inclytos
maiores
adtemitfum
tenes,
tenebifq^

diu (itavoueo;bonoChriftianiorbis.

C A p.

xvii.
Criicis.

Eo

iam mihi (alue

SibylU
s vtev
paxa&wv
,c*J
apudSo-

Zomen.

O Rgriumftlixjquo
Quod

DECRVCE

Quodhiselogijs
cumDamafceno
lubensmeri1
tb afficio,
vav

TeA&kHJi<;,

Towoj',
TTC^OT&JJ'
73!^
clyoiQcSv
fsr&izti/',
armatura^ tropAum
contradt

(ignaculum,
netangatnoseuerfor^acentium
ereflio,
flantmmfulcrum^
infrmontm
fcipio,paftorum
vir *
^^ , reuertentwm
manuduttio
, profctentittm
perfeftio , animAconferuatio
& corporu
, omnium
malorttmauerfio
, omnium
bonorttm
concilia4io>
peccati

yrrimes,ftirpsrefurrettionti,lignum
vi
Da hanc nobis 6 AETERNE.

FlNlS

LIBRI

III.

DE CRVCE.

I. L I P S I

97
I V S T.

AD

L I P S I

EOSDEM

LIBROS

AE.

ALLOCVTIO.

D TEXTVM

etiammeum,

Ledor ., vifum fuit breuiter hxc notare .

Cur

non

in ipfo > quia non pro omnium guftuhxc talia,& ple-

rifquefatiseft capitarerumdelibaiTe
.
Cauflactiam,quiaplacuitquxdamcxplicatiusaut firmius iterare. Debui fa-

n,vt hoc xuurnefl : in quo calumnix,

vt ille inquit,
Qjiapherbftirrigua>,ptccrerttnt
^jluenlme.
In culpafumus,fiuequid commifimus,
fiue etiamomifimus: & plerifquepulchrum, non nifi 7-aeoxa^te
v&vfi&xify
vahi-

. Ego verofcio wminem

effe
tetmfelicem^
nonInhettiM
pt tnori, (zrkocnon
dcmenbowinis.Itaquene
jfcfrofrium3<vtYnm
nuncquidemciimcaueo,fatiscauero:
vtique inifto vario& difFufofcribendi
N
genere,

98
genere,

ALLOCVTIO.
n quo

mmoomnitt.Qub magismiru,quoidam
nobisinfultare:neccogitarequam multaipfi fbrtafie noa repperiiTenCj
(i primi
quxfiflent.
Non fumtamLynceus,

inquiunt3quam
mihi videor.Egone*teftor te fummcDeus, non videor : & fi-

quid olim in calidailla setatecalidius,

abijt , & verisme pretijs nunc aeftimo
&pendo. Quo longiusin hacvitx via

progredior,magismagifqueafpiciocircumfafam animo caliginem, corpori

imbecillitatem . Heracleitus, opinor,
olim dicerefolitus,^ wmiitwms effit^m-

falfcire; cum(ewx3niMignorare
: mihi planiflime contra euenit, & quiolim aliquid fcire vifus,nunc parumautnihil.

Et 6 miferi, quid nos5dodtnna,fama

fumus>Ipil puluiSjillaopinio , ifla ventus. Atqui etiamtangunt quad manum iniecerimusfcriptis alienis. Vellem parcius:certc nonmerito raeofit,
qui prolixe & libenter honorem ingenijs inuentoribusquehabitum iui, nifi
ficubi Dialogorum ratio &: decorumid
impediuit. Tale in Saturnalibus. nequenegamusvimmmagnum multaafttenos

A L L O C V T I O.

99

te nos in eo argumento obferuitafTc:

fed fcripta eiusexftanty quid detraximus > Illud tamen non arbitror, ibi aut

alibi infigniorem notamautcorre6liunculam mala fraude in nomen

meum

tranfTcriptatn.Tetigit aliquishancaut
illam materiam?quid tum fegofortaffis impleui. Et vt ferio loqiiar, le&ionis aut colle&ionis

tota ifta res elt: cur

alteriimputcmus:1Tot iarnannos,,imo

luftra,in ijfdem illis fcriptoribusverfor,

voluo

reuoluo

in eafdern curas:

male

meherculesde induftria ingenioq; noftro fentit, quifquis aut non leda ea

nobis cenfet ;aut negledia. Vt e fon-

te quod haurimus, noftrum eft3 quif-

quetamenfuovafe:ficquodecommu-

nibusillis fcriptoribus,led quifquepro

iudicij fui modo. Denique legereaut
coliigere,parumeft: feligere,difponere5eloqui3
pofcit laudem. Haec&. talia fatiarenos fcriptionispoterant:melior ratio reuocauit, & fuafit publico
prodefTequa poifum. Opesatquearmanoftra,ftilus. Quemtameninalium
nunquamftringam
autproferam:abfit:
Chriftianum me comemini,id eft,SacerN

2,

dotem

IOO

A L L Q C V T I O.

dotemp&cis.HAbetjlorW)
ait Pl

ftniminftudqsy
cjuM&mtxaa&mvw
: Nolo
in me expetat.&cquandocumquemoriar,feram mecum hanc confcientiam,

nullius me famaeinuidifle , quofdam

meae.
Quodfi xuumhocparumetiam
gratumiit: quid noui ? Suum
cmijiie
pretiumpojferttw
vtyendtt.Tu Le<5tor
vale,
& ^uuantem,autcertevolentem,

101

NOTA

AD
C A P.

LIB.

I.

I I.

A BA L v M] ExoticamvocemefTcper mefufpicabar,didi:i& Hebrzamongmea Mart. AntonioDclrio, dovtiflimo&ramicifllmo viro. nam illis<74,excelfum:(Jdta/.ce.minus^utredus fti-

pcsinagris.Quid nifi talecrux,qua:ere<fia,&:iu

excelfof Reperio & in Perfjcarumvocum mdicc (aFranc.Ra-

phclengionoftro habui/ Galtnotareexcelfum. lam noftras

vox quanculumabit, quiPatibuluraGalgam
appellamus?
CrtuesCaucjferum.
] Potespro ipfis lupplicijsaccipere,&C
crucianaroortc. AufomusdehacquoquePromethara:

Sicivter rupes
Scythicas
ftetit Alitibuscrux.
VndePromtth<eo
de corpore
fanguineiM
ros.

luniusBaflusapudSenccam
lib. i. Controu.i n. l^tbilamplats
putabam
adi/citjtins attdaci*
poffe, quiimqubdm illa.crnceVestamnominauerat,
Nufquamfanecrux, fed virgodeijcicnda
de faxoerac,Veftam inuocauit, &: cecidit illazfa.
AD

CAP.

iii.

Confxum
efieChriftodicit.*\EftilludPauliad Rom.cap.vi.

OTJ6Tmhctibt
n/ufyScivS-gpittyot;
<riuut$ix.vpcaSii.
Crucmntis] Quo oiodo& Verbcronem,
FlagrioKtm, Masli-

giamd cinjus,verbere,flagro,maftigedignum. Tertullianus

aliterhacvocevcitur. februpercrueiarios&morttferos
exitu*
erogAt
heminem
: id cft, cruciantes.Quamente& Vinumcrttciumin Luciho Feftusobferuac^infuaue,aceibum.
A D

CA P.

1111.

.] Neciamcn negopluribusetiaraverbis

in hancrcm vti. Ecce&Ixg/orappellantcrucem.ScripcoranonymusapudSuidarn:

Ixg/o)lacfttToiT
awTrggf&fgp&Hhiaffstv:
Ltgno
reftoIudtiSeruatorem
affixeruKtSuncquiira hocverbiexplicent 5vcrtancin Thucyd^disvita , quam fcripfit Marccllmus:

Ie/6r&MTOTa'(p
x<^,
T
xPoS<P/s
Slt>i($
yvcf&UFua
wsti
&favca\ '
'
\
f
'
"7
f
" t
f
\
QLOV
ngu vo/AifjtovefFttnoviu t fsri (sicttiTnovsvytci TZTeAfumtoiuf , ifgy

/uwcfhftwtajt,
(gQtvrav:
AitquofdaraopinanTbucydidem
percgre& incxfiliomortuum. LignumcnimfweTabulam
fuperfc.
pulchrum
eiutfofttttmeffe.HocAHtem
innnu& konoraru
tumuli
N

101

N O T JL

A D

B.

