FALENDERIME

Ky punim nuk mund t realizohej pa ndihmn dhe preokupimin e profesorve t

mi, q me kshillat dhe udhzimet e tyre m drejtuan prgjat gjith kohs. Fillimisht dua
t falnderoj udhheqsin shkencor Prof. Dr.

q me njohurit dhe eksperiencn e

tij mundsoi prfundimin me sukses t ktij punimi.

Nj falenderim i veant i dedikohet familjes time, q m prkrahn prgjat gjith
ksaj periudhe.

PRMBAJTJA
PRMBAJTJA..........

iv

SHKURTIME FJALSH.

vii

PRMBLEDHJE..........

viii

ABSTRACT..

ix

HYRJE...

KAPITULLI I
MATERIALET PLASTIKE
1.1

HISTORIA E MATERIALEVE PLASTIKE.

1.2

KLASIFIKIMI I MATERIALEVE PLASTIKE....

1.3

VETIT E POLIMERVE.3

1.3.1

Vetit kimike...3

1.3.2

Vetit fizike.4

1.3.2.1

Masa molekulare....4

1.3.2.2

Kristaliniteti5

1.3.2.3

Temperatura e tranzicionit t qelqzimit Tg.

1.3.2.4
1.3.2.5

Pika e shkrirjes Tm....

Pika e vlimit.6

1.3.2.6

Viskoziteti.6

1.3.2.7

Indeksi i rrjedhjes MFI.

1.3.2.8

Densiteti dhe Graviteti specifik..

Vetit mekanike

1.4

MATERIALET PLASTIKE KRYESORE DHE PRDORIMET E TYRE

1.4.1

Polietileni, PE.8

1.3.3

1.4.1.1
1.4.1.2
1.4.1.3

Polietileni me densitet t ult, LDPE.

Polietileni me densitet t lart, HDPE...

Prdorimet e polietilenit...10

1.4.2

Polistireni, PS..13

1.4.3

Polipropileni, PP.16

1.5

ADITIVT N MATERIALET PLASTIKE.18

1.5.1

Llojet dhe funksioni i aditivve..

18

1.5.2

Funksione t tjera t aditivve

20

HYRJE
Duke par trendin rrits t prodhimit dhe konsumimit t materialeve plastike, si
edhe kohn shum t ngadalt t degradimit t tyre vlersuam t nevojshm kryerjen e nj
studimi bazuar n materialet m t prdorshme plastike, mbetjet e tyre, mnyrat e
prpunimit dhe riprdorimit t tyre, si edhe ndikimin e aditivve q prdoren kryesisht pr
t rikuperuar vetit e plastikave gjat riprpunimit. Riciklimi, si j nga mnyrat kryesore t
prpunimit t materialeve plastike, prbn nj nga problemet kryesore t shoqris duke
prfshir dy shtje t rndsishme; menaxhimin e mbetjeve t ngurta dhe mbrojtjen
mjedisore. Gjithashtu riciklimi i mbetjeve plastike, n ditt e sotme t nj krize ekonomike
Botrore, vlersohet edhe nga aspekti ekonomik, duke qen se mimi i materialeve
plastike varet drejtprdrejt nga mimi i nafts dhe i gazit natyror, si lnd e par e
prodhimit t plastikave. Shoqrit dhe qeverit e shum vendeve i kan dhn nj rndsi
t veant menaxhimit dhe riprdorimit t mbetjeve plastike. Edhe n vendin ton gjat dy
dekadave t fundit zhvillimet ekonomike dhe demografike kan prfshir rritjen
domethnse t konsumit t mallrave dhe modernizimin e mnyrs t jetess duke
kontribuar n rritjen e sasis t mbetjeve t ngurta, duke prfshir ktu edhe materialet
plastike. Nga t dhnat nga Ministria e Mjedisit vlersohet se sasia e mbetjeve plastike
prbn 14% t totalit t mbetjeve t ngurta, ku sasia q riciklohet vlersohet n 13% t
mbetjeve plastike. T dhnat e nj projekti t kryer nga IFC-ja pr vitin 2006 vlersojn se
nga 112600 ton q prodhohen n vit n Shqipri, deklarohen se mblidhen dhe prpunohen
rreth 14800 ton.
Duke par rritjen e vazhdueshme t mbetjeve plastike dhe politikat e ndjekura nga
Qeveria, industria e riciklimit n Shqipri po merr nj zhvillim t shpejt, ku aktualisht
vlersohet se operojn m shum se 80 kompani riciklimi, 17 prej t cilave n fushn e
riciklimit t materialeve plastike. Zhvillimi i industris t riciklimit t mbetjeve plastike
dhe riprdorimi i tyre vlersohet edhe nga t dhnat e marra nga Drejtoria e Prgjithshme e
Doganave pr import-eksportet pr vitet e fundit. Kshtu rritja e sasive t importuara t
mbetjeve plastike dhe mos eksportimi i tyre gjat viteve t fundit tregon pr zhvillimin e
industris t riciklimit t materialeve plastike n vendin ton, si edhe t riprdorimit t tyre
n produkte t dobishme. Rritja e kapaciteteve t industris plastike vrehet edhe nga sasia
e importuar e lnds t par dhe prdorimi i saj pr nevojat e tregut shqiptar, ku ndr
produktet m kryesore prmendin shishet plastike dhe qeset e paketimit.
Fakti i uljes t eksporteve t materialeve plastike, ve krkess n rritje pr
produkte plastike t tregut shqiptar, shpjegohet edhe me rregullat e reja t vendosura nga
Bashkimi Europian pr ndalimin e paketimit t shum produkteve ushqimore me qese
plastike, rregulla q kan filluar t aplikohen gradualisht edhe n vendin ton.
N dy grafikt m posht tregohet trendi i import-eksporteve t lndve plastike n
vendin ton gjat viteve t fundit t ndara sipas kategorive: lnd e par, mbetje,
gjysmprodukt dhe produkt.

25000000
Lnd e par
20000000

15000000

Mbetje
Gjysmprodukt-produkt

10000000

5000000

Grafiku 1. Sasia n kilogram e importuar e materialeve plastike

1800000
160000
0
140000
0
120000
0
100000
0

Lnd e par
Mbetje
Gjysmproduktprodukt

800000
600000
400000
200000
0

Grafiku 2. Sasia n kilogram e eksportuar e materialeve plastike

Kshtu nga t dhnat e msiprme t import-eksporteve mund t themi se
prdorimi i materialeve plastike n vendit ton ka ardhr duke u rritur. Me gjith efektet
pozitive q ka sjell prdorimi i tyre duke prmirsuar dhe lehtsuar mnyrn ton t
jetess, ka sjell edhe shum probleme, kryesisht n grumbullimin dhe menazhimin e tyre,
sikundr edhe problemet serioze n ndotjen e mjedisit. Kto probleme jan nj sfid pr
shoqrin ton, por sidomos pr kimistt dhe inxhiniert q ju hapet nj fush kaq e gjer
studimi dhe aplikimi, si sht ajo e industris t riciklimit t mbetjeve plastike.

x
i

Duke u bazuar tek t dhnat e msiprme dhe mundsit e studimit t materialeve

plastike u krye ky studim, ku materialet plastike, mnyrat dhe teknikat e prpunimit dhe
studimit jepen shkurtimisht n vijim.
Pr studim u morrn mostra t ndryshme polietileni, polistireni dhe polipropileni n
form t pastr dhe t ricikluar. Studimi prfshinte studimin e mikrostrukturs me metodat
spektroskopike infra t kuqe FT-IR dhe Raman, studimin e defekteve mikrostrukturore dhe
prmbajtjes kimike t aditivve me mikroskopin elektronike me skanim t pajisur me
sistemin e shprndarjes t energjis SEM-EDX, studimin e strukturs kristaline me
difraktometrin me rreze X XRD, studimin e vetive mekanike me an t testit t trheqjes
n nj drejtim si dhe prcaktimin e vetive kryesore fizike t materialeve plastike si
densitetin, gravitetin specifik, viskozitetin, masn molekulare mesatare dhe indeksin e
rrjedhjes MFI.
Mostrat polimerike u siguruan n formn e granulave nga kompani q operojn n
tregun shqiptar si Everest dhe Deteralba SHPK. Fillimisht u studiuan materialet e pastra
dhe t ricikluara t tregut dhe m von materialet e pastra u ricikluan deri n katr stade
me metodn e ekstrudimit n shkall industriale. Gjithashtu u prdor edhe nj metod e
dyt pilote riciklimi n shkall laboratorike, ku procesi i riciklimit u krye me ndihmn e
nj mulliri universal dhe aparaturs q prdoret pr prcaktimin e indeksit t rrjedhjes.
Materiali q u prdor n shkall m t gjer ishte polietileni, pr shkak t prdorimit m t
madh dhe kategorive t ndryshme t tij. Kshtu u morrn n studim polietilen i pastr dhe
pes lloje t ndryshme polietileni t ricikluar, materiale q prdoren kryesisht pr qllime
paketimi. Ve polietilenit t pastr u morrn pr studim edhe polistiren dhe polipropilen i
pastr, q pasi iu prcaktuan vetit kryesore, u ricikluan dhe iu prcaktuan prsri vetit
fiziko-mekanike pas do stadi, me qllim vzhgimin e degraditim t tyre. Degradimi i
materialeve plastike u studiua edhe me metodat spektroskopike FT-IR dhe Raman.
Prgatitja e mostrave polimerike u kryen n Laboratorin e Trajtimit t Mbetjeve t
Ngurta dhe n Laboratorin e Inxhinieris Kimike n Departamentin e Kimis Industriale.
N kto laborator u kryen edhe matjen e vetive fizike sipas standarteve ASTM. Studimi
me metodat spektroskopike, mikroskopike dhe difraktomerike u kryen n Departamentin e
Inxhinieris t Minierave dhe Metalurgjis n Universitetin Politeknik Kombtar t
Athins, Greqi, ndrsa studimi i vetive mekanike u krye n Laboratorin e akredituar n
Departamentin e Inxhinieris Tekstile, n Universitetin Politektik t Tirans.
Instrumentat q u prdorn ishin: spektrometri infra i kuq me transformim Fourier Perkin Elmer GX1 i pajisur me software-in Spectrum, mikrospektrometri Raman Renishaw RamaScope RM1000 me gjatsi vale t rrezatimit lazer 633nm (red) i pajisur me
mikroskop optik Leica DMLM, difraktometri i rrezeve X - Brucker D8 i pajisur me
software-in Eva Version 12, mikroskopi elektronik me skanim JEOL6380LV i pajisur me
sistemin e shprndarjes t energjis EDS (Oxford Instruments). Testi i trheqjes u krye me
instrumentin Model YG026B me trheqje nj aksiale n nj kah.
Indeksi i rrjedhjes u prcaktua me ndihmn e aparatin RayRan Seria 6MPA sipas
standartin ASTM D 1183 dhe ISO 1183, graviteti specifik dhe densiteti me piknometr dhe
peshore analitike sipas standartit ASTM D 792 dhe ISO 1133, ndrsa viskoziteti dhe masa
molekulare mesatare viskozimetrike me viskozimetrin Ostwald.

Rezultatet e marra treguan pr zvoglimin e vlerave t vetive fizike dhe mekanike

t materialeve plastike pas stadeve t riciklimit, tregues kto pr degradimin e tyre.
Degradimi i materialeve plastike pas do stadi riciklimi evidentohej edhe nga intesiteti i
peak-eve n spektrat FT-IR dhe Raman si dhe ndryshimi i background-it n spektrat
Raman.
Gjithashtu prania e aditivve n materialet plastike t ricikluara kishte nj ndikim
t madh n vetit e tyre. Identifikimi i materialeve plastike baz me aditiv t shtuar n to
krkonte metoda m t specifikuara (ne prdorm FT-IR, Raman dhe SEM-EDS) n
krahasim me ato tradicionale (flotim, goditje, djegie) sepse aditivt ndikonin direkt n
vetit fizike. Duke qen kryesisht minerale, aditivt rritnin densitetin dhe gravitetin
specifik t materialeve plastike. Gjithashtu nj nga funksionet kryesore t tyre sht
prforcimi i qndrueshmris dhe fortsis, duke patur kshtu nj ndikim t drejtprdrejt
n vetit mekanike t materialeve plastike. Ve ndikimit n vetit, aditivt prdoren
gjersisht n materialet plastike edhe pr qllime estetike, duke iu dhn ngjyrn e
dshiruar atyre, gj q evidentohej nga prania e aditivve organik ve atyre mineralogjik.

KAPITULLI I
MATERIALET PLASTIKE
1.1.

HISTORIA E MATERIALEVE PLASTIKE

Shkenca e makromolekulave sht relativisht e re. Shum zhvillime t shkencs s

polimereve i prkasin shekullit 20. Sigurisht njerzimi ka qen gjithmon i varur nga
makromolekulat; pr ushqim, strehim dhe veshje, por shum pak sht njohur ky produkt
esencial. Kimia organike nuk njihte shum mbi kto produkte deri n vitin 1828, kur
Friedrich Wohler demostroi mundsin e sintetizimit t molekulave organike.
Shum nga kto molekula gjigande jan organike, por mbi shkencn e polimerve
sht br nj progres i vogl deri n vitin 1930, sepse shum kimist organik, pranonin
konceptin mbi kto molekula t dhn nga Herman Staudinger. Disa bashkohs t tij
pranonin q polimert jan agregate t thjesht t molekulave t vogla t bashkuara s
bashku, m tepr nga kushtet fizike sesa nga forcat kimike. Megjithat pavarsisht nga kjo
vones n zhvillimin e shkencs s polimerve ekzistonin disa zbulime empirike t
rndsishme t ktyre makromolekulave, t cilat shrbyen m pas n shekullin e 20.
Charles Goodyear dhe vllai i tij Nelson, transformuan kauukun natyror, nga nj ngjits
termoplastik n nj elastomer t prdorshm dhe nj plastik t fort termosete,
respektivisht, duke nxehur kauukun me nj sasi t kontrolluar squfuri n 1830.
Gjithashtu, Christian F.Schonbein prodhoi nitratin e celulozs nga reaksioni i
celulozs me acit nitrik dhe I.P. Moynard prodhoi kolodian (collodian) duke tretur nitratin
e celulozs me nj przierje t etanolit dhe t eterit etilik n 1847. Megjithse shum nga
kto zbulime t hershme ishin empirike ato jan prdorur pr t shpjeguar shum
terminologji dhe teori n shkencn moderne t polimerve. Kshtu n transformimin e
kauukut, nga nj termoplastik i zbutur, n nj produkt m pak t ndjeshm ndaj
nxehtsise, Charles Goodyear shtoi prkatsisht nj sasi t vogl squfuri prgjat vargut
molekular t kauukut natyror (poliizopreni). Prdorimi i squfurit prgjat vargut
molekular t poliizoprenit, (metod e prdorur nga Nelson Goodyear), bri q produkti t
mos ishte nj termoplastik q zbutej n temperatur t lart, por nj plastik termoset
rezistent ndaj nxehtsis. Termoplastikt jan molekula dy dimensionale lineare q mund
t zbuten nga nxehtsia dhe t rikthehen n gjendjen e tyre fillestare nga ftohja, ndrsa
plastikt termoset (termodure) jan rrjeta (vargje) tridimensionale q nuk mund t zbuten
dhe t riorganizohen nga nxehtsia. Parashtesa termo sht prftuar nga fjala greke
thermos, q do t thot ngrohje ose nxehtsi dhe plastikos q do t thot gjendje ose form.
Meqense kta nismtar nuk e dinin se ishin polimert, ato nuk kishin ide n lidhje me
ndryshimet komplekse te cilat kishin nj rol t rndsishm n produktet e para t bra nga
njeriu.
Ndonse nuk kishte asnj prov q Leo Baekeland njohu ekzistencn e
makromolekulave, ai njohu funksionin e tyre dhe nga prdorimi i kontrolluar i sasive t
fenolit tri funksional dhe formaldehidit dy funksional ai prodhoi rezinn si termoplastik
1