1.

patriumftgnunt
& foltennc
Attictnnbaberi,inysqui
tali infortuttioobtfffent
, necAtbenis
fepultieffext.Sunt, inquaro,qui CrucemautFrc<#vertant,nec
mihprobant. Magjseft,vt I*&io

hiclignumnauale
fit (pcrcgrmantis,
autabfcntias
indiciu, quo-

niarntnarifereex Attica abitur) dequo Hctychmmvide. Ille

idem Grammaticusaddit
: Ixe/oK,
imvicffatyt
, ftuhov
ivv y&x.Sp-

y>igsoi/S/.Melius
^tw&i.Id eflec, lignumfiue
axx in quomalefici
ligantur. AtqueicaEuftathiusinlliad.x. 2ar^,cvra?^tKSjD^a;

Inverfu^j^,. dffer,tn qnomtlcficos

li^abant.
ItemAnftophancs
: B<ruiia>v
tarttvTo,
"^ysrw,
c'sraa.Kt
dwrtLc;.
Omnimodo
terquens^
i af-

ftreiigans. Rcpcno&in EufebioIKQJLW

procruce, &: fupra adduxi,lib. n.cap. x 11. 2<a>/<Atin
hacredixic Hetodocusincxtrcma Calliopc:hTmycL-yov-Tw;
Jtitunr t<;rlu>
d.KTlu>
,rsivij)a.
<zs$ffTmosaXdjavLvnc,
a.mf.^f^.dwi.Qiiod vertunt."Adduciumhuncitt

titM depaftuhumiaffenbtts
fttfrcadert.
Videannon<ra.v!Sl\c~

gasporius, hocnoftro fcnfu: AbAucentes

eumad littts , affcriaffgentesfufyenderufit.
EfTctatfixio in ftipitefimplex.
Kpt/u.v.
] Ita palamPlutarchusin Csdare, dc piiatisr TrcMa'x^M7re/A<7z^ps(wai'4fT5?
." S<t[>e
minatttscrucifgerceos, vt La:imoinnesloquuntur& narranc.Eft&Antiochi regiscdidum,

quophilofophos
regnopellit,& poenametiam
afledaacibus
po: WV S\ vazriTxav
otrot
dva.Xi<T)Uvraj.
^o^ r^roti;

luuenumveroquicumque
repericnturapud
iftes ,tj fufytndenturt
CTpdtreseorumhfrtbunt tn waxiwanoxa. Ita Athenzusrecitac
lib. xii. fed vtrum de hacnoftra m cruccfufperrlione.ande alia
,

in trabeaccipimus.?
Intrabe, inquam,adverberanduniflagellandumque.quemtnorcraGrarcisLatinifqnefuifTe,
comccdix
atqucaliadocent.

Alioruminaneslogos.
] Iravere,inanes.Nam Alciatiquale
tf.x./>4cft?AicHtftixumiMilefiumintellegij^"w
Sardtbu*
pr<tpof:tum
rtrg.ttp.Artaphernes
& Htrpagus
crucifxeruKt5 capite
defe
cto& ndre'
gfmmtffe.ItaHcrodocos,inquit,libiofcxto.
Quodverumcft:
fcdquid Hiftiaeo,cum Achzo ? Refpondct,ideoficvocariiipee-

ta,qttuHfftiitwMileftttsfuity
Uilefycolonilonnm, loxesAchxi^
ErgoA Patria., AcktHs, Qms colorin hocfcrmone? Sednec
amicumnoftrumaudio

finc audtore fcribenrem : <^4cb4umi&-

teflegiLydt rtgem, qui obauaritiantnecatuti ?&fioli

AD

c A P. v.

ina^ddor/it.] Aufonius fa-bellam

, Venusiamoliropuerumhuncdeamauerat,,

N OT A

A D

L I E.

I.

IOJ

&Vtfolafrueretur, clamdepofuerat
apudProferpinam.Sed
liGEcmoxincudem
flamma: acrepecenti
Vcnerinegatdare.Lis

eft, itur ad louem.lllercra ficcomponic,vt Adonis,quodad

vfum , in tresannipartesfecarecur.
Pnroa,vcAdonisAdonidrs

efTet:fecuoda,
Vcneris: tcitiaProferpina:.
Acquieuerunc.
fed
entm Adoms proniorin Venercm , fuuroquoquetrientemilli

tribuic. HxcApollodoruslib. iii. Bibhotliecx. Ergoiftudeft,

quod Proicrpinanunc crucevindicat. Theocritus&: ipfc huc
alpexic.Eidyll.xiiii.

Migras,obone
Adoni, iftuc& ndinferaregnat
Semideum
, vtdicunt ,foits.

Narri vult non alteri conccflum , vtmodoad inferosmoddad

fuperosirec, &alterniscopiamfui facerccduabusdeabus.

t^rboresrecifasleuiter.]Adhas, veladnudum aliuraftipitcm,allufit Qiundriusin epigramraacequo poetam Grarculum

facetecft vltus. IllePhilippum & MacedonesmGgni

vidoria
frcgerac,culuslaudemadAecoloscransferre
Alczusquilpiam
voluit Grxcaleuitace.SalicccquiamauxilusRomanisfucraac
^Etoli. Scripferatigitur:

Jndefletijnhutnati,hu campis
ecceiacemus

Theffalif,c<tfimitiiaterdecits,
vtolo dotniti('nbMnrte, & Marte Latino,
JVuosTidts e lata dnxfrat Italia.

EnvEtolosRomanisprjrpniicos,&:
qualiIii acccflloillorura.Mo-

mordicTitum
,&rvltaseft,redveriusverru.Reicnpticalludc
ofotfaropt
, ToS
<T'tdnvcarti
carens

h<ecmontc , "viator,

crux dt-figitUfAeria.

Quibusvcifibus
fignificatcrucem
defixamibi
(lare.quz
hominenaillumexfpc&et.Plutarchumin Qumdio lege: &firaul
nota, altamhic Crucemponi, quafimfcelcre
infigni, fuoloco
anobisdidum.

IjidttnveroCererem.]
IpfcTercullianus
fiocaffirmai, deCoronamilitis : PrimaIjis repertatfpicascapittctrcumtnltt.nam
quxhxcliisquac fpicasrcppcciC}n.iiGercs?
AD

104

NOT-iE
A0

AD

LIB.

I.

CA P. VI.

Mtcenatidefcripta.] Ambigucprofero, quiaetfi

Maeccnatisverbanobisfaciunr, vix tamenSeneca?, qui vcluc

interpretans
fubdit : SuffigM
licet, & tcutamfejjuro( ita legendum, nonfevfuro
) crucemfubdM
, efttantivulnusfuumprerr/ere
& patibulo
yendere
dittrittum.Atquipcnde
re&patibuloquidcm,
vix eftvc conueniatinnoftramAcutam. Nifi fi tamenpatibuJura etiamdcvno hgno,in quo homoquoraodocumque
expan-

fus: quodhaud
nimisvelirafperni.Sidifplicct:aliainterpretatio quarendafit crucishic acut*.An ideotalis, quia<um dolore
acrinecac? vtmcrbt quidamacuri mcdicis. Lenteprobcm:&:

mauohmopinarigcnusaliquodcruciumrnfte,rarum,mquofti-

pes,cuihomoacclinacur
, ftirauhsclauirqueacutis
ficpra?fixus.
vccumacquicfccrevrllet( fefari voxin Seneca
) pungcrerurac
fcinderecurincorporcauerfo.
Nihilfuperhoclcgi, fateor:com-

mentumeftmerura,n:fifiquid iuuarillaReguliraachina,quaj
(icarmataj^ineatrnpteinclufus. Quxccli nofkacruxnonfuic
(aumariumpotiusquoddani&arca j camen&ccruccm
Scneca
appellauitepiftolaxcvin.itc-mquelibrodeprouidentiacap.nl.
Ccrtequidem Atutx vocemm Maecenatisvertibus
nonficleuiter &:in vencumadditara, ip(eindicacSeneca
, qui eamatcullic
acrcpeticftu vide) quaiiinca icntcntiamorncntum.
Iaw0limfrclegimus.]Ncmpein
Cuns{ecundis:idque
^librij.
cantum?im6anteraePjncanus,
virfidei&iudicij bonus.Murecustamenalirer: fedquibeneexaminat,ftabitauoftra. cu-

lusfenrtentia,Hancvitammtbifu/fine& proroga
}
tiinacut,.icruce.

A D c A P. vu.

Ipfiverterunt^I/AOP
f/fvuw.] Quod ipfumprocrucepofuit
inccrtusfcriptorapudSuidam
: EvpavJtfatutswtpQopta,
fxpe/Macrtf

ffinfiMfjiu^t/A
: Inueniens
Il/uftumcorruptoremfujpcnditingemmoligno
. Id cftcrttce
"etfi Suidas
inrerprefatur
, TWmtpaca>q>Hf>Kuv.
Vide ipfum m
A D

C A P.

VIII.

i.} Inpennlaaut veftc tnonachorumcrux

li rettccapioNicephorum
Gregoram
,quificde
Imp.Andronicomonacho
nouello:
Af<u
^VIjou^gfV
izfx^mwi
-nv
TOS-e/a
?ttt/ph
-xrTrw,
xttTK
c^jUsAewa:
Superne
rubrumprttulitdiimo & cruces

crticisfignum^infernenigrnm.Duasdiuerficoloriscruces
appo-

O T JS,

B.

I.

appofirasvidctur dicere^nifi tamcnvnamintellcgit, fic diftin-

dtam.Quodmanuautet$tu!erint,
hodieque
in ^EthiopibusfiueAbylTinisille mos, vtl vulgusreliquum crucesecolio pendulasgeftec,monachihoc ampliusetiammanu. AuclorDamianus J Goes inillorurarcbus.