q mund t konvertohet n nj plastik termoset (bakeliti). Para vitit 1910, n laborator

kimik jan prodhuar disa polimer, por bakeliti u quajt polimeri i par sintetik. Fakti q
proceset e prdorura sot jan n thelb t njjt si ato t prshkruara n patentn origjinale
t Baekeland, tregon njohurit n fushn e kimis pr kondensimin e fenolit trifunksional
dhe formaldehidit dy funksional. Para lufts s par Botrore materialet q mund t
prodhoheshin ishin kryesisht: celuloid, kazein (protein e qumshtit), bakeliti, acetati i
celulozs, kauuku natyror, mndafshi, pambuku e disa materiale t tjer. Disa kimist
ndanin idet se makromolekulat ishin unike dhe nuk mund t krahasoheshin me materiale
t tjer. Kto ide ndihmuan n shkencn moderne t polimerve, ku n 1920 Dr.
Staudinger demostroi q polimert natyror dhe sintetik nuk ishin agregate apo
komponime ciklike, por me struktur vargore me shum karakteristika. N vitin 1928 Kurt
H.Meyer dhe Herman F.Mark prforcuan konceptin e dhn nga Staudinger duke prdorur
teknikn e rrezeve X pr t prcaktuar dimensionin e zons kristaline n makromolekulat e
celulozs dhe kauukut natyror.
N mesin e vitit 1930 Wallace Carothers s bashku me Juljan Nill sintetizuan
poliamidn q ato e quajtn najlon 6.6. Si rezultat i kontributeve t Carothers dhe n
zbulimet e mvonshme, polimerizimi sht njohur si nj nga zbulimet m t mdha t t
gjitha kohrave. Shum zbulime n teknologjin e polimerve kan qen aksidentale, por
n shum raste shkenctart aplikuan konceptet e shkencs s polimereve n kto zbulime
aksidentale pr t prodhuar produkte t prdorshme. Disa nga kto zbulime aksidentale
jan: Fawcett dhe Gibson nxehn etilenin n nj presion t lart, n presenc t gjurmve
t oksigjenit dhe morn polietilenin me densitet t ult ( LDPE ) n vitin 1933.
Shkenctart q merreshin me shkencn e polimerve n vitin 1930 miratuan q t
gjith q polimert jan molekula vargore dhe q vizkoziteti i tretsirave t ktyre
makromolekulave varet n madhsin dhe gjendjen e molekulave n kt solucion. Gjat
lufts s dyt Botrore prodhimi i disave polimerve sintetik u intensifikua dhe duhet ditur
q prodhimi i ktyre produkteve esenciale sht varur nga konceptet e dhna nga
Staudinger, Carothers dhe disa shkenctar t tjer para lufts s par Botrore.
N kt koh ishte sqaruar n aspektet thelbsore mekanizmi kimik i polimerizimit,
studimet e t cilit do t arrinin kulmin n vitin 1954 me zbulimin e K. Ziegler dhe G.
Natta. Natta n t njjtin vit me bashkpuntort e tij n Milano dhe Universitetin
Politeknik Montecatini zbuluan katalizatort e nj klase polimere t kristalt (isostatike).
Nj nga kto polimer sht propileni, zhvilluar dhe prodhuar n mnyr komerciale pr
her t par n vitin 1957. Ai u shpall si nj polimer i nj rndsie t madhe industriale dhe
prodhimi i tij u rrit me shpejtsi n t gjith Botn, veanrisht n Shtetet e Bashkuara
pavarsisht nga disa mosmarrveshje ligjore si prioritet i shpikjeve n Japoni, Britani apo
n Itali. N vitin 1962 prodhimi Botror ishte rreth treqind mij ton, ndrsa sot ka nj total
prodhimi prej rreth 15 milion ton dhe norma e rritjes s pritshme pr kt polimer sht m
e lart nga t gjitha termoplastikat e konsumit t lart.
Ndrkoh, n vitet 50-t , ishte zhvilluar nj material plastik i ri: poliklorur vinili
(PVC). Ky zhvillim ishte dhe nj msim q dshmon pr kmbnguljen dhe suksesin e
arritur me vshtirsi. Ishte E. Baumann, n vitin 1872, q studioi procesin e polimerizimit
t vinilit duke theksuar rndsin e produktit q mund t merrej. Por duhej pritur
2

prparimi i njohurive mbi kt sintez nga gjermani F. Katte dhe farmacisti Rue
I.Ostromislenski (1880-1939), para se t filloj prodhimin industrial t ktij polimeri
vetm pas vitit 1939.
Lndt plastike shfaqeshin n mnyr t ngjashme me rrshirn, q edhe sot merret
nga pisha. Trajtimi termik i ktyre lndve jep nj material t fort dhe prej tyre jan
prftuar adrat e para. Nga analiza elementare del se kishim t bnim me nj komponim
me formul empirike C5H8 q sht izopropeni. N vetvete izopropeni ka dy lidhje 2-fishe
dhe sht nj lnd me veti volatile.
CH2= CH (CH3)- CH = CH2
Masat e prftuara prej tij kishin veti t tjera, pr shkak t lokalizimit t lidhjeve dyfishe.
Izopropeni prbn monomerin, strukturn baz dhe pr tu lidhur (vargzuar) me t
ngjashmin e vet duhet t aktivizohet. Lidhja 2-fishe transformohet n qendr, ndrkaq dy
skajet shfaqin nga nj elektron, t cilt mundsojn bashkimin me t ngjashmin.
Materialet polimerike si nailoni, polietileni dhe silikoni kan formuar bazn pr
zhvillimin e industris polimere. Gjat kohs q u prftuan polimert sintetik u zhvillua
dhe kuptimi i sintezs polimerike. Polimert m t rndsishm sot jan trsisht sintetik.
Me avancimin e teknikave t prodhimit sot polimert prodhohen n volume shum t
mdha. Polimert sintetik sot gjejn aplikim n do indrustri dhe n do pjes t jets.
Polimert jan gjersisht t prdorshm si ngjits dhe lubrifikues, q nga lodrat e fmijve
deri tek aviont.
Polimer t till si polimetil-metakrilati kan gjetur aplikime si materiale fotorezistente, q
prdroren n prodhimin e materialeve sekondare ose si dielektrik t dobt.
Koht e fundit jan punuar n mnyr t till, q t prdoren si substrat fleksibl n
zhvillimin e diodave organike t emetimit t leht pr ekranin elektronik.

1.2.

KLASIFIKIMI I MATERIALEVE PLASTIKE

Ekzistojn shum mnyra klasifikimi t polimerve. Njera sht n baz t llojit t

procesit t polimerizimit t tyre. Dy kategori t tjera t klasifikimit t tyre jan:
I.
II.

Klasifikimi i bazuar n struktur: polimer linear, i degzuar ose rrjetor.

Klasifikimi i bazuar n vetit: termoplastik, elastomer (gom) dhe termoset

Kto dy mnyra klasifikimi jan t lidhura me njera tjetrn, kshtu q vetit dhe struktura
varen nga njera-tjetra.

1.3.

VETIT E POLIMERVE

1.3.1. Vetit kimike

Forcat trheqse midis zinxhirve t polimerve luajn nj rol vendimtar n
prcaktimin e vetive t polimerve. Pr shkak se zinxhirt e polimerve jan shum t
gjat, kto forca t brendshme t zinxhirve forcojn shum trheqjet mes molekulave.
Grupe me natyr t ndryshme n polimer mund t krijojn lidhje jonike ose lidhje
3

hidrogjenore mes zinxhirve t polimerit. Kto forca tipike t forta japin rezultatin e tyre
n fortsi t lart n trheqje dhe n pik t lart te shkrirjes.
Forcat brenda molekulare n polimer mund t shkaktojn lindjen e dipolit n
monomerin njsi. Polimert q prmbajn grupe amidike ose karbonile mund t formojn
lidhje hidrogjenore mes zinxhirve t afrt, atomet hidrogjen ngarkohen pjesrisht
pozitivisht n grupin N-H, grupet e nj zinxhiri jan shum t prekur nga ngarkesa e
pjesshme negative e nj atomi oksigjen n grupet C=O. Kto lidhje hidrogjenore t forta
ndikojn p.sh. n tension t lart n trheqje dhe n pikn e shkrirjes s polimerve q
prmbajn lidhje ureike. Poliestert kan lidhje dipol-dipol ndrmjet atomeve oksigjen n
grupet C=O, dhe atomet hidrogjen n grupet H-C. Lidhjet dipol-dipol nuk jan aq t forta
sa lidhjet hidrogjenore, kshtu pika e shkrirjes s nj poliesteri dhe fortsia jan m t ulta
se Kevlars (Twaron), por poliesteret kan fleksibilitet t madh. Eteni nuk ka dipole t
prhershme. Forcat e trheqjes mes zinxhirve t polimerve vijn nga forcat e dobta t
Van der Wals-it. Molekulat mund t mendohen si t prbra nga nj re negative
elektronesh. N shfaqjen e dy zinxhirve polimerik ret e tyre elektronike asnjansojn
njera-tjetrn. Kjo ka ndikim n zvoglimin e densitetit elektronik n njern an t zinxhirit
polimerik, duke krijuar nj dipol t leht pozitiv n kt an. Kjo ngarkes sht e
mjaftueshme pr t atakuar zinxhirin e dyt polimerik. Forcat e Van der Wals-it jan shum
t dobta, gjithsesi n kt mnyr polietileni mund t ket nj pik shkrirje t ult
krahasuar me polimert e tjer.

1.3.2. Vetit fizike

N vetit m t rndsishme fizike futen masa molekulare mesatare, kristaliniteti,
temperatura e qelqzimit, pika e shkrirjes, pika e vlimit, viskoziteti, indeksi i
rrjedhshmris dhe densiteti me gravitetin specifik.
1.3.2.1.
Masa molekulare
N vitin 1926 H. Staudinger futi termin e mass molekulare, me an t s cils u
mundsua pranimi i teoris s tij pr polimert. Pr t kuptuar termin e mass molekulare
duhet n fillim t prkufizojm shkalln e polimerizimit.
Numri i monomereve nga t cilat prbehet zinxhiri, i cili prcakton edhe masn
molekulare, prbn shkalln e polimerizimit. Masa molekulare prcaktohet si prodhimi i
shkalls s polimerizimit me masn e monomerit.
Gjat proesit t polimerizimit prftohen polimer q prbhen nga makromolekula
me gjatsi t ndryshme t vargjeve polimerik. Polimert, n prgjithsi, kan mas
molekulare mesatare m t madhe se 10000 dhe prmbajn makromolekula me mas
molekulare t ndryshme.
Metodat q prdoren pr prcaktimin e mass molekulare mesatare bazohen n disa
nga vetit lidhse t polimerit, si viskoziteti, shprndarja e drits ose presioni osmotik.
Metoda t ndryshme prcaktimi nuk korelojn mir, prandaj pr prcaktimin e sakt t
mass molekulare mesatare duhet t prdoret m shum se nj metod.
1.3.2.2.

Kristaliniteti

Tendenca e nj polimeri pr t qn i rregullt dhe patur form kristaline varet nga

rregullshmria e vargjeve polimerik, prania ose mungesa dhe mnyra e sistemimit e
grupimeve t mdha molekulare, prania e forcave sekondare si lidhja hidrogjenore etj.
Fibrat poliamide kan kristalinitet t lart pr shkak t veprimit t forcave hidrogjenore.
HDPE nuk ka lidhje hidrogjenore, por ka struktur lineare q prcakton shkalln e lart t
kristalinitetit t tij. LDPE karakterizohet nga kristaliniteti i ult dhe kjo shkaktohet nga
prania e degzimeve q kan vargjet polimere dhe q nuk lejojn paketimin strukturor t
tyre. Vetit mekanike dhe sjellja termike e polimerve varet pjesrisht nga kristaliniteti i
tyre. Kshtu polimert poliamid t parregullt (dominojn zonat amorfe) mund t prdoren
pr prodhimin e masave plastike elastomere, ndrsa polimert poliamid me struktur
kristaline (t cilt kan qndrueshmri dhe ashprsi m t madhe) prdoren pr prodhimin
e fibrave. Gjithashtu, kristaliniteti i komponimeve makomolekulare polimere korelon dhe
me temperaturn e shkrirjes s tyre.

Figura 1.1 Strukturat kristaline e polimerve

1.3.2.3.

Temperatura e tranzicionit t qelqit, Tg

Zakonisht gjendja e ngurt-lng varet nga temperatura e shkrirjes. Kshtu materiali

n faz t ngurt kalon n gjendje t lngt kur arrihet temperatura e shkrirjes Tm. Ky
transformim shoqrohet nga nj rritje n volum dhe me rritje n entalpi (nxehtsia e
shkrirjes). Rritja e vllimit tregohet n figurn 1.2. Pjerrsia e linjs FC sht koefienti i
zgjerimit termik i fazs kristaline. N temperaturn e shkrirjes volumi rritet nga C n B
dhe pjerrsia e linjs BA tregon koefientin pr fazn e lngt.

Figura 1.2 Vllimi si funksion i temperaturs

Megjithat shum substanca nuk jan t afta pr tu kristalizuar. Kur disa substanca
ftohen posht gjendjes s lngt duke ndjekur linjn AB, m pas at nga B n D, ato
qndrojn fluide, t cilt ngurtsohen n D pa shfaqur zgjerim n vllim. Kur ndiqet linja
sipas DE, me t njjtn pjerrsi si n CF, lnda nuk sht n kushte t kristalinitetit, por n
nj rregullsi, amorfe ose ndryshe gjendje e qelqt dhe ka nj volum t madh.
Transformimi n pikn D sht quajtur transformimi i qelqit, ku i prgjigjet temperaturs
Tg. Kjo temperatur sht gjithmon m e vogl se temperatura e shkrirjes. E rndsishme
sht q kto dy temperatura t ndahen me kujdes. Polimert jan shpesh trsisht amorf
dhe jo t kristalizueshm, kshtu q ndjekin linjn ABDE. Kur t till polimer jan
nxehur m tepr se temperatura Tg, nuk kalojn menjher n fazn e lngt, por fillimisht
n gjendje gome , t cilt me nxehjen e mtejshme kalojn n fluid. Tg gjithashtu mund
t quhet temperatur tranzicionit gom-qelq.
Nj paraqitje m e sakt e fazave jepet nga ngurtsia e materialit, e cila bie nn
zero kur sht arritur faza e lngt. Disa nga kto gjendje tranzicioni mund t prmendim,
goma n nj material t ngurt amorf dhe viskoz, ose nga nj trup i ngurt kristalin n nj
faz t brisht psh: qelq i ngurt e amorf. Temperatura tranzistore e qelqzimit mund t
projektohet duke alternuar gradn e degzimeve ose t lidhjeve kryqe n polimer ose me
shtim t plastifikuesit.
1.3.2.4.

Pika e shkrirjes, Tm

Polimert kan struktura dhe prbrje johomogjene dhe nuk kan temperatur t
prcaktuar t kristalizimit t tyre. Kur nj polimer i shkrir ftohet, disa makromolekula t
tij sistemohen brenda mass s shkrir duke krijuar disa zona kristaline, ndrkoh q
molekulat e tjera jan pjes prbrse e zonave amorfe t polimerit. Temperatura n t
ciln ndodh zhdukja e kristaleve, gjat ngrohjes graduale t polimerit, quhet temperatur e
shkrirjes s kristalit. Ftohja e mtejshme e polimerit nn temperaturn e shkrirjes on n
ndryshimin e zonave amorfe drejt materialeve me natyr qelqore.
1.3.2.5. Pika e vlimit
Pika e vlimit t materialit polimerik sht shum e varur nga gjatsia e vargut.
Polimert e lart me nj grad t madhe polimerizimi nuk ekspozojn nj pik vlimi sepse
ato dekompozohen para se t arrijn pikn teorike t vlimit. Pr oligomert e shkurtr
temperatura tranzistore e vlimit rritet n prgjithsi me rritjen e vargut polimerik.
1.3.2.6. Viskoziteti
Viskoziteti i nj substance shpreh rezistencn e tij n rrjedhje. Viskoziteti i nj
polimeri n gjndje t shkrir rritet me zmadhimin e mass molekulare t tij, prandaj pr
polimert me mas molekulare t madhe nevojiten temperatura t larta gjat prodhimit.
Indeksi i viskozitetit shprehet me sasin n gram t polimerit t shkrir q kalon npr nj
arje me prmasa t caktuara, n nj interval t caktuar kohe. Ky parametr shrben pr t
prcaktuar shkalln e polimerizimit t polimerit.
1.3.2.7. Indeksi i rrjedhjes, MFI
Prcaktimi i shpejtsis s rrjedhjes t nj polimeri t shkrir jepen si sasia q
kalon nprmjet nj gryke t kontrolluar rreptsisht nn kushte t paracaktuara n nj
temperatur dhe trysni konstante, nn veprimin e nj mase t caktuar. Ktyre
6

parametrave testimi u referohemi si kushte proceduriale. Shkalla e rrjedhjes n masn e

polimerit matet n gram pr 10 minuta dhe kjo vler njihet si Indeksi i rrjedhjes s
shkrirjes ose MFI i polimerit. Megjithse MFI nuk sht nj cilsi thelbsore pr
polimerin, ai shrben si nj tregues i karakteristikave t polimerit dhe sht br nj nga
referancat e prdorura me gjersisht pr kontrollin e cilsis s polimerve.
1.3.2.8. Densiteti dhe Graviteti Specifik
Pr t shumtn e substancave t pastra kimike, prve polimerve, densiteti nuk
ndryshon nga njera mostr n tjetrn. Polimert mund t paraqesin kristalinitet t
ndryshm, kshtu q shkalla e kristalinitetit ka nj efekt t rndsishn n densitetin e tyre.
Gjithashtu njohja e densitetit mund t jet e rndsishme n llogaritjen e kristalinitetit.
Vlerat e densitetit (gravitetit specifik) tregojn ndryshimet ndrmjet plastikave t
riciklueshme, nse ato jan plastika t prziera ose t pastra. S bashku me indeksin e
rrjedhjes, densiteti i plastikave t riciklueshme t prziera mund t japin nj informacion t
dobishm rreth strukturs s ktyre plastikave. Testi i prcaktimit t gravitetit specifik dhe
densitetit t vrtet mund t prdoret vetm pr materiale inerte t cilat nuk ndryshojn
karakteristikat ose qndrueshmrin nga prania e tij.

1.3.3. Vetit mekanike

sht e rndsishme t theksohet se vetit mekanike t polimerve varen shum
nga temperatura dhe shkalla e deformimit. Polimert jan viskoelastiik dhe paraqesin disa
nga vetit si t lngjeve viskoz ashtu edhe t trupave t ngurt elastik. Kjo si rezultat i
proceseve t ndryshme t relaksimit.
N temperatura t ulta ose frekuenca t larta polimeri mund t sillet si qelq, me
9
10
vlera t modulit Young n zonn 10 -10 Pa, dhe t thyhet ose kputet pr deformime
shum t vogla. N temperatura t larta ose frekuenca t ulta polimeri mund t sillet si
5
6
gom, me vlera t modulit Young n zonn 10 -10 Pa dhe mund t trhiqet n shkall
shum t lart pa deformime permanente. Gjithashtu n temperatura t larta polimeri mund
t psoj deformime permanente nn veprimin e nj ngarkese dhe t sillet si nj lng me
viskozitet t lart. Pr interval temperaturash t ndrmjetme, t quajtura intervale t
temperaturs t qelqzimit, polimeri nuk sillet as si gom as si qelq; ai merr vlera t
ndrmjetme t modulit Young dhe paraqet veti viskoelastike. Kjo nnkupton se, nn
ndikimin e nj ngarkese, ai pson rrshkitje (forma e tij ndryshon gradualisht me kohn),
ndrkoh q nqoftse krkohet q polimeri t ruaj formn ather sforcoja q krkohet
ulet gradualisht me kohn.

1.4. MATERIALET PLASTIKE KRYESORE DHE PRDORIMET E

TYRE
N nnkapitujt n vijin jepen llojet m kryesore t materialeve plastike dhe
prdorimet e tyre, ku rolin kryesor n rreth 60% t prodhimit Botror e z polietileni.
Gjithashtu prshkruhen detajisht edhe polistireni dhe polipropileni, materiale kto q jan
studiuar detajisht gjat gjith punimit ton.

1.4.1. Polietileni, PE
Polietileni u zbulua n 1933 nga Reginald Gibson dhe Eric Fawcett n gjigandin
industrial ICI (Industrit Kimike Mbretrore). Edhe pse ka m shum se 70 vjet q kur u
prodhua pr her t par, sht akoma material shum premtues. Polietileni bn pjes n
grupin e polimerve termoplastik. Ky sht nj material plastik i prdorur gjersisht,
sht polimer i etilenit CH2=CH2 dhe ka formul t till (CH2CH2)n.
N varsi nga kristaliniteti, pesha molekulare, temperatura e shkrirjes dhe nga
gjendja e tranzicionit ai mund t jet ose jo transparent. Polietileni gjendet n dy tipe
kryesore: LDPE (low-density = 0.92 gr/cm3) dhe HDPE (hight-density = 0.95 gr/cm3) dhe
koht e fundit LLDPE (linear-low-density = 0.95gr/cm3). Ky material prodhohet n
temperatur dhe presion t lart n prani t disa katalizatorve n varsi t produktit
prfundimtar q duam. Struktura t tjera (me deg shum t gjata dhe shum t shkurtra)
mund t prfshihen, kjo n varsi t procedurs s sintetizimit.

Figura 1.3 Struktura e polietilenit

PE sht polimeri me volumin m t madh q sht konsumuar n bot. Ky sht
nj material me mundsi t shumta, ofron performanc t lart krahasuar me polimer t
tjer dhe materialet alternative si xhami, metali apo letra. N temperatura t larta ai mund
t humbas vetit e tij dhe me rritjen e temperaturs ai mund t shprbhet n hidrokarbur
aromatik si tolueni apo ksileni. Polietileni digjet ngadal me nj flak ngjyr blu. Ai nuk
konsiderohet i biodegradueshm, prve kur sht i ekspozuar ndaj rrezeve UV ku krkon
dhe nj koh t gjat q shkalla e degradimit t jet efiente.
1.4.1.1.

Polietileni me densitet t ult LDPE

LDPE sht i but, material i tejdukshm, pritet lehtsisht dhe sht nj nga
polietilenet e par q u zhvillua. N fillim u prdor n temperatura normale. Kur sht
shum i holl sht transparent, kur sht i trash merr ngjyr t bardh qumshti nse nuk
i sht shtuar ndonj pigment. Cilsit e tij jan, fortsia, elasticiteti, rezistenca ndaj
kimikateve, motit dhe grryerje e ult e ujit. Ka nj proces t thjesht n t gjitha metodat
dhe ka kosto t ult. sht gjithashtu rezistent ndaj tretsave organik n temperatur
dhome. Prdorimi i tij nuk sht i kshillueshm n temperatura ekstreme. sht rezistent
ndaj grryerjeve, material me dendsi dhe lagshti t ult. LDPE mund t punohet n
8

temperatur t ult, ka siprfaqe t but, forc t ult elastike. sht material i shklqyer ku
rezistenca ndaj grryerjes sht faktor i rndsishm.
Tabela 1.1 Vetit e polietilenit me densitet t ult (LDPE)
Vetia
Vlera
Densiteti
Konstantja dielektrike

0.912-0.930 gr/cm
2.3

Moduli i elasticitetit MPa

137-520

Temperatura e tranzicionit t qelqit, K

140-170

Temperatura e shkrirjes, K

394-398

Rrshirat e LDPE jan riformuluar si nj produkt i vlefshm duke kombinuar

qartsin me fortsin dhe densitetin q favorizohet nga shndrrimet pr nj hollsi m t
madhe. Lehtsia e procesit linear me densitet t ult te PE, rrshirat e LLDPE, bashkuar
me performancn e prmirsuar t produktit, vazhdon t jap zgjidhje me kosto
konkuruese q konvertohen n prdorime t gjera n fushn e filmave.
Ka nj gam t gjer prdorimi q nga strukturat e paketimeve komplekse
ushqimore deri tek antat e blerjeve, veshjet e kartonit, filmat laminant, filmat buqsor,
veshjet rezistente, thast e peshave t rnda, filxhanat dhe mbyllset, nj varietet
produktesh rezistente nga kabllot dhe lodrat. Kur paketohet rrshira e LDPE ofron estetik
t shklqyer, mundsi mbishkrimi, forc, nuk griset dhe ka elasticitet. LDPE mund t
prmirsoj procesin dhe mund t prdoret pr tela, kabllo, tuba dhe t mira t tjera.
LDPE ka pesh t leht, n forma t ndryshme ka rezistenc, sht prues i mir i
elektricitetit, sht i prpunueshm dhe e matshme. LDPE mund t punohet me procedura
standarte, me gas t nxeht, me bashkim dhe me gaz t lngshm, mund t vuloset me val
ultrasonike, me prerje, mund t prpunohet me vegla druri ose metali dhe merr form me
nxehtsi. Degzimet e zinxhirit t molekulave prodhojn nj polimer m amorf q ka nj
pik m t ult shkrirjeje dhe qartsi m t lart krahasuar me LLDPE.
LDPE ka shtreszim t mir dhe rezistenc ndaj kimikateve, sht fleksibl n
temperaturat e ulta, e tejdukshme, e holl n filma dhe nuk thyhet. LDPE prdoret
gjithashtu n ndrtesa buqsore. Sot pothuajse sht zvendsuar plotsisht nga LLDPE
dhe tregu i vetm i saj jan produktet me pastrti t lart.
1.4.1.2.

Polietilenet me densitet t lart (HDPE)

HDPE sht m i fort dhe m pak i prkulshm se materialet me densitet t ult.

Ka nj forc trheqse 4 her m t madhe se LDPE dhe forc m t madhe shtypse.
HDPE plotson krkesat e Shoqats pr Ushqin dhe Ilae FDA (food and drug association)
pr aplikime t drejtprdrejta me ushqimin, sht pranuar gjithashtu q pesha molekulare e
HDPE ka koefient t ult t frkimit nga ku del nj produkt me rezistenc t shklqyer
ndaj grryerjes. HDPE ka nj forc shum t madhe dhe sht nj nga termoplastikat m
rezistente q gjenden sot. Ka nj prpunim t shklqyer dhe po ashtu
9

nj lubrifikim t mir. HDPE i ruan karakteristikat edhe n temperatura t ulta. Ka

gjithashtu edhe nj rezistenc t lart ndaj erozionit dhe thyerjes ( me prjashtim t
oksideve dhe acideve, hidrokarburet krijojn vetm disa zmadhime n siprfaqe). Uji dhe
lagshtia nuk kan efekt tek HDPE dhe mund t prdoret n aplikimet e ujit t freskt dhe
t kripur. HDPE merr forma me gaz t nxeht ose me bashkim t pjesve dhe mund t
prpunohet me vegla druri ose metali. HDPE ka pjesn m t madhe t aplikimeve t PE
dhe ofron fortsi n peshat e vogla, thith pak lagshtir, ka forc t mir trheqse, sht
m e fort dhe m e ngurt se LDPE. Forca e impaktit (goditjes) nuk sht aq e mir n
temperaturat e ulta dhe shformohet lehtsisht pr shkak t kristalinitetit t lart gj q e
bn jo rezistent ndaj ftohjeve. HDPE ka nj koefient prkulje m t madhe se LDPE,
sht jo toksike dhe plotson krkesat e FDA, USDA pr aplikimet tek produktet
ushqimore.
Tabela 1.2 Vetit e polietilenit me densitet t lart (HDPE)
Vetit

Vlera

Densiteti

0.8674

Prcjellshmria termike

0.52

Moduli i elasticitetit MPa

60-290

Temperatura e tranzicionit t qelqit

153 K

Nxehtsia specifike

9.45*10

HDPE sht br m shum pr shishet plastike dhe kontenier t tjer industrial.

Kjo lloj rrshire ka fortsi, nuk thyhet dhe i reziston shkrirjeve. N kto kontenier
mbahen lnd industriale, kimike, kozmetike, mjeksore, qumsht, uj etj. Konteniert e
tjer me derdhje si sarbatort e makinave, shishet, paketimet e ndryshme dhe t tjer
elemente shtpiake plotsojn 27% t krkess Botrore. Filmat dhe shtresat HDPE,
prfshijn mbshtjellset, qeset dhe prdorime t tjera industriale. Nga derdhjet me
injeksion krijohen paletat, veshje muresh dhe lodra. Paketimet e llojeve t tjera prdoren
pr tuba, shtresat e telave dhe t kabllove. HDPE ka edhe disa disavantazhe: sht i
ndjeshm ndaj presionit t lart ka ngurtsi t ult n krahasim me polipropilenin (PP), ka
gjithashtu koefiient prkuljeje t lart dhe rezistenc t ult ndaj UV. Forca trheqse dhe
zgjatimi jan m mir te HPDE e prpunuar. HDPE mund t nxjerr flak t rrezikshme
nse ngrohet shum dhe nj tym t dendur kur digjet, pluhuri i saj mund t jet irritues pr
syt, lkurn dhe frymmarrjen.
1.4.1.3.

Prdorimet e polietilenit

Prdorimet e plastiks n prgjithsi dhe t PE n veanti jan t pafund. Aplikimet

kryesore t PE jan prmbledhur n tabeln e mposhtme. Konsumi i LDPE n nivel
europian sht 4.7 milion ton n t cilt 60% jan filma. Filmat e bashkangjitur reduktojn
trashsin e filmit me t njjtn rezistenc mekanike. LDPE prdoret kryesisht si film n
59%, nxjerrje 17%, injeksion me derdhje 6%, tela dhe kabll 4%, ngjitse dhe

1
0

mbshtetese 4%, flet formimi me derdhje dhe ndryshime t tjera duke prfshir tubat 2%,
kanalet pr rrjedhje bazike 7%.