Illud etiam mihi nouitium

le-

gi,rairerosoppre(Tosq-,cruces
prartulifTcjhaud
alicerquamoiim
infulas& velamenta.Ligurinuslib.vni.de Icalishoc nocac,

quiiusauxiliumque
pofcebanc
abJmp.Fredenco:

ex omnibttsijnAiqut multi
Vrbibttsacvicis aderant,cjneralocjne
ferebs.nt
Innumerzsclamore
cruces.
hofquifipequcrct.is
(JMorefolcnt apcrirefnat.
Cumanulovelanfula.}Anfulam Bccannsfacit, &: interpretatur ('itaingcnium&rfcopusvinfuit)/Mi/sjxfi!e,quali
moneamur
apprehendere
crucem,&eam tenere.Quid (\ oculum efTedicam? luuetaliquidMacrobius,quiinter notas^gyptiacasrcferc, & fignificarcaic SoJctn.Lib. i. Saturn.cap.xxi. Ofirim

^egypfif i>t Solem

ejftajfcrartt,cjrtotitsHicroglyphicif
litieris
fuu exprimerevolunt,
infctdpuntfceptrum,ixfj. cofiecicmOculi
txprimunt, & hocfignoOfinmmoKtJrant:
quiaSoiem
, loun oculum,aypelUuitanriquita.s.
Ec (ancquiafignum hoc Tau Vtunt

1'enturam
defignauit:nonncappofircSol alTcripcus,
qui au<Slor vitjc?

A D

c A p.

x.

Vnicornif enim corxtia.] Curiose & pa;nedixcrim morose

cxplicatluftmus.fimpliciusrrmho
Tercullianus,
aducrf.lud.
cap.x. Tauridecor
eiw,COYKUA
-cmcornis
cornuafius, in eUvatio-

xesventiUbitparttervfqneadfttmmum
terr*. T^envttqueRhinocerosdf^i^abatur
vnicornis,ncc
Minotaurusbicornu:[edCbristtu in illofignificnbatur
.cuiuscornuaefttnt crucifextima.T^ar
& ifi MttnnA nauis,qaa crucispars eJt, hac extremitatesbuiits

cornna.
vecantur. Vnlcornifautemmedijftipiti* palut.

-^AAwf^ f&fffifwMu7-] Mutilus locus.& aptantquidem\\xc adtrophxavulgaria

, fiue monumenta
vidlorix: ego
ciim in verbaincendo,
ambigo:&:nefcioquiddefafcibus
potius

fuboletdiftum.PeriHos
fita vercerim
JVJc)progreffus
inpub-

licum
finnt:illi vere
(tgna.
imperij
& potestatu.
Arque
cuminferta fecuri,
crucera
rcferunt
planiflime.
Nonncetiam
""Tropxa?

inquies.Qwsnefcit
jfedprxiutcforcafle
aliquiddcTropxisillis.-tiicmagisde
fafcibus
( mihiquidem(dixifTevidetur.Ncc
moueorqnod
Te;^'^vvocevracur:
n6nne&fupraMalumia
O

naui

10

NOT

AD

L I B.

I.

naai fic vocauit ? &: Eufebius ctiam Labarutn illum

milirarem . Poflunc &: verba alia excidiffe . Nec

ponotaraenifta,fedpropono.
A.v<5n^ro^Pva,7iD8vffx,ovTuv
ta$ l/*orac.)Quarilla:

funt?quismedocec.''InNummis, mftatuisnihil
calevideo, necvfquam
incruccpropoficosPrincipesdefundos.
Subdubitabam
anad aquilasrefpiceret, quaevolantium
habitu , &: in cselumtctiden-

tiumpaffisalisconfpiciunturinNiiramis,&addi-

tum CONSECRATIO. Scilicetquafi louis illa

alesanimamdefundiferrecingremiumlouis.Certc quidemeamformacrucisefle&:Pacres
monenc
& resipfadocec. Sednon placet.Hocnunc ma-

gis, imellegere
eum imaginesdefundoruro
Principum, qux ordineinnexxin milicaribus
fignis.

Nec cnim viuorum,foliim illic effigics, fcd raagismortuorum. De ifto ipfo zuo Conftamim Eufebius,libro 11.De vua eius,cap.xv i. Defcribit Licmij tnilites in pugnamjmorevecerum.idcft,gentiliumexeur\tes:clot, iaquit,
cv

Hi quidtmnumerodeorumfretiiHmmultamAnu
miliuri
fignu in&nimAtufr<tferentes.
Et fcripfidchocmoread Taciti Annales.Ergo hocIufbnusex-

probrat,Vos,inquit,cmcescolitis.cirmImperarorum
& qui
dernDiuorumimaginesproponinsin
ha(tis&vexillis,quidnifi
in crucibus? Nam ea ilhsfigura. Refpexietiamaliquandoad.
Tertullianum,in Apologetico: JVjtodnonfimulacrumprius
ar-

gilla.deforniAt,
cruci& ftiptti fuperpofitA
? Sedhocdiffufuna
nimiseft^nectangitImperatoiestanuira.
A D

c A P.

x T.

Topularittr
& adcauffam
Cicero
dixerh.'}Quodhiftoricafii<3c,non
opinor.Pliniusnoneifautor
lib.xxx v i.cap.xv. Notttim & inexcogitAtum
ariteA.
pofteafyremedium
inukmtillt rtx

(Tarquinius
Superbus
) i<tomnium
ita defunfforum
figeretcru~

cibu*corpor*, fteftnndaciuibwi}fimuldr ferisvolucribtffa^

lacc~
randa.Nam Jiqueteumloqui demortuis&iisqui feinterficerent laborumtsdio, quosille cxucifixit,At nonid in viuisvfut
pauic prirauSjVtaic.vltimufque.

\^4rboribus
fuftendunt.']
Haud
iniuriaambigo,ad
vtrampce-

am ieferam, laquei, an Crucis. Nam necverbaalterutrum

cum-

N 0 T .*

A D

LIB.

If.

IC/

cuincunt,nccaliaexcmpla.Legoin Martyrologio,die x 1111.

Martij.de<JuobusMonachis,<70j
tengdardi/uftcaditnecaaeruntinarbore.In ipfisLongobardorum
legibus,
Tic.c. x 111r.
3t ftruutregit<JMorthfecerittitadecreuimu4
vtcomponatur
ipfo
ptrfcnaftcutddpreciatus
fuertt : drferutuipfefuperfoffan
mortui
apptndatur,
& in eumviadiffadetur,& fitcauflafinita,
Plurium
(antiquorutnquidem^nuncnonmexniiii
: &:hzc ipfainccna,
necxlimdicauerintlitcm.

I VSTI
A

LIP

L I B.

S1

I L

C A

P,

N O T
II-

A t>v T olnut?ito~\
Quod plcrifquepuniendis
faflum,
przfertim G gladio. Hegefippuslib. v.cap.x L v 11.
Dumpercuffer
moratur, cUtffisiamfafciola.
octdis
,fefe

proripuitadRomanos.
InvicaCypriani:Poffeaverb
B. Cypnanus
maaufua.oculos
fibitexit, Sed& cymducerentut
adcavccrem, aacadmortem, caputcegebacur.Tacitus 1111.
Annal.

Trahebatur damnatus

, quantum
obduftavefte& affrifttl
fitucibiu nitipoterat , cUntitans. Ammianushb. x i 1 1 i. Ctrni'

fexrapinarumfequefter
} dr obductio
capitum
, & bonorum
vbiquc
multfatio.Imofiitorquendishocfadum.InCurtio lib.vi.de
Philota: Dum obli^anturocttli, dum veftis exttitur , deospatriof^
genttumiurainuocabat,
Proprieautemdecrucifigendis,vetusillud carmen quodiamcxplico1:& inlibro Eilhcr,cum Aman
adcrucemrapitur, Statimepfrueruntfnciemeint.
A D

C A P.

1 I T.

As-pa^Awra?
iwasi^ac] Addo,fi noffelubet,quafdam
ctiatn
diftass-payycthcarat;,
iftishaudabfimiles.contortas
fcilicet& nodofas.Suidas:^a^,/asA/&!'A?,e^S5-/oa/"i'o
Addic detndeverbainc^rti fcripcom'.O
A D

108

N O T M

A D

A D

L I B.

II.

C A P. V.

eratauxiliatore
drfubfequa,
quiaclleudffeti]
Iravut,

g.itaquidemopmioeft.dumtaxat
adlcuafie.
At D. Hicronymus
inMatth^umcenfeietiamtuhfle,
fedfeorfim&poftChiiftum.
NamcumIoannesapertefcribatClui(Uimtuli(re,alijtresuangeliftsSimonemCyrenzum
: ipfeconciliat, &hocivtettigen-

dumeH
, inquic,cfnodegrediens
dePrxtorio
Ie[w jpfeportauerit
Crncemfitam
: pofte&obaium
habtte
rint Simonem
, cutpertandam
crucem
impofuerunt.
A D

c A P.

vir.