Figura 1.4 a) material i LDPE, b) material HDPE, c) material UHDPE

Ka krkesa pr prdorimin e PE dhe n mjeksi (rritje e krkess pr paketim
steril), sektori i automobilave ( rezervuart e karburantit me HDPE jan nj biznes i
madh), n kozmetik (dizenjo t reja t paketimit), paketimi i lngjeve ushqimore, paletat
2-fletshe HDPE termike pr t zvendsuar paletat prej druri, HDPE prdoret dhe tek
tubat e kanalizimeve 17%, produktet me derdhje 20%, kontenier industrial, paketimin e
gjrave shtpijake etj.
LDPE prdoret gjithashtu edhe si material paketues, duke prfshir antat plastike,
ndrsa HDPE prdoret m shum pr t br konteniere, materiale hidraulike dhe pjes
makinash. Ngurtsia e lart e HDPE krahasuar me LDPE i jep mundsin prodhuesve t
filmave ta prdorin LDPE si zvendsues pr t miniminizuar hollsin dhe njkohsisht
ruajn karakteristikat e filmit t pandryshueshme. Fusha e dyt m e madhe pr LDPE, q
vazhdon t jet n rritje, sht prpunimi i letrs dhe kartonit sepse ka inovacion n
teknologjin e paketimit, pr veshjet e kartonit dhe letrs si dhe kompozimit t strukturs
s fletve. Ky segment ka nj rritje prej 1.5%. LDPE ka nj proces m t thjesht se
LLDPE, ka forc dhe qartsi. Sektori i substancave bashkuese dhe izoluese paraqet rritje
positive prej 1%.
Avantazhet
PE sht prdorur m shum se do polimer termoplastik. Ky material ka
shumllojshmri gradash dhe formulimesh, t cilave u korrespondon nj shumllojshmri
formash. N prgjithsi karakteristikat e jashtzakonshme t PE jan fortsia, lehtsia e
procesit, rezistenca kimike, i reziston grryeries, prcjellshmria elektrike, fortsia ndaj
goditjeve, koeficent t ult frkimi dhe pothuajse nuk thith lagshti. Ky material gjendet n
dy forma kryesore LDPE dhe HDPE. Dominimi i PE shpjegohet nga fakti se ofron nj
kombinim karakteristikash q jan ideale n prdorime t ndryshme si jan rrjedhje e
mir, qndrueshmri t mir termike, shkall t ndryshme dendsie, rezistenc t shklqyer
kimike dhe nuk jan t rrjedhshm n temperaturn e ambjentit pr shkak t kristalinitetit.
Disavantazhet

1
1

Tregu i madh i LDPE n sektorin e filmave vazhdon t bjer pr shkak t prdorimit n

rritje t LDPE n shum aplikacione. Tendenca n paketimin e filmave t ushqimit sht
drejt strukturave t filmit me performanc t lart. Kto jan barriera filmi m pak t
kalueshme q jan br pr t rritur jetgjatsin e produkteve. Paketimi i materialeve jo
ushqimore krkon filma m t fort q durojn shtypjen, kursejn materialin dhe
reduktojn kostot. Konkurenca me e madhe me LDPE sht tek aplikacionet jo t
paketueshme: antat pr ushqim, shtresat pr koshat e plehrave, filmat e ndrtimit,
paketimet nj prdorimshme. sht gjithashtu nj sektor q po i bn rezistenc deprtimit
t LDPE, ku prfshihen antat, filmat e furrave, tekstileve dhe mbshtjelljet e letrs. N
prgjithsi prdorimi i filmit po bie me 0.4% n vit. Ktu prjashtohen pruesit dhe
ngjitsit. Prdorimi i LDPE n aplikacionet e tjera po bie nga 2-3% n vit dhe n shum
raste zvendsohet nga LLDPE.
Tabela 1.3 Prdorimet kryesore t PE
Lloji i PE
Prdorimet
HDPE
Tuba pr uj, lodra, tasa, kova, shishe qumshti, kontenjere, qese
paketimi, kuti pr ushqim, drrasa pr prerje ushqimesh,
mburoj pr rrezatimin, kavanoz, pajisje pikniku, pajisje pr
kuzhin dhe pr mirmbajtje, qese, materiale pr mbshtjelljen e
ushqimit.
LDPE
Prbrje rezistente kimikisht, kontenjere pr ruajtjen e ujit apo
fertilizatorve t lngshm, pesticide, herbicide, insecticide dhe
fungicide, kontenjere pr ruajtjen e ushqimit, pajisje
laboratorike, tuba gazi dhe uji, kova, gota uji, izolues pr kabll
dhe tela, doreza, pajisje kuzhin, pajisje termike, siprfaqe
punimi rezistente ndaj korrozionit, paketim likuid, paketim
fleksibl dhe komercial, qese paketimi, mbshtjellse higjenike
apo mjeksore, perde dushi, shishe t pathyeshme, tasa, lodra,
shishe, qese pazari, izolim elektrik pr frekuenca t larta,
paketim.
LLDPE
Paketim. Trashsi m e vogl mund t prdoret krahasuar me
LDPE. Mbulim pr kabll, lodra, kova dhe kontenjere, pipa.
UHMWPE
Njsia prcjellse: zinxhir udhzues, rrota , vida.
Mjeksi: proteza ortopedike, impiante ijesh, gjuri dhe shpatulle
Agrikultur: siprfaqe pr prgatitjen e ushqimit
Automobila: ndars baterish
Fibra: cop balistike, rrjeta peshkimi
Argtim: rrota pr makina bore, taban pr ski
T tjera: materiale filtrimi
Materiale EVA
anta ngrirje, shuall kpucsh, doreza, tuba fleksibl,
PE i kloruar
Modifikues pr PVC ose i prbr me LDPE ose HDPE pr t
prmirsuar fortsin; fletat e holla prdoren n aplikimet agrare,
mbrojts nga flakt.
Emulsione dylli, dylle
PE (pesha molekulare
2000)

Lubrifikant t brendshm n PE (rritet indeksi i rrjedhjes s

shkrir.

1
2

1.4.2. Polistireni, PS
Polistireni (PS) sht polimeri sintetik i par q sht prodhuar. Ka t dhna q
ekzistenca e polistirenit daton q n fillimin e viteve 1839. Polistireni ishte i pari i
prodhuar pr shitje komerciale n vitin 1931 nga BASF dhe n SHBA nga DOW n vitin
1938.
Stireni sht nj nga monomert m t leht pr tu polimerizuar dhe sigurisht kjo
ka ndikuar n zbulimin e kahershm po ashtu edhe n tregtimin e polistirenit. Ka mundsi
q polistireni i fort t jet prgatitur fillimisht n vitin 1945, me an t nxehjes s
monomerit n ajr. N fillim reaksioni mendohej t ishte oksidim por kjo zgjati derisa
Staudinger-i propozoi strukturn e molekulave polimere si zinxhir. Ky propozim dhe nj
mori studimesh q synonin t zbulonin dhe kuptonin kimin e polimerizimit uan n rritjen
e interesit pr shitjen e ktij materiali t ri. Kompania Dow Chemical pati shum rndsi
n zhvillimin e nj procesi pr prodhimin e polistirenit n vitet '30 q oi n procesin e
kutive prej llamarine (kanae), ka u dokumentua nga Boyer.
N t njjtn periudhe, I. G. Farben n Gjermani zhvilloi procesin e mirnjohur
vazhdimsia e kullave. Kur kompanit kimike n Sh.B.A pas L.II.B filluan t merrnin
vesh disa nga hollsit e ktij procesi, prpjekjet e thjeshta u zvendesuan me zhvillimin e
proceseve t vazhdueshme duke qen se kostot e prpunimit ishin shum t ulta dhe
produktet kishin thuajse t njjtn form. Reaktort pr kto procese t vazhdueshme
morrn forma t ndryshme, prej kullave t vogla t fillimit dhe tubave e deri tek versionet
e enve t ndryshme. N t njjtn periudh u krijuan edhe en mbajtse t ndryshme duke
prdorur polimerizimin emulsiv dhe me ndrprerje.
Duke qen se pjesa m e madhe e ktyre proceseve nuk rezultuan t suksesshme, u
krijuan disa procese t tjera devolatilizuese q vazhdojn t ndryshojn pr sa i prket
shtjeve shndetsore apo shtjeve lidhur me aromn dhe shijen. Pr nj praktikues
przgjedhja mes disa mundsive varet disi si nga teknika e prdorur nga kompania (nga
aftsit dhe dijet, patentat si edhe investimi) ashtu edhe nga konkurenca, sa i prket
veorive t produktit, cilsia dhe uniformiteti i tij, kostot sa m t ulta pr prftimin e
produktit duke prfshire mirmbajtjen dhe ndonj kopolimer ose prbrs t tjer si
polimert e modifikuar me gom q jan t prfshira n przierjen e produktit. Por jan
disa pengesa q hasen lidhur me kt tem, dhe m t rndsishmet ndr to jan prmendur
dhe prmbledhur nga Simon dhe Chappelear. Nj ndr produktet m t rndsishme t
ksaj familjeje sht polistireni shkum.
Sferat e polistirenit shkum n pjesn m t madhe t rasteve prodhohen nga dy
procese bazike: 1-polimerizimi i stirenit ne dy rruaza sferike t cilat prmbajn agjent
fryrs, duke vijuar me nj proces shum hapsh dhe 2- ose prmes futjes s nj agjenti
fryrs gjat procesit t nxjerrjes s bulkpolistirenit, ndrsa copat e polistirenit jan t
zhytura n uj pr t shmangur shkumzimin dhe krisjen e vazhdueshme t copzave.
Materiali i prftuar nga ky proces ka formn e rruazave dhe sferave quhet polistiren i
zgjerueshm (expandablepolystyrene - EPS). Zakonisht kto sfera prodhohen kshtu dhe
m pas drgohen n nj vend tjetr pr t kryer zgjerimin e mtejshm, apo pr t marr
forma t tjera.
Ky lloj prpunimi ka disa avantazhe: kostot e transportit minimizohen pasi
materiali nuk sht voluminoz, dhe se mund t modelohet edhe pa post-prpunim. Pjest
1
3

e polistirenit t zgjerueshm, sipas polimerizimit, kthehen n shkum prmes tre hapave:

para-shkumzimi, ruajtja e prkohshme dhe shkumzimi final. Materiali EPS gjen
prdorim t gjer pr izolimet termike ose n sektorin e paketimit. Materiali EPS i prftuar
mund t prpunohet normalisht pr paketime t ndryshme. Konsumimi i materialit EPS n
mbar Botn kap shifrat rreth 2.35 milion ton/n vit (bazuar n t dhnat e vitit 1999), deri
ne vitin 2005 parashikohet rritje e mtejshme me rreth 4%.
Me avantazhin e t paturit modul t lart elasticiteti, fuqi t madhe shkrirse dhe
fakti q sht i padmshm n kontakt me ushqimin, polistireni gjen prdorime t
ndryshme. Dy nga materialet m t rndsishm pr paketimin e ushqimeve jan flett e
polistirenit (OPS) dhe flett e shkums. S bashku, OSP dhe flett e shkums prbjn
rreth 40% t materialit q prdoret pr paketimin e ushqimit.

.
Figura 1.5 Prdorime t EPS
Polistireni sht nj polimer amorf i lmuar q zakonisht sht i fort dhe
relativisht pak i kushtueshm. Polistireni sht nj substanc termoplastike, e cila n
temperaturn e ambjemtit sht n gjndje t ngurt. N temperatur m t lart se
temperatura e gjndjes s tranzicionit t qelqit ai sht i rrjedhshm, por kur aplikohen
kushtet e ftohjes rikthehet n gjndje t ngurt. Polistireni i pastr sht nj material pa
ngjyr, plastik i fort dhe jo shume fleksibl. Krkon nj koh t gjat biodegradimi.
Njsia baz e tij sht stireni me formul kimike (C 8H8)n.

polimerizimi

Stireni

Polistireni

Shkuma e polistirenit prodhohet zakonisht nga ndrthurja e nj agjenti fryrs gjat

procesit t polimerizimit. Polistireni prdoret n pjest e lira transparente t kuzhins, kuti
ushqimi, shishet, lodrat etj.
Polistireni q tregtohet n t shumtn e rasteve sht nj material amorf, masa
molekulare e t cilit sht Mw = 100000400000. Karakteristikat e tij dalluese jan
1
4

graviteti i ult, tejdukshmria dhe shklqimi, t mos paturit ngjyr, mundsit e vogla t
tkurrjes dhe lehtsia n fabrikim.
Tabela 1.4 Disa nga vetit e polistirenit paraqiten
Vetia

m posht.
Vlera
3

Densiteti
Konstantja dielektrike

1.05 gr/cm
2.4-2.7

Prcjellshmria elektrike
Prcjellshmria termike

10 s/m
0.08 w/mk

Moduli i elasticitetit

3000-3600 Mpa

Fortsia n trheqje

46-60 Mpa

Temperatura e tranzicionit t qelqit

95C

Temperatura e shkrirjes

240C

Nxehtsia specifike

1.3 KJ/(kg*K)

-16

N temperaturat mjaftueshmrisht m t ulta se temperatura e e tranzicionit t

qelqit (Tg) dhe pas deformimeve t lehta, materiali i bindet ligjit t elasticitetit t Hook-ut
n kontakt me presionin e jashtm. Elasticiteti dhe prkulshmria e materialit jan thuajse
plotsisht t varura ndaj peshs molekulare t polimerit.
Nn nj pesh t caktuar molekulare (Mw 120000) materiali zhbhet plotsisht,
ndrsa n vlera m t larta elasticiteti dhe zgjatueshmria rriten deri n arritjen e nj niveli
maksimal. N rast se polistireni ndryshon m shum ose nse ka m shum deformime,
materiali mundohet q t prshtatet me ambjentin e jashtm duke krijuar gropza, n
mnyr q t shprndaj energjin dhe pr t prftuar nga impakti fillestar n nj zon
m t zgjeruar prreth mostrs. Gropzat jan boshllqe prmes t cilave kalojn fibra t
vogla q kan drejtim t caktuar.
Kto gropza jan paralajmruese t plasaritjeve t mundshme dhe n disa raste
jan edhe prcaktuese t nivelit t elasticitetit t materialit. Arsyeja e formimit t ktyre
gropzave sht aftsia e kufizuar lvizse e ktij segmenti t zinxhirit molekular.
Polistireni i modifikuar me gom sht m pak i leht pr tu prpunuar se polistireni
kristalor sepse copzat e shprndara t goms rrisin prqndrimin e presionit ndrsa
grimcat m t mdha ndalojn zmadhimin e mtejshm n mnyr q t ndalojn
degradimin e gropzave n plasaritje apo arje. Nj mnyr pr ti paraprir arjeve apo
plasaritjeve sht ngjitja e copzave t goms me kujdes, veprim ky i cili varet edhe nga
aftsia e goms pr t pranuar ngjitjen.
N tabeln 1.4 paraqiten karakteristikat m t rndsishme t polistirenit. Mbi
temperaturn e tij t qelqzimit Tg polistireni sht nj shkrirje apo przierje viskoelastike.
Quhet kshtu pasi materiali polimerik n kontakt me presionin reagon edhe si material
viskoz edhe si material elastik. Sigurisht gjithka varet nga temperatura m t ciln
zhvillohet eksperimenti. Dy faktort kryesor q ndikojn n sjelljen apo reagimin e
produktit, si produkt viskoz apo elastik, jan pesha e tij molekulare dhe shprndarja e
1
5

ksaj t fundit. Raporti MwMn ndikon shum pak te vizkoziteti, por kjo nuk mund t
thuhet prsa i prket ndikimit q ka tek lehtsia e prerjes s materialit, p.sh. nse nj sasi
polistireni me pesh t mesme molekulare shtohen sasi t vogla polistireni m pesh t
lart molekulare ather rritet elasticiteti dhe sht m i leht pr tu shkrir.
Shtysa pr krijimin e SAN ka qen ideja pr t kthyer nj komonomer polar n
polistiren pr t rritur kshtu rezistencn e ktij materiali n kontakt me kimikatet e tjera
dhe pr t ulur rrezikun e thyerjeve. Akrilonitrili ka rezultuar i prshtatshm si
komonomer. Kopolimert stiren-akrilonitril jan rezistent ndaj dmtimeve termale dhe
dallohen pr fortsin q i karakterizon. Dy parametrat kryesor q prcaktojn tiparet e
SAN-it jan: pesha molekulare dhe proporcioni i akrilonitrilit. Fal kombinimit t ktyre
karakteristikave, SAN-i gjen prdorim n nj shumllojshmri artikujsh shtpiake, ku
prfshihen pjest e tejdukshme t pajisjeve t ndryshme t kuzhins dhe pr makinerit e
kafes. Nj ndr arsyet kryesore t prdorimit t gjr t SAN-it sht qndrueshmria e tij
gjat prdorimit n makinat larse t enve. Ky material mund t prdoret edhe n
paketimin e produkteve kozmetike, furave t dhmbve dhe si mbshtjellse llampash.
Si tregohet n figurn 1.6. edhe pjest industriale relativisht t mdha, si baterit e mdha
industriale, jan t tjera produkte ku materiali n fjal mund t gjej prdorim, duke qen
se pajisjet peshojn mbi 14 kg. T pajisura me elektroda plumbi dhe t mbushura me acid
sulfurik jetgjatsia shkon m shum se 10 vjet, ka sht nj tregues shum i rndsishm
pr sa i prket durueshmris s SAN-it dhe rezistencn ndaj kimikateve.