Super
lignum
feipfum
extendtt.
] QuiuGdetranfuerfario
ran-

tum lignocapias,
ineofigiiolitos, Sddeinde
fubduciatqueappendi?Pugnaomaiscelfec;
&:breuicerforta{Tercmdixi.
A

t>

A ?.

viii.

Clauisautfunibtfs
] NcfcioanLucanusnon
vtrofquememoret in hisocculciorisk-nccntiaevevtibusjquiquor.iam toti adcrucem,* 4ponamtis, &:tvteffamus
Lib. vi. dcmatiaThcflala*
O
J

Laqueum
nodofatte
nocentes
Orefuorttpit ^endentncorpora
carpjit,
dbraf.t^ crucfsypercul]a>juevifcera
nimbu
Vulfit, & incottasadmi(}o
Salcattdu&SK
Jncertumrridtiibtis
cbalybem
, nigxawAperartus
Stillantii tahtfaniemtTJtrufa^
cotiflum
Suflulft, & neruomorfusreitaextepependit.

QjuodZMlaqucum
& nodos
nocentes
: alij nocentum
cdunt:atque
uahaudincomraodeadvinculaaptcs, quibusnoxij adcruces
aftridi. Tamcninaiiqi.ioclcriptislibns , recentes.
&id maJim.'

credamqueadfurpendiorosdunuaxatreferendujD,&rqui(eip
illaquearunt.RcliquaiamdeCruce:&Lpercufla
vifccranimbts,
& incoftMfolemedu/t~is.
iign.mterdixitde corponbusqux(vc
lib. 11.cap.x v. (criplij in crucibusrelicla,firu marcida&i:cabida fiebanrjquatcnusvolucrcsnon
laniarent.lam Incertumtxa*

nibuschalybem,
clauosintelligihqucbit
, fi emendcs
Infenum.
Nam Uosquoqueappeticosad
Magicasartcs
Apulemsoftendir,

indefcnbendafer^lijliaofficina,
hb.r j i. fficntrts& digiti,il-

IjccarnoficUnipendentinw.
Scd& ampliiisde hisfunibusaddo.
Vidcri ,quorundamiudicio, nccelTznos
fuiiTeinomni fixionc.
Nam voiuntmanusligatas.ne
refubducerentadidum autcorn-

uiouerent.
tumctiamvtfiiunius
&:cumadmmiculo
penderent.
dcinde

N 0 T .*

AD

LIB.

II.

105

deindc&altcrum funcmadpedus, corpusambiiflefabipfas

alas.eoque
fubleuatumhomincm&attradum infummamcru-'

cem.Idporro fa&urnadmotisvrrimqnefcalis.Eius(enrentie*/r"f
.
vir ftirpe& moribusantiquisloannesBoifotuseft3quiamicehoc
fuggeflu. Et fanedefcaliSjapponereeaspscnencceflarium
vide-

tur, vciquead
Eredamcrucem.
Q^omodoaliasfubduxeriSjauc
fixerisfEtiamde funibusfuntquxfuadcanc,prafterantedidla.
vcHilariusdeTrinitacelib.y.,Ptnduliin crucecorporu
pa?n<e
, dr

coUigantiumfunitimviolenta
vincula,& adattorum
dauerum
vulnera.Iungiclimul&: funes& clauos,vt Lucanus.Etiam illud
Chnfti vaticmiumin Pctrimortem, pofcit funes. loanniscap.
WK.ExttndesmanustttM) &alius tecingct. Cmdioiftavincu-

Jorumin.crucceft.Thepphyladus.-T^r
'f)n <rSeuupS
szmmv^ra

tTio-iuci
cTAo?:
Extenfwnemin
cruce
& vincuiawtat.Tertnllianus
in Scorpiaco
: TttKc.Petrusa^altcrocingilur,cumcrttciadstringitur. Atqueecccintab^aformam
duphcem
fixionis,produplici fubductione.

O 3

Tret

110

MOTAE

10

LIB.

I. 3

An&dyaslatronum
tranflulft/nonculcusfcd
roemorixcaufla?
VidecurexSuida,ficamenexmeonuncfenfu
j

corrigendusIn vocerf&q inquit

,

Jx:Nam pucolecn-

dumAjtiawpof.
QuivcrofuermtrpaTKjp}
, kueducesduorumU-

tronum
?necidficidonei
vllius
fcnfus.
Vertam
igitur: Infrafo-

rutodefpflkefatt
du*cruces
duorumlatrtnum
, &"u*(c*lttm-vn

guentiquoCbrijlusvofius,
(jrdumuluinfirnia,
pofitaquidem
aCofla.it!no
magno^
fubUu
vero
fubTheodZfio
magno.
Admonituspofteaperluterasfum
iloanneLiuineioamiconoftro
fe-

rio&rfincambitionedoao
, viciumefTeab
impentiatranflTcri'
ptorura
. quicumin autographo
repperiffenc
<rpo7,
quodcom-

pendiana
illafcriptura
?at/po)erat
,fccerunt
flagitiose^aTj,^.
A D C A P. IX.
" y\} Ttabene
&dodcFranc.
Nanfius,cum
anteaef-

wWEcfanc
clauhai
grandcs
: atque
icaipfeNonnus
idcoci.

VOTJE

AO

LIB.

II.

JIJ

tv^etappellat,Stimulosferreet,
Contra,tenduntaly,& fuggtrunt qtiAternos.]
Atqne ego, etfi
negauimcdeciderc,proniorfum in hanc parrem. Jn tcmp!is
Grxcix hodieintcllegopaffimChnftum cruciaffixum,d:fparatispedibusfic pingi.Vidimusidipfi Venctijsingenriseiustemplo, tum & alibi in aaciquioribuspiduris.Audio & Treuiris
clauumqui afleruatur,difertein memonjsantiquisfcnbi claunm
pcdisdcxtri . Addo autem,ConftantinumImperatorcmquofdaraex his clauis(id quoquemukitudinemfuadetJinferuiife
capiciftatuzquam fuo noraineConftantinopolipofuit. Zonaras : O

ewnv.Qy.TUf>
fit; or.&w

TOa
on

A D

C A P.

X.

ExtenfusamKasmantts.]
PropnumhocCrucis,exrendi.Ira-

que Euangeliorum
vetusGothicatranflatio(au&orAtnonius
Morillonusj vercitidetmdcmCruongere, lSfracmcn,quafi
dicasextendere, & quidem propriedc pannis,uuosin (%'U1,
val-

lisqjdiftenditfuHo.
Eaextenlioad
manusmax',-. r

f. A.r-

temidoruslib. i. cap.LXX.Vi i r. ?$kT,C,

t-\r, err r/ M
~j

yo^TQ,4'?
(fobo?vgjjotosTnv&Tcti,jfpcx.<sp^p?
oicHv,^!.^-^"^'~fz.'j .t

t?"Io?
yjq tlw T^J'
X&p^v'kr~.TJx.tjtv:
Siqui*fublifflit
" r a/
faltet^in ftrieulum& mttumiKcidet.tKalcficns
auti...,
s,

crucifigettir>eb<ittitudinem&manutiniexteajwnem.Epictci.us

apudArrianum,abhaccaufsacomparat
falseeosquimb.:lneis
iediftendunt & lauandosfricandosq;prxbent, cumcrucihxis,

lib. 1111.DifTerrac.
cap.xxvi. Iv ivrtJ @a./\aje-ta>
&x<A/irctf$fjo$,

balneo
exuttts& teipfumdifttndtns,vt foleatcrucifixi,fricerts
bincatque iliinc.

Veftigium
huiustabell<si
exHare^udio.}
Imo&video:acmi-

fic ad rae Dionyfius Villerius vir vcteri

dodrir.f &ihi valdcamicusedypon
nummi Grarrcaniciveteris, qui aurcas
afferuatur in mouafterio

Laetienfi

in

Hannonia , quem ccxe habes.

Infcriptiom coeil:K.oa-uaTo
ht/^ovaTvtct
7-9-eiAo^:
MundtredimptioTfanguif
diuini

verbi. Miffus

is nuramuscum

alijs facrisdonanjseft ab Kenrico Im-

peratore,tunc Conftantinopoli,anno
Chrifti

eo. c c. v 111.

04

A>

1U

OTAADLIB.

A D

II,

C A P.