Figura 1.6 Prdorime t SAN

1.4.3. Polipropileni
Polipropileni u prodhua fillimisht nga G.Natta nga polimerizimi i propilenit n 1954,
duke vazhduar punn e filluar nga K.Ziegler. Makromolekulat e PP prmbajn 10000 deri
n 20000 njsi monomeri. Kur t gjitha grupet e metilit jan t vendosura n t njjtn an
t zinxhirit polimerik ather polipropileni referohet si isotaktik. Vetm polipropileni
isotaktik shfaq vetit e krkuara pr nj material t dobishm plastik. N mnyr
komerciale polipropileni u prodhua n vitin 1957 nga Montecatini si Moplen.
Polipropileni sht i ngjashm me polietilenin. Ka nivel kristaliniteti t ndrmjetm
midis LDPE dhe HDPE. Veorit e polipropilenit ndryshojn sipas peshs
1
6

molekulare, metods s prodhimit dhe kopolimerve t prfshir n przierje. Polipropileni

normalisht sht i fort, i ashpr dhe fleksibl, kryesisht kur kopolimerizohet me etilen.
Polipropileni sht material ekonomik. Polipropileni paraqet rezistenc t lart kimike,
rezistenc t mir n thyerje dhe fortsi t mir. Poliproleni sht lehtsisht i
prpunueshm.

Figura 1.7 Vargu isotaktik polimerik i PP-s

Temperatura e tij e shkrirjes varion nga 130- 170 C. Fortsia e tij n temperatura
t ulta sht e dobt, prandaj polipropileni ndodhet shpesh i modifikuar. Njsia baz e
strukturs sht (C3H6)n. Densiteti varion pr gjendje amorfe dhe kristaline, respektivisht,
0.855 gr/cm3 n gjendje amorfe dhe 0.946 gr/cm3 n gjendje kristaline.
Tabela 1.5 Disa nga vetit e polipropilenit paraqiten
Vetia

m posht.
Vlera

Densiteti

0.8626 gr/cm

Prcjellshmria termike

0.12-0.22

Moduli i elasticitetit MPa

2328

Temperatura e tranzicionit t qelqit, K

268

Temperatura e shkrirjes, K

418

Polipropileni prdoret gjersisht pr pajisje shtpiake si tasa, shishe, kova, kaseta

dhe valixhe, sikundr edhe pr qllime paketimi. Gjithashtu gjen nj prdorim t gjer
edhe n shum fusha si n industrin e automobilave, n fibrat komplekse plastike, n
pajisje elektroshtpiake, n tubacione dhe mobilje.

Figura 1.8 Prdorime t polipropilenit

1
7

1.5.

ADITIVT N MATERIALET PLASTIKE

Aditivt i bjn plastikat m t lehta pr tu prpunuar.

Qllimi sht ti riorganizosh materialet plastike n nj form t re, pa ndryshuar
ngjyrn e tyre, pa ndryshuar modelin ose duk br q gjithka t ket nj form
prfundimtare. Aditivt ndihmojn n zgjidhjen e t gjitha ktyre problemeve. N fakt
prpunimi i plastikave n munges t aditivve sht praktikisht i pamundur.
Gjat studimeve duhet patur parasysh gama e plastikave t disponueshme si dhe
gamn e gjer t objekteve plastike t prdorimit t prditshm. Q nga shishet e pijeve
dhe materialet paketuese e deri tek pjest e dritareve dhe kompjuterat. sht e qart se ka
shum mnyra t ndryshme pr dhnien e forms s plastiks. Shumica e ktyre proceseve
prfshijn shkrirjen e pluhurit ose granulave t polimerve brenda nj tubi t nxeht. Kjo
shkrirje kalon nprmjet nj gypi me form, injektohet n nj form ose rrotullohet ose
hidhet n formn e nj filmi t shesht. Lehtsia me t ciln kryhet ky proces varet nga
vetit fizike dhe kimike t do materiali plastik dhe gjithashtu mund t prmirsohet
nprmjet prdorimit t aditivve t caktuar q njihen si ndihms t procesit.
Ndihmsit e proceseve lngzohen gjat procesit t dhnies s forms dhe
formojn nj lng preth grimcave t ngjyrosura duke br t mundur nj przierje m t
mir. Aditiv t tjer bjn q grimcat e polimerve t caktuar t ngjiten m shum me
njera tjetrn brenda tubit n mnyr q procesi i shkrirjes t jet m i shpejt. Kjo do t
thot q temperatura e shkrirjes mund t jet m e ult, ka sjell kursimin e energjis dhe
parandalon ose minimizon dmtimet e shkaktuar nga nxehtsia n plastika.
Disa plastika t vecanta mund t jen t vshtira pr tu prpunuar pasi ato bhen
viskoze dhe ngjitse kur shkrijn. Lubrifikantt ndihmojn n reduktimin e viskozitetit
duke krijuar nj film midis pjess s formuar dhe asaj t shkrir t polimerit si dhe duke
lubrifikuar grimcat e polimerit prkundrejt njera tjetrs. N kt mnyr mund t merren
m shum forma por edhe temperatura e formimit mund t jet m e ult. Shum plastika
0
duhet t prpunohen n temperatur m t lart se 180 C. Kjo fatkeqsisht sht nj
temperatur q disa her dmton ngjyrn dhe dobson plastikn. Gjithsesi, kto efekte
mund t parandalohen ose minimizohen nga aditivt e njohur si antioksidant.
Antioksidantt jan prbrje t vecanta si sht vitamina E, e cila ndihmon n mbrojtjen e
plastiks n kushte t paprshtatshme. Aditiv t tjer t quajtur stabilizues nxehtsie,
ndihmojn n ndalimin e dekompozimit t plastiks gjat prpunimit.

1.5.1. Llojet dhe Funksioni i Aditivve

1.

Antifalsifikuesit

Ka nj numr t madh mnyrash q prodhuesit dhe pronart e markave mund t

luftojn kundr falsifikimit duke implementuar nj ose disa teknologji kundr falsifikimit.
Drita optike absorbon dritn violet dhe ultraviolet, e m pas e riemeton kt energji me nj
gjatsi vale m t madhe dhe normalisht shihet si nj shklqim i kaltr.

1
8

2.

Antimikrobikt / Biostabilizuesit

Ndihmon n parandalimin e dmtimit t materialeve plastike, ku pjes t ndryshme

t materialit mund t jen t ndjeshm ndaj sulmeve mikrobiologjike. Sulme t tilla mund
t shkaktojn njolla, dekolorim, er, humbje t elasticitetit por m e rndsishmja sht
humbja e vetive t izolimit elektrik, higjens dhe humbja e prgjithshme e vetive mekanike
t materialit.
3.

Antioksidantt

Ndihmojn n parandalimin e oksidimit, pr polimert q bashkveprojn me

oksigjenin. Oksidimi mund t shkaktoj humbjen e fuqis, zgjatimit, plasaritjen e
siprfaqes dhe dekolorimin. Antioksidantt ndihmojn n parandalimin e reaksioneve t
oksidimit n temperatur t larta kur plastikat prpunohen n n temperatura t larta dhe
dhe n prani t drits kur plastikat ekspozohen n dritn UV.
4.
Agjentt Antistatik
Ndihmojn n parandalimin e krijimit t qarqeve elektrike t qndrueshme.
Plastikat jan prgjithsisht izolues dhe si rrjedhim kan kapacitetin t krijojn qarqe t
qndrueshme n siprfaqe, t cilat n mas t madhe ndikojn n procedurn e prpunimit
dhe mund t prbjn nj shqetsim pr higjenn dhe estetikn.
5.
Plastikat e Biodegradueshme
Prdoren pr ti br plastikat m t buta dhe m fleksible si dhe pr t rritur
degrabilitetin e produktit.
6.
Agjentt e Fryrjes
Formimi i gazeve n plastik pr t prodhuar material n trajt shkume. Agjentt e
fryrjes formojn gaze nga prishja me nxehtsi n nj temperatur t paracaktuar dhe
formon nj struktur shkumore nprmjet matrics t polimerit plastik.
7.
Lubrifikantt e Jashtm
Pr t parandaluar dmtimet e plastikave ose mykjen gjat prpunimit. Aplikohet
n material ose drejtprdrejt n makineri pr t br t mundur prpunimin pa dmtime.
8.
Mbushsit / Zgjatuesit
Pr t prmirsuar fortsin dhe pr t ulur kostot e materialit prdoren substanca
natyrale. Zakonisht substancat me baz minerale, mbushsit/zgjatuesit rrisin masn trupore
t prgjithshme t plastiks.
9.
Parandalues Flake
Shrbejn pr t parandaluar prhapjen e flaks n materialet plastike. Plastikat
kan prdorim themelor n ndrtimet kritike. Gjithashtu ato aplikohen n transport dhe n
pajisjet elektrike t cilat duhet t plotsojn standardet e siguris ndaj zjarrit si, rregullat
ligjore dhe standardet e tjera. Parandaluesit e flaks shtohen n plastika pr t plotsuar
pikrisht kto krkesa.
10.

Aromatizuesit

1
9

Aromatizuesit dhe deordorantt pr plastikat prdoren n shum aplikime dhe

kryesisht n produkte me prdorim shtpiak.
11.
Stabilizuesit e Ngrohjes
Prdoren pr t parandaluar dekompozimin e polimerve gjat prpunimit.
0
Prpunimi kryesisht bhet n temperatur mbi 180 C, i cili pa shtimin e stabilizuesit t
nxehtsis do rezultonte n nj material plastik i coptuar.
12.
Modifikuesit
Modifikuesit bjn t mundur q produktet plastike tju rezistojn goditjeve pa u
plasaritur. Veanrisht pr materialet si polivinilkloridin, polistirenin dhe polipropilenin.
13.
Lubrifikuesit e Brendshm
Prdoren pr t prmirsuar prpunimin e plastikave duke rritur rrjedhshmrin e
tyre. Lubrifikuesit e brendshm prmirsojn fluksin e shkrirjes t materialeve duke ulur
viskozitetin dhe shprndarjen e nxehtsis.
14.
Stabilizuesit e Drits
Prdoren pr t ndaluar reaksionet n plastikat t cilat shkaktojn degradime
kimike t padshirueshme si rrjedhoj e ekspozimit n dritn UV.
15.
Pigmentet
Grimca t vogla prdoren pr ti dhn plastiks nj ngjyr t caktuar.
16.

Plastifikuesit
Prdoren pr ti br plastikat m t buta dhe m fleksible.

17.

Ndihmsit e Procesit

Prdoren pr t prmirsuar prpunimin e plastikave nprmjet rritjes s

rrjedhshmris. Lubrifikuesit e brendshm prmirsojn fluksin e shkrirjes s materialit
nprmjet uljes s viskozitetit dhe shprndajn ngrohjen. Gjithashtu ndihmsit q shtohen
n prpunimin e polimerve t lart prmirsojn rrjedhshmrin e prbrjeve t PVC.
18.
Prforcuesit
Prdoren pr t prforcuar ose prmirsuar elasticitetin, forcn n prkulje dhe
ngurtsin e materialit. Kjo m shpesh tek materialet me baz fibroze.

1.5.2. Funksione t tjera t aditivve

Aditivt Prmirsojn Pamjen e Plastikave
Cilat jan ato karakteristika t objekteve plastike q nuk trheqin vmendjen ton?
Forma e tyre? Dobia e tyre? Ngjyra e tyre? Plastkat ngjyrosen duke prdorur metodat
kryesore. Siprfaqa mund t ngjyroset ose printohet pasi i jepet forma. Aditivt e quajtur
pigmente mund ti inkorporohen para ose gjat procesit t dhnies s forms. Me kt
metod, pigmentet ngjyrues mund t krijojn t gjitha llojet e efekteve dekorative q ju
prshtaten objekteve dhe sigurisht duke br t mundur q ngjyra t mos iki. Kjo veti, s
bashku me teknikat e dhnies s forms, ju jep dizenjatorve nj liri t pafund n lidhje me
punn e tyre krijuese.
2
0

N t gjitha kto fusha, pigmentet ju mundsojn plastikave t ofrojn nj

variacion t pafund ngjyrash, po aq t gjalla sa edhe mundsit q t japin mediat e tjera.
Ngjyrat e pranishme n plastika kan gjithashtu nj numr t madh funksionesh jodekoruese. Ato mund t prdoren pr t penguar dritn n mnyr q t mbrohet
prmbajtja e amballazhit, si n rastin e shisheve q prmbajn medikamente. Ato mund t
prdoren gjithashtu si nj sinjal i rndsishm rreziku. Pigmentt zgjidhen n mnyr t
till q t absorbojn nj spktr t mircaktuar drite. Metoda m e shpesht dhe me kosto
efektive pr t krijuar ngjyra t ngurta sht nprmjet prdorimit t karbonit t zi dhe
dioksidit t titanit. Karboni i zi absorbon dritn, kurse dioksidi i titanit i cili ka nj indeks
t lart t reflektimit t drits, e shprndan dritn duk dhn nj nivel t lart bardhsie.
Nj pjes e gams s pigmenteve inorganike przihen me ngjyra t tjera pr t dhn
efektin e hijes. Gjithashtu edhe pigmentet organike jam t mira pr t krijuar ngjyra t
shndritura.

1.5.3. Ndikimi i aditivve n prmirsimin e ekonomis

Aditivt e tjer si jan mbushsit mineral (Fillers) si karbonat kalciumi dhe talku
jan substanca q merren n mnyr natyrale dhe jan m t lira se lndt polimere.
Gjithsesi, ato nuk prdoren me qllimin e vetm pr t ulur kostot por pr cilsit q i japin
materialit baz: Talku dhe karbonat kalciumi rrisin ashprsin.
Mbushsit mineral gjithashtu rrisin prcjellshmrin termike t plastikave kshtu
q ato nxehen dhe ftohen shpejt, e cila prkthehet n koh m e vogl e realizimit t ciklit
dhe prodhimi i m shum artikujve me kosto m t ult. Pr nj kursim t vogl prej 0.5
pound pr nj cop nuk sht dhe aq shum, por nse llogarisim se sa cop prodhohen do
disa sekonda do t vrejm se nj kursim kaq i vogl n do cop do t na jap nj fitim
prej dhjetra mijra paundsh n vit. Kjo sht nj nga mnyrat e shumta nprmjet t cils
aditivt ndihmojn n reduktimin e kostove.

1.6.

PRPUNIMI I POLIMERVE

Termi prpunim prdoret pr t prshkruar teknologjin e shndrrimit t lnds t

par polimerike ose prbrjeve q prmbajn polimer si lnd t par n artikuj me forma
t caktuara. Duke marr n konsiderat shumllojshmrin e polimerve dhe numrin e
madh t artikujve t prodhuar prej tyre, sht e pamundur q t bjm nj prshkrim dhe
analiz t plot t morive t teknikave prpunuese, t cilat kan evoluar gjat viteve me
rradh. Ekzistojn disa referenca t cilat i kushtojn nj hapsir t konsiderueshme
prshrimit t detajuar t teknikave prpunuese t polimerve. N t njjtn mnyr, analiza
sasiore e teknikave t prpunimit ka qen tema kryesore e nj numri t madh librash. N
kt pjes t kapitullit do t prshkruahen teknikat kryesore t prpunimit, do t
prezantohet terminologjia e prshtatshme e prdorshme dhe do t analizohet mnyra si
teknikat e ndryshme do t prdoren me efikasitet.

1.6.1. Teknikat kryesore t prpunimit

Teknikat e prpunimit t polimerve mund t klasifikohen n pes kategori:
ekstrudim, shkrirje, fijzim, petzim dhe veshje (mbushje). Ekstrudimi sht teknika q
2
1

prdoret m shum. Aplikimi i ekstrudimit prfshin prodhimin e vazhduar t tubave

plastik, t fletve dhe shufrave. Shkrirja sht zakonisht nj proces i mbyllur, kryesisht n
formn e injektimit. Teknika e shkrirjes me presim prdoret pr t prodhuar pjes t
ndryshme si kapaku i nj stilolapsi deri te vaskat e prforcuara me fibra. Teknika t tjera t
rndsishme prfshijn fijezimin e fibrave tekstile, veshjen, petzimin e fletve plastike,
depozitimin e mbushjeve organike n flett plastike, shkrirjen, stampimin dhe przierjen.
1.6.1.1.