XI.

ns/^3-c
xuxAa
7a/^/Wp8.]Id dicuntCircunduci;fic-

utTraduci,ctimoftcntuidumtaxat
perorapopuliducebantur,
& fa:pealibi puniendi. Suctoniusin Tito, cap. v 111. Hos

{Dclatores)(?//;/)/-^
tradnftos
peramphitheatrt
Arcnam,par}im

fnbijciinferuos
acvxnire'pr&cepit
>pArtim
inajperrimM
tnjuUritwauebi.NefcioanMarnalisvcrfus,qmiamdiucubacin mor-

bo,ficCinandus,
!ib.\. dehilipfisDelacoribus
&:Titt faclo:
Turbtgrauiipaci
pladdiiiL
inimicA
quieti,

^t! fffHper
miferasjoSicitabat
opes:

TradncJaefttitulis>tteccepitarettanocentes^

Et delatoyhabetquoddabat
ex(iltuui,
Titulis enim Vult cradufltis Delatores.quomodo?nonneomnuim vnuscftcommunis?non hic:quiaadd)tum,quos&:quam

illultrcs quifquederuliflet. Excmplicaufsa: HiceftTitms qui

Ciimertnnmdctnlit.
Hic, qui Laterannm
, & talia. In libris icgi-

nir: Tradtt&aeftgittalesjto
a\\)siTradita
dtiulu :& emendarnnr,
TradttflaeftGyarif,quod cgo& rario facile rcfellant.

Wivcttidc,
aamv4g&uytT&:\
In tabellaenimhxe
raliafcribifoJcnc:(icur&Titulus

Seruaroris.Cypnanas demontibus Sina

&;Syon:PontiusPilatus
imptdfimentea,
Deoacccpit
Tabulam,&
tttnlnmfcfipfit tribusIwguis:&incapite ligni clauiitribusTabtiLimcttmtiomineregu
litdtorurncimfixit,Excuiusverbisvides

ctiamTabulam
nonfuperlignum(vtmukireprafencant
&
pmgunc)(ed in ipfo (upremoligno clauisfixam.
De cjttomoyealij.]
Inter eosP. Fabcrlibris Semeftriumsvbi

& fpariimpluradeCruce, & quxdamfclcdiaatq.cdccutnaca.

A D

c A P.

x i i i i.

fuc fupplicU.] Notauit &; publiceante nos mo-

nuitCifar B.uonius,vir
facraprofanaqjdodus
, in Marryrologio. Scdcurfrangebantijs.quosftatim mortuosveilenr, crura?

An noncauffa
in Plmio?Ille [ib.x i.cap.x L v. notatin ijs vitaliratem
e(fc:atqueaddit. NAmqtteiniffa.
genus
vtriufquecommipnra^dextrj.
Uuacj^
,a priorepirte, gemina
qutdambuccarum
inanitjs ineft:cjua.pcrfofia, ceuiugulo,fyiritusfugit. Al ludautcm eft a fragiocrururn,Exfecarecrura:
quodm Amraianilib.
xxu. legcSj
m orationeluliani: JPuifcjue
agminicoh&rens
inccdat,fctcns(iuod,[i
remanferit
vfqHjrx,exfeffes
cruribusrdinquetnr.Hoc enimpromdeeft ,qua(idixiflet , neruis

aut fuffra-

ginibusincifis.Vecusf;ruitia,&:
AnnibalivfurpatainRomanos.
Ennius: tfis perKMfucciditiviqHapotentinPcent.
Poren.fia
Pceni,more

NOT./E

AD

LIB.

11.

113

fii ,moreGraeco,eftPoenus.
Liutusde eaipfare,in cladc Cannenfi : ^uofdam iacentes
viuosfnccifisfeminibuspeplitibufqnc
inuentos
fuiffe. nempeneattollerencfe,& vtdcfolatimorercntur. VfurpatumcftTyrannis inChnftianos.Sozomenus
lib. i.
cap.x.de Paphnutio&; Maximo.-quos,
inqnit ,
doputmctal/icon-

demnautt
, dextros
eorumoculosexcutiens
& fitriftripedisfuffr*ginesabfcindens.
Eulebiusoftendit
adurietiamfolere3hb.
v 11r.
cap.x i i.vbiquorundammeminitT^A^as^o^^i-aSVa^v.
>vi&i/Ttipait
d.%p&u[j.ivuv
: quffifiijirifpfdibtts
, circapcplites,fcrro
tdxftis, inutilesfactieflent.
Liberi/fionimmunes.
] Lego in Eufebijlib. v i.cap.xix.de
Apollonio Martyre, cvimis (ubCommodoPrincipedelatusefcfetvcChnftianus,accufatori,exlege, crurafraftafuiflc. Verba

huicrei: 077
jw;i
fyvlbvw , tg\TOV
&etffihi>ibv
'Jpof
, T<;
'ffi^itivcft/uwuTa?, dtjTi>(g.
}y>.Tu.yvv(&i
Ttr>eA
: qaoxiamviuerenefas, iuxta.lf'

gemPrificipMjaltum
dclatores^statim
crttraeifraffafunt.SedcuiusPrincipisha:clex tamcommodainChriftianosr'Non opinor
ipfiusCoramodi. Nunquid M. Aurelij? de quo Tercullianus
Apolog. cap.v. Ji^ificutpalamabeiufinodihomitjibiMitlhrifaa.p is) pcenamdimoHit
; itaaliomodopala.tn
dtfyerftt , adieffaetiam
Accufatonbus
damMatione.l&
cfuidem
tetriore.Ecquodait dedam~
tiatione te triore

, poflisveladCrurifragiumiftudreferre: velad

Viuicomburium , quo afficiaccufatores

Chriftianorumiubct

ciufcePrincipisepiftolaapudOnufriuminFaftisexprefla.
AD

CA p. xv.

\^ Soleacpluuia,
cwww/>/.]Exernplumhuicrei
etiaminlibris
facris, vt Reg.11.cap.x x i. Dediteos( feptemviros) in mant^
GabaofiitarHm
, qui crncifixerunteosin montecoramDomino.Tol-

lensAutem
Refyhafilia
Aiaciliciumfubtfrauitfibffuprapetramab
initiomepis,donecJtiltaret
aejuafuper
eosdec&lo
, &nondimi[it

4ues
lacerare
eosper
dietn,xeque
beftiajper
notfem.Hoc
depluuia:
Jcfole,in Artemidoro\\b.v.EJb^tTJ?
Aa.M/zjra^^^iV?
{V/a^/u

JWaeS^
acarja/,
fy"&**TbgjivS
eant-^cu.
ss&.i>pca$n,
^ ^ iSmvT^OTTOV
td!uepviea
TivyL
tQahifftTv
'"Vifa aliquis
faces
efoco
nonpoffc
acceaJere,&Ac<el0
eMaccendit.
crttc
ifixw eft. atqttthoc
ntodoigaecxlesii cencalefatfus.
P

IVSTI

H4

M O T JB, A D

I VSTi

"ADLIB.

L l B.

LIP S I

III.
C A

l l I.

P.

NOTA.
II.

ERBERATVMpati&ulSqiu
eonftritfum.
] Anergo
hucreferasDioniseciamilludlib. XL i x. de Anconij

fxuitiain ludxxregernAncigonum? T*bvt

AVTIJPVOV,

inquit,e/yts-iyaffi
snypeS<Gp<>G$ii0*G(o
iw^?aMo?
20-1jwa/a>ii|/re<3r3v0i/
) ^ ^TaTOTzj^atzrsT^a^sv:
Antl-

gonumftagellauit
cruci
fiuefurcatttgans
( quodncmo
aliusrexA
RomAnu
i>ri(itia.m
paffwerat) acpoftea,
interfccit.Verbai taprxferrevidentut : necabhorreatab Antonij impotentia , vt (cfui!i-

cerfseuiericetiam in regem. TaraenveriusputovtcapiasvcrtafqueP4/w.Vtpalo, inquamalligatusfuenc,rolenniRoma-

nismorej&tumfecuripercuffus.
QjiodipfumhuicAntigono
fadum ,et(i Dio notiexpreffic, notauicScrabo.citante
lofepho
(nam hodienonexftatjhb.xv i.Antiq. cap.i. AVTUHO$
Antigonum Iudxum

chiamperduffum
ftcuripercutit.& vifttsestfriwtti Romanoruw
fecartfttbiecifferegem.
IderoPlutarchus,in Anronio.
Furcifl,quibuthomina(ufyendebant.
] Nccnegaucrimtamen,
ctiamita accipipoflc,quaii his furc\lhs{ublatumeredumque
ipfum patibulum,poftquamhotnoin coaffixus. Non enimdicilia ejaibfa, fe&quibus
fu$endeb<int.
Certumcnim eftfiiiwfu-

mbnsiubduciinftanremcrucemdebmfT.'
, liuefurcis.nifi quis

admotasatbitretuc
&fcalas. AeTiToAoj-ii/^S
hxc vidcancur,fed
ncceflaria
rei capiendor.

Patensl)c
tranuerpiqnepars
(icdtfta.] Scricle&;proprieinquam. Aliasquis neicit totam crucem ia:pe venire inhoc no-

men? Salluftiusvcro modoaccepemhauddixerim,mlocovitiaro. Fragmenturneftapud

Nonmm.c f v. Hiftor. Inquisno*
tifiimnsqnifyueautmslodependefls
vcfberabatnr
, autiwinutiUto
corpore
improbipatibuloeminens
affigebatnr.Legotnntilarocorpore: quia mosillefrequens
Oricntalibus,vcpriufquamcrucifigcrentadfnutilarenc,aucctiamperjorruenranccarenc.Exem-

plahabesiniioclibro,
cap.xii.&ahbi. hi\\\u&irnprobi
, qui
rcformandum
ignoro.Tcntauioliminproris. An&: improQe*
tjuodficcompofitumpro
(implici, vtinanie&:calia, apudTcrtullia-

N-0 T X.