Ekstrudimi

Pjest termoplastike me siprfaqe trthore uniforme formohen me ekstrudim. Kjo

prfshin nj mori produktesh si tubat plastik, tubat e gomuar, litart, telat, tubat izolues
dhe flett. Pluhuri i shkrir drejtohet posht n nj cilindr elektrik ose me nxehje me vaj
me bosht rrotullues helikoidal. Ai shkrin gjat kalimit n cilindr dhe m pas shtyhet drejt
nj stampe ku dhe merr formn prfundimtare. Ekstruderat me ajrim prmbajn nj
seksion n t ciln krijohet vakuum q nga polimert e shkrir t largohen volatilt si:
monomert q skan reaguar, lagshtia, tretsit nga proceset e polimerizimit ose produktet
e degraduar.
Projektimi i boshteve helikoidale t ekstruderave sht nj problem teknik sa
interesant aq edhe kompleks, mbi t cilt jan br edhe studime t shumta. Boshtet jan
optimizuar n veanti pr polimert q do ti nnshtroheshin procesit t ekstrudimit. N
parim, boshtet prbhen nga tre seksione: shkrija, shpypja dhe matja (metering). Funksioni
i seksionit t shkrirjes sht t barti peletat e ngurta nga hinka (bunkeri) dhe ti transformoj
n polimer t shkrir. Analiza e shkrirjes prfshin nj kombinim t mekanizmave t
trupave fluid dhe t ngurt dhe t transmetimit t nxehtsis. Seksioni i shtypjes, n t
cilin thellsia e boshtit helikolidal zvoglohet, sht projektuar t kompaktsoj dhe t
prziej polimerin e shkrir q t siguroj nj polimer t shkrir m shum ose m pak
homogjen drejt seksionit t matjes. Funksioni i seksionit t matjes sht t shtyj jasht
polimerin e shkrir prmes stamps. Ky seksion i fundit sht lehtsisht i kuptueshm.
Analiza e seksionit t matjes sht nj aplikim interesant i principeve reologjike, sikundr
edhe projektimi i stampave. Prcaktimi i siprfaqes trthore q nevojitet pr t prodhuar
nj produkt t caktuar sht akoma nj proces prove dhe gabimi.
Polimert viskoelastik shkrijn mir gjat prpunimit n stamp dhe shkalla e
bymimit t stamps nuk mund t parashikohet me saktsi. Pr m tepr prsa i prket
bymimit t stamps, me rritjen e shpejtsis t ekstruderit, masa e ekstruduar fillon t
shfaq sertsi dhe merr nj profil t rregullt, t ashpr dhe t shtrembruar. Ky fenomen
njihet si fraktura e shkrirjes (melt fracture). Deri m tani nuk ekziston akoma nj
marrveshje pr shkaqet e saj por, fraktura e shkrirjes mund t minimizohet duke rritur
gjatsin e stamps, lmimin e hyrjes konike t stamps dhe ritjen e temperaturs t
stamps.
Ekstruderat specifikohen nga diametri i boshtit helikoidal dhe raporti gjatsi me
diametr (L/D). Diametrat variojn nga 2.54cm (1 inch) pr ekstruderat laboratorik deri n
30.5cm (1 foot) pr pajisjet q prdoren n industri pr stadin prfundimtar t prodhimit.
Raporti L/D sa vjen e rritet do vit, me vlera momentale nga 20/1 deri n 36/1.

2
2

Hinka
Termoift

Materiali
Repulsor

Stampa
Shtyps

Ngrohs

Boshti
helikoidal

Cilindr

Motori

Figura 1.9 Paraqitja skematike e ekstruderit

Ekstruderat me nj bosht helikoidal varen nga aftsia e tyre shtyrse t materialit
rrjedhs midis boshtit rrotullues dhe cilindrit stacionar. Si rezultat ata nuk kan mundsi t
mira zhvendosse t materialit dhe tentojn t shfaqin nj koh rezidente t lart. Pr m
tepr nuk jan pajisje q realizojn nj przierje t mir t plastiks. Ekstruderat me dy
boshte rrotulluese me mats kan aftsi t mira shtyrse, t aft t ushtrojn presion t
lart, t nevojshm pr prodhimin e produkteve t caktuara. Ekstruderat me dy boshte
helikoidale q ndrthuren nuk jan shum efikas m shtyrjen e materialit, por me
projektimin e duhur t boshtit cilindrik mund t realizojn nj przierje shum t mir dhe
t shfaqin nj koh rezidente t shkurtr. Ata prdoren gjersisht n proceset e przierjes t
polimerve dhe zgjerohen n reaktort e vazhduar t polimerizimit.
Ngrohsat n ekstrudera nevojitet kryesisht n fillim t procesit. N funksionimin
n gjendje t qndrueshme pjesa m e madhe e nxehtsis (n shum raste dhe e gjitha) e
plastifikimit t polimerit sigurohet nga motori nprmjet shprndarjes t energjis n
materiale viskoze. N disa raste sht e nevojshme edhe ftohja n muret e cilindrit ose n
qendr t boshtit helikoidal.
1.6.1.2.

Petzimi

Flett polimerike me trashsi m t madhe se 0.025 cm mund t prodhohen me

ekstrudim nprmjet stampave t holla t lmuara ose me petzim. Pajisja e petzimit
prbhet nga nj numr n seri rulash rrotullues me nxehje, ku gjat kalimit n to prbrja
polimerike (n t shumtn e rasteve PVC e plastifikuar) shndrrohet n formn e tabakve,
trashsia e t cilave varet nga hapsira midis rulave. Pajisjet komerciale t petzimit mund
t jen shum t mdha (rulat me diametr m t madh se 91.4cm dhe me gjatsi m t
madhe se 2,44m) duke patur nj kosto t lart shpenzimi, por q kan nj shpejtsi shum
t lart prodhimi. Rulat e fundm duhet t frkohen pak pr ti dhn nj model flets.
Perdhet e dusheve, materialet e tapicerive prej vinili dhe pllakat e dyshemeve prej vinili
prodhohen me petzim.

2
3

1.6.1.3.

Formimi i fletve

Flett termoplastike shndrrohen n nj numr t larmishm artikujsh me an t

procesit q prgjithsisht njihet si formimi i fletve. Edhe pse detajet ndryshoj shum, t
gjitha kto procese prfshijn nxehjen e fletve mbi temperaturn e zbutjes dhe presimin e
tyre pr t prshtatur n formn e duhur. N formimin me vakuum, fleta e nxehur e
plastifikuar (direkt nga ekstruderi ose i parangrohur n nj furr) trhiqet n pjesn e
siprfaqes t kallpit duke zbatuar vakuum posht siprfaqes. N t njjtn mnyr, nj
trysni pozitive mund t zbatohet pr t shtyr flett prkundrejt siprfaqes t kallpit dhe
kur nevojitet forc e madhe trheqse prdoren pajisje ndihmse mekanike.
Nga pikpamja e materialeve, polimert q prdoren pr formimin e fletve duhet
t ken fortsi t lart shkrirjeje, ose m sakt viskozitet shkrirjeje t lart. Kshtu ata nuk
trhiqen posht ose nuk hollohen s teprmi ose edhe nuk grisen gjat proceseve t
formimit. Kshtu preferohen rezinat me pesh molekulare t lart. Nj nga avantazhet
kryesore t procesit t formimit t fletve sht se nuk krkohen materiale q krkojn
shkrirje n mas t madhe kshtu q nuk aplikohet ndonj trysni e lart. Kallpet epokse
prdoren shum shpesh sepse ato mund t derdhen lehtsisht n forma t prodhuara me
dor.
N larmin e artikujve t prodhuar me procesin e formimit t fletve jan gotat,
tabakat, tavllat e cigareve, tendat dhe globat ndriues.
1.6.1.4.

Stampimi

Industria e plastiks ka qen shum pak e zhvilluar, n krahasim me mundsin q

metalet kishin n formimin e fletve metalike me stampin n nj koh shum t shkurtr
prej pak sekondash. Pr shkak t shpejtsis t lart t prodhimit n proceset e stampimit
(kjo sht edhe arsyeja pse shumica e pjesve automobilistike jan prej eliku t stampuar)
qllimi ishte q t aplikohej ky proces n formimin e mureve t holl (0.25cm) prej
tabakve termoplastike t prforcuara me qelq (Azdel). Tabakt nxehen n nj furr infra
t kuqe dhe m pas stampohen n kallpe metalik t modifikuar, n nj koh prej 8
sekondash dhe m pas materiali ftohet n kallp. Pr shkak t seksioneve t holl ftohja
sht e shpejt dhe koht e ftohjes prej 15 n 20 sekonda mund t arrihen me mbushje
automatike dhe me sisteme pjessh t lvizhshme. Por procesi kufizohet n forma t
thjeshta (tigan, tabaka, kova dhe mbshtetse), por pr shkak t potencialit ekonomik
procesi mund t gjej nj prhapje m t madhe n t ardhmen.
1.6.1.5.

Derdhja

Lnda e par pr shum polimer termoset sht n gjendje t lngt me pesh

molekulare t vogl, e cila shndrrohet n gjendje t ngurt ose n material t gomuar
nprmjet reaksioneve transersale. Kto materiale derdhen lehtsisht n kallpe jo t
shtrenjta, n kushtet e trysnis atmosferike. Nj shembull i mir i ktij procesi sht
prodhimi i paneleve t mobiljeve prej druri t gdhendur nga rezinat prej poliesteri.
Kallpet formohen duke derdhur n temperatur dhome gom prej silikoni mbi ato
origjinale. Kur masa e derdhur ka marr formn e caktuar, ajo largohet dhe prdoret pr t
derdhur kopje t poliesterit prej lngjesh poliesteri t pangopur. Si iniciator prdoret
2
4

nj radikal i lir, i cili mundson formimin e objekteve t ngurta nga masa e zinxhirve
transersal.
Shum komponent t mobiljeve na japin nj shembull t mir sesi zgjedhja e
metods t prpunimit varet nga volumi i prodhimit. Ato shum her mund t prodhohen
me shkrirje me injektim nga polistiren me impakt t lart. Megjnse panelet jan
zakonisht t mdha, ato krkojn makineri shkrirjeje t mdha dhe shum t shtrenjta.
Gjithashtu kallpet me gdhndjet e ndrthurrura dhe detajet e strukturave prej druri n
elikut e fort jan shum t shtrenjta pr tu prodhuar. Kshtu shpenzimet pr panelet e
prodhuara me shkrirje me injektim jan t larta. E kundrta vlen pr panelet e prodhuar
thjesht me derdhje. Sidoqoft pjes mund t prodhohen me shkrirje me injektim n nj
koh n m pak se nj minut ku dhe ndrhyrjet laboratorike mekanike (me dor) jan
shum t vogla. Kur investimi bhet pr nj numr t madh panelesh, ather edhe kostoja
e panelit del m e ult. Nga ana tjetr, koha e madhe e ciklit t prodhimit dhe ndrhyrjet
mekanike n procesin e derdhjes e bjn q t ket kosto t lart pr sasi t mdha
prodhimi. Por derdhja sht procesi i preferuar pr numr t vogl pjessh.
1.6.1.6.

Derdhja me tretje

Filma plastik mund t prodhohen duke tretur polimerin n nj trets dhe duke e
prhapur tretsirn viskoze mbi nj siprfaqe t pastr. Pas prhapjes n siprfaqen e
dshiruar avullojm tretsin. N fabrikat e filmave fotografik, tretsira shprhapet me
ndihmn e nj thike mbi nj bosht rrotullues 6.1m t gjer me diametr 61m. Gjat
rrotullimit t boshtit, ajri i ngroht avullon tretsin (i cili kthehet pas pr tu riprdorur), dhe
filmi i that largohet nga boshti para se t arrij n pikn e shkrirjes.
1.6.1.7.

Formimi me fryrje

Nj vzhgim i shpejt n supermarket na siguron pr rndsin ekonomike t

shisheve plastike. Ato prodhohen me procesin e formimit me fryrje. Nj form e ktij
procesi sht ekstrudimi i formimit me fryrje, ku nj pilul (tub cilindrik) vendoset posht,
brenda nj kallpi q ftohet me uj. Kallpi ngushton fundin e piluls dhe formon nj fije
t holl n grykn e shishes. Ajri i kompresuar zgjeron piluln drejt siprfaqes t
brendshme t kallpit dhe kur pjesa e brendshme sht ftohur mjaftueshm ather hapet
kallpi. Pjesa e brendshme largohet dhe kallpi kthehet prsri pr t kapur nj pilul tjetr.
N kt proces jan t rndsishme vetit reologjike t piluls. Nqoftse ajo
prkulet shum para se t hapet n kallp, ather muret e shishes n vende t ndryshme do
t jet shum t holla. Prkulja minimizohet duke prdorur prbrje me pesh molekulare
t madhe dhe viskozitet t lart. Shum ekstrudera t formimit me fryrje jan t pajisur me
programe pr pilulat, t cilt ndryshojn diametrin e gryks gjat ekstrudimit t piluls,
duke dhn variacionet e dshiruara n trashsin e mureve t produkteve.
Procesi i ekstrudimit t formimit me fryrje, duke patur sukses n prodhimin e
shisheve, prdoret n ditt e sotme n prodhimin e pajisjeve t mdha si: kamion,
automobila, boshteve rrotullues n kndet e lojrave dhe rezervuarve t gasolins.
2
5

Konteniert e prodhuar me procesin e formimit me fryrje (t cilt kan zvendsuar

konteniert metalik) paraqesin pesh t vogl dhe fleksibilitet t lart.
1.6.1.8.

Formimi me fryrje me injektim

N formimin me fryrje me injektim pilulat formohet me injektim, ku fundi sht i

mbyllur dhe ndodh formimi i fijeve. Nj variacion i ktij procesi q sht shum i
rndsishm nga pikpamja komerciale sht formimi i orientuar me fryrje. N kt proces
pilulat formohen me injektim dhe ftohen n temperatur dhome. M pas ato ri-ngrohen n
nj furr rrezatuese, n t ciln kontrolli i fikjes aplikohet rreth temperaturs t piluls. Kur
ekspozohen n formimin me fryrje, pilulat kan madhsi m t vogl (nj fraksioni i
caktuar i gjatsis prfundimtare) dhe para se t formohen ato trhiqen nprmjet shufrave
pr t arritur gjatsin e duhur duke orientuar n kt mnyr molekulat n drejtimin
aksial. M pas vazhdon me procesin e fryrjes, i cili ushtron orientim tangencial. Orientimi
prfundimtar dy-aksial prmirson fortsin n thyerje, rezistencn n shkrirje, qartsin
dhe vetit penguese (rezistencn e deprtimit) t shisheve. N kt rast, tendosja me ftohje,
q sht e padshiruar pr pjest e trasha t prodhuara me formim me fryrje, ka hyr
qllimshm n formimin e shisheve me mure t holl duke dhn rezultate shum t
dobishme. Orientimi dy-aksial, i siguruar nga formimi i orientuar me fryrje, sht
absolutisht esencial n suksesin e shisheve t poly-etilen tereftalatit (PET) q ka pushtuar
tregun.
1.6.1.9.