A D

L I B.

III.

llj

tullianum repcriesExhortat.ad Caftitat.cap.x. Anetiam/iprobe?vt fit corpusfuifle improbemutilatum : Credocnimhxc

nanafTedefatuitia Mithiidatis in Cyzicenos,quostcrramarique obfedit.
A D CA P. v.

Jarieqna.
nottrumh0dJepattt>u(um.]Qax
{enrentiafuitAnto-

nij Monllom , virifumrm fiuuriti diutiusvixiflet. Argumenta

habebat(vidi &:legim epiftolaeiusad Lindanum,quamhcredesadferuanOcjiiodidreferrerformam
lugi.-ferreautem
uigum,
jgoominia&rquaiicomminatiohuiufcemorcis.iraqucillinc petcndaforma. Amplius,Liuius ait lib.i. R.omanos[]>ec7aff'efur-

tu duodcnos
a.ttrra.fyeffacula.
alfafuffiaentibuspedes-.easfutcas
proclinantiavtrimque
lignafuiffecututertio tranfuerfario
fuperncitnmiflb ,quod gcnusCapreolos
Latini vocanc,&:nosho-

dieSchraga*
: ergohanccflefaciem
Furcz.Ter:ioHebraros
ho-

dieque(uumTau fic pingcre: cumcoantemcompararipafTim:

tale igiturefle. Credo cciamaddcre(nonfirmicernunc corainemini.fcdaddipocefl:)AufoniumcuraO.litceraGrarcaCrucemcomparare
: aceaquoqueiflucabir.Scdhatcfencentia,et{i
arguta,probainihi noneftob multascauffas, atquehancvnicarafirmiffimamjquodrefelluntfpe^iones&rnonumentaoraniaantiqua,omniainquamconfenfu. Quid Chriftianisnobis
fiet,fiipfa imagocrucisalitervbiquenonpingendafoliiin, fed
m3nibuscotcidiedeforrnanda?Atenimiugurn
taleolim,Ita3{ed
quid ad rem? mihrarislakeignominiaillafuit:

& liberorum ca

hominurn,nonferuoruin)vtlaturafurca'.
De Liuio.nihilmipedit Furcasnoftro vulgariquemoreincellegi,quibuslignatranfc
uerfainieda,&:rupcreaalTeres,adrpcc1andum
infillendtimque.
Fic& hodie, SioliraprimasdomosficcrcdasexPofidonij
fcntentia pucoSenecam
alibi tradere,6cvtiparirervocefarc*.De
Hebraris,verumei1:, fcd hodicrnis. Prifcaseorumlircerasalias

&: diuerfiformcsfuifle,peririeiuslingu^atqueipreHieronymus
tradidcrunt. lam de Aufonij verfu,istalis:

Et crucutffigiePalamedicaporrigitur
<J>.
Lcclioneainon muto, etfi ahjlibri proferuntgr/tif-.necid ma-

le. Sedeftocrc
; veriflimumeftinnoftraeciamforrna.
quo-

raodo?
incruce
inquarn
veftita)&:
inquahomo
appenfus.
Videquodfu*i
faciem&: pendulaaligno brnchia, cft hxcipfa litterxforma. >nMinnScdenimcum niulta deFurca,&: vanedubicqucdixcrim, hoc ni/crbis-

cmlubct.
Quidtiipfacruxnoftra
vulgans.vetusfurcafir
?Plu-^i"

tarchuscuincemonisauc*iugifnftecaculoconfert:certeinanfruc'ufiP

MOT*

AO

tlB.

. _...

IIT.

^ tiquiscurribustale repcno , qui funt in ColumnaTraiani

aut An-

tonini. Vidc imagines.

Dixeris

hoc non falfd

iugumfuftinereautfuffcrre,quacollo lupero
boum impotitum ell,&C

iugu illiadncxjiim. Sed

&iprumtemone:(nara
ledio Gr^ca variat,vc

dixijhoc ipfo,qn6d ita

in collo firmum

, temo-

nem art. llit &: prohi-

beca cafuaucdelapfu.
An &: ad Dtionyfij de-

fcriptioncmaptaripoteft ?poteft dupliciter.

gp^

Siuevcapedoreftipes
longior &: ipfe terao

propendeat:
fiuc potiusvta tergo^quod
resmagispofcic.In

figurisvide&cogita.

Subij-

T &

A D

L I B.

III.

Subiicio & formam cruci-

fixtonisquam imagmabatuc
&delmeabat

Mon!lonus.

A D C A P. VII.

Im^udictttancillasficpunir/.]Eceft faneignauamors,
&

F&toinea,

eciam

Pane-

gyrffia: difla'. Alten ma,riibta fotellitum Britanngrtttrtgalactemifrafla,& iri-

uffa fennnexnlortii infawiat i't ftiltcn maluiffevir

ferri amantifiimiisvideretur latjueopenre ejuamgla,dio. ViQoipeftrefKama-pelIauit,vili(limamquem Ma-

ximiano: PvenM
mortugeKeripoffremo, frattto laqueo
ccruicibui, //>.

fntibulum i>ul?o Turca di*

cttur.] Quoipfo fcnfumferioresGnecidixerunt ^aXH/^f infnrcamagere,afperioreilla

litteramucata.
Cedrenus
m lulhnianoRmotmeta:EvmS-nt^t
dstiv&c,iQxXHKTtv.
quodvertedumcft, / muroomnes
defurcafuf-

pendtt.DocerZonarasquiineaipfarc: EV^t/Ao;57ra/:aTo/?Te/^6oivdvrntoptirt
: / lignisApudmuros
fufyeridit.Crcdoautemhanc

FutcampnmononnifidimidiatumPatiblilurofuifle,ideft,facie^dhucaltquaFurca:: paullacim, &Tquopluiesappendipoffent, immuiaffc.

A D

C A P.

IX.

Inietfispercrttrafunibui.
] Anmagisplacethicfenfus,Funes

ipfos
percrura
eorum
traicftos
& trauTmiflos
?TaleinCurcio
le-

goAlexandrum
v(urpafleinBatinquendam,lib.
1111.Perta*
losfpirantu
loratraietfafuntscligttumque
adcurrum
traxere
cir
CAvrbemecjni.
Idfaftuma regeexemplo
Achillis, quiHe&orem ficfcedauit,vt Curtiusinibinotac.Sed tame Ammianus /-

iectos
aic,nonTraieffos:
necidfupplicijcredain
vulgovfitatum.
'A D

c A P.

x.

ipfis^nonperipfas.]
PrxterexemplaquaedeP J

di,hoc

Jl8

NOTJEADI.IB.

III.

dihocrarum videacurmPhilippo, dequoEufebiusinChronico, annox i i Claudij;Plnlippu-s

^ApoJtoluChrifttapudHierafoltm Aju ciititatcm, ditmEKnngelinm
populo
nuxciAret^
cruciaffxtttjapidibttsoppnmitur. Qjjafiiri ipiacrucelapidibusobrutus
cfTet.Arque
hocquidcmin vulgatislibns.invcten& probomco
iDanufcnpcovcftigfumnoncft horumverborum.
A D

c A p.

xiii.

t. ] IntdreoseximiusTheologus
AlfonfusCiacco,qui defignisCrucisnunc nuperacctirarefcnpiir.
lam illa Amanisprtatta.] De quaaccipiendaquxin Codice

luftinianxolegunrur,
De ludacis&rtxhc.
vbifcnbunturludxi
quodamfeftiuitatis
fu&fclhwni, Afiianadfaen^cjuoKd.in)
recorcla-

tionemtncencltre
, & fantlx crucuiidfimiidtwi^eci.em
in contem-

ptumChristiaKxfidciexurere,
arqneidfaceredeinccps
vetantur.
TotidempafneverbisinCod.Thcod.lib.
xvi. tir. vin. Exquibusvides

ludxos

Amanis mimici

(ui mortem

annua mcmoria

rcpraefenrafle
, &incruce fu(penfumcumca ipfacoiubuffifTe:
(pecieAraancm,re&:nacntcSeruatorcra
&: noftramcrucera.
Ideo ineririiTimo

mrcrdidi,

tf0ttiisetia'0rv0.]lnquofanehocmirumjCruccsrepertasfui^

feplurifanamin templisarquem
fepulchris.DelndiaOccidui
loquor. Quaongineautfine.^ncfcimuSjnif]
fiiamtuncprouidus
ilie Deusexltarcvoluicoraen&: fignuradorninatursUHccrucis.
A D

CA p.

x 1 1 1 1.