Formimi termoset i prforcuar

Shum materiale plastike gjat prdorimit nuk shfaqin fortsin e duhur n

zbatimet n fushn, kryesisht, t ndrtimit. Kur kto prforcohen me fibra q kan modul
t lart, ather materialet kompozite kan raport t lart fortsie mbi peshn dhe mund t
prodhohen n nj larmi formash komplekse. Qelqi dhe shum fibra t tjera prdoren
gjersisht pr t prforcuar plastikat termosete si poliesteret dhe epokset. Plastikat e
prforcuara me fibra qelqore (FBRs) prdoren n ditt e sotme pr gjitha varkat me gjatsi
m t madhe se 12 metra, n kabinat e kamionve, n pjest e automobilave me vllim t
vogl, n panelet strukturore si edhe n pjest e avionve.
Shum objekte jan t prodhuara me procesin e njohur si prforcimit me dor
(hand layup). Siprfaqa e formuar fillimisht sprkatet me nj shtres pigmenti t xhelt por
jo t prforcuar t rezins t lngt pr t siguruar nj siprfaqe t lmuar. Shtresa e xhelt
vishet me shtresa prej fibrave qelqore, n formn e rrobave t endurra ose n mnyr t
rastsishme, t cilat kryqzohen pr t dhn produktin prfundimtar. Ky proces sht
shum i prparuar.
Kallpet jan zakonisht t lir sepse nuk zbatohet ndonj trysni e lart. Objektet
mund t prforcohen n mnyr selektive duke shtuar shtresa materiali n vendet e
dshiruara. Mangsia kryesore e procesit jan shpenzimet e shumta t krahut t puns q
nevojiten, e cila e bn ekonomikisht jo t prdorshm pr prodhime n volum t madh. Pr
kt arsye jan zvendsuar me procesin e sprkatjes automatike. Nj pistolet e caktuar
copton n mnyr t vazhduar fibra n gjatsi afrsisht 2.54cm.
2
6

Fibrat e coptuara kombinohen me nj rrym rezinash t lngta dhe sprkaten

direkt mbi siprfaqen e dhn. Sidoqoft fibrat e coptuara, t sprkatura n mnyr t
rastsishme nuk e prforcojn aq mir plastikn si n rastin e rrobave t gdhendura por n
rastin konkret prfitimet laboratorike jan t konsiderueshme. Shprkatja mbi poliestere t
fibrave qelqore zbatohet mbi flett prej polimetil metakrilatit t formuar n vakuum duke
kombinuar nj siprfaqe t lmuar, me rezistenc t lart n trheqje dhe rezistente
kundrejt rrezeve ultraviolete. Kshtu sigurohet fortsi e lart pr pesha t vogla t
plastikave t prforcuara me fibra qelqore. Kompozit t till prdoren n lavaman,
vaska, boshte rrotulluese pr qllime argtimi etj.
1.6.1.10.

Fijzimi i fibrave

Polimert q prdoren pr fijet sintetike jan t ngjashm dhe n shum raste

identik me ata q prdoren si material plastik. Por pr fijet, procesi i zgjedhur duhet t
prodhoj nj raport infinitiv t gjatsis me diametrin. N t gjitha rastet kjo realizohet
duke shtyr polimerin drejt nj kallpi fijzimi (pjat me shum vrima) pr t prodhuar
fijet m vete, t cilat m von prdridhen s bashku pr tu prdorur pr thurje. Siprfaqa
trthore e fibrave, e cila influencon n vetit e fibrave, varet nga diametri i vrimave t
kallpit. Tre mnyrat kryesore t fijzimit ndryshojn shum nga mnyra e plastifikimit
dhe deplastifikimit t polimerit.
Fijzimi me shkrirje sht kryesisht nj proces ekstrudimi. Polimeri plastifikohet
me shkrirje dhe presohet drejt kallpit t fijzimit. Fijet zakonisht ngurtsohet nga nj
rrym ajri gjat procesit t trheqjes drejt rulove. Gjat trheqjes t fijeve molekulat
orientohen n drejtimin e trheqjes duke induktuar shkall t lart kristaliniteti, t
nevojshm pr veti t mira t fijeve. Nailonet jan zakonisht fije t shkrira.
N fijzimin e that, nj tretsir polimerike presohet drejt kallpit t fijzimit.
Gjat kalimit t fijeve posht, drejt rulove trheqse, nj rrym ajri e ngroht avullon
tretsin. N kt proces siprfaqja trthore e fijes prcaktohet jo vetm nga forma e
vrimave t kallpit por edhe nga natyra komplekse e difuzionit t tretsit gjat procesit t
avullimit sepse ndodh nj tkurrje e konsiderueshme gjat avullimit t tretsit. Fijet akrilike,
kryesisht poliakrolonitrilet, prodhohen me fijzim t that.

2
7

KAPITULLI II
RICIKLIMI I MATERIALEVE PLASTIKE
Riciklimi materialeve plastike sht nj proces i rikuperimit t mbeturinave e
mbetjeve plastike dhe riprpunimit t tyre n produkte t dobishme, shpesh krejt t
ndryshme nga forma e tyre origjinale. Kjo do t thot q shishet e pijeve nprmjet
procesit t shkrirjes mund t shndrrohen n karrige dhe tavolina plastike, etj. N mnyr
tipike nj plastik nuk riciklohet n t njjtin tip plastike dhe produktet e prbra nga
plastikat e ricikluara shpesh jan t pariciklueshme.
Degradimi q psojn produktet plastike gjat prpunimit dhe jetgjatsis s tyre
bn q t prkeqsohen t gjitha karakteristikat e polimerve, prandaj proceset e riciklimit
japin nj rritje t materialeve sekondare me veti t dobta. Kjo prfshin t gjith polimert
e riciklueshm si ata homogjen ashtu edhe ata heterogjen, por n rastin e ktyre t fundit
lindin vshtirsi t tjera. Mosprputhja midis fazave t polimerve t ndryshm on n
materiale me veti edhe m t ulta se ato t komponentve t pastr. Prandaj, pr t marr
polimer t riciklueshm me veti t pranueshme sht e nevojshme q t mbrohen
materialet nga fenomenet e degradimit dhe t prpiqemi pr t prforcuar vetit e tyre. S
fundi pr plastikat e prziera, prdorimi i agjentve pr t rritur prziershmrin dhe
prputhshmrin mund t jet shum i dobishm. Kjo do t thot se n shum raste pr
ristabilizim shtesa e mbushsve, agjentve modifikues dhe t prziershmris sht nj
veprim i nevojshm q kryhet gjat riciklimit. Prdorimi i aditivve t ngjashm, ose t
paktn i disa prej tyre, sht i zakonshme edhe pr polimert e pastr. Por kjo mund t jet
e rndsishme veanrisht pr materialet e riciklueshm.

2.1. Konceptet baz pr riciklimin e plastiks

Problemet kryesore n riciklimin e plastiks jan:
degradimi q ka ndodhur gjat prpunimit dhe ciklit t jets s produktit;
mos-prputhshmria midis polimerve.
Sigurisht, kjo e fundit duhet t merret parasysh vetm kur riciklohen plastika t
prziera heterogjene. Gjat prpunimit dhe ciklit t jets t produkteve plastike disa
ndikime t jashtme si nxehtsia, sforcot mekanike ose rrezatimi ultravjollc mund t
ndryshojn rrnjsisht strukturn dhe morfologjin e polimerve origjinal. Megjithse
foto-oksidimi dhe degradimi termo-mekanik mund t shkaktojn nj shumllojshmri
ndryshimesh n strukturn e materialeve plastike. Efektet kryesore t ktyre proceseve t
degradimit mund t prmblidhen si m posht:
ndryshime n masn molekulare dhe shprndarje t mass molekulare
formimi i vargjeve t degzuara
formimi i komponimeve t oksigjenuara, t pangopura etj.
2
8

Vlen t prmendet se ndryshimi n masn molekulare mund t shkaktoj ndryshime n

kristalinitetin e materialeve polimerike. Shkalla dhe lloji i degradimit varet nga kushtet e
prpunimit dhe natyra e polimerit. Natyrisht t gjitha ndryshimet q pson struktura kimike
do t shkaktojn ndryshime n vetit e materialeve. Kushtet e ashpra t prpunimit,
polimer me mas molekulare t lart apo prsritja e proceseve t prpunimit mund t
shkaktojn zvoglime t konsiderueshme n karakteristikat e polimerit. Degradimi on n
prkeqsimin e vetive mekanike (n veanti kemi nj zvoglim t zgjatimit deri n pikn e
kputjes dhe t forcs goditse Izod) dhe gjithashtu n ngjyrime dhe dme t tjera
siprfaqsore. Pr t mbrojtur materialet kundr degradimit termo-mekanik, duhet t
prdoren stabilizues dhe pr t prforcuar vetit mekanike mund t shtohen mbushsa dhe
modifikues impakti.
Dihet q vetem pak ifte polimersh jan t prziershm. Pr t gjith iftet e tjera t
polimerve prdoret koncepti i prputhshmris. Prputhshmria n vetvete sht e
vshtir t prcaktohet dhe t njehsohet. Nga pikpamja teknologjike ne mund t
prcaktojm prputhshmrinn n baz t ndryshimeve n vetite makroskopike si
funksion i prbrjeve t prziera. Polimert prputhen kur disa veti t przierjes polimerike
jan m t larta se ato t prbrsve, gjysm-prputhje kemi kur vetit e przierjes, pa
prdorimin e aditivve, jan midis atyre t komponentve dhe mos-prputhshmri kemi
kur disa veti t przierjes jan m t ulta se ato t prbrsve.
Efekti sinergjik (q jep nj maksimum n grafikun e vetive kundrejt prbrjes) vihet re
vetm n przierjet me ndrveprime t forta midis dy fazave. N t kundrt efekti
antagonistik i tij sht tipik pr ato ifte polimersh me forca shtytse t forta (p.sh.
polimer jopolar dhe polimer shum polar). N shumicn e rasteve, vetit e przierjeve
jan t ndrmjetme midis atyre t dy prbrsve edhe pse shumica e tyre tregojn vlera m
t ulta sesa vlerat teorike, bazuar tek ligji pr aditivt. Morfologjia e przierjeve mosprputhse sugjeron q vetit e dobta mekanike jan pr shkak t lidhjeve shum t
kufizuara midis dy fazave. Pr t marr materiale dytsore me veti t pranueshme nga
plastika t prziera sht e nevojshme q t prforcohet lidhja mes dy fazave. Pr t arritur
kt duhen prforcuar dy kritere kryesore:
lidhja fizike n mes t dy fazave;
lidhja kimike n mes t dy fazave.
T dy kto metoda mund t realizohen duke shtuar sasi t vogla t nj komponenti t
tret n przierje, pr t vepruar si nj agjent lidhs n mes t dy fazave mos-prputhse.
Duke u bazuar tek struktura kimike e prbrsve n przierje, mekanizmi i
prputhshmris sht i ndryshm. Kur prbrja makromolekulare sht nj kopolimer,
prmban njsi monomeri identike ose t paktn t prputhshme me seciln faz. Kjo sht
lidhja fizike. Kshtu kopolimeri sht i prziershm me t dyja fazat, duke krijuar nj
lidhje midis dy fazave t pa-prziershme. N raste t tjera komponenti i tret sht nj
polimer i prziershm me nj nga fazat dhe prfshin disa grupe funksionale t shtuara n
t. Athere ky komponent sht i prziershm me nj nga fazat polimerike, ndrsa grupi
funksional mund t reagoj me grupin funksional t polimerit tjetr duke prforcuar
lidhjen kimike n mes t dy fazave.
Nj tjetr penges pr riciklimin sht shprhapja e ngjyrs, mbushsve dhe
aditivve t tjer t pranishm n plastika. Polimert jan zakonisht shum viskoz pr t
2
9

hequr ngjyrat n mnyr sa m ekonomike si dhe do t ishte e rrezikshme nga shum

procese t cilat me kosto t ult do ti hiqnin ngjyrat e shtuara. Aditivt jan m pak t
prhapura n mbajtsit e pijeve dhe antat plastike, duke lejuar q ato t riciklohen m
shpesh.
Ekziston ende nj penges n largimin e sasive t madha plastike nga mbetjet dhe
landfillet. Kjo pr faktin q materialet e zakonshme dhe ato me prmasa t vogla ju
mungon simboli i trekndshit t riciklimit dhe numri shoqrues prkats. Nj shembull
perfekt sht ai i biliona enve t kuzhins t prbra nga materiale plastike q
shprndahen do dit npr fast-food, restorante ose q shiten pr tu prdorur npr
piknike.
Prdorimi i plastikave t biodegradueshme sht n rritje. Nse disa nga kto
przihen me plastika t tjera pr tu ricikluar, plastika e rikuperuar nuk sht e
riciklueshme pr shkak t ndryshimeve n veti.

2.2. Parimi i Procesit t Riciklimit

Para proesit t riciklimit, plastikat ndahen sipas kodit identifikues t rezinave,
metod kjo q karakterizon tipin e polimerit. Kjo metod u zhvillua nga Shoqria e
Industris s Plastikave n vitin 1988. Polietilen tetraftalati, q zakonisht i referohemi me
emrin PET, ka kodin e rezins 1. Ato ndahen gjithashtu edhe n baz t ngjyrs. M pas
plastikat e riciklueshme coptohen. M pas fragmentet e coptuara i nnshtrohen
proceseve t eleminimit t papastrtive, si pr shembull largimi i etiketave prej letre. Ky
material shkrihet dhe shpesh ju jepen forma t ndryshme n ekstrudera duke dhn paleta
t cilat prdoren pr prodhimin e produkteve t tjera.

2.2.1. Riciklimi i Monomerve

Shum sfida t riciklimit mund t zgjidhen duke prdorur procese ricikluese me
monomer t prpunuar, n t cilat nj polimer i kondesuar prgjithsisht i nnshtrohet
procesit t kundrt t reaksionit t polimerizimit, i cili prdoret n prodhimin e tij. Kjo jep
t njjtn przierje kimikatesh q formohet nga polimeri original, i cili mund t pastrohet
dhe prdoret pr sintetizimin e nj zinxhiri t ri polimeri t t njjtit tip. Du Pont hapi nj
ndrmarje pilote t ktij tipi n Cape Fear, n veri t Kalifornis pr riciklimin e PET nga
nj proces metanolize. Kjo ndrmarje u mbyll pr shkak t kostove t larta ekonomike.

2.2.2. Depolimerizimi Termik

Nj proces tjetr prfshin diskutimin e ndarjes s polimerve n petroleum nga nj
proces me m pak kosto depolimerizimi termik. Nj proces i till do t jet n gjendje t
pranoj pothuajse do polimer t przihet me polimer t tjer, duke prfshir ktu
materialet termosete ose termodurt dhe biopolimert n pupla dhe mbetjet e tjera
agrokulturore. Si petroleum natyror, produktet kimike mund t shndrrohen n karburaten
me t njjtn mnyr si polimert. Nj ndrmarje pilote e tipit t till ekziston n Carthage,
Missouri, USA e cila prdor mbetjet nga Turqia si lnd t par. Nj proces i ngjashm
sht edhe gazifikimi, por ky proces nuk sht teknikisht riciklim duke qn se polimert
nuk jan produkti prfundimtar.
3
0

2.2.3. Ngrohja me shtypje

Nj tjetr proces q po gjen zbatim n shum kompani (veanrisht n Australi,
Amerik dhe Japoni) sht ngrohja me shtypje. Procesi i ngrohjes me shtypje trajton
plastikat e pa seleksionuara dhe plastikat e pastra n t githa format e tyre q nga plastikat
e antave t buta e deri tek mbetjet e rnda industriale duke e przier t gjith ngarkesn n
tambur. Prfitimi m i dukshm i ksaj metode sht fakti q t gjitha plastikat jan t
riciklueshme dhe jo vetm disa forma t caktuara t tyre. Gjithsesi, kritikat ekzistojn pr
shkak t kostove t larta t energjis q duhet pr rrotullimin e tamburit si dhe pr nxehjen
e tubave pas shkrirjes.

2.3. Hapat e procesit t Riciklimit

1.

Seleksionimi - Ndarja

2.

Coptimi

3.

Larja

4.