Ediflo prohibitttmmaHet.~\
Atqui in Panegyrica
oratione,fanc
diferra,quxTheodoGodita,mcntioctiam crucisquaiiliata:
&: mancntis.Etpofthanctuvoccm
)7ionillum'tncruccmtoiri,non
culleo
infui , nondtfce
rpiin frutfa iufifti, Ecfieri fanepotcflvc
apudgennles,&ChriftoacLjerfos,fapplicinmctiim manfcrit.
ficutdcSlamsinHelmoldiChronicofcriptumlsb.\.lniflisdif
butSUuiquendam
Danumfuffixeriititcruci: In ignominiamfcilicccdiumxcrucis.
AD

CAP.

xv.

Inlwcvince. ] Numrnis liocpluribus expreffii-mcernitur,

atquccdamquibufdaravberius,Inbocfignovince.SaneChriftiani libenterappellaruntSignumddt aut Cbriifi ,ipfam cruccm j qnafilmperatorisillius tefTeram
aut vexillum. luftinia-

nxo CodicevctatutyfigyHmfaiuaterti
Chriftihuwivelinfdiceinfcnlpi.Quid,c]uod Grxeiinterprctcs
ficlegemScacuolasaccipiunt,

nwivsADLIB.

MT.

11.9

piunt, xxxvi 11.Deaur.arg.mund.? F/>r/W0 ittbeo^uefiAn vcre?minimc. fcimusfignumdei rtacuam

cfleapudScasuolam liue Solis,fiueindigencEcuiufpiarn
Sif.imiliansdci.Sedpietr.,noerror.Grecoscocraxic.
Monuitfuperlucinterpretatiuncula Pecru$Oranus,iuris&:Iicterarumcunfulcus,&:germanum
in modurn miliiamicus.

E)t^t/T^sc/la'o7a??Kt/pov.
] Quemfuoatuoexritific in Palatio

Socratesaflcucrat,
Eccl.Hift.
lib.
i. cap.r.^vrxf&&<$&}$rai"tQi<r'
"*"
/f
\
\
(\J C^f
n.
r, fj
Afr'o/?<pc/AaTT5Ta/
: Huicoraculo
fidtmbabens
, conficttfimik iUud
critcttroptHm, quodvpjttenunciriregi'a.
feruatur. IdeniCcdrenus:rcm^.upov^jrSv^Sc/iaaa^jO?257
(^Jgi^ vw:Tunccrucem
att"efformansijute(itavinuncexstat. Non opmor tamenhanc

,^c quau:c
ecSat
>(ffj
cti/Tot;%_zj
ci LJo^clvTSzsiSwptovropU7iuztoi:
Cruxad
p4rtemBorealert;
foriftahtt, ^-/1//^//e<4tu
Coustantinus,
attroiilttA
i extremurqtundispomis, <vb'i
& ipfedr ply eii^s
turauntti.

gemmnnti
textntin AHYO
Signabat
labarum,~\
Dixi ipfivelo nomcnintextum ."& poctahic npcrtc.Tamcncx defcriptionc Eufebij, videbis &fuprh vclum (^pccxauro ilatui: &exem-

plain nuromisvtriufqnepofiturxdcdi. ilhuscamenma^iscrebra. Ipfa Labari voxqu.ilis? vercorvtpercgrina,cerccnouicia,6d

fub Traianiaucilludxuumnaca.VccuftiorTcrculliano/quihodieexcant,noncoramcminit. Grcgorius Nazianzenus,doflus

tii. & fortisOrator,zitK.etfjtctTcav^jur^^ot^tvcu^ify.Tiz

pufAcu^otof^a-'
ian. ^j^;. Lnborum
leuamenpaitfamcjiie
effe,&aRomanu
ficappeflari.
Igitur alaborederiuauit,eo procliuiiis,quiaipfi Grxci AaSagpv
fcrtbebant.Sed
noftripoec^n6nnecorripiunc?Q_iiomodoeciarn
paufamlaboris,nonaliaadditione,vox cafignihcec?Necfci
an nonmosmilitix repugnec,quiacertcfublaro(ignoillolm-

peratorto
&rconfpedo,milesad laborcmip!ara& cxpedicionem

(iue prasliuraetiam , vocabatur. Ica fi lubecillincducere;

m.igisfic,quodeovifomileslaborem
quoqucvidebac,
&idacclamabat,Ltbor, labor: atquchincnomen.

Dat littert Cnriftinomen

exprimentes.
] Icaeft,Siconfpicux
funtinNuramis.IpfumeriamChifolitarium,fignabatChri-

ftum.In Antiochenotum
dideriisrecenfet
lulianus,
Mifopo^one : ToX/, Qcurlv,
x$kvfi3'aunm
rw Trb^.tv,
uStToK.a7r?m.
& addit:

110

VOtJf.ADLlt.ill.

h&vTO
(*ivXpJ^ry^roSl
Kofs-avr.vov
: Chi, itiquiunt, & Kdpf*xihil
ininri*

intulerunt

ciuitati.

Nos atittm didtciintts tnitia nomintint

t([c ljAslitterMi&{ignifcnrevelleilludquidemChrittumfiocCoti-

ii&ntinuw.IraIulianus,qui
hasipfaslittcras
eLabaropofteaconatusremouere. Fruftra,& vicit noraenquod sternum viuitScvmcet.
A D

c A P.

x v i r.

Vere,quianosperillud
uciKct^.Atquc
,

AdorAndum & vtneTAbile

, Iroperacor

appellatnouellaquinta.
Eaquecauffavctituminlapidibusfculpi , qux in folo.Lexexftac
in Codiceluftinianeo:&:
apudPaullumDiaconum fic Tiberius: Crucemdomini
quafrontemno-

slram& peffcra
munire
debemut
, eam-fubfedibfts
conculcAmml
Tale&SynodushabitainTrullo,can. LXXIII. Quamquam
autemepauimentistemplorura
remota.nonetiametcdis. Fulfic iamolim ibi,claruoicercumquefymbolumChriftiani cultus.

NicephorusGregoras
lib. i x. in defcriptione
tcmpeftatis
quse
Conftantinopoli:TwiKctv&pwniTrt&rT&Ka.tni^TJvfaciircSv^&n
TC
VtWC,
ltf)Hl(J.iVCOV
COT<f
Hp
S&VpdlV
, VTnVlyKAH
8JllVCt/AtVOl
ttiViS Gflttl*

ttaissGtety:
Tunccecidere
multa
crucittm,quAtemplis
imponiefer-

to foleHt,fHffcrre
nonvalevtes
vimventi.
F I

I S.

APPROBATIO.
. Hos l.tipsij, Academi*
Loutwenfis
Profe/forudafi/imi,
dcCrads[ufpHcit
tenfciiptos
trti Itbros
vnacumNotis
additts
teftornihilftcrtac
ortbedox*fideirepagnans
autabeadiffentunscontmtre,
infuper
& vtriaeruditionerefertosacprAlodietfecenfeo.
Ltuany\2.Clendai
Dectmbrcs
i j 9 2.

HenricusCuyckiusD. Pctti
Louanij DccarwsjAcadcmi
Caaccllariiu,& Pontificiusac

Rcgiuslibtorum Ccnfor.

M A X AE M Y L I A N I
DE

VRIENDT,

SENATVI

GANDAVENSI

A SECRETIS,

AD IVSTI

Lipsl deCrucelibros,

Epigramrria.

Sypplicij
Cruxferale
olifflygentts,
& dirus
trtbs
fontibtu
hofyita
horror
leti,
erat.
Tormentum
tnuifnm,
durum
, execrabtle
lignumt
G)uograMiujnullum
terranouercadabat.

*Atpoflquam
fatapatre
Deo,
fataVtrgmtffoles
Diluiri (dfAcrimifiAnoflrA
cruce:

Vittira*proferuisdommtu
, pro{ontibiM
infonst

ProUjtsmedicui,
progrege
paftoramans.
llicetexil/o3Cruxlux, mors<-uitA,
iroph<eutn

Fttrca^ttccttsprobrttm,
pcenamedelttfuit.
Hojfiiteprejfit^Deotanti
Cruxnttminu,
olim
Crttxfceleritm
Nemefis,
nuncfcelerum
Vnafalttf.

Hocolimtamgrande
dectu
3tamnobile
pignns
Terraduic<eco
texit attarafinu:

Dumvelutipoftliminio
tandem
extulittUaw,
t lucilucem*Cxfarh<tberededit.
Fallor?*n & I v s T v s ceu,
defarisamulits,atra
NocleUborantemtollit
adaftrACrucem*

0 faflumiufte:ficridentlumina
iuftif,
Inuidtainii*fiisIwnina,
frttffa doknt.
AnumamrexDeliusindic.

PRIVILEGIVM

CjES-AREVM.

UVootpHVs
SECVNDVS
diuinafaucnteclemcntia
manocumLmpcratocfctnper
Augnftus,
ac Germaniz,Hungatia:,
Boticmii, Dalmatiz, Croanz, SclauonijeRex, Arthidux Anftni,

Dux

Burgundiz,Sciri#,Carin:hiz,CarnioU&\Virtembcrgz,&c.ComesTirolis &c.Noftro&SacriImperij
fidelidilc&oIvsToLIPSIO
gratiamnoftram
Carfaream.
Poftquam
interalia,quxDEv s immorcalis
honiinibusltbcrali
rnanuddicdona,
illuftriatnprimisilla&quafidiuinafunc,qua:mliteris
libsralibufquedUciplinisconliltunt,
quibusfoliccthoraincs
nontantum
abanimalibus
cccerisrationise*pertibus,
fcdarudietiam&imperitohoitiinumvulgoicadiftinguantar
, vttanquamDyquidamfplendefcerciu
terrisvidcantur:remfaa^prarclarara
(cqueHignaruillipr*ftanr,quidi]i-

^entemiisipfistnlitcrisacdifciplinisopcramponunt,
pnclaridimamvc-

ro&Reipub. vtiliflimam,quieasicacxcolunc,
vcaliorummcptidpccn^o.fcribendolumipapiseferant.eoCquecxignotantiacienebtisquafiinanii
cducanr. <^uoscxcirarc,quosamareatquc animarcaddigniratisnoftrz

munus,adquod,Diuinovocatibeneficio,
concefluqoefumus,
inprimis
pcrtinereexiftimamus.
Cumitaqueabiis,quorumnobisfpedatafides,
quiqueiudicarede
Licerispoilint,acccpcrimus,infignestcanimiingcnii<]uetuidotest;bi
anaturainfitasd
primistcmporibusitatistuae
italiterajum acdifciplinarum
ftudiiscxcoluifTe
arqueexornafle,
vtolim iuucnilibi\sadhucannisprxclaraflorefccncisminimcqne
vulgariscruditioniyfpcciminapnbueriSj.dum
obfctirainantiquis
fcriptoribusloca,quarqusdara
tanqnamlii(ltacrant,illuftrafti,quzqueiniisiniuria
tcmpocumdeprauata
"&corruptafuerunr,reftituifti, dum-vctuftaLatinaeantiquitatis
rudcrain

nouamfubindeftruburam
fingwla-ri
artificioelegantcr
conucftifti:adcxquifitamadeb& raramdo&rinam,qua:magnam
dc teapuddo&osquof<juevirosopinioncmexcicarit,
perueniflc,
camque
variisabs
telibrijacri 8c
granicumiudiciofcriptisatqueinlucemedidsoftendi/Te
, vtin eoquod
tamfelicicfertraftes
fctiptionisgencrepaucostibiparcshodie
rcpcrircfit:
iam vctb maturateztarc virum, viromagismagifquedigna& viris do&is

grataacReipub.
vtiliafcribcrc, quafqucaprimisillis
Romanisolimau(ftonbusfcripta
fuerunt,amendispurgarej&lc^iflimosqiiofqueex
Mufarumhortis^inquibu$a(liduevcrferis,
florcscoUigcre,concinnarc,quiibasi-cdores
mirificerccrccs,&eorumpc(2:us
adprudentiam
, probitatcmqtieinformes
:haudquaquam
prstcrmiccere
voloimus,quinRcipub.
ndquamhrc absteornarr,cntaconfeTuntur,caufa,
Czfareotenoftroelogiodccorandum
, &qiumuis p.crrcfatisipfeanimatuslis
, animandum
magisparrociiMoqtie
noftrodefendendum
pcobcnigna
noftrainrefu(ciperemus
voluntatc.Q^upniam
verolucubrationibusacqucoperibus
cuisia
Jucem
edendis.peculiarem
tecltgcrcvelleTypographum.accepimus
-,Diplomatehocnoftropriuilcgioque
tc&cTypograplium
tuumaduerfus
quorumcutvquefraudern,
quilucricaufa, quodfierifolcc,cadcmcxcudcr*
autrypisrmkarifortevelinr,mUniroscupimus.
Q_uamobrem
proaufto-

jicacenoftra
Cafareadecerninitis,
ftacuimus
,vetarnu{qt:c,ncqui$Typographoiucn
, Bibliopolarum
,autaliotum5qui[ibrariam
ncgotiacior.emexcrceni,coslibros,quostucdituruses,
quotunquemodo^charadcre,aut
forma,

forma, fiuefntcgros,fmealiquameorumpartcmtypis imitari.edere.exctiderc,autvenundareincrafacriRomanilmpetij, RegnorumqueacDomi-

niorumnoftrorumhacreditanorumfines
trigintaannisproximisa primo
edmonisdiecomputandis,
abfqtictnotuorumuehcercdum
confenfuau-

deat: Hacatremiegeaddita,vtitriavt ir.inimum

cuiufque
libriexemplaria,quemadmodum
monseft,adImpcrialem
noHramCancellanam
mit-

tantur. Siqtiis vcrocdidum hocnoftrumtranfgrcdi,violare,aut contcraneredcprehenfu$fuerit,cumnonfblumeiufmodilibrisjtibi,[iErcdibLi(uc

tuis, auxiLoMagiftratus
, vbicunquc
tcpcrtifuctint,vendicandis,
ptiuari,
fcdtriginraetiamMarcharumaunpurimuldta,cuiusfem)fll<c]iiidcm
FifcinoftriProcuratori,fraudisvindici:

alicrvcibleir>iffis,tibihzredibu^uc

tuispendacur,punirivolumus. Mandantesvniucrfis& fingulis noftris&

facriRomaniImpcrijfubditis& fidcl;bus
dile<Skis
, tamEcclcfiaftici
jquani
Pplhicisjcuiufcumque
ftatiM.gradus
aatordjniscxtiterint,prifi.'rtitnvcrbiis,qui in Magiftraruconftituri,velfuo vclfuperiorumfuonim lccoauc

nomine,iusdicunc,iuftitiamuccxcrccnt,nc
qucmquam
hocPriuilrgium
noftrumimpiiiie violare, (pernercautnegligercpatiantur: Scd, liquos

concumaccicompcrcrinCjConftiruta
anobisrnul(Sa,cospnniri&quiburcunquemodiscoerccncorent.ni
&ipfirnetgrauifljmam
noitramin fcconuertcrcindi-Jnationem
vclint. IdquodhocDiplomaco,tnanunoftrafi:bfcripto,&C:Efardno(hifigilliimprc(Tione
munito,confirmamus.
Darnm
inarcenoftraRegiaPragz, dic primamcnfisAugufti. Anno-Domini
Millcfimo, Qujngenfcfimo
Nonagefimo
fecundo.RegnorumncftrorumRomanidecimofeptimo,
Hungaricivigefimo,dScBohemiu
itidcro
dccimo (cpumo.
RVDOLPTJVS.
lacobus Curtius aSenffccniv.

A&niMiLtium
fttneCtfaretM"' propium.
lo. Baruiciuc.

J. rubra.

Tl6
IoANNEsPljntinnnu
MoRETEeftacfutt,
, pro
amtiituqua
mihi
TltMino
(beu,
quondamwco)&
ttbi,tnquam
,cum
ftrmttto,vtthoslifcrc;DE CRVCF.c7"iJWNOTAStjpistn'utxcuAtu
acdiuulges.

fiwprttertt >(vpiofwe
ial/co,
tx legeywn mtgnmC*fardixit.
luftusLipflus.

SVMMA

PRIVILEGII

REGII.

REGIAE
quJsluftiMaieftatis
LipsldeCrttce
Priuilegio
Librostres
cautum
VnacumNotts^
eft,
Ne
cicravoluncatemloannisMoreti TypographiAntuerpienfis,incrao&enniumvllomodoimprimac
a velalibiimpreflbsimportec,diftrahac^venalt-fuehabeat
per
omneseiusditionisfincs" qui fecusfaxic, confifcatione

librorum,&grauipoena
mul<5labitur:
vt latiuspatetin
licterisdatisBruxelJas,
x x 111.lunij, M.D.x c i n.
Signar.

7.deBufcberc.
S. de Griwaldi.

Erratafic corrtgantnr.
Pag.18. ]in. 8. 7rafieffwj(/.ttcc. Corr.
2.\. lin. 11. omipt. A n de.

corr. omifit >an.

lin. 2;. fublatum.Eiffopv tollepundum.

zy. hn. it. in ftiarg.Lit>.n. adde,Val.lib. n.
2.6.lin. \6. Romano,{enftt. tollecommation.
37. lin. 16. tnultimodtf.
corr. multinoda.
lin.vlc. lorum,flagtl/um. fac. loreumflaget.
58.lin. 19. oivn&t&mTmi. fcrib. aivnst^awTni.
41. Jio.penult.[nuenticuU. fac.lauentiuncuU.
f?. lin. ii. Etfepius-.lAodut. corr. Etfeyius. verbaquas
fequuntur,meafunt.

tfj. lin. 17.Romanis

Glojfe.

corr.Romanis.

/o.lin. j.TT/^-aict/TaTJic.

corr. tjr/O-afftJTatV.

,?;. lin. 11. populw.

coti.populu.

88. hn. 27.vnum.

96. lin. 4. fiaprnpwe.

lin. /.

leg.(Saxr.

A N T V E R I>i &y

OFFICINA
PLANTiNIANA

APVD VIDVAM, ET I OANNEM

MORETVM,

M. D, XCHII.