Shkrirja dhe Peletizimi

2.3.1. Ndarja dhe Seleksionimi i Mbetjeve Plastike

Ndarja e lndve plastike t papastra sht nj pjes themelore e procesit t
riciklimit. Kjo pr shkak t llojeve t ndryshme t lndve plastike n prdorim dhe faktit
q shumica e tyre nuk jan t prshtatshme me njera tjetrn. mimi q prodhuesit e
polimerve jan t gatshm t paguajn pr lndt plastike t ricikluara, varet nga mimi
relativ i tregut pr materialet e paprpunuara kundrejt rshirave t ricikluara dhe cilsis s
produktit t zgjedhur. Lndt plastike t papastra zakonisht kan cilsi t ult dhe
rrjedhimisht prej tyre merren produkte me cilsi t ult dhe t paqndrueshme. Mjafton 1%
e nj polimeri t paprshtatshm pr t ulur cilsin e nj grumbulli t tr materialesh t
ricikluara. Ndarja sht gjithashtu e nevojshme pr ato produkte plastike jo t ngjashme
me njera tjetrn, q jan t lidhuara mekanikisht, kimikisht ose termikisht me njera tjetrn.
Metodat pr identifikimin dhe ndarjen e lndve plastike t papastra variojn nga
ndarja manuale dhe ndarje me shkrirje n teknologjin e automatizuar q sht nj
zgjedhje me ndjeshmri. Teknikat e seleksionimit dhe ndarjes jan zakonisht t bazuara n
cilsi t ndryshme t lndve plastike q do t zgjidhen, si p.sh n veti fizike, kimike,
optike ose elektrike. Shum metoda jan t mundshme pr seleksionimin e lndve
plastike pasi ato jan prdorur, por asnj metod nuk mund t prmbush t gjitha kriteret
e krkuara. Pr shembull, ndarja optike mund t ndaj n baz t ngjyrs ose transparencs
por nuk jep informacion pr identitetin kimik t polimerit. Ndrkoh dhe metodat
fluoreshente me rreze X mund t seleksionojn vetm PVC nga lndt e tjera plastike.
Shumica e proceseve t ndarjes fizike pr lndt plastike t pastra bazohen n shfrytzimin
e nj vetie t caktuar q ka polimeri ose nj cilsie specifike t polimerit q varet nga
temperatura. Nje metod e suksesshme komerciale pr przgjedhjen e lndve t para
duhet t jet e shpejt, ekonomike dhe gjithashtu t jet fleksibl n mnyr t
mjaftueshme q t prballoj format e ndryshme t ndotjes dhe gjithashtu variacionet e
ngjyrave.
3
1

Ndrkoh q sistemet automatike t przgjedhjes jan themelore pr nj ndarje ekonomike

t artikujve plastike, si n riciklimin e shisheve dhe aplikimi inxhinierik i plastikave mund
t prfitoj nga identifikimi i mbshtetur n teknologjin ndarse t automatizuar.

Llojet e Ndarjeve
1.
Ndarja mekanike prfshin identifikimin e karakteristikave t ndryshme t
materialeve n kontenier nga persona me sy t strvitur ndrkoh q konteniert lvizin
prgjat transportuesit lvizs.
2.
Metodat e ndarjes t bazuara n densitet prfshijn rezervuaret e tretjes dhe
hidrociklonet.
2.1 Metoda me tretje sht nj nga metodat m t vjetra pr ndarjen e pjesve t prziera
t lnds plastike.
2.2 Ndarja e that sht procesi ku flotimi zvendsohet me klasifikimin ajror ose
ndarjen ajrore.
2.3 Ndarja centrifugale Hidrociklonet prdorin parimin e prshpejtimit centrifugal pr t
ndar przierjet e polimerve dhe pjesve ndotse.
3.
Ndarja me metodn optike prdoret pr t ndar copa polimeri n baz t ngjyrs
dhe transparencs.
4.
Metodat e ndarjes s avancuar t bazuara n spektroskopi
4.1 Spektroskopia MID-Infra-t kuqe t mesme
4.2 Spektroskopia NEAR-infra t kuqe
4.3 Ndjesor akustik me lazer

2.3.2. Coptimi - Reduktimi i madhsis

Nj ndr hapat m t kushtueshm t procesit t riciklimit sht coptimi i mbetjeve
plastike para se ato t kalojn n procesin e shkrirjes. Kjo s pari pr faktin se shum
plastika duke qen me natyr abrasive przihet me do lloj eliku. S dyti, sepse plastika
q do t riciklohet zakonisht prmban ndots t llojve dhe natyrave t ndryshme. Pr kto
arsye makineria e coptimit duhet t zgjidhet n prputhje me:
Llojin e plastiks q do t coptohet
Madhsin e plastiks
Nse procesi sht i njom apo i that
Kapacitetit t makinris
Lloji dhe sasia e ndotjes n skrap

2.3.3. Larja
Copat e plastiks lahen pr t hequr ngjitsat, etiketat e letrs, papastrtit dhe do
0
mbetje tjetr q mund t prmbaj produkti. E gjith masa n rastin e PET lahet n 90 C
pr t paktn 12 minuta, dhe n rastin e HDPE e cila ka temperatur shkrirje m t vogl
3
2

duhet t lahet n 40 C pr t parandaluar dekolorimin. Solucioni lars prbhet nga

detergjent alkalin t tretur n uj, i cili largon papastrtit, yndyrnat dhe degradon
proteinat.
2.3.3.1. Larja e njom
Gjat procesit t larjes s njom ndodh largimi i ndotsve t rnd nga plastikat e lehta dhe
t buta pas coptimit.
2.3.3.2. Larja n t that
Gjat procesit t larjes s that, plastika e ndotur hidhet n nj turbin rrotulluese
nprmjet nj sistemi ajri. Ndotsit e till si letra, qelqi dhe rra, etj. thyen nga turbina
prkundrejt nj ekrani n fibra dhe pluhur. N rastet e ndotsve si vaji, ushqime dhe yndyra
rekomandohet t prdoret nj makin larse alkaline pas procesit t larjes normale.

2.3.4. Shkrirja dhe peletizimi

Copat e plastiks hidhen n nj mikser dhe nxehen deri t temperaturn e shkrirjes
s materialit plastik. Procesi i peletizimit bhet nprmjet shkrirjes dhe ekstrudimit t
granulave t plastiks t cilat i kan kaluar me sukses etapat e msiprme. Fundi i pajisjes
n t ciln bhet riciklimi sht i pajisur me disa vrima prej nga del edhe materiali plastik
n form gjatsore. Materiali sprucohet me uj n momentin q del nga makineria dhe
pritet nga thika rrotulluese pr t dhn peleta t vogla me form ovale.

3
3

LITERATURA
LIBRA DHE ARTIKUJ SHKENCOR
1.

T.Osswald, Understanding Polymer processing, 2010

2.

Zehev Tadmor, Costas G. Gogos, Principles of Polymer Processing

Wiley-Interscience, 2006

3.

David I. Bower, An introduction to polymer physics, Cambridge, 2002

4.

A.H.Fawcett Introduction to Polymer Spectroscopy, John Wiley and Sons Ltd, 1996

5. N.J. Everall, J.M. Chalmers, and P.R. Griffiths, Vibrational Spectroscopy of Polymers:
Principles and Practice, Wiley, Chichester, 2007.
6. J.Florestan, A.Lachambre, N.Mermilliod, J.C.Boulou, C.Marfisi Recycling of plastics.
Automatic identification of polymers by spectroscopic methods (Elsevier 09213449/94)
7. D.S.Achilias, C.Roupakias, P.Megalokonomos, A.A.Lappas, E.V.Antonakou
Chemical recycling of plastic waste made from polyethylene (LDPE and HDPE) and
polypropylene(PP), 2007 ELSEVIER 0304-3894
8. D.S.Achilias, A.Giannoulis, G.Z.Papageorgiou, Recycling of polymers from plastic
packaging materials using the dissolution-reprecipitation technique, Springer-Verlag
2009
9. D.W. Mayo, F.A. Miller, and R.W. Hannah, Course Notes on the Interpretation of
Infrared and Raman Spectra, Wiley-Interscience, Hoboken, 2004.
10. R.G. Snyder, S.L. Hsu, and S. Krimm, Spectrochim. Acta Part A 34, 395 (1977).
11. C.G. Zimba, V.M. Hallmark, S. Turrell, J.D. Salen, and J.F. Rabolt, J. Phys. Chem. 94,
939943 (1990).
12. Olivier Guise, Carl Strom, Nisha Preschila, STEM-in-SEM method for morphology
analysis of polymer systems, Elsevier 2011
13. R.G.Perkins, Low-temperature SEM imaging polymer structure in engineered and
natural sediments and the implication regarding stability, Elsevier 2005
14. Graciela Goizueta et al, Phase morphology of polymer blends, Buterworth-Heinemann,
1993
15. James E. Mark, Polymer data handbook, 1999
16. G.H.Michler, Electron Microscopy of Polymers, 2008
17. Michael Tolinski Additives for Polyolefins, 2009
18. Jean-Franois Grard, Getting the Most Out of Polypropylene Fillers and filled
polymers: presentations at the conference Eurofillers '99

19. Alan R. Katritzky et.al., Effect of Filler Loading on the Mechanical Properties of
Crosslinked 1,2,3, Triazole Polymers, 2010 Wiley Periodicals, Inc. J Appl Polym Sci
118: 121-127, 2010
20. Pierre Ricou et al, Advanced in X-Ray analysis, Volume 48, 2005
21. Dr.Bernard D. Bauman, Surface-modified polymer particles: performance additives for
epoxy and cast PU, 2001
22. Francesco Paola La Mantina, Recycled plastics: additives and their effects on
properties, Chapman and Hall, 1998
23. Ilirjan MALOLLARI, Spiro DRUSHKU, Elmaz SHEHU Ndarja dhe Riciklimi i
Mbetjeve Plastike, 2008
24. Ilirjan MALOLLARI, Spiro DRUSHKU, Eneida MARA - Prdorimi i Materialeve
Plastike dhe Mundsia pr riciklimin e tyre, 2008
25. John Scheirs & Duane Priddy, Modern Stirenic Polymers. Polystirene and stirenic
copolymers, 2003
26. M.Serier, N.Boudissa, A.Serier, Degradation induced by recycling process of
polypropylene, 2007
27. Ramon Pamies et al, Determination of intristic viscosities of macromolecules and
nanoparticles. Comparision of single-point and dilution procedures, Springer-Verlag
2008
28. Herman L.Wagner, The Mark-Howink-Sakurada equation for the viscosities of linear
polyethylene, 1985
29. Murzagaliev N.F, Changes in molecular mass distribution of polystyrene during its
processing, 2009
30. Angela D.Hasenbalg, The effect of orientation on mechanical properties of recycled
PET
31. D.W. van Krevelen & K. te Nijenhuis, Properties of polymers, 2009
32. Alqi Cullaj, Metoda Instrumentale te Analizes kimike, vell.i 2004
33. Teuta Dilo, Shkenca e materialeve , 2009
34. Willam. D.Callister.Jr, Materials science and engineering- AN introduction, seventh
edition, 2007
35. J.A.Brydson Plastic materials seventh edition, 1999
36. Peacock , Handbook of polyethylene structures properties and applications, 2000
37. Norman Sheppart , Handbook of vibrational spectroscopy, 2001
38. Frank A.Settle, Handbook of Instrumental Techniques for Analytical Chemistry, 1997
39. Paul C. Hiemenz, Timothy Lodge , Polymer Chemistry, 2007.
40. Roger Brown, Handbook of polymer testing-physical methods, 1999

41. P.Smith, Piet J.Lemstra, Jasques P.L. Pijpers, Tensile strength of highly oriented
polyethylene. Effect of molecular weight orientation, Journal of polymer science, 1982
42. Nanjunda Narasimha Murphy, Development of commercial application for recycled
plastics using finite element analysis, 2005

ARTIKUJ SHKENCOR DHE KONFERENCA

1. Eldi Lio, Vilma Rapa, Spiro Drushku, Elias Chatzitheodoridis, Morphological and

chemical study of recycled plastic materials by using scanning electron microscopy and
energy dispersive analysis, Zastita Materijala Vol IV, 2011
2. Lio E., D r u s h k u S., Leka.E, Studimi i strukturs t polimerve me metodat e
spektroskopis t vibrimit, Buletini i Shkencave Natyrore, Nr 11, 2011
3. Lio E., D r u s h k u S. Prcaktimi i aditivve n materialet e ricikluara t polietilenit
me an t difraksionit me rreze X, Buletini i Shkencave Natyrore, Nr 12, 2011
4. Vito S. , Lio E., Ifti M. Ndikimi i prbrjes mineralogjike t dheut n adsorbimin e
kromit (VI), Buletini i Shkencave Natyrore, Nr 12, 2011
5. Eldi Lio, Sonila Vito, Spiro Drushku, Mineralogical and chemical study of bauxite
samples from Dajti mountain ith X-ray methods, International Geo-Science Conference
GeoAlb-2011, Mitrovic
6. Spiro D r u s h k u , Eldi Lio, Studimi i strukturs t materialeve plastike t ricikluar
me an t spektroskopis infra t kuqe, Konferenca Ndrkombtare e Agrikulturs,
Ushqimit dhe Mjedisit, Korc, 2011
7. Eldi Lio, Spiro Drushku, Esmerina Goraj, Arjeta Qurku, Prdorimi i metodave
krahasuese te osmozs dhe viskozimetris pr prcaktimin e mass molekulare t
polimerve, Konferenca Kombtare e Kimis, 2011
8. Margarita Ifti, Sonila Vito, Eldi Lio, Pavlina Xega, Studimi i procesit t adsorbimit t
Cr(VI) n disa toka t teriitorit t Shqipris, Konferenca Kombtare e Kimis, 2011
9. J. Marku, I. Dumi, E. Lio, T. Dilo, O. akaj, The charachterization and the utilization
of cement kiln dust (CKD) as partial replacement of Portland cement in mortar and
concrete production, XIV-YUCORR International Conference, Tara, Serbia, 2012
10. I.Malollari, L.Xhagolli, A.Bacu, A.Dhroso, H.Manaj, S.Drushku, E.Shehu, E.Lio,
Sustainable management of bio-resources in Albania and perspective in biotechnology
development for energy efficiency and CO 2 reduction, International Conference of
Biotechnological Developments, Tiran 2011
UDHHEQJE
DHE
BASHKUDHHEQJE
DIPLOMASH
DHE
MIKROTEZASH
1. Studimi i vetive mekaniko-termike t materialeve plastike t ricikluara, Ardit Gjyli,
2010
2. Studimi materialeve plastike me spektroskopin infra te kuqe dhe Raman, Erjola Leka,
2011
3. Studimi morfologjik dhe kimik i materialeve plastike t ricikluara me spektroskopin e
skanimit elektronik dhe analiz me metodn e shprndarjes s energjis, Vilma Rapa,
2011
4. Prcaktimi i mass molekulare t materialeve plastike, Arjeta Qurku, 2011

5. Studimi kimik dhe mineralogjik i boksideve t malit t Dajtit me metodat e rrezeve X,

Arbr Goga, 2011
6. Konsiderata t prgjithshme dhe t detajuara t prodhimit t kremit t dits pr fytyr
me 5 veti shume t mira breda tij, Ermal Ndreu, 2011
7. Studimi i ndryshimeve t vetive fiziko-mekanike t polietilenit gjat cikleve t riciklimit
Studimi i mikrostrukturs t polietilenit me spektroskopin infra t kuqe, Zamira
Xhuvani, 2012
8. Studimi i ndryshimeve t vetive fiziko-mekanike t polistirenit gjat cikleve t riciklimit
Studimi i mikrostrukturs t polistirenit me spektroskopin infra t kuqe, Besiana
Disha, 2012
9. Studimi i ndryshimeve t vetive fiziko-mekanike t polietilenit gjat cikleve t riciklimit
dhe ndikimi i aditivve n to, Erinda Hametaj, 2012
10. Prdorimi i aditivve n polimer dhe ndikimi n vetit e tyre, Markel Dermyshi, 2012
11. Prcaktimi i mass molekulare t materialeve plastike me metodn e presionit t
avujve, Jonida Marsela, 2